Krijimi I Botes

‫حافظ ابن‬ ‫خلق العلم‬
‫كثري‬
‫حافظ ابن كثير‬
‫خلق العالم‬
‫‪1‬‬
Krijimi i Botës Hafidh Ibn Kethir
Prishtinë, 2009
2
‫حافظ ابن‬ ‫خلق العلم‬
‫كثري‬
Autor: Hafidh Ibn Kethir

Titulli: Krijimi i Botës
Titulli në arabisht: ‫خلق العلم‬
Përktheu dhe përshtati Recensues sheriatik:

nga gjuha boshnjake: Prof. Shpata Hoti
Nig’jar Bajrami-Hoti Ballina:
Dr. Ilir Hoti
Redaktor: Redaktor teknik:
Dr. Ilir Hoti Dr. Ilir Hoti
Lektura dhe Korrektura: Botoi:
Dr. Ilir Hoti Abdullah Hoti
3
Hafidh Ibn Kethir
Krijimi i
Botës
Prishtinë, 2009
PARATHËNIE
‫ االول‬،‫ ال ذي هو بكل شئ عليم‬،‫ الب اطن الظ اهر‬،‫بسم اهلل ال رمحن ال رحيم احلمد هلل االول واآلخ ر‬
‫ االزيل‬،‫ فليس دونه ش ئ‬،‫ الظ اهر فليس فوقه شئ الب اطن‬،‫ اآلخر فليس بع ده ش ئ‬،‫فليس قبله ش ئ‬
‫ وال يزال دائما مستمرا باقيا سرمديا بال انقضاء وال‬،‫القدمي الذي مل يزل موجودا بصفات الكمال‬
‫ وع دد‬،‫ يف الليلة الظلم اء‬،‫ على الص خرة الص ماء‬،‫ يعلم دبيب النملة الس وداء‬.‫انفص ال وال زوال‬
.‫الرمال‬
Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit,

Falënderimi i takon Allahut, të Parit dhe të Fundit, të Dukshmit
dhe të Padukshmit, i Cili çdo gjë din. Ai është i Pari, nuk ka
asgjë përpara Tij, Ai është i Fundit, nuk ka asgjë pas Tij, i
Dukshmi, nuk ka asgjë mbi Të, i Padukshmi, nuk ka asgjë pa
Të, i Përjetshmi, Eminenti, i Cili kurrë nuk Zhduket dhe i Cili
përherë do ta ketë përsosmërinë e të krijuarit, që të zgjasë
gjithmonë në mënyrë konstante, pa ndërprerje, kufij apo
përkohshmëri. Ai di lëvizjen e milingonës së zezë në labirint,
në errësirën e natës. Ai di numrin e kokrrave të rërës.
Ai është i Lartësuari, i Madhi, i Plotfuqishmi.
“Ai i Cili zotëron mbisundimin e qiejve dhe të tokës dhe i
Cili nuk ka të lindur bir (ose pasardhës), dhe i Cili nuk ka
asnjë shok në sundim, dhe i Cili krijoi çdo gjë duke e matur
saktësisht sipas përmasave të përpikta të duhura.” [El-
Furkan: 2]
“Allahu është Ai i Cili ngriti qiejt pa shtylla që t’i shihni.
Pastaj Ai Isteva (u ngrit lartë dhe qëndroi mbi) Arsh (Fronin e
Tij Madhështor, vërtet siç i shkon Madhështisë së Tij). Ai solli
diellin dhe hënën të vazhdojnë të rrotullohen, secili duke
ndjekur kursin e vet për një kohë të përcaktuar. Ai
rregullon të gjitha çështjet dhe punët duke shpjeguar
Ajetet (argumentet, provat, shenjat e Tij) në imtësi që ju të
besoni me vendosmëri e bindje të plotë për takimin (pas
ringjalljes) me Zotin tuaj.” [Er-Ra’d: 2]
Ai qiellin e stolisi me yje të bukur:
“I Lartësuar me Madhështi qoftë Ai i Cili ka vendosur në
qiell yje e yllësi madhështore, dhe që vuri në të dhe një
ndriçues të madh (diellin) dhe hënën që ndriçon.” [El-
Furkan: 61]
Mbi qiej e ka vendosur Arshin, të gjerë, krenar, të lartësuar, të
fortë - e ky është Arshi i lartësuar – i cili ka mbajtës të
lartësuar, atë e mbajnë melekët fisnik, atë e vizitojnë
Kerubijjunët1, ata e lavdërojnë dhe madhërojnë (Allahun).
Kështu, qiejt janë të përmbushur me melekë, çdo ditë
shtatëdhjetë mijë prej tyre e vizitojnë Bejtul-Ma’mur2-in në
qiellin e katërt dhe kurrë më nuk kthehen tek ai; ato bëjnë tehlil
(duke thënë: “La ilahe il-lallah” – Nuk ka të adhuruar tjetër me
meritë përveç Allahut”), tahmid (duke thënë: “El-hamdu lil-
lah” – “Falënderimi i takon Allahut”), tekbir (duke thënë:
Allahu Ekber” – “Allahu është ma i Madhi”), dërgojnë salavate
dhe selame.
Tokën e ka krijuar për krijesat dhe atyre ua dha ujin:
1
Kerubijjunët janë melekët më të zgjedhur apo ata që janë të zgjedhur.
2
Bejtul-Ma’mur është Shtëpia, mbi qiellin e katërt, drejt së cilës melekët
kthehen dhe e vizitojnë, në mënyrë të njëjtë sikur që njerëzit kthehen kah
Kabja në Tokë, e vizitojnë dhe e respektojnë atë (sh. p.).
“Ai vendosi në të (në tokë) male të qëndrueshme nga lart
saj dhe Ai e bekoi atë dhe Ai përcaktoi furnizimin e saj (për
banorët e saj) me masë për katër Ditë të barabarta (me të
njëjtën gjatësi kohe), (përgjigje kjo) për të gjithë ata që
pyesin (për krijimin e saj).” [Fussilet: 10]
domethënë, para krijimit të qiejve, në të çdo gjë krijoi në çift,
duke ju dhënë çdo gjë që u është e nevojshme robërve të Tij,
edhe verën edhe dimrin dhe çdo gjë që ju nevojitet kafshëve
dhe bagëtive, që ata i posedojnë.
“I Cili përsosi çdo gjë që Ai krijoi dhe Ai e filloi krijimin e
njeriut nga balta.” [Es-Sexhde: 7]
“Pastaj Ai solli pasardhësit e tij nga esenca e një lëngu të
përçmuar.” [Es-Sexhde: 8]
domethënë, pikat e lëngshme të vendosura në vende gjegjëse.
Pastaj (njeriut) ia dha aftësinë e të dëgjuarit dhe të parit, pasi që
nuk ka qenë i denjë për ta përkujtuar. Atë e karakterizoi me
dituri dhe instruksione. Me Dorën Vet e krijoi Ademin (alejhis-
selam), babanë e tërë njerëzimit, e formësoi trupin e tij, e
frymëzoi nga Shpirti i Vet, i urdhëroi melekët që t’i bëjnë
sexhde; nga Ademi (alejhis-selam) e krijoi gruan e tij Havën,
nënën e njerëzimit, me të e largoi vetminë e tij, me të e vendosi
në Xhennet dhe i pajisi me dhunti të mëdha. Pastaj ata i dëboi
në Tokë, e në atë është urtësia e madhe e të Urtit. Nga ata
përhapi meshkuj dhe femra dhe me Fuqinë e Vet ata i ndau në
mbretër dhe barinj, të varfër dhe të pasur, të lirë dhe robër. Ata
i vendosi nëpër vendet e Tokës, për së gjëri dhe për së gjati,
dhe i bëri që të ndërrohen, gjeneratë pas gjenerate, gjithnjë deri
në Ditën e Gjykimit dhe ekspozimit të veprave para të
Gjithëdijshmit, të Urtit. Ai u dha lumenj në vende të ndryshme,
u dha zonat klimatike, më të ulta dhe më të larta, të gjitha në
përputhshmëri me nevojat, u dha vendburime dhe burime. U
dërgoi retë me shi, me ndihmën e tyre mbijnë dhe gufojnë
kokrrat dhe frutat. U dha krejt çka kanë kërkuar dhe u tha:
“Dhe sikur (të mundoheni) t’i numëroni Mirësitë e Allahut,
kurrë nuk do të ishit në gjendje t’i radhitni ato. Vërtet që
Allahu është gjithnjë Falës i Madh, Mëshirëplotë.” [En-
Nahl: 18]
“Dhe Ai ju dha gjithçka që ju kërkuat dhe në qoftë se
përpiqeni t’i numëroni Mirësitë e Allahut, ju kurrë nuk do
të ishit në gjendje t’i numëroni ato. Me të vërtetë që njeriu
është plotësisht i dhënë pas padrejtësisë e mosmirënjohjes -
mosbesimtar.” [Ibrahim: 34]
Pra, qoftë i Lavdëruar Fisniku, i Lartësuar, i Mëshirshmi, i
Urti. Në mes dhuntive më të mëdha të cilat ua dha, në mes
bamirësive më të mëdha ndaj tyre, pasi që ata i krijoi, i
furnizoi, ua dha rrugët dhe aftësinë e të folurit, e është edhe ajo
që ua dërgoi të Dërguarit dhe i shpalli librat, për t’ua sqaruar të
lejuarën dhe të ndaluarën (halalin dhe haramin), që nga Ai t’u
sjellin disa lajme dhe dispozita dhe që t’ua sqarojnë atyre
fillimin dhe kthimin (tek Allahu) në Ditën e Gjykimit.
I lumtur është ai, i cili me sinqeritet i pranon këto lajme, i
zbaton urdhrat, i ruhet të ndaluarës, e kështu fiton dhe
mbulohet me dhuntitë e përhershme, i shpëtuar nga vendi në
Xhehennem, i caktuar për ata të cilët të dërguarit i kanë
përgënjeshtruar dhe të cilët kanë për të ngrënë nga pema
Zekum3, kanë për të pirë pije të neveritshme dhe kanë për të
qenë në vuajtje të padurueshme.
Ne i Falënderohemi Atij me falënderimin e bekuar, me
falënderimin, i cili i përmbush hapësirat e qiellit dhe të Tokës,
me falënderimin e përhershëm dhe të përjetshëm, i cili e
3
Zekum është ushqim i banorëve të Xhehennemit.
“Ai është druri i cili rritet në fund të Xhehennemit.” [Es-Saffat: 64]
tejkalon kalueshmërinë e kohës, deri në Ditën e Gjykimit, në
çdo kohë, të tashmen, të kaluarën dhe të ardhmen, ashtu siç i
përgjigjet Lartmadhërisë së Tij, Pushtetit Suprem të
përhershëm të Tij dhe Fytyrës së Tij Fisnike. Dëshmoj se nuk
ka të adhuruar tjetër me meritë përveç Allahut, të Vetmit, Ai
nuk ka shok, fëmijë, prindër, e as grua, udhëheqës apo vezir,
nuk ka të ngjashëm me Të, të barabartë apo të njëjtë.
Dhe dëshmoj se Muhammedi (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem),
është robi dhe i Dërguari i Tij, i përkëdheluri dhe miku i Tij, i
zgjedhur nga radha e Arabëve më të mirë, që ai është vulë e
dërgimit, që atij i takon burimi i lartësuar dhe i pastër (Havd), e
drejta e ndërmjetësimit (Shefa’ati) në Ditën e Gjykimit, se ai
do të mbajë bajrakun e lartësuar, me të cilin Allahu atë do ta
ngritë në pozitën e lartësuar (mekam mahmud) të cilën do ta
dëshironin të gjitha krijesat, derisa edhe miku i Allahut,
Ibrahimi (alejhis-selam) dhe vëllezërit e tjerë të tij, lajmëtarët e
fesë dhe të dërguarit, selami dhe salavatet më të mira, dhe
përplot respekt qofshin mbi ta. Kënaqësia e Allahut qoftë mbi
të gjithë të dërguarit (alejhimus-selam), mbi as’habët e nderuar,
udhëheqësit fisnik, mbi dijetarët më të mëdhenj pas të
Dërguarit (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem). Errësira nuk mund të
përzihet me dritën; ai i cili thërret e ka publikuar thirrjen e vet;
dita nuk mund t’i asgjësoj errësirat e natës nëpër të cilat jetojnë
kafshët.
Ky është libër, në të cilin, me ndihmën e Allahut, me
mbështetjen dhe me atë që Allahu më dhuroi, me forcën dhe
fuqinë e Tij, do t’i përmendi rrëfimet mbi lajmëtarët e fesë, se
si rridhnin ngjarjet nga koha e Benu-Israilëve deri te koha e
injorancës (xhahilijetit), e deri te dërgimi i Lajmëtarit të fundit
të fesë sonë, Muhammedit (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem). Do ta
përmendim siren (biografinë) e tij ashtu siç ka qenë, ajo çfarë
do ta shëroj kraharorin, do ta largoj ankthin dhe ajo çka do të
na sjell ilaçin për çdo sëmundje.
Nga israilijatet (transmetimet e Benu-Isra’ilëve) do të
përmendim vetëm atë që na ka lejuar Ligjdhënësi për t’i
transmetuar ato, kështu që, ato të dhëna të cilat nuk janë në
kundërshtim me Librin e Allahut dhe hadithin e të Dërguarit
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) – ato janë rrëfime të cilat as nuk
janë të vërteta, as nuk janë të rreme (nuk mund të argumentohet
as njëra e as tjetra, e as vërtetimi i tyre nuk është me rëndësi
vendimtare, me rëndësi është mësimi). Ajo që në ato
transmetime është e zgjeruar, ne e kemi përmbledhur, e për atë
që është e paqartë, e kemi cekur dispozitën, a atë që e kemi
konsideruar të padobishme e kemi përmendur vetëm kalimthi.
Do të mbështetemi vetëm në atë që rrjedh nga Libri i Allahut,
hadithet e të të Dërguarit të Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem), të cilët janë autentikë (sahih) apo të mirë (hasen), e ata të
cilët janë të dobët (da’if) do t’i sqarojmë. I tërë Pushteti është
tek Allahu. Nuk ka forcë e as fuqi përveç Allahut, të Fuqishmit,
të Urtit, të Madhërishmit, të Lartësuarit.
Allahu i Lartësuar në Librin e Vet thotë:
“Kështu pra, Ne të sjellim ty (o Muhammed) disa njoftime
nga çfarë ka ndodhur më parë dhe sigurisht që Ne të kemi
dhënë ty nga Ana Jonë një Përkujtues (Kur’anin).” [Ta-Ha:
99]
Allahu i ka treguar disa rrëfime të Dërguarit të Vet (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem), mbi çështjet e kaluara në lidhje me krijimin
e krijesave, rrëfime mbi popujt e kaluar, se si veproi me
besimtarët e Tij (evliatë), si dhe çka u ka ndodhur armiqve të
Tij. I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) këtë ia
ka sqaruar ummetit të tij. Te secila pjesë do të paraqesim atë që
ka arritur prej tij deri tek ne, e përpara kësaj do t’i përmendim
ajetet të cilët janë shpallur në lidhje me të. Kështu, mbi të do të
jemi të informuar ashtu siç duhet, e do ta lëmë atë prej së cilës
nuk kemi dobi dhe që nuk ka vlerë shkencore, e kjo është ajo
çka mendojnë disa shkencëtarë nga radhët e pasuesve të Librit
(ehlul-kitab), nga e cila, shumica e njerëzve nuk kanë kurrfarë
dobie; prej tyre atë e transmetojnë vetëm disa dijetarë, atë çka
ne nuk e pranojmë, nuk jemi duke shkuar në drejtimin e tyre,
por nga ata do të përmendim vetëm nga diç, që do ta paraqesim
në formë koncize. Do të sqarojmë se çka është e saktë në të dhe
se çka është në pajtueshmëri me atë që ne kemi, si dhe çka nuk
është në pajtueshmëri dhe çka duhet të mohojmë.
Sa i përket hadithit të besueshëm (sahih) të cilin e transmeton
Buhariu, Allahu e mëshiroftë, nga Amr ibn El-Asi (radijAllahu
'anhu), i cili ka thënë se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi
ve sel-lem) ka thënë:
‫ وحدثوا عني وال تكذبوا‬،‫ وحدثوا عن بني إسرائل وال حرج‬،‫" بلغوا عني ولو آية‬
" ‫علي ومن كذب علي متعمدا فليتبوأ مقعده من النار‬
“Transmeto nga unë, madje qoftë edhe një ajet, nuk

pengon që të transmetoni nga Benu Isra’elitët.
Transmetoni nga unë dhe mos gënjeni mbi mua, sepse
ai që mbi mua gënjen me qëllim, le t’ia përgatit
vetvetes vendin në Zjarr.”4
ai transmeton në lidhje me israilijate, të cilët janë të
pranueshëm tek ne, sepse nuk ekziston asgjë që do të mund t’i
konfirmonte apo t’i përgënjeshtronte, prandaj sipas qëndrimit
të përgjithshëm, është i lejuar transmetimi i tyre. Në këtë
mënyrë edhe ne do t’i përdorim në këtë libër. Nuk pengon që të
shërbehemi me atë që dispozitat tona atë e vërtetojnë, e atë që
dispozitat tona e përgënjeshtrojnë e konsiderojmë të
4
Transmeton Buhariu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
përjashtuar, transmetimi i tyre nuk lejohet, përveç nëse tregohet
mbi atë se ai refuzohet dhe mohohet. Allahu, i Lavdëruar dhe i
Lartësuar qoftë Ai, na ka pasuruar me të Dërguarin tonë,
Muhammedin (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), në raport me të
gjitha ligjet fetare (sherijatet) dhe Librin në raport me të gjithë
librat tjerë. Në atë çka kemi, nuk hasim në asnjë parregullsi apo
ndryshim, gënjeshtër apo diç të rrejshme, shtrembërime dhe
ndërrime, e mbi të gjitha këto, as në ndryshime apo abrogime.
I Dërguari ynë (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), atë që është e
nevojshme për ta ditur na e ka sqaruar, e ka shpjeguar dhe atë e
bëri të kuptueshëm. Këtë e kuptoi ai që e ka kuptuar, e nuk e
kuptoi ai që nuk e ka kuptuar. Siç ka thënë Ali ibn Ebi Talibi
(radijAllahu 'anhu): “Në Librin e Allahut janë lajmet mbi atë që
ka qenë para jush dhe mbi atë që do të jetë pas jush, gjykimit
mbi atë që është në mes jush. Ai është realitet, nuk është shaka.
Tiranin, që e lë atë, Allahu do ta dënoj, e ai i cili do të kërkoj
udhëzim përveç tij, Allahu atë do ta lë në humbje.”5
Ebu Dherri (radijAllahu 'anhu) ka thënë: “Kur vdiq i Dërguari i
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), nuk ka ekzistuar zog që
ka fluturuar me krahët e vet, e që nuk e ka përhapur diturinë
prej tij.”6
Imam Ahmed ibn Hanbeli shënon në Musnedin e vet se Ebu
Zejd el-Ensari ka thënë: “I Dërguari i Allahut (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem) e fali namazin e sabahut me ne, pastaj hipi
në minber dhe na mbajti fjalim derisa nuk arriti dreka. Atëherë
zbriti dhe e fali namazin e drekës, pastaj hipi në minber dhe na
5
Transmeton Darimi.
6
Aluzion në fjalët e të Lartësuarit:
“Nuk ka asnjë krijesë në tokë, asnjë shpend që fluturon me krahët e
tij, që të mos jenë në bashkësi sikurse ju. Ne nuk kemi lënë pas dore
asgjë në Libër, pastaj te Zoti i tyre ata të gjithë do të mblidhen.” [El-
En’am: 38]
mbajti fjalim derisa arriti ikindia. Zbriti dhe e fali namazin e
ikindisë, me pastaj hipi në minber dhe na mbajti fjalim derisa
perëndoi dielli. Na fliste mbi atë, që ka ndodhur tani më, si
edhe mbi atë që ka për të ndodhur, e më të diturit prej nesh e
mbajtën në mend më së miri.”7
7
Transmeton Muslimi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
MBI FJALËT E TË LARTËSUARIT
“ALLAHU ËSHTË KRIJUES I ÇDO
SENDI...”8
‫اهلل خالق كل شئ‬
Allahu i Lartësuar në Librin e Vet të nderuar ka thënë:

“Allahu është Krijues i çdo sendi dhe Ai është Vekil
(Kujdestar, Ruajtës, Rregullues) mbi gjithçka.” [Ez-Zumer:
62]
Çdo gjë, përveç Allahut është krijuar nga ana e Tij, është bërë
dhe formuar, është krijuar pasi që nuk ishte asgjë, pas
mosekzistimit, edhe Arshi (‫ العرش‬- Froni), i cili është mbi të
gjitha krijimet dhe asaj që është nën tokë dhe asaj çka është
ndërmjet tyre, qeniet e gjalla dhe jo të gjalla – të gjitha ato janë
krijesat e Tij, nën Pushtetin e Tij, robërit e Tij, nën
Plotfuqishmërinë e Tij të jashtëzakonshme, me mbikëqyrjen
dhe vullnetin e Tij. Allahu i Lartësuar thotë:
“I Cili krijoi qiejt dhe tokën dhe gjithë ç’është ndërmjet
tyre në Gjashtë Ditë. Pastaj Ai Isteva (u ngrit lart dhe
qëndroi mbi) Arsh (Fronin e Tij Madhështor, vërtet ashtu siç i
shkon Madhështisë së Tij - El-Istiva). I Gjithëmëshirshmi
(Allah)! Kështu pra, pyete Atë, sepse Ai është El-Khabir (në
Dijeni të Plotë, i Mirënjohuri për gjithçka).” [El-Furkan: 59]
8
Kur’an, Ez-Zumer: 62.
“Ai di se çfarë shkon në tokë dhe çfarë del prej saj, dhe
çfarë zbret nga qielli dhe çfarë ngrihet drejt tij dhe Ai është
Mëshirëploti, gjithnjë Falësi i Madh.” [Sebe’ë: 2]
“Ai është i Cili krijoi qiejt dhe tokën në Gjashtë Ditë,
pastaj Ai Isteva (u ngrit lart dhe qëndroi mbi) Arsh (Fronin e
Tij Madhështor vërtet ashtu siç i shkon Madhështisë së Tij). Ai
di çfarë hyn në tokë, edhe çfarë del prej saj, edhe çfarë
zbret nga qielli, edhe çfarë ngrihet në të dhe Ai është me ju
(me Dijen e Tij) kudo që të jeni. Dhe Allahu është
Gjithëvëzhgues për gjithçka që ju punoni.” [El-Hadid: 4]
Dijetarët Islam pajtohen njëzëshëm, se Allahu krijoi qiejt dhe
Tokën dhe çka ka ndërmjet tyre për gjashtë ditë, siç e thekson
atë Kur’ani fisnike, e në të nuk dyshon asnjë muslimanë.
Vetëm kanë divergjenca në lidhje me atë se a ishin ato ditë
sikurse këto ditët tona, apo secila ditë ka qenë sikurse njëmijë
vjet, ashtu siç numërojmë ne dhe mbajnë dy qëndrime, siç e
kemi cekur tani më në Tefsirë. Kanë divergjenca edhe rreth
asaj se a ka qenë diç tjetër e krijuar para krijimit të qiejve dhe
të Tokës. Disa grupe nga mutekel-limunët konsiderojnë se para
qiejve dhe Tokës nuk është krijuar asgjë dhe se ato janë krijuar
nga asgjëja. Të tjerët thonë: “Jo, para krijimit të qiejve dhe të
Tokës kanë ekzistuar krijime të tjera, sipas fjalëve të të
Lartësuarit:
“Dhe është Ai i Cili ka krijuar qiejt dhe tokën në Gjashtë
Ditë dhe Arshi (Froni i Tij) ishte mbi ujë, që Ai të mund t’ju
provojë juve se cili prej jush është më vepërmirë. Por sikur
t’u thuhej atyre: “Nuk ka dyshim që ju do të ngriheni
përsëri pas vdekjes”, ata që nuk besojnë, është e sigurt se
do të thonë, “Kjo s’është veçse magji e qartë.” [Hud: 7]
Në hadithin e Imran ibn Husejnit thuhet: “Allahu ka ekzistuar,
e para Tij asgjë s’ka ekzistuar, Arshi i Tij ka qenë mbi ujë, të
gjitha i shkroi në Përkujtuesin (dhikrin) dhe pastaj i krijoi qiejt
dhe Tokën.”9
Ahmed ibn Hanbeli ka thënë, se Ebu-Ruzejn Lukajt ibn Amir
el-Ukajli (radijAllahu 'anhu) ka pyetur:
‫ كان في عماء‬:‫" يا رسول اهلل أين كان ربنا قبل أن يخلق السموات واالرض ؟ قال‬
" ‫ما فوقه هواء وما تحته هواء ثم خلق عرشه على الماء‬
“O i Dërguar i Allahut, ku ka qenë Zoti ynë para se t’i

krijonte qiejt dhe Tokën?” Ai, (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem), u përgjigj: “Ka qenë në nebulozë (mjegulla e
dendur), mbi Të ishte ajri, nën Të ishte ajri, e pastaj
Arshin e Vet e krijoi mbi ujë.”10
Në versionin tjetër të hadithit nga Hammad ibn Seleme thuhet
se:
“Ku ka qenë Zoti ynë para se t’i krijonte krijesat?...”
- ndërsa përfundimi është i njëjtë. Shënon Tirmidhiu dhe thotë
se është hasen.
Gjithashtu, ata kanë divergjenca rreth asaj se çka është krijuar
së pari. Disa thonë: “Kalemi (‫ – القلم‬el-kalem) është krijuar para
çdo gjëje tjetër.” Ky është qëndrimi i Ibn Xheririt, Ibn
Xhevziut dhe të tjerëve. Ibn Xheriri thotë, se pas kalemit është
krijuar një re e zgjedhur. Këtë e argumentojnë me hadithin të
cilin e shënojnë imam Ahmedi, Ebu Davudi dhe Tirmidhiu nga
Ubade ibn Samiti (radijAllahu 'anhu), i cili ka thënë:
‫ فجرى في تلك الساعة بما هو كائن‬،‫ ثم قال له أكتب‬.‫" إن أول ما خلق اهلل القلم‬
" ‫إلى يوم القيامة‬
9
Shënon Buhariu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
10
Shënon Tirmidhiu, Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
“I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka
thënë: “E para që Allahu ka krijuar është kalemi, e
pastaj i është thënë: “Shkruaj!” – dhe atëherë është
shënuar ajo, që ka për të ndodhur deri në Ditën e
Gjykimit.”11
Teksti i hadithit është nga imam Ahmedi. Tirmidhiu thotë se ky
është hadith hasen-sahih-garib. Shumica e dijetarëve Islamik
pranojnë transmetimin e hadithit të Ebu Ala’ el-Hemedaniut
dhe të tjerëve (se Arshi është i krijuar para tij – kalemit), e këtë
e transmeton edhe Ibn Xheriri përmes Dahhakut nga Ibn
Abbasi (radijAllahu 'anhu), në çka udhëzon edhe hadithi të
cilin e shënon Muslimi në Sahihun e vet ku thotë se Abdullah
ibn Amr ibn El-Asi (radijAllahu 'anhu) ka thënë:
‫س معت رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم يق ول " كتب اهلل مق ادير الخالئق قبل أن‬
‫ ق ال وعرشه على الم اء ق الوا فه ذا‬،‫يخلق الس موات واالرض بخمس ين ألف س نة‬
.‫التقدير هو كتابته بالقلم المقادير‬
“E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (sal-Allahu

'alejhi ve sel-lem) të ketë thënë se: “Allahu ka shënuar
fatin e krijesave para se t’i krijonte qiejt dhe Tokën në
pesëdhjetë mijë vjet, e Froni i Tij (Arshi) ka qenë mbi
ujë.”12 Ata thonë: “Ky shënim i fatit është shënim i
fateve me kalem.”
Ky hadith tregon, se ajo ka ndodhë pas krijimit të Arshit, do të
thotë, me siguri Arshi ka qenë i krijuar përpara kalemit, me të
cilin është shënuar fati, siç mendojnë shumica e dijetarëve
islamik. Ndoshta hadithi mbi kalemin cekë, që kalemi është i
pari që është krijuar në këtë botë. Këtë e vërteton edhe
11
Shënon Ebu Davudi, Tirmidhiu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
12
Shënon Muslimi.
transmetimi, të cilin e shënon Buhariu nga Imran ibn Husejni, i
cili ka thënë:
‫ق ال ق ال أهل اليمن لرس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم " جئن اك لنتفقه في ال دين‬
،‫ولنس ألك عن أول ه ذا االمر فق ال ك ان اهلل ولم يكن شئ قبله * وفي رواية مع ه‬
‫ وكتب في ال ذكر كل شئ وخلق‬.‫وفي رواية غ يره " وك ان عرشه على الم اء‬
" ‫السموات واالرض‬
“Banorët e Jemenit i thanë të Dërguarit të Allahut (sal-

Allahu 'alejhi ve sel-lem): “Erdhëm tek t’i që të
mësojmë mbi fenë dhe që të të pyesim për gjënë e parë
(çka është krijuar së pari).” – Ai u përgjigj: “Ka
ekzistuar Allahu dhe asgjë nuk ka qenë përpara Tij (në
një rivajet thuhet se: ‘me Të’, e në tjetrin: ‘përveç Tij’).
Arshi i Tij ka qenë mbi ujë, në Përkujtuesin (dhikrin)
është shkruar çdo gjë dhe Ai i krijoi qiejt dhe Tokën.”
Në versionin tjetër thuhet: “... e pastaj i krijoi qiejt dhe
Tokën.”
Më pastaj e pyetën mbi fillimin e krijimit të qiejve dhe të
Tokës. Pasi që thanë: “Erdhëm që të të pyesim për gjënë e parë
(se çka është krijuar së pari)”, ai iu përgjigj atyre vetëm në atë
për çka e pyetën dhe nuk i informoi mbi krijimin e Arshit siç
këtë e ka bërë në hadithin të cilin tani më e kemi theksuar. Ibn
Xheriri dhe të tjerët thonë: “Jo, Allahu e ka krijuar ujin shumë
më herët se Arshin.” Ibn Mes’udi (radijAllahu 'anhu)
transmeton nga as’habët e të Dërguarit të Allahut (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem), të cilët kanë thënë: “Me të vërtetë Froni i
Allahut (Arshi) ka qenë mbi ujë dhe nuk ka qenë e krijuar asgjë
përveç ujit, i cili ka qenë i krijuar më parë.” Ibn Xherir rrëfenë,
se Muhammed ibn Is’haku ka thënë: “E para që Allahu ka
krijuar, ka qenë drita (nur) dhe errësira, pastaj i ndau ato dhe
bëri që errësira t’i takoj natës dhe ajo të jetë e zezë dhe e errët,
ndërsa drita t’i takojë ditës dhe ajo të jetë e ndritshme dhe
vezulluese.” Ibn Xheriri ka thënë: “Thuhet se: ‘Zoti ynë pas
kalemit e krijoi Tronin13 (Kursijj- ‫)الكرسي‬, pastaj, pas Kursijjës
e krijoi Arshin, pastaj ajrin dhe errësirën, e pas kësaj e krijoi
ujin dhe Arshin e Vet e vendosi mbi ujë.” Ebu Erake ka thënë:
“Një njeri e pyeti Abdullah ibn Amrin, se nga çka janë krijuar
krijesat, në çka ai u përgjigj: ‘Nga drita, errësira, uji dhe toka’,
e më pastaj ka thënë: ‘Shkoni te Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu)
dhe pyetni’ dhe ata shkuan dhe e pyetën atë, e Ibn Abbasi ua
tha të njëjtën. Ua tha edhe këtë: ‘Kthehuni tek ai dhe pyeteni
nga çka janë të krijuara të gjitha këto.’ Ata u kthyen dhe e
pyetën atë, e ai ua lexoi:
“Dhe për ju nënshtroi gjithë ç'ka në qiej dhe ç'ka në tokë,
njëmend për njerëzit që mendojnë thellë, në to ekzistojnë
argumente.” [El-Xhathije: 13]
Unë mendoj që këto qëndrime janë të bazuara mbi israilijatet,
të cilat nuk janë as të vërteta, as gënjeshtra, përveç atyre për të
cilët ceket argumenti i vërtetësisë apo i pavërtetësisë, e Allahu
më së miri e di.
Tron – nga greqishtja – thronos – dmth. Fron, njëri nga shenjat e pushtetit
13
madhështorë, sh.p..
PËRSHKRIMI I KRIJIMIT TË ARSHIT
DHE KURSIJJËS
‫فصل فيما ورد في صفة خلق العرش والكرسي‬
Allahu i Lartësuar ka thënë:

“(Ai është Allahu) Zotëruesi i Shkallëve e Gradave më të
Larta, Zotëruesi i Arshit. Ai dërgon Frymëzimin me
Urdhrin e Tij te cilido nga robërit e Tij që Ai do, me qëllim
që ai (ky rob i Tij i zgjedhur prej Tij i cili merr këtë shpallje) të
mund të këshillojë (njerëzit) për Ditën e Takimit të
Ndërsjellë (Ditën e Llogarisë).” [Gafir: 15]
“I Lartë është Allahu, Mbisunduesi i Vërtetë, La ilahe il-
Allah (nuk ka të adhuruar tjetër të merituar veç Allahut), Zoti i
Arshit të Lartë.” [El-Mu’minunë: 116]
“Allahu, La ilahe il-la Huve (nuk ka të adhuruar tjetër të
merituar veç Atij) Zoti i Arshit Madhështor më të Lartë!”
[En-Neml: 26]
“Zotëruesi i Arshit të Lavdishëm, Gjithëvepruesi për
gjithçka që Ai dëshiron.” [El-Buruxh: 15-16]
“I Gjithëmëshirshmi (Allah) Isteva (u ngrit lartë dhe qëndroi
mbi) Arsh (Fronin e Tij Madhështor, vërtet ashtu siç i shkon
Madhështisë së Tij).” [Ta Ha: 5]
“Padyshim që Zoti juaj është Allahu i Cili krijoi qiejt dhe
tokën në Gjashtë Ditë dhe pastaj Ai Isteva (u ngrit lart dhe
qëndroi) mbi Arsh (Fronin e Tij Madhështor, vërtet ashtu siç i
shkon Madhështisë së Tij). Ai është Allahu, Zoti juaj;
adhurojeni pra Atë. A nuk do të përkujtoni pra?” [Junus: 3]
“Ata (melekë) të cilët mbajnë Arshin (e Allahut) dhe ata
rreth tij, lartësojnë lavditë e Zotit të tyre dhe besojnë tek
Ai, dhe kërkojnë falje për ata që besojnë (duke thënë): “Zoti
ynë! Ti përfshin gjithçka në Mëshirë dhe Dije, fali pra ata
që pendohen e ndjekin Udhën Tënde dhe ruaji ata nga
ndëshkimi i Zjarrit flakërues!” [Gafir: 7]
“Dhe melekët do të jenë në anët e tij; dhe tetë melekë atë
Ditë do të mbartin lart Arshin (Fronin) e Zotit tënd.” [El-
Hakka: 17]
“Dhe do të shihni melekët të rrethojnë Arshin (e Allahut)
nga të gjitha anët duke lartësuar Lavditë e Zotit të tyre
(Allahut). Dhe ata (gjithë krijesat) do të gjykohen drejt e me
të vërtetën dhe do të thuhet: “Gjithë lavdërimet dhe
falënderimet i janë Allahut, Zotit të Aleminit (njerëzve,
xhindeve e gjithë ç’është)!”” [Ez-Zumer: 75]
Në lutjen, e cila është shënuar në në Sahih, thuhet se:
.‫ ال إله إال اهلل رب العرش الكرمي‬.‫" ال إله إال اهلل العظيم احلليم‬
" ‫ال إله إال اهلل رب السموات ورب االرض رب العرش الكرمي‬
“Nuk ka të adhuruar tjetër me meritë përveç Allahut, të

Butit. Nuk ka të adhuruar tjetër me meritë përveç
Allahut, Zotit të Arshit fisnik, nuk ka të adhuruar tjetër
me meritë përveç Allahut, Zotit të qiejve dhe të Tokës,
Zotit të Arshit fisnik.”
Transmetohet nga Abbas ibn Abdul Muttalibi (radijAllahu
'anhu):
‫كنا جلوسا مع رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم بالبطحاء فمرت سحابة فقال رسول‬
‫اهلل صلى اهلل عليه وسلم (أتدرون ما هذا قال قلنا السحاب قال والمزن قال قلنا‬
‫والمزن قال والعنان قال فسكتنا فقال هل تدرون كم بين السماء واالرض ق ال قلنا‬
‫ ق ال بينهما مس يرة خمس مائة س نة ومن كل س ماء إلى س ماء‬.‫اهلل ورس وله أعلم‬
‫ وكشف كل س ماء مس يرة خمس مائة س نة وف وق الس ماء‬،‫مس يرة خمس مائة س نة‬
‫ ثم ف وق ذلك ثمانية أو‬،‫الس ابعة بحر بين أس فله وأعاله كما بين الس ماء واالرض‬
‫ع ال بين ركبهن واظالفهن كما بين الس ماء واالرض ثم على ظه ورهم الع رش بين‬
‫أس فله وأعاله كما بين الس ماء واالرض واهلل ف وق ذلك وليس يخفى عليه من‬
." ‫أعمال بني آدم شئ‬
“Rinim me të Dërguarin e Allahut, (sal-Allahu 'alejhi ve

sel-lem) në Batha’ (luginë në Meke) dhe doli një re. I
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) tha:
“A e dini se çka është kjo?” “Re” – u përgjigjëm ne.
“Re e bardhë!” – ai shtoi. Ne thamë: “Re e bardhë!” Ai
tha: “Dhe ajo që së pari është paraqitur!” Ne heshtëm.
Ai neve na pyeti: “A e dini se sa ka në mes qiellit dhe
Tokës?” Ne u përgjigjëm: “Allahu dhe i Dërguari i tij
më së miri e dinë.” “Në mes tyre është distanca prej
pesëqind viteve, për ta kaluar çdo qiell nevojiten
pesëqind vjet, e mbi qiellin e shtatë është deti, e në mes
fundit të tij dhe sipërfaqes së tij është aq sa në mes
qiellit dhe Tokës. Pastaj, mbi këtë janë tetë të shquar,
midis gjunjëve dhe shputave të tyre ka aq sa midis
qiellit dhe Tokës, mbi krahët e tyre është Arshi, në mes
pjesës së tij të poshtme dhe të sipërme është aq sa në
mes qiellit dhe Tokës, e Allahu është mbi të gjitha këto
dhe për të nuk është e fshehur asnjë vepër e
pasardhësve të Ademit.”14
14
Shënon Ebu Davudi, Tirmidhiu, Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në
Musnedin e vet.
Ky është versioni i Ahmedit. Hadithin e shënon po ashtu edhe
Tirmidhiu, Ebu Davudi dhe Ibn Maxhe prej Semmakut.
Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasen. Shurejku transmeton
disa hadithe të këtillë nga Semmaku, e Ebu Davudi transmeton
një version:
‫" وهل ت درون بعد ما بين الس ماء واالرض ؟ ق الوا ال ن دري " ق ال " بعد ما بينهما‬
" ‫إما واحدة أو اثنتين أو ثالثة وسبعون سنة‬
“A e dini se sa është distanca në mes qiellit dhe

Tokës?” Ata u përgjigjën: “Nuk e dimë.” Ai tha:
“Distanca në mes tyre është shtatëdhjetë e një apo
shtatëdhjetë e dy apo shtatëdhjetë e tre vjet.”
Pjesa tjetër e hadithit është e njëjtë. Ebu Davudi shënon
hadithin nga Xhubejr ibn Muhammed ibn Xhubejr ibn
Mut’imi, i cili transmeton nga babai i vet, e ai nga gjyshi, i cili
ka thënë:
‫أتى رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم اع رابي فق ال يارس ول اهلل جه دت االنفس‬
‫ فاستسق اهلل لنا فانا نستشفع بك‬.‫وجاعت العيال ونهكت االموال وهلكت االنعام‬
‫على اهلل ونستش فع باهلل عليك " ق ال رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم " ويحك‬
‫أتدري ما تقول " وسبح رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم فما زال يسبح حتى عرف‬
‫ ثم ق ال " ويحك إنه ال يستش فع باهلل على أحد من خلقه‬.‫ذلك في وج وه أص حابه‬
‫شأن اهلل أعظم من ذلك ويحك أتدري ما اهلل إن عرشه على سمواته لهكذا " وقال‬
.‫بأصابعه مثل القبة عليه وإنه ليئط به أطيط الزحل بالراكب‬
“Një beduinë erdhi te i Dërguari i Allahut (sal-Allahu

'alejhi ve sel-lem) dhe tha: “O i Dërguar i Allahut,
njerëzit janë të uritur, familjet janë të uritura, e pasuria
po shkatërrohet (bagëtitë janë duke ngordhur), andaj,
lute Allahun që të na jep shi, ne kërkojmë
ndërmjetësimin tënd tek Allahu dhe tek ti përmes
Allahut.” I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem) tha: “I mjeri ti, a e din se çfarë ke thënë?!” –
kështu që filloi ta madhëroj Allahun dhe nuk u ndal
derisa kjo nuk u reflektua në fytyrat e as’habëve. Pastaj
tha: “I mjeri ti, mos kërko nga Allahu ndërmjetësim për
dikë (nga krijesat e Tij), dëshira e Allahut është më e
lartësuar se kjo. I mjeri ti, a e din ti se kush është
Allahu?! Froni i tij i mbi tejkalon qiejt kështu,’ – dhe
me gishtërinjtë e tij tregoi (e paraqiti kupolën dhe e
imitoi tingullin e shalës nën kalorësin).”15
Ibn Beshari në hadithin e tij shënon:
" ‫" ان اهلل فوق عرشه وعرشه فوق سمواته‬
“Allahu është mbi Arshin e Vet, ndërsa Arshi i Tij është

mbi qiej.”
Hadithin që e transmeton Ahmed ibn Se’id është hadith-sahih.
Dijetarët islamik pajtohen në lidhje me këtë.
Hafidh Ebul Kasim ibn Asakir ed-Dimeshki, ka shënuar një
kaptinë, si përgjigje në këtë hadith. E ka quajtur: “Sqarimi i
imagjinatës dhe fantazisë në pikëpamje të hadithit mbi
krikëllimën”, në fund nuk e ka pranuar Muhammed ibn Is’hak
ibn Beshari për transmetues (ravij). E paraqiti qëndrimin e
njerëzve mbi të. Megjithatë, teksti i hadithit transmetohet edhe
me rrugë (sened) tjetër, në të cilën nuk është Muhammed ibn
Is’haku. Atë e transmeton Abd ibn Humejd dhe Ibn Xheriri në
Tefsirët e tyre, Ibn Ebu Asimi dhe Taberaniu në librat e vet
Kitabus-sunne, Bezzari në Musnedin e vet, Hafidh Dija’ el-
Makdisi në Muhtar përmes Ebu Is’hak es-Sebi’iut, nga Umeri
(radijAllahu 'anhu) i cili ka thënë:
15
Shënon Ebu Davudi.
‫" أتت امرأة إلى رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم فقالت ادع اهلل أن يدخلني الجنة‬
‫ق ال فعظم الرب تب ارك وتع الى وق ال " إن كرس يه وسع الس موات واالرض وإن له‬
.‫أطيطا كأطيط الزحل الجديد من ثقله‬
“Një grua erdhi te i Dërguari i Allahut (sal-Allahu

'alejhi ve sel-lem) dhe tha: “Lute Allahun që të më
shpie në Xhennet.” Umeri pastaj vazhdoi: “E madhëroi
Sunduesin dhe tha: “Me të vërtetë Froni i Tij i mbi
tejkalon qiejt dhe Tokën dhe me të vërtetë e ka tingullin
e shalës së re nën ngarkesë.”16
Abdullah ibn Halife ka thënë: “Kjo nuk është e njohur si e
këtillë.” Ekziston edhe dyshimi mbi dëgjimin e tij nga Umeri
(radijAllahu 'anhu). Ekzistojnë, hadithe të tilla mevkuf dhe
mursel, ca prej tyre përmbajnë edhe shtesa të çuditshme, e
Allahu më së miri e di.
Në Sahihun e Buhariut ceket transmetimi autentik se i Dërguari
i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" إذا سألتم اهلل الجنة فسلوه الفردوس فانه أعلى الجنة وأوسط الجنة وفوقه عرش‬
." ‫الرحمن‬
“Kur kërkoni nga Allahu Xhennetin, kërkoni Firdevsin,

ai është pjesa më e lartë e Xhennetit, është pjesa e
mesme e Xhennetit, e mbi të gjendet Froni i të
Mëshirshmit (Arshur-Rahman).”17
Shejhu ynë El-Mezzi thotë se ai është pjesa më e bukur dhe më
e larta (e Xhennetit), e mbi të është Arshur-Rahman. Në disa
transmetime (esere) thuhet se banorët e Xhennetit e dëgjojnë
kërcëllimën e Arshit – e ky është lavdërimi dhe madhërimi i Tij
16
Shënon Ibn Xherir et-Taberiu në Xhami’ul-Bejanu.
17
Shënon Buhari dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
– për shkak të afërsisë së tyre ndaj Tij. Në Sahih ceket se i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
.‫" لقد اهتز عرش الرحمن لموت سعد بن معاذ‬
“Është lëkundur Arshi i të Gjithmëshirshmit nga vdekja

e Sa’d ibn Mu’adhit.”18
Hafidh Muhammed ibn Uthman ibn Ebu Shejbe përmend në
librin e vet Sifetul-Arsh, prej disa njerëz nga gjeneratat e para
(selef): “Se Arshi është krijuar nga rubini i kuq, në mes dy
skajeve të tij është distanca sa pesëdhjetë mijë vjet.” E kemi
përmendur në lidhje me fjalët e të Lartësuarit:
“Melekët dhe Ruhu (meleku Xhibril) ngjiten tek Ai në një
Ditë, përmasat e së cilës janë sa pesëdhjetë mijë vjet.” [El-
Me’arixh: 4]
se distanca midis Arshit dhe shtatë Tokave është pesëdhjetë
mijë vjet, e gjerësia e tij është pesëdhjetë mijë vjet.
Disa përfaqësues të ilmul-kelamit konsiderojnë, se Arshi ka
formë të rrumbullakët dhe se e rrethon botën nga të gjitha anët
dhe për këtë e quajnë sfera e nëntë dhe sfera e atlasit. Ky
mendim nuk është i drejtë sepse është argumentuar në hadith
që ai i ka themelet dhe që atë e mbajnë melekët, ndërsa sfera
nuk ka themele dhe nuk mbahet. Gjithashtu, ai gjendet mbi
Xhennet, ndërsa Xhenneti mbi qiej, ai (Xhenneti) ka shtatëqind
shkallë (derexhe), në mes çdo të dytës (derexhe) ka dallim aq
sa në mes qiellit dhe Tokës. Prandaj, distanca në mes tij dhe
Kursijjës nuk është distanca në mes dy sferave. Gjithashtu, nën
kuptimin gjuhësor të Arsh –it mendohet mbi fronin mbretërorë,
sipas fjalëve të të Lartësuarit:
18
Shënon Muslimi dhe imam Ahmedi në Musnedin e Vet.
“Gjeta një grua që i sundonte ata dhe asaj i janë dhënë të
gjitha gjërat që duhen për një sundues në tokë; ka edhe një
fron madhështor.” [En-Neml: 23]
Ai nuk është kurrfarë sfere dhe Arabët atë nuk e kuptojnë
ashtu. Kur’ani është i shpallur në gjuhën arabe, kështu që ai
(Arshi) është Fron i cili e ka bazën e vet dhe të cilin e mbajnë
melekët, e nuk është kupolë mbi botë, e as diç që mbimbulon
çdo gjë të krijuar. Allahu i Lartësuar thotë:
ndëshkimi i Zjarrit flakërues!” [Gafir: 7]
Në hadith ceket, se ata janë tetë vetë, mbi krahët e tyre është
Arshi, sipas fjalëve të të Lartësuarit:
“Dhe melekët do të jenë në anët e tij; dhe tetë melekë atë
Ditë do të mbartin lart Arshin (Fronin) e Zotit tënd.” [El-
Hakka: 17]
Shehr ibn Havshebi ka thënë: “Arshin e mbajnë tetë vetë. Katër
prej tyre thonë:
" ‫سبحانك اللهم وبحمدك لك الحمد على حلمك بعد علمك‬
Subhaneke Allahume ve bi hamdike, lekel-hamdu ‘ala hilmike

ba’de ‘ilmike” (“I Lartësuar dhe i Lavdëruar je Ti, o Allahu im.
Falënderimi të takon Ty për urtësinë Tënde pas diturisë
Tënde’) ndërsa katër të tjerë thonë:
" ‫" سبحانك اللهم وبحمدك لك الحمد على عفوك بعد قدرتك‬
“Subhaneke Allahume ve bi hamdike, lekel-hamdu ‘ala afvike
ba’de kudretike” (“I Lartësuar dhe i Lavdëruar je Ti, o Allahu
im. Të faleminderit për faljen Tënde pas Gjithëfuqisë Tënde.”)
Sa i përket hadithit të cilin e shënon Ahmedi nga Ibn Abbasi
(radijAllahu 'anhu), se i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem)
i ka vërtetuar fjalët e Uemejjes – do të thotë, Ibn Ebi Saltit
(radijAllahu 'anhu) – nga dy vargjet në të cilat Umejje ka
thënë:
“Njeriu dhe demi, nën këmbën e Tij të djathtë,
E nën tjetrën shqiponja dhe në pritë luani.”
Në atë i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë: “Të
vërtetën e ke thënë”19, e ai recitoi më tutje:
“Dielli lind në fund të çdo nate,
Lindja e tij është ngjyrë e kuqërremët dhe e kuqe
I cili refuzohet dhe neve nuk na duket i butë
Por i munduar, e sikur të mos ishte, çdo gjë akull do të
ishte,”
I Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) tha: “Të vërtetën e ke
thënë.” Ky hadith është me sened të drejtë (sahih), ndërsa
transmetuesit e tij janë të besueshëm. Ai tregon se numri i atyre
që sot e mbajnë Arshin është katër, me çka e kundërshton
hadithin mbi mbajtësit e Arshit. Zoti im, në vend se të thuhet:
argumentimi i atyre të katërve dhe veçorive të tyre, nuk
nënkupton mohimin e atyre përkrah tyre. E Allahu më së miri e
di.
Në poezinë e Umejje ibn Ebi-Saltit (radijAllahu 'anhu), mbi
Arshin thuhet:
19
Shënon imam Ahmedi në Musnedin e vet.
“Madhëroni Allahun, me të vërtetë
Ai e meriton të madhërohet
Zoti ynë në qiell i Cili errëson, i Madhi,
Mbi ndërtimin e lartësuar, me të cilin njerëzit i mrekullon
Dhe i cili mbi qiej e vendosi Fronin
Të ngritur – Atë shikimet nuk e përfshijnë
rreth tij sheh melekë të lartë.
“Të lartë” – nënkupton ngritjen e kokës për të parë në lartësi,
sepse janë shumë të lartë, “të ngritur” – nënkupton lartësinë, e
cila dominon me rrethin, ndërsa “Fron” (serir) në kuptimin
gjuhësor nënkupton Arshin. Në vargjet e Abdullah ibn
Revvahut (radijAllahu 'anhu) të cilat ia ka recituar gruas së vet
kur ajo ia ka hedhur për robëreshën e tij, thuhet:
“Dëshmoj se premtimi i Allahut është i vërtetë,
Dhe se zjarri është vendbanim i mosbesimtarëve,
Dhe që Arshi është i vendosur mbi ujë,
E mbi Arsh është Sunduesi i të gjitha botëve,
Arshin e mbajnë melekët fisnikë,
Melekët e Zotit, të shënuar.”
Të përmendurat e sipërme i shënon Ibn Abdulberr dhe shumë
dijetarë të tjerë islamik. Ebu Davudi transmeton nga Xhabir ibn
Abdullahu (radijAllahu 'anhu), që Lajmëtari i fesë, (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" أذن لي أن أح دث عن ملك من مالئكة اهلل عز وجل من حملة الع رش أن ما بين‬
.‫شحمة أذنه إلى عاتقه مسيرة سبعمائة عام‬
“Më është lejuar që të them për njërin prej melekëve të
Allahut, i cili e mbanë Arshin, se distanca në mes pjesës
së butë të veshit të tij dhe krahut të tij është sa
shtatëqind vjet.”20
Këtë e transmeton edhe Ebi Asimi në versionin e të cilit thuhet:
“... distanca të cilën shpendi e kalon duke fluturuar për
shtatëqind vjet.”
Nga Enes ibn Maliku (radijAllahu 'anhu) transmetohet se i
“Kush thotë kur të zgjohet dhe kur të errësohet:
‘Allahumme inni asbahtu, ushhiduke ve ushhidu
melaiketeke ve hameleti ‘arshike ve xhemi’ia halkike bi
enneke En-te la ilahe il-la Ente vahdeke la sherike leke
ve eshhedu enne Muhammeden ‘abduke ve resuluke’
(‘Zoti im, jam zgjuar dhe të thërras si dëshmitarë Ty, i
thërras si dëshmitarë Melekët e Tu, mbajtësit e Arshit
Tënd dhe të gjitha krijesat Tua se Ti je Allahu, i Vetmi,
përveç të cilit nuk ka zot tjetër, Ti nuk ke shok, dhe
dëshmoj se Muhammedi është robi dhe i Dërguari Yt’),
Allahu do ta lirojë njërën prej të katër pjesëve të tij nga
zjarri, e ai që e thotë atë katër herë, Allahu atë do ta ruaj
të tërin nga zjarri.”21
Në versionin tjetër transmetohet nga Ebu Hurejre (radijAllahu
'anhu), nga Selman ibn Islami (radijAllahu 'anhu) të ketë thënë
se:
thënë: “Kush thotë një herë: ‘Allahumme inni ushhiduke
20
Shënon Ebu Davudi.
21
Shënon Ebu Davudi.
ve ushhidul-melaikete ve hameletel-‘arshi ves-semavati
ve men fihinne vel-erda ve men fihine ve ushhidu
xhemi’a halkike bi enneke Entallahu la ilahe il-la Ente
ve ekfuru men eba dhalike minel-evveline vel-ahirine ve
eshhedu enne Muhammeden ‘abduke ve resuluke’ (‘Zoti
im, të thërras si dëshmitarë Ty, i thërras si dëshmitarë
Melekët e Tu, mbajtësit e Arshit Tënd, qiejt dhe çka ka
në ta, Tokën dhe çka ka në të dhe i thërras të gjitha
krijesat Tua, se Ti je Allahu, i Vetmi, përveç të cilit nuk
ka zot tjetër, ndërsa i refuzoj ata të cilët e refuzojnë
këtë, ata të mëhershmit dhe të më vonshmit dhe
dëshmoj se Muhammedi është robi dhe i Dërguari Yt’),
Allahu do ta lirojë një të tretën e tij, e ai i cili e thotë
këtë tri herë, Allahu do ta liroj të tërin nga zjarri.’”22
Ibn Ebi Shejbe (radijAllahu 'anhu) transmeton version tjetër të
këtij hadithi nga Ebu Se’idi (radijAllahu 'anhu), që i Dërguari i
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
“Nuk ka asnjë rob (njeri) i cili thotë katër herë:
‘Allahumme inni ushhiduke ve kefa bike shehida ve
ushhidu hamelete ‘arshike ve kefa bike shehida ve
ushhidu hamelete ‘arshike ve melaikete ve xhemi’a
halkike ve enne eshhedu en la ilahe il-la Ente vahdeke
la sherike leke ve enne Muhammeden ‘abduke ve
resuluke’ (‘Zoti im, të thërras Ty si dëshmitar – e ti je i
mjaftueshëm si dëshmitar – dhe për dëshmitar i thërras
mbajtësit e Arshit dhe melekët dhe të gjitha krijesat e
Tua, e edhe unë vet dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç
Teje, të Vetmit, Ti nuk ke shok dhe se Muhammedi
është robi dhe i Dërguari Yt’), e që Allahu të mos e
shënojë se është i liruar nga zjarri.”23
22
Shënon Taberaniu.
23
Shënon Ibn Kethir në Xhami’ul-mesanidi ves-suneni.
Transmeton edhe Muhammed ibn Uthman ibn Ebi Shejbe në
kaptinën “Veçoritë e Arshit” nga Ebu Dherri (radijAllahu
'anhu), i cili ka thënë:
“Hyra në Mesxhidul-Haram (Kabe)... e i Dërguari i
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), ishte vetëm, u
ula tek ai dhe i thash: “O i Dërguar i Allahut, cili është
ajeti më i rëndësishëm që të është shpallur?” Ai u
përgjigj: ‘Ajetul-Kursijja është plotësisht si vlera e një
mbreti mbi të tjerët.’”
KURSIJJ
‫الكرسي‬
Transmeton Ibn Xheriri, përmes Xhuvejbirit – i cili është

transmetues i dobët – nga Hasan el-Basriu, të ketë thënë se:
“Kursijj është Arshi”. Nuk është argumentuar se Hasani e ka
thënë këtë, por është konfirmuar edhe nga Hasani edhe nga të
tjerët, as’habët dhe tabi’inët, që Kursijj është diçka tjetër, e jo
vetë Arshi.
Ibn Abbasi dhe Se’id ibn Xhubejri (radijAllahu 'anhu), për
fjalët e të Lartësuarit:
“...El-Kursija e Tij (dija, sundimi, mbikqyrja) shtrihet mbi
qiej dhe tokë…” [El-Bekare: 255]
kanë thënë: “Kjo është dituria e Tij.” Ibn Abbasi (radijAllahu
'anhu) ka thënë: “Kursijj është vendi i këmbëve, ndërsa
madhësinë e Arshit nuk e di (askush) përveç Allahu,
Ngadhënjyesit.” Hakimi shënon në Mustedrek dhe thotë: “Ky
është transmetimi i cili i plotëson kushtet e dy shejhëve
(Buhariut dhe Muslimit), por ata nuk e transmetojnë atë nga
Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu).” Këtë e shënon edhe Shuxha’
ibn Muhal-led el-Fel-lasi në Tefsirin e vet nga Ebu Asim En-
Nubejli, e ai, prap, nga Thevriu. Është e drejtë të thuhet se ai
është qëndrimi i Ibn Abbasit (radijAllahu 'anhu), të cilin e
transmeton Ibn Xheriri. Es-Seddi ka thënë: “Qiejt dhe Toka
janë në brendësi (zbrazëtirat) të Kursijjës, ndërsa “Kursijj është
përpara Arshit.” Ibn Xheriri transmeton nga Ibn Abbasi
(radijAllahu 'anhu) se ai ka thënë: “Sikur të shtatë qiejt dhe të
shtatë tokat të shtriheshin njëri mbi tjetrin, në krahasim me
hapësirën e Kursijjës, do të ishte si një hallkë në hapësirën
shkretinore!”
Ibn Xheriri shënon nga Ibn Zejdi se babai i tij ka treguar që i
" ‫" ما السموات السبع في الكرسي إال كدراهم سبعة ألقيت في ترس‬
“Shtatë qiejt pranë Kursijjës janë sikur shtatë dërhem të

hedhur në shkretëtirë.”24
Ebu Dherri (radijAllahu 'anhu) ka thënë:
" ‫" ما الكرسي في العرش إال كحلقة من حديد ألقيت بين ظهري فالة من االرض‬
“E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut, (sal-Allahu

'alejhi ve sel-lem), se si ka thënë: “Kursijj pranë Arshit
është sikur hallka e hekurt e vendosur në mes dy
shkretëtirave në Tokë.”25
Hadithi i parë është mursel, ndërsa ky i Ebu Dherrit
(radijAllahu 'anhu), munkati’. Nga ai transmetohet edhe në
rrugë të tjera, përmes zinxhirit të lidhur të transmetuesve:
Hafidh Ebu Bekr ibn Merdevejh thotë në Tefsirin e vet, se Ebu
Dherri (radijAllahu 'anhu) e ka pyetur të Dërguarin e Allahut
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) mbi Kursijjën, ndërsa ai, (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" والذي نفسي بيده ما السموات السبع واالرضون السبع عند الكرسي إال كحلقة‬
‫ملقاة بأرض فالة وإن فضل العرش على الكرسي كفضل الفالة على تلك الحلقة‬
24
25
“Pasha Atë në Duart e të Cilit është jeta ime, shtatë qiejt
dhe shtatë Tokat, përballë Kursijjës janë vetëm si një
hallkë e vendosur në shkretëtirën tokësore. Madhësia e
Arshit në krahasim me Kursijjën është sikur madhësia e
shkretëtirës përballë kësaj hallke.”
Hadithin e shënon Muhammed ibn Uthman ibn Ebi Shejbe në
veprën e vet Veçoritë e Arshit. Gjithashtu transmeton edhe nga
Ebu Dherri (radijAllahu 'anhu) të ketë thënë se:
“Hyra në Mesxhidul-Haram (Kabe) dhe e pash të
Dërguarin e Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), ishte
vetëm, u ula pranë tij dhe e pyeta: “O i Dërguar i
Allahut, cili është ajeti më i vlefshëm që ty të është
shpallur?” Ai u përgjigj: “Ajetul-Kursijja është sikur
ajo dhe ajo shkretëtirë në krahasim me atë dhe atë
hallkë.”
Ibn Xheriri në Historinë e vet shënon që Se’id ibn Xhubejri
(radijAllahu 'anhu) ka thënë: “Në lidhje me fjalët e të
Lartësuarit: “e Froni i Tij ka qenë mbi ujë”, Ibn Abbasi
(radijAllahu 'anhu) është pyetur, në çka ka qenë uji?, e ai u
përgjigj: “Mbi krahët e erës.” E tha edhe këtë: “E qiejt, Tokat
dhe çdo gjë që është në to, i rrethojnë detet, të gjitha këto i
rrethon një ndërtim i madh, e atë ndërtim e rrethon Kursijja.’”
Ibn Xheriri të njëjtën e transmeton nga Vehb ibn Munebbihu.
Vehbi “ndërtimin e madh” e ka komentuar si skajet e qiejve të
cilët e rrethojnë tokën, e detet sikurse skajet e tendave. Disa
pohojnë se nën nocionin “Kursijj” mendohet mbi sferën e tetë,
të cilën ata e quajnë “sfera e yjeve ekzistues”. Ata ashtu
pohojnë sepse konsiderojnë se besueshëm dihet që ai (Kursijj)
gjendet mbi shtatë qiej. Numër i madh i tyre e cekin hadithin e
mëparshëm që ta lidhin atë, që kinse ata (qiejt dhe Kursijj) janë
të lidhur sikurse hallka e cila i lidh dy vendet shkretinore, por
kjo nuk është lidhja e një sfere me tjetrën. Disa prej tyre thonë:
“Ne këtë e pranojmë dhe për këtë e quajmë sferë.” Ne themi:
“Nën fjalën Kursijj, në kuptimin gjuhësor, nuk mendohet mbi
sferën, por, siç e thonë këtë një numër i madh i paraardhësve
tanë të mirë (selefët), mendohet mbi atë që është përpara
Arshit, si hyrje në të. Domethënë, ajo nuk është sferë. E për
pohimin e tyre, se në të gjenden yjet ekzistuese, ata nuk kanë
argumente. Përveç kësaj, ata edhe në mes vete nuk pajtohen,
gjë që shihet në librat e tyre, e Allahu më së miri e di.”
LEVHI-MAHFUDH
(PLLAKA E RUAJTUR ME KUJDES)
‫اللوح المحفوظ‬
Hafidh Ebul Kasim Et-Taberani transmeton nga Ibn Abbasi

(radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi
‫ قلمه ن ور‬،‫" ان اهلل خلق لوحا محفوظا من درة بيض اء ص فحاتها من ياقوتة حم راء‬
‫وكتابه ن ور هلل فيه في كل ي وم س تون وثلثمائة لحظة يخلق وي رزق ويميت ويح يى‬
" ‫ويعز ويذل ويفعل ما يشاء‬
“Me të vërtetë Allahu e ka krijuar Pllakën të ruajtur me

kujdes (Levhi-Mahfudh) nga perla të bardha, faqet e saj
janë nga rubini i kuq, kalemi i tij është dritë (nur),
shënimet e tij janë dritë, Allahu për çdo ditë ka treqind
e gjashtëdhjetë momente në të cilët krijon dhe jep
furnizim, merr jetë dhe jep jetë, Ai është që rrëzon dhe
Ai është që ngritë dhe bën atë që Ai do.”26
Is’hak ibn Bishr transmeton nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu)
se ka thënë:
.‫إن في صدر اللوح ال إله إال اهلل وحده دينه االسالم ومحمد عبده ورسوله‬
26
Shënon Taberaniu.
“Në Levhi-Mahfudh qëndron e shkruar: “La ilahe il-lallahu
vahdeh (nuk ka të adhuruar tjetër me meritë përveç Allahut, të
Vetmit), feja e Tij është Islami, e robi dhe i Dërguari i tij është
Muhammedi (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem);
ata që besojnë Allahun, që e konsiderojnë premtimin e Tij të
vërtetë dhe që e pasojnë të Dërguarin (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem), Ai ata do t’i shpie në Xhennet.” Gjithashtu ka thënë:
“Levhi-Mahfudh është pllaka nga perla të bardha. Gjatësia e tij
është aq sa ka në mes qiellit dhe tokës, e gjerë aq sa ka nga
lindja në perëndim, skajet e tij janë nga perla dhe rubini,
mbështjellësi i tij është nga rubini i kuq, kalemi i tij është dritë,
fjalët e tij e mbështesin Arshin, e përmbajtja e tij është nën
mbrojtjen e melekëve.” Enes ibn Maliku dhe të tjerët nga
radhët e selefëve thonë: “Levhi-Mahfudh është i vendosur në
krye të Israfilit”, e Mukatili thotë se ai është i vendosur nga ana
e djathtë e Arshit.
KRIJIMI I QIEJVE, TOKËS DHE ASAJ
QË ËSHTË NDËRMJET TYRE
‫ما ورد في خلق السموات واالرض وما بينهما‬
I Lartësuari ka thënë:
“Gjithë lavdërimet dhe falënderimet i takojnë vetëm
Allahut i Cili krijoi qiejt dhe tokën, solli errësirën dhe
dritën, megjithatë ata që nuk besojnë mbajnë të tjerë si të
barabartë me Zotin e tyre.” [El-En’am: 1]
“I Cili krijoi qiejt dhe tokën dhe gjithë ç’është ndërmjet
tyre në Gjashtë Ditë. Pastaj Ai Isteva (u ngrit lart dhe
qëndroi mbi) Arsh (Fronin e Tij Madhështor, vërtet ashtu siç i
shkon Madhështisë së Tij - El-Istiva). I Gjithëmëshirshmi
(Allah)! Kështu pra, pyete Atë, sepse Ai është El-Khabir (në
Dijeni të Plotë, i Mirënjohuri për gjithçka).” [El-Furkan: 59]
Ka edhe ajete të tjera në Kur’an, të cilat flasin mbi këtë.
Komentuesit e Kur’anit (mufesirët) ndahen rreth gjatësisë së
kohës së këtyre gjashtë ditëve dhe i mbështesin dy mendime,
ndërsa shumica e tyre konsiderojnë se janë sikur ditët tona. Ibn
Abbasi (radijAllahu 'anhu), Muxhahidi, Dahhaku dhe Ka’bi
konsiderojnë që secila ditë ka zgjatur sa njëmijë vjet sipas
llogaritjeve tona. Këto transmetime të tyre i shënojnë Ibn
Xheriri dhe Ibn Ebi Hatimi, e këtë qëndrim e mbështesin edhe
imam Ahmedi, Ibn Xheriri dhe një grup i madh i dijetarëve të
mëvonshëm. Allahu më së miri e di. Do të cekim atë që tregon
mbi këtë konkludim. Ibn Xherir transmeton nga Dahhak ibn
Muzahimi se këto gjashtë ditë i kanë këto emërtime: Ebxhed (
‫)أبجد‬, Hevvez (‫)هوز‬, Huttijj (‫)حطي‬, Kelemen (‫)كلمن‬, Sa’fes (‫)سعفص‬
dhe Kareshet (Kurishet- ‫)قرشت‬.
Ibn Xheriri thotë, se mbi çështjen se në cilën ditë filloi krijimi

ekzistojnë tri qëndrime: pasuesit e Tevratit (jehuditë) thonë se
Allahu filloi krijimin të dielen, pasuesit e Inxhilit (të krishterët)
thonë, se Allahu ka filluar krijimin të hënën, ndërsa ne
muslimanët themi atë që ka arritur tek ne nga i Dërguari i
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem):
‫ابتدأ اهلل الخلق يوم السبت‬
“Allahu krijimin e filloi të shtunën.”27

Ky është qëndrimi i muslimanëve, të cilin e shënon Ibn
Is’haku, e atë e mbështesin disa jurist shafi’itë dhe të tjerët.
Ndërkaq, ekziston edhe qëndrimi se ajo është e diela. Atë
qëndrim e transmeton Ibn Xheriri nga disa as’habë. Gjithashtu,
e transmeton edhe nga Abdullah ibn Selami, e këtë e mbështetë
edhe Ibn Xheriri. Ky është teksti i Tevratit, pretendues të asaj
janë disa nga juristët e gjeneratave të mëvonshme.
Më e sigurt është, se ajo është e diela, krijimi është plotësuar
për gjashtë ditë, e fundit është e premtja e për këtë shkak
muslimanët atë e marrin si festë javore, e kjo është
njëkohësisht edhe dita mbi çështjen e të cilës Allahu i la në
humbje pasuesit e Librit, e ne, nëse Allahu do, kemi për të
cekur disa sqarime në lidhje me këtë,.
27
“Ai është i Cili krijoi për ju gjithçka në tokë pastaj Ai
Isteva ila (u ngrit lart drejt) qiellit, duke i bërë ata shtatë
qiej. Dhe Ai është i Gjithëdituri për çdo gjë.” [El-Bekare:
29]
“Thuaju (O Muhammed): “A vërtet nuk besoni tek Ai, i Cili
krijoi tokën në dy Ditë dhe a i vëni Atij shokë duke
adhuruar të tjerë në vend të Tij? Ai është Zoti i Aleminit (i
Gjithësisë dhe i gjithë ç’është në të).” “Ai vendosi në të (në
tokë) male të qëndrueshme nga lart saj dhe Ai e bekoi atë
dhe Ai përcaktoi furnizimin e saj (për banorët e saj) me
masë për katër Ditë të barabarta (me të njëjtën gjatësi kohe),
(përgjigje kjo) për të gjithë ata që pyesin (për krijimin e saj).”
“Pastaj Ai Isteva (u ngrit lart) drejt qiellit, kur ai ishte tym,
dhe i tha atij dhe tokës: “Ejani të dy ju me dëshirë apo pa
dëshirë.” Ata të dy (toka dhe qielli) thanë: “Ne vijmë me
dëshirë e të nënshtruar.”” [Fussilet: 9-12]
Kjo udhëzon në atë që Toka është krijuar para qiellit, sepse ajo
është një lloj baze për (qiellin) e fundit. I Lartësuari ka thënë:
“Allahu është Ai i Cili e ka bërë për ju tokën vend-banimi
dhe qiellin me kupë si mbulesë, edhe ju ka dhënë juve
formë, edhe i ka bërë (format) tuaja të përsosura, edhe ju
ka furnizuar me gjërat më të mira. I tillë është Allahu, Zoti
juaj. I Lartësuar me Madhështi pra qoftë Allahu, Zoti i
Aleminit (i njerëzve, xhindeve, i gjithçkaje).” [Gafir: 64]
“A nuk e kemi bërë Ne tokën si shtrojë (të përshtatshme),
Dhe malet si shtylla mbështetëse? Dhe Ne ju kemi krijuar
në palë (çift, mashkuj dhe femra). Dhe Ne jua kemi bërë
gjumin për pushim. Dhe Ne jua kemi bërë natën si mbulesë,
Dhe Ne jua kemi bërë ditën për gjallëri (për të fituar
jetesën). Dhe Ne kemi ndërtuar përmbi ju një shtatëshe
(qiej) të fortë, Dhe Ne kemi bërë atje një llambë të
shndritshme (diellin).” [En-Nebe’: 6-13]
“A nuk e kanë të ditur ata që mohojnë se qiejt dhe toka
ishin të bashkuar së bashku si një njësi e vetme krijimi,
pastaj Ne i ndamë ata? Dhe Ne e kemi bërë çdo gjë të gjallë,
çdo lloj gjallese - prej ujit. A nuk do të besojnë atëherë,
pra?” [El-Enbija’: 30]
Do të thotë, e kemi ndarë qiellin dhe Tokën, ashtu që mund të
fryjnë erërat, të bie shiu, të burojnë burimet, të rrjedhin
lumenjtë dhe të jetojnë kafshët. Më pastaj Ai ka thënë:
“Dhe Ne e kemi bërë qiellin kulm të sigurt dhe të mbrojtur
më së miri, megjithatë ata u kthejnë shpinën shenjave të tij
(dielli, hëna, yjet, erërat, retë e tjerë dhe çfarë tregojnë këto
shenja).” [El-Enbija: 32]
do të thotë, nga yjet ekzistues të cilët i kemi krijuar, planetet,
yjet e mrekullueshëm dhe trupat e tjerë ndriçues qiellor. Në të
gjitha këto gjenden shenja që udhëzojnë mbi urtësinë e
Krijuesit të Tokës dhe qiejve. Siç e thotë këtë i Lartësuari:
“Dhe sa shumë shenja treguese në qiej dhe në tokë lënë të
kalojnë (e s’ua vënë mendjen)? Prapëseprapë ata janë
braktisës e të padëshiruar për to.” “Dhe shumica e tyre nuk
e besojnë Allahun, veçse duke i bashkuar Atij shokë e
ortakë si të barabartë me Të.” [Jusuf: 105-106]
Sa i përket fjalëve të të Lartësuarit:
“A jeni ju më të vështirë për t’u krijuar, apo qielli të cilin
Ai e ndërtoi? Ai ngriti kupën e tij dhe Ai e ka renditur atë
drejt dhe e ka përsosur. Natën e tij Ai e mbulon me errësirë
dhe mëngjesin e tij Ai e nxjerr në dritë. Dhe pas kësaj Ai
shtroi tokën, Dhe nxori që andej ujin e saj dhe kullotën e
saj. Dhe malet Ai i ka ngulur fort, (Që të jenë) furnizim e
përfitim për ju dhe bagëtinë tuaj.” [En-Nazi’at: 27-33]
Disa njerëz kapen prej këtyre ajeteve dhe konsiderojnë se qielli
është krijuar para Tokës. Me këtë ata vijnë në kundërshtim me
dy ajetet kategorike të cilat i kemi sjellë dhe ata nuk i kuptojnë
këto ajete fisnike. Atë që duhet pranuar nga këto ajete është ajo
që Allahu i Lartësuar pas shtrirjes së Tokës, nga ajo nxjerri ujin
dhe kullosat, e të gjitha këto pas krijimit të qiellit. Ai të gjitha
këtë i vendosi me gjithëfuqinë e Vet, siç thotë i Lartësuari:
“Ai vendosi në të (në tokë) male të qëndrueshme nga lart
saj dhe Ai e bekoi atë dhe Ai përcaktoi furnizimin e saj (për
banorët e saj) me masë për katër Ditë të barabarta (me të
njëjtën gjatësi kohe), (përgjigje kjo) për të gjithë ata që
pyesin (për krijimin e saj).” [Fussilet: 10]
do të thotë, dha vende të begatshme me kullosa, vende të
pasura me burime dhe me lumenj.
Pastaj, pasi që e plotësoi pamjen e pjesës së poshtme dhe të
sipërme të botës, e rrafshoi Tokën dhe nxjerri nga ajo atë që ka
qenë e vendosur në të, dha burime dhe rrjedhat e lumenjve dhe
u shfaqën bimët dhe frutat. Prandaj, shtrirja e Tokës
komentohet si nxjerrja e ujit, bimëve dhe përforcimi i kodrave.
“Dhe pas kësaj Ai shtroi tokën, Dhe nxori që andej ujin e
saj dhe kullotën e saj.” [En-Nazi’at: 30-32]
do të thotë, i caktoi vendet e tyre mbi të (Tokën) dhe i
përforcoi, i bëri të qëndrueshëm dhe të palëkundshëm. I
Lartësuari ka thënë:
“Ne qiellin me Duart e Tona e krijuam. Sigurisht që Ne
jemi të Zotë ta zgjerojmë hapësirën prej këtej. Edhe tokën
Ne e shtruam. Dhe sa Shtrues të shkëlqyer jemi Ne! Edhe
nga çdo gjë Ne kemi krijuar dy palë, që ju të mund të
përkujtoni (Mirësinë e Allahut).” [Edh-Dharijat: 47-49]
“Me Duart Tona”, gjithashtu, me Fuqinë e Vet, “Ne jemi të
Zotë ta zgjerojmë hapërisën” do të thotë, se tërë ajo që është
përmbi është më e gjerë, çdo qiell më i lartë, është më i gjerë
prej atij nën të. Andaj Kursijj është mbi qiejt, e ai është më i
gjerë (më i madh) nga të gjithë ata, ndërsa Arshi është shumë
më i madh nga e gjithë kjo. Pas kësaj, i Lartësuari ka thënë:
“Edhe Tokën Ne e shtruam”, do të thotë, e kemi bërë të
rrafshët dhe atë e bëmë shtrojë, do të thotë, vend i qetësisë, e jo
vend ku njerëzit do të shqetësoheshin dhe ku nuk do të kishin
furnizim. Andaj i Lartësuari ka thënë: “Dhe sa Shtrues të
shkëlqyer jemi Ne!” ‫ – و‬vav (lidhëza “dhe”) nuk udhëzon në
renditjen e krijimit. Në kuptimin gjuhësor, kjo është mënyrë e
cekjes së informatave, e Allahu më së miri e di.
Transmeton Ibn Xheriri nga Imran ibn Husejni, të ketë thënë
se:
‫" دخلت على الن بي ص لى اهلل عليه وس لم وعقلت ن اقتي بالب اب فأت اه ن اس من ب ني‬
‫تميم فقال اقبلوا البشرى يا بني تميم " قالوا قد بشرتنا فاعطنا مرتين ثم دخل عليه‬
‫ناس من اليمن فقال " اقبلوا البشرى يا أهل اليمن إن لم يقبلها بنو تميم " قالوا قد‬
‫ قال " كان اهلل ولم يكن شئ‬.‫قبلنا يارسول اهلل قالوا جئناك نسألك عن هذا االمر‬
" ‫غيره وكان عرشه على الماء وكتب في الذكر كل شئ وخلق السموات واالرض‬
‫فن ادى من اد ذهبت ناقتك يا ابن الحص ين ف انطلقت ف إذا هي تقطع دونها الس راب‬
" ‫فواهلل لوددت اني كنت تركتها‬
“Hyra te Lajmëtari i fesë (sal-lAllahu 'alejhi ve sel-

lem), e devenë time e lidha tek dera, e tek ai erdhën disa
njerëz nga (fisi) Benu Temim, e ai tha: “Pranoni lajmin
e gëzuar, o Benu-Temim!” Ata thanë: “Tani më dy herë
na e ke ofruar lajmin e gëzuar.” Pastaj tek ai hynë disa
njerëz nga Jemeni, e ai tha: “Pranoni lajmin e gëzuar, o
banorët e Jemenit, kur atë nuk e pranoi Benu Temimi!”
Ata u përgjigjën: “E pranojmë, o i Dërguar i Allahut.” –
dhe thanë edhe këtë: “Erdhëm që të të pyesim për këtë.”
Ai tha: “Allahu ka ekzistuar, nuk ka qenë asgjë përveç
Tij, Arshi i Tij ka qenë mbi ujë, të gjitha i ka shënuar në
Përkujtuesin, i krijoi qiejt dhe Tokën.” – me atë rast
dikush thërriti: “Shkoi deveja jote, o Ibn Husejn!” Unë
shkova dhe pash, që e kishte shkëputur kapistrën nga
kulari i vet, pasha Allahun, pata dëshiruar që atë ta
lija.”28
Këtu është e transmetuar kështu. Në librat El-Megazi dhe Et-
Tevhid, si dhe në disa transmetime të tjera, thuhet se: “...e
pastaj krijoi qiejt dhe Tokën.”29 Ky është, gjithashtu, shënimi i
Nesaiut.
Imam Ahmedi thotë se Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu) ka
thënë:
‫" أخذ رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم بي دي فق ال خلق اهلل التربة ي وم الس بت‬
‫وخلق الجب ال [ فيها ] ي وم االحد وخلق لش جر [ فيها ] ي وم االث نين وخلق‬
‫المكروه يوم الثالث وخلق النور يوم االربعاء وبث [ فيها ] لدواب يوم الخميس‬
‫وخلق آدم بعد العصر ي وم الجمعة آخر خلق خلق في آخر س اعة من س اعات‬
" ‫الجمعة فيما بين العصر إلى الليل‬
“I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e

mori dorën time dhe tha: “Allahu Tokën e krijoi të
shtunën, kodrat i krijoi të dielën, drunjtë i krijoi të
hënën, fatkeqësitë i krijoi të martën, dritën e krijoi të
mërkurën, kafshët i shpërndau të enjten, ndërsa
Ademin e krijoi pas ikindisë të premten, në fund të
28
Shënon Buhariu.
29
Shënon Buhariu.
krijimit; është krijuar në momentet e fundit të së
premtes, në mes të ikindisë dhe natës.””30
Nesaiu shënon në Tefsirin e vet nga Ebu Hurejre (radijAllahu
'anhu) të ketë thënë se:
“I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e
mori dorën time dhe tha: “O Ebu Hurejre, me të vërtetë
Allahu i krijoi qiejt dhe Tokën dhe atë që është
ndërmjet tyre për gjashtë ditë, ndërsa në ditën e shtatë u
ngrit mbi Arsh. Tokën e krijoi të shtunën.””31
Ky hadith, bie në kundërthënie me transmetimin e Ibn
Xhurejxhit. Atë e transmeton Ibn Medini, Buhariu, Bejhekiu
dhe hafidhët e tjerë. Në Et-Terih, Buhariu thotë: “Disa prej tyre
transmetojnë nga Ka’bi dhe ai është më i besueshëm.” Do të
thotë, këtë hadith të Ebu Hurejres (radijAllahu 'anhu), e
vërteton Ka’bi, ata të dytë së bashku kanë qenë hulumtues dhe
studiues të hadithit, njëri transmeton nga faqet e librit të vet, e
tjetri atë që në mënyrë të drejtë e ka dëgjuar nga i Dërguari
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem). Të njëjtin hadith e transmeton
edhe Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu) (i cili i ka mbajtur
hadithet përmendësh) dhe Ka’bi nga faqet e librit të vet. Disa
ravijë (transmetues), e lidhin atë me të Dërguarin (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem), e me siguri që (zinxhiri transmetues) arrin
deri te i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), sepse (Ebu
Hurejre (radijAllahu 'anhu)) ka thënë: “I Dërguari i Allahut
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e mori dorën time...”, e më pastaj
në tekstin e hadithit (metn) ceket diçka shumë e çuditshme. Në
mes atyre gjërave është, që nuk përmendet krijimi i qiejve, por
përmendet krijimi i Tokës dhe asaj që është në të, për shtatë
ditë. Kjo bie ndesh me Kur’anin, sepse Toka është krijuar për
30
Shënon Muslimi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet; ky ëshë versioni i
Muslimit.
31
Shënon Bejhekiu.
katër ditë, e më pastaj qielli është krijuar nga nebuloza-
mjegulla për dy ditë. Ky ka qenë avulli i ujit, i cili ngrihet kur
uji nxehet shumë, çka edhe bëhet nga nxehtësia shumë e madhe
e Tokës. Transmetohet se Ibn Abbasi, Murre el-Hemedani, Ibn
Mes’udi (radijAllahu 'anhu) dhe as’habët tjerë të të Dërguarit të
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) në lidhje me fjalët e të
Lartësuarit:
29]
kanë thënë: “Arshi i Allahut ka qenë mbi ujë, nuk ka qenë e
krijuar asgjë para ujit. Kur (Allahu) dëshiroi t’i krijojë krijesat,
nga uji nxori mjegullën, e cila u ngrit mbi ujë, e pasi që (qielli)
ngjasonte në të (semma ilejhi) “qiellin” e emëroi (sema). Pastaj
uji është tharë dhe mbeti Toka e cila ishte e copëtuar dhe ashtu
u krijuan Shtatë Tokat për dy ditë (të dielën dhe të hënën).
Tokën e krijoi mbi peshk, e ai është “Nun” të cilin e përmend
Allahu i Lartësuar:
“Nun. Pasha kalemin dhe atë që ata shkruajnë!” [El-
Kalem: 1]
Peshku ka qenë në ujë, uji mbi shkëmb, shkëmbi mbi krahët e
melekut, meleku në shkretëtirë, shkretëtira mbi erë. Kjo është
shkretëtira. të cilën e përmend Lukmani, ajo nuk është as mbi
Tokë, e as mbi qiell: peshku lëviz dhe shkakton lëkundjen e
Tokës dhe tërmetet, pastaj Ai atë e forcoi me kodra dhe ajo u
qetësua. Të martën Allahu i krijoi kodrat dhe çdo gjë është e
dobishme mbi to. Të mërkurën krijoi drunjtë, ujin, mineralet
dhe qeniet e gjalla, e ndau qiellin dhe e bëri atë si shtatë qiej
për dy ditë, të enjten dhe të premten. E premtja është quajtur
dita e xhumasë (e tubimit), sepse në të janë mbledhur krijimet e
qiellit dhe të Tokës, e në secilin qiell është vendosur rendi.”
Pastaj thonë: “Në secilin qiell ka krijuar melekë, të cilët do të
jetojnë në të, detet, kodra të ftohta dhe të tjera që nuk i di
askush përveç Tij. Pastaj, qiellin e stolisi me yje dhe atë e bëri
të bukur dhe të ruajtur, të mbrojtur nga shejtanët. Kur e
përfundoi krijimin e asaj që dëshiroi, Ai u ngrit mbi Arsh.” Në
këtë transmetim, të cilin e cekë Es-Seddi, gjenden shumë gjëra
të çuditshme dhe shumë prej tyre rrjedhin nga israilijatet. Kur
Ka’b el-Ahbar e pranoi Islamin gjatë kohës së Umerit
(radijAllahu 'anhu), i tregonte ca gjëra të mësuara nga pasuesit
e Librit. Umeri (radijAllahu 'anhu) atë e dëgjonte me kujdes
dhe habitej se si në to ekzistojnë shumë gjëra të vërteta të cilat i
cekë Sheriati i drejtë. Për këtë, shumë e lejojnë transmetimin e
asaj që ceket nga Ka’b el-Ahbari mbi këtë, si dhe transmetimin
nga Benu Israilët. Ndërkaq, në to (israilijatet), ka ende shumë
nga ato që janë të shtrembëruara dhe të pa sakta.
Buhariu shënon në Sahihun e vet, se Mu’aviu në lidhje me
Ka’b el-Ahbarin ka thënë: “Edhe sikur të ishin të tërat kështu,
atë prapë e konsiderojmë gënjeshtar.”32, do të thotë, atë që ai e
transmeton, në atë nuk mund të mbështetet, e Allahu më së
miri e di.
Ne cekim atë, që e kanë thënë dijetarët më eminent islamik,
marrim prej tyre. I pasojmë hadithet, besueshmëria e të cilëve
është vërtetuar dhe e lëmë atë çka është gënjeshtër. Ka mbetur
ajo, që nuk mund të vërtetohet, e as të kundërshtohet – ajo
mund të na ndihmojë bisedën tonë.
Buhariu shënon nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), se i
32
Shënon Buhariu.
‫" لما قضى اهلل الخلق كتب في كتابه فهو عن ده ف وق الع رش إن رحم تي غلبت‬
" ‫غضبي‬
“Kur Allahu përfundoi krijimin, shënoi në Librin që

është tek Ai, mbi Arsh: “Me të vërtetë Mëshira Ime e
tejkalon hidhërimin Tim.””33
Këtë kështu e shënojnë Muslimi dhe Nesaiu nga Kutejbe
(radijAllahu 'anhu), mandej këtë e tha edhe Buhariu.
33
Shënon Buhariu, Muslimi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
SHTATË TOKAT
‫سبع سموات‬

“Allahu është i Cili ka krijuar shtatë qiej dhe nga toka po
të tilla (shtatë). Urdhërimi i Tij zbret ndërmjet tyre (qiejve
dhe tokave), që ju ta dini se Allahu ka Zotërim përmbi çdo
gjë dhe se Allahu rrethon e përfshin gjithçka në Gjithëdijen
(e Tij).” [Et-Talak: 12]
Ibn Xheriri shënon, se Ebu Seleme ibn Abdurrahman ka pasur
një mosmarrëveshje me njerëzit rreth një toke, hyri te Aishja
(radijAllahu 'anha) dhe ia përmendi këtë asaj. Ajo tha:
‫يا أبا سلمة اجتنب االرض فان رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم قال " من ظلم قيد‬
" ‫شبر طوقه من سبع أرضين‬
“O Ebu Seleme, lëre atë tokë, me të vërtetë i Dërguari i

Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë: “Ai që
përvetëson vetëm një pëllëmbë të tokës së dikujt, ajo do
t’i lidhet për qafe nëpër shtatë Tokat.”34
Gjithashtu, në librin El-Medhalim dhe te Muslimi, shënohet
nga Jahjaa ibn Kethiri. E shënon edhe Ahmedi me zinxhirin e
transmetuesve, i cili arrin deri te Aishja (radijAllahu 'anha).
Buhariu shënon transmetimin e Salimit nga babai i tij, që
Lajmëtari i fesë (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
34
" ‫" من أخذ شيئا من االرض بغير حقه خسف به يوم القيامة إلى سبع أرضين‬
“Kush merr diçka nga toka pa asnjë të drejtë, ajo do të

jetë e lidhur prej tij deri në Ditën e Gjykimit nëpër
shtatë Tokat.”35
Gjithashtu shënohet në El-Medhalim nga Abdurrahman ibn
Ebi Bekreti, e ai nga babai i tij, se i Dërguari i Allahut (sal-
" ‫" الزمان قد استدار كهيئته يوم خلق اهلل السموات واالرض السنة اثني عشر شهرا‬
“Koha rrjedh në mënyrë të njëjtë prej ditës kur Allahu i

krijoi qiejt dhe Tokën, viti ka dymbëdhjetë muaj.”36
Me këtë hadith dëshirohet të theksohet kjo, e Allahu më së miri
e di. Përcaktimi i kuptimit të ajeteve:
Është përcaktimi, që numri prej dymbëdhjetë muajsh, i
përgjigjet numrit të muajve tek Allahu, që nga fillimi i krijimit.
Kjo përputhshmëri me kohën, njëkohësisht është
përputhshmëria sipas vendit. Më tutje, Buhariu shënon
transmetimin e Se’id ibn Zejd ibn Amr ibn Nufejlit, që Erva e
ka kundërshtuar atë rreth të drejtës për të cilën ajo ka pohuar që
i është marr dhe ishte ankuar te Mervani. Se’idi ka thënë:
35
Shënon Buhariu.
36
“A unë ia kam marr ndonjë të drejtë asaj?! Dëshmoj se
e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (sal-Allahu 'alejhi
ve sel-lem) duke thënë:
" ‫" من أخذ شبرا من االرض ظلما فإنه يطوقه يوم القيامة من سبع أرضين‬
“Kush pa të drejtë merr një pëllëmbë të tokës ajo në

Ditën e Gjykimit do t’i jetë e lidhur për qafën e tij nëpër
shtatë Tokat.”37
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ibn Mes’udit
(radijAllahu 'anhu), i cili ka thënë:
‫ ذراع من االرض ينتقصه المرء المسلم‬:‫" قلت يارسول اهلل أي الظلم أعظم ؟ قال‬
‫من حق أخيه فليس حص اة من االرض يأخ ذها أحد إال طوقها ي وم القيامة إلى قعر‬
" ‫ وال يعلم قعرها إال الذي خلقها‬،‫االرض‬
“Kam thënë: “O i Dërguar i Allahut, cila dhunë është

më e shëmtuara?” Ai u përgjigj: “Përpunimi i tokës, të
cilën njeriu në mënyrë të paligjshme ia merr vëllait të
vet musliman. Nuk ka asnjë guralec në tokën, të cilën
dikush e merr në mënyrë të paligjshme, e që në Ditën e
Gjykimit të mos jetë i lidhur për qafën e tij në
brendësinë e Tokës, e brendësinë e saj e din vetëm Ai i
Cili e ka krijuar atë.””38
Hadithin e shënon vetëm Ahmedi dhe në zinxhirin e tij
transmetues (isnad), nuk ka mangësi.
Imam Ahmedi shënon transmetimin nga Ebu Hurejre
37
Shënon Buhariu, Erva është qika e Ebu Evses.
38
" ‫" من أخذ شبرا من االرض بغير حقه طوقه من سبع أرضين‬
“Kush në mënyrë të paligjshme e merr një pëllëmbë të

tokës, ajo do të jetë e lidhur për qafën e tij nëpër shtatë
Tokat.”39
Ai, i vetmi e shënon (këtë hadith) në këtë mënyrë. Hadithi i
plotëson kushtet e Muslimit.
Ahmedi shënon nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), se i
" ‫" من اقتطع شبرا من االرض بغير حقه طوقه إلى سبع أرضين‬
“Kush në mënyrë të paligjshme merr një pëllëmbë tokë,

ajo do të jetë e lidhur për qafën e tij nëpër shtatë
Tokat.”40
Edhe këtë hadith e shënon vetëm ai në këtë mënyrë. Hadithi i
plotëson kushtet e Muslimit.
Ahmedi gjithashtu, shënon nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu)
se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
" ‫" من أخذ من االرض شبرا بغير حقه طوقه من سبع أرضين‬
“Kush në mënyrë të paligjshme merr një pëllëmbë tokë,

ajo do të jetë e lidhur për qafën e tij nëpër shtatë
Tokat.”41
Edhe këtë hadith e shënon vetëm ai në këtë mënyrë. Taberaniu
atë e transmeton nga Mu’avi ibn Kurre, nga Ibn Abbasi
(radijAllahu 'anhu) si merfu’. Këto hadithe janë si hadithet-
39
40
41
mutevatir42, në lidhje me vërtetimin e ekzistimit të shtatë
Tokëve dhe në lidhje me atë që dëshirohet të thuhet, e
dëshirohet të thuhet, që secila prej tyre është përmbi të
mëparshmen dhe është më e madhe se ajo dhe kështu
vazhdimisht deri te toka e shtatë, e cila është tokë e fortë, në të
cilën nuk ka çarje. Në brendësinë e saj gjendet qendra, e ajo
është një pikë e caktuar e imagjinuar. Ajo është vend bashkim i
elementeve të rënda, ku ato derdhen nga të gjitha anët, nëse
nuk kanë ndonjë pengesë. Ekzistojnë divergjenca rreth asaj se a
janë ato të lidhura, apo në mes të secilës prej tyre dhe atyre që
pasojnë pas tyre është hapësirë e zbrazët. Mbi këtë çështje
ekzistojnë dy qëndrime dhe kjo divergjencë sillet rreth sferave.
Është e dukshme, që në mes çdonjërës prej tyre dhe atyre që
pasojnë pas tyre është hapësirë e zbrazët, sipas fjalëve të të
Lartësuarit:
Ahmedi shënon transmetimin nga Ebu Hurejre (radijAllahu
'anhu) të ketë thënë se:
‫" بينا نحن عند رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم إذ مرت سحابة فقال " أتدرون ما‬
‫هذه قلنا اهلل ورسوله أعلم قال العنان وزوايا االرض تسوقه إلى من ال يشكرونه من‬
‫ قلنا اهلل ورس وله أعلم ق ال الرفيع م وج‬:‫عب اده وال يدعونه أت درون ما ه ذه ف وقكم‬
‫ ق ال‬.‫مكف وف وس قف محف وظ أت درون كم بينكم وبينها قلنا اهلل ورس وله أعلم‬
‫ ثم ق ال أت درون ما ال ذي فوقها قلنا اهلل ورس وله أعلم ق ال‬.‫مس يرة خمس مائة س نة‬
42
Hadithet Mutevatir janë hadithet më autentike (më të besueshme), në çdo
gjeneratë ata i transmetojnë aq numër njerëzish ashtu që është e pamundur
të ketë dyshim në besueshmërinë e tyre (sh. p.).
‫مسيرة خمسمائة عام حتى عد سبع سموات * ثم قال أتدرون ما فوق ذلك قلنا اهلل‬
‫ورس وله أعلم ق ال الع رش أت درون كم بينه وبين الس ماء الس ابعة قلنا اهلل ورس وله‬
‫ ثم قال أت درون ما هذه تحتكم قلنا اهلل وروسله‬.‫ قال مسيرة خمسمائة ع ام‬.‫أعلم‬
‫أعلم ق ال أرض أت درون ما تحتها قلنا اهلل ورس وله أعلم ق ال أرض أخ رى أت درون‬
‫ قال مسيرة سبعمائة عام حتى عد سبع أرضين ثم‬.‫كم بينهما قلنا اهلل ورسوله أعلم‬
‫ ثم قرأ هو االول‬.‫قال وأيم اهلل لو دليتم أحدكم إلى االرض السفلى السابعة لهبط‬
،‫واآلخر والظ اهر والب اطن وهو بكل شئ عليم ورواه الترم ذي عن عبد بن حمي د‬
،‫وغ ير واحد عن ي ونس بن محمد الم ؤدب عن ش يبان بن عبد ال رحمن عن قت ادة‬
‫ق ال ح دث الحسن عن أبي هري رة وذك ره إال أنه ذكر أن بعد ما بين كل أرض ين‬
‫خمس مائة ع ام وذكر في آخ ره كلمة ذكرناها عند تفس ير ه ذه اآلية من س ورة‬
‫الحديد‬
“Ishim duke ndenjur te i Dërguari i Allahut (sal-Allahu

