TÜRKÇE AKILLI DERS FÖYLERİ (ADF)

Yayın Sertifika No: 33955

ÖN SÖZ
Sevgili Arkadaşlar,
ADRES Sizlerin ve değerli kurumlarımızın yoğun talepleri
doğrultusunda Soru Kalesi Yayınları olarak deneyimi-
Kocasinan Merkez Mah.
mizi üst düzey bir eğitim setinde buluşturduk. Birikim
Mahmutbey Cad. Tezcan Sitesi ve heyecanımızla; özel hazırladığımız sınavlara hazırlık
No:345/A Bahçelievler/İSTANBUL setimizi, eğitimdeki teknolojik gelişmelerle uyumlu mo-
dern öğrenme argümanlarıyla birleştirerek konseptimizi
Telefon: 0212 602 0033 tamamladık.
Sınavlara hazırlık setlerimiz Bloom Taksonomisinin
Bilişsel Öğrenme Modeline göre hazırlandı. Taksonomi
Yunanca taksis (düzenleme) ve nomos (yasa) sözcükle-
rinden türetilmiştir. Bilişsel öğrenme modeli; öncelikle
her öğrencinin algı yapısının farklı olduğunu bilerek
okul, kurs gibi toplu eğitim verilen yerlerde bu farklılı-
ğın olumsuz etkilerini en aza indirgemek ve bunu çocuk,
GENEL YAYIN YÖNETMENİ aile, toplum için faydalı hale getirmek için geliştirilmiş
Mithat NAK bir modeldir. Bu modeli oluşturan temel şey; öğrenci-
lerdeki algılama farklılıklarını kontrol altında tutarak öğ-
YAZAR retimin niteliğinin kontrol edilebilmesidir. Soru Kalesi
Şahin VERMEZ yayınları olarak “Her öğrenci öğrenebilir.” ilkesiyle ya-
yınlarımızı hazırladık. Hazırladığımız Akıllı Ders Anlatım
Mehmet DAĞLI
Föylerimizi Bloom’un Bilişsel Öğrenme Taksonomisin-
dekine göre en basit öğrenme aşamasından en yoğun
EDİTÖRLER
öğrenme aşamasına doğru altı kategoriden oluşturduk.
Fatih ÖZDEMİR
Bu kategoriler:
Neslihan ÖZER
Bilgi → Kavrama → Uygulama → Analiz → Değer-
Ayşenur BİNİCİ
lendirme → Sentez.
Ayhan FIRAT
Akıllı Ders Anlatım Föylerimiz (ADF) her biri 40 daki-
ka + 40 dakika yani 2 derste anlatılacak konunun müf-
DİZGİ VE GRAFİK
redatını kapsayacak şekilde oluşturuldu. Bu çalışma,
Soru Kalesi Dizgi Servisi yıllarca dershanecilik ile sınavlara hazırlık programları
yapmış akademik birimimizin iş birliğiyle hazırlandı.
ADF’lerde konu dağılımları hem öğretmenlerin hem de
sınavlara hazırlık yapacak sizlerin yüksek verim alabi-
leceği şekilde hazırlandı. Ders föyleri yeni nesil ve yeni
jenerasyon soru örnekleri ve konu anlatımıyla güncel-
lendi.
Akıllı Ders Anlatım Föylerinin (ADF) konu akışında,
Bilişsel öğrenme modelinin Bilgi Basamağını Bilgi ko-
nuları ile, Kavrama basamağını Açık Uçlu Örneklerle,
Uygulama Basamağını Çoktan Seçmeli Uygulama So-
rularıyla, konunun önemini vurgulamak için ÖSYM’nin
Çıkmış Sorularıyla, konunun önemli dönüm noktalarını
ön plana çıkarmak için yönlendirme ikonlarıyla (Dikkat,
Taktik, Not, Hatırlatma bilgileri), Analiz basamağında;
föy konularını test etmek için Analiz Testiyle ders anla-
tım föyleