3.

TROCHĘ GRAMATYKI NIE ZASZKODZI...

Jan jest wysoki.

Jan to chłopiec.
Jan to wysoki chłopiec.
Jan jest wysokim chłopcem.
NIE!!! Jan jest wysokim.
Ale: być wysokim (bezokolicznik).

Moja najlepsza koleżanka to Ola.

Moją najlepsza koleżanką jest Ola.

Przymiotniki odrzeczownikowe
rzeczownik formant przymiotnik
+ słowotwórcz =
y
samochód + -owy = samochodowy
syn + -owski = synowski
lekarz + -ski = lekarski
Szwe-d + -dzki = szwedzki
goty-k + -cki = gotycki
Tatry + -ański = tatrzański
muz-yka + -yczny = muzyczny
mim-ika -iczny mimiczny
telewiz-ja + -yjny = telewizyjny
relig-ia -ijny religijny
pole + -ny = polny
Wisła + -any = wiślany

Przymiotniki odrzeczownikowe tworzy się najczęściej za pomocą sufiksów: –owy lub –ski (od nazw
miejscowych i zawodów); czasami za pomocą sufiksu –iczny / -yczny (od rzeczowników r.ż zakończonych
na –ja / -ia); -any („wykonany z czegoś”), -yjny / -ijny (zakończenia: -cja, -sja, -zja). Często w
przymiotnikach tych zachodzi alternacja, czyli wymiana spółgłosek: n:ń, ł:l, rz:r (Cygan – cygański, generał
– generalski, aptekarz – aptekarski).
Przymiotniki mogą być tworzone też o czasowników przez sufiks –alny: przemakać – przemakalny.

Ćwiczenie. Proszę powiedzieć, od jakich rzeczowników pochodzą poniższe przymiotniki.

kukurydziany, wiosenny, rycerski, wiedeński, teatralny, miejski, uczniowski, warzywny, drewniany, kwiatowy

Ćwiczenie. Od podanych rzeczowników proszę utworzyć przymiotniki i ułożyć z nimi zdania.

klasyka, czwartek, morze, Sanok, ojciec, noga, szkło, historia, Ormianin, rodzina

Ćwiczenie. Proszę utworzyć nazwy jubileuszy małżeńskich.

Rocznica Rzeczownik Przymiotnik - jubileusz Rocznica Rzeczownik Przymiotnik -
jubileusz
1. papier papierowy 15. kryształ
2. perkal 20. porcelana
3. muślin 25. srebro
4. jedwab 30. perła
5. drewno 35. koral
6. żelazo 40. rubin
7. wełna 45. szafir
8. brąz 50. złoto
9. glina 55. szmaragd
10. blacha 60. diament
70. brylant
12
Stopniowanie przymiotników – proste

Stopień Stopień Stopień

równy wyższy najwyższy
stary star -szy naj- star -szy
ładny ładni -ejszy naj- ładni -ejszy
słodki słod -szy naj- słod -szy
łatwy łatwi -ejszy naj- łatwi -ejszy
drogi droż -szy naj- droż -szy
wesoły wesel -szy naj- wesel -szy
piękny piękni -ejszy naj- piękni -ejszy
W stopniu wyższym przymiotnik przybiera różne końcówki rodzajowe: młody – młodsza, młodszy, młodsze,
młodsze, młodsi.

Stopniowanie przymiotników - opisowe

 przymiotniki oznaczające materiał: żelazny charakter, jedwabiste włosy;
 imiesłowy przymiotnikowe, które dzisiaj uważane są za przymiotniki: opalony, błyszczący
 inne przymiotniki jakościowe (w tym kolory): gorzki, chory, mokry, zielony.

Stopień Stopień wyższy Stopień najwyższy

równy
opalony bardziej (mniej) najbardziej (najmniej)
chory opalony opalony
bardziej (mniej) chory najbardziej (najmniej) chory

Stopniowanie nieregularne
Stopień Stopień wyższy Stopień najwyższy
równy
dobry lepszy najlepszy
zły gorszy najgorszy
mały mniejszy najmniejszy
duży większy największy

Ćwiczenie. Proszę utworzyć formy stopnia wyższego i najwyższego przymiotników.

stary człowiek, nowoczesne miasto, młoda kobieta, nowa ulica, zdolny student, trwały kolor, grzeczny
chłopiec, długie lato, miły pies, szeroka ulica, miękki dywan, jasny pokój, cienki pasek

