Euklides – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.

org/wiki/Euklides

Euklides
Euklides z Aleksandrii (stgr.   Εὐκλείδης, Eukleides, ur. ok. Euklides
365 p.n.e., zm. ok. 270 p.n.e.) – matematyk grecki przez Εὐκλείδης
większość życia działający w Aleksandrii, autor Elementów
(stgr.   Στοιχεῖα, Stoicheia), jednego z najsłynniejszych dzieł
matematycznych w historii.

Spis treści
Życie
Elementy Euklidesa
Inne dzieła Euklidesa
Zobacz też
Uwagi Figura przedstawiająca Euklidesa

Przypisy Data 365 p.n.e.?

urodzenia
Bibliografia
Data 270 p.n.e.?
Linki zewnętrzne śmierci
Zawód, geometra,
zajęcie matematyk
Życie
O życiu Euklidesa prawie nic nie wiadomo. Jego imię jest znane z tylko jednego źródła – z powstałego 7
stuleci później komentarza Proklosa do I księgi Elementów[1]; inni określali go jako „autor Stoicheia”[a].
Proklos stwierdził, że Euklides był trochę młodszy od uczniów Platona, a starszy od Eratostenesa i
Archimedesa[b]. Napisał też, że Euklides prawdopodobnie kształcił się w Atenach, bowiem ze szkoły
Platona wyszła większość geometrów, od których jedynie mógł posiąść taką wiedzę[c].

Elementy Euklidesa
Głównym dziełem Euklidesa są Elementy. Było to aksjomatyczne ujęcie geometrii, które dotrwało w
niezmienionej postaci jako kanon geometrii aż do XIX wieku (w niektórych krajach było używane jako
podręcznik geometrii aż do XX wieku). Jak pisał Proklos, Euklides zebrał w całość i uporządkował (w
księgach V i XII) wiele odkryć Eudoksosa z Knidos, uzupełnił wyniki Teajteta (w księgach X i XIII) oraz
dostarczył niezbitych dowodów twierdzeń, które nie były przedtem ściśle uzasadnione przez jego
poprzedników. Usystematyzował i nadał jednolitą postać podstawowej części ówczesnej wiedzy z
geometrii płaskiej, przestrzennej i arytmetyki. To, że na początku każdej księgi podane są definicje,
odpowiadało stanowisku Arystotelesa, że naukę dedukcyjną należy rozpoczynać od podania definicji i
aksjomatów.

Proklos wyróżnił w Elementach konstrukcje i twierdzenia. Każda konstrukcja i każde twierdzenie

przedstawione jest w sześciu krokach: (1) teza, (2) rysunek diagramu i ustalenie oznaczeń, (3) powtórzona

1 of 3 3/6/23, 13:28
Euklides – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Euklides

teza z oznaczeniami, (4) zasadnicza część konstrukcji bądź dowodu, (5) uzasadnienie (tezy lub
poprawności konstrukcji), (6) powtórzona teza (konstrukcje kończą się zwrotem: co było do wykonania, a
twierdzenia zwrotem: co było do okazania).

Euklides starał się nadać swemu dziełu (zapewne pod wpływem Platona) charakter statyczny. W ukrytej
formie pojawiają się tam jednak ruchy: przemieszczanie na płaszczyźnie, obroty przy kuli, walcu i stożku.
W całym dziele widoczne jest też maksymalne dążenie do ścisłości. Jednakże zasady dedukcji określone
zostały nie tylko przez podanie definicji i aksjomatów, ale też – w ukrytej formie – przez przykłady
rozumowań, poczynając od pierwszej konstrukcji trójkąta równobocznego.

U Euklidesa nie było żadnej wersji aksjomatu ciągłości dla linii prostej, np. takiego jak u Dedekinda.
Oryginalny system aksjomatyczny Euklidesa dopuszcza model przeliczalny w układzie kartezjańskim, gdy
obie współrzędne każdego punktu należą do ciała pitagorejskiego, tj. najmniejszego zbioru liczb
rzeczywistych zawierającego liczby wymierne, zamkniętego ze względu na cztery działania arytmetyczne
i takiego, że jest w nim rozwiązalne każde równanie postaci przy jest to zbiór
przeliczalny i da się w nim rozwiązać każde równanie kwadratowe o współczynnikach z tego ciała, a więc
w modelu tym wykonalne są wszystkie konstrukcje Euklidesa (dotyczące zawsze tylko prostych i
okręgów).