'alejhi ve sel-lem) dhe kaloi një re. Ai tha: “A e dini, se
çka është kjo?” Ne iu përgjigjëm: “Allahu dhe i
Dërguari i Tij më së miri e dinë!” Ai tha: “Ai i cili
shfaqet si dënim në Tokë, për ata të cilët nuk e
falënderojnë Allahun dhe nuk i drejtohen Atij me lutje.
E a e dini, se çka është kjo mbi ju?” “Allahu dhe i
Dërguari i Tij më së miri e dinë!” – iu përgjigjëm. Ai
tha: “Kjo është valë e ngritur e fshehur dhe qielli i
ruajtur me kujdes. A e dini, se sa ka në mes jush dhe
tij?” “Allahu dhe i Dërguari i Tij më së miri e dinë!” –
iu përgjigjëm. Ai tha: “Aq sa pesëqind vjet. E a e dini,
se çka ka mbi të?” “Allahu dhe i Dërguari i Tij më së
miri e dinë!” – iu përgjigjëm. Ai tha: “Sa pesëqind
vjet!” – dhe kështu vazhdoi gjithnjë, derisa nuk i
numëroi shtatë qiejt. Pastaj pyeti: “E a e dini, se çka
është mbi atë?” “Allahu dhe i Dërguari i Tij më së miri
e dinë!” – iu përgjigjëm. Ai tha: “Arshi. E a e dini, sa
ka në mes tij dhe shtatë qiejve?” “Allahu dhe i Dërguari
i Tij më së miri e dinë!” – iu përgjigjëm. Ai tha: “Aq sa
pesëqind vjet.” Pastaj pyeti: “E a e dini, se çka ka nën
ju?” “Allahu dhe i Dërguari i Tij më së miri e dinë!” –
iu përgjigjëm. Ai tha: “Toka. E A e dini, se çka është
nën të?” “Allahu dhe i Dërguari i Tij më së miri e
dinë!” – iu përgjigjëm. Ai tha: “Toka e dytë. E a e dini,
se sa ka në mes tyre?” “Allahu dhe i Dërguari i Tij më
së miri e dinë!” – iu përgjigjëm. Ai tha: “Aq sa
shtatëqind vjet” – dhe ashtu vazhdoi derisa nuk i
numëroi shtatë Tokat. Pastaj tha: “Pasha Allahun, nëse
dikush prej jush lëshohet në më të ultën, në Tokën e
shtatë, do të jetë i shkatërruar.” Pastaj e lexoi:
“Ai është më i Pari (s’ka asgjë para Tij, Ai është i
Pafillim) edhe më i Fundit (s’ka asgjë pas Tij, Ai është
i Pambarim), edhe më i Larti (s’ka asgjë mbi Të), edhe
më i Afërti (nuk ka gjë më të afërt se Ai, nuk ka asnjë
pengesë ndërmjet Tij dhe krijesave të Tij). Dhe Ai
është i Gjithëditur për çdo gjë.” [El-Hadid: 3]
Tirmidhiu shënon transmetimin e Ebu Hurejres (radijAllahu
'anhu) edhe në një version tjetër, në të cilin ceket, që distanca
në mes çdo dy Tokave është pesëqind vjet, e në fund përmend
atë që kemi theksuar në komentimin e këtij ajeti nga surja El-
Hadid. Tirmidhiu thotë, që ky version është garib. Ejjubi, Junus
ibn Ubejde dhe Ali ibn Zejd thonë: “Kjo është më e bukura që
kemi dëgjuar nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu).”
Transmeton edhe Ebu Muhammed Abdurrahman ibn Ubejj nga
Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), duke cekur tekstin e njëjtë
(metn), por pa shtesë në fund. Gjithashtu e transmeton Ibn
Xheriri në Tefsirin e vet, por si hadith mursel dhe kjo është më
e besueshme, e Allahu më së miri e di. Atë e shënon edhe
Hafidh Ebu Bekr el-Bezzari dhe Bejhekiu, nga Ebu Dherre el-
Gifariu (radijAllahu 'anhu), i cili transmeton nga i Dërguari
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), por zinxhiri transmetues i tyre
nuk është i vlefshëm, e Allahu më së miri e di.
Kur kemi folur mbi veçoritë e Arshit, tani më e kemi cekur
hadithin e njohur, i cili flet mbi atë, se Arshi është i ngritur mbi
qiellin e shtatë, e kemi cekur atë që dëshmon në dobi të kësaj
dhe ajo që e kundërshton atë. E në të thuhet se distanca në mes
çdo dy qiejve është pesëqind vjet, gjithashtu edhe, se ato i
ndajnë pesëqind vjet.
Sa i përket qëndrimit, të cilin e mbështesin një grup mutekel-
liminësh, në thelb të hadithit “... do të jetë i lidhur për qafe
nëpër shtatë Tokat”, ata thonë, se ato janë shtatë palë. Ky
qëndrim e kundërshton kuptimin e jashtëm të ajetit, të
haditheve të besueshëm dhe numrin e madh të deklarimeve
kategorike, të cilat bazohen në hadithin, të cilin e kemi cekë
nga Hasani, e ai nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu). Krahas
kësaj, ai bie ndesh me domethënien e qartë të hadithit dhe të
ajetit pa argumente dhe pa dëshmi të vlefshme, e Allahu më së
miri e di. Kështu, këtë e cekin edhe një numër i madh
përfaqësuesish të pasuesve të Librit (ehlul-kitabët), e prej tyre
edhe një grup prej dijetarëve (alimëve) tanë. Ata thonë, se Toka
jonë është krijuar nga pluhuri, ajo nën të nga hekuri, ajo nën të
nga gurët sulfurik etj. Çdo qëndrim i këtillë refuzohet nëse nuk
e ka zinxhirin e besueshëm të transmetuesve, të cilin e bëjnë
njerëzit e ndershëm. Kështu është rasti edhe me transmetimin
nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu), në të cilin ai thotë: “Në
secilën Tokë ka krijesa sa edhe në këtë, madje edhe Ademi
sikurse Ademi juaj, Ibrahimi sikurse Ibrahimi juaj.” Atë e
shënon Ibn Xheriri, në mënyrë të shkurtuar, e atë e cekë edhe
Bejhekiu kur flet mbi emrat dhe cilësitë (e Allahut). Ky
(transmetim) transmetohet kështu, e me të vërtetë këtë Ibn
Abbasi (radijAllahu 'anhu) e ka marrë nga israilijatet, e Allahu
më së miri e di.
Imam Ahmedi shënon transmetimin nga Enes ibn Maliku
(radijAllahu 'anhu), i cili thotë, se Lajmëtari i fesë (sal-Allahu
‫لما خلق اهلل االرض جعلت تميد فخلق الجب ال فألقاها عليها فاس تقرت فتعجبت‬
‫المالئكة من خلق الجب ال فق الت يا رب هل من خلقك شئ أشد من الجب ال ق ال‬
.‫ ق الت يا رب فهل من خلقك شئ أشد من الحديد ق ال نعم الن ار‬.‫نعم الحدي د‬
.‫ريح‬ ‫ال نعم ال‬ ‫ار ق‬ ‫الت يا رب فهل من خلقك شئ أشد من الن‬ ‫ق‬
‫ق الت يا رب فهل من خلقك شئ أشد من ال ريح ق ال نعم ابن آدم يتص دق بيمينه‬
‫يخفيها من شماله‬
“Kur Allahu e krijoi Tokën, e bëri atë që të lëkundet,

pastaj i krijoi kodrat, i renditi ato nëpër të, e atëherë ajo
u qetësua. Melekët i panë kodrat dhe pyetën: “O Zot, a
ka diçka, në mes krijesave Tua, më të fortë se kodrat?”
Ai u përgjigj: “Po, hekuri.” Ata pyetën: “O Zot, a ka
diçka, më të fortë se hekuri?” Ai u përgjigj: “Po,
zjarri.” Ata pyetën: “O Zot, a ka diçka, më të fortë se
zjarri.” Ai u përgjigj: “Po, era.” Ata pyetën: “O Zot, a
ka diçka, më të fortë se era?” Ai u përgjigj: “Po, kur
biri i Ademit, ndanë ashtu që dora e majtë e tij nuk e di
se çka jep e djathta.””43
Hadithin e shënon vetëm Ahmedi.
Madje, disa cekin edhe shtrirjen e kodrave në Tokë, nëpër
vendet tjera, në lindje dhe perëndim dhe e përmendin gjerësinë
e tyre, gjatësinë e shtrirjes, lartësinë dhe aq flasin mbi to, sa që
43
këtu do të ishte shumë e zgjeruar, për t’i cekur të gjitha ato.
“A nuk e sheh se Allahu zbret ujë nga qielli dhe Ne me anë
të tij nxjerrim fruta me ngjyra të larmishme? Se edhe në
male gjinden shtresa (shkëmbore) të bardha dhe të kuqe, të
ngjyrimeve të ndryshme dhe (të tjera) tepër të zeza?” [Fatir:
27]
Ka thënë Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) dhe të tjerët: “
‘Xhuded’ janë rrugët.” Ikrime dhe disa të tjerë thonë, se
“garabib-” janë rrugët e zeza, të kodrave të errëta dhe
të larta. Kjo tregon qartë, se kodrat dallohen sipas ngjyrave të
veta nëpër vendet e ndryshme të Tokës. Allahu i Lartësuar në
Librin e Vet, e përmend El-Xhudijj - 44, e kjo është
kodra e madhe lindore, ishull i Ibn Amrit, kah Tigrisi tek
Mosuli, shtrihet në veri, tre ditë ecje, në lartësi të gjysmë dite;
është e gjelbër për shkak të shumë druve, mbi të gjendet fshati i
cili quhet “Fshati i tetëdhjetëve”, për shkak të banorëve që
kanë shpëtuar në barkë, së bashku me Nuhin (alejhis-selam)
dhe të cilin e përmendin komentuesit e shumtë të Kur’anit
(muffesirët), e Allahu më së miri e di.
Allahu i Lartësuar e përmend edhe kodrën Sinaj’ (Turi Sina’).
Hafidh ibn Asakiri, në librin mbi rëndësinë e Mesxhidul-Aksas
(Xhamisë në Jerusalem) shënon, duke folur mbi kodrën e
shenjtë, transmetimin nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), i
cili ka thënë: “Sunduesi ynë është betuar në katër kodra:
44
“U tha: “O tokë! Gëlltite ujin tënd! Dhe o qiell! Përmbaje (shiun tënd)!”
Dhe uji u ul (u bë të qetësohet) e Urdhëri i Allahut u përmbush
(shkatërrimi i popullit të Nuhut), ndërsa ajo (barka) pushoi në (Malin)
Xhudi dhe u tha: “Larg nga populli Dhalimun (mosbesimtar e
keqbërës)!”” [Hud: 44] Për Xhudijj thuhet se ai është vend (kodër) në të
cilën është ndalur barka e Nuhit (alejhis-selam).
“(Betohem) për fikun dhe për ullirin! Për (kodrën) Turi
Sinanë! Për këtë qytet të sigurisë (Mekën)!” [Et-Tin: 1-3]
Fikhu është kodra El-Xhudi, ulliri është kodra Bejtul-Makdis, e
kodra Sinaj dhe qyteti i sigurt është kodra te Meka.” Thotë:
“Fikhu është kodra mbi të cilën është Damasku, e ulliri është
kodra mbi të cilën është Bejtul-Makdis (Xhamia në Jerusalem
sh.p.).”
Hafidh ibn Asakir transmeton nga Ka’b el-Ahbari të ketë thënë
se: “Në Ditën e Gjykimit do të jenë katër kodra: Kodra e
madhe, Libanon, Tur dhe Xhudijj, secila prej tyre, në Ditën e
Gjykimit, do të jetë perlë e bardhë, e cila do ta ndriçojë
hapësirën në mes qielli dhe Tokës, (dirta) do të jetë e drejtuar
kah Bejtul-Makdisi, vazhdimisht derisa nuk shfaqet një dritë
(nur) mbi të cilën do të ndërtohet Froni i Tij (Kursijj) dhe
atëherë, Ai do të gjykojë kush do të jetë banorë i Xhennetit dhe
kush banorë i Xhehennemit:
“Dhe do të shihni melekët të rrethojnë Arshin (e Allahut)
nga të gjitha anët duke lartësuar Lavditë e Zotit të tyre
(Allahut). Dhe ata (gjithë krijesat) do të gjykohen drejt e me
të vërtetën dhe do të thuhet: “Gjithë lavdërimet dhe
falënderimet i janë Allahut, Zotit të Aleminit (njerëzve,
xhindeve e gjithë ç’është)!”” [Ez-Zumer: 75]”
DETET DHE LUMENJTË
‫البحار واالنهار‬
“Dhe është Ai i Cili ju ka nënshtruar detin që të hani prej

tij mish të freskët e të butë dhe që të mund të nxirrni që
andej stoli për t’i veshur. Shihni edhe anijet që çajnë
rrugën përmes tij, më qëllim që ju të kërkoni kështu nga
Begatitë e Tij dhe që të jeni falënderues e mirënjohës (ndaj
Tij). Dhe Ai ka ngulitur në tokë male që qëndrojnë fort, se
përndryshe ajo do të dridhej bashkë me ju. (Ai bëri) edhe
lumenj, edhe rrugë që të mund të drejtoheni në të. (Po
kështu) edhe shenja treguese në tokë (për orientim ditën),
ndërsa (natën) ata orientohen me anë të yjeve. A është
njësoj atëherë Ai i Cili krijon me atë që s’bën asgjë? A nuk
do të përkujtoni atëherë (Begatitë e Allahut) e të vini mend?
Dhe sikur (të mundoheni) t’i numëroni Mirësitë e Allahut,
kurrë nuk do të ishit në gjendje t’i radhitni ato. Vërtet që
Allahu është gjithnjë Falës i Madh, Mëshirëplotë.” [En-
Nahl: 14-18]
“Dhe është Ai i Cili i ka lënë të lirë dy dete: ky i shijshëm
dhe i ëmbël dhe ky (tjetri) i hidhur dhe i kripur dhe Ai ka
vënë pengesë të pakalueshme e kufi të prerë mes tyre.” [El-
Furkan: 53]
“Ai i lejoi dy detet të takohen ndërmjet veti. Ndërmjet tyre
është një pengesë (kufi që i dallon të dy) të cilën asnjëri prej
tyre nuk mund ta shkelë.” [Er-Rahman: 19-20]
Nën këto dy dete, mendohet mbi një det të njelmët dhe të
hidhët dhe ai nuk është për pije, tjetri është i pijshëm – ata janë
lumenj që rrjedhin dhe ndajnë vendet, për shkak të mirëqenies
së krijesave, siç e thotë këtë Ibn Xhurejxhi dhe shumë dijetarë
tjerë Islamik.
“Dhe ndër Treguesit e Tij janë edhe anijet në det si male.
Dhe nëse Ai do, Ai e ndalon erën, kështu që ato do të
mbeteshin të palëvizshme në shpinë të tij (detit). Vërtet që
këtu ka tregues për çdo njeri të duruar e falënderues. Ose
Ai mund t’i shkatërrojë (duke i fundosur) për shkak të asaj
që njerëzit e tyre kanë fituar. Dhe Ai fal shumë. [Esh-Shura:
32-34]
“A nuk e sheh se anijet lundrojnë në det me Mirësinë e
Allahut që Ai të mund t’ju tregojë nga Shenjat e Tij?
Vërtet që këtu ka shenja treguese për çdo durimtar e
falënderues. Dhe kur ata i mbulon vala si hije (si re ose
malet e ujit që ngrihen mbi ta), ata lusin Allahun, duke iu
lutur tërësisht me gjithë përkushtimin vetëm Atij, por kur
Ai i nxjerr ata shëndoshë e mirë në tokë, ka disa prej tyre
të cilët ndalen në mes, ndërmjet (Besimit dhe mosbesimit).
Por askush nuk i mohon Ajetet Tona (provat, shenjat,
treguesit), përveç çdo të pabesi mosmirënjohës.” [Lukman:
31-32]
“Padyshim se në krijimin e qiejve dhe të tokës, në
këmbimin me radhë të ditës dhe të natës, në anijet që
lundrojnë përmes detit me çfarë është e vlefshme për
njerëzimin, në ujin që Allahu derdh nga qielli duke e bërë
tokën pas tij të gjallë, pas vdekjes së saj, në lëvizjen e të
gjitha krijesave të cilat Ai i ka shpërndarë gjithandej, në
ndryshimin e drejtimit të erërave dhe të reve që mbahen
mes qiellit dhe tokës: të gjitha këto janë me të vërtetë Ajete
(prova, dëshmi, tregues) për popullin që ka mend.” [El-
Bekare: 164]
I Lartësuar ju ka dhuruar dhunti robërve të Vet, duke ua krijuar
detet dhe lumenjtë. Detet, së bashku me dhuntitë tjera të tokës
dhe asaj çka mbin prej saj, me të gjitha ato që kanë shije të
njelmët dhe të hidhët, në çka qëndron një urtësi e madhe për
pastërtinë e ambientit, sepse sikur uji i detit të ishte i ëmbël,
ajri do të ishte i ndenjur dhe nuk do të ishte i pastër, për shkak
të kafshëve të cilat do të ngordhnin në të (detin) dhe me këtë do
të kërcënohej ekzistenca e njerëzve. Prandaj, në të është urtësia
e madhe, pse për shkak të realizimit të këtij përfitimi, ujit të
detit i është dhënë kjo veçori. Për këtë shkak, i Dërguari i
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), kur është pyetur mbi
detin, ka thënë:
" ‫" هو الطهور ماؤه الحل ميتته‬
“Uji i tij është i pastër, ndërsa gjallesat e ngordhura në

të janë të lejuara.”45
Sa i përket lumenjve, uji i tyre është i ëmbël, i pijshëm, e i
këndshme për pije, për ata që e dëshirojnë atë. I Lartësuari ka
bërë që ato të rrjedhin, me to e ka ndarë Tokën, ka bërë që të
derdhen njëra në tjetrën dhe kështu i ka furnizuar robërit e Vet.
Lumenj ka të mëdhenj, por ka edhe prej atyre të vegjëlve, të
gjithë në përputhshmëri me nevojat dhe përfitimet. Linguistët
dhe mufessirët (komentuesit e Kur’anit) për shtrirjen e detit,
lumenjve të mëdhenj, pozitën e tyre dhe caktimin e përfundimit
të rrjedhave të tyre, thonë se kjo është urtësi dhe argument i të
45
Shënon Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
Gjithëfuqishmit, Krijuesit të Lartësuar, se Ai vepron sipas
Vullnetit dhe Urtësisë së Vet. Në fjalët e Tij:
“Për detin e fryrë të mbushur plot.” [Et-Tur: 6]
gjenden dy mesazhe:
- që këtu mendohet për detin nën Arsh, i cili përmendet
në hadithin e njohur. Ai gjendet mbi shtatë qiej, në mes
sipërfaqes së tij dhe fundit është aq sa midis dy qiejve,
nga ai do të bie shi para ringjalljes, shi nga i cili do të
ringjallen trupat nga varret e tyre. Këtë qëndrim e ka
zgjedhur Er-Rebi’ ibn Enesi;
- që “deti” (el-bahr - ‫ )البحر‬është emër i përgjithshëm dhe
përfshinë të gjitha detet në Tokë, e ky është qëndrim i
shumicës së dijetarëve islamik (xhumhur).
Ata kanë divergjenca në çështjen e kuptimit të fjalës El-Bahru-
mesxhur – ‫ البحرالمسجور‬dhe thuhet: “(Ai është) deti i fryrë i
mbushur përplot” dhe thuhet: “Në Ditën e Gjykimit do të
paraqitet zjarri, i cili do të merr flakë, ai do t’i përfshijë
njerëzit”, siç e kemi përmendur në Tefsir nga Aliu, Ibn Abbasi,
Se’id ibn Xhubejri, Ibn Muxhahidi dhe të tjerët. Thuhet edhe
se: “Me këtë mendohet mbi ndalesën e bërjes së amoralitetit,
për shkak të cilit Toka dhe ata që janë mbi të do jenë të
përmbytur.” Kjo transmetohet nga Ibn Abbasi (radijAllahu
'anhu), e ky është qëndrimi i Es-Seddijut dhe të tjerëve.
Këtë e vërteton edhe hadithi, të cilin e shënon imam Ahmedi
nga Umer ibn El-Hattabi (radijAllahu 'anhu), e ai nga i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), i cili ka
thënë:
‫" ليس من ليلة إال والبحر يش رف فيها ثالث م رات [ على االرض ] يس تأذن اهلل‬
" ‫عزوجل أن يتفصح عليهم فيكفه اهلل عزوجل‬
“Nuk ka natë, e që në det të mos ngrihen valët tre herë
(mbi tokë) duke kërkuar nga Allahu i Lartësuar (lejen
sh.p.) që t’i përmbys ata (njerëzit sh.p.), por Allahu i
Lartësuar atë ia ndalon.”46
Is’hak ibn Rahevejh transmeton nga Avvame ibn Havshebi, i
cili ka thënë:
‫" خرجت ليلة المحرس لم يخرج أحد من المحرس غيري فأتيت الميناء فصعدت‬
‫فجعل يخيل إلي أن البحر يش رف يح اذي ب رؤوس الجب ال فعل ذلك م رارا وأنا‬
‫مس تيقظ فلقيت أبا ص الح فق ال ح دثنا عمر بن الخط اب أن رس ول اهلل ص لى اهلل‬
‫عليه وسلم قال " ما من ليلة إال والبحر يشرف ثالث مرات يستأذن اهلل أن يتفصح‬
.‫عليهم فيكفه اهلل عزوجل في إسناده رجل مبهم واهلل أعلم‬
“Një natë kam dalë nga logori ushtarak dhe askush

tjetër përveç meje nuk kishte dalë nga logori ushtarak.
Shkova në Mine, u ula, tek atëherë më ra në mend se si
detit i ngrihen valët aq, sa që do të mund t’i kalonin
majat e kodrave dhe që ajo do të mund të ndodhte ende
sa isha i zgjuar, me atë rast e takova Ebu Salihun, i cili
më tha: “Umer ibn El-Hattabi na ka treguar se i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka
thënë: “Nuk ka natë, e që në det të mos ngrihen valët tre
herë (mbi tokë), duke kërkuar nga Allahu i Lartësuar
(lejen sh.p.), që t’i përmbys ata (njerëzit sh.p.), por
Allahu i Lartësuar atë ia ndalon.”” Në zinxhirin e
transmetuesve (të këtij hadithi) gjendet një njeri i
panjohur, e Allahu më së miri e di.
Edhe kjo është njëra nga dhuntitë e Tij ndaj robërve të Vet – se
Ai i ruan nga e keqja e detit, që ai të mos i përmbysë ata, që atë
ua nënshtroi atyre, që ai t’i bartë mjetet transportuese të tyre
46
ashtu që ata të arrinin në vende të ndryshme të Tokës për shkak
të marrjes me tregti dhe të ngjashme. Ai i udhëzon ata me
ndihmën e asaj që ka krijuar në qiell dhe në Tokë, siç janë yjet
dhe kodrat, të cilat i ka bërë shenja ndihmëse përmes të cilave
drejtohen gjatë udhëtimit të tyre; në të, atyre u dha edhe perla
dhe gurë të çmuar, të cilët janë të mrekullueshëm dhe të
shtrenjtë, e të cilët nuk mund të gjenden, vetëm se në të (det);
në të u krijoi gjallesa të llojeve të veçanta dhe ato i bëri të
lejueshme, bile edhe si të ngordhura (në të):
“E lejuar për ju është gjuetia (e kafshëve) ujore dhe
përdorimi i tyre si ushqim për veten tuaj dhe për ata që
udhëtojnë, por e ndaluar është gjuetia (e kafshëve) në tokë
për sa kohë që jeni në gjendje të Ihramit. Dhe kini frikë
Allahun tek i Cili ju do të tuboheni përsëri.” [El-Maide: 96]
Lajmëtari i fesë (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
" ‫" هو الطهور ماؤه الحل ميتته‬
“Uji i tij (detit) është i pastër, e gjallesat e ngordhura në

të janë të lejuara.”
Në hadithin tjetër, të cilin e shënon Ibn Maxhe dhe Ahmedi,
thuhet se:
" ‫" أحلت لنا ميتتان ودمان السمك والجراد والكبد والطحال‬
“Na janë të lejuara dy lloje të ushqimit të kafshëve të

ngordhura dhe dy lloje të gjakut: peshku dhe karkalecat,
mëlçia dhe shpretka.”47
Hafidh Ebu Bekr el-Bezzari, në Musnedin e vet shënon
transmetimin e Ebu Hurejres (radijAllahu 'anhu), i cili ka
thënë:
47
Shënon Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
‫" كلم اهلل هذا البحر الغربي وكلم البحر الشرقي فقال للغربي إني حامل فيك‬
‫ قال بأسك في نواحيك‬.‫عبادا من عبادي فكيف أنت صانع بهم قال أغرقهم‬
‫ وكلم هذا البحر الشرقي فقال إني حامل فيك عبادا من‬،‫وحرمه الحلية والصيد‬
‫ وأكون لهم كالوالدة لولدها‬،‫عبادي فما أنت صانع بهم قال أحملهم على يدي‬
.‫فأثابه الحلية والصيد * ثم قال ال تعلم أحدا‬
“Allahu ka folur me detin në perëndim, por ka biseduar

edhe me detin në lindje, detit perëndimor i tha: “Unë
përmes teje i transferoj disa nga robërit e Mi, andaj si
je duke u sjell me ta?” Ai u përgjigj: “Unë i përmbys
ata.” Ai tha: “Nga ana jote kjo është e shëmtuar!” –
dhe nuk i dha zbukurime atij dhe e ndaloi gjuajtjen në
të. Pastaj, bisedoi me detin lindor dhe e pyeti: “Unë
përmes teje i transferoj disa nga robërit e Mi, andaj si
je duke u sjell me ta?” Ai u përgjigj: “Unë ata i mbaj
mbi dorën time, ndaj tyre sillem si nëna ndaj fëmijës së
vet” – e Ai atij i dha zbukurime dhe e lejoi peshkimin
në të. Pastaj i tha: “Mos e përmbys askënd.””48
Këtë hadith nga Suhejli e transmeton vetëm Abdurrahman ibn
Abdullah ibn Amri dhe ky është hadith munker. Përmendet që
e transmeton edhe Suhejl si hadith mevkuf. Unë mendoj se
është më e besueshme, që ai është i lidhur me Abdullah ibn
Amr ibn El-Asin, sepse ai gjendet në Jermuk dhe ka qenë në
njërin prej dy tubimeve, në të cilat i kanë studiuar librat e
pasuesve të Librit (ehlul-kitabët), ashtu që ka folur shumë gjëra
të cilat rrjedhin nga israilijatet, disa janë të pranuara dhe të
njohura, e disa jo të rregullta dhe të refuzuara. Abdurrahman
ibn Abdullah ibn Amrin e konsiderojnë si transmetues të dobët,
Ibn Me’ini, Ebu Dherri, Ebu Hatimi, Xhevzexhani, Buhariu,
48
Hadithi është i dobët (da’if) dhe munker për shkak të dobësisë së
Abdurrahman ibn Abdullah ibn Amrit. Ibn Adijj ka thënë: “Ai i takon
haditheve munker.”
Nesaiu dhe Ebu Davudi, e Ibn Adijj thotë: “Hadithet e tij janë
munker, ndërsa ai është hadithi më i njohur mbi detin.”
Komentuesit e Kur’anit (mufessirët) dhe mutekel-liminët thonë
në lidhje me retë, me gjatësinë e jetës, detet, lumenjtë, kodrat,
ato që janë në Tokë: qytetet, rrënojat, ndërtesat, shtatë palët, se
qenësia e tyre është në kuptimin e tyre; numri i njohur i
caktuar i shtresave, veçantia e lidhur për qytetet dhe shtresat në
pikëpamje të bimëve (që jetojnë në të) dhe përpunimi i
mineraleve (xeheve) të cilat gjenden në çdo pjesë (shtresë) dhe
në tregti. Toka është furnizuar begatshëm me ujë, përveç një të
katërtës së saj, e ajo është nëntëdhjetë shkallë, ndërsa,
shpërndarja e ujit në mënyrë të tillë është mëshira e Perëndisë,
që në të, të mund të jetonin kafshët, bimët dhe të lulëzojnë
pemët, siç thotë i Lartësuari:
“Në të gjenden pemë të llojllojta, ka edhe hurma me
shporta të mbështjella. Po kështu edhe drith me gjethe e
kashtë për ushqim (për bagëtinë) edhe bimë me shije të
ëmbël. Atëherë pra, cilën nga Mirësitë e Zotit tuaj ju (njerëz
dhe xhinde) e mohoni? [Er-Rahman: 10-13]
Ata thonë: “Pjesa e banuar e kësaj bote përafërsisht i përfshinë
dy të tretat apo diç më shumë, e kjo është nëntëdhjetë e pesë
shkallë.” Më tutje thonë: “Deti i madh perëndimor, për të cilin
thuhet se është oqean, nga njëra anë i përkufizon qytetet
perëndimore. Në të gjenden ishujt Kanare, në mes tyre dhe
kontinentit ka dhjetë shkallë, apo përafërsisht një muaj ditë
udhëtim. Ajo është pjesë e detit, e cila nuk mund të kalohet,
ose të lundrohet për shkak të shumë fenomeneve dhe
ndryshimeve të erërave dhe valëve. Në të nuk gjuhet dhe as
nuk nxirret diç prej tij, përmes tij nuk lundrohet për shkak të
tregtisë, e as për shkak të ndonjë arsye tjetër. Ajo shtrihet në
jug deri te kodrat Hënore (Xhibalul-kumri) – e thuhet edhe
Xhibalul-kameri – ky është vend, nga i cili buron Nili në
Egjipt, e kalon ekuatorin, e pastaj shtrihet në lindje dhe derdhet
në pjesë të panjohur të Tokës. Në të gjendet Madagaskari (i
sotëm), e nëpër brigjet e tij gjenden shumë pjesë shkretinore.
Pastaj shtrihet në lindje dhe në veri deri te deti Kinez dhe
oqeani Indian. Pastaj shtrihet në lindje dhe deri në fund të
pjesës së njohur të Tokës. Atje gjenden qytetet kineze. Nga
Kina lindore shtrihet kah veriu, i përfshinë qytetet kineze dhe
arrin deri te penda (muri) e Je’xhuxhëve dhe Me’xhuxhëve. Pas
kësaj i përfshinë dhe i rrethon tokat të cilat nuk janë të njohura,
pastaj shtrihet në veriperëndim dhe i rrethon qytetet e Rusisë,
kalon pranë tyre, shtrihet në perëndim në vende të panjohura
drejt kontinentit, shkon në perëndim dhe përmes pjesës
perëndimore të Tokës kthehet drejt ngushticës së Gjibraltarit,
ku përfundon pjesa e tij e fundit drejt Shamit. Pastaj i pushton
qytetet Persiane, gjithnjë derisa nuk arrin deri në Konstatinije
dhe qytetet e tjera të tij.
Nga deti i madh lindor ndahen detet tjerë, në të cilët gjenden
shumë ishuj. Madje thuhet se në oqeanin Indian ka njëmijë e
shtatëqind ishuj, në të cilët gjenden shumë qytete dhe ndërtime,
përkrah ishujve të pabanuar. Për të thuhet se është oqean
Cirkumterestrijal (oqean i cili rrethon botën banuese). Në
lindjen e tij është deti Kinez, në perëndim është deti i Kuq, në
veri është oqeani Indian, e jugu është i panjohur.”
Përmendin se në mes oqeanit Indian dhe detit Kinez gjenden
kodra të cilat i ndajnë ata, në to ekzistojnë vendkalime nëpër të
cilat qarkullojnë mjetet transportuese, ato i dha Ai i Cili i ka
krijuar ato, ashtu siç e ka bërë atë edhe në tokë. I Lartësuari ka
thënë:
“Dhe Ne kemi vendosur në tokë male të qëndrueshëm, se
përndryshe ajo do të dridhej bashkë me ta; Ne kemi bërë
për ta edhe vendkalime të gjëra për të kaluar, që të mund
të orijentohen.” [El-Enbija’: 31]
Ptolomeu e ka përmendur njërin prej sunduesve të Indisë në
librin e vet, i cili titullohet Almages (titulli i arabizuar për
veprën e Ptolomeut Megale Sintaxis) e cila është e përkthyer në
gjuhën arabe gjatë kohës së Me’munit, e kjo është bazë
shkencore, që detet shprehimisht janë ndarë nga oqeani në
perëndim dhe në lindje, ashtu si edhe në jug, gjegjësisht veri.
Ekzistojnë shumë (dete) të tillë, por ata emërtohen sipas
qyteteve (shteteve) që i rrethojnë. Kështu p.sh. kemi Detin
Kalzem (detin e Zi të sotëm), ndërsa Kalzem është fshati në
bregdet në afërsi të Ejles (portin e dikurshëm të detit të Kuq).
Pastaj deti Persian (gjiri Persik), deti Kaspik, Deti Mesdhe, deti
i Verdh, deti Krimik, i cili gjithashtu shtrihet deri te Deti
Mesdhe, në jug të Konstantinijes dhe quhet Gjiri i
Konstantinijes, për atë shkak marinarët domosdoshmërish
lundrojnë nga Krimi drejt Detit Mesdhe, kur vijnë në
Aleksandri nisen drejt Krimit për shkak të rrymave ujore. Dhe
kjo është njëra prej mrekullive të kësaj botë, çdo ujë lëviz dhe
është i pijshëm, me përjashtim të atyre deteve, sepse çdo det
është ujë i palëvizshëm, uji i tij është i njelmët dhe i hidhur, me
përjashtim të detit Kaspik, sepse në të ekziston një sasi e
madhe e ujit të pijshëm i cili është i këndshëm për pije, siç na
kanë informuar ata të cilët atë e kanë vizituar.
Gjithashtu thuhet: “Ai është deti 49 i cili me tërë gjatësinë e tij
ka formë qarkore.” Thuhet edhe se: “Ai është i ndarë në tri
pjesë dhe nuk është i lidhur me Oqeanin Atlantik, por që është i
ndarë prej tij.” Gjatësia e tij është tetëqind milje, gjerësia
gjashtëqind, e thuhet se është edhe më i madhe se kaq, e Allahu
më së miri e di.
Gjithashtu, deti ka baticat dhe zbaticat, të cilat mund të shihen
te Busra, e gjithashtu shihen edhe te qytetet perëndimore, kjo
shfaqet në fillim të muajit dhe ashtu vazhdon derisa kalon nata
49
Deti Kaspik.
e katërmbëdhjetë. Kjo është batica. Pastaj vjen tërheqja dhe kjo
është zbatica, e cila zgjatë deri në fund të muajit. Përmenden
kufijtë e këtij deti, ekzistimi i tij dhe fundi, përmenden formimi
i liqeneve dhe shtrirja e lumenjve dhe llojet tjera të zonave me
ujë dhe moçale.
Po ashtu, shkencëtarët përmendin lumenjtë e mëdhenj të njohur
në Tokë, burimet e tyre të përmendura dhe grykat. Nuk jemi në
gjendje që t’i cekim të gjitha ato për shkak të kohëzgjatjes, por
do të flasim vetëm për ato që kanë të bëjnë me lumenjtë të cilët
janë të përmendur në hadith. I Lartësuari ka thënë:
“Allahu është Ai i Cili ka krijuar qiejt dhe tokën dhe që
dërgon ujin nga qielli duke nxjerrë prej andej fruta si
ushqim për ju; është Ai i Cili i ka bërë anijet të jenë të
nënshtruara ndaj jush që të mund të lundrojnë nëpër det
me Lejen dhe Vullnetin e Tij; po kështu Ai ka bërë edhe
lumenjtë të jenë të nënshtruar e në shërbimin tuaj. Dhe Ai
ka bërë diellin dhe hënën të dy të ndjekin vazhdimisht
drejtimin e tyre (për t’ju shërbyer juve), po kështu ka bërë
edhe natën edhe ditën të nënshtruar për ju. Dhe Ai ju dha
gjithçka që ju kërkuat dhe në qoftë se përpiqeni t’i
numëroni Mirësitë e Allahut, ju kurrë nuk do të ishi në
gjendje t’i numëroni ato. Me të vërtetë që njeriu është
plotësisht i dhënë pas padrejtësisë e mosmirënjohjes -
mosbesimtar.”” [Ibrahim: 32-34]
Në dy Sahihët shënohet transmetimi i Malik ibn Sa’sa’as, që i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), kur është
përmendur Kufiri i Fundit (Sidretul-Munteha - ‫)سدرة المنتهى‬, ka
thënë:
‫ فأما الباطنان ففي الجنة وأما‬.‫فإذا يخرج من أصلها نهران باطنان ونهران ظاهران‬
‫الظهران فالنيل والفرات‬
“Nën të rrjedhin dy lumenj të fshehur dhe dy lumenj të
dukshëm. Sa i përket dy të fshehurve, ata janë dy
(lumenjtë) të Xhennetit, e sa i përket atyre të
dukshmëve, ata janë Nili dhe Eufrati.”
Te Buhariu thuhet: ky është kualiteti i tyre, forma e tyre,
cilësitë dhe dhuntitë, ndërsa, në Tokë nga ajo që është e
Xhennetit ka vetëm emrin.”50
Në Sahihun e Muslimit shënohet transmetimi i Ebu Hurejres
(radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-lAllahu 'alejhi
" ‫" سيحان وجيحان والفرات والنيل كل من أنهار الجنة‬
“Sejhan (lumi në Turqi), Xhejhan (lumi në Turqi),

Eufrati dhe Nili, të gjithë këta janë lumenj të
Xhennetit.”51
" ‫" فجرت أربعة أنهار من الجنة الفرات والنيل وسيحان وجيحان‬
“Katër lumenj burojnë nga Xhenneti: Eufrati, Nili,

Sejhani dhe Xhejhani.”52
Sipas kushteve të Muslimit ky zinxhir i transmetuesve është i
besueshëm.
Sikur dëshiron të thuhet, e Allahu më së miri e di, që këta
lumenj u ngjasojnë lumenjve të Xhennetit për kah cilësia e
tyre, pijshmëria, rrjedha dhe që njëkohësisht sipas cilësive të
50
51
Shënon Muslimi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
52
veta (dhe të ngjashme me to) janë, ashtu siç thuhet në hadithin
tjetër të cilin e shënon Tirmidhiu nga Ebu Hurejre (radijAllahu
'anhu) dhe e konsideron autentik, se i Dërguari i Allahut (sal-
" ‫" العجوة من الجنة وفيها شفاء من السم‬
“Hurmat janë nga Xhenneti dhe në to gjendet ilaçi

kundër helmimit.”53
Do të thotë, ajo është e ngjashme me frutat e Xhennetit, e nuk
do të thotë, që është nga Xhennetit. Shqisat e ndijimit
dëshmojnë se në mes tyre ekziston dallimi dhe se ka të bëjë me
kuptimin figurativ, sikurse në fjalët e të të Dërguarit (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem):
" ‫" الحمى من فيح جهنم فابردوها بالماء‬
“Ethet (temperatura) janë erë (dahu) nga zjarri i

Xhehennemit, prandaj freskoni me ujë.”54
Në përputhshmëri me atë janë edhe fjalët e tij (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem):
" ‫" إذا اشتد الحمى فأبردوها بالماء فإن شدة الحر من فيح جهنم‬
“Kur ethet shtohen, qetësoni ato me ujë. Me të vërtetë

ngrohtësia e etheve është nga era (dahu) e
Xhehennemit.”
Ngjashëm me këtë edhe këta lumenj kanë burimet e
veta në Tokë.
Sa i përket Nilit, ai është lumi, si i cili nuk ka të ngjashëm në
Tokë, në pikëpamje të shpejtësisë së tij, bukurisë dhe të
53
Shënon Tirmidhiu.
54
Shënon Tirmidhiu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
gjatësisë së rrjedhës së tij, në mes burimeve dhe grykave. Ai
buron nën kodrat Hënore (lunare), do të thotë, të bardha. Ato
gjenden në perëndim të tokës, në jug nga ekuatori. Tregohet se
janë të kuqe dhe se nën to burojnë burimet. Pastaj asaj i
bashkohen dhjetë degë të largëta lumenjsh. Pesë prej tyre
derdhen në të njëjtin det, e pastaj nga ai ndahen gjashtë lumenj,
secili prej tyre derdhet në liqenin tjetër. Nga ai buron një lum, e
ai është Nili, i cili rrjedh nëpër Sudan, kah Abisinia, pastaj
nëpër Nubin qyteti më i njohur i të cilit është Dongola, pastaj
nëpër Asuan dhe arrin te dyert e Egjiptit. Pastaj nga Abisinia ai
e bartë ujin pas të reshurave dhe dheun pas vërshimeve, të cilat
janë më se të nevojshme (për Egjiptin), sepse të reshurat e tij
janë të rralla dhe nuk janë të mjaftueshme për përpunimin e
tokës dhe për drunjtë. Nga rëra e tij nuk mbinë asgjë, derisa
Nili nuk ritet dhe nuk sjell dheun, e kështu e siguron atë që
është e nevojshme, e Egjipti është vendi të cilit ajo i nevojitet
më së tepërmi:
“A nuk kanë parë ata se si Ne e drejtojmë ujin (retë e shiut)
drejt tokës së thatë pa bimësi dhe që andej rrisim bimësi e
cila sjell ushqim për bagëtitë e tyre dhe për vetë ata? A nuk
do të shohin, pra?” [Es-Sexhde: 27]
Nili rrjedh shkurt nëpër Egjipt dhe ndahet në dy pjesë te një
vendbanim, në bregun e tij, i cili quhet Shetnuf, prej nga rrjedh
në perëndim dhe derdhet në Detin Mesdhe. Sa i përket pjesës
lindore edhe ajo gjithashtu ndahet në dy degë te Xhevxheri,
dega perëndimor rrjedh drejt Dimjatit dhe derdhe në det, ndërsa
pjesa lindore derdhet drejt Eshmunit dhe atje derdhet në liqe në
perëndim nga Dimjati. E tërë kjo ndodh në largësi shumë të
madhe edhe nga burimi edhe nga gryka e tij, prandaj ky lum
është me grykën më të gjatë. Ibn Sina ka thënë: “Ai ka
veçantitë në krahasim me të gjithë lumenjtë mbi Tokë. Njëra
prej tyre është edhe ajo që e ka distancën më të madhe në mes
të burimit dhe grykës; e dyta, ai rrjedh nëpër shkretëtira dhe
vendet rrënore, në të nuk ka gjemba, myshqe, e as alga, tjetra
është ajo se në të gurët nuk bëhen të gjelbër për shkak të
pastërtisë së tij, pijshmërisë dhe bukurisë së ujit të tij; në vijim
është ajo veçori, që ai rritet në kohën kur lumenjtë e tjerë
zvogëlohet, e zvogëlohet kur të tjerët rriten.” Disa njerëz të
cilët kanë shkuar deri te burimi i Nilit, përmendin se duke u
ngjitur në lartësi, kanë parë një pamje të jashtëzakonshme,
ujëvara të mrekullueshme, gjëra të çuditshme, ashtu që ai i cili
i sheh të gjitha ato, mbetet pa fjalë, siç e përmendin këtë
historianët dhe gjeografët.
Kajs ibn Haxhxhaxh transmeton: “Kur Amr ibn El-Asi e
pushtoi Egjiptin, tek ai erdhën banorët e tij, kur hyri muaji më i
njohur në kalendarin e koptit dhe thanë: “O udhëheqës, Nili
ynë ka ligj dhe nuk rrjedh ndryshe përveç sipas tij.” Ai i pyeti
ata: “E cili është ai?” Iu përgjigjën: “Kur hynë nata e
dymbëdhjetë e këtij muaji ne e marrim vajzën e virgjër, i japim
si dëmshpërblim prindërve të saj, e zbukurojmë atë me stolitë
më të bukura dhe rrobat të cilat i kemi dhe pastaj e hedhim në
këtë Nil.” Amri atyre iu përgjigj: “Me të vërtetë kjo nuk është
në Islam, Islami anulon atë çka ka qenë para tij.” – kështu ata e
kaluan duke pritur një muaj, e Nili rridhte as më shumë, e as
më pak (por si zakonisht).” Në versionin tjetër ceket se ata e
kaluan atë muaj e edhe dy muaj të tjerë duke pritur, e Nili nuk
rridhte dhe ata dukshëm u pikëlluan. Amri (radijAllahu 'anhu) i
shkroi Umer ibn El-Hattabit (radijAllahu 'anhu) mbi këtë, e
Umeri (radijAllahu 'anhu) iu përgjigj: “Ti e ke rregulluar atë që
e ke hasur, e unë të dërgoj këtë letër dhe faqen e saj hidhe në
Nil.” Kur Amrit (radijAllahu 'anhu) i arriti letra, ai e mori atë
letër, e hapi, e në të shkruante:
‫" من عند اهلل عمر أم ير المؤم نين إلى نيل مصر (أما بع د) ف ان كنت تج ري من قبلك فال تجر‬
‫وإن كان اهلل الواحد القهار هو الذي يجريك فنسأل اهلل أن يجريك‬
“Nga robi i Allahut, Umeri, udhëheqësi i besimtarëve, për
Nilin Egjiptian: Nëse rrjedh ashtu si dëshiron ti, atëherë mos
rrjedh, e nëse Allahu, i Gjithëfuqishmi dhe i Vetmi, e cakton se
si ti do të rrjedhësh, atëherë ne kërkojmë nga Allahu që ti të
rrjedhësh.”
Amri (radijAllahu 'anhu) e hodhi letrën në lum dhe kur agoi të
shtunën, Allahu dha që Nili vetëm për një natë të rrjedhë
gjashtëmbëdhjetë kut55. Kështu Allahu ua abrogoi atë zakon
banorëve të Egjiptit deri në ditët e sotme.
Sa i përket Eufratit, ai rrjedh në veri të Erzinit, rrjedh afër
Malatis, e pastaj Shemishatit, më tej drejt Prieut para të cilit
drejtohet në lindje kah Balusi (qytet në afërsi të Halepit), pastaj
kah fortesa Xha’ber (në Irak), pastaj drejt Rakkas, e pastaj drejt
kah hapësirat veriore, pastaj kah Ana, e pastaj kah Hitu, pastaj
kah Kufa, pastaj kah kufiri i Irakut dhe derdhet në liqenin e
madh, nga i cili rrjedhin lumenjtë e mëdhenj të njohur.
Sa i përket lumit Sejhan, për të thuhet që buron në Mesdhe dhe
rrjedh në veri, perëndim, jug dhe lindje. Rrjedh në perëndim të
Xhejhanit dhe rreth tij, nëpër qytetin, sot i njohur si Sis, e në
vetë fillimin e shtetit Islam kjo krahinë ka qenë në duart e
muslimanëve. Kur Fatimiditë i pushtuan vendet egjiptiane,
sunduan me Shamin dhe armiqtë e vet i zmbrapsën deri në
Nikifur të Armenisë. Sis ka ekzistuar, domethënë, që nga viti
300 e deri në ditët e sotme. Allahu ka për të na kthyer atë me
forcën dhe fuqinë e Tij të plotë. Pastaj lumenjtë Sejhan dhe
Xhejhan bashkohen dhe bëhen një lumë, e pastaj derdhen në
Detin Mesdhe në mes Ijasit dhe Tarsusit.
Sa i përket Xhejhanit, për të thuhet edhe Xhejhun, e populli atë
e quan Xhahan. Buron në Mesdhe dhe rrjedh drejt Sisit, nga
veriu drejt jugut, sipas madhësisë është afër Eufratit, pastaj
55
Kut-njësi matëse që është e barabartë me 60 cm.
bashkohet me Sejhanin dhe bëhen një lum, e pastaj derdhen në
Detin Mesdhe në mes Ijasit dhe Tarsusit, e Allahu më së miri e
di.
Toka dhe Deti
‫البر و البحر‬

“Allahu është Ai i Cili ngriti qiejt pa shtylla që t’i shihni.
Pastaj Ai Isteva (u ngrit lartë dhe qëndroi mbi) Arsh (Fronin e
Tij Madhështor, vërtet siç i shkon Madhështisë së Tij). Ai solli
diellin dhe hënën të vazhdojnë të rrotullohen, secili duke
ndjekur kursin e vet për një kohë të përcaktuar. Ai
rregullon të gjitha çështjet dhe punët duke shpjeguar
Ajetet (argumentet, provat, shenjat e Tij) në imtësi që ju të
besoni me vendosmëri e bindje të plotë për takimin (pas
ringjalljes) me Zotin tuaj.” “Dhe Ai është i Cili tokën e
shtroi dhe në të vendosi male të qëndrueshme e lumenj.
Dhe nga çdo lloj bime e fruti Ai bëri në palë dy e nga dy (në
çift dhe në lloj). Ai e sjell natën si mbulesë mbi ditën. Vërtet
që në gjithë këtë ka Ajete (prova, tregues, shenja) për
njerëzit që thellë mendojnë.” “Dhe në tokë ka hapësira
fqinje të shumëllojshme dhe kopshte me vreshta edhe fusha
të mbjella me grurë, edhe palma që rriten dy a tri nga një
rrënjë e vetme ose edhe ndryshe (një rrënjë secila prej tyre),
të ujitura nga i njëjti ujë, megjithatë disa Ne i bëjmë më të
mira se të tjerat për t’u ngrënë. Sigurisht që në këto gjëra
ka Ajete (shenja, prova, shpallje) për njerëzit që kuptojnë.”
[Er-Ra’d: 2-4]
“A nuk është Ai (më i mirë se zotat tuaj) i Cili krijoi qiejt
dhe tokën dhe dërgon ujë nga qielli për ju dhe Ne me të
bëjmë të lulëzojnë kopshte të begatë gjithë bukuri e
kënaqësi? Nuk është në aftësitë tuaja të sillni rritjen e
pemëve të tyre. A ka ndonjë zot tjetër me Allahun? Jo,
kurrë! Por ata janë njerëz që i përshkruajnë (Atij) shokë si
të barabartë me Të!” “A nuk është Ai (më i mirë se zotat
tuaj) i Cili e ka bërë tokën vendbanim të qëndrueshëm, ka
vendosur mes saj lumenj, ka vendosur edhe male të
qëndrueshme në të, ka vendosur edhe pengesë të
pakalueshme në mes dy deteve. A ka ndonjë zot tjetër me
Allahun? Jo kurrë! Por shumica e tyre nuk e dinë.” [En-
Neml: 60-61]
“Është Ai i Cili dërgon ujë mbi ju që nga qielli; prej tij ju
pini dhe prej tij rritet bimësia tek e cila ju dërgoni bagëtitë
tuaja për kullotë.” “Me të Ai bën që të rriten për ju të
korrurat, ullinjtë, hurmat, rrushi dhe çdo lloj fruti: Vërtet
që këtu ka provë dhe shenjë të qartë për njerëzit që i
kushtojnë vëmendje.” “Dhe Ai ua ka nënshtruar juve natën
dhe ditën, diellin dhe hënën. Edhe yjet janë në nënshtrim të
Urdhërit të Tij. Vërtet që këtu ka prova e shenja të qarta
për njerëzit që kuptojnë.” “Dhe gjithçka tjetër Ai ka
krijuar për ju në këtë tokë me ngjyra e cilësi të ndryshme
(që nga bimësia e larmishme e botës bimore si dhe nga bota
shtazore): Padyshim që këtu ka tregues për popullin që
përkujton (me falënderim Mirësitë e Begatitë e Allahut).”
[En-Nahl: 10-13]
I Lartësuari e ka përmendur atë çka ka krijuar në Tokë: malet,
drunjtë, frutat, luginat, rrafshnaltat, llojet e lëndëve të vdekura
dhe kafshët, vendet shkretinore dhe pjellore, kontinentet dhe
detet; të gjitha këto udhëzojnë në Lartësinë e Tij, Gjithëfuqinë,
Urtësinë dhe Mëshirën në krijimin e të gjitha atyre që janë të
nevojshme për çdo qenie të gjallë, gjatë natës apo gjatë ditës,
verës apo dimrit, mëngjeseve apo mbrëmjeve. I Lartësuari
thotë:
“Nuk ka krijesë të gjallë në tokë që të mos e ketë
furnizimin e përshtatur nga Allahu dhe Ai di vendbanimin
dhe vendruajtjen e saj (në fazat e ndryshme të qenies së
gjallesës, në vezë, në mitër, në jetën në tokë, në ruajtjen pas
vdekjes, në varre etj): gjithçka është në Libër të Qartë (El-
Leuh El-Mahfudh - Libri i Vendimeve dhe Urdhrave tek
Allahu).” [Hud: 6]
Hafidh Ebu Ja’la shënon transmetimin e Umer ibn El-Hattabit
(radijAllahu 'anhu), të ketë thënë se:
‫س معت رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم يق ول خلق اهلل ألف أمة منها س تمائة في‬
‫ وأول شئ يهلك من هذه االمم الجراد فإذا هلك تتابعت‬.‫البحر وأربعمائة في البر‬
.‫مثل النظام إذا قطع سلكه‬