Ćwiczenie. Proszę użyć w stopniu wyższym lub najwyższym przymiotników podanych w nawiasach.
1. Dotarliśmy nad jezioro ... (krótki) szlakiem. 2. Praca na budowie jest ... (ciężka) niż praca w handlu. 3.
Uważam, że Wisława Szymborska jest … (duża) polską poetką współczesną. 4. Ten obraz jest ... (ładny) od
tamtego. 5. Jego twarz była ... (biała) niż śnieg. 6. Wujek Staszek jest … (uparty) z całej naszej rodziny. 7.
On był ... (głupi) niż mu się wydawało. 8. Ona jest ... (mądra) niż jej profesor. 9. Marek jest … (zły) uczniem
ode mnie. 10. Język polski jest ... (trudny) niż język rosyjski. 11. Paryż jest ... (piękny) niż Kraków. 12.
Roman jest … (wysoki) w klasie. 13. „Wesele” to interesująca sztuka Wyspiańskiego, ale według mnie …
(interesująca) jest „Noc listopadowa”. 14. Wydaje mi się, że mercedes jest… (szybki) od fiata. 15. Ta
koszula jest za szeroka - czy jest … (wąska)?

Ćwiczenie. Wykorzystując podane informacje, proszę ułożyć pytania (z przymiotnikami w stopniu

najwyższym) dotyczące członków grupy cyrkowej „Fantazja”, a kolega niech na nie odpowie. Wzór:
Kto w cyrku „Fantazja” jest najładniejszy? Paulina jest najładniejsza.
Imiona Marek Karolina Piotr i Paweł Łukasz Paulin Róża
a
Stanowisk żongler treserka akrobaci clown balerin wróżka
o a
Wiek 29 36 22 34 19 98
Wzrost 1,85 1,63 1,79 1,95 1,70 1,49

13
Szyk przydawki
Zaimek przymiotny (np. ten, ta, ci...) + liczebnik + przymiotnik tzw. jakościowy (np. duży, stary...) +
przymiotnik tzw. relacyjny (określający stosunek do innego przedmiotu lub czynności, np. żelazny =
zrobiony z żelaza, poranny = na rano, zrobiony rano...) + imiesłów przymiotnikowy + RZECZOWNIK +
przymiotnik gatunkujący (czyli cecha stała rzeczownika, tworząca z rzeczownikiem stałą, zespoloną
nazwę, np. panna młoda, kiełbasa zwyczajna). Oczywiście któregoś elementu może nie być...

Przykład:
Ten pierwszy brzydki plastikowy stojący na półce telewizor kolorowy kosztuje 589 zł.

Jeżeli w danej kategorii jest kilka określeń, ich szyk jest już w obrębie tej kategorii dowolny, np.:
Zgrabna, wysoka, interesująca dziewczyna = Wysoka, zgrabna, interesująca dziewczyna.

Ćwiczenie. Proszę wstawić w odpowiedniej kolejności i formie.

1. Moje ... (stare, wieczne, pióro) zepsuło się. 2. Twój brat ma ... (niebieskie, piękne, oczy) 3. Po wakacjach
pójdziemy do ... (inna, podstawowa szkoła). 4. Proszę 35 dag ... (szynka, świeża, krakowska). 5. Uczę się w ...
(trzecia , klasa, ambitna). 6. Podobają mi się (dziewczyny, młode, inteligentne). 7. (student, młody,
niepalący) poszukuje mieszkania. 8. Wyróżnia się (ambitny, silny, samodzielny charakter). 9. To była
(dziewczyna, jego, pierwsza). 10. Podobają mi się (jej, włosy, czarne, kręcone).

Nazwy cech abstrakcyjnych

Żeby utworzyć rzeczownik oznaczający cechę ujętą abstrakcyjnie, należy do tematu fleksyjnego
przymiotnika lub rzeczownika dodać odpowiedni formant słowotwórczy. Nazwy cech abstrakcyjnych mają
znaczenie dające się ogólnie ująć jako: „ to, że jest jaki /-a / -e; „bycie jakim / kim”. Używane są m.in. w
konstrukcjach typu: Cechuje go mądrość, otwartość i uczciwość.