W sposobie rozumowania Euklidesa prezentowanym w Elementach istotną rolę odgrywa specyficzne

greckie użycie diagramów.

Inne dzieła Euklidesa

Zachowało się dzieło Euklidesa z optyki, oparte na podzielanym przez pewnych greckich uczonych
poglądzie, że widzenie polega na wysyłaniu promieni przez oko. Opisał on odbicia w zwierciadłach
płaskich i sferycznych wklęsłych. Zajmował się też perspektywą, a mianowicie pozornym zmniejszaniem
obrazu przy oddalaniu obiektu oraz obrazem stożków i walców przy patrzeniu z ukosa. Nie ocalało
jednak jego dzieło o krzywych stożkowych.

Zobacz też
▪ geometria euklidesowa
▪ przestrzeń euklidesowa
▪ algorytm Euklidesa
▪ Lemat Euklidesa
▪ metryka euklidesowa

Uwagi
a. Greckie słowo εὐκλείνoς znaczy: bardzo sławny.
b. Lata życia Euklidesa są rozmaicie szacowane, niektórzy sugerują 325–265.
Proklos sądził, że Euklides działał w Aleksandrii za panowania Ptolemeusza
Pierwszego.
c. Spopularyzowane anegdoty o Euklidesie przytacza Pappus z Aleksandrii, ale
Kulczycki niezbyt temu wierzył (S. Kulczycki, Z dziejów matematyki greckiej, PWN
Warszawa 1973, s. 239).

Przypisy

2 of 3 3/6/23, 13:28
Euklides – Wikipedia, wolna encyklopedia https://pl.wikipedia.org/wiki/Euklides

1. Proklos, Procli Diadochi in primum Euclidis Elementorum librum commentarii

(oryginał grecki wraz z Prefacio po łacinie), Teubner, Lipsk. 1873 [1] (https://archi
ve.org/details/proclidiadochiin00procuoft/page/n6).

Bibliografia
▪ Stefan Kulczycki, Z dziejów matematyki greckiej, PWN, Warszawa 1973, s.
237–323.
▪ I.G. Baszmakowa, Grecja starożytna. Kraje hellenistyczne i imperium rzymskie ,
[w:] A. P. Juszkiewicz (red.), Historia matematyki, tom pierwszy. Od czasów
najdawniejszych do początku czasów nowożytnych , przekład z rosyjskiego
Stanisława Dobrzyckiego, PWN, Warszawa 1975, s. 116–168.
▪ Więsław W., Matematyka i jej historia, Opole: Wyd. Nowik, 1997, s. 40–50,
ISBN 83-905456-7-5, OCLC 749148053 (http://worldcat.org/oclc/749148053).
▪ Kordos M., Wykłady z historii matematyki, Wydanie nowe, Warszawa: Wyd.
Script, 2005, s. 78–86, ISBN 83-89716-04-6, OCLC 749445354 (http://worldcat.or
g/oclc/749445354).
▪ Lucio Russo, Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka nowoczesna ,
Universitas, Kraków 2005, s. 54–82. ISBN 83-242-0451-2.
▪ Euklides, Elementy. Księgi V–VI, przełożyli Piotr Błaszczyk i Kazimierz Mrówka,
Copernicus Center Press, Kraków 2013. ISBN 978-83-7886-013-6.

Linki zewnętrzne
Polskojęzyczne

▪ Biografia (https://web.archive.org/web/20070814012029/http://www.matematyc
y.interklasa.pl/biografie/matematyk.php?str=euklides).
matematycy.interklasa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (http://www.matematy
cy.interklasa.pl/biografie/matematyk.php?str=euklides) (2007-08-14)].
▪ Dzieła Euklidesa (https://polona.pl/search/?query=Euklides&filters=creator:%22E
uklides_(ok_365--ok_300_pne)%22,public:1,hasTextContent:0) w bibliotece
Polona

Anglojęzyczne

▪ John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Euklides (https://mathshistory.st-andre

ws.ac.uk/Biographies/Euclid/) w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Euklides&oldid=69763427”

Tę stronę ostatnio edytowano 2 mar 2023, 14:38. Tekst udostępniany na licencji Creative
Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org
/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz
szczegółowe informacje o warunkach korzystania (http:https://foundation.wikimedia.org
/wiki/Warunki_korzystania).

3 of 3 3/6/23, 13:28