'alejhi ve sel-lem) se ka thënë: “Allahu ka krijuar
njëmijë ummete (popuj, lloje të qenieve të gjalla),
gjashtëqind në dete, dhe katërqind në kontinente. Të
parët që do të shkatërrohen janë karkalecat dhe kur të
shkatërrohen, kanë për të rënë si gjerdani kur këputet
peri i tij.”56
Ubejde ibn Vakidin57 Ebu Hatimi e konsideron të dobët, ndërsa
Ibn Adijj thotë: “Shikuar në përgjithësi, hadithet e tij nuk
pranohen, ndërsa mësuesi i tij është edhe më i dobët se ai.” Fel-
las dhe Buhariu thonë se ky hadith është munker, ndërsa Ebu
Dherri, se nuk ka nevojë që nga ai të transmetohet. Të dobët e
kanë konsideruar edhe Ibn Hibban dhe Darekutni, atë e
konsideron munker edhe Ibn Adijj për shkak të domethënies së
tij, a edhe për shkak të haditheve të tjerë, e Allahu më së miri e
di.
56
Shënon Sujuti në Ed-Durrul-mensuru.
57
Njëri prej transmetuesve të hadithit (sh.p.).
“Nuk ka asnjë krijesë në tokë, asnjë shpend që fluturon me
krahët e tij, që të mos jenë në bashkësi sikurse ju. Ne nuk
kemi lënë pas dore asgjë në Libër, pastaj te Zoti i tyre ata
të gjithë do të mblidhen.” [El-En’am: 38]
Ajetet që kanë të bëjnë me krijimin e qiejve dhe asaj
që gjendet në ta
‫ذكر ما يتعلق بخلق السموات وما فيهن من اآليات‬
Tani më, e kemi përmendur se krijimi i Tokës i ka paraprirë

krijimit të qiellit, në pajtim me fjalët e të Lartësuarit:
29]
“Thuaju (O Muhammed): “A vërtet nuk besoni tek Ai, i Cili
krijoi tokën në dy Ditë dhe a i vëni Atij shokë duke
adhuruar të tjerë në vend të Tij? Ai është Zoti i Aleminit (i
Gjithësisë dhe i gjithë ç’është në të).” “Ai vendosi në të (në
tokë) male të qëndrueshme nga lart saj dhe Ai e bekoi atë
dhe Ai përcaktoi furnizimin e saj (për banorët e saj) me
masë për katër Ditë të barabarta (me të njëjtën gjatësi kohe),
(përgjigje kjo) për të gjithë ata që pyesin (për krijimin e saj).”
“Pastaj Ai Isteva (u ngrit lart) drejt qiellit, kur ai ishte tym,
dhe i tha atij dhe tokës: “Ejani të dy ju me dëshirë apo pa
dëshirë.” Ata të dy (toka dhe qielli) thanë: “Ne vijmë me
dëshirë e të nënshtruar.” “Pastaj Ai e plotësoi dhe
përfundoi nga krijimi i tyre shtatë qiej në dy Ditë dhe Ai i
vendosi secilit qiell punën e tij. Dhe Ne e stolisëm qiellin më
të afërt me llamba (yje) për të qenë bukuri si edhe roje
(përkundër shejtanëve duke i përdorur ata si shigjeta goditëse
kundër shejtanëve që mundohen ta kapërcejnë atë). Ky është
Vendimi i të Gjithëfuqishmit, i të Gjithëditurit.” [Fussilet:
9-12]
“A jeni ju më të vështirë për t’u krijuar, apo qielli të cilin
Ai e ndërtoi?” “Ai ngriti kupën e tij dhe Ai e ka renditur
atë drejt dhe e ka përsosur.” “Natën e tij Ai e mbulon me
errësirë dhe mëngjesin e tij Ai e nxjerr në dritë.” “Dhe pas
kësaj Ai shtroi tokën.” [En-Nazi’at: 27-30]
“Shtrirja” (dehaha ) nuk është pjesë e krijimit, ajo ka ndodhur
pas krijimit të qiellit.
“I Lartësuar me Madhështi qoftë Ai, në Dorë të të Cilit
është Mbisundimi dhe Ai është i Zoti për të bërë çdo gjë.”
“I Cili ka krijuar vdekjen dhe jetën, me qëllim që të
provojë kush nga ju është më i miri në vepra. Dhe Ai është i
Gjithëfuqishmi, gjithnjë Falësi i Madh.” “I Cili ka krijuar
shtatë qiejt të renditur një përmbi një: ju nuk mund të
shihni asnjë gabim në Krijimin e të Gjithëmëshirshmit.
Kthe pra shikimin përsëri: “A mund të shohësh ndonjë të
çarë?”” “Pastaj hidhe shikimin përsëri dhe përsëri;
vështrimi juaj do t’ju kthehet tek ju në një gjendje të
turbulluar, të poshtëruar e të molisur.” “Dhe vërtet që Ne e
kemi zbukuruar qiellin më të afërt me drita dhe Ne i kemi
bërë drita të tilla gjuajtëse për të larguar shejtanët; dhe për
ta Ne kemi përgatitur ndëshkimin e Zjarrit flakërues.” [El-
Mulk: 1-5]
“Dhe Ne kemi ndërtuar përmbi ju një shtatëshe (qiej) të
fortë, Dhe Ne kemi bërë atje një llambë të shndritshme
(diellin).” [En-Nebe’: 12-13]
“Dhe a nuk e shihni si Allahu ka krijuar shtatë qiejt palë
një përmbi një?” “Dhe e ka bërë hënën dritë në të dhe e ka
bërë diellin llambë ndriçuese?” [Nuh: 15-16]
“I Lartësuar me Madhështi qoftë Ai i Cili ka vendosur në
qiell yje e yllësi madhështore, dhe që vuri në të dhe një
ndriçues të madh (diellin) dhe hënën që ndriçon.” “Dhe Ai
është i Cili ka vënë natën dhe ditën në vazhdimësi për atë i
cili dëshiron të përkujtojë ose dëshiron që të tregojë
mirënjohje.” [El-Furkan: 61-62]
“Vërtet që Ne e kemi stolisur qiellin e afërt të dunjasë me
yje.” “Dhe për të ruajtur ndaj çdo shejtani kryengritës.”
“Ata nuk mund të dëgjojnë grupin më lart (të melekëve)
pasi ata vriten me zjarr (bombardohen nga çdo anë).” “Të
përzënë dhe i tyre është një ndëshkim i pandërprerë (i
dhimbshëm),” “Përveç ndonjërit që shkëput ndonjë grimcë
vjedhurazi dhe janë të ndjekur me zjarr flakërues me
shkëlqim të fortë.” [Es-Saffat: 6-10]
“Dhe vërtet Ne i kemi sjellë yjet madhështorë në qiell dhe
Ne e zbukuruam atë për shikuesit.” “Dhe për më tepër Ne e
kemi mbrojtur atë (qiellin e parë) nga çdo shejtan i
mallkuar.” “Por për ndonjë (shejtan) që vjedh ndonjë fjalë,
ndiqet nga një zjarr ndriçues i ndezur fort.” [El-Hixhr: 16-
18]
“Me fuqi ndërtuam Ne qiellin. Sigurisht që Ne jemi të Zotë
ta zgjerojmë hapësirën prej këtej.” [Edh-Dharijat: 47]
“Dhe Ne e kemi bërë qiellin kulm të sigurt dhe të mbrojtur
më së miri, megjithatë ata u kthejnë shpinën shenjave të tij
(dielli, hëna, yjet, erërat, retë e tjerë dhe çfarë tregojnë këto
shenja).” “Dhe Ai është i Cili ka krijuar natën dhe ditën,
diellin dhe hënën, secili duke notuar në orbitë.” [El-Enbija’:
32-33]
“Edhe dielli rend në rrugën e tij për një kohë (të
përcaktuar). Ky është Vendimi i përcaktuar i të
Gjithëfuqishmit, të Gjithëditurit.” “Edhe hënës Ne i
përcaktuam dhe i matëm asaj vendbanime (faza që t’i
përshkojë), derisa të kthehet si një kërcell i vjetër i tharë
hurme (hëna e re).” “Nuk shkon për diellin të kapë hënën
dhe as nata nuk e lë prapa (nuk ia kalon në vrapimin e saj)
ditën. Ata të gjithë notojnë, secili në orbitë.” [Jasin: 38-40]
“Dhe Ai është i Cili çan errësirën dhe sjell agimin. Ai e ka
përcaktuar natën për pushim, kurse diellin dhe hënën për
llogari. Ky është përcaktimi i të Gjithëfuqishmit, i të
Gjithëditurit.” “Është Ai që ka vendosur yjet për ju, që të
mund të gjeni rrugën tuaj me ndihmën e tyre nëpër terr në
tokë dhe në det. Ne vërtet që i kemi shpjeguar me imtësi
Ajetet Tona (shenjat, treguesit, shpalljet) për njerëzit që
dinë.” [El-En’am: 96-97]
“Vërtet që Zoti juaj është Allahu, i Cili krijoi qiejt dhe
tokën në Gjashtë Ditë dhe pastaj Ai Isteva (u ngrit lart e
qëndroi mbi) Arsh (Fronin e Tij Madhështor vërtet ashtu siç i
shkon Madhështisë së Tij). Ai sjell natën si mbulesë të ditës
dhe secila duke synuar tjetrën pandërprerë; dhe Ai krijoi
edhe diellin, edhe hënën, edhe yjet të nënshtruar ndaj
Urdhërit të Tij. Padyshim që i Tij është Krijimi dhe
Komandimi. I Shenjtëruar dhe i Lartësuar qoftë Allahu,
Zoti i Aleminit (i gjithë botëve, i gjithçkaje që ekziston, i
njerëzve dhe i xhindeve).” [El-A’raf: 54]
Mbi këtë, ajetet janë të shumta, e mbi të gjitha ato kemi folur
në Tefsir.
Ajo, që Allahu dëshiron është, që të na informojë mbi krijimin
e qiejve, mbi gjerësinë dhe lartësinë e tyre shumë të madhe,
(duke thënë) se këtë e ka bërë për shkak të bukurisë, estetikës
dhe përsosmërisë, siç thotë i Lartësuari:
“Për qiellin me shumë rrugë!” [Edh-Dharijat: 7]
do të thotë, krijim i mrekullueshëm.
“I Cili ka krijuar shtatë qiejt të renditur një përmbi një: ju
nuk mund të shihni asnjë gabim në Krijimin e të
Gjithëmëshirshmit. Kthe pra shikimin përsëri: “A mund të
shohësh ndonjë të çarë?” “Pastaj hidhe shikimin përsëri
dhe përsëri; vështrimi juaj do t’ju kthehet tek ju në një
gjendje të turbulluar, të poshtëruar e të molisur.” [El-Mulk:
3-4]
“I poshtëruar ” domethënë se nuk është në gjendje që mbi të të
gjejë çfarëdo të mete apo mospërsosmëri, ndërsa “i molisur”
domethënë i rraskapitur, i pafuqishëm, madje edhe nëse do ta
kishte vështruar atë derisa të lodhej, të dobësohej dhe të
paaftësohej, nuk do të shfaqet asnjë e metë apo mangësi mbi të,
sepse i Lartësuari atë e krijoi me urtësi dhe horizontin e tij e
stolisi me yje. I Lartësuari ka thënë:
“(Betohem) Për qiellin që mban yjet e mëdhenj
“Buruxh”!” [El-Buruxh: 1]
Do të thotë, i stolisur me yje.
18]
Ka përmendur, se pamjen e tij e ka stolisur me yje të
qëndrueshëm dhe yje që bien (Dielli, Hëna, dhe yjet e
shndritshëm) dhe që hapësirën rreth tyre e ruan nga shejtanët.
Kjo është domethënie e mrekullueshme. Ka thënë:
“...Ne e kemi mbrojtur atë (qiellin e parë) nga çdo shejtan i
mallkuar...” si dhe:
pasi ata vriten me zjarr (bombardohen nga çdo anë).” [Es-
Saffat: 6-8]
Buhariu në Sahihun, në librin Fillimi i krijimit, thotë se mbi
“...dhe Ne i kemi bërë drita të tilla gjuajtëse për të larguar
shejtanët; dhe për ta Ne kemi përgatitur ndëshkimin e
Zjarrit flakërues.” [El-Mulk: 5],
Katade (radijAllahu 'anhu) ka thënë: “Këta yje i ka krijuar për
shkak të tre gjërave: ato i ka bërë stoli të qiellit, i ka bërë dënim
për shejtanët dhe shenja (udhërrëfyese), sipas të cilave do të
drejtohen njerëzit që udhëtojnë. Ai që këtë e komenton
ndryshe, ka gabuar.”
“Është Ai që ka vendosur yjet për ju, që të mund të gjeni
rrugën tuaj me ndihmën e tyre nëpër terr në tokë dhe në
det. Ne vërtet që i kemi shpjeguar me imtësi Ajetet Tona
(shenjat, treguesit, shpalljet) për njerëzit që dinë.” [El-En’am:
97]
Kush mund të thotë se mund të drejtohet pa këto të tria, do të
thotë, cili i di rregullat që mund të drejtojnë kah të shkohet dhe
kah të niset gjatë udhëtimit? Ata ndikojnë edhe në ndryshimin
e dukurive në Tokë. Ai që thotë ashtu, ka gabuar. Shumica e
deklaratave të tyre në lidhje me këtë temë (kaptinë) themelohen
mbi opinione arbitrare dhe të menduarit e gabuar. I Lartësuari
ka përmendur, se i ka krijuar shtatë qiej njërin mbi tjetrin.
Dijetarët kanë divergjenca rreth asaj se a janë ata të lidhur mes
tyre apo në mes tyre ekziston zbrazëtirë, e mbi këtë çështje i
marrin dy qëndrime. I drejtë është qëndrimi i dytë të cilin tani
e kemi cekur në hadithin e njohur, në të cilin i Dërguari i
‫ ق ال بينهما مس يرة‬،‫أت درون كم بين الس ماء واالرض قلنا اهلل ورس وله أعلم‬
‫ ومن كل سماء إلى سماء خمسمائة سنة وكثف كل سماء خمسمائة‬.‫خمسمائة عام‬
‫سنة * الحديث بتمامه رواه أحمد وأبو داود وابن ماجة والترمذي وحسنه‬
“A e dini se sa ka në mes qiejve dhe Tokës?” “Allahu

dhe i Dërguari i Tij më së miri e dinë” – u përgjigjëm.
Ai tha: “Në mes tyre ka aq sa pesëqind vjet. Prej secilit
qiell te qielli tjetër ka pesëqind vjet, madhësia e secilit
qiell është pesëqind vjet.”58
Hadithin e shënon Ahmedi, Ebu Davudi, Ibn Maxhe si dhe
Tirmidhiu dhe e konsiderojnë si të mirë.
Në dy Sahihët shënohet hadithi i Enesit (radijAllahu 'anhu),
mbi udhëtimin e Natës (Isra’), në të cilin thuhet: “Në qiellin e
tokës e takoi Ademin (alejhis-selam), e Xhibrili (alejhis-selam)
atij i tha: “Ky është babai yt Ademi”, me ç’rast ai e përshëndeti
(me selam), e ai ia ktheu selamin dhe i tha: “Mirë se vjen, o më
i miri prej të gjithë djemve të mi...,” dhe më tutje, deri te fjalët
e tij: “pastaj është ngritur në qiellin vijues.” Kështu përmendet
edhe te qielli i tretë, katërt, pestë, gjashtë dhe shtatë, çka
udhëzon mbi ndarjen e tyre: “Mandej vazhduam derisa nuk
arritëm në qiellin e dytë. Haptazi na është thënë: “Kush
58
Shënon Ebu-Davudi.
është?...””59 Kjo udhëzon në atë çfarë kemi thënë, e Allahu më
së miri e di.
Ibn Hazmi, Ibnul Munir, Ebul Ferexh ibnul Xhevzi dhe shumë
dijetarë tjerë islamik, pajtohen se qiejt janë top i rrumbullakët.
Në këtë udhëzojnë fjalët e të Lartësuarit:
“... Ata të gjithë notojnë, secili në orbitë.” [Jasin: 40]
Hasani ka thënë: “sillet”, Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) ka
thënë: “Në bosht sikurse boshti mbi avlemend.” Edhe më tutje
thonë se në këtë udhëzon Dielli, pasi që ai çdo natë perëndon
në perëndim, e lind në fund të tij në lindje, siç thotë Umejje ibn
Ebi Salt:
“Dielli lind në fund të çdo nate,
Lindja e tij është ngjyrë e kuqërremët dhe e kuqe
I cili refuzohet, dhe neve nuk na duket i butë
Por i munduar, e sikur të mos ishte çdo gjë akull do të
ishte,”
Buhariu shënon hadithin nga Ebu Dherri (radijAllahu 'anhu), se
i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), kur ka
perënduar dielli, ka thënë:
‫تدرى أين تذهب قلت اهلل ورسوله أعلم قال فإنها تذهب حتى تسجد تحت الع رش‬
‫ يقال‬.‫فتستأذن فيؤذن لها ويوشك أن تسجد فال يقبل منها وتستأذن فال يؤذن لها‬
‫ (والشمس تجري‬:‫لها إرجعي من حيث جئت فتطلع من مغربها فذلك قوله تعالى‬
] 38 :‫لمستقر لها ذلك تقدير العزيز العليم) [ يس‬
“A e din se ku po shkon?” “Allahu dhe i Dërguari i Tij
më së miri e dinë” – u përgjigja unë: “Ai udhëton derisa
nuk bënë sexhde para Arshit, kërkon leje (që të dal
59
sërish) dhe i lejohet, e afërt është koha kur do të bëjë
sexhde dhe nuk do t’i pranohet dhe kur do të kërkojë
leje, e nuk do t’i jepet. Do t’i thuhet: “Kthehu andej kah
ke ardhur”, pastaj do të lind nga perëndimi, e ato janë
“Edhe dielli rend në rrugën e tij për një kohë (të
përcaktuar). Ky është Vendimi i përcaktuar i të
Gjithëfuqishmit, të Gjithëditurit.” [Jasin: 38]”
Ky është versioni i Buhariut të cilin ai e cekë në Sahih, në
librin Bed’ul-halk. Gjithashtu, ai e shënon atë edhe në librin Et-
Tefsir. Në librin Et-Tevhid ceket si hadith nga A’meshi. Atë e
shënon edhe Muslimi në Sahih, në librin El-Iman, nga A’meshi
dhe nga Junus ibn Ubejda, pastaj Ebu Davudi dhe Hakem ibn
Utbe, e të gjithë ata nga Ebu Dherri (radijAllahu 'anhu).
Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasen sahih.
Kur dihet e tërë kjo, shihet se ky është hadith i cili nuk bie në
kundërshtim me atë çka kemi thënë në lidhje me formën
rrethore të orbitës, e kjo është, sipas dy qëndrimeve më të
njohura mbi qiejt. Ai nuk udhëzon në atë, që Arshi është në
formë të rrumbullakët, sikur që disa konkludojnë. Kemi
argumentuar parregullsinë e qëndrimit të tyre me atë që e kemi
cekur. Hadithi nuk udhëzon në atë, që Dielli ngrihet mbi qiejt,
nga ana jonë, derisa nuk bën sexhde pranë Arshit, vetëm se ai
largohet nga sytë tanë, në të vërtetë ai sillet me sferën e vet të
katërt, siç e cekin këtë shumë komentues të Kur’anit
(mufessirët). Në hadithe nuk ekziston diç që këtë e
përgënjeshtron, por ekziston në botën e ndjeshmërisë, e ai është
errësimi i Diellit. Ajo ndodh kur Dielli niset, vjen deri te mesi,
e kjo është mesi i natës, si p.sh. distanca kohore në mes dy
poleve, veriore dhe jugore, pastaj ai është më larg prej Arshit
gjatë kohës së zavallit60, shikuar nga ana jonë. Kur gjendet në
60
Sh. p. gjatë periudhës kohore prej orës 11 deri kah ora 14.
pozitën, në të cilën bën sexhde dhe kërkon leje nga Sunduesi i
tij i Madhërishëm, që përsëri të dal nga lindja dhe leja i jepet,
përkundër miratimit të padëshiruar që të dalë për shkak të
mëkateve të njerëzve. Për këtë Ummeje ka thënë:
I cili reziston, dhe nuk na duket i butë
Por i munduar, e sikur ai të mos ishte çdo gjë akull do
të ishte.”
Kur shfaqet koha, në të cilën Allahu do të bëjë që ai të dal nga
perëndimi, ai do t’i bëjë sexhde dhe do t’i kërkojë leje që të dal
përsëri, si zakonisht, por nuk do t’i lejohet. Ai përsëri do t’i
bëjë sexhde dhe përsëri duke kërkuar leje, por nuk do t’i
lejohet, e ajo natë do të zgjas, sikurse që e kemi sqaruar këtë në
Tefsir. Atëherë, ai do të thotë: “O Zot, mëngjesi është afër, e
caku im është larg”, me ç’rast do t’i thuhet: “Kthehu andej kah
ke ardhur!”, atëherë, ai do të shfaqet nga perëndim. Kur
njerëzit kanë për ta parë këtë, të gjithë kanë për të besuar dhe
mbi këtë janë fjalët e të Lartësuarit:
“A mos vallë atëherë presin ndonjë gjë tjetër, që t’u vijnë
melekët, që t’u vijë Zoti yt apo t’u vijnë disa nga Shenjat e
Zotit tënd (paralajmërimet për Orën e Fundit, si për shembull
lindja e diellit nga perëndimi etj)! Ditën kur disa Shenja të
Zotit tënd vërtet do të vijnë, për atë që beson atëherë, nuk
do të ketë asnjë dobi, në qoftë se nuk besoi më parë dhe nuk
fitoi mirësi me anë të besimit. Thuaj: “Prisni! (se) edhe ne
po presim.”” [El-En’am: 158]
Këtë e shpjegojnë fjalët e të Lartësuarit:
“Dhe dielli lëviz deri te kufijtë e përcaktuar të tij...” [Jasin:
38]
Thuhet, se ajo është koha në të cilën Dielli do të urdhërohet që
të shfaqet nga perëndimi. Thuhet se ky është kufiri i tij i
caktuar, është vendi i tij nën Arsh, ku do të bëjë sexhde.
Përmendet edhe që ai është fundi i udhëtimit të tij, e
njëkohësisht është edhe fundi i kësaj bote (dunjasë).
Transmethet nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) se e ka lexuar:
“Dhe dielli lëviz “DHE NUK I KA”61 kufijtë e përcaktuar të
tij...” [Jasin: 38],
Do të thotë, nuk ka të ndalur; pra, bënë sexhden, derisa është
duke lëvizur. Për këtë Allahu i Lartësuar thotë:
“Nuk shkon për diellin të kapë hënën dhe as nata nuk e lë
prapa (nuk ia kalon në vrapimin e saj) ditën. Ata të gjithë
notojnë, secili në orbitë.” [Jasin: 40]
Kjo do të thotë, që Dielli nuk do ta arrijë Hënën dhe të dominoj
me hapësirën e saj, e as anasjelltas, ashtu si edhe nata nuk do ta
tejkalojë ditën, do të thotë, nuk do të vonohet që të agojë, por,
kur të shkojë dita, do të vijë nata dhe do t’i heqë gjurmët e saj,
siç thotë i Lartësuari në ajetin tjetër:
“Vërtet që Zoti juaj është Allahu, i Cili krijoi qiejt dhe
tokën në Gjashtë Ditë dhe pastaj Ai Isteva (u ngrit lart e
qëndroi mbi) Arsh (Fronin e Tij Madhështor vërtet ashtu siç i
shkon Madhështisë së Tij). Ai sjell natën si mbulesë të ditës
dhe secila duke synuar tjetrën pandërprerë; dhe Ai krijoi
edhe diellin, edhe hënën, edhe yjet të nënshtruar ndaj
Urdhrit të Tij. Padyshim që i Tij është Krijimi dhe
Komandimi. I Shenjtëruar dhe i Lartësuar qoftë Allahu,
61
Domethënë, lexoi fjalët:
Dhe dielli lëviz deri te kufijtë e përcaktuar të tij...” [Jasin: 38]“ -
Në mënyrë tjetër:
”...Dhe dielli lëviz DHE NUK I KA kufijtë e përcaktuar të tij“
(sh.p.)
Zoti i Aleminit (i gjithë botëve, i gjithçkaje që ekziston, i
njerëzve dhe i xhindeve).” [El-A’raf: 54]
“Dhe Ai është i Cili ka vënë natën dhe ditën në vazhdimësi
për atë i cili dëshiron të përkujtojë ose dëshiron që të
tregojë mirënjohje.” [El-Furkan: 62]
Dallojnë njëra nga tjetra dhe ndërrohen (nata dhe dita) siç thotë
i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem):
" ‫" إذا أقبل الليل من ههنا وأدبر النهار من ههنا وغربت الشمس فقد أفطر الصائم‬
“Kur na vjen nata, shkon dita dhe perëndon dielli,

atëherë le të bëjnë iftar agjëruesit.”
Ekziston kufiri i përcaktuar preciz, i cili natën e ndanë nga dita,
e përveç atyre dyjave nuk ekziston koha e tretë. Në lidhje me
këtë, i Lartësuari ka thënë:
“A nuk e sheh se Allahu ndërfut natën te dita (e shkurton
natën dhe e zgjat ditën) dhe e ndërfut ditën te nata (e
shkurton ditën dhe e zgjat natën), dhe ka nënshtruar diellin
dhe hënën secili duke ndjekur rrugën e vet deri në një afat
të përcaktuar, dhe se Allahu është i Mirënjohur për
gjithçka që bëni?” [Lukman: 29]
Nga kjo e shpie në tjetrën, do të thotë, e rrit kohëzgjatjen e
njërës në llogari të tjetrës, ato dyja ndonjëherë bëhen të njëjta,
si në pranverë, kur para saj nata bëhet e gjatë, nata në mënyrë
konstante shkurtohet e dita zgjatet, gjithnjë derisa nuk
barazohen – ky është fillimi i pranverës. Pastaj dita pandërprerë
zgjatet, ndërsa nata shkurtohet, gjithnjë derisa përsëri nuk
barazohen – ky është fillimi i vjeshtës. Pastaj nata zgjatet, e
dita shkurtohet, gjithnjë deri në fund të vjeshtës. Pastaj, sërish
dita zgjatet, pak nga pak, ndërsa nata shkurtohet, pak nga pak,
e kështu gjithnjë, deri në fillim të pranverës, siç tani më e kemi
sqaruar këtë dhe kështu ndodh gjatë tërë vitit. Andaj i
“Dhe është Ai i Cili jep jetë dhe sjell vdekje, i Tij është edhe
këmbimi i vazhdueshëm i ditës dhe i natës. A nuk do të
kuptoni, pra?” [El-Mu’minun: 80]
Ai udhëheq me të gjitha ato, Ai është i Urti i Cili nuk bën
disharmoni dhe për atë, kur përmenden tri ajetet në të cilat
përmenden qiejt, yjet, nata dhe dita, Ai thotë:
“… Ky është përcaktimi i të Gjithëfuqishmit, i të
Gjithëditurit.” [El-En’am: 96]
Do të thotë, të Fuqishmit, i Cili udhëheqë me të gjitha dhe të
gjitha i nënshtrohen Atij, Asgjë nuk mund t’i afrohet diturisë së
Tij. Ai të gjitha i rregullon sipas renditjes së Vet, Atë asgjë nuk
e kundërshton.
Në dy Sahihët ceket, se Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu) ka
transmetuar se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem) ka thënë:
" ‫" قال اهلل يؤذيني ابن آدم يسب الدهر وأنا الدهر بيدي االمر أقلب الليل والنهار‬
“Allahu ka thënë: ‘Më shqetëson biri i Ademit, e shanë

kohën, e Unë jam koha, në Duart e Mia është pushteti,
Unë e ndërroj natën dhe ditën.’”62
Në një rivalet tjetër thuhet: ‫“ فأنا الدهر أقلب ليله ونهاره‬E unë jam
koha, Unë e ndërroj natën dhe ditën.”
Dijetarët, në mes të cilëve janë Shafiu, Ebu Ubejd El-Kasim
ibn Selam dhe të tjerët, thonë: “Ai që e shanë kohën –
62
domethënë, thotë: “E kobshme qoftë koha që na e bëri këtë, i
bëri fëmijët jetimë dhe gratë vejusha’, e i Lartësuari ka thënë:
“E unë jam koha”, do të thotë, Unë jam koha për të cilën ai
mendon; sepse, Ai atë e bënë të tillë, Ai atë e përcakton, e koha
është krijuar dhe vetëm Allahu mund të udhëheq me të - e ai në
të vërtetë, e shanë Atë i Cili (kohën) e bënë të tillë, e mendon
mbi kohën. Allahu është Ai, i Cili atë e bënë, Krijuesi i çdo
gjëje, Ai, i Cili çdo gjë përcakton, siç thotë i Lartësuari: “...e
Unë jam koha, në Duart e Mia është pushteti, Unë e ndërroj
natën dhe ditën.’” dhe siç thotë:
“Thuaj: “O Allah! Zotërues i Mbretërimit! Ti ia jep
mbretërimin atij që Ti do dhe Ti ia merr mbretërimin atij
që Ti do. Ti e mvesh me nder atë që Ti do dhe Ti e
poshtëron atë që Ti do. Në Dorën Tënde është mirësia.
Vërtet, Ti je i Zoti për të bërë gjithçka.” “Ti e bën natën të
hyjë te dita dhe Ti e bën ditën të hyjë te nata (shton dhe
pakëson orët e ditës dhe të natës gjatë ndryshimit të stinëve,
bën rrotullimin e tokës), Ti e sjell të gjallën nga e vdekura
dhe Ti e sjell të vdekurën nga e gjalla, Ti i jep begati e
mirësi atij që Ti do pa masë e pa kufi.”” [Ali Imran: 26-27]
“Është Ai i Cili e bëri diellin gjë (trup) ndriçues dhe hënën
dritë duke përcaktuar kohët e saj, që të mund të dini
numrin e viteve dhe njehsimin e kohës. Allahu nuk e krijoi
këtë veçse me të vërtetën. Ai i shtjellon qartë Ajetet (provat,
shenjat) në imtësi për popullin që ka dije (e kupton).”
“Vërtet në këmbimin e pandalur të natës dhe të ditës dhe
në gjithë atë që ka krijuar Allahu në qiej dhe në tokë janë
Ajete (prova, shenja, tregues) për ata të përkushtuarit dhe që
i frikësohen Allahut.” [Junus: 5-6]
Domethënë, ndryshueshmëri në pikëpamje të sasisë së dritës,
formës, kohës (shfaqjes), lëvizjes; Ai rrezet e Diellit i bëri
dritë, Diellin argument të ndritshëm, kandil ndriçues. Hënën e
bëri dritë më të dobët se drita e Diellit, e bëri atë që të jetë
reflektim i dritës së Diellit dhe ua përcaktoi pozitat e tyre, do të
thotë, që për çdo natë në fillim të muajit të shfaqet si thupër e
vogël, me dritë të dobët, për shkak të afërsisë së saj me Diellin
dhe sasisë së vogël të dritës që e merr. Për shkak të sasisë të
përcaktuar (të dritës që e merr), Natën e dytë Hëna gjendet më
larg Diellit dhe për shkak të dritës së dobët që nga nata e parë
drita e saj do të jetë e dobët edhe këtë natë. Pas kësaj, drita e
saj rritet gjithnjë derisa nuk plotësohet (derisa nuk bëhet Hënë
e plotë) natën kur paraqitet në lindje, përballë Diellit, e kjo
është nata e katërmbëdhjetë e muajit. Pastaj (drita e saj)
zvogëlohet për shkak të afërsisë së saj me Diellin nga ana tjetër
dhe gjithnjë kështu deri në fund të muajit dhe gjithnjë, derisa
nuk bëhet prapë ashtu siç ka qenë, në fillim të muajit tjetër.
Sipas saj mund të llogariten muajt, ashtu si edhe sipas Diellit
që mund të llogariten netët dhe ditët, pastaj ashtu mund të
njehsohen edhe vitet, siç thotë i Lartësuari:
“Është Ai i Cili e bëri diellin gjë (trup) ndriçues dhe hënën
dritë duke përcaktuar kohët e saj, që të mund të dini
numrin e viteve dhe njehsimin e kohës. Allahu nuk e krijoi
këtë veçse me të vërtetën. Ai i shtjellon qartë Ajetet (provat,
shenjat) në imtësi për popullin që ka dije (e kupton).” [Junus:
5]
“Ne i kemi përcaktuar natën dhe ditën si dy shenja (Tonat).
Pastaj Ne e kemi shuar treguesin e natës, ndërsa treguesin e
ditës e kemi bërë të ndriçuar, me qëllim që ju të kërkoni
begati nga Zoti juaj, që të dini numrin e viteve dhe
llogarinë (e kohës) dhe çdo gjë Ne e kemi shpjeguar në
imtësi e plotësisht.” [El-Isra’: 12]
“Të pyesin ty (O Muhammed) për daljen e hënës së re.
Thuaj: “Këto janë shenja për të treguar kohë të
përcaktuara për njerëzimin dhe për Haxhin. Nuk është El-
Birr (përkushtim, drejtësi e tjerë në fe) ajo që të hyni në
shtëpitë tuaja nga prapa, por El-Birr (përkushtim) është që
t’i frikësohesh Allahut. Kështu pra, hyni në shtëpitë tuaja
nga dyert e tyre dhe kini frikë Allahun që të mund të jeni të
fituar.” [El-Bekare: 189]
I kemi theksuar të gjitha mendimet mbi këtë në Tefsir.
Planetet/yjet (kevakib) janë mbi qiej, në mes tyre ka kometa, e
sipas terminologjisë së komentuesve të Kur’anit ata janë
meteorët. Kjo është njohuri e cila në esencë është e saktë dhe e
kundërshton astrologjinë; atë nuk mund ta mbisundojë ajo çka
nuk është e drejtë, ose ndonjë mendim i shpikur, për të cilin
nuk ka argumente, ndërsa yje ka shtatë. Hëna mbi qiellin
tokësor, Merkuri mbi qiellin e dytë, Venera mbi të tretin, Dielli
mbi të katërtin, Marsi mbi të pestin, Jupiteri mbi të gjashtin,
dhe Saturni mbi të shtatin. Yjet e tjerë quhen të
pandryshueshmit (eth-thevabit - ‫)الثوابت‬, ata, sipas tyre gjenden
mbi sferën e tetë, e ai është Kursijj, sipas njohurive të numrit të
madh të dijetarëve të mëvonshëm. E të tjerët thonë: “Nuk është
ashtu, të gjithë yjet gjenden mbi qiellin tokësor dhe nuk ka
kurrfarë pengese që ata të jenë njëri mbi tjetrin.” Këtë e
argumentojnë me fjalët e të Lartësuarit:
“Dhe vërtet që Ne e kemi zbukuruar qiellin më të afërt me
drita dhe Ne i kemi bërë drita të tilla gjuajtëse për të
larguar shejtanët; dhe për ta Ne kemi përgatitur
ndëshkimin e Zjarrit flakërues.” [El-Mulk: 5]
Dhe me fjalët e Tij:
“Pastaj Ai e plotësoi dhe përfundoi nga krijimi i tyre
shtatë qiej në dy Ditë dhe Ai i vendosi secilit qiell punën e
tij. Dhe Ne e stolisëm qiellin më të afërt me llamba (yje) për
të qenë bukuri si edhe roje (përkundër shejtanëve duke i
përdorur ata si shigjeta goditëse kundër shejtanëve që
mundohen ta kapërcejnë atë). Ky është Vendimi i të
Gjithëfuqishmit, i të Gjithëditurit.” [Fussilet: 12]
Qielli tokësor, në mes tyre dallohet sipas stolive të veta me yje,
dhe nëse kjo udhëzon mbi atë, atëherë ashtu është. Po edhe
nëse nuk është, nuk ka pengesa as në atë që të tjerët thonë, e
Tek ata thuhet, se ka shtatë sfera, e jo tetë dhe se nëpër to
qarkullojnë këta yje të pandryshueshëm, ndërsa planetet lëvizin
në anën e kundërt të orbitave (të zakonshme), prej lindjes kah
perëndimi. Hëna e përshkon orbitën e vet për çdo muaj, ndërsa
Dielli të vetin për një vit, e ai është mbi qiellin e katërt. Kur ata
lëvizin në mes tyre nuk ka kurrfarë mosbalancimi; lëvizja e
tyre është e harmonizuar. Qielli i katërt është më i madh se
qielli i tokës për dymbëdhjetë herë. Saturni përshkon orbitën e
vet për çdo tridhjetë vjet, e ai është mbi qiellin e shtatë, pra nga
qielli tokësor ai është për treqind e gjashtëdhjetë herë më i
madh.
Ata flasin mbi madhësinë e këtyre yjeve, mbi orbitat e tyre dhe
lëvizjet, dhe flasin aq gjerësisht mbi ato gjëra madje flasin edhe
mbi astrologjinë dhe se si ata ndikojnë në ndryshimet mbi
Tokë, mbi çka shumica e tyre nuk dinë asgjë. Kur Grekët
banonin në Sham, para lindjes së Isa’së (alejhis-selam) shumë
flisnin mbi këtë, çka do të ishte shumë e zgjeruar për ta cekur.
Jetonin në Damask, në të i ndërtuan shtatë porta, në hyrje të
secilës portë i ndërtuan tempujt të cilët kishin simbolet e këtyre
shtatë yjeve. I adhuronin secilin prej tyre në tempullin e tij, iu
drejtoheshin atyre me lutje, gjë që këtë e kanë shënuar shumë
historianë dhe të tjerë. Këtë e përmend edhe autori i veprës
Kitabus-sirril-mektum (Libri i sekreteve të fshehura), kur flet
mbi Diellin, Hënën, yjet dhe të tjerat, por edhe dijetarët tjerë
nga Harrani (filozofët nga Harrani nga koha e vjetër). Ata kanë
qenë politeistë, i adhuronin shtatë yjet, e ishin një grup Sabejas.
Prandaj i Lartësuari ka thënë:
“Dhe nga Shenjat e Tij janë nata dhe dita edhe dielli dhe
hëna. Mos u bini në sexhde (në adhurim) as diellit e as hënës,
por bini në sexhde (në adhurim e me nënshtrim) vetëm ndaj
Allahut i Cili i krijoi ato, nëse jeni vërtet që e adhuroni
Atë.” [Fussilet: 37]
I Lartësuari ka thënë, duke na informuar mbi pupëzën (hud-
hudin - ‫ )الهدهد‬e cila i ka dhënë Sulejmanit (alejhis-selam),
informatat mbi Belkisen, mbretëreshën Sabe të Jemenit dhe
ushtrisë së saj:
“Gjeta një grua që i sundonte ata dhe asaj i janë dhënë të
gjitha gjërat që duhen për një sundues në tokë; ka edhe një
fron madhështor.” “Gjeta atë dhe popullin e saj duke
adhuruar diellin në vend të Allahut dhe shejtani ua ka bërë
atyre t’u duken të drejta e të pëlqyeshme punët e tyre duke
i ndaluar nga Udha (Feja e Allahut), kështu që ata nuk janë
të udhëzuar.” “(Shejtani i ka penguar nga Udha e Allahut)
kështu që ata nuk adhurojnë Allahun i Cili nxjerr në dritë
çfarë fshihet në qiej dhe në tokë dhe (i Cili) di çfarë ju
fshihni dhe çfarë ju shfaqni hapur. (Tefsir At-Tabari).”
“Allahu, La ilahe il-la Huve (nuk ka të adhuruar tjetër të
merituar veç Atij) Zoti i Arshit Madhështor më të Lartë!”
[En-Neml: 23-26]
“A nuk e sheh se Allahut i bie me fytyrë në tokë në sexhde
kushdo që është në tokë, edhe dielli, edhe hëna, edhe yjet,
edhe malet, edhe pemët, edhe të gjitha gjallesat dhe shumë
nga njerëzit? Por ka shumë njerëz mbi të cilët është i
merituar e i përligjur ndëshkimi, dhe këdo që turpëron
Allahu, askush nuk mund ta nderojë atë. Sigurisht që
Allahu bën çfarë Ai do.” [El-Haxh: 18]
“A nuk i kanë vështruar ata gjërat që ka krijuar Allahu, se
si hijet e tyre anohen rrotull nga e djathta dhe nga e majta
duke i rënë në sexhde Allahut dhe bile në mënyrën më të
nënshtruar?” “Dhe Allahut i bien në sexhde (me nënshtrim)
çfarë ka në qiej dhe çfarë ka në tokë, të gjallët (që jetojnë në
tokë) dhe melekët dhe nuk janë krenarë e me kryet
përpjetë.” “I frikësohen dhe i përulen Zotit të tyre lart mbi
ta dhe bëjnë çfarë urdhërohen.” [En-Nahl: 48-50]
“Dhe Allahut i bien në sexhde kushdo (çdo qenie) që është
në qiej dhe në tokë me vullnetin e tyre ose pa vullnet dhe po
kështu bëjnë edhe hijet e tyre në agim dhe në mbrëmje.”
[Er-Ra’d: 15]
“E lavdërojnë dhe e ngrenë në Lavdi e Madhështi Atë
shtatë qiejt dhe toka dhe gjithë ç’është në ta dhe s’ka gjë që
të mos e lavdërojë Lartësinë e Tij, por ju nuk e kuptoni
lavdërimin e tyre. Me të vërtetë që Ai është gjithnjë tepër i
Durueshëm, vazhdimisht Falës i Madh.” [El-Isra’: 44]
Trupat më të bukur qiellor, që mund të shihen mbi qiej edhe
nga Toka, janë yjet, janë me pamjen më të bukur, e më të bukur
prej tyre, në mesin e tyre, konsiderohen Dielli dhe Hëna. Ata
janë të cilët Halili (miku i Allahut Ibrahimi (alejhis-selam)) i ka
përdorur për të argumentuar se nuk janë hyjni. Kjo përmendet
në fjalët e të Lartësuarit:
“Kur e mbuloi nata me errësirën e saj, ai pa një yll. Ai tha:
“Ky është Zoti im.” Por kur ylli perëndoi, ai tha: “Unë nuk
i dua ata që perëndojnë.”” [El-En’am: 76]
Pastaj me argumente kategorike, të pakontestueshme, sqaroi se
ata zhduken:
“Kur pa hënën të ngrihej lartë, tha: “Kjo është Zoti im.”
Por kur ajo perëndoi, ai tha: “Në qoftë se nuk më drejton
Zoti im, unë do të jem me të vërtetë prej njerëzve të
humbur.”” “Kur pa të lind dielli e të ngrihej lart, tha: “Ky
është Zoti im. Ky është më i madh.” Por kur ai perëndoi,
tha: “O populli im! Unë jam vërtet i pafajshëm dhe i lirë
prej atyre që ju i adhuroni përkrah apo në vend të
Allahut.” “Vërtet që unë i jam kthyer Atij si Hanif (me
vërtetësi dhe i vendosur në Fenë e Tij të Besimit të Pastër Islam
në Një Zot të Vetëm), Atij i Cili ka krijuar qiejt e tokën dhe
unë nuk jam prej Mushrikëve (që adhurojnë të tjerë përveç a
përkrah Allahut).”” [El-En’am: 77-79]
Me argumente kategorike, të pakontestueshme sqaroi, se këta
trupa qiellorë, të cilët mund të shihen me sy të lirë, në të vërtetë
janë yje dhe që, as Hëna e as Dielli nuk mund të sjellin ndonjë
të mirë si hyjni, sepse edhe vetë ata janë të krijuar (do të thotë,
nuk janë zotë), të formësuar, orbitat i kanë të caktuara, ata nuk
mund të heqin dorë nga ajo për çka janë krijuar dhe janë të
obliguar që në tërësi ta përmbushin atë, nuk mund të
kundërshtojnë e as të rezistojnë. Ky është argument, që ata janë
të krijuar dhe të formësuar. I Lartësuari ka thënë:
“Dhe nga Shenjat e Tij janë nata dhe dita edhe dielli dhe
hëna. Mos u bini në sexhde (në adhurim) as diellit e as hënës,
por bini në sexhde (në adhurim e me nënshtrim) vetëm ndaj
Allahut i Cili i krijoi ato, nëse jeni vërtet që e adhuroni
Atë.” [Fussilet: 37]
Në të dy Sahihët është shënuar transmetimi në lidhje me
namazin gjatë eklipsit të Diellit nga Ibn Umeri (radijAllahu
'anhu), Ibn Abbasi, Aishja dhe nga as’habët e tjerë (radijAllahu
‘anhuma exhmein), se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi
ve sel-lem), në njërën prej hutbeve të veta ka thënë:
‫" إن الش مس والقمر آيت ان من آي ات اهلل عزوجل وإنهما ال ينكس فان لم وت أحد‬
" ‫وال لحياته‬
“Me të vërtetë Dielli dhe Hëna janë dy shenja të

Allahut, ato nuk errësohen për shkak të vdekjes së
ndokujt, e as për shkak të jetës (lindjes së ndokujt).”63
Buhariu në Sahihun e vet shënon, në librin Bed’ul-halk,
transmeton Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i
" ‫" الشمس والقمر مكوران يوم القيامة‬
“Dielli dhe Hëna do të jenë dy sfera në Ditën e

Gjykimit.”64
Hadithin e shënon vetëm Buhariu.
Hafidh Ebu Bekr el-Bezzar transmeton nga Seleme ibn
Abdurrahmani, se në kohën e Halid ibn Abdullahut ka qenë në
mesxhid në Kufe kur kishte ardhur Hasani, ishte ulur pranë tij
dhe kishte thënë:
‫ح دثنا أبو هري رة أن رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم ق ال " إن الش مس والقمر‬
‫ث وران في الن ار ي وم القيامة فق ال الحسن وما دينهما فق ال أح دثك عن رس ول اهلل‬
…‫صلى اهلل عليه وسلم وتقول وما دينهما‬
“Na tregonte Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), se i

thënë: ‘Me të vërtetë Dielli dhe Hëna në Ditën e
Gjykimit do të ndizen flakë në zjarr.’ Hasani pyeti: ‘E
63
Shënon Buhari, Muslim dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
64
Shënon Buhariu.
cila është feja e tyre?’ ‘Unë jam duke transmetuar nga i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), e ti
më pyet mua se cila është feja e tyre?’ – ishte përgjigjur
Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu).”65
Hafidh Ebu Ja’la transmeton nga Enesi (radijAllahu 'anhu), se i
." ‫" الشمس والقمر ثوران عقيران في النار‬
“Dielli dhe Hëna do të jenë të ndezur flakë në zjarr.”66

Ibn Ebi Hatim shënon, se Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) mbi
“Kur dielli të mbështilet dhe të humbë dritën dhe të
përmbyset.” [Et-Tekvir: 1]
ka thënë: “Allahu në Ditën e Gjykimit në det to ta shuaj
Diellin, Hënën dhe yjet, pas kësaj do ta dërgojë erën, e cila do
ta ndezë zjarrin.” Këto transmetime udhëzojnë në atë, që Dielli
dhe Hëna janë krijesa të Allahut, të cilat Allahu i ka krijuar
ashtu siç ka dëshiruar. Pastaj, Ai me to bënë çfarë dëshiron.
Atij i takon pushtet i pakufishëm dhe urtësia gjithëpërfshirëse,
Ai nuk i jep llogari askujt për atë çka Ai bënë sipas dijes së
Vet, urtësisë, plotfuqishmërisë dhe vullnetit, të Cilin askush
nuk mund ta kundërshtojë, ta zvogëloj apo ta mbisundojë. Se sa
e bukur është poezia të cilën e ka paraqitur imam Muhammed
ibn Is’hak ibn Jesar në fillim të librit mbi të Dërguarin (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem), biografinë e Zejd ibn Nufejlit e cila
flet mbi krijimin e qiejve dhe Tokës, Diellit dhe Hënës dhe të
tjerat. Ibn Hisham thotë që kjo poezi është e Umejje ibn Ebi
Saltit:
65
Shënon Ebu Ja’la.
66
O Allah të drejtoj lavdithurjen dhe falënderimin tim
Shprehjet e kënaqësisë për përcaktimin e kohës që
zgjatë
Në pushtetin e Tij suprem, mbi të cilin nuk ka
Zot e as sundues, që do të mund ta ndërrojë këtë
Prandaj, o njeri, ruaju nga shkatërrim
Sepse nga Allahu asgjë nuk mund të fshehësh
Ke kujdes që Allahut të mos i bësh shok
E rruga e udhëzimit është bërë e qartë
Ke kujdes, edhe xhinët i kishin shpresat e veta..,
E Ti je Zot dhe Sunduesi im dhe Shpresa ime,
Jam i kënaqur me Ty, Zoti im, Sunduesi
Vallë, a përkrah Teje, Allah, të marr zot tjetër?!
E Ti je Ai, Plot mirësi dhe Plot mëshirë
I Cili e ka dërguar Musain, të Dërguarin që të thërret
Dhe i ke thënë: ‘Shkoni ti dhe Haruni dhe thirrini
Faraonin, i cili bën çrregullime, tek Allahu
Dhe i ka thënë: ‘A e ke ndërtuar ti këtë
Pa mbështetës derisa nuk ke qenë
I kënaqur që kështu të jenë?’
Dhe i tha: ‘A e ke ngritur ti këtë
Pa shtylla? Atëherë ngriti vetës ndërtim!’
Dhe i tha: “A e ke krijuar ti këtë
Që në mes tyre është
Drita dhe kur nata vjen ajo zhduket?’
Dhe i ka thënë: ‘A e dërgon ti Diellin në mëngjes
E ai e ndriçon atë çka në Tokë ka aguar?’
Dhe i ka thënë: ‘Kush bënë që gruri të mbijë në fusha
Dhe mbinë gjelbërimi i cili valëzon,
Dhe nëpër kallinjtë e tyre shfaqen drithërat?
Në to gjendet shenja për ata që kanë mend
Ti me Mëshirën Tënde e shpëtove Junusin
E në barkun e peshkut ka qëndruar me net të tëra.
Nëse do të të lavdëroja me emrin Tënd
Sunduesi ynë,
Ke për të më dhënë edhe më shumë se faljen e mëkateve
të mia.
Sunduesi i robërve, na dhuro mirësinë dhe mëshirën
Tënde
Mua dhe bekoje familjen dhe pasurinë time.”
Kur e tërë kjo dihet, shohim, që yjet në qiej, siç ekzistojnë ata,
ashtu edhe planetët janë të krijuar. Ata i ka krijuar Allahu i
Lartësuar, siç thotë Ai:
“Pastaj Ai e plotësoi dhe përfundoi nga krijimi i tyre
shtatë qiej në dy Ditë dhe Ai i vendosi secilit qiell punën e
tij. Dhe Ne e stolisëm qiellin më të afërt me llamba (yje) për
të qenë bukuri si edhe roje (përkundër shejtanëve duke i
përdorur ata si shigjeta goditëse kundër shejtanëve që
mundohen ta kapërcejnë atë). Ky është Vendimi i të
Gjithëfuqishmit, i të Gjithëditurit.” [Fussilet: 12]
Sa i përket asaj, që përmendin komentuesit e shumtë të
Kur’anit, në lidhje me rrëfimin mbi Harutin dhe Marutin, që
Venera ka qenë grua, të cilën ata kanë tentuar ta mashtrojnë
dhe ajo i ka refuzuar, përveç nëse ata ia zbulojnë emrin më të
Lartësuar të Allahut (ismul-lahil-a’zam) çka ata edhe e bënë
dhe u ngrit mbi qiej si ylli, më duket se kjo i është mveshur nga
ana e jehudëve, sepse atë e transmeton Ka’b el-Ahbari, e nga ai
e transmetojnë një grup dijetarësh të gjeneratave të para, duke
përmendur atë në pikëpamje të rrëfimit mësimdhënës dhe
transmetimit nga Benu Isra’ilët.
Imam Ahmedi dhe Ibn Hibbani shënojnë hadithin nga Ibn
Umeri (radijAllahu 'anhu), ai nga i Dërguari i Allahut (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem), në të cilin përmendet i tërë ky
rrëfim. Në të thuhet:
“U është paraqitur Venera në formë të gruas më të bukur, ajo u
erdhi dhe ata e kërkuan për vete” 67, pastaj nuk përmendet i tërë
rrëfimi.
Këtë e shënon Abdurrezaku në Tefsirin e vet dhe ky është më i
drejti dhe më i besueshmi.
E shënon edhe Hakimi në Mustedrekun e vet, e edhe Ibn Ebi
Hatimi në Tefsirin e vet nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu). Në
të thuhet: “Në atë kohë është ngritur gruaja e cila në krahasim
me gratë tjera ishte më e bukur, sikur Venera në krahasim me
yjet tjerë” dhe përmendet pjesa e mbetur e rrëfimit. Këto janë
fjalët më të bukura të cilat transmetohen mbi këtë rrëfim, e
67
I këtillë është edhe hadithi të cilin e shënon hafidh Ebu Bekr el-
Bezzar nga Ibn Umeri (radijAllahu 'anhu), i cili transmeton nga
Lajmëtari i fesë (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem). Amr ibn Isa
transmeton nga Ibn Umeri (radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e ka përmendur Suhejlin
dhe ka thënë:
. ‫" كان عشارا ظلوما فمسخه اهلل شهابا " ثم قال لم يروه عن‬
“Ai ka qenë mbledhës i padrejtë i të dhjetëve dhe

Allahu atë e transformoi në top të zjarrtë (kometë).”
Ceket që nga Zejd ibn Eslemi transmeton vetëm Mubeshshir
ibn Ubejd dhe se ky është hadith i dobët. Nga Amr ibn Dinari
transmeton vetëm Ibrahim ibn Zejdi dhe ky hadith nuk është i
sigurtë.
Unë them: Sa i përket Mubeshshir ibn Ubejdit, ai është me
prejardhje nga Kufa. Të gjithë e konsiderojnë si transmetues të
dobët. Imam Ahmedi dhe Darekutni për të thonë që i ka
shpikur hadithet dhe që ka gënjyer. E sa i përket Ibrahim ibn
Zejdit, të gjithë janë të pajtimit se ai është i dobët. Për hadithin
e tij Ahmedi dhe Nesaiu thonë që është metruk (i thjesht).
Ibn Me’ini thotë, që nga ai asgjë nuk është e besueshme.
Buhariu thotë se nga ai të gjitha refuzohen. Ebu Hatimi dhe
Ebu Dherri thonë se ky është hadith munker, hadith i dobët. Në
pajtueshmëri me këtë, se prej atyre dyve68asgjë nuk
konsiderohet e besueshme. Kur ata të dytë thonë diçka të
bukur, themi se ato janë transmetime të Benu Isra’ilëve
(israilijate), ashtu siç kemi përmendur në lidhje me
transmetimin e Ibn Amrit nga Ka’b el-Ahbari. Këto janë
dërdëllisje të zakonshme mbi të cilat duhet kushtuar kujdes, e
68
Dmth. Mubeshshir ibn Ubejdit dhe Ibrahim ibn Zejdit (sh.p.).
Rruga e qumështit (kashta e kumtrit)
dhe bubullima
‫المجرة والرعد‬
Ebul Kasim et-Taberani transmeton nga Ibn Abbasi

(radijAllahu 'anhu), që Herakliu i shkroi Mu’aviut (radijAllahu
'anhu), duke i thënë: “Nëse te ata ka mbetur bile diç nga
dërgimi (sh.p. pejgamberllëku), do të më informojnë mbi atë që
do t’i pyes.” Thotë: “Dhe e pyeti atë mbi rrugën e Qumështit,
mbi bubullimën dhe mbi vendin, të cilin vetëm një herë e ka
ndriçuar Dielli.” Pastaj vazhdon dhe thotë: “Kur Mu’aviut i
erdhi letra dhe përfaqësuesi, ai tha: “Kjo është diçka për çka
askush kurrë nuk më ka pyetur. Kush e din këtë?!” Është thënë:
‘Ibn Abbasi.” Mu’aviu (radijAllahu 'anhu) letrën e Herakliut ia
dërgoi Ibn Abbasit (radijAllahu 'anhu) dhe Ibn Abbasi
(radijAllahu 'anhu), shkroi: Bubullima është garanci për
banorët e Tokës, që nuk do të jenë të përmbytur, rruga e
Qumështit është porta qiellore, e cila atë e ndanë nga Toka, e sa
i përket vendit të cilin Dielli e ka ndriçuar vetëm në një ditë, ky
është fundi i detit, i cili i ka ndarë Benu-Isra’ilët.” Kjo është
transmetuar besueshëm nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu).
Sa i përket hadithit, të cilin e shënon Taberani nga Xhabir ibn
Abdullahu (radijAllahu 'anhu), i cili thotë se i Dërguari (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë: “O Mu’adh, unë jam duke
të dërguar te pasuesit e Librit, kur të pyesin mbi rrugën e
Qumështit në qiell, ti thuaj se ajo është helmi i gjarprit nën
Arsh”, ai hadith është munker, e më e besueshme është se është
i shpikur.
“Është Ai i Cili jua shfaq juve shkreptimën si frikë (për
udhëtarët) dhe si shpresë (për ata që presin shi). Është Ai i
Cili ngre dhe sjell re të rënduara (me shi).” “Dhe Er-Raadi
(shkrepëtima) madhëron e lavdëron Allahun; kështu bëjnë
edhe melekët për shkak të Frikës ndaj Tij. Dhe Ai dërgon
rrufetë dhe me to godet kë do Ai, megjithatë ata
(mosbesimtarët) kundërshtojnë e vënë dyshime për Allahun,
ndërsa Ai është me të gjitha Fuqitë i Mundshëm dhe i
Ashpër në ndëshkim.” [Er-Ra’d: 12-13]
“Padyshim se në krijimin e qiejve dhe të tokës, në
këmbimin me radhë të ditës dhe të natës, në anijet që
lundrojnë përmes detit me çfarë është e vlefshme për
njerëzimin, në ujin që Allahu derdh nga qielli duke e bërë
tokën pas tij të gjallë, pas vdekjes së saj, në lëvizjen e të
gjitha krijesave të cilat Ai i ka shpërndarë gjithandej, në
ndryshimin e drejtimit të erërave dhe të reve që mbahen
mes qiellit dhe tokës: të gjitha këto janë me të vërtetë Ajete
(prova, dëshmi, tregues) për popullin që ka mend.” [El-
Bekare: 164]
Imam Ahmedi transmeton nga një njeri prej fisit Gafar i cili ka
thënë:
‫ " إن اهلل ينشئ الس حاب فينطق‬:‫س معت رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم يق ول‬
" ‫أحسن النطق ويضحك أحسن الضحك‬

'alejhi ve sel-lem) se si thotë: ‘Allahu e ka krijuar renë,
dhe ajo foli me fjalët më të bukura dhe qeshi me
buzëqeshjen më të bukur’.”
Ka thënë: “Të folurit e saj është bubullima, e qeshja e saj është
vetëtima.”
Imam Ahmedi, Tirmidhiu, Nesaiu, Buhariu në librin El-Edeb
dhe Hakimi në Mustedrek shënon se i Dërguari i Allahut (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem), një herë kur e ka dëgjuar bubullimën
dhe e ka parë vetëtimën ka thënë:
‫اللهم ال تقتلنا بغضبك وال تهلكنا بعذابك وعافنا قبل ذلك‬
“Zoti ynë, mos na mbyt me hidhërimin Tënd, mos na

shkatërro me dënimin Tënd dhe para kësaj na fal.”69
Ibn Xheriri transmeton se një njeri e ka dëgjuar Ebu Hurejren
(radijAllahu 'anhu), i cili kur e ka dëgjuar bubullimën ka thënë:
“I lavdëruar qoftë Ai të Cilin e falënderojnë vetëtimat!”, Aliu
(radijAllahu 'anhu) ka thënë: “I lavdëruar qoftë Ai të Cilin ju e
Lartësoni!”, e mu ashtu edhe Ibn Abbasi, Esved ibn Jezidi,
Tavusi dhe të tjerët.
Maliku transmeton se kur Abdullah ibn Umeri (radijAllahu
'anhu) ka dëgjuar bubullimën, ka thënë:
“Dhe Er-Raadi (shkrepëtima) madhëron e lavdëron
Allahun; kështu bëjnë edhe melekët për shkak të Frikës
ndaj Tij. Dhe Ai dërgon rrufetë dhe me to godet kë do Ai,
megjithatë ata (mosbesimtarët) kundërshtojnë e vënë
dyshime për Allahun, ndërsa Ai është me të gjitha Fuqitë i
Mundshëm dhe i Ashpër në ndëshkim.” [Er-Ra’d: 13]
Thoshte gjithashtu: “Me të vërtetë kjo është vërejtje e hatashme
për banorët e Tokës.”70
Imam Ahmedi shënon transmetimin nga Ebu Hurejre se i
69
Shënon Tirmidhiu, Nesaiu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
70
Shënon imam Maliku në Muvetta’.
‫" قال ربكم لو أن عبيدي أطاعوني السقيتهم المطر بالليل وأطلعت عليهم الشمس‬
" ‫بالنهار ولما أسمعتهم صوت الرعد فاذكروا اهلل فإنه ال يصيب ذاكرا‬
“Zoti juaj ka thënë: “Sikur të Më nënshtroheshin

robërit e Mi, Unë do t’ju jepja shi natën e diell ditën.
Kur e dëgjoni zërin e rrufesë, përmendeni Allahun,
sepse ajo (rrufeja) me të vërtetë nuk e qëllon atë i cili e
përmend (Allahun).”71
Të gjitha këto i kemi cekur në Tefsir, falënderimi i qoftë
Allahut.
71
KRIJIMI I MELEKËVE DHE CILËSITË E
TYRE
‫باب ذكر خلق المالئكة وصفاتهم‬
“Dhe thonë: “I Gjithëmëshirshmi ka lindur bir.” Lavdi i
qoftë Atij! Ata (të cilët këta i quajnë fëmijët e Tij, si Isai - biri
i Merjemes, Uzejri etj) janë vetëm robër e të nënshtruar të
nderuar.” “Ata nuk flasin derisa të ketë folur Ai dhe ata
punojnë nën Komandën e Tij.” “Ai (Allahu) di çfarë ka
para tyre dhe çfarë ka pas tyre dhe ata nuk mund të
ndërhyjnë përveç për ata me të cilët Ai është i kënaqur,
duke qëndruar me nderim nga frika e Tij.” “Dhe nëse
ndonjë prej tyre do të thoshte: Unë jam veç Atij (Allahut)”,
një të tillë Ne do ta shpërblenim veçse me Xhehenem. Në
këtë mënyrë i shpërblejmë Dhalimunët (keqbërësit
mosbesimtarë e politeistë).” [El-Enbija’: 26-29]
“Qiejt pothuaj mund të çahen që nga lart tyre (nga
Madhështia e Tij). Dhe melekët lartësojnë Lavditë e Zotit të
tyre dhe kërkojnë falje për ata në tokë. Dhe me të vërtetë
që Allahu, Ai është gjithnjë Falësi i Madh, Mëshirëploti.”
[Esh-Shura: 5]
ndëshkimi i Zjarrit flakërues!” “Zoti ynë! Dhe bëj ata të
hyjnë në Kopshtet e Begatë të Xhennetit të përhershëm të
cilët Ti ua ke premtuar atyre dhe të drejtëve nga të parët e
tyre, bashkëshortet e tyre dhe pasardhësit e tyre! Vërtet që
vetëm Ti je i Gjithëfuqishmi, më i Urti Gjithëgjykues.”
[Gafir: 7-8]
“Të Tij janë gjithkush që është në qiej dhe në tokë dhe ata
që janë pranë Tij (melekët) nuk janë aq kryelartë (por janë
krenarë që janë në praninë e Tij dhe në shërbim të Tij) dhe nuk
lodhen kurrë.” “Ata (melekët) lartësojnë Lavdinë e Tij ditë
e natë dhe ata nuk plogështohen kurrë duke vepruar
kështu.” “Apo mos kanë zgjedhur ata (njerëzit) për
adhurim zota nga toka që ngrenë të vdekurit?” [El-Enbija’:
19-20]
“Nuk ka asnjë prej nesh (melekëve), që nuk e ka vendin e
tij të njohur;” “Vërtet që ne (melekët), ne jemi të rreshtuar
(në adhurim).” “Vërtet që ne (melekët), ne jemi ata që
lartësojnë (Lavditë e Allahut, që kryejmë falje).” [Es-Saffat:
164-166]
“(Melekët thonë): Ne nuk zbresim veçse me Urdhërin e
Zotit tënd. Atij i takon gjithçka përpara nesh, gjithçka
prapa nesh dhe gjithë sa ndodhet ndërmjet këtyre të dyjave
dhe Zoti yt nuk është kurrë i Cili harron.” [Merjem: 64]
“Por padyshim që mbi ju janë ruajtësit (melekët e caktuar
me përgjegjësi për njerëzit) për t’ju vëzhguar ju.” “Kiramen
Katibin (të Nderuarit që shkruajnë veprat tuaja),” “Ata dinë
gjithçka që ju veproni.” [El-Infitar: 10-12]
“Dhe Ne s’kemi vënë tjetër veçse melekë roje të Zjarrit
dhe Ne e kemi sjellë numrin e tyre të përcaktuar (19) vetëm
si sprovë për mosbesimtarët,- me qëllim që ithtarët e
Librave të Parë (jehudi e të krishterë) të arrijnë te një bindje
(se ky Kur’an është e vërteta, pasi ky numër (19) është i
shkruar në Teurat dhe Inxhil) dhe që besimtarët të shtojnë
besimin - dhe që të mos lihet asnjë dyshim për ithtarët e
Librave të Parë dhe për besimtarët, dhe që ata, në zemrat e
të cilëve ka sëmundje (hipokrizi), dhe mosbesimtarët të
mund të thonë: “Çfarë do të thotë Allahu me këtë shembull
(të çuditshëm)?” Kësisoj Allahu humb atë që Ai do dhe
udhëzon atë që Ai do. Dhe askush nuk mund t’i dijë
ushtritë (grupimet) e Zotit tënd, veç Atij Vetë. Dhe ky (të
përmendurit e Xhehenemit) nuk është gjë tjetër, veçse
këshillim përkujtues për njerëzimin.” [El-Muddeththir: 31]
“Kopshtet e Begatë të Përhershëm të Xhennetit të Adnit në
të cilin do të hyjnë ata si dhe të tjerë të cilët punuan drejtësi
prej prindërve të tyre, prej grave të tyre dhe prej
pasardhësve të tyre: Edhe melekët do të hyjnë tek ata nga
çdo derë (e Xhennetit duke u thënë):” ““Selamun Alejkum
(paqja qoftë mbi ju) për atë që ju duruat. Vërtet e shkëlqyer
është Shtëpia e Fundit!”” [Er-Ra’d: 23-24]
“Dhe (kujto) Ditën kur qielli do të çahet pjesë-pjesë me re
dhe melekët do të dërgohen me një zbritje madhështore.”
“Mbizotërimi atë Ditë do të jetë (mbizotërimi) i vërtetë i të
Gjithëmëshirshmit (Allah) dhe do të jetë Ditë shumë e
vështirë për mosbesimtarët.” [El-Furkan: 25-26]
“Dhe Ne asnjëherë nuk çuam para teje (O Muhammed)
ndonjë të Dërguar, veçse edhe ata të hanin ushqime dhe të
shëtisnin në tregje. Dhe Ne i kemi bërë disa prej jush
sprovë për të tjerë: A do të keni durim? Dhe Zoti yt është
gjithnjë Gjithëvëzhgues (për çdo gjë).” “Ata të cilët nuk i
frikësohen Takimit Tonë, thanë: “Pse nuk zbritën mes nesh
melekë, apo pse nuk e shohim ne Zotin tonë?” Vërtet që ata
mendojnë shumë lartë për veten e tyre dhe janë përbuzës e
me kryelartësi të madhe.” [El-Furkan: 20-21]
“Kushdo që është armik i Allahut, i Melekëve të Tij, i të
Dërguarve të Tij, i Xhibrilit dhe i Mikailit, atëherë vërtet
që Allahu është armik për mosbesimtarët.” [El-Bekare: 98]
“O ju që keni besuar! Shmanguni dhe largoni prej vetes
suaj dhe prej familjeve tuaja një Zjarr, lënda djegëse e të
cilit janë njerëzit dhe gurët, mbi të cilin janë (caktuar)
melekë të vrazhdë e të ashpër të cilët nuk kundërshtojnë
Urdhërimet që marrin prej Allahut, por zbatojnë atë që u
është urdhëruar.” [Et-Tahrim: 6]
Ajetet që flasin mbi melekët janë të shumtë, Allahu ata i
përshkruan si qenie me besim të fuqishëm, me ndërtim të
fuqishëm, me pamje të bukur, me formë madhështore dhe të
ndryshme, ashtu siç thotë Ai, i Lartësuari:
“Dhe kur të Dërguarit Tanë arritën te Luti, ai u pikëllua
për ta (se mos populli i qytetit u afrohej atyre për të kryer
marrëdhënie me ta). Ai tha: “Kjo është një ditë e
trishtueshme.”” “Ndërsa populli i tij iu vërsulën atij, - dhe
qysh më parë ata bënin krime (si sodomi etj), ai tha: “O
populli im! Ja ku janë bijat e mia (d.m.th. vajzat ndër
popullin tim), ato janë më të pastra për ju (nëse martoheni
ligjërisht me to). Kështu pra, kini frikë Allahun dhe mos më
poshtëroni mua me miqtë e mi! A nuk ka qoftë edhe një në
mesin tuaj, burrë të drejtë e me mend?”” [Hud: 77-78]
E kemi përmendur në Tefsir atë çka përmendin shumë dijetarë,
se melekët përpara tyre janë shfaqur në formë të djemve të rinj,
të bukur dhe tërheqës, e populli i Lutit ndjeu nevojën për ta.
Për këtë Allahu ata i dënoi me dënim të caktuar të rëndë.
Njashtu edhe Xhibrili (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) vinte te i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) në forma të
ndryshme, ndonjëherë në formë të Dihj ibn Halife el-Kelbij,
ndonjëherë në formë të beduinit, ndonjëherë në formën e vet
burimore në të cilën është krijuar. Ai ka gjashtëqind palë krih,
distanca në mes çdo dy krahëve të tij është sa nga lindja deri në
perëndim, siç e ka parë dy herë atë i Dërguari (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem). Njëherë, duke u lëshuar në Tokë, e herën e
dytë te Sidretul Munteha ku gjendet vendbanimi i Xhennetit. I
“Atij i është mësuar (ky Kur’an) nga një i lartë në fuqi
(Xhibrili alejhis-selam),” “Një i pastër nga çdo e metë në
mendje e trup, pastaj ai (Xhibrili në pamjen e tij të vërtetë siç
është krijuar nga Allahu) u ngrit (dhe u bë i qëndrueshëm).
(Tefsir At-Tabari).” “Kur ai (Xhibrili) ishte në pjesën më të
lartë të hapësirës.” “Pastaj ai u lëshua dhe iu afrua afër-
afër.” [En-Nexhm: 5-8],
Domethënë, Xhibrili (alejhis-selam), siç e cekin këtë një numër
i madh i as’habëve, në mesin e të cilëve janë edhe Ibn Mes’udi,
Ebu Hurejre, Ebu Dherri dhe Aishja (radijAllahu 'anhuma):
“Dhe ishte afër sa dy harqe ose edhe më afër.” “Dhe
kështu (Allahu) i shpalli robit të Tij (Muhammedit a.s. me
anë të Melekut Xhibril alejhis-selam).” [En-Nexhm: 9-10]
Do të thotë, robit të Allahut, Muhammedit (sal-Allahu 'alejhi
ve sel-lem), e më tutje i Lartësuari thotë:
“Dhe vërtet që ai (Muhammedi (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem)) e pa atë (Xhibrilin) në një zbritje tjetër (edhe një herë
tjetër).” “Afër Sidreti el-Munteha (pemë në kufirin më të
lartë mbi qiellin e shtatë, përtej së cilës askush nuk mund të
kalojë).” “Pranë saj është Vendbanimi i Xhennetit.”
“Atëherë kur Sidreh e mbuloi çka e mbuloi.” “Shikimi i tij
(i Muhammedit (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem)) nuk u lëkund
dhe as nuk e kaloi kufirin (e përcaktuar për të).” [En-Nexhm:
13-17]
Përmendet në hadithet mbi udhëtimet e Natës, sikurse në suren
udhëtimi i Natës (El-Isra’) që Sidrentul-Munteha është mbi
qiellin e shtatë. Në një transmetim ceket, se është në qiellin e
gjashtë, dmth. fillimi i saj dhe pjesët e saj janë në qiellin e
shtatë, atë e mbulonte, me urdhrin e Allahut, ajo që e mbulonte
atë. Thuhet që atë e mbulon drita e Sunduesit të Lartësuar. Dhe
thuhet, se atë e mbulon mbulesa prej ari, ose thuhet se atë e
mbulojnë ngjyra të ndryshme, të cilat nuk mund të numërohen.
Thuhet edhe se atë e mbulojnë melekët, sikurse korbat apo, që
atë e mbulon drita e Allahut, ashtu që askush nuk mund ta shoh
atë nga bukuria dhe shkëlqimi i tij. Nuk ka asnjë kundërthënie
në mes këtyre qëndrimeve, është e mundur që të tërat janë në të
njëjtën kohë. Kemi përmendur se i Dërguari i Allahut (sal-
"‫" ثم رفعت لي سدرة المنتهى فإذا نبقها كالقالل‬
“Pastaj jam bartur deri te Sidretul-Munteha kurr ja,

druri i lotosit me pemët sikurse vekshët...”
Në versionin tjetër thuhet:
‫" كقالل هجر وإذا ورقها ك آذان الفيلة " وإذا يخ رج من أص لها نه ران باطن ان‬
" .‫ وأما الظاهران فالنيل والفرات‬.‫ فأما الباطنان ففي الجنة‬.‫ونهران ظاهران‬
“... si vekshët nga (vendi) Hexheri. Kur ja gjethet e tij

(lotosit) sikur veshët e Elefantit. Nën të burojnë dy
lumenj (me brendësi) të fshehur dhe dy lumenj (me
brendësi) të dukshëm.” Unë pyeta: “O Xhibril, cilët
janë këta dy lumenj?” Ai tha: “Sa u përket dy të
fshehurve, ata janë dy lumenj në Xhennet, e sa i përket
këtyre dy të dukshmëve, ata janë Nili dhe Eufrati.””
Mbi këtë tani kemi pasur fjalë në kaptinën mbi krijimin e
Tokës, deteve dhe lumenjve, që janë në të. Më tutje thuhet:
‫ثم رفع لي ال بيت المعم ور وإذا هو يدخله في كل ي وم س بعون ألف ملك ثم ال‬
" ‫يعودون إليه آخر ما عليهم‬
“Pastaj, më kanë bartur te Bejtul-Ma’mur, në të hyjnë

për çdo ditë shtatëdhjetë mijë melekë dhe në të nuk
kthehen më.”
Përmendet, se e ka parë edhe Ibrahimin (alejhis-selam),
Halilin, me shpinë të mbështetur në Bejtul-Ma’mur. Gjithashtu,
në lidhje me Bejtul-Ma’murin kemi përmendur, se ai gjendet
mbi qiellin e shtatë dhe që e ka shkallën të cilën e ka Ka’bja në
Tokë.
Sufjan Eth-Thevriu transmeton, se Ibnul Kevva e ka pyetur
Aliun (radijAllahu 'anhu) mbi Bejtul-Ma’murin dhe ai ishte
përgjigjur: “Ai është mesxhid mbi qiellin (e shtatë), për të cilin
thuhet që është Durrah – pallati mbi qiellin e katërt. Ai gjendet
pikërisht mbi Ka’be. Shenjtëria e tij në qiell është sikurse
shenjtëria e Bejtit (Ka’bes) në Tokë. Në të, për çdo ditë falen
shtatëdhjetë mijë melekë dhe në të nuk kthehen më kurrë.”
Këtë nga Aliu e transmeton edhe Ali ibn Rebi’a dhe Ebu
Tufejl.
Taberaniu shënon transmetimin nga Ibn Abbasi (radijAllahu
'anhu) se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka
thënë:
‫" البيت المعمور في السماء يقال له الضراح وهو على مثل البيت الحرام بحياله لو‬
‫س قط لس قط عليه يدخله كل ي وم س بعون ألف ملك ثم ال يرونه قط ف إن له في‬
." ‫السماء حرمة على قدر حرمة مكة‬
“Bejtul-Ma’mur gjendet në qiell, për të thuhet që është
Durrah – pallat mbi qiellin e katërt, ai gjendet mbi
Bejtul-Haramin (Ka’be) dhe sikur të binte do të binte
mbi të. Për çdo ditë në të hyjnë shtatëdhjetë mijë
melekë, e pastaj kurrë nuk e shohin më. Me të vërtetë,
ajo në qiell e ka shkallën e shenjtërisë të cilën e ka
Meka (në Tokë).”
Kështu transmetojnë edhe El-Avf nga Ibn Abbasi (radijAllahu
'anhu), Muxhahid, Ikrime, Rebi’a Ibn Enesi, Es-Seddi dhe
shumë të tjerë. Katade ka thënë:
‫ هل‬:‫وق ال قت ادة ذكر لنا أن رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم ق ال يوما الص حابه‬
‫ت درون ما ال بيت المعم ور ق الوا اهلل ورس وله أعلم * ق ال ق ال مس جد في الس ماء‬
‫بحي ال الكعبة لو خر لخر عليها يص لي فيه كل ي وم س بعون ألف ملك إذا خرج وا‬
‫منه لم يعودوا آخر ما عليهم‬
“Na është transmetuar se një ditë i Dërguari i Allahut

(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), u ka thënë as’habëve të
vet: “A e dini se çka është Bejtul-Ma’mur?” Ata u
përgjigjën: “Allahu dhe i Dërguari i Tij më së miri e
dijnë.” Ai tha: “Mesxhidi në qiell përmbi Ka’ben, sikur
të rrëzohej do të rrëzohej mbi të (Ka’be). Në të për çdo
ditë falen shtatëdhjetë mijë melekë dhe kur dalin nuk
kthehen më kurrë.””
Dahhaku pohon, se atë e ka ndërtuar një grup melekësh, thonë
se kanë qenë xhinn nga dega e Iblisit (mallkimi i Allahut qoftë
mbi të), e Allahu më së miri e din.
Të tjerët, thonë se edhe në çdo qiell gjendet tempulli për
kryerjen e ibadeteve të cilët i kanë ndërtuar melekët dhe të cilët
i vizitojnë, sikur që banorët e Tokës, që për çdo vit e vizitojnë
Ka’ben gjatë kryerjes së Haxhit, ashtu si edhe gjatë kryerjes së
Umres, në çdo kohë të vitit, gjatë kryerjes së Tavafit dhe faljes
së namazeve në çdo kohë. Se’id ibn Jahja në fillimin e librit të
vet El-Megazi thotë: “Më tregonte Ebu Ubejd hadithin e
Muxhahidit, që shenjtëria e hapësirës së tij është mbi shtatë
qiej dhe shtatë Toka, ai është i katërti prej katërmbëdhjetë
tempujve, në secilin qiell ka nga një tempull dhe në secilën
Tokë ka nga një tempull. Sikur të rrëzoheshin, do të
rrëzoheshin njëri mbi tjetrin.” Ebu Mu’aviu transmeton, se Ibn
Umeri (radijAllahu 'anhu) ka thënë: “Haremi është i shenjtë
mbi të gjithë shtatë qiejt, ashtu siç është i shenjtë edhe në Tokë,
por edhe Bejtul-Makdisi (Mesxhidi në Jerusalem) është i
shenjtë në të gjithë shtatë qiejt, ashtu siç është i shenjtë në
Tokë, siç kanë thënë disa shkrimtarë:
“Ai i Cili krijoi qiejt në ta krijoi Shtëpi, shtyllat
e tyre janë më të qëndrueshmet dhe më të gjatët.””
Emërtimi i Shtëpisë në qiell është Shtëpia e të Gjithëfuqishmit
(Bejtul-‘izzeti - ‫)بيت العزة‬. Emri i melekut i cili i lëshon melekët
në të është Isma’il. Shtatëdhjet mijë melekë çdo ditë hyjnë në
Bejtul-Ma’mur dhe kurrë më nuk kthehen në të. Në të mund të
hyjnë vetëm banorët e shtatë qiejve. Andaj i Lartësuari thotë:
“...Dhe askush nuk mund t’i dijë ushtritë (grupimet) e Zotit
tënd, veç Atij Vetë. Dhe ky (të përmendurit e Xhehenemit)
nuk është gjë tjetër, veçse këshillim përkujtues për
njerëzimin.” [El-Muddeththir: 31]
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ebu Dherrit (radijAllahu
'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka
thënë:
‫" إني أرى ما ال ترون وأسمع ما ال تسمعون أطت السماء وحق لها أن تئط ما فيها‬
‫موضع أربع أص ابع إال عليه ملك س اجد لو علمتم ما اعلم لض حكتم قليال ولبكيتم‬
‫كثيرا ولما تلذذتم بالنساء على الفرشات ولخرجتم إلى الصعدات تجأرون إلى اهلل‬
" ‫عزوجل‬
“Unë me të vërtetë shoh atë çka ju nuk shihni dhe

dëgjoj atë çka ju nuk dëgjoni. Qielli kërcëllon e në të
nuk ka vend as sa katër gishtërinj, e që në të, të mos
ketë melekë duke bërë sexhde. Sikur të dinit atë çka di
unë, pak do të qeshnit, e shumë do të qanit, nuk do të
argëtoheshit me gratë e juaja nëpër shtretër, por do të
dilnit nëpër lartësira dhe zëshëm do t’i luteshit Allahut,
i Lavdëruar dhe i Lartësuar qoftë Ai.”72
Ebu Dherri (radijAllahu 'anhu) ka thënë: “Pasha Allahun,
dëshirova që të jem dru i palëvizshëm.” Këtë hadith e shënon
Tirmidhiu dhe Ibn Maxhe. Tirmidhiu thotë, se është hasen-
garib.
Hafidh Ebu Kasim et-Taberaniu transmeton nga Xhabir ibn
Abdullahu (radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-
‫" ما في السموات السبع موضع قدم وال شبر وال كف إال وفيه ملك قائم أو ملك‬
‫س اجد أو ملك راكع ف إذا ك ان ي وم القيامة ق الوا جميعا ما عب دناك حق عبادتك إال‬
." ‫أنا ال نشرك بك شيئا‬
“Në shtatë qiejt nuk ka vend as sa për një shputë,

pëllëmbë apo shuplakë, e që në të, të mos ketë melek në
kijam, sexhde apo duke u kthyer (nga sexhdja, ruku’a),
e kur të shfaqet Dita e Gjykimit, të gjithë ata do të
thonë: ‘Nuk Të kemi adhuruar ashtu si duhet, përveç
që me Ty nuk e kemi konsideruar askënd të barabartë”73
72
Shënon Tirmidhiu, Ibn Maxhe dhe Ahmedi në Musnedin e vet.
73
Shënon Taberaniu.
Këto dy hadithe, udhëzojnë mbi atë që mbi shtatë qiejt nuk ka
asnjë vend, e që melekët të mos e kenë zënë atë duke bërë
ibadet mbi të. Në mesin e tyre ka, prej atyre të cilët përherë
janë në kijam (qëndrojnë në këmbë). Ka prej atyre të cilët
përherë janë në ruku’ (falen), e ka edhe prej atyre të cilët
përherë janë në sexhde, e ka edhe prej atyre të cilët kryejnë
ibadet në forma të tjera, e Allahu më së miri e di. Ata
vazhdimisht bëjnë ibadet, e madhërojnë Allahun (tesbih), e
përmendin (dhikr) dhe bëjnë atë çka Allahu i urdhëron. Ata
kanë pozitat e veta te Zoti i tyre, siç thotë i Lartësuari:
“Nuk ka asnjë prej nesh (melekëve), që nuk e ka vendin e
tij të njohur;” “Vërtet që ne (melekët), ne jemi të rreshtuar
(në adhurim).” “Vërtet që ne (melekët), ne jemi ata që
lartësojnë (Lavditë e Allahut, që kryejmë falje).” [Es-Saffat:
164-166]
I Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" أال تص فون كما تصف المالئكة عند ربها * ق الوا وكيف يص فون عند ربهم ق ال‬
" ‫يكملون الصف االول ويتراصون في الصف‬
“A nuk do të renditeni në safe ashtu siç qëndrojnë

melekët te Zoti i tyre?” Ata pyetën: “E si qëndrojnë ata
në safe pranë Zotit të tyre?” Ai u përgjigj: “E rrafshojnë
safin e parë dhe e ngjeshin atë.”
Ka thënë:
‫فض لنا على الن اس بثالث * جعلت لنا االرض مس جدا وتربتها لنا طه ورا وجعلت‬
‫صفوفنا كصفوف المالئكة‬
“Ne jemi veçuar mbi popujt (e mëhershëm) tjerë me tre

gjëra: toka na është bërë mesxhid, pluhuri i saj na është
bërë i pastër dhe safat tonë na janë bërë si safat e
melekëve.”74
Dhe kështu, në Ditën e Gjykimit ata do të vijnë pranë Zotit të
tyre, në safe, siç thotë i Lartësuari:
“Dhe kur të vijë Zoti yt me melekët radhë-radhë.” [El-
Fexhr: 22]
Do të thotë, kur të ngrihen në safe pranë Zotit të tyre në Ditën e
Gjykimit. I Lartësuari thotë:
“Ditën kur Er-Ruhu (Meleku Xhibril) dhe melekët e tjerë
do të paraqiten në rreshta; askush nuk do të flasë, përveç
atij që i Gjithëmëshirshmi (Allahu) do ta lejojë dhe ai do të
flasë të drejtën.” [En-Nebe’: 38]
Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) thotë, se këtu nën kuptimin
“Ruh” mendohet mbi njerëzit. Ashtu konsiderojnë edhe Hasani
dhe Katade. Thuhet se melekët janë në formë të njeriut. Kështu
thonë Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu), Muxhahidi, Ebu Salihu
dhe El-A’meshi, e thuhet edhe se ai (d.t.th., Ruh) është Xhibrili
(alejhis-selam). Kështu konsiderojnë Esh-Sha’bi, Se’id ibn
Xhubejr dhe Dahhaku. Thonë se ai është një melek i quajtur
Ruh, sepse është i madh sa të gjitha krijesat. Alij ibn Ebi Talha
transmeton nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) se ka thënë:
“Në ditën kur Ruhi...” – ai është meleku i cili është më i
madh se të gjithë melekët tjerë.”
Ibn Xheriri shënon se Ibn Mes’udi (radijAllahu 'anhu) ka
thënë: “Ruhi është mbi qiellin e katërt, e ai është më i lartësuar
se qiejt dhe kodrat. Melekët për çdo ditë dymbëdhjetë mijë
herë i shqiptojnë fjalët e lavdërimit duke e lavdëruar Allahun, e
Allahu nga secila fjalë lavdëruese e krijon nga një melek dhe
të gjithë ata në Ditën e Gjykimit do të qëndrojnë në një saf.”
74
Ky qëndrim është mjaft i çuditshëm (garib). Taberaniu shënon
nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) se ka thënë:
‫س معت رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم يق ول " إن هلل ملكا لو قيل له التقم‬
" ‫ تسبيحه سبحانك حيث كنت‬.‫السموات واالرضين بلقمة واحدة لفعل‬

'alejhi ve sel-lem) duke thënë: ‘Me të vërtetë Allahu e
ka një melek, sikur t’i thuhej atij: ‘Gëlltiti qiejt dhe
Tokën me një kafshatë!”, ai do ta bënte atë. Tesbihu i tij
(lavdërimi i Allahut) është: “I lavdëruar qofsh Ti ashtu
siç e meriton Ti’.”75
Edhe ky hadith është i çuditshëm (garib).
Duke i cekur veçorit e melekut, i cili e mbanë Arshin, kemi
thënë, se Xhabir ibn Abdullahu (radijAllahu 'anhu) transmeton
‫" أذن لي أن أح دث عن ملك من مالئكة اهلل من حملة الع رش إن ما بين ش حمة‬
" ‫أذنه إلى عاتقه مسيرة سبعمائة عام‬
“Më është lejuar të them për njërin melek të Allahut, i

cili e mban Arshin, që distanca në mes pjesës së butë të
veshit të tij dhe krahut të tij është sa shtatëqind vjet.”76
Hadithin e shënon Ebu Davudi dhe Ibn Ebi Hatim, me atë që
tek ai qëndron: “...sa shtatëqind vjet fluturim të shpendit.”
Te citimi i veçorive të Xhibrilit (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem)
është theksuar një çështje shumë e rëndësishme:
“Atij i është mësuar (ky Kur’an) nga një i lartë në fuqi
(Xhibrili alejhis-selam).” [En-Nexhm: 5]
75
Shënon Taberaniu.
76
Shënon Ebu Davudi.
Përmendet se me ndihmën e fuqisë së tij të madhe i ngriti
qytetet e Lutit (alejhis-selam), e ishin shtatë dhe të gjithë ata që
ishin në to, e ishin rreth katërqind mijë, të gjitha kafshët dhe
gjallesat e tyre, e tërë tokën që u takonte atyre qyteteve, fushat,
ndërtimet dhe çdo gjë tjetër. Të gjitha i ngriti mbi krahët e vet
derisa te ata nuk arriti një re nga qielli dhe derisa melekët nuk i
dëgjuan lehjet e qenve dhe kukurisjet e gjelave, pastaj ata i
përmbysi në tokën duke i kthyer mbrapsht (ashtu që pjesët e
tyre të sipërme u bën të përfundshme. Kjo është fuqi shumë e
madhe. Fjalët e Tij (të Allahut): Dhu mirretin do të thotë: ai i
cili është krijuar si qenie e bukur, e ndritshme dhe e
mrekullueshme. Në ajetin tjetër thuhet:
“Se kjo është me të vërtetë fjala e një të Dërguari të
nderuar.” [El-Hakka: 40, Et-Tekvir: 19]
Xhibrili (alejhis-selam) është i dërguari i Allahut, “fisniku” ,
do të thotë, ai i cili është me pamje të bukur dhe ai cili është i
fuqishëm, i cili ka fituar forcë dhe fuçi të jashtëzakonshme nga
Zoti i Arshit, “të shquarit”, do të thotë, ai i cili ka vend dhe
pozitë të nderuar tek Allahu, Sunduesit të Arshit të Madhëruar,
“të cilit i nënshtrohen të tjerët”, atij që i nënshtrohen në
Grupin më të lartë (el-mele’ul-a’la), “të besueshmit”, do të
thotë, ai i cili është tërësisht i besueshëm. Për shkak të të gjitha
këtyre, ai është ndërmjetësues në mes Allahut dhe të Dërguarve
të Tij, të cilëve Ai u dërgonte shpalljet. Te ata gjendeshin lajme
të vërteta dhe shkrime të drejta. Vinte te i Dërguari i Allahut
(sal-Allahu'alejhi ve sel-lem) dhe i shfaqej në pamje të
ndryshme, ashtu siç tani më e kemi cekur. Në pamjen e tij
burimore, ashtu siç e ka krijuar Allahu, Muhammedi (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem) e ka parë vetëm dy herë. Xhibrili
(alejhis-selam) ka shtatëqind krahë, siç e shënon këtë Buhariu
nga Za’id esh-Shejberani, i cili e pyeti Zurran mbi fjalët e të
Lartësuarit:
“Dhe ishte afër sa dy harqe ose edhe më afër.” “Dhe
kështu (Allahu) i shpalli robit të Tij (Muhammedit a.s. me
anë të Melekut Xhibril alejhis-selam).” [En-Nexhm: 9-10]
Ai ka thënë: “Na tregonte Ibn Mes’udi (radijAllahu 'anhu) se
Muhammedi (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e ka parë Xhibrilin
(alejhis-selam) dhe që ai i ka gjashtëqind krahë.”
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Abdullahut, i cili ka
thënë: “I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e ka
parë Xhibrilin (alejhis-selam), në pamjen e tij burimore, i
kishte gjashtëqind krahë, secili krah e mbulonte horizontin.
Nga krahët e tij binin pendla nga perla dhe safiri”77, e atë e dinë
vetëm Allahu.
Gjithashtu, Ahmedi shënon transmetimin e Ibn Mes’udit
ve sel-lem), në lidhje me ajetin:
“Dhe vërtet që ai (Muhammedi a.s.) e pa atë (Xhibrilin) në
një zbritje tjetër (edhe një herë tjetër).” [En-Nexhm: 13]
ka thënë:
." ‫" رأيت جبريل وله ستمائة جناح ينتشر من ريشه التهاويل الدر والياقوت‬
“E kam parë Xhibrilin, ai ka gjashtëqind krih, nga

pendlat e tij bien perlat dhe safirët.”78
Ahmedi shënon edhe transmetimin e Ibn Mes’udit (radijAllahu
thënë:
‫رأيت جبريل على السدرة المنتهى وله ستمائة جناح‬
77
78
“E kam parë Xhibrilin te Sidretul-Munteha, ai ka
gjashtëqind krahë.”79
“E kam pyetur Asimin80 mbi krahët e tij, e ai refuzoi të më
tregonte.” Tha: “Më kanë informuar disa shokë të tij, se krahët
e Xhibrilit janë nga lindja e në perëndim.” Ky është zinxhir i
fuqishëm dhe i besueshëm të cilin e transmeton Ahmedi.
Ahmedi shënon edhe transmetimin e Ibn Mes’udit (radijAllahu
thënë:
" ‫" أتاني جبريل في خضر تعلق به الدر‬
“Më erdh Xhibrili në të gjelbra, mbi to ishin perlat.”81

Zinxhiri i transmetuesve të hadithit është i besueshëm (sahih).
Ibn Xheriri shënon transmetimin e Abdullahut, mbi fjalët e të
Lartësuarit:
“Zemra (e Muhammedit (sal-lAllahu 'alejhi ve sel-lem)) nuk
e mohoi atë që ai pa.” [En-Nexhm: 11]
I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e ka parë
Xhibrilin, dy skajet e pelerinës së tij mbi të e përmbushin
hapësirën në mes qiellit dhe Tokës.” Zinxhiri transmetues i
këtij hadithi është i fortë. Në dy Sahihët shënohet hadithi i
Mesrukut i cili ka thënë:
‫قال كنت عند عائشة فقلت أليس اهلل يقول (ولقد رآه باالفق المبين ولقد رآه نزلة‬
:‫ أنا أول هذه االمة سأل رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم عنها فقال‬:‫أخرى) فقالت‬
79
80
Njërin nga transmetuesit e hadithit (sh.p.).
81
‫إنما ذاك جبريل لم يره في صورته التي خلق عليها إال مرتين رآه منهبطا من السماء‬
.‫إلى االرض ساد أعظم خلقه ما بين السماء واالرض‬
“Kam qenë tek Aishja (radijAllahu 'anha) dhe e pyeta:

A nuk ka thënë Allahu:
“Dhe vërtet që ai (Muhammedi a.s.) e pa atë
(Xhibrilin a.s.) në hapësirën e pastër (drejt lindjes).”
[Et-Tekvir: 23]
Dhe:
“Dhe vërtet që ai (Muhammedi a.s.) e pa atë
(Xhibrilin) në një zbritje tjetër (edhe një herë tjetër).”
[En-Nexhm: 13]
Ajo tha: “Unë e para prej këtij ummeti e kam pyetur të
Dërguarin e Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) mbi
këtë, e ai tha: ‘Me të vërtetë ai është Xhibrili, vetëm dy
herë e kam parë në formën burimore në të cilën është
krijuar; e kam parë se si lëshohej nga qielli në Tokë,
madhësia e tij është sa në mes qiellit dhe Tokës.’”82
Buhariu shënon transmetimin e Ibn Abbasit (radijAllahu
'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e
ka pyetur Xhibrilin (alejhis-selam):
‫ " أال تزورنا أك ثر مما تزورنا ق ال‬:‫ق ال رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم لجبري ل‬
)‫فنزلت (وما نتنزل إال بأمر ربك له ما بين أيدينا وما خلفنا‬
“Përse nuk na viziton më shpesh sesa që e bënë këtë?”

– dhe iu shpall:
“(Melekët thonë) Ne nuk zbresim veçse me Urdhërin
e Zotit tënd. Atij i takon gjithçka përpara nesh,
82
gjithçka prapa nesh dhe gjithë sa ndodhet ndërmjet
këtyre të dyjave dhe Zoti yt nuk është kurrë i Cili
harron.” [Merjem: 64]83
Buhariu gjithashtu shënon se Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) ka
thënë:
‫كان رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم أجود الناس وكان أجود ما يكون في رمضان حين يلقاه‬
‫جبريل وكان يلقاه في كل ليلة من رمضان فيدارسه القرآن فلرسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم‬
‫أجود بالخير من الريح المرسلة‬
“I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka qenë

njeriu më dorëdhënës, e edhe më dorëdhënës ishte gjatë
ramazanit kur takohej me Xhibrilin (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem), e ai takohej me të për çdo natë të ramazanit dhe e
mësonte Kur’an. I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem) atëherë ishte edhe më dorëdhënëse se era e dërguar.”84
Buhariu, më tutje shënon, se Umer ibn Abdulazizi e kishte
vonuar pak ikindinë dhe Urve i tha:
‫عروة أما إن جبريل قد نزل فصلى أمام رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم فقال عمر‬
‫أعلم ما تق ول يا ع روة ق ال سمعت بش ير بن أبي مس عود يق ول سمعت أبا مس عود‬
‫ " نزل جبريل فأمني فصليت‬:‫يقول سمعت رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم يقول‬
‫معه ثم صليت معه ثم صليت معه ثم صليت معهن ثم صليت معه " يحسب بأصابعه‬
.‫خمس صلوات‬
“E kam dëgjuar Beshir ibn Ebi Mes’udin i cili ka

dëgjuar nga Ebu Mes’udi, e ai ka dëgjuar nga i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) të ketë
thënë se: “Erdhi Xhibrili dhe më udhëhoqi në namaz, e
83
84
u fala me të, pastaj u fala me të, pastaj u fala me të,
pastaj u fala me të, pastaj u fala me të’ – duke i
numëruar me gishta pesë namaze.”85
Në mesin e veçorive të Israfilit (alejhis-selam), ceket se ai
është njëri prej atyre që e mban Arshin, ai do t’i fryj bririt
(surit), me urdhrin e Sunduesit të vet, tre herë: të fryrit e parë
në të është nxitja e tmerrit, të fryrit e dytë është të fryrit e
vdekjes, e të fryrit e tretë është të fryrit për shkak të ringjalljes,
siç kemi për ta sqaruar këtë në vendin gjegjës në këtë libër, me
ndihmën e Allahut. Sur është bri në të cilin fryhet. Secili rreth i
tij ka madhësinë aq sa në mes qiellit dhe Tokës. Në të gjendet
vendi, ku gjenden shpirtrat e robërve, kur Allahu do ta urdhëroj
që të fryj dhe që ta lajmëroj ringjalljen, atëherë ai do të fryn,
shpirtrat do të dalin duke u dridhur, pastaj Sunduesi, i
Lavdëruar dhe i Lartësuar qoftë Ai, do të thotë: “Pasha Fuqinë
dhe madhësinë Time, secili shpirt do të kthehet në trupin e vet
në të cilin ka qëndruar në dunja” atëherë, ata do të hyjnë nëpër
trupat në varreza, pastaj trupat do të ringjallen, do të hapen
varrezat e tyre dhe ata do të dalin prej tyre duke nxituar në
vendin e tubimit (mahsher). Për atë i Dërguari i Allahut (sal-
‫" كيف أنعم وص احب الق رن قد التقم الق رن وح نى جبهته وانتظر أن ي ؤذن له " * ق الوا كيف‬
* " ‫ على اهلل توكلنا‬." ‫ " قولوا حسبنا اهلل ونعم الوكيل‬:‫نقول يارسول اهلل قال‬
“Si të kënaqem kur Israfili e ka marr bririn, e afroi

gojën dhe pret që t’i jepet leja.” Të Dërguarin e Allahut
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e kanë pyetur: “Çfarë të
themi, o i Dërguar i Allahut?” Ai u përgjigj: “Thuani:
“HasbunAllahu ve ni’mel-Vekil. Al-lAllahi tevekkelna.”
85
Shënon Buhariu.
(Na mjafton Allahu, mbrojtës i mrekullueshëm është
Ai. Mbështetemi tek Allahu.)”86
Hadithin e shënon Ahmedi dhe Tirmidhiu nga Ebu Se’id el-
Hudriu (radijAllahu 'anhu).
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ebu Se’idit (radijAllahu
'anhu), që i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e
ka përmendur Israfilin (alejhis-selam) dhe ka thënë:
.‫" عن يمينه جبريل وعن يساره ميكائيل " عليهم السالم‬
“Në anën e tij të djathtë është Xhibrili, ndërsa në anën e

tij të majtë është Mikaili (alejhimus-selam).”87
Në Sahihun e Muslimit shënohet transmetimi i Aishes
(radijAllahu 'anha), që i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi
ve sel-lem), kur ngrihej natën për t’u falur, thoshte:
‫اللهم رب جبريل وميكائيل وإس رافيل ف اطر الس موات واالرض ع الم الغيب‬
‫والشهادة أنت تحكم بين عبادك فيما كانوا فيه يختلفون اهدني لما اختلف فيه من‬
‫الحق باذنك‬
“O Allah, Zoti i Xhibrilit, Mikailit, Israfilit, Krijuesi i

qiejve dhe i Tokës, Ti i Cili e din të padukshmen dhe të
dukshmen, Ti ke për të gjykuar në mes robërve të Tu,
dhe mbi atë rreth së cilës ndaheshin. Më udhëzo nbi të
vërtetën mbi atë rreth së cilës ndaheshin, me lejen
Tënde, Ti e udhëzon kënd dëshiron në rrugën e
drejtë.”88
Në hadithin mbi bririn (thuhet) se Israfili (alejhis-selam), do të
jetë i pari të cilin Allahu do ta ringjall pas vdekjes për shkak të
86
87
88
Shënon Muslimi.
fryerjes në bri. Muhammed ibn El-Hasan en-Nekkash përmend
se Israfili (alejhis-selam), është meleku i cili i pari ka bërë
sexhde, pastaj i është besuar ruajtja e Levhi-mafudhit. Këtë e
shënon Ebul Kasim es-Suhejli në librin e tij Et-Ta’rifu vel-
a’lam.
“Kushdo që është armik i Allahut, i Melekëve të Tij, i të
Dërguarve të Tij, i Xhibrilit dhe i Mikailit, atëherë vërtet
që Allahu është armik për mosbesimtarët.” [El-Bekare: 98]
Ata dy i dallon në mes melekëve tjerë për shkak të rëndësisë së
tyre. Xhibrili (alejhis-selam) është melek i lartësuar, për të cilin
kemi folur. Sa i përket Mikailit (alejhis-selam), ai është i
ngarkuar për bimët dhe dukuritë natyrore dhe te Zoti e zë
vendin e melekëve më të zgjedhur.
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Enes ibn Malikut se i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) i ka thënë
Xhibrilit (alejhis-selam):
‫ ما ضحك ميكائيل منذ خلقت النار‬:‫مالي لم أر ميكائيل ضاحكا قط فقال‬
“Çka është ajo që kurrë nuk jam duke e parë Mikailin

duke qeshur?” Ai u përgjigj: “Mikali nuk ka qeshur që
nga momenti i krijimit të zjarrit.”89
Këta melekë, e kanë merituar që të jenë të përmendur në
Kur’an, hadithet e besueshëm, e janë përmendur edhe në lutjen
e të Dërguarit (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem): “O Allahu im,
Zoti i Xhibrilit, Mikailit dhe Israfilit...” Xhibrili (alejhis-selam)
lëshohet me shpalljet e të të dërguarve, që ato t’ua bartnin
njerëzve. Mikaili (alejhis-selam) është i ngarkuar me dukuritë
natyrore dhe bimët, përmes të cilave merret furnizimi në këtë
89
botë, ai i ka ndihmësit e vet, të cilët e zbatojnë atë që i
urdhëron Ai, me urdhrin e Zotit të vet. Ata i drejtojnë erërat
dhe retë në drejtimin, të cilin e dëshiron Zoti, i lavdëruar dhe i
lartësuar qoftë Ai. Nuk ka asnjë të reshur që bie nga qielli, e që
me të të mos jetë meleku i cili e drejton atë kah vendi i saj në
Tokë. Israfili (alejhis-selam) është i ngarkuar për fryrjen në bri
(sur) për shkak të ngritjes nga varrezat, me ringjalljen dhe
tubimin, kur do të jetë i shpërblyer ai që ka qenë falënderues, e
i dënuar çdo mosbesimtar, kur do t’ju falen mëkatet (atyre të
cilët Allahu i ka caktuar), kur do të jenë të shpërblyer për
mund, kur veprat do të jenë si perlat vezulluese. Xhibrili
(alejhis-selam) e merr udhëzimin, i cili i shpallet. Mikaili
(alejhis-selam) është i ngarkuar për furnizim, e Israfili (alejhis-
selam) e merr urdhrin që të ofroj ndihmë ose të sjell
shpërblimin – dënimin.
Sa i përket melekut të vdekjes, emri i tij nuk përmendet në
Kur’an, e as në hadithet e besueshëm (sahih). Në disa
transmetime përmendet emri i tij: Azrail, e Allahu më së miri e
di.
“Thuaju: “Meleku i vdekjes i cili është vënë mbi ju, do
t’jua merr shpirtrat, pastaj do të ktheheni te Zoti juaj.””
[Es-Sexhde: 11]
Ai ka ndihmëtarë, të cilët e nxjerrin shpirtin nga trupit i njeriut
derisa ai nuk arrin deri te fyti, atëherë atë me dorën e vet e merr
meleku i vdekjes. Kur e merr atë, nga dora nuk e lëshon as për
sa një të mbyllur të syrit, derisa ata nuk e marrin nga ai, e
vendosin në qefin dhe e mbështjellin atë. I Lartësuari ka thënë:
“Allahu do t’i përqëndrojë fort ata që besojnë me një
Thënie që qëndron fort në jetën e kësaj bote dhe në Jetën e
Pastajme. Por Allahu do t’i humbë ata që janë Dhalimunë
(politeistë, mosbesimtarë, keqbërës) dhe Allahu bën çfarë
dëshiron.” [Ibrahim: 27]
Pastaj, me të ngrihen dhe nëse ka qenë i mirë (shpirti) atij i
hapen portat e qiellit, por nëse nuk ka qenë, ato mbesin të
mbyllura dhe ai kthehet prapa, në Tokë. I Lartësuari ka thënë:
“Ai është i Papërballueshmi, më i Larti (Gjithëvëzhgues)
mbi robët e Tij edhe që dërgon roje (melekë që ruajnë dhe
shkruajnë të gjitha punët e bëra) përmbi ju, derisa kur
ndonjërit prej jush i afrohet vdekja, të Dërguarit Tanë
(melekët e vdekjes) ia marrin shpirtin atij. Dhe ata kurrë
nuk janë të pakujdesshëm ndaj detyrës së tyre.” “Pastaj ata
kthehen tek Allahu, Maula (Zoti i tyre i Vërtetë). Sigurisht
që i Tij është Gjykimi dhe Ai është më i Shpejti në llogari.”
[El-En’am: 61-62]
Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu), Muxhahidi dhe shumë të tjerë
thonë se Toka është në duar të melekëve të vdekjes, sikurse
tepsia, nga ajo merr çfarë dëshiron, ndërsa e kemi përmendur
që melekët e vdekjes, te njeriu vijnë sipas veprave të tij: nëse
ka qenë besimtar, melekët do të vijnë te ai me fytyra të bardha
të ndritshme, me rroba të bardha, me sjellje të mirë, por nëse ka
qenë mosbesimtarë, atëherë çdo gjë është e kundërta e kësaj.
Allahu na ruajt nga kjo.
Ibn Ebi Hatimi transmeton nga Xhafer ibn Muhammedi i cili
ka dëgjuar nga babai i vet se si thotë:
‫يق ول نظر رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم إلى ملك الم وت عند رأس رجل من‬
‫ " يا ملك الم وت ارفق بص احبي فإنه‬:‫االنص ار فق ال له الن بي ص لى اهلل عليه وس لم‬
* ‫ يا محمد طب نفسا وقر عينا ف إني بكل م ؤمن رفيق‬:‫م ؤمن " فق ال ملك الم وت‬
‫واعلم أن ما في االرض بيت م در وال ش عر في بر وال بحر إال وأنا أتفحص هم في‬
‫كل ي وم خمس م رات ح تى إني أعرف بص غيرهم وكب يرهم بأنفس هم واهلل يا محمد‬
‫لو أني أردت أن أقبض روح بعوضة ما ق درت على ذلك ح تى يك ون اهلل هو اآلمر‬
.‫بقبضها‬

shikuar në melekun e vdekjes te koka e një njeriu ensar
dhe i ka thënë: ‘O meleku i vdekjes, bëhu i butë me
as’habin tim, ai është besimtar.’ Meleku i vdekjes ka
thënë: ‘O Muhammed, lehtësoje shpirtin, qetësohu,
sepse unë jam i butë me çdo besimtarë. Dije se mbi
Tokë nuk ka asnjë shtëpi të lyer me argjilë apo me
lëkurë, në ishull apo në det, e që unë të mos e vizitojë
atë pesë herë derisa t’i njoh të rinjtë dhe të vjetrit, e
pasha Allahun, o Muhammed, sikur të dëshiroja t’ia
merrja shpirtin mushkonjës, nuk do të mundja, sepse
Allahu është Ai i cili urdhëron marrjen e shpirtrave.’”90
Xhafer ibn Muhammedi ka thënë: “Babai im më ka
transmetuar mbi vizitën e tyre gjatë çdo kohe të namazit, e aty
janë edhe kur vjen vdekja dhe, nëse vdes ndokush që është
kujdesur në namaz, meleku atë e ruan, e dëbon shejtanin nga ai
dhe ia pëshpëritë fjalët: La ilahe il-lallah Muhammedur-
Resulullah (‫ول هللا‬sssss‫د رس‬sssss‫ه إال هللا محم‬sssss‫ ”)ال إل‬në momentin
jashtëzakonisht të rëndësishëm.” Ky hadith është mursel, në
hadithin mbi bririn (sur) kemi përmendur nga Ebu Hurejre
(radijAllahu 'anhu), ai nga i Dërguari i Allahut (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem) (hadithin) në tërësi. Në të thuhet:
‫وفيه وي أمر اهلل إس رافيل بنفخة الص عق فينفخ نفخة الص عق فيص عق أهل الس موات‬
‫وأهل االرض إال من ش اء اهلل ف إذا هم قد خم دوا ج اء ملك الم وت إلى الجب ار‬
‫عزوجل فيق ول يا رب قد م ات أهل الس موات واالرض إال من ش ئت * فيق ول اهلل‬
‫وهو أعلم بمن بقي (فمن بقي) فيق ول بقيت أنت الحي ال ذي ال يم وت وبقيت‬
90
Shënon Taberaniu.
‫ول ليمت جبريل وميكائيل فينطق اهلل‬ ‫حملة عرشك وبقي جبريل وميكائيل * فيق‬
‫ اس كت ف إني كتبت الم وت‬:‫الع رش فيق ول يا رب يم وت جبريل وميكائيل فيق ول‬
‫على كل من كان تحت عرسي فيموتان " ثم يأتي ملك الموت إلى الجبار عزوجل‬
‫فيق ول يا رب قد م ات جبريل وميكائيل فيق ول اهلل وهو أعلم بمن بقي فمن بقي ؟‬
‫فيقول بقيت أنت الحي ال ذي ال يم وت وبقيت حملة عرشك وبقيت أنا فيقول اهلل‬
‫ ويأمر اهلل العرش فيقبض الصور من إسرافيل ثم يأتي‬.‫ فتموت‬.‫لتمت حملة عرشي‬
‫ملك الم وت فيق ول يا رب قد م ات حملة عرشك فيق ول اهلل وهو أعلم بمن بقي‬
‫(فمن بقي) فيقول بقيت أنت الحي الذي ال يموت وبقيت أنا فيقول اهلل أنت خلق‬
‫من خلقي خلقتك لما أردت فمت فيم وت ف إذا لم يبق إال اهلل الواحد القه ار االحد‬
* ‫الصمد الذي لم يلد ولم يولد ولم يكن له كفوا أحد * كان آخرا كما كان أوال‬
“Allahu do ta urdhërojë Israfilin që të fryej në brirë për

shkak të vdekjes dhe ai ka për të fryrë dhe kanë për të
vdekur banorët e qiellit dhe Tokës, me përjashtim të
atyre, për të cilët Allahu ka dashur (të mos vdesin). Kur
ata qetësohen, meleku i vdekjes do të vijë para të
Fuqishmit, i Lavdëruar dhe i Lartësuar qoftë Ai dhe do
të thotë: “O Zot, kanë vdekur banorët e qiejve dhe
Tokës, përveç atyre për të cilët Ti ke dëshiruar ashtu.”
Allahu do të pyet, e Ai e din se kush ka mbetur: “E
kush ka mbetur?” Ai do të përgjigjet: “Ke mbetur Ti
dhe të Gjallët, të Cilët kurrë nuk do t’i bësh të vdesin,
ata të cilët e bartin Arshin Tënd, Xhibrili dhe Mikaili,
dhe Ai do të thotë: “Le të vdesin Xhibrili dhe Mikaili, -
Allahu do të jap që Arshi të flasë dhe ai do të thotë:
“Zoti im, Xhibrili dhe Mikaili janë duke vdekur. Ai do
të thotë: “Hesht, Unë e kam caktuar vdekjen për të
gjithë që janë nën Arshin Tim.” Ata dytë vdesin, pastaj
meleku i vdekjes do të vijë para të Fuqishmit, i
Lavdëruar dhe i Lartësuar qoftë Ai dhe do të thotë:
“Zoti im, vdiqën Xhibrili dhe Mikaili.” Allahu do të
pyes, e Ai e di se kush ka mbetur: “E kush ka mbetur?”
Ai do të përgjigjet: “Ke mbetur Ti, të gjallët, të cilët
nuk do të vdesin kurrë, ata të cilët e bartin Arshin Tënd
dhe kam mbetur unë.” “Le të vdesin ata, të cilët e
bartin Arshin Tim.” Dhe ata do të vdesin. Allahu do ta
urdhërojë Arshin që ta merr bririn nga Israfili. Pastaj
meleku i vdekjes do të vijë para të Fuqishmit, i
Lavdëruar dhe i Lartësuar qoftë Ai, dhe do të thotë: “O
Zot, kanë vdekur ata të cilët e bartnin Arshin Tëndë.”
Allahu do të pyes, e Ai e di se kush ka mbetur: “E kush
ka mbetur?” Ai do të përgjigjet: “Ke mbetur Ti, të
gjallët, të Cilët nuk do të vdesin kurrë dhe kam mbetur
unë. E Allahu do të thotë: “Ti je njëri prej krijesave të
Mia, të kam krijuar edhe pse ti nuk ke dëshiruar. Dhe i
thotë “Vdis” – dhe ai do të vdes. Atëherë, nuk do të
mbetet askush përveç Allahut, njërit Të
Gjithëfuqishmit, të Vetmit, i Cili është strehë e çdo
gjëje, i Cili nuk ka lind dhe nuk është i lindur, me të
Cilin nuk është askush i barabartë. Ai është i Fundit,
ashtu siç është edhe i Pari.”91
Pastaj e ceki hadithin e plotë. Shënon Taberaniu, Ibn Xheriri
dhe Bejhekiu. Hafidh Ebu Musa el-Medini atë e cek në librin
Et-Tivalat dhe te ai ekziston shtesa e cila është garib: “... dhe
Allahu do t’i thotë:
.‫أنت خلق من خلقي خلقتك لما أردت فمت موتا ال تحيى بعده أبدا‬
“Ti je njëri nga krijesat e Mia, Të kam krijuar ashtu siç

kam dëshiruar, vdis me vdekjen pas së cilës më kurrë
nuk do të ringjallesh.”
Në mesin e melekëve, emrat e të cilëve përmenden në Kur’an
janë Haruti dhe Maruti, siç konsideron një grup i madh
91
Shënon Taberaniu.
dijetarësh nga gjeneratat e para. Ceken rrëfimet mbi ta, çka ka
ndodhur me ta dhe transmetime të shumta prej të cilave,
shumica janë israilijate.
Imam Ahmedi transmeton hadithin merfu’ nga Ibn Umeri
(radijAllahu 'anhu), Ibn Hibbani atë e konsideron të besueshëm
(sahih). Muslimi konsideron se ai lidhet për Abdullah ibn
Umerin (radijAllahu 'anhu) dhe se është njëri prej
transmetuesve nga Ka’b el-Ahbari, siç kemi për ta sqaruar këtë,
e Allahu më së miri e di. Në të thuhet: “Atyre Venera u është
shfaqur në pamjen e gruas më të bukur.” Nga Aliu, Ibn Abbasi
dhe Ibn Umeri (radijAllahu 'anhuma) transmetohet se Venera
ka qenë grua dhe se, kur ata kanë kërkuar atë që e kemi
përmendur, ajo ka refuzuar, përveç nëse do t’ia zbulonin emrin
më të lartësuar të Allahut dhe ata ia mësuan atë. Ajo atë e ka
shqiptuar, është ngritur në qiell dhe është bërë yll.
Hakimi shënon në Mustedrekun e vet se Ibn Abbasi
(radijAllahu 'anhu) ka thënë: “Në atë kohë secila grua ka qenë
më e bukur se tjetra ashtu siç është Venera më e bukura prej
yjve tjerë.” Kjo është deklarata më e mirë në lidhje me
Venerën. Pastaj thuhet se rasti dhe tregimi i tyre është i lidhur
për kohën e Idrizit (alejhis-selam) por edhe thuhet se kjo ka
qenë në kohën e Sulejmanit (alejhis-selam), të birit të Davudit
(alejhis-selam), çka e kemi sqaruar në Tefsir.
Këto janë israilijate të cilat i transmeton Ka’b el-Ahbari, ashtu
siç e cek këtë Abdurrezzaku në Tefsirin e vet, me zinxhirin
transmetues më të besueshëm dhe me njerëzit më të besueshëm
në të, e Allahu më së miri e di.
Thuhet edhe, se me fjalët e të Lartësuarit:
“...dhe gjëra të tilla që zbritën në Babiloni prej dy
melekëve, Harut dhe Marut...” [El-Bekare: 102]
dëshirohet të thuhet, se ata janë dy fise xhinësh, çka konsideron
Ibn Hazmi; ky mendim është i vetmuar dhe larg nga qëndrimi i
drejtë. Ka edhe njerëz që lexojnë: “… ajo që i është shpallur
dy mbretërve (sunduesve).”92 me Kesren93 dhe ata i bënë dy
barbarë, Persianë. Kështu thotë Dahhaku. Ka edhe njerëz të
tillë të cilët thotë, se ata janë dy melekë nga qielli, por tani më
ka arritur caktimi i Allahut mbi ta dhe ajo çka transmetohet
mbi ta. Nëse transmetimet mbi ta janë të besueshëm dhe nëse
thuhet se janë melekët, atëherë vendimi mbi ta është sikurse
vendimi mbi Iblisin (mallkimi i Allahut qoftë mbi të).
Megjithatë, është e drejtë se ata janë xhin, siç kemi për ta
sqaruar këtë.
Prej melekëve të cilët janë të përmendur në hadith kemi
Munkirin dhe Nekirin (alejhimus-selam). Të përmendurit e tyre
në hadithe, lidhet me marrjen në pyetje, në varr. Siç ka thënë i
Lartësuari:
“Allahu do t’i qëndrojë fort ata që besojnë me një Thënie

që qëndron fort në jetën e kësaj bote dhe në Jetën e
Pastajme. Por Allahu do t’i humbë ata që janë Dhalimunë
(politeistë, mosbesimtarë, keqbërës) dhe Allahu bën çfarë
dëshiron.” [Ibrahim: 27]
Ata dy janë pyetësit në varr (kabur). Të ngarkuar që ta pyesin
personin e vdekur në varr mbi zotin e tij, për fenë dhe të
dërguarin e tij. E pyesin edhe mbi të mirën edhe mbi të keqen.
Ata janë dy, i bardhë dhe i zi, kanë pamje dhe zë të tmerrshëm.
Allahu na shpëtoftë nga dënimi i varrit dhe na përforcoftë në
fjalët e përhershme, amin!
92
I lexojnë fjalët melekejni (dy melekëve) si melikejn (dy mbretërve) (sh.p.).
93
(ِ )
Buhariu shënon transmetimin e Aishes (radijAllahu 'anha), se e
ka pyetur të Dërguarin e Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem):
‫ " لقد لقيت من قومك * وكان‬:‫قال‬.‫" هل أتي عليك يوم كان أشد من يوم أحد ؟‬
‫وم العقبة * إذا عرضت نفسي على ابن عبد ياليل بن عبد‬ ‫أشد ما لقيت منهم ي‬
‫كالل فلم يجبني إلى ما أردت فانطلقت وأنا مهموم على وجهي فلم أستفق إال وأنا‬
‫بقرن الثعالب * فرفعت رأسي فإذا أنا بسحابة قد أظلتني فنظرت فإذا فيها جبريل‬
‫ إن اهلل قد س مع ق ول قومك لك وما ردوا به عليك وقد بعث لك‬:‫ فق ال‬،‫فن اداني‬
‫ يا‬:‫ملك الجب ال لت أمره بما ش ئت فيهم فن اداني ملك الجب ال فس لم علي ثم ق ال‬
‫محمد فقال ذلك فما شئت إن شئت أن أطبق عليهم االخشبين * فقال النبي صلى‬
‫اهلل عليه وسلم " بل أرجو أن يخرج اهلل من أصالبهم من يعبد اهلل وحده وال يشرك‬
‫به شيئا‬
“A ke përjetuar ndonjë ditë më të rëndë se ditën e

Uhudit?” Ai u përgjigj: “Kam përjetuar shumë prej asaj
nga populli yt, e ajo që e kam përjetuar më rënd ka qenë
dita e Akabes, kur i thosha Ibn Abd Jalil ibn Abd
Kelalit, e ai nuk mu përgjigj mbi atë që dëshirova,
shkova me fytyrë të brengosur dhe nuk jam ndalur
derisa nuk erdha te kodra The’aleb, e ngrita kokën dhe
pash një re e cila më freskonte. E shikova, kur në të
Xhibrili, më thirri dhe më tha: ‘Allahu ka dëgjuar se
çka të ka thënë populli yt dhe se si të janë përgjigjur, ai
ta dërgoi melekun e kodrave që ta urdhërosh çka do që
ke dëshirë të bësh.’ – meleku i kodrave më thirri, më
dha selam dhe më tha: “O Muhammed, çfarë dëshiron?
Nëse dëshiron, unë do t’i rrënoj mbi ta Ahshebanët (dy
kodra në Meke).’” Lajmëtari i fesë (sal-Allahu 'alejhi ve
sel-lem) ka thënë: “Jo, unë dëshiroj që Allahu nga
kurrizi i tyre (pasardhësit) të nxjerr ata të cilët kanë për
ta adhuruar vetëm Allahun dhe të cilët nuk do ta bëjnë
askënd të barabartë me Të.”94
Hadithin e shënon Muslimi nga Ibn Vehbi.
94
Shënon Buhariu dhe Muslimi.
Llojet e melekëve
‫فصل المالئكة‬
Ekzistojnë lloje të ndryshme të melekëve, varësisht nga ajo se

çfarë forme i ka dhënë Allahu.
- Melekët të cilët e bartin Arshin (hameletul-Arsh - ‫حملة‬
‫ ;)العرش‬ata tani më i kemi përmendur;
- Kerubijjunët (‫)الكروبيون‬, ata të cilët gjenden rreth Arshit,
ata janë melekët më të nderuar, pëveç atyre që e bartin
Arshin dhe të zgjedhur, sipas fjalëve të të Lartësuarit:
“Mesihu (Isai) kurrë nuk do ta përbuzte të ishte rob i
Allahut, as edhe Melekët që janë pranë (Allahut). Dhe
kushdo që nuk pranon adhurimin e Tij (të Allahut Një e të
Vetëm) dhe krenohet, (padyshim) Ai do t’i mbledhë të gjithë
tek Ai (Ditën e Llogarisë për gjykim).” [En-Nisa: 172]
- Xhibrili dhe Mikaili - ‫( جبريل وميكائيل‬alejhimus-selam);
Mbi të gjithë ata i Lartësuari ka thënë se ata, në fshehtësi,
kërkojnë falje për besimtarët. Ai thotë:
ndëshkimi i Zjarrit flakërues!” “Zoti ynë! Dhe bëj ata të
hyjnë në Kopshtet e Begatë të Xhennetit të përhershëm të
cilët Ti ua ke premtuar atyre dhe të drejtëve nga të parët e
tyre, bashkëshortet e tyre dhe pasardhësit e tyre! Vërtet që
vetëm Ti je i Gjithëfuqishmi, më i Urti Gjithëgjykues.”
[Gafir: 7-9]
Kjo është natyra e tyre e pastër dhe atyre ju pëlqen kur dikush
dallohet me të. Transmetohet në hadithin, nga më i sinqerti
(Muhammedi (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) të ketë thënë se:
" ‫" إذا دعا العبد الخيه بظهر الغيب قال الملك آمين ولك بمثل‬
“Kur njeriu fshehtas bënë lutje për vëllain e vet, meleku

thotë: ‘Amin edhe ty ashtu.’”95;
- melekët banorë të shtatë qiejve (‫بع‬s‫ )سكان السموات الس‬të
cilët pandërprerë bëjnë ibadet, edhe natën edhe ditën,
edhe në mëngjes edhe në mbrëmje, siç thotë i
Lartësuari:
“Ata (melekët) lartësojnë Lavdinë e Tij ditë e natë dhe ata
nuk plogështohen kurrë duke vepruar kështu.” [El-Enbija’:
20]
Ka të atillë që në mënyrë të vazhdueshme bëjnë ruku, disa janë
vazhdimisht në kijam, e disa në sexhde. Ka edhe të atillë të
cilët në grupe e vizitojnë Bejtul-Ma’murin, çdo ditë në të hyjnë
shtatëdhjetë mijë prej tyre dhe më kurrë nuk iu vjen radha. Ka
të atillë që janë të ngarkuar me kopshtet e Xhennetit dhe me
përgatitjen e shpërblimeve për banorët e tyre, përgatitjen e
kënaqësive për ta: rroba, orendi, banesa, ushqime, pije dhe të
tjera, çka syri i njeriut nuk ka parë, veshi nuk ka dëgjuar, e as
zemra nuk e ka paramenduar.
95
Shënon Muslimi dhe Ebu Davudi.
- ruajtësi (çelësmbajtësi) i Xhennetit (‫ازن الجنة‬ss‫ )خ‬është
meleku i cili quhet Ridvan dhe përmendet në disa
hadithe;
- melekët të ngarkuar për zjarrin (për dënimin) (‫الموكلون‬
‫)بالنار‬, ata quhen Zebanijët. Ka edhe nëntëmbëdhjetë, e
kryesuesi i tyre është Maliku, ai monitoron çdo gjë mbi
të (Zjarrin). Ai përmendet në fjalët e të Lartësuarit:
“Dhe ata në Zjarr do t’u thonë ruajtësve (melekëve) të
Xhehenemit: “Lutjuni Zotit tuaj të na e lehtësojë neve
ndëshkimin për një ditë!”” [Gafir: 49]
“Dhe do të thërrasin: “O Malik (ruajtësi i Xhehenemit)! Le
të na japë fund Zoti yt.” Ai do t’u thotë: “Sigurisht që do të
mbeteni përjetë.”” “Tashmë me të vërtetë që Ne kemi sjellë
të vërtetën (Muhammedin a.s. me Kur’an) te ju, por shumica
juaj kanë urrejtje për të vërtetën.” [Ez-Zuhruf: 77-78]
“O ju që keni besuar! Shmanguni dhe largoni prej vetes
suaj dhe prej familjeve tuaja një Zjarr, lënda djegëse e të
cilit janë njerëzit dhe gurët, mbi të cilin janë (caktuar)
melekë të vrazhdë e të ashpër të cilët nuk kundërshtojnë
Urdhërimet që marrin prej Allahut, por zbatojnë atë që u
është urdhëruar.” [Et-Tahrim: 6]
“Mbi të vigjëlojnë nëntëmbëdhjetë.” “Dhe Ne s’kemi vënë
tjetër veçse melekë roje të Zjarrit dhe Ne e kemi sjellë
numrin e tyre të përcaktuar vetëm si sprovë për
mosbesimtarët,- me qëllim që ithtarët e Librave të Parë
(jehudi e të krishterë) të arrijnë te një bindje (se ky Kur’an
është e vërteta, pasi ky numër është i shkruar në Teurat dhe
Inxhil) dhe që besimtarët të shtojnë besimin - dhe që të mos
lihet asnjë dyshim për ithtarët e Librave të Parë dhe për
besimtarët, dhe që ata, në zemrat e të cilëve ka sëmundje
(hipokrizi), dhe mosbesimtarët të mund të thonë: “Çfarë do
të thotë Allahu me këtë shembull (të çuditshëm)?” Kësisoj
Allahu humb atë që Ai do dhe udhëzon atë që Ai do. Dhe
askush nuk mund t’i dijë ushtritë (grupimet) e Zotit tënd,
veç Atij Vetë. Dhe ky (të përmendurit e Xhehenemit) nuk
është gjë tjetër, veçse këshillim përkujtues për njerëzimin.”
[El-Muddeththir: 30-31]
- melekët janë, gjithashtu, të ngarkuar me ruajtjen e
njerëzve, në pajtim me fjalët e të Lartësuarit:
“Është njësoj (për Të) nëse çdokush prej jush e fsheh apo e
shpall hapur fjalën e tij, nëse është që fshihet i mbuluar nga
nata apo që shfaqet hapur ditën.” “Për çdo njeri ka melekë
(roje) të përhershëm para dhe mbrapa tij. Ata e ruajnë atë
me Urdhërin e Allahut. Sigurisht që Allahu nuk do të
ndryshojë (për mirë) gjendjen e një populli (që bën gjynahe,
që është mosmirënjohës e i pabindur ndaj Allahut) përderisa
ata vetë ta ndryshojnë atë për mirë (duke ndryshuar shpirtin
e tyre dhe punët e tyre). Por kur Allahu do ndëshkimin e një
populli, nuk ka më kthim mbrapa të tij dhe as nuk do të
gjejnë përveç Tij mbrojtës tjetër.” [Er-Ra’d: 10-11]
Valibi transmeton nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu), se në
lidhje me ajetin:
“Për çdo njeri ka melekë (roje) të përhershëm para dhe
mbrapa tij. Ata e ruajnë atë me Urdhërin e Allahut...” [Er-
Ra’d: 11], ka thënë: “Mu’akkibatun (‫ )معقبت‬janë melekët.”
Ikrime transmeton nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) që ka
thënë: “Jahfedhunehu min emril-lah - ata janë melekët të cilët
e ruajnë, ata janë edhe para edhe prapa tij, e kur vjen
përcaktimi i Allahut, ata janë larg prej tij.” Muxhahidi ka
thënë: “Nuk ka asnjë njeri, e që me të të mos jetë meleku i cili
është i ngarkuar me ruajtjen e tij nga xhinët dhe njerëzit, kur
është duke fjetur dhe kur është zgjuar. Çdo gjë që do t’i vinte
për ta dëmtuar, ai e pengon atë, përveç asaj që Allahu dëshiron
t’i ndodhë.”
Ebu Mixhles ka thënë: “Një njeri erdhi tek Aliu (radijAllahu
'anhu) dhe tha: ‘Me të vërtetë një grup dëshiron që të të
mbysë’, e në atë ai u përgjigj: ‘Me të vërtetë, me secilin njeri
janë dy melekë të cilët e ruajnë atë prej asaj nga çka ai nuk
mund të mbrohej, e kur të vjen caktimi, ata largohen mes atij
dhe asaj. Me të vërtetë momenti i vdekjes (exheli) është i
pandryshueshëm.’”
- melekët të cilët janë të ngarkuar, që me vigjilencë të
kujdesen për veprat e njerëzve, në përputhshmëri me
fjalët e të Lartësuarit.
“(Mbani mend!) Se dy marrësit (melekët shkrues të caktuar
për të shënuar veprat) marrin (shënimet) të vendosur një në
të djathtë dhe një në të majtë.” “Nuk ka fjalë që ai (njeriu)
të nxjerrë nga goja, veçse për të është një vëzhgues pranë
tij i gatshëm (për ta shënuar atë).” [Kaf: 17-18]
“Por padyshim që mbi ju janë ruajtësit (melekët e caktuar
me përgjegjësi për njerëzit) për t’ju vëzhguar ju.” “Kiramen
Katibin (të Nderuarit që shkruajnë veprat tuaja),” “Ata dinë
gjithçka që ju veproni.” [El-Infitar: 10-12]
Hafidh Ebu Muhammed Abdurrahman ibn Ebu Hatim er-Razi
në Tefsirin e vet transmeton nga Muxhahidi se Muhammedi
(sal-lAllahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" أكرموا الكرام الكاتبين الذين ال يفارقونكم إال عند إحدى حالتين الجنابة والغائط‬
" ‫فإذا اغتسل أحدكم فليستتر بجذم حائط أو بعيره أو يستره أخوه‬
“Tregoni respekt ndaj shkruesve Fisnik, të cilët nuk

ndahen prej jush vetëm se në dy raste: kur jeni xhunub
(të papastër, nga marrëdhëniet bashkëshortore) dhe kur
të kryeni nevojat fiziologjike, andaj kur dikush prej jush
lahet, atëherë, le të lahet pas ndonjë muri, pas devesë së
vet apo le t’a mbulojë atë vëllai i vet.”
Ky hadith është mursel, por e përforcon Bezzari në Musnedin e
vet nga Xhafer ibn Sulejmani. Në të transmetohet nga Ibn
Abbasi (radijAllahu 'anhu) se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu
‫إن اهلل ينهاكم عن التعري فاستحيوا من اهلل والذين معكم الكرام الكاتبين الذين ال‬
.‫ل‬ ‫االت الغائط والجنابة والغس‬ ‫دى ثالث ح‬ ‫ارقونكم إال عند إح‬ ‫يف‬
.‫فإذا اغتسل أحدكم بالعراء فليستر بثوبه أو بجذم حائط أو بعيره‬
“Me të vërtetë Allahu ua ka ndaluar zhveshjen, andaj

turpërohuni nga Allahu dhe nga ata që janë me ju,
Shkruesit fisnik, të cilët nuk ndahen prej jush përveç në
tre raste: kur kryeni nevojën fiziologjike, kur jeni
xhunub (të papastër, nga marrëdhëniet bashkëshortore)
dhe kur ndokush prej jush lahet. Kur dikush prej jush
zhveshet për t’u larë, atëherë le t’i heq rrobat e veta pas
një muri apo pas një deve.”96
Nën kuptimin “tregoni respekt” mendohet, që duhet turpëruar
prej tyre dhe që nuk duhet bërë vepra të shëmtuara përpara
tyre, të cilat ata do t’i shënonin, sepse Allahu i ka krijuar si
qenie fisnike me ahlak (edukatë) të mirë. Një mënyrë e
shprehjes së respektimit ndaj tyre shënohet në hadithin, të cilin
e shënojnë Sahihët, Sunenet dhe Musnedet, nga një numër i
madh as’habësh, e ata nga i Dërguari i Allahut (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem), i cili ka thënë:
‫" ال يدخل المالئكة بيتا فيه صورة وال كلب وال جنب‬
96
Shënon Ibn Kethiri në Dhami’ul-mesanidu ves-sunen, Bezzari në Keiful-
estaru, e e përmend edhe Hejsemi në Mexhme’uz-zeva’idu dhe thotë:
“Vetëm nga Ibn Abbari (radijAllahu 'anhu) transmetohet në këtë mënyr.”
“Melekët nuk hyjnë në shtëpinë, në të cilën gjendet
fotografia, qeni ose personi xhunub (i papastër nga
marrëdhëniet bashkëshortore).”97
Nga Ebu Se’idi transmetohet ky version:
‫ال تدخل المالئكة بيتا فيه صورة وال تمثال‬
“Melekët nuk hyjnë në shtëpinë, në të cilën gjendet

fotografia apo statuja.”98
Në Rivajetin e Muxhahidit, të cilin e transmeton Ebu
Hurejre (radijAllahu 'anhu) thuhet se:
‫ال تدخل المالئكة بيتا فيه كلب أو تمثال‬
“Melekët nuk hyjnë në shtëpinë, në të cilën gjendet qeni

apo statuja.”
Nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu) transmetohet, gjithashtu,
.‫" ال تصحب المالئكة رفقة معهم كلب أو جرس‬
“Melekët nuk gjenden në grupin (i cili udhëton), në të

cilin gjendet qeni apo zilja.”99
Zurare ibn Evf transmeton nga Alejhis-selami:
.‫ال تصحب المالئكة رفقة معهم جرس‬
97
Shënon Buhariu, Muslimi, Ebu Davudi, Tirmidhiu, Nesaiu, Ibn Maxhe,
imam Ahmedi dhe Darimi.
98
Burimi i mësipërm.
99
Shënon Ebu Davudi, Tirmidhiu, imam Ahmedi në Musnedin e vet dhe
Darimi.
“Melekët nuk e shoqërojnë grupin (i cili udhëton), në të
cilin gjendet zilja.”100
Bezzari shënon transmetimin e Ebu Hurejres (radijAllahu
'anhu), që i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka
thënë:
‫ ويعرفون أعمالهم فإذا نظروا‬- ‫ قال‬.‫ وأحسبه‬- ‫" إن مالئكة اهلل يعرفون بني آدم‬
‫إلى عبد يعمل بطاعة اهلل ذك روه بينهم وس موه وق الوا أفلح الليلة فالن نجا الليلة‬
‫ وق الوا هلك‬.‫ وإذا نظ روا إلى عبد يعمل بمعص ية اهلل ذك روه بينهم وس موه‬.‫فالن‬
.‫) وهو لين الحديث‬2( ‫فالن الليلة * ثم قال سالم أحسبه سالم المدائني‬
“Me të vërtetë melekët e Allahut i njohin bijtë e

Ademit” – por mendoj se ka thënë: “I dijnë veprat e
tyre, kur shohin se robi është i nënshtruar ndaj Allahut,
e përmendin në mes vete dhe e thërrasin (sipas emrit)
the thonë: ‘Këtë natë ka korrur sukses ai dhe ai’, “Këtë
natë ka shpëtuar ai dhe ai’. E kur e shohin robin që nuk
është i nënshtruar ndaj Allahut, e përmendin mes vete, e
thërrasin dhe thonë: ‘Këtë natë ka dështuar ai dhe
ai.’”101
Buhariu shënon transmetimin e Ebu Hurejres (radijAllahu
thënë:
‫" المالئكة يتع اقبون مالئكة بالليل ومالئكة بالنه ار ويجتمع ون في ص الة الفجر‬
‫ ثم يع رج إليه ال ذين ب اتوا فيكم فيس ألهم وهو أعلم فيق ول كيف‬.‫وص الة العص ر‬
‫ وأتيناهم وهم يصلون‬.‫تركتم عبادي فيقولون تركناهم وهم يصلون‬
“Melekët ndërrohen, ekzistojnë melekët e natës dhe

melekët e ditës, ata tubohen në sabah dhe ikindi. Pastaj
100
Burimi i mësipërm.
101
Shënon Bezzari në Keshful-estaru.
ngrihen tek Ai ata të cilit kanë qenë tek ju, e Ai i pyet, e
Ai më së miri e di: ‘Si i keni lënë robërit e Mi?’ Ata
përgjigjen: ‘Ata i kemi lënë duke u falur.’”102
(Ceket edhe) “... e kur u kthyem te ta, ata ishin duke u falur.”
Në këtë mënyrë transmetohet vetëm në librin Bed’ul-halk
(Buhariu). Ai vet e shënon në këtë version, por jo edhe
Muslimi. Të dytë e shënojnë këtë në Sahihët e tyre, në fillim e
përmendin hadithin e Malikut.
Bezzari shënon transmetimin nga Enesi (radijAllahu 'anhu) se i
‫" ما من ح افظين يرفع ان إلى اهلل عزوجل ما حفظا في ي وم ف يرى في أول الص حيفة‬
‫وفي آخرها استغفارا إال قال اهلل غفرت لعبدي ما بين طرفي الصحيفة‬
“Nuk ka asnjë prej dy ruajtësve të cilët ia dërgojnë

Allahut, të Lavdëruarit dhe të Lartësuarit, atë që e kanë
shënuar gjatë një dite, që në fillim dhe në fund të faqeve
të jetë e kërkuar falja (istigfari), e që Allahu të mos
thotë: ‘E kam falur robin Tim për atë që është në mes
kopertinave.’”103
Pastaj thotë, se e transmeton vetëm Temam ibn Nexhih dhe se
ky hadith është i mirë. Unë them se këtë hadith e përforcon Ibn
Me’in, derisa Buhariu, Ebu Hatimi, Ebu Dherri, Nesaiu dhe Ibn
Adijj e konsiderojnë të dobët; Ibn Hatimi atë e refuzon, e imam
Ahmedi thotë, se nuk e di gjendjen e vërtetë të besueshmërisë
së tij. Me këtë hadith dëshirohet të thuhet, se çdo njeri i ka dy
melekë ruajtës, njërin përpara, e tjetrin prapa vetes, të cilët atë
e ruajnë me urdhrin e Allahut, por i ka edhe dy të tjerë, njërin
nga ana e djathtë, e tjetrin nga ana e majtë, shkruesi nga ana e
102
Shënon Buhariu, imam Maliku në Muvetta’në dhe imam Ahmedi në
Musnedin e vet.
103
Shënon Ibn Kethiri në Xhami’ul-mesanid ves-sunen.
djathtë i paraprinë atij nga ana e majtë, siç e kemi përmendur
këtë te fjalët e të Lartësuarit:
“(Mbani mend!) Se dy marrësit (melekët shkrues të caktuar
për të shënuar veprat) marrin (shënimet) të vendosur një në
të djathtë dhe një në të majtë.” “Nuk ka fjalë që ai (njeriu)
të nxjerrë nga goja, veçse për të është një vëzhgues pranë
tij i gatshëm (për ta shënuar atë).” [Kaf: 17-18]
Sa i përket hadithit, të cilin e shënon imam Ahmedi nga Ibn
Mes’udi (radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu
‫" ما منكم من أحد إال وقد وكل به قرينه من الجن وقرينه من المالئكة قالوا وإياك‬
.‫يارسول اهلل قال وإياي ولكن اهلل أعانني عليه فال يأمرني إال بخير‬
“Nuk ka asnjëri prej jush, e që për të të mos jetë i

ngarkuar përcjellësi i tij xhin dhe përcjellësi melek.”
As’habët pyetën: ‘A edhe për ty, o i Dërguar i Allahut?’
‘Edhe për mua, por mua Allahu më ndihmoi kundër tij
(xhinit) dhe ai më urdhëron vetëm të mirën’, u përgjigj i
Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem),”104
atë e shënon vetëm Muslimi. Është e mundur, që ky melek
përcjellës nuk është i ngarkuar me ruajtjen e njeriut, por vetëm
për ta udhëzuar atë, me lejen e Zotit të tij, për të mirën dhe
Rrugën e drejtë, sikur që edhe përcjellësi i tij shejtani është i
ngarkuar, që t’i bëjë të gjitha përpjekjet e mundshme për ta
mashtruar atë dhe për ta çuar në humbje. I pagabuar është
vetëm ai, të cilin Allahu e bënë të pagabueshëm. E ndihma
është vetëm te Allahu.
104
Buhariu e shënon transmetimin e Ebu Hurejres (radijAllahu
thënë:
‫" إذا كان يوم الجمعة كان على كل باب من أبواب المسجد مالئكة يكتبون االول‬
‫فاالول فإذا جلس االمام طووا الصحف وجاؤوا يسمعون الذكر‬
“Kur vjen e premtja në çdo derë të xhamisë vijnë

melaiket që i shënojnë ata që vijnë, e kur imami ulet,
ata i mbyllin listat e tyre dhe hyjnë për të dëgjuar
dhikër.”
Në këtë version atë e shënon vetëm Buhariu. Në dy Sahihët
transmetohet në versionin tjetër. I Lartësuari ka thënë:
“Plotëso faljet e rregullta të përcaktuara nga mesdita deri
në errësirën e natës (Faljet e drekës, të pasditës, të mbrëmjes
dhe të darkës) dhe lexo Kur’an herët në agim (falja e
mëngjesit). Me të vërtetë që leximi i Kur’anit herët në agim
është gjithnjë i dëshmuar (i ndjekur nga melekët e ditës dhe
të natës, të ngarkuar për mbikqyrjen e njerëzve).” [El-Isra’: 78]
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ibn Me’sudit
(radijAllahu 'anhu), e ai nga i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve
sel-lem),105 ashtu si edhe Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu),
transmeton nga i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) në
lidhje me fjalët e të Lartësuarit:
“...Me të vërtetë që leximi i Kur’anit herët në agim është
gjithnjë i dëshmuar (i ndjekur nga melekët e ditës dhe të
natës, të ngarkuar për mbikqyrjen e njerëzve).” [El-Isra’: 78]106
se ka thënë:
105
106
‫تشهده مالئكة الليل ومالئكة النهار‬
“Aty janë prezent melekët e natës dhe melekët e ditës.”

Atë e shënon edhe Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibn Maxhe.
Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasen-sahih.
Buhariu shënon transmetimin nga Ebu Hurejre (radijAllahu
'anhu), se i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫ ويجتمع مالئكة‬.‫" فضل ص الة الجمع على ص الة الواحد خمس وعش رون درج ة‬
‫الليل ومالئكة النه ار في ص الة الفجر " يق ول أبو هري رة إق رؤا إن ش ئتم (وق رآن‬
)‫الفجر إن قرآن الفجر كان مشهودا‬
“Namazi me xhemat është më i vlefshëm se namazi

veçmas për njëzet e pesë herë. Melekët e natës dhe
melekët e ditës, takohen në namazin e sabahut.” Ebu
Hurejre (radijAllahu 'anhu) ka thënë: “Nëse dëshironi,
lexoni:
“...Me të vërtetë që leximi i Kur’anit herët në agim është
gjithnjë i dëshmuar (i ndjekur nga melekët e ditës dhe të
natës, të ngarkuar për mbikqyrjen e njerëzve).” [El-Isra’: 78]107
Buhariu më tutje shënon nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu)
‫بان لعنتها‬ ‫ات غض‬ ‫أبت فب‬ ‫" إذا دعا الرجل امرأته إلى فراشه ف‬
" ‫المالئكة حتى تصبح‬
“Kur burri e thërret gruan e tij në shtrat dhe ajo e

refuzon atë dhe ai bie i hidhëruar në të, melekët atë e
mallkojnë deri në agim.”108
107
Shënon Buhariu.
108
Shënon Buhariu.
Në dy Sahihët theksohet se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu
" ‫" إذا أمن االمام فأمنوا فإن من وافق تأمينه تأمين المالئكة غفر له ما تقدم من ذنبه‬
“Shqiptoni ‘amin’ kur atë e shqipton imami, se

shqiptimi i fjalës ‘amin’ i atij që përputhet me
shqiptimin e melekëve do t’i ketë të falura mëkatet e
mëparshme.”109
Në Sahihun e Buhariu është i shënuar ky hadith:
‫" إذا ق ال االم ام آمين ف إن المالئكة تق ول في الس ماء آمين فمن وافق تأمينه ت أمين‬
" ‫المالئكة غفر له ما تقدم من ذنبه‬
“Kur imami thotë ‘amin’ edhe melekët në qiell bëjnë

‘amin’, e fjala e të shqiptuarit ‘amin’ e të cilit përputhet
me atë të melekëve, ai do t’i ketë të falura mëkatet e
mëparshme.”110
Në Sahihun e Buhariut, gjithashtu është shënuar transmetimi i
Ebu Hurejres (radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-
‫" إذا قال االمام سمع اهلل لمن حمده فقولوا (اللهم ربنا ولك الحمد) فإن من وافق‬
." ‫قوله قول المالئكة غفر له ما تقدم من ذنبه‬
“Kur imami e shqipton: ‘Allahu e dëgjon atë që e

falënderon Atë’ (semi’Allahu limen hamideh’) thuani:
‘O Zot, Sunduesi ynë, i Lavdëruar qofsh’ (Allahume
Rabbena ve lekel hamd), sepse, me të vërtetë, atij fjalët
109
Shënon Buhariu.
110
e të cilit përputhen me fjalët e melekëve do t’i falen
mëkatet e mëparshme.”111
E shënojnë të gjithë, përveç Ibn Maxhes.
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ebu Hurejres
(radijAllahu 'anhu) (apo Ebu Se’idi (radijAllahu 'anhu)
transmetuesi nuk është i sigurt) se i Dërguari i Allahut (sal-
‫" إن اهلل مالئكة س ياحين في االرض فضال عن كت اب الن اس ف إذا وج دوا أقواما‬
‫يذكرون اهلل فنادوا هلموا إلى بغيتكم فيجيئون بهم إلى السماء الدنيا فيق ول اهلل أي‬
‫شئ ت ركتم عب ادي يص نعون فيقول ون تركن اهم يحم دونك ويمج دونك وي ذكرونك‬
‫فيقول وهل رأوني فيقولون ال فيقول كيف لو رأوني فيقولون لو رأوك لكانوا أشد‬
‫تحمي دا وتمجي دا وذك را * ق ال فيق ول ف أي شئ يطلب ون فيقول ون يطلب ون الجنة‬
‫فيق ول وهل رأوها فيقول ون ال فيق ول وكيف لو رأوها فيقول ون لو رأوها لك انوا‬
‫ فيقول ون من الن ار‬،‫أشد عليها حرصا وأشد لها طلبا ق ال فيق ول من أي يتع وذون‬
‫فيقول وهل رأوها فيقولون ال فيقول فكيف لو رأوها فيقولون لو رأوها كانوا أشد‬
‫ قال فيقول إن‬.‫ قال فيقول أشهدكم أني قد غفرت لهم‬.‫منها هربا وأشد منها خوفا‬
‫فيهم فالنا الخط اء لم ي ردهم إنما ج اء لحاجة فيق ول هم الق وم ال يش قي بهم‬
.‫جليسهم‬
“Allahu ka një numër të madh të melekëve, të cilët

kërkojnë tubime, në të cilat përmendet emri i Allahut.
Kur e gjejnë tubimin (mexhlisin), njëri-tjetrin e
thërrasin: ‘Ejani tek ajo që keni kërkuar!’ Pastaj, ata
(melekët) i mbulojnë me krahët e tyre (të cilët e
përmbushin hapësirën) deri në qiellin tokësor dhe Zoti i
tyre i pyet – e Ai e di më mirë se ata: ‘Çfarë thonë
robërit e Mi?’ – ata i përgjigjen: ‘Të falënderojnë Ty,
Shënon Buhariu, Muslimi, Ebu Davudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe imam
111
Ahmedi në Musnedin e vet.

Të Madhërojnë dhe Të përmendin?’ ‘A më kanë parë?’,
pyeti Ai, e ata përgjigjen: ‘Jo’. Ai sërish i pyet: ‘E si do
të kishte qenë sikur të Më kishin parë?’ – Ata
përgjigjen: ‘Sikur Të të kishin parë, edhe më tepër do
Të të kishin falënderuar, madhëruar dhe do Të kishin
përmendur’. Ai përsëri pyeti: ‘E për çka luten?’ – ‘Të
luten për Xhennet’, u përgjigjën ata. ‘E a e kanë parë
atë?’ pyeti Ai. ‘Jo’, - u përgjigjën ata. ‘Si do të ishte
sikur ta kishin parë?’ – pyeti Ai. E ata u përgjigjën:
‘Sikur ta kishin parë edhe më tepër do të kishin vuajtur
për të edhe më tepër do ta kishin kërkuar atë.’ - ‘E nga
çka kërkojnë mbrojtje?’, pyeti Ai, e ata u përgjigjën:
‘Nga Zjarri!’ – “E a e kanë parë atë?’, përsëri pyeti Ai,
e ata u përgjigjën: ‘Jo.’ – ‘E si do të ishte sikur ta kishin
parë atë?’, përsëri pyeti Ai. ‘Sikur ta kishin parë atë,
edhe më tepër do të iknin e edhe më tepër do të
frikoheshin prej tij’ - u përgjigjën ata, e Ai (pastaj)
thotë: ‘Unë juve ju marr për dëshmitarë, se i kam falur
ata!’ Melekët (pastaj) thonë: ‘Në mesin e tyre është ky
dhe ky, e ai nuk është prej tyre, por ka ardhur në mesin
(e tyre) për ndonjë nevojë!’, e Allahu i Lartësuar
përgjigjet: ‘Ata janë njerëz në shoqërinë e të cilëve nuk
është i pafat ai i cili rin me ta.’”112
(radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahu (sal-Allahu 'alejhi ve
sel-lem) ka thënë:
‫" من نفس عن م ؤمن كربة عن ك رب ال دنيا نفس اهلل عنه كربة من ك رب ي وم‬
‫ واهلل في عون العبد ما كان‬.‫القيامة * ومن ستر مسلما ستره اهلل في الدنيا واآلخرة‬
‫ ومن س لك طريقا يلتمس به علما س هل اهلل له به طريقا إلى‬.‫العبد في ع ون أخي ه‬
112
‫الجنة وما اجتمع قوم في بيت من بيوت اهلل يتلون كتاب اهلل ويتدا رسونه بينهم إال‬
‫نزلت عليهم السكينة وغشيتهم الرحمة وحفتهم المالئكة وذكرهم اهلل فيمن عنده‬
*
“Kush prej muslimanëve e largon ndonjërën prej

vështirësive të kësaj bote, Allahu nga ai do ta largojë
ndonjë vështirësi në Ditën e Gjykimit. Kush e fsheh
ndonjë të metë të muslimanit, Allahu do ta fshehë një të
metë të tij edhe në dunja e edhe në ahiret. Allahu e
ndihmon robin e vet, gjithnjë derisa i ndihmon vëllait të
vet. Kush niset në rrugë për të kërkuar dituri, Allahu do
t’ia lehtësojë rrugën për në Xhennet. Nuk do të tubohen
njerëzit në njërën prej shtëpive të Allahut për të lexuar
Kur’an dhe për ta mësuar atë, e që mbi ta të mos jetë e
lëshuar qetësia, të mos i mbulojë mëshira dhe që
melekët të mos i mbulojnë ata, e Allahu do t’i përmend
ata, tek ata të cilët janë tek Ai.”113
Imam Ahmedi shënon transmetimin nga Ebu Se’idi
(radijAllahu 'anhu) dhe Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu) se i
Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" ما اجتمع ق وم ي ذكرون اهلل إال حفتهم المالئكة وغش يتهم الرحمة ون زلت عليهم‬
‫السكينة وذكرهم اهلل فيمن عنده‬
“Nuk do të tubohen njerëzit për ta përmendur Allahun,

e që melekët të mos i mbulojnë ata me krahët e vet, ata
do t’i mbuloj mëshira, mbi ta do të jetë e lëshuar
qetësia, e Allahu do t’i përmend ata te ata që janë tek
Ai.”114
113
114
Shënon Muslimi, Tirmidhiu, Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në Musnedin
e vet.
Tirmidhiu thotë se hadithi është hasen-sahih. Shumë hadithe e
përmendin këtë temë. Në Musnedin e imam Ahmedit dhe në
Sunenet është shënuar transmetimi i Ebu Derdas, në të cilin
thuhet:
‫وإن المالئكة لتضع أجنحتها لطالب العلم رضا بما يصنع‬
“Melekët me krahët e vet e mbulojnë atë që kërkon

dituri, nga kënqësia për shkak të asaj që ai bënë.”115
Do të thotë, atyre u bëjnë hije.
I Lartësuari thotë:
“Dhe ule mbi ta krahun e nënshtrimit, të mirësisë e të
përuljes me mëshirë ...” [El-Isra’: 24]
“Dhe të jesh i dashur e kokëulur ndaj besimtarëve që të
vijnë pas.” [Esh-Shu’ara: 215]
Imam Ahmedi shënon transmetimin nga Abdullah ibn Mes’udi
(radijAllahu 'anhu), se i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem)
ka thënë:
‫إن هلل مالئكة سياحين في االرض ليبلغوني عن أمتي لسالم‬
“Allahu i ka melekët të cilët udhëtojnë nëpër Tokë dhe

të cilët më transmetojnë selame nga ummeti im.”116
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Aishes (radijAllahu
'anha) se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka
thënë:
" ‫" خلقت المالئكة من نور وخلق الجان من مارج من نار وخلق آدم مما وصف لكم‬
115
Shënon Ebu Davudi dhe Ibn Maxhe.
116
Shënon Nesaiu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
“Melekët janë të krijuar nga drita (nur), xhinët janë të
krijuar nga flaka e zjarrit, e Ademi është i krijuar nga
ajo e cila tanimë u është thënë.”117
Hadithet që i përmendin melekët janë të shumtë. E kemi
përmendur atë çka ka dëshiruar Allahu, i Lavdëruar qoftë Ai.
117
Shënojnë Muslimi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
Përparësitë e melekëve ndaj njerëzve
‫فصل وقد اختلف الناس في تفضيل المالئكة على البشر‬
Dijetarët kanë divergjenca rreth çështjes së përparësisë të

melekëve mbi njerëzit dhe kanë qëndrime të ndryshme; mbi
këtë çështje më së tepërmi mund të gjendet nëpër librat e
mutekel-liminëve dhe kundërshtarëve të tyre mu’tezilitëve dhe
atyre që pajtohen me ta, e tani më kemi cekur qëndrimin e tyre
mbi këtë çështje, kur kemi biseduar se Ibn Asakiri përmend në
Historinë e vet, Umejje ibn Amr ibn Se’id ibn El-Asin, se ka
qëndruar në një ndejë me Umer ibn Abdulazizin dhe Umeri
tha: “Nuk ka më fisnik tek Allahu se njeriu fisnik.” Këtë e
vërtetoi me fjalët e të Lartësuarit:
“Padyshim se ata të cilët besuan (në Njësinë e Allahut, në të
Dërguarin e Tij Muhammedin a.s., në Kur’an, në Islam) dhe
punuan mirësi e drejtësi (sipas këtij besimi), ata janë
krijesat më të mira.” [El-Bejjine: 7]
Me të është pajtuar Umejje ibn Amr ibn Se’idi, ndërsa Irak ibn
Maliku ka thënë: “Nuk ka më fisnik te Allahu se melekët: Ata i
shërbejnë Atij në të dy botët (dunja dhe ahiret) dhe janë
përfaqësues të Dërguarve të Tij.” Këtë e vërtetoi me fjalët e të
Lartësuarit:
“Pastaj atyre iu afrua shejtani dhe u pëshpëriti të dyve që
t’ua zbulonte pjesët e turpshme që i kishin të mbuluara. Ai
u tha: “Zoti juaj nuk jua ndaloi juve këtë pemë, por vetëm
që të mos bëheni melekë ose të pavdekshëm.”” [El-A’raf:
20]
Umer ibn Abdulazizi e ka pyetur Muhammed ibn Ka’b el-
Kurezijun: “Çfarë thua ti, Ebu Hamza?” Ai u përgjigj: “Allahu
e ka formësuar Ademin, atë e ka krijuar me Duart e veta, e
frymëzoi atë nga shpirti i Vet, i urdhëroi melekët që t’i bëjnë
sexhde, nga pasardhësit e tij i ka bërë lajmëtarët e fesë dhe të
dërguarit dhe ata të cilët melekët i vizitojnë.” Umer ibn
Abdulaziz është pajtuar në lidhje me këtë dhe e ceki edhe
dëshminë tjetër, sepse fjalët:
“Padyshim se ata të cilët besuan (në Njësinë e Allahut, në të
Dërguarin e Tij Muhammedin (alejhis-selam), në Kur’an, në
Islam) dhe punuan mirësi e drejtësi (sipas këtij besimi), ata
janë krijesat më të mira.” [El-Bejjine: 7]
nuk kanë të bëjnë vetëm me njerëzit. Allahu, të besuarit e lidh
me melekët: “Dhe besojnë në Të...”, ashtu edhe me xhinët:
“Dhe vërtet kur ne dëgjuam Udhëzimin (këtë Kur’an), ne
besuam në të (në Besimin Islam) dhe kushdo që beson tek
Zoti i tij, nuk do të ketë aspak frikë, as për pakësim të
shpërblimit të veprave të tij të mira dhe as për shtim të
dënimit për gjynahet e tij.” [El-Xhinn: 13]
Dhe:
“Dhe prej nesh disa janë muslimanë ...” [El-Xhinn: 14]
Konsideroj, se më e mira që kemi mbi këtë çështje është ajo që
transmeton Darimi nga Abdullah ibn Amri (radijAllahu 'anhu)
dhe kjo është më e drejtë:
‫لما خلق اهلل الجنة ق الت المالئكة يا ربنا اجعل لنا ه ذه نأكل منها ونش رب فإنك‬
‫ لن أجعل صالح ذرية من خلقت بيدي كمن قلت‬،‫خلقت الدنيا لبني آدم فقال اهلل‬
.‫له كن فكان‬
“Kur Allahu e krijoi Xhennetin, melekët thanë: ‘O Zot,

na mundëso që të hamë dhe të pimë nga ai, ti njerëzve
ua krijove Tokën’ – e Allahu ka thënë: ‘Nuk do të bëjë
që pasardhësit e atij që e kam krijuar me Duart e Mia
të jenë si ata për të cilët kam thënë: ‘Bëhu!’ dhe ata u
bënë.’”
KRIJIMI I XHINNËVE DHE
RRËFIMET MBI SHEJTANËT
‫باب خلق الجان وقصة الشيطان‬
“Ai krijoi njeriun (Ademin) nga balta e argjilës si balta e
poçerisë.” “Dhe Ai i krijoi xhindet nga flaka pa tym e
zjarrit.” “Atëherë pra, cilën nga Mirësitë e Zotit tuaj ju e
mohoni?” [Er-Rahman: 14-16]
“Vërtet që Ne e krijuam njeriun prej argjillës tingëlluese,
prej baltës së zezë e të lëmuar.” “Edhe xhindet Ne i
krijuam kohë më parë prej flakës pa tym të zjarrit.” [El-
Hixhr: 26-27]
Ibn Abbasi, Ikrime, Muxhahidi, Hasani dhe shumë të tjerë në
lidhje me fjalët e të Lartësuarit: “nga flaka pa tym e zjarrit”
thonë: “Ata janë gjuhë të flakëruara” dhe ky është mendimi më
i bukur.
Muslimi shënon hadithin e Aishes (radijAllahu 'anha) se i
Dërguari i Allahut (sal-lAllahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" خلقت المالئكة من نور وخلق الجان من نار وخلق آدم مما وصف لكم‬
“Melekët janë të krijuar nga drita (nuri), xhinnët janë të

krijuar nga zjarri, e Ademi është krijuar nga ajo çka tani
u është thënë.”
Numër i madh i komentuesve të Kur’anit (mufessirët) thonë se
xhinët janë të krijuar para Ademit (alejhis-selam). Janë në
Tokë, pra, xhinët dhe njerëzit kanë ekzistuar, Allahu ju dha
pushtet xhinëve mbi njerëzit dhe ata i mbytën ata, i kanë
çrrënjosur prej saj dhe e banuan atë pas tyre. Es-Seddi në
Tefsirin e vet përmend se Ibn Mes’udi (radijAllahu 'anhu)
transmeton nga disa as’habë të të Dërguarit të Allahut (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem), që Allahu, kur ka përfunduar me
krijimin e asaj që ka dëshiruar, u ngrit mbi Arsh. Iblisit i dha
pushtet mbi dunjanë – e ai ka qenë prej fisit të melekëve të
quajtur Xhinn, e ashtu quheshin për shkak se ishin ruajtësit e
Xhennetit. Përveç pushtetit, Iblisi ka qenë edhe ruajtës dhe në
vete mendoi: “Allahu më dha këtë për shkak se jam më i mirë
se melekët.”118
Dahhaku transmeton nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) se, kur
xhinët bënin çrregullime në Tokë dhe derdhnin gjak, Allahu ua
dërgoi Iblisin me ushtrinë e melekëve të cilët i mbytën ata dhe i
ndoqën nga Toka në ishujt e detit.
Muhammed ibn Is’haku transmeton nga Ibn Abbasi
(radijAllahu 'anhu): “Para se ta shprehte mosnënshtrimin, Iblisi
është quajtur Azazil. Ka jetuar në Tokë, prej të gjithë melekëve
përpiqej më tepër dhe kishte më tepër dituri. Ka qenë prej një
fisi i cili quhej Xhinn.” Ibn Ebi Hatimi transmeton nga Se’id
ibn Xhubejri (radijAllahu 'anhu), se emri i tij ka qenë Azazil
dhe se ai ka qenë më fisniku ndër melekët dhe nga fisi më i
respektuar. Ka qenë ruajtës i thesarit të xhinëve, ka pasur
pushtet mbi qiellin e Tokës. Ka pasur pushtet edhe mbi Tokë.
Nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu), gjithashtu transmetohet se
ai ka udhëhequr me atë që gjendej në mes qiellit dhe Tokës.
Këtë e thekson Ibn Xheriri. Katade transmeton nga Se’id ibn
Musejjibi: “Iblisi ka qenë udhëheqës i melekëve të qiellit të
118
tokës.” Hasan el-Basriu ka thënë: “Ai nuk ka qenë melek as sa
një të mbyllur të syrit, ai në esencë ka qenë Xhinn, sikur që
Ademi (alejhis-selam) në esencë ka qenë njeri.” Shehr ibn
Havsheb dhe të tjerët thonë: “Iblisi ka qenë njëri prej xhinëve
të cilin melaiket e nënshtruan. Një grup prej tyre atë e kanë
robëruar dhe e kanë dërguar në qiell.” Këtë e cekë Ibn Xheriri.
Thonë edhe që, kur Allahu ka dëshiruar ta krijonte Ademin
(alejhis-selam), që mbi Tokë ta vendos atë dhe pasardhësit e tij
pas tij, Ai e formësoi trupin e tij nga ajo (dheu). Iblisi, i cili
ishte udhëheqësi i xhinëve – e shumica e tyre kanë qenë
besimtarë, emri i tij ka qenë Azazil – erdhi që ta shihte atë. Kur
e ka parë atë të tharë, e dinte se ai do të bëhej qenie mbi të
cilën ai nuk do të ketë pushtet. Ka thënë: “Nëse do të kem
pushtet mbi ty, me siguri kam për të të shkatërruar, por nëse ti
do të kesh pushtet mbi mua, unë me siguri nuk kam për të të
dëgjuar?” Kur Allahu e frymëzoi Ademin nga Shpirti i Vet
(ruh), çka kemi për të sqaruar dhe i ka urdhëruar melekët që t’i
bëjnë sexhde atij, Iblisi ndjeu kryelartësi shumë të madhe dhe
nuk deshi t’i bënte sexhde. Ka thënë: “Unë jam më i mirë se ai,
mua më ke krijuar nga zjarri, e atë e ke krijuar nga dheu:
kështu, nuk iu përul urdhërit të Allahut dhe e kundërshtoi
Zotin, i Lavdëruar dhe i Lartësuar qoftë Ai. Ka gabuar në
pikëpamje të fjalëve të veta (do të thotë pse ka thënë atë çka e
ka thënë), u largua nga mëshira e Tij dhe e humbi pozitën e vet
të cilën e ka merituar me ibadetin e vet. Ai ishte sikurse
melekët, edhe pse nuk ishte nga lloji i tyre, sepse është i krijuar
nga zjarri, e ata nga drita. Atë e mashtroi natyra e tij, e cila e
tërhiqte dhe ai iu kthye natyrës së tij të zjarrtë:
“Kështu melekët të gjithë ranë në sexhde me nderim, të
gjithë së bashku.” [El-Hixhr: 30]
“Dhe (kujto) kur Ne u thamë melekëve: “Bini ju në sexhde
para Ademit.” Dhe ata ranë në sexhde përveç Shejtanit
(Iblisit) që nuk pranoi dhe ishte kryelartë dhe qe një prej
mosbesimtarëve (prej të panënshtruarve ndaj Allahut).” [El-
Bekare: 34]
“(Kujto edhe) kur Ne u thamë melekëve: “I bini në sexhde
Ademit.” Kështu ata të gjithë u lëshuan me fytyrë përtokë
përveç Iblisit. Ai ishte një prej xhindeve dhe nuk iu bind
Urdhërit të Zotit të tij. A do ta zgjidhni ju atëherë më mirë
atë dhe pasardhësit e tij mbrojtës e ndihmues se sa Mua,
ndërkohë që ata janë armiq të hapur për ju? Sa i poshtër
është këmbimi për Dhalimunët (keqbërësit, mosbesimtarët).”
[El-Kehf: 50]
Dhe Iblisi e humbi pozitën prestigjioze, atij iu ndalua që të
banoj (në qiell) dhe u lëshua në tokë, i urryer, i nënçmuar, me
dënimin e premtuar me zjarr, për të dhe për ata xhinë dhe
njerëz të cilët do ta pasojnë atë. Përveç kësaj, ai do të përpiqet
në maksimum që t’i mashtrojë njerëzit, në mënyra të
ndryshme, duke i pritur ata në kurth, siç thotë i Lartësuari:
“(Iblisi) tha: “E sheh? Këtë të cilin Ti e ke nderuar mbi
mua, nëse Ti më jep mua afat (dhe më lë të jetoj) deri në
Ditën e Kijametit, unë padyshim që do t’i kap dhe do t’i
gaboj pasardhësit e tij (Ademit) të gjithë, përveç një
pakice!”” “(Allahu) tha: “Shko dhe kushdo prej tyre që të
ndjek ty, padyshim se Xhehenemi do të jetë shpërblimi për
ju të gjithë - shpërblim i mjaftueshëm.” “Dhe shqetësoji të
nxituarit e mendjelehtit vazhdimisht, atë që të mundesh
nga mesi i tyre (pasardhësve të Ademit) me zërin tënd (duke
u pëshpëritur ose duke u bërë vesvese me këngë, muzikë,
biseda boshe, sharje dhe thirrje të tjera në kundërshtim me
rrugën e bindjes ndaj Allahut), sulmoji ata me kalorësinë
tënde (me të gjitha mjetet e mënyrat), ndaj me ta pasuri e
fëmijë dhe bëju atyre edhe premtime.” Por shejtani nuk u
premton atyre gjë, veçse mashtrim.” “Sa për robët e Mi
(besimtarët e Mi të vërtetë), ti nuk ke asnjë fuqi mbi ta. Dhe
më se i Mjaftueshëm është Zoti yt (Allahu) si Rregullues e
Mbikqyrës.”” [El-Isra’: 62-65]
Do ta cekim rrëfimin mbi atë, kur do të flasim mbi krijimin e
Ademit (alejhis-selam). Këtu dëshirohet të thuhet se xhinët
kanë qenë të krijuar nga zjarri dhe se ata janë sikurse njerëzit:
hanë, pinë dhe shumohen. Ka prej tyre besimtar dhe
mosbesimtar, siç na informon i Lartësuari në suren El-Ahkaf:
“Atë Ditë kur ata që nuk besuan (në Njësinë e Allahut në
Islam) do të vendosen para Zjarrit (e do t’u thuhet): “Ju i
morët gjërat tuaja të mira në jetën e dunjasë dhe u kënaqët
në të. Tash këtë Ditë ju do të shpërbleheni me ndëshkim
poshtërues, sepse ju ishit mospërfillës në tokë pa të drejtë
dhe sepse ju ngritët krye e nuk u nënshtruat (nën Vullnetin
e Allahut).” “Dhe kujto (Hudin) vëllanë e (popullit) Aad, kur
ai këshilloi popullin e tij në El-Ahkaf (“Dunat e rërës”, vend
në jug të Gadishullit Arabik). Dhe sigurisht që para tij kanë
kaluar këshillues, si edhe pas tij (gjithsecili duke thënë):
“Mos adhuroni tjetër veçse Allahun. Vërtet që unë kam
frikë për ju ndëshkimin e një Dite të Madhe.”” “Ata thanë:
“A ke ardhur të na largosh nga zotat tanë? Na e sill pra atë
me të cilën ti na kërcënon, nëse je nga ata që flet të
vërtetën!” “Ai u tha: “Dija (për kohën e ardhjes së saj) është
vetëm tek Allahu, ndërsa unë ju shpall juve atë me të cilën
gjë unë jam dërguar, porse unë ju shoh ju popull të zhytur
në padije!” [El-Ahkaf: 29-32]
Në suren El-Xhinn, i Lartësuari ka thënë:
“Thuaj (O Muhammed): “Më është shpallur mua se një
grup i vogël xhindesh dëgjuan (Kur’anin) dhe thanë: “Me të
vërtetë që kemi dëgjuar Këndim (të Kur’anit) të
mrekullueshëm!” “Ai udhëzon në Rrugën e Drejtë dhe ne
kemi besuar në të dhe ne kurrë nuk do t’i vëmë shok (në
adhurim) Zotit tonë (Allahut).” “Dhe e lartësuar qoftë
Madhështia e Zotit tonë, Ai nuk ka marrë bashkëshorte
dhe as nuk ka të lindur (pasardhës ose fëmijë).” “Dhe të
marrët nga mesi ynë (shejtani ose xhindet politeistë) thoshin
kundër Allahut të pavërteta (duke trilluar pa kufi).” “Dhe
vërtet që ne mendonim se njerëzit dhe xhindet nuk duhet të
nxjerrin nga goja gënjeshtër kundër Allahut.” “Dhe vërtet
që pati burra nga njerëzit të cilët iu mbështetën burrave
nga radhët e xhindeve, por ata (xhindet) ua shtuan atyre
(njerëzve) mëkatet dhe mosbesimin.” “Dhe ata menduan siç
mendonit ju, se Allahu nuk do të çojë ndonjë të Dërguar
(për njerëzit dhe xhindet).” “Dhe ne shihnim të kapnim
qiellin, por atë e gjetëm të mbushur me rojtarë të rreptë
dhe me zjarre të flaktë.” “Dhe vërtet që ne uleshim atje në
vende për të dëgjuar (për të vjedhur ndonjë fjalë), por
kushdo që dëgjon tash, do të gjejë një zjarr të fshehtë që i
rri në pritë.” “Dhe ne nuk e dimë nëse është vendosur e
keqja për ata në tokë, apo Zoti i tyre ka qëllim për ta
udhëzimin në Rrugë të Drejtë.” “Ka prej nesh disa që janë
të drejtë dhe disa në të kundërtën; ne jemi grupe, secili në
rrugë të ndryshme (besime të ndryshme).” “Dhe ne
mendojmë se nuk mund t’i shpëtojmë Allahut në tokë, as
nuk mund të shpëtojmë duke ikur e duke ia mbathur.”
“Dhe vërtet kur ne dëgjuam Udhëzimin (këtë Kur’an), ne
besuam në të (në Besimin Islam) dhe kushdo që beson tek
Zoti i tij, nuk do të ketë aspak frikë, as për pakësim të
shpërblimit të veprave të tij të mira dhe as për shtim të
dënimit për gjynahet e tij.” “Dhe prej nesh disa janë
muslimanë dhe prej nesh disa janë Kasitunë (mosbesimtarë
që janë larguar nga Rruga e Drejtë). Dhe kushdo që ka
përqafuar Islamin, ja, këta pra kanë kërkuar Rrugën e
Drejtë.”” “Dhe sa për Kasitunët (mosbesimtarë të larguar
nga Rruga e Drejtë), këta do të jenë lëndë djegëse për
Xhehenemin.” “Sikur ata të kishin besuar Allahun dhe të
kishin qëndruar në Rrugën e Drejtë, Ne padyshim që do të
kishim derdhur mbi ta ujë (shi) me bollëk.” “Që Ne të
mund t’i provonim ata me të. Dhe kushdo që ikën prej
Përkujtuesit të Zotit të tij (prej Kur’anit dhe nuk e zbaton
atë), Ai do ta bëjë atë të hyjë në ndëshkim të ashpër (në
Xhehenem).” [El-Xhinn: 1-17]
E kemi përmendur tefsirin e kësaj sure dhe rrëfimin e plotë në
fund të sures El-Ahkaf. Atje kemi përmendur edhe hadithet e
lidhura për to. Ky grup ka qenë prej xhinëve Nasibinë (në
Irak), e në disa transmetime nga xhinët e Basrës, të cilët kanë
kaluar afër të Dërguarit të Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem), i cili ishte në kijam të namazit, me as’habët e vet, te
Nahla në Meke dhe janë ndalur dhe kanë dëgjuar leximin e
Kur’anit prej tij. Pastaj mbetën me të Dërguarin (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem) tërë natën, i shtronin pyetje mbi gjëra të
ndryshme të cilat ua urdhëron dhe ua ndalon, por pyetnin edhe
përveç këtyre, e ai u tha:
‫كل عظم ذكر اسم اهلل عليه تجدونه أوفر ما يكون لحما وكل روثة علف لدوابكم‬
“Çdo kockë që e gjeni, nga kafsha e cila është prerë me

Bismil-lah, le të ketë mbi të pak ushqim për ju, dhe
bajgat e kafshëve, mishi i të cilave është i lejuar të
hahet.”
I Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e ka ndaluar që të
pastrohemi me ta pas kryerjes së nevojës fiziologjike (sepse
këto dyja janë ushqim i xhinëve) dhe ka thënë:
‫إنهما زاد إخوانكم‬
“Kjo është për vëllezërit e juaj xhinn.”

I Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), gjithashtu ka ndaluar
që të urinohet nëpër gropa119, sepse ato janë vendbanimet e
xhinëve.
I Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ua lexoi suren Er-
Rahman, dhe ata, çdoherë kur e lexonte “Atëherë pra, cilën
nga Mirësitë e Zotit tuaj ju e mohoni?!” kanë thënë:
“Asnjërën nga mirësitë e Tua nuk i mohojmë, Sunduesi ynë, i
Lavdëruar qofsh.” I Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem), ata
i lavdëroi për shkak të asaj, kur e lexoi këtë sure pëpara
njerëzve, ata heshtnin. Ai ka thënë:
“Xhinnët reaguan më bukur se ju. Asnjëherë nuk ua
lexova fjalët: “Atëherë pra, cilën nga Mirësitë e Zotit
tuaj ju e mohoni?” – e që nuk kanë thënë: ‘Asnjërën
nga Mirësitë e Tua nuk e mohojmë, Sunduesi ynë, i
Lavdëruar qofsh Ti.’”120
Hadithin e shënon Tirmidhiu nga Xhubejri, ndërsa Ibn Xheriri
dhe Bezzari nga Ibn Umeri (radijAllahu 'anhu).
Ata kanë divergjenca rreth çështjes se a do të hyjnë xhinët
besimtarë në Xhennet, apo shpërblimi i tyre për nënshtrim do
të jetë vetëm ajo që të mos jenë të dënuar me zjarr. Prej këtyre
dy qëndrimeve, qëndrimi më i drejtë është ai i cili thotë se ata
kanë për të hyrë në Xhennet në përputhshmëri me domethënien
e përgjithshme të Kur’ani dhe domethënien e përgjithshme të
fjalëve të të Lartësuarit:
“Dhe për atë i cili i frikësohet daljes para Zotit të tij, për të
do të jenë dy Kopshte të Begatë (Xhennete).” “Atëherë pra,
cilën nga Mirësitë e Zotit tuaj ju e mohoni?” [Er-Rahman:
46-47]
119
Shënon Tirmidhiu.
120
Shënon Buhariu dhe imam Ahmedi në Musnein e vet.
Allahu, pra, edhe atyre do t’ua dhurojë atë. Sikur ata të mos e
fitonin atë, Ai nuk do të përmendte se u ka përgatitur dhunti.
Vetëm ky është argument i mjaftueshëm mbi këtë çështje, e
Buhariu shënon transmetimin e Ebu Se’id el-Hudriut
(radijAllahu 'anhu) se ka thënë121:
‫إني أراك تحب الغنم والبادية ف إذا كنت في غنمك وباديتك ف أذنت بالص الة ف ارفع‬
‫صوتك بالنداء فانه ال يسمع مدى صوت المؤذن جن وال إنس وال شئ إال شهد له‬
‫يوم القيامة‬
“Jam duke e parë se e do bagëtinë dhe shkretëtirën, e

kur je në shkretëtirë me bagëtinë tënde dhe kur e thërret
ezanin për namaz, ngrite zërin tënd, sepse zërin e
myezinit nuk do ta dëgjoj asnjë xhin, njeri apo çka do
qoftë tjetër, e që ata të mos dëshmojnë në Ditën e
Gjykimit.”
Ebu Se’idi (radijAllahu 'anhu) ka thënë: “E kam dëgjuar këtë
nga i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem).”
Atë e cek Buhariu, por jo edhe Muslimi.
Sa i përket xhinëve mosbesimtar, prej tyre janë shejtanët, e
udhëheqësi i tyre është Iblisi (mallkimi i Allahut qoftë mbi të),
armiku i Ademit (alejhis-selam), babait të të gjithë njerëzve.
Allahu atë dhe pasardhësit e tij i bëri armiq të Ademit (alejhis-
selam) dhe pasardhësve të tij. Allahu, i Lavdëruar dhe i
Lartësuar qoftë Ai, atij që beson në Allahun dhe të dërguarit e
Tij i konsideron të vërtetë dhe sillet sipas dispozitave të Tij, atij
i ka dhuruar pastërti nga mëkatet. I Lartësuari ka thënë:
121
Domethënë, i ka thënë babait të Abdurrahmanit, njërit prej transmetuesve
të këtij hadithi (sh.p.).
“Sa për robët e Mi (besimtarët e Mi të vërtetë), ti nuk ke
asnjë fuqi mbi ta. Dhe më se i Mjaftueshëm është Zoti yt
(Allahu) si Rregullues e Mbikqyrës.”” [El-Isra’: 65]
“Dhe vërtet që Iblisi vërtetoi mendimin e tij për ta, dhe ata
i shkuan pas atij të gjithë, veç një grupi besimtarësh të
vërtetë.” “Dhe ai (shejtani) nuk pati asnjë fuqi mbi ta,
përveç se Ne të mund ta njihnim atë që beson në Jetën e
Pastajme nga ai që dyshon në të. Dhe Zoti yt është Hafidh
përmbi gjithçka (Ruajtësi, i Gjithëdituri për çdo gjë).” [Es-
Sebe’: 20-21]
“O Bij të Ademit! Mos lejoni t’ju mashtrojë shejtani, siç i
nxori prindërit tuaj të parë (Ademin dhe Havanë) nga
Xhenneti duke bërë t’u hiqet petku mbulues dhe t’u
shfaqen pjesët e turpshme. Vërtet që ai dhe Kabilja e tij
(fisi e farefisi, ndjekësit e ndihmësit e tij nga njerëzit e xhindet)
ju shohin ju, ndërsa ju nuk i shihni dot ata. Vërtet Ne i
bëmë shejtanët Eulija (miq, ndihmës e shokë) për ata që nuk
besojnë.” [El-A’raf: 27]
“Dhe përkujto kur Zoti yt u tha melekëve: “Unë do të
krijoj një njeri (Ademin) prej argjillës tingëlluese, prej
baltës së zezë e të lëmuar (duke i dhënë formë).” “Kështu që
kur Unë t’i kem dhënë plotësisht formën atij dhe t’i kem
fryrë shpirtin që e kam krijuar për të, atëherë përkuluni
para tij duke rënë në sexhde (me nderim).” “Kështu melekët
të gjithë ranë në sexhde me nderim, të gjithë së bashku.”
“Përveç Iblisit - ai nuk pranoi të jetë prej atyre që bien në
sexhde (të nënshtruar ndaj Allahut e me nderim ndaj Ademit).”
“(Allahu) i tha: “O Iblis! Cili është shkaku që ti nuk qe e
nuk u bashkove me ata që u nënshtruan e ranë në
sexhde?”” “(Iblisi) u përgjigj: “Unë nuk jam prej atyre që
t’i nënshtrohem e t’i bie në sexhde një qenie njerëzore të
cilin Ti e krijove prej argjillit tingëllues, prej baltës së zezë
e të lëmuar.”” “(Allahu) i tha: “Atëherë, dil jashtë prej
këtu, pasi me të vërtetë ti je Raxhim (i përzënë, i mallkuar).
(Tefsir At-Tabari).” “Dhe padyshim që mallkimi do të jetë
mbi ty deri në Ditën e Llogarisë.”” “(Iblisi) tha: “O Zoti im!
Më jep atëherë afat deri ditën kur ata (të vdekurit) do të
rikthehen në jetë.”” “(Allahu) Tha: “Sigurisht që ti je prej
atyre që u është dhënë afat,” – “Deri Ditën e kohës së
caktuar (Kijametit).”” “(Iblisi) tha: “O Zoti im! Për shkak
se Ti më humbe mua e më fute në rrugë të shtrembër, unë
padyshim që do t’ua zbukuroj atyre (njerëzve) rrugën e
gabuar në tokë dhe do t’i fus në rrugë të shtrembër që të
gjithë,” “Përveç robëve të Tu të zgjedhur e të udhëzuar nga
mesi i tyre.”” “(Allahu) i tha: “Kjo (Rruga e robëve të Mi të
përkushtuar) është Rruga e cila do t’i udhëheqë drejt e tek
Unë.” “Në të vërtetë ti nuk do të kesh aspak forcë
mashtruese mbi robët e Mi përveç atyre të cilët të ndjekin
ty në të gabuarën nga Gavunët (mosbesimtarët, mohuesit, të
humburit).” “Dhe s’ka dyshim se Xhehenemi është vendi i
premtuar për të gjithë ata.” “Ai ka shtatë porta dhe për
secilën nga ato ka grup të përcaktuar (sipas mëkateve e
krimeve të bëra).” [El-Hixhr: 28-44]
I Lartësuari e ka përmendur këtë rrëfim në suret El-Bekare, El-
A’raf, në suren, El-Isra’, Taha dhe Sad. Për të gjitha këto kemi
biseduar në temat e tilla në Tefsirin tonë, e Allahut i takon
falënderimi. Do ta cekim atë, nëse Zoti do, prap te rrëfimi mbi
Ademin (alejhis-selam). Me këtë dëshirohet të thuhet se Allahu
e ka afatizuar Iblisin deri në Ditën e Gjykimit dhe ka
përcaktuar që të jetë armik i njerëzve, mbi çka na informon i
Lartësuari:
“Dhe vërtet që Iblisi vërtetoi mendimin e tij për ta, dhe ata
i shkuan pas atij të gjithë, veç një grupi besimtarësh të
vërtetë.” “Dhe ai (shejtani) nuk pati asnjë fuqi mbi ta,
përveç se Ne të mund ta njihnim atë që beson në Jetën e
Pastajme nga ai që dyshon në të. Dhe Zoti yt është Hafidh
përmbi gjithçka (Ruajtësi, i Gjithëdituri për çdo gjë).” [Es-
Sebe’: 20-21]
“E shejtani do të thotë kur të jetë vendosur përfundimisht
çështja: “Padyshim që Allahu ju bëri juve një premtim të
vërtetë. Edhe unë ju premtova gjithashtu, por unë ju
tradhëtova. Unë nuk kisha asnjë fuqi përmbi ju, por vetëm
sa ju bëra thirrje dhe ju m’u përgjigjët. Kështu pra, mos
më fajësoni mua, por fajësoni veten tuaj. Unë nuk mund
t’ju ndihmoj dhe as ju nuk mund të më ndihmoni mua. Unë
e mohoj veprimin tuaj të parë duke më lidhur mua si shok
me Allahun (duke m’u bindur mua në jetën e dunjasë). Vërtet
që për Dhalimunët (keqbërësit, mohuesit), për ata është
ndëshkim i dhimbshëm.”” “Ndërsa ata që besuan (në
Allahun, në të Dërguarin e Tij, në Islam) dhe punuan
mirësi e drejtësi, do të futen në Kopshtet e Xhennetit nën të
cilët rrjedhin lumenj për të banuar atje përgjithmonë, me
Lejen dhe Vullnetin e Zotit të tyre. Përshëndetja e tyre atje
do të jetë: Selam (paqë!).” [Ibrahim: 22-23]
Iblisi (mallkimi i Allahut qoftë mbi të), edhe sot është i gjallë
dhe është duke e pritur Ditën e Gjykimi, siç e cek këtë teksti
kur’anor. Ai fronin e vet e ka mbi sipërfaqen e detit, ri i ulur
mbi të dhe i dërgon shërbyesit e vet në mesin e njerëzve, që në
mesin e tyre të përhapin ngatërresa dhe të këqija të ndryshme. I
“...Kështu pra luftoni kundër shokëve të shejtanit. Vërtet
që komploti i shejtanit është gjithnjë shumë i dobët.” [En-
Nisa: 76]
Përpara gabimit të tij më të madh, emri i tij ishte Azazil. En-
Nekkashi thotë se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem) në lidhje me këtë i ka thënë Ibn Sajjadit:
‫ " أخسأ فلن‬:‫ فقال له النبي صلى اهلل عليه وسلم‬.‫ما ترى قال أرى عرشا على الماء‬
" ‫تعدو قدرك‬
“Çfarë je duke parë?” Ai u përgjigj: “Jam duke e parë

fronin mbi ujë.” I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi
ve sel-lem) i tha: “Shko nga unë, ti nuk mund t’i
shmangesh fatit tënd!”
Ai ka kuptuar se ky ishte zbulimi djallëzor nga vetë Iblisi,
(mallkimi i Allahut qoftë mbi të), fronin e të cilit Ibn Sajjadi e
shikonte në det. Për atë (Muhammedi (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem)) i ka thënë: “Shko nga unë, ti nuk mund t’i shmangesh
fatit tënd!” – do të thotë, ti nuk mund të jesh më i turpëruar
dhe më i përbuzur.
Argument mbi këtë, se froni i Iblisit gjendet mbi det është
hadithi të cilin e shënon imam Ahmedi nga Xhabir ibn
Abdullahu (radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-
‫" ع رش إبليس في البحر يبعث س راياه في كل ي وم يفتن ون الن اس ف أعظمهم عن ده‬
" ‫منزلة أعظمهم فتنة للناس‬
“Froni i Iblisit gjendet në det. Për çdo ditë ai i dërgon

shërbyesit e vet që të mbjellin ngatërresa në mesin e
njerëzve. Tek ai pozitën më të lartë e ka ai, i cili më së
tepërmi mbjell ngatërresa mes njerëzve.”122
Më tutje, Imam Ahmedi shënon nga Xhabir ibn Abdullahu
(radijAllahu 'anhu) se e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem) se si thotë:
‫عرش إبليس على البحر يبعث سراياه فيفتنون الناس فأعظمهم عنده أعظمهم فتنة‬
122
“Froni i Iblisit gjendet në det, prej nga ai dërgon
shërbëtorët e vet që të mbjellin ngatërresa në mes
njerëzve. Tek ai pozitën më të lartë e ka ai, i cili më së
tepërmi mbjellë ngatërresa në mes tyre.”123
Më tutje, Imam Ahmedi shënon nga Xhabir ibn Abdullahu
ve sel-lem), e ka pyetur Ibn Sa’idin:
‫ قال صلى‬،" ‫" ما ترى " قال أرى عرشا على الماء أو قال على البحر حوله حيات‬
" ‫ " ذاك عرش إبليس‬:‫اهلل عليه وسلم‬
“Çfarë je duke parë?” Ai u përgjigj: “Jam duke e parë

fronin mbi ujë” – apo ka thënë: “mbi detë” – “dhe rreth
tij gjarpërinjtë.” Alejhis-selami ka thënë: “Ai është
froni i Iblisit.”124
E nga Ebu Se’idi (radijAllahu 'anhu) transmetohet se i Dërguari
i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e ka pyetur Ibn Sa’idin:
‫ رسول اهلل صلى اهلل‬.‫ فقال‬،" ‫ أرى عرشا على البحر حوله الحي ات‬:‫" ما ترى قال‬
." ‫ " صدق ; ذاك عرش إبليس‬:‫عليه وسلم‬
“Çfarë je duke parë?” Ai u përgjigj: “Jam duke parë

fronin mbi ujë dhe rreth tij gjarpërinjtë.” Alejhis-selami
tha: “Të vërtetën e ka thënë, ai është froni i Iblisit.”125
Imam Ahmedi shënon përmes Mu’adh et-Temimit dhe Ebu
Zubejrit, e ata nga Xhabir ibn Abdullahu (radijAllahu 'anhu) se
i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
" ‫" إن الشيطان قد يئس أن يعبده المصلون ولكن في التحريش بينهم‬
123
124
125
“Me të vërtetë shejtani e ka humbur shpresën që kanë
për ta adhuruar ata, që falin namaz, por ai prap i
provokon.”126
Muslimi shënon transmetimin e Xhabirit se i Dërguari i Allahut
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë:
‫" إن الشيطان يضع عرشه على الماء ثم يبعث سراياه في الناس فأقربهم عنده منزلة‬
‫ يجئ أحدهم فيقول ما زلت بفالن حتى تركته وهو يقول كذا‬.‫أعظمهم عنده فتنة‬
‫ ويجئ أح دهم فيق ول ما تركته ح تى‬.‫ فيق ول إبليس ال واهلل ما ص نعت ش يئا‬.‫وك ذا‬
" ‫ قال فيقربه ويدنيه ويقول نعم أنت‬.‫فرقت بينه وبين أهله‬
“Me të vërtetë shejtani e ka vendosur fronin e vet mbi

ujë, prej nga ua dërgon shërbëtorët e vet njerëzve dhe
pozitën më të lartë tek ai e ka ai i cili në mes tyre më së
tepërmi përhap ngatërresa. Njëri prej tyre erdhi dhe tha:
‘Nuk kam heq dorë nga kjo dhe kjo gjithnjë derisa nuk
e lash të fliste kështu dhe kështu’ – e Iblisi i tha: ‘Jo,
pasha Allahun, asgjë nuk ke bërë!’ Pastaj i erdhi tjetri
dhe i tha: ‘Nuk e kam lëshuar derisa nuk e kam ndarë
nga gruaja e tij’, e ai e afroi pranë dhe i tha: ‘Sa i
mrekullueshëm je ti!’”
Këtë hadith e kemi cekur te fjalët e të Lartësuarit: “ ... mësuan
atë që shkaktonte ndarjen e burrit nga bashkëshortja e
tij…” [El-Bekare: 102] – kjo do të thotë, se sihrin (magjinë) e
bëjnë shejtanët, xhinët e njerëzit dhe ashtu i ndajnë ata që
dashurohen dhe të cilët janë të dashur për njëri-tjetrin. Për atë
Iblisi (mallkimi i Allahut qoftë mbi të), e lavdëron përpjekjen e
atij i cili bëhet shkaktarë për ndarjen e tyre. Atë që Allahu e
urrenë, ai është i dashur për Iblisin, e ai i cili e hidhëron
Allahun, Iblisin e bën më të kënaqur, mallkimi i Allahut qoftë
mbi të. Allahu ka shpallur mu’avvidhetejn (suren El-Felek dhe
126
En-Nas) përmes të cilave largohen të këqijat e llojeve të
ndryshme, shkaktarët dhe pasojat e tyre, ashtu siç thotë njëra
prej tyre:
“Thuaj: “I mbështetem (Allahut) Zotit të njerëzve.”
“Mbisunduesit të njerëzve.” “Ilahut (të Adhuruarit, Zotit) të
njerëzve (të më ruajë).” “Nga sherri (e keqja) e vesvesit
pëshpëritës që tërhiqet.” “I cili pëshpërit në gjokset e
njerëzve.” [En-Nas: 1-5]
Kjo është shënuar në të dy Sahihët nga Enesi. Në Sahihun e
Buhariut ceket transmetimi i Safijje bint Husjen se i Dërguari i
" ‫" إن الشيطان يجري من ابن آدم مجرى الدم‬
“Shejtani qarkullon nëpër trupin e njeriut sikurse

gjaku.”
Hafidh Ebu Ja’la shënon transmetimin e Enesit (radijAllahu
thënë:
‫" إن الش يطان واضع خطمه على قلب ابن آدم ف إن ذكر اهلل خنس وإن نسي التقم‬
" ‫قلبه فذلك الوسواس الخناس‬
“Shejtani i vendos frerët në zemrën e birit të Ademit, e

nëse ai e përmend Allahun, ata bien, e nëse harron, ata e
shtrëngojnë zemrën e tij dhe ato janë cytjet (vesveset) e
shejtanit.”127
Pasi që dhikri e dëbon shejtanin nga zemra, në të është
përkujtuesi për njerëzit. I Lartësuari thotë:
127
“Përveç (me thënien), “Nëse do Allahu (In sha’Allah)!” dhe
përmende Zotin tënd kur harron dhe thuaj: “Mbase Zoti
im më udhëzon mua drejt një rruge më afër të vërtetës se
sa kjo.”” [El-Kehf: 24]
Bashkudhëtari i Musës (alejhis-selam) ka thënë:
“Ai (djaloshi - Jushaë bin Nun) i tha: “A të kujtohet kur
arritëm te shkëmbi? Unë e harrova peshkun; askush veçse
shejtani më bëri që të mos e kujtoj. Ai mori rrugën për në
det në mënyrë të habitshme!”” [El-Kehf: 63]
Allahu i Lartësuari, gjithashtu ka thënë:
“...Por shejtani e bëri atë të harrojë që ta përmend
çështjen te padroni i vet (ose shejtani bëri që Jusufi të harrojë
të përkujtojë Zotin e tij, Allahun, për të kërkuar ndihmën e Tij
në vend të të tjerëve)...” [Jusuf: 42]
Do të thotë, (e bëri që të harrojë) ai prej atyre dyve i cili ka
ëndërruar që i jepte ujë sunduesit. Do të thotë, kur Jusufi
(alejhis-selam) atij i tha: “Më përmend te sunduesi yt”, ky
kishte harruar që ta përmendte atë te sunduesi i vet, do të thotë,
te sunduesi nën pushtetin e të cilit ishte. Kjo harresë është nga
shejtani dhe Jusufi (alejhis-selam) i kaloi në burg edhe disa
vite. Prandaj, pas kësaj tha: “Dhe atëherë, pas aq shumë
kohe, iu kujtua njëri prej atyre dyve, ai i cili ka shpëtuar...”
[Jusuf: 45] pas një periudhe të gjatë. Dhe iu kujtua atij, do të
thotë, atij prej atyre dyve që kishte harruar. Prandaj, themi se ai
i cili ka harruar, me të vërtetë është ai prej atyre dyve që e ka
ëndërruar se i jepte ujë udhëheqësit dhe ky është qëndrimi më i
drejtë mbi këtë çështje, siç e kemi cekur në Tefsir, e Allahu më
së miri e di.
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ebu Temimit se ka
thënë:
‫عثر بالنبي صلى اهلل عليه وسلم حماره فقلت نفس الشيطان فقال النبي صلى اهلل‬
‫ " ال تقل نفس الش يطان فإنك إذا قلت نفس الش يطان تع اظم وق ال‬:‫عليه وس لم‬
" ‫بقوتي صرعته وإذا قلت بسم اهلل تصاغر حتى يصير مثل الذباب‬
“Gomari mbi të cilin kalëronte i Dërguari i Allahut (sal-

Allahu 'alejhi ve sel-lem) me një rast kishte shkarë, e
unë thash: ‘Shejtani i mallkuar!’ Në atë i Dërguari (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem) tha: ‘Mos thuaj: ‘Shejtani i
mallkuar’, sepse kur e thua atë, ai vetëm zmadhohet dhe
thotë: ‘Unë me forcën time e mposhta.’ Kur thua: ‘Me
emrin e Allahut’, ai zvogëlohet dhe bëhet i vogël si
mushkonja.’”128
Transmetimin e shënon vetëm imam Ahmedi me zinxhir të
mirë transmetuesish.
Ahmedi më tutje shënon transmetimin e Ebu Hurejres
‫" إن أح دكم إذا ك ان في المس جد ج اء الش يطان ف أيس به كما يئس الرجل بدابته‬
‫فإذا سكن له زنقه أو ألجمه‬
“Me të vërtetë, kur dikush prej jush vjen në xhami, i

vjen shejtani dhe e kalëron ashtu siç dikush prej jush e
kalëron të shaluarën e vet, e kur ky qetësohet, ai ose
lëshon ose e frenon atë.”
Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu) vazhdoi: “E ju atë jeni duke e
parë. Sa i përket asaj që është lënë, ai lëkundet kështu dhe
vetëm e përmend Allahun. E sa i përket frenimit, ai i lëkund
buzët, por nuk e përmend Allahun, i Lavdëruar dhe i Lartësuar
qoftë Ai.” E shënon Ahmedi.
128
" ‫" العين حق ويحضرها الشيطان وحسد ابن آدم‬
“Mësyshi është realitet, në të është shejtani dhe

xhelozia ndaj bijve të Ademit.”
Imam Ahmedi shënon, se Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu) ka
thënë:
‫ يا رس ول اهلل إني أح دث نفسي‬:‫ج اء رجل إلى الن بي ص لى اهلل عليه وس لم فق ال‬
‫ فقال النبي صلى اهلل عليه‬.‫ الن أخر من السماء أحب إلي من أن أتكلم به‬- ‫بالشئ‬
" ‫ " اهلل أكبر الحمد هلل الذي رد كيده إلى الوسوسة‬:‫وسلم‬
“Një njeri erdhi të i Dërguarit i Allahut (sal-Allahu

'alejhi ve sel-lem) dhe tha: ‘O i Dërguar i Allahut, unë
në vete i mendoj ca gjëra, më parë do të dëshiroja të
bija nga qielli sesa t’i përmendi ato.’ I Dërguari i
Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) tha: ‘Allahu
Ekber. Allahu Ekber’ (Allahu është më i madhi, Allahu
është më i madhi)! Falënderimi i takon Allahut, që të
gjitha cytjet e shejtanit i shndërroi në mendime të
këqija.’”
Hadithin e shënon Ebu Davudi dhe Nesaiu.
Buhariu shënon transmetimin nga Ebu Hurejre (radijAllahu
thënë:
‫" يأتي الشيطان أحدكم فيقول من خلق كذا من خلق كذا حتى يقول من خلق ربك‬
" ‫فإذا بلغه فليستعذ باهلل ولينته‬
“Ndonjërit prej jush i vjen shejtani dhe e pyet: ‘Kush e
krijoi këtë? Kush e krijoi këtë? – gjithnjë derisa nuk e
pyet: ‘E kush e krijoi Zotin?’, e kur t’i ndodh kjo
(njeriut), le të kërkojë mbrojtje tek Allahu (nga
shejtani) dhe le t’i ndalë (mendimet mbi atë).”129
“Në të vërtetë ata që janë Al-Muttakun (të përkushtuar), kur
u vjen ndonjë mendim i lig prej shejtanit, ata kërkojnë
(Allahun) dhe vërtet që pas kësaj ata shohin (drejt).” “Por sa
për vëllezërit e tyre (shejtanët), ata (shejtanët) i zhysin
gjithnjë e më thellë në të gabuarën dhe as që ndalen në këtë
rrugë.” [El-A’raf: 201]
“Dhe thuaj: “Zoti im! Të mbështetem Ty (të më ruash) nga
përshpëritjet e shejtanit.” “Dhe të mbështetem Ty, O Zoti
im! Se përndryshe ata do të më afroheshin.”” [El-
Mu’minunë: 97-98]
“Edhe nëse të vjen ndonjë pëshpëritje e ligë prej shejtanit,
atëherë kërko mbrojtje e mbështetje tek Allahu. Vërtet Ai
është Gjithëdëgjues, i Gjithëditur.” [El-A’raf: 200]
“Dhe kur të lexosh Kur’an, kërko mbështetje tek Allahu
nga shejtani i mallkuar.” “Vërtet që ai nuk ka aspak fuqi
mbi ata që besojnë e që mbështeten vetëm te Zoti i tyre.””
[En-Nahl: 98-100]
Imam Ahmedi dhe autorët e Suneneve shënojnë transmetimin e
Ebu Se’idit, se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem) ka thënë:
.‫أعوذ باهلل السميع العليم من الشيطان الرجيم من همزه ونفخه ونفثه‬
129
“Kërkoj mbrojtje tek Allahu, i Cili çdo gjë dëgjon, çdo
gjë din, nga shejtani i mallkuar, nga cytjet e tij, nga
fryrja e tij dhe nga mendimet e shëmtuara të tij.”
Të njëjtin hadith e transmeton edhe Xhubejr ibn Mut’imi,
Abdullah ibn Mes’udi dhe Ebu Usame el-Bahili. Në
komentimin e këtij hadithi thuhet, se cytjet e tij janë ushqimi i
tij, fryrja është mendjemadhësia tij ndërsa mendimet e
shëmtuara janë poezia e tij.130
Në dy Sahihët është shënuar transmetimi i Enesit (radijAllahu
'anhu), mbi atë që kur i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve
sel-lem) dëshironte të hynte në tualet, thoshte:
" ‫" أعوذ باهلل من الخبت والخبائث‬
“Mbështetm tek Allahu nga papastërtia dhe çdo gjë që

është e shëmtuar.”
Numër i madh dijetarësh thonë se isti’adha 131 është dhikër i cili
mbron nga shejtani.
‫" ومن أتى الغائط فليستتر فان لم يجد إال أن يجمع كثيبا فليستدبره فان الش يطان‬
" ‫يلعب بمقاعد بني آدم من فعل فقد أحسن ومن ال فال حرج‬
“Kush shkon për t’i kryer nevojat fiziologjike, le ta

lëshon perden, e nëse nuk mundet, atëherë le të bëjë një
grumbull rërë dhe le t’ia kthejë shpinën atij. Me të
vërtetë shejtani luan me vendet e njeriut. Kush vepron
Shënon Ebu Davudi, Darimi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.

130
131
E’udhu bil-lahi minesh-shejtanir-raxhim – Kërkoj mbrojtje tek Allahu
nga shejtani i mallkuar.
kështu, ka vepruar bukur, e kush nuk vepron kështu,
nuk ka mëkate.”132
Buhariu shënon se Sulejman ibn Suredi ka thënë:
‫اس تب رجالن عند الن بي صلى اهلل عليه وسلم ونحن عن ده جل وس فأح دهما يسب‬
‫ " إني العلم كلمة‬:‫صاحبه مغضبا قد احمر وجهه فقال النبي صلى اهلل عليه وسلم‬
‫ فقالوا للرجل‬." ‫ لو قال أعوذ باهلل من الشيطان الرجيم‬.‫لو قالها لذهب عنه ما يجد‬
.‫أال تسمع ما يقول النبي صلى اهلل عليه وسلم فقال إني لست بمجنون‬
“Disa burra grindeshin te i Dërguari i Allahut (sal-

Allahu 'alejhi ve sel-lem), derisa ne ishim duke ndenjur,
njëri prej tyre e ofendoi tjetrin derisa fytyra e tij nuk u
skuq. I Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) tha:
‘Unë e di një fjalë, kush e shqipton atë, do të largohet
nga ajo që e ka gjetur (urrejtja). Le të thotë:
“Mbështetem tek Allahu nga shejtani i mallkuar’
(E’udhu bil-lahi minesh-shejtanirr-rraxhim).’133 Pastaj
atij njeriu i thanë: ‘A nuk dëgjove se çfarë tha i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem)?’ Ai u
përgjigj: ‘Unë nuk jam i marrë.’”
E shënojnë edhe Muslimi, Ebu Davudi dhe Nesaiu.
Imam Ahmedi shënon transmetimin nga Ibn Umeri
‫" ال يأكل أحدكم بشماله وال يشرب بشمال فإن الش يطان يأكل بشماله ويشرب‬
" ‫بشماله‬
132
Shënon Ebu Davudi, Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
133
Shënon Buhariu, Muslimi, Ebu Davudi dhe imam Ahmedi në Musnedin e
vet.
“Askush prej jush të mos ha me dorën e vetë të majtë,
me të vërtetë shejtani hanë me dorën e majtë dhe pinë
me dorën e majtë.”134
Ky hadith është sahih dhe i plotëson kushtet e të dy Sahihëve.
Imm Ahmedi shënon transmetimin e Aishes (radijAllahu
'anha), se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka
thënë:
" ‫" من أكل بشماله أكل معه الشيطان ومن شرب بشماله شرب معه الشيطان‬
“Kush hanë me dorën e majtë, shejtani hanë me të, kush

pinë me dorën e majtë, shejtani pinë me të.”135
ve sel-lem) e ka parë një njeri duke pirë në këmbë dhe ka
thënë:
‫ " فإنه قد‬:‫ ق ال‬.‫ ال‬:‫ ق ال‬." ‫ " أيس رك أن يش رب معك الهر‬:‫ ق ال‬.‫ لم‬:‫" قه " ق ال‬
" ‫شرب معك من هو شر منه الشيطان‬
“Ndalu!” Ai pyeti: “Përse?” I Dërguari tha: “A do të të

vinte mirë që me ty të pinte macja?” “Jo!” – ai u
përgjigj. “Me të vërtetë, me ty është duke pirë ai i cili
është edhe më i shëmtuar, shejtani.” – përfundon i
Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem).136
Atë e shënon vetëm Ahmedi.
Gjithashtu, ai shënon edhe transmetimin e Ebu Hurejres
134
135
136
" ‫" لو يعلم الذي يشرب وهو قائم ما في بطنه الستقاء‬
“Sikur ta dinte njeriu i cili pinë ujë duke qëndruar (në

këmbë) se çka ka në barkun e tij, ai do të ndalej.”137
Imam Ahmedi138 shënon se Ibn Zubejri e ka pyetur Xhabirin:
‫ " إذا دخل الرجل بيته فذكر اسم اهلل حين‬:‫سمعت النبي صلى اهلل عليه وسلم قال‬
‫ وان دخل ولم يذكر‬.‫يدخل وحين يطعم قال الشيطان ال مبيت لكم وال عشاء ههنا‬
‫ وان لم ي ذكر اسم اهلل عند طعامه ق ال‬.‫اسم اهلل عند دخوله ق ال أدركتم الم بيت‬
‫أدركتم المبيت والعشاء " ؟ قال نعم‬
“Kam dëgjuar se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi

ve sel-lem) ka thënë: ‘Kur njeriu hynë në shtëpinë e vet
dhe përmend emrin e Allahut duke hyrë dhe duke
ngrënë, shejtani thotë: ‘Këtu nuk keni konak, e as
ushqim.’ Nëse hynë dhe nuk e përmend emrin e
Allahut, ai thotë: ‘E keni fituar konakun’, e nëse nuk e
përmend emrin e Allahut as para ushqimit, ai thotë:
‘Keni fituar edhe konak e edhe ushqim.’” Ai (Xhabiri
(radijAllahu 'anhu)) u përgjigj: ‘Po! (i Dërguari këtë e
ka thënë).”
Buhariu shënon transmetimin e Ibn Umerit (radijAllahu 'anhu)
‫" إذا طلع ح اجب الش مس ف دعوا الص الة ح تى ي برز وإذا غ اب ح اجب الش مس‬
‫ف دعوا الص الة ح تى يغيب وال تحين وا بص التكم طل وع الش مس وال غروبها فانها‬
" ‫تطلع بين قرني الشيطان‬
“Kur shfaqen rrezet e diellit, mos falni namaz derisa

Dielli nuk shfaqet plotësisht, por edhe kur fillojnë të
137
138
perëndojnë rrezet e diellit, mos falni namaz derisa të
perëndojnë. Mos falni namaz kur ato lindin apo
perëndojnë, se me të vërtetë ato shfaqen në mes të dy
brirëve të shejtanit.”139
E shënojnë Muslimi dhe Nesaiu.
Buhariu shënon se Ibn Umeri (radijAllahu 'anhu) ka thënë:
‫رأيت رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم يشير إلى المشرق فقال " ها إن الفتنة ههنا‬
" ‫إن الفتنة ههنا من حيث يطلع قرن الشيطان‬
“E kam parë të Dërguarin e Allahut (sal-Allahu 'alejhi

ve sel-lem), se si tregonte drejt lindjes dhe thoshte: ‘Ja,
me të vërtetë çrregullimet vijnë prej andej, me të vërtetë
çrregullimet vijnë prej andej, prej nga shfaqen brirët e
shejtanit.’”140
Atë e shënon vetëm Buhariu.
Në Sunnenet theksohes, se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem) e ka ndaluar qëndrimin mbi kufijtë e rrezeve
të diellit dhe të hijes dhe thoshte:
‫إنه مجلس الشيطان‬
“Ai është vendi i shejtani.”

Theksohen edhe hadithet me kuptim të njëjtë.
“Degët e kërcellit të frutave janë si kokat e shejtanëve.”
[Es-Saffat: 65]
139
Shënon Buhariu, Muslimi, Nesaiu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
140
Shënon Buhariu.
Është e drejtë të thuhet, se ata janë shejtanët, ata nuk janë
gjarpërinj siç e cekin këtë disa komentues të Kur’anit
(mufessirët), e Allahu më së miri e di. Me të vërtetë shpirtrat
janë jo stabil, në ta ka cilësi të shëmtuara të shejtanit, si edhe të
cilësi të bukura të melekëve. Prandaj, i Lartësuari ka thënë:
“Degët e kërcellit të frutave janë si kokat e shejtanëve.”
[Es-Saffat: 65]
Gratë të cilat e kanë parë bukurinë e Jusufit (alejhis-selam),
kanë thënë:
“...“Sa i përkryer është Allahu! (Allahu na ruajtë!) Ky
s’është njeri! Ky është veçse melek madhështor!”” [Jusuf:
31]
Buhariu e shënon transmetimin e Xhabirit (radijAllahu 'anhu)
‫(إذا استجنح) أو (كان جنح الليل) فكفوا صبيانكم فإن الشياطين تنتشر حينئذ فإذا‬
‫ذهب س اعة من العش اء فحل وهم وأغلق بابك واذكر اسم اهلل وأطفئ مص باحك‬
‫واذكر اسم اهلل وأوك س قاءك واذكر اسم اهلل وخمر إن اءك واذكر اسم اهلل ولو‬
." ‫تعرض عليه شيئا‬
“Kur fillon nata, ruani fëmijët tuaj (mblidhni ata në

shtëpi), se me të vërtetë shejtanët atëherë shpërndahen
(mbi Tokë), e kur fillon jacia, mund t’i lëshoni ata.
Mbyllni dyert dhe përmendeni emrin e Allahut, fikni
llambat dhe përmendeni emrin e Allahut, mbuloni pijet
dhe përmendeni emrin e Allahut dhe mbuloni enët (që
kanë ushqim) dhe përmendeni emrin e Allahut, bile
edhe nëse mbi të vendosni diçka (shtagë dhe të
ngjashme).”141
141
Shënon Buhariu.
Shënon Ahmedi, te i cili qëndron edhe: “... shejtani me të
vërtetë nuk e hapë atë që është e mbyllur.”
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Xhabirit (radijAllahu
thënë:
‫" أغلقوا أبوابكم وخمروا آنيتكم وأوكوا أسقيتكم وأطفؤا سرجكم فان الشيطان‬
‫ال يفتح بابا مغلقا وال يكشف غطاء وال يحل وكاء وإن الفويسقة تضرم ال بيت على‬
.‫أهله يعني الفأرة‬
“Mbyllni dyert e juaja, mbuloni enët e juaja, mbyllni

enët e pijeve, fikni llambat e juaja, me të vërtetë
shejtani nuk i hap dyert e mbyllura, nuk i zbulon
mbulesat e juaja, nuk i hap enët me pije, por edhe miu
mund ta ndez shtëpinë.”142
Buhariu shënon transmetimin e Ibn Abbasit (radijAllahu 'anhu)
‫" لو أن أحدكم إذا أراد أن يأتي أهله قال اللهم جنبنا الشيطان وجنب الشيطان ما‬
." ‫رزقتني فإن كان بينهما ولد لم يضره الشيطان ولم يسلط عليه‬
“Kur dikush prej jush, kur dëshiron t’i afrohet gruas së

vet, thotë: ‘O Zot, largoje shejtanin prej nesh dhe
largoje shejtanin prej asaj që na jep’ – nëse do i lind
fëmija, shejtani nuk mund ta dëmtojë atë dhe as të ketë
pushtet mbi të.”143
Gjithashtu, ai shënon nga Ibn Abbasi (radijAllahu 'anhu), se i
142
143
‫أما لو أن أحدكم إذا أتى أهله قال بسم اهلل اللهم جنبنا الشيطان وجنب الشيطان ما‬
‫رزقتنا فرزقا ولدا لم يضره الشيطان‬
“Nëse dikush prej jush, kur i afrohet gruas së vet thotë:

‘Me emrin e Allahut. O Zot, largoje shejtanin prej nesh
dhe largoje shejtanin prej asaj që na jep’ – nëse u jepet
fëmijë, shejtani nuk mundet ta dëmtojë atë.”144
thënë:
‫ يض رب على كل‬.‫" يعقد الش يطان على قافية رأس أح دكم إذا هو ن ام ثالث عق د‬
‫ فإن‬.‫عقدة مكانها " عليك ليل طويل فارقد " فان استيقظ فذكر اهلل انحلت عقدة‬
‫ فإن صلى إنحلت عقده كلها فأصبح نشيطا طيب النفس وإال‬.‫توضأ إنحلت عقدة‬
" ‫أصبح خبيث النفس كسالن‬
“Kur dikush prej jush flenë, shejtani i lidh tri nyje në

zverkun e tij dhe gjatë lidhjes së çdo nyje thotë: ‘Duhet
të flesh tërë natën.’ Nëse ai zgjohet dhe e përmend
Allahun, i zgjidhet një nyje. Nëse merr avdes, i zgjidhet
nyja tjetër, e nëse falet, i zgjidhet edhe nyja e tretë. Ai
ngrihet i gëzuar dhe i disponuar, e në të kundërtën
ngrihet me disponim të keq dhe përtac.”145
thënë:
‫" إذا اس تيقظ أح دكم من منامه فتوضأ فاس تنثر ثالثا ف إن الش يطان ي بيت على‬
‫خيشومه‬
144
Shënon Buhariu.
145
Shënon Buhariu.
“Nëse dikush prej jush zgjohet dhe merr avdes, le të
shpërlajë hundën e vet tri herë, me të vërtetë shejtani
flenë në hundën e tij.”146
Atë e shënojnë edhe Muslimi edhe Nesaiu.
Buhariu shënon se Abdullahu (radijAllahu 'anhu) ka thënë:
‫" ذكر عند الن بي ص لى اهلل عليه وس لم رجل ن ام ليله ثم أص بح ق ال ذاك رجل ب ال‬
" ‫الشيطان في أذنيه‬
“Dikush përmendi te i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve

sel-lem), se një njeri flinte tërë natën, e i Dërguari (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem) ka thënë: ‘Atij njeriu shejtani
i ka urinuar në veshë.’ Apo ka thënë: ‘në vesh.’”147
E shënon Muslimi nga Uthmani dhe Is’haku, e të dy ata nga
Xheriri. E shënon Buhariu, Nesaiu dhe Ibn Maxhe.
thënë:
‫" إذا ن ودي بالص الة أدبر الش يطان وله ض راط ف إذا قضى أقبل ف إذا ث وب بها أدبر‬
‫ فيق ول اذكر ك ذا وك ذا ح تى ال‬.‫ف إذا قضى أقبل ح تى يخطر بين االنس ان وقلب ه‬
" ‫يدري أثالثا صلى أم أربعا فإذا لم يدر أثالثا صلى أم أربعا سجد سجدتي السهو‬
“Kur thirret ezani për namaz, shejtani ik me shpejtësi

duke lëshuar erë, që të mos dëgjohet ezani. Kur ezani
përfundon, kthehet prapë. Kur thirret ikameti, ai (prapë)
ik. Kur përfundon, ai (prapë) kthehet që në mes
njerëzve dhe zemrave të tyre të hedh (në mendimet e
tyre mbi namazin) dhe thotë: ‘Mendoje atë dhe atë!’
Shënon Buhariu, Muslimi, Nesaiu dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
146
Shënon Buhariu, Muslimi, Nesaiu, Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në

147
Musnedin e vet.
derisa njeriu nuk ka për ta ditur se i ka falur tri apo
katër rekate. E atëherë duhet bërë sehvi-sexhde.”148
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Enesit (radijAllahu
thënë:
" ‫" راصوا الصفوف فإن الشيطان يقوم في الخلل‬
“Ngjishini safat, se me të vërtetë shejtani qëndron në

zbrazëtira.”149
Ahmedi ka thënë:
‫" راصوا الصفوف وقاربوا بينها وحاذوا بين االعناق فوالذي نفس محمد بيده إني‬
" ‫الرى الشيطان يدخل من خلل الصف كأنه الحذف‬
“Enes ibn Maliku (radijAllahu 'anhu) ka thënë se i

thënë: “Ngjishni” safat, afrojuni njëri-tjetrit, bashkoni
krahët, pasha Allahun në Duart e të Cilit është shpirti i
Muhammedit, me të vërtetë jam duke e parë shejtanin
se si futet në zbrazëtirat e safave në formë të qengjit të
zi.’”150
Buhariu shënon transmetimin e Ebu Se’idit (radijAllahu 'anhu),
‫" إذا مر بين ي دي أح دكم شئ فليمنعه ف إن أبى فليمنعه ف إن أبى فليقاتله فإنما هو‬
" ‫شيطان‬
“Kur diçka dëshiron të kalojë para jush, pengoni atë, e

nëse refuzon, përsëri pengoni, e nëse refuzon (dhe më
148
Shënon Buhariu.
149
150
tutje tenton të kalojë), luftoni kundër tij, sepse ai është
shejtani.”151
E shënon Muslimi dhe Ebu Davudi.
Imam Ahmedi ka thënë se Ebu Ubejde Haxhib Sulejmani ka
thënë: “E kam parë Ata’a bin Jezid el-Lejthiun se si qëndron në
namaz, u nisa për të kaluar para tij, e ai më pengoi.”
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ebu Se’id el-Hudriut
ve sel-lem), u ngrit për ta falur namazin e sabahut, e ai (Iblisi),
u ngrit pas tij dhe e pengonte në lexim. Pasi e përfundoi
namazin tha:
‫" لو رأيتم وني وإبليس ف أهويت بي دي فما فما زلت أخنقه ح تى وج دت ب رد لعابه‬
‫بين أص بعي ه اتين االبه ام وال تي تليها ول وال دع وة أخي س ليمان الص بح مربوطا‬
‫بس ارية من س واري المس جد بتالعب به ص بيان المدينة فمن اس تطاع منكم أن ال‬
* ‫يحول بينه وبين القبلة أحد فليفعل‬
“Sikur të më kishit parë mua me Iblisin. E shtriva dorën

dhe e tërhoqa në atë mënyrë saqë mes dy gishtërinjve të
mi e ndjeva të ftohtit e jargëve të tij. Sikur të mos e
kujtoja lutjen e Sulejmanit (alejhis-selam), Iblisi do të
gdhinte i lidhur në shtyllën e xhamisë, që fëmijët e
Medinës të luanin me të. Nëse ndonjëri prej jush mund
të pengojë që në mes tij dhe kiblës të kalojë dikush,
atëherë le ta bëjë atë.”152
Hadithin e shënon Ebu Davudi dhe thotë: “Kush mundet...” –
dhe deri në fund të hadithit.
151
Shënon Buhariu, Muslimi dhe Ebu Davudi.
152
Shënon Ebu Davudi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e
fali namazin e sabahut dhe pastaj tha:
‫" أنه ص لى ص الة فق ال إن الش يطان ع رض لي فسد علي لقطع الص الة‬
" ‫علي فأمكنني اهلل منه‬
“Me të vërtetë më është shfaqur shejtani, më pengonte

në namaz që ta ndërpritja atë, e Allahu më liroi prej
tij.”153 – dhe deri në fund të hadithit.
Atë e shënojnë Muslim dhe Nesaiu.
Buhariu, në komentimin e vet, mbi fjalët e të Lartësuarit të cilat
na informojnë mbi Sulejmanin (alejhis-selam), thotë se ai ka
thënë:
“Ai tha: “Zoti im! Më fal mua dhe më dhuro mua
mbretërim të atillë që të mos i shkojë (e të mos ketë) asnjë
pas meje: Vërtet që Ti, Ti je Dhuruesi i Vërtetë i Begative
pa kufi!”” [Sad: 35]
Revhi ka thënë: “Dhe shejtani është dëbuar i nënçmuar.”
Nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu) transmetohet se, i
‫) ليقطع علي‬3( ‫) من الجن تفلت علي البارحة " أو كلمة نحوها‬2( ‫" إن عفريتا‬
‫الص الة ف أمكنني اهلل منه ف أردت أن أربطه إلى س ارية من س واري المس جد ح تى‬
‫تص بحوا وتنظ روا إليه كلكم ف ذكرت ق ول أخي س ليمان (رب اغفر لي وهب لي‬
)‫ملكا ال ينبغي الحد من بعدي إنك أنت الوهاب‬
“Mbrëmë xhini Ifrit m’u vërsul që të ma ndërpriste

namazin. I Lartësuari Allahu, më dha fuqi që ta
153
Shënon Buhariu.
mbisundojë atë dhe ta zë. Mendoja që ta lidh atë për
shtyllën e xhamisë ashtu që të gjithë ta shihnit, e
atëherë më është kujtuar lutja e Sulejmanit (alejhis-
selam): “Zoti im! Më fal mua dhe më dhuro mua
mbretërim të atillë që të mos i shkojë (e të mos ketë)
asnjë pas meje.’”154
Muslimi shënon transmetimin e Ebu Derdas (radijAllahu
'anhu), të ketë thënë se:
‫ " ألعنك بلعنة اهلل ثالثا " وبسط ي ده كأنه يتن اول ش يئا‬:‫" اع وذ باهلل منك " ثم ق ال‬
‫فلما ف رغ من الص الة قلنا يارس ول اهلل قد س معناك تق ول في الص الة ش يئا لم‬
‫ " إن ع دو اهلل إبليس ج اء‬:‫نس معك تقوله قبل ذلك ورأين اك بس طت ي دك فق ال‬
.‫ ثالث م رات‬." ‫ " أع وذ باهلل منك‬:‫) في وجهي فقلت‬4( ‫بش هاب من ن ار ليجمله‬
‫ ألعنك بلعنة اهلل التامة فلم يس تأخر ثم أردت أخ ذه واهلل ل وال دع وة أخينا‬:‫ثم قلت‬
." ‫سليمان الصبح موثقا يلعب به ولدان أهل المدينة‬
“I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem),e

kreu namazin, e ne e dëgjuam duke thënë: “Mbështetem
në Allahun nga ti’, pastaj tha: ‘Të mallkoj me
mallkimin e Allahut’, tre herë, e zgjati dorën e tij sikur
donte të kapte diç. Kur e përfundoi namazin, ne thamë:
‘O i Dërguar i Allahut, të kemi dëgjuar duke thënë diç
gjatë namazit, çfarë nuk të kemi dëgjuar kurrë më parë
duke e thënë atë dhe kemi parë se si e zgjatje dorën
tënde.’ Ai tha: ‘Me të vërtetë armiku i Allahut, Iblisi
erdh me zjarrin flakërues, të cilin donte ta vendoste mbi
fytyrën time. Unë thash: ‘I mbështetem Allahut prej
teje’ – tre herë. Pastaj thash: ‘Të mallkoj me mallkimin
e plotë të Allahut.’ Pastaj dëshirova që ta dënoja. Pasha
Allahun, sikur të mos ishte lutja e vëllait tonë
154
Shënon Buhariu.
Sulejmanit, ai do të gdhinte i lidhur dhe me të do të
luanin fëmijët e Medinës.’”155
“...atëherë le të mos ju mashtrojë kjo jetë e dunjasë, as të
mos ju mashtrojë i pari i mashtruesve (shejtani) ndaj
Allahut.” [Lukman: 33]
“Vërtet që Shejtani është armik për ju, kështu që merreni
atë vërtet si armik. Ai veçse fton ndjekësit e vet që të mund
të bëhen banorë të Zjarrit flakërues (bashkë me të).” [Fatir:
6]
Shejtanit nuk i dhimbset aspak mundi dhe përpjekja rreth
njeriut, duke shpresuar se ka për t’iu nënshtruar në çdo situatë,
gjatë lëvizjes apo gjatë pushimit, ashtu siç cek Hafidh Ebu
Bekr ibn Ebu Dun’ja në librin e vet Mesa’idush-shejtan.
Në veprën Sunen të Ebu Davudit, thuhet se i Dërguari i Allahut
(sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) në një lutje ka thënë:
.‫وأعوذ بك أن يتخبطني الشيطان عند الموت‬
“Dhe mbështetem te Ti që shejtani të mos më mashtroj

gjatë vdekjes.”
Në transmetimet tjera shënohet se Iblisi ka thënë: “O Zot,
pasha fuqinë dhe madhësinë Tënde, unë ata kam për t’i
mashtruar gjithnjë, derisa shpirtrat janë në trupat e tyre”, e
Allahu i Lartësuar ka thënë: “Pasha fuqinë dhe madhësinë
Time, Unë kam për t’i falur ata gjithnjë derisa ata Mua më
kërkojnë të falur.””156
155
Shënon Muslimi.
156
Shënon Ebu Davudi dhe imam Ahmedi në Musnedin e vet.
“Shejtani ju frikëson ju me varfëri dhe ju urdhëron ju për
të vepruar Fahsha (vepra të ulëta, marrëdhënie të paligjshme
e gjynahe të tjera), ndërsa Allahu ju premton juve Falje nga
Vetë Ai dhe Mirësi të pafund; dhe Allahu është i
Gjithëmjaftueshëm për të përmbushur nevojat e krijesave
të Tij, i Gjithëditur.” [El-Bekare: 268]
Premtimi i Allahut është i sigurt, e i shejtanit është gënjeshtër.
Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibn Hibbani në Sahihun e tyre, por edhe
Ibn Ebi Hatimi në Tefsirin e vet, shënojnë transmetimin e Ibn
Mes’udit (radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut (sal-
‫ فأما لمة الشيطان فأيعاد بالشر وتكذيب‬.‫" إن للشيطان للمة بابن آدم وللملك لمة‬
‫ فمن وجد ذلك فليعلم أنه من‬.‫وأما لمة الملك فايعاد بالخير وتصديق بالحق‬.‫بالحق‬
" ‫ومن وجد االخرى فليتعوذ من الشيطان‬.‫اهلل فليحمد اهلل‬
“Me të vërtetë shejtanët kanë prekje (cytje, mess), por

edhe melekët kanë prekje (cytje). Prekja e shejtanit
është të kthyerit mbi të keqen dhe paraqitja e të vërtetës
me gënjeshtrën. Prekja e melekut është kthimi mbi të
mirën dhe konfirmimi i të vërtetës. Atij që i ndodhë kjo
e dyta le ta dijë se ajo është prej Allahut, andaj le ta
falënderoj Allahun. E atij që i ndodh ajo e para, le të
kërkojë mbrojtje (tek Allahu) prej shejtanit.” Pastaj
lexoi:
“Shejtani ju frikëson ju me varfëri dhe ju urdhëron ju për
të vepruar Fahsha (vepra të ulëta, marrëdhënie të paligjshme
e gjynahe të tjera), ndërsa Allahu ju premton juve Falje nga
Vetë Ai dhe Mirësi të pafund; dhe Allahu është i
Gjithëmjaftueshëm për të përmbushur nevojat e krijesave
të Tij, i Gjithëditur.” [El-Bekare: 268]157
Kur kemi biseduar mbi rëndësinë e sures El-Bekare, kemi
përmendur që shejtani ikën prej shtëpisë në të cilën ajo lexohet.
Kur kemi folur mbi rëndësinë e Ajetul-Kursijjës, kemi thënë se
ai që e lexon atë në mbrëmje, atij shejtani nuk i afrohet deri në
mëngjes.
thënë:
‫ له الملك وله الحمد وهو على كل شئ‬.‫" من قال ال إله إال اهلل وحده ال شريك له‬
‫ق دير مائة م رة ك انت له ع دل عشر رق اب وكتبت له مائة حس نة ومحيت عنه مائة‬
‫سيئة وكانت له حرزا من الشيطان يومه ذلك حتى يمسي ولم ي أت أحد بأفضل مما‬
" ‫جاء به إال رجل عمل أكثر من ذلك‬
“Kush thotë: ‘La ilahe il-lallahu vahdehu la sherike leh,

Lehul-mulku ve Lehul-hamdu ve Huve ‘ala kul-li shej’in
kadir’ – njëqind herë në ditë, do ta ketë shpërblimin
sikur t’i kishte liruar dhjetë robër, atij do t’i shkruhen
njëqind vepra të mira, do t’i fshihen njëqind vepra të
këqija, gjatë asaj dite do ta ketë mbrojtjen nga shejtani
deri në mbrëmje dhe askush nuk do të vijë me diç më të
mirë se kjo, përveç atij i cili e thotë atë edhe më
tepër.”158
E shënon Muslimi, Tirmidhiu dhe Ibn Maxhe nga Maliku.
Tirmidhiu thotë, se ky është hadith hasen-sahih.
Shënon Tirmidhiu dhe Ibn Hibbani në Sahihun e vet.

157
Shënon Buhariu, Muslimi, Tirmidhiu, Ibn Maxhe dhe imam Ahmedi në

158
Musnedin e vet.
Buhariu gjithashtu shënon transmetimin e Ebu Hurejres
(radijAllahu 'anhu), se i Dërguari i Allahut ka thënë:
‫" كل ابن آدم يطعن الش يطان في جنبيه بأص بعه حين يولد غ ير عيسى بن م ريم‬
" ‫ذهب يطعن فطعن في الحجاب‬
“Shejtani e prek çdo njeri me gishtërinjtë e vet gjatë

lindjes së tij, përveç Isa’së, djalit të Merjemes, shkoi
për ta prekur, por e preku perden (hixhabin).”159
Buhariu shënon edhe nga Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), se i
‫" التثاؤب من الشيطان فإذا تثاءب أحدكم فليرده ما استطاع فإن أحدكم إذا قال‬
" ‫(ها) ضحك الشيطان‬
“Hapja e gojës është nga shejtani, kur dikujt prej jush i

hapet goja, le ta pengojë atë aq sa të mundet, sepse kur
dikush nga ju thotë: ‘Aaa!’ (gjatë hapjes së gojës),
shejtani qeshet.”160
Shënon Ahmedi, Ebu Davudi dhe Tirmidhiu, ndërsa Nesaiu e
konsideron sahih. Në versionin tjetër thuhet:
" ‫" إذا تثاءب أحدكم فليكظم ما استطاع فان الشيطان يدخل‬
“Kur dikujt prej jush i hapet goja, le të përmbahet sa të

mundet, sepse shejtani atëherë hyn (përmes gojës).”
159
Shënon Buhariu.
160
Shënon Buhariu, Ebu Davudi, Tirmidhiu dhe imam Ahmedi në Musnedin
e vet.
‫" إن اهلل يحب العطاس ويبغض أو يكره التثاؤب فإذا قال أحدكم هاها فإنما ذلك‬
.‫الشيطان يضحك من جوفه‬
“Allahu e do teshtitjen, nuk e do (apo: e urenë atë)

hapjen e gojës. Kur dikush prej jush thotë: ‘ha-ha’
(gjatë hapjes së gojës), kjo është qeshja e shejtanit nga
goja e tij.”161
Buhariu më tutje shënon transmetimin e Mesrukut (radijAllahu
'anhu), se e ka pyetur të Dërguarin e Allahut (sal-Allahu 'alejhi
ve sel-lem), për hapjen e gojës në namaz, e ai tha:
" ‫" هو اختالس يختلسه الشيطان من صالة أحدكم‬
“Kjo është pjesë të cilën shejtani e rrëmben nga

ndonjëri prej jush.”162
Shënon Ebu Davudi dhe Nesaiu.
Buhariu shënon transmetimin e Katades (radijAllahu 'anhu), e
ai e transmeton nga babai i vet (Ebu Katade) se i Dërguari i
‫" الرؤيا الص الحة من اهلل والحلم من الش يطان ف إذا حلم أح دكم حلما يخافه‬
" ‫فليبصق عن يساره وليتعوذ باهلل من شرها فإنها ال تضره‬
“Ëndrra e bukur është nga Allahu, e ëndrra e shëmtuar

është nga shejtani, kështu që nëse dikush nga ju
përjeton ëndërr të shëmtuar nga e cila tmerrohet, le të
pështyjë pak në anën e majtë dhe le të kërkojë mbrojtje
tek Allahu nga e keqja e tij, e ai nuk do t’i shkaktoj
ndonjë të keqe.”163
161
162
Shënon Buhariu, Ebu Davudi, Nesaiu dhe imam Ahmedi në Musnedin e
vet.
163
‫" ال يش يرن أح دكم إلى أخيه بالس الح فانه ال ي دري أح دكم لعل الش يطان أن‬
" ‫ينزع في يده فيقع في حفرة من النار‬
“Asnjëri prej jush të mos e tregoj (drejtoj) armën drejt

vëllait të vet, sepse nuk e din, mundet që shejtani t”ia
rrëmbej nga duart dhe kështu ta hedh atë në humnerën e
zjarrit.”164
“vërtet që Ne e kemi zbukuruar qiellin më të afërt me drita
dhe Ne i kemi bërë drita të tilla gjuajtëse për të larguar
shejtanët; dhe për ta Ne kemi përgatitur ndëshkimin e
Zjarrit flakërues.” [El-Mulk: 5]
pasi ata vriten me zjarr (bombardohen nga çdo anë).” “Të
përzënë dhe i tyre është një ndëshkim i pandërprerë (i
dhimbshëm).” “Përveç ndonjërit që shkëput ndonjë grimcë
vjedhurazi dhe janë të ndjekur me zjarr flakërues me
shkëlqim të fortë.” [Es-Saffat: 6-10]
18]
164
“Dhe nuk janë shejtanët që e kanë zbritur atë (Kur’anin).”
“As nuk do t’u takonte aspak atyre, as edhe nuk kanë
mundësi (ta krijojnë e ta paraqesin atë).” “Sigurisht që ata
janë larguar larg nga të dëgjuarit.” [Esh-Shu’ara’: 210-212]
Duke na lajmëruar neve mbi xhinët, i Lartësuari ka thënë:
“Dhe ne shihnim të kapnim qiellin, por atë e gjetëm të
mbushur me rojtarë të rreptë dhe me zjarre të flaktë.”
“Dhe vërtet që ne uleshim atje në vende për të dëgjuar (për
të vjedhur ndonjë fjalë), por kushdo që dëgjon tash, do të
gjejë një zjarr të fshehtë që i rri në pritë.” [El-Xhinn: 8-9]
Buhariu shënon transmetimin e Aishes (radijAllahu 'anha), se i
‫المالئكة تح دث في العن ان (والعن ان الغم ام) ب االمر يك ون في االرض فتس مع‬
‫الش ياطين الكلمة فتقرها في أذن الك اهن كما تقر الق ارورة فيزي دون معها مائة‬
.‫كلمة‬
“Kur melekët flasin në mes reve mbi çështjet që kanë

për të ndodhur në Tokë, shejtanët e përgjojnë ndonjë
fjalë dhe atë ia transmetojnë në vesh magjistarit
(falltarit), sikur, kur ndokush zbrazë diç në gastare, e
asaj ia shtojnë edhe njëqind gënjeshtra të veta.”165
Buhariu shënon transmetimin e Ebu Zubejrit (radijAllahu
thënë:
‫" انهم ليس وا بشئ " * فق الوا يا رس ول اهلل إنهم يح دثوننا أحيانا بشئ فيك ون حقا‬
‫) من الج ني‬7( ‫) يخطفها‬6( ‫ " تلك الكلمة من الحق‬:‫فق ال ص لى اهلل عليه وس لم‬
‫) في أذن وليه كقرقرة الدجاجة فيخلطون معها مائة كذبة‬8( ‫فيقرقرها‬
165
Shënon Buhariu.
“Ata nuk janë asgjë!”166 As’habët thanë: “O i Dërguar i
Allahut, ata ndonjëherë na flasin atë që është e vërtetë”,
me ç’rast i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-
lem) tha: “Ajo është fjalë e vërtetë të cilën xhinët, e
pëshpëritin në veshin e klientit të tyre, ashtu si
kokorisja e pulës, e asaj ia shtojnë edhe njëqind
gënjeshtra të tyre.”167
Ky është transmetimi i Buhariut.
Buhariu shënon edhe nga Ebu Hurejra (radijAllahu 'anhu), se i
‫" إذا قضى اهلل االمر في الس ماء ض ربت المالئكة بأجنحتها خض عانا لقوله كأنه‬
:‫ فإذا فزع عن قلوبهم قالوا ماذا قال ربكم قالوا للذي قال‬.‫سلسلة على صفوان‬
‫ ومس ترق الس مع هك ذا بعضه‬.‫ فيس معها مس ترق الس مع‬.‫الحق وهو العلي الكب ير‬
.‫فوق بعض‬
“Kur Allahu e urdhëron ndonjë gjë mbi qiej, melekët

rrahin me krahët e vet nga respekti ndaj fjalëve të Tij,
sikurse zinxhiri kur qëllon mbi mur, duke iu nënshtruar
fjalëve të Tij, e kur u qetësohen zemrat nga frika,
pyesin: ‘Çfarë tha Zoti juaj?’ Do të përgjigjen ata që
janë pyetur: ‘Të vërtetën e ka thënë, ai është i
Lartësuari më i Madhi’ e atë e dëgjon ai i cili përgjon, e
ata që përgjojnë janë kështu, të gjithë njëri mbi tjetrin”
– e Sufjani (njëri nga transmetuesit) atë e tregoi me
duar, e drejtoi dorën dhe atë e tregoi me gishtërinj. “Ai
dëgjon diç, dhe atë ia përcjellë atij që është poshtë, ai ia
përcjellë tjetrit, e ai ia përcjellë tjetrit dhe ashtu gjithnjë,
derisa nuk vendoset në gjuhën e magjistarit (sahirit) apo
falltarit. Është e mundur që (xhinin) ta godet flaka para
166
Dmth. Falltorët dhe magjistarët, ata nuk dijnë asgjë (sh.p.).
167
se t’ia dorëzoj atë (magjistarit), e është e mundur që t’ia
dorëzojë para se të goditet, e asaj ia shton edhe njëqind
gënjeshtra të veta. Pastaj thuhet: “A nuk na ka thënë atë
ditë, atë, atë dhe atë?’ – e i besohet për shkak të asaj që
ka dëgjuar nga qielli.”168
“Dhe kushdo që largohet (verbon veten) nga përkujtimi i të
Gjithëmëshirshmit, Ne i caktojmë atij shejtanin që të jetë
për të shok e mik i ngushtë i tij.” “Dhe vërtet që ata
(shejtanët) i pengojnë ata nga Udha (e Drejtë), por
(mosbesimtarët) mendojnë se në të vërtetë ata janë të
udhëzuar në Udhë të mbarë!” “Derisa, kur (një i tillë) vjen
tek Ne, ai i thotë (shejtanit, mikut të tij): “Sikur mes meje
dhe teje të ishte një largësi sa dy lindjet” - me të vërtetë sa
shok i keq je ti!” [Zuhruf: 36-38]
Dhe Ne u vendosëm atyre (shejtanë) si shokë të ngushtë (në“
dunja), të cilët ua bënë joshëse e të drejta çfarë qe para tyre
(veprat e liga që i bënin) dhe çfarë qe pas tyre (mohimi i
çështjeve të Jetës së Ardhshme). Dhe Fjala (ndëshkimi) është
përligjur kundër atyre që ishin në radhët e brezave të parë
nga mesi i xhindeve dhe i njerëzve që kanë kaluar tashmë
para tyre. Me të vërtetë që ata ishin krejt të humbur.”
[Fussilet: 25]
“Shoku i tij (shejtani) do të thotë: “Zoti ynë! Unë nuk e
shtyva që ai të shkelte kufijtë (e të kalonte në mashtrim,
shtypje e të binte në poshtërsi), por ai vetë qe në gabim tepër
të largët.”” “Allahu do të thotë: “Mos u grindni para Meje.
Unë tashmë që më parë ju tërhoqa vërejtjen.” “Fjala që del
prej Meje nuk mund të ndryshohet dhe Unë nuk jam aspak
i padrejtë ndaj robëve.”” [Kaf: 27-29]
168
“Dhe kësisoj Ne kemi caktuar për çdo Pejgamber armiq -
shejtanët nga njerëzit dhe xhindet duke frymëzuar njëri-
tjetrin me fjalë të stolisura për mashtrim. Po të kishte
dashur Zoti yt, ata nuk do ta kishin bërë atë, kështu që lëri
ata në të tyren me trillimet e tyre. (Tefsir Al-Kurtubi).”
“(Kjo me qëllim) që zemrat e atyre të cilët nuk besojnë në
Botën e Përtejme, të mund të tërhiqen te një mashtrim i
tillë dhe që të mund të mbeten të kënaqur me të e më tej të
mund të bëjnë çfarë po vazhdojnë (të veprojnë të gjitha llojet
e gjynaheve e të të këqijave).” [El-En’am: 112-113]
Kur kemi folur mbi cilësitë e melekëve, e kemi cekur hadithin
të cilin e shënon Ahmedi nga Ibn Mes’udi (radijAllahu 'anhu),
‫" ما منكم من أحد إال وقد وكل به قرينه من الجن وقرينه من المالئكة قالوا وإياك‬
.‫يا رسول اهلل قال وإياي ولكن اهلل أعانني عليه فال يأمرني إال بخير‬
“Nuk ka asnjë prej jush, e që për të, të mos jetë i

ngarkuar përcjellësi i tij xhin dhe përcjellësi i tij
melek.” As’habët pyetën: ‘A edhe për ty, o i Dërguar i
Allahut?’ ‘Edhe për mua, por mua Allahu më ka
ndihmuar kundër tij (xhinnit), e ai më urdhëron vetëm
të mirën’ – u përgjigj i Dërguari (sal-Allahu 'alejhi ve
sel-lem).”169
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Ibn Abbasit (radijAllahu
thënë:
‫" ليس منكم من أحد إال وقد وكل به قرينه من الش ياطين ق الوا وأنت يارس ول اهلل‬
‫قال نعم ولكن اهلل أعانني عليه فأسلم‬
169
“Nuk ka asnjë prej jush, e që për të të mos janë të
ngarkuar përcjellësit e tij shejtan.” As’habët pyetën: “A
edhe për ty, o i Dërguar i Allahu?” “Edhe për mua, por
mua Allahu më ka ndihmuar kundër tij dhe ai e pranoi
Islamin” – u përgjigj i Dërguari i Allahut (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem).170
Atë e shënon Ahmedi dhe ai i plotëson kushtet e sahihut.
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Aishes (radijAllahu
'anhu), e cila ka thënë:
‫ " مالك‬:‫" خرج من عندها ليال قالت فغرت عليه قالت فجاء فرأى ما أصنع فقال‬
‫ فقال رسول اهلل‬.‫ فقلت ومالي أن ال يغار مثلي على مثلك‬:‫يا عائشة أغرت " قالت‬
.‫ يا رس ول اهلل أو معي ش يطان‬:‫ص لى اهلل عليه وس لم " أفأخ ذك ش يطانك " ق الت‬
‫ " نعم " قلت ومعك يا رس ول اهلل ؟‬:‫ ق ال‬.‫ قلت ومع كل إنس ان‬." ‫ " نعم‬:‫ق ال‬
" ‫ " نعم ولكن ربي أعانني عليه حتى اسلم‬:‫قال‬
“Një natë, derisa i Dërguari i Allahut ishte tek unë, doli

për shkak të një nevoje. Mua më kaploi xhelozia, e kur
erdh ai dhe më pa në atë gjendje, më pyeti: ‘O Aishe, a
mos vallë të ka kapluar xhelozia?’ Unë i thash: ‘E si të
mos jetë xheloze ndokush sikurse unë për dikë sikurse
ti!’ Atëherë ai tha: ‘A të ka ardhur shejtani yt?’ Ajo tha:
‘O i Dërguar i Allahut, a afër meje ka shejtan?’ Ai tha:
‘Po!’, e ajo pyeti: ‘A me çdo njeri ka?’ I Dërguari (sal-
Allahu 'alejhi ve sel-lem) tha: ‘Po.’ Aishja pyeti: ‘Pra,
a ke edhe ti, o i Dërguar i Allahut?’ ‘Kam, por Zoti im
më ndihmoi kundër tij dhe ai e ka pranuar Islamin.’”171
170
171
(radijAllahu 'anhu) se i Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve
sel-lem) ka thënë:
" ‫" إن المؤمن لينصى شيطانه كما ينصى أحدكم بعيره في السفر‬
“Me të vërtetë besimtari e tërheqë shejtanin e vet ashtu

sikur që ndonjëri prej jush e tërheqë devenë e vet gjatë
udhëtimit.”172
Këtë e shënon vetëm imam Ahmedi. Shprehja “e tërheqë
shejtanin e vet” do të thotë, e tërheqë atë për frerësh, e lëshon
dhe e shtrëngon atë siç veprohet me devenë.
“(Iblisi) tha: “Për shkak se më flake mua, vërtet që unë do
të jem në pritë kundër tyre (njerëzve) në Rrugën Tënde të
Drejtë.” “Pastaj do t’u afrohem atyre përballë dhe pas
shpine, nga e djathta dhe nga e majta dhe Ti do të shohësh
shumicën e tyre të mos jenë falënderuesit e Tu (nuk do të
jenë të bindur ndaj Teje).”” [El-A’raf: 16-17]
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Sebure ibn Ebi Fakihut
‫" إن الشيطان قعد البن آدم بأطرقة فقعد له بطريق االسالم فقال أتسلم وت ذر دينك‬
‫ ق ال فعص اه وأس لم ق ال وقعد له بطريق الهج رة فق ال أته اجر وت ذر‬.‫ودين آبائ ك‬
‫ ثم قعد له‬.‫أرضك وسماءك وإنما مثل المهاجر كالفرس في الطول فعصاه وهاجر‬
‫بطريق الجه اد وهو جهد النفس والم ال فق ال أتقاتل فتقتل فتنكح الم رأة ويقسم‬
‫الم ال ق ال فعص اه وجاهد " ق ال رس ول اهلل ص لى اهلل عليه وس لم " فمن فعل ذلك‬
‫ وان قتل ك ان حقا على اهلل أن يدخله‬.‫منهم ك ان حقا على اهلل أن يدخله الجن ة‬
172
‫الجنة وان كان غرق كان حقا على اهلل أن يدخله الجنة وان وقصته دابته كان حقا‬
.‫على اهلل أن يدخله الجنة‬
“Me të vërtetë shejtani ndalet në rrugë përpara njeriut,

dhe ndalet në rrugën e islamit të tij dhe thotë: ‘Vallë, a
je duke e pranuar islamin dhe je duke e lënë fenë tënde
dhe fenë e paraardhësve të tu?’, e ai nuk e dëgjon atë
dhe e pranon islamin. Pastaj ai ndalet në rrugën e
hixhretit të tij dhe thotë: ‘Vallë a je duke u shpërngulur
dhe duke e lënë tokën tënde dhe qiellin tënd, ndërsa
mërgimtarët janë sikurse kali në shkretëtirë?’, e ai nuk e
dëgjon atë dhe shpërngulet. Pastaj ndalet në rrugën e tij
të xhihadit, e ai e jep mundin dhe pasurinë e vet, e ai
thotë: ‘Vallë a të luftosh dhe të vritesh, e që gruaja të të
martohet përsëri, e pasuria të të ndahet?’, e ai nuk e
dëgjon atë dhe lufton.” I Dërguari i Allahut (sal-Allahu
'alejhi ve sel-lem) ka thënë: “Ai i cili vepron kështu, ka
të drejtë tek Allahu që Ai ta shpie në Xhennet; nëse
vritet, ka të drejtë tek Allahu që ta shpie në Xhennet;
nëse fundoset, ka të drejtë tek Allahu që ta shpie në
Xhennet; nëse i pëson e shaluara e tij, ka të drejtë tek
Allahu që ta shpie në Xhennet.”173
Imam Ahmedi shënon transmetimin e Abdullah ibn Umerit
ve sel-lem) rregullisht e lexonte lutjen vijuese, në mëngjes dhe
në mbrëmje:
‫" اللهم اني أس ألك العافية في ال دنيا واآلخ رة اللهم إني أس ألك العفو والعافية في‬
‫ديني ودنياي وأهلي ومالي اللهم استر عوراتي وآمن روعاتي اللهم احفظني من بين‬
‫يدي ومن خلفي وعن يميني وعن شمالي ومن فوقي وأعوذ بعظمتك أن أغتال من‬
" ‫تحتي‬
173
“O Zoti im, të lutem për ndihmë në këtë dhe botën
tjetër. Zoti im, të lutem Ty për falje dhe ndihmë në fenë
time dhe dunjanë, familjen dhe pasurinë time. Zoti im
mbuloji pjesët e turpshme të mia dhe largoje frikën nga
unë. Zoti im, më dhuro mbrojtje përpara dhe pas meje,
nga ana ime e majtë dhe nga ana ime e djathtë, mbi mua
dhe nën mua, mbështetem tek Ti me Madhësinë Tënde
që të mos mashtrohem nga ana e atij i cili është nën
mua.”174
174
Disa fjalë mbi librin (sh.p.)
Të dashur lexues, falënderoj Allahun që më mundësoi dhe më

lehtësoi që të përkthej një pjesë nga vepra El-Bidaje ve en-
Nihaje (Fillimi dhe mbarimi) të Imamit tonë të shquar, Ebu-l-
Fida Imadudin Ismail ibn Umer ibn Kethir El-Kureshij El-
Busrevij, e cila është botuar në katërmbëdhjetë vëllime, e kjo
pjesë e përkthyer është vetëm një pjesë nga vëllimi i parë i
kësaj vepre të madhe.
Shpresojmë, që me ndihmën e Allahut, do të na mundësohet
edhe përkthimi i pjesëve tjera të këtij libri të madh.
Falënderojmë Zotin e bëtëve dhe salavati e selami qofshin mbi

të Dërguarin tonë, Muhammedin (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem),
familjen e tij, shokët e tij dhe të gjithë ata që e pasojnë rrugën e
tij deri në ditën e Gjykimit.
Përmbajtja:
PARATHËNIE_______________________________________5
MBI FJALËT E TË LARTËSUARIT___________________15
“ALLAHU ËSHTË KRIJUES I ÇDO SENDI...”_________15
PËRSHKRIMI I KRIJIMIT TË ARSHIT DHE KURSIJJËS
_________________________________________________21
KURSIJJ____________________________________________35
LEVHI-MAHFUDH________________________________39
(PLLAKA E RUAJTUR ME KUJDES)_________________39
KRIJIMI I QIEJVE, TOKËS DHE ASAJ QË ËSHTË
NDËRMJET TYRE_________________________________41
SHTATË TOKAT____________________________________53
DETET DHE LUMENJTË_____________________________65
Toka dhe Deti________________________________________83
Ajetet që kanë të bëjnë me krijimin e qiejve dhe asaj që
gjendet në ta_________________________________________87
Rruga e qumështit (kashta e kumtrit) dhe bubullima______115
KRIJIMI I MELEKËVE DHE CILËSITË E TYRE______119
Llojet e melekëve____________________________________149
Përparësitë e melekëve ndaj njerëzve___________________167
KRIJIMI I XHINNËVE DHE RRËFIMET MBI SHEJTANËT
________________________________________________171

Krijimi I Botes

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Krijimi I Botes

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫حافظ ابن‬ ‫خلق العلم‬

‫حافظ ابن كثير‬

Autor: Hafidh Ibn Kethir

Përktheu dhe përshtati Recensues sheriatik:

Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit,

“Transmeto nga unë, madje qoftë edhe një ajet, nuk

Allahu i Lartësuar në Librin e Vet të nderuar ka thënë:

“O i Dërguar i Allahut, ku ka qenë Zoti ynë para se t’i

“E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (sal-Allahu

“Banorët e Jemenit i thanë të Dërguarit të Allahut (sal-

Allahu i Lartësuar ka thënë:

“Nuk ka të adhuruar tjetër me meritë përveç Allahut, të

“Rinim me të Dërguarin e Allahut, (sal-Allahu 'alejhi ve

“A e dini se sa është distanca në mes qiellit dhe

“Një beduinë erdhi te i Dërguari i Allahut (sal-Allahu

“Allahu është mbi Arshin e Vet, ndërsa Arshi i Tij është

“Një grua erdhi te i Dërguari i Allahut (sal-Allahu

“Kur kërkoni nga Allahu Xhennetin, kërkoni Firdevsin,

“Është lëkundur Arshi i të Gjithmëshirshmit nga vdekja

Subhaneke Allahume ve bi hamdike, lekel-hamdu ‘ala hilmike

Transmeton Ibn Xheriri, përmes Xhuvejbirit – i cili është

“Shtatë qiejt pranë Kursijjës janë sikur shtatë dërhem të

“E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut, (sal-Allahu

Hafidh Ebul Kasim Et-Taberani transmeton nga Ibn Abbasi

“Me të vërtetë Allahu e ka krijuar Pllakën të ruajtur me

Ibn Xheriri thotë, se mbi çështjen se në cilën ditë filloi krijimi

“Allahu krijimin e filloi të shtunën.”27

“Hyra te Lajmëtari i fesë (sal-lAllahu 'alejhi ve sel-

“I Dërguari i Allahut (sal-Allahu 'alejhi ve sel-lem) e

“Kur Allahu përfundoi krijimin, shënoi në Librin që

Allahu i Lartësuar ka thënë:

“O Ebu Seleme, lëre atë tokë, me të vërtetë i Dërguari i

“Kush merr diçka nga toka pa asnjë të drejtë, ajo do të

“Koha rrjedh në mënyrë të njëjtë prej ditës kur Allahu i

“Kush pa të drejtë merr një pëllëmbë të tokës ajo në

“Kam thënë: “O i Dërguar i Allahut, cila dhunë është

“Kush në mënyrë të paligjshme e merr një pëllëmbë të

“Kush në mënyrë të paligjshme merr një pëllëmbë tokë,

“Kush në mënyrë të paligjshme merr një pëllëmbë tokë,

“Ishim duke ndenjur te i Dërguari i Allahut (sal-Allahu

“Kur Allahu e krijoi Tokën, e bëri atë që të lëkundet,

“Dhe është Ai i Cili ju ka nënshtruar detin që të hani prej

“Uji i tij është i pastër, ndërsa gjallesat e ngordhura në

“Një natë kam dalë nga logori ushtarak dhe askush

“Uji i tij (detit) është i pastër, e gjallesat e ngordhura në

“Na janë të lejuara dy lloje të ushqimit të kafshëve të

“Allahu ka folur me detin në perëndim, por ka biseduar

“Sejhan (lumi në Turqi), Xhejhan (lumi në Turqi),

“Katër lumenj burojnë nga Xhenneti: Eufrati, Nili,

“Hurmat janë nga Xhenneti dhe në to gjendet ilaçi

“Ethet (temperatura) janë erë (dahu) nga zjarri i

“Kur ethet shtohen, qetësoni ato me ujë. Me të vërtetë

Allahu i Lartësuar ka thënë:

“E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (sal-Allahu

Tani më, e kemi përmendur se krijimi i Tokës i ka paraprirë

“A e dini se sa ka në mes qiejve dhe Tokës?” “Allahu

“Kur na vjen nata, shkon dita dhe perëndon dielli,

“Allahu ka thënë: ‘Më shqetëson biri i Ademit, e shanë

“Me të vërtetë Dielli dhe Hëna janë dy shenja të

“Dielli dhe Hëna do të jenë dy sfera në Ditën e

“Na tregonte Ebu Hurejre (radijAllahu 'anhu), se i

“Dielli dhe Hëna do të jenë të ndezur flakë në zjarr.”66

“Ai ka qenë mbledhës i padrejtë i të dhjetëve dhe