temat fleksyjny formant nazwa cechy

przymiotnika + słowotwórczy = abstrakcyjnej
aktywn-y + -ość = aktywność
krzyw-y + -izna = krzywizna
amatorsk-i + -yzna = amatorszczyzna
głup-i + -ota = głupota
eleganck-i + -cja = elegancja
dumn-y + -a = duma
piękn-y + -o = piękno
dobr-y + -oć = dobroć / dobro
biał-y + -Ø = biel*
zdrow-y + -e = zdrowie
smutn-y + -ek = smutek
* Uwaga na kolory! Tworzymy je przez „obcięcie”: beżowy – beż, fioletowy – fiolet.
Ćwiczenie. Proszę powiedzieć, od jakich wyrazów zostały utworzone poniższe nazwy cech
abstrakcyjnych: awangardowość, drożyzna, obczyzna, odpowiedzialność, upór.
Ćwiczenie. Proszę utworzyć nazwy cech abstrakcyjnych, biorąc za podstawę następujące wyrazy:
bezwładny, ciepły, wdzięczny, nerwowy, otwarty.
Ćwiczenie. Proszę powiedzieć, jakie rzeczowniki odpowiadają przytoczonym parafrazom: to, że jest
szkodliwy; to, że jest racjonalny; to, że jest wierny; bycie odpowiedzialnym; bycie wytrwałym.
Ćwiczenie. Proszę utworzyć parafrazy odpowiadające podanym rzeczownikom: bohaterstwo, choroba,
głuchota, radykalność, chińszczyzna, pokrewieństwo.

Ćwiczenie. Co cechuje Skorpiona? Proszę zastąpić przymiotniki rzeczownikami. Wzór: Skorpiona

cechuje energiczność…
Skorpion – jest pełen nadzwyczajnej energii, uparty, wytrwały i buntowniczy. Bywa krnąbrny i zaborczy.
Zazwyczaj jest nieugięty. Uczuciowy. Czasami zazdrosny. To indywidualista. Mało towarzyski. O skłonności
do samotnictwa. Z poczuciem humoru. Może być złośliwy.

14
Ćwiczenie. Proszę zastąpić przymiotnik rzeczownikiem. Wzór: Wszyscy podziwiali to, że jest uprzejma.
– Wszyscy podziwiali jej uprzejmość.
1. Nie podobało mi się to, że był dumny. 2. Ona wyróżnia się tym, że zawsze jest opanowana. 3. Odznaczasz
się tym, że jesteś uczciwy. 4. Zwróciliście na siebie uwagę tym, że byliście nieśmiali. 5. Na uwagę zasługuje
to, że jesteśmy życzliwi.

ZOSTAŃ MISTRZEM POLSKIEJ ORTOGRAFII

1. Przymiotniki piszemy małą literą np. polski.

2. „Nie” z przymiotnikami w stopniu równym piszemy łącznie, a w stopniach wyższym i najwyższym
rozdzielnie, np. niedobry, ale:
Nie dobry, ale wspaniały; nie lepszy, nie najlepszy.
3. W stopniu wyższym i najwyższym po p, k, t, ch piszemy sz, zgodnie z tym, jak słychać – zasada pisowni
rz po tych spółgłoskach nie obowiązuje! Np. lepszy, większy, cichszy, najkrótszy.
4. Oddzielamy przecinkami równorzędne określenia, natomiast nie oddziela się wyrazów, z których jeden
określa połączenie drugiego z wyrazem nadrzędnym: Włóż tę nową, ciemną wieczorową suknię.
5. –dzki / -cki – jeśli w wyrazie podstawowym występuje: d, dz, dź – to w wyrazie pochodnym piszemy
wbrew wymowie –dzki: sąsiad – sąsiedzki, Łódź – łódzki; natomiast –cki w innych wyrazach zgodnie z
wymową: Szkot – szkocki.
6. –wski / -ski – jeśli w wyrazie podstawowym występuje w, to w pochodnym też piszemy: Warszawa –
warszawski. Nigdy nie piszemy –zki, lecz zawsze zgodnie z wymowa –ski: Francuz – francuski.

COŚ NA DESER, CZYLI GRAMATYKA Z WIERSZYKA… - ćwiczymy czytanie i wymowę

Jan Brzechwa „Samochwała”

Samochwała w kącie stała
I tak wciąż opowiadała:

Zdolna jestem niesłychanie,

Najpiękniejsze mam ubranie,
Moja buzia tryska zdrowiem,
Jak coś powiem, to już powiem,
Jak odpowiem, to roztropnie,
W szkole mam najlepsze stopnie,
Śpiewam lepiej niż w operze,
Świetnie jeżdżę na rowerze,
Znakomicie muchy łapię,
Wiem, gdzie Wisła jest na mapie,
Jestem mądra, jestem zgrabna,
Wiotka, słodka i powabna,
A w dodatku, daję słowo,
Mam rodzinę wyjątkową:
Tata mój do pieca sięga,
Moja mama - taka tęga,
Moja siostra – taka mała,
A ja jestem – samochwała!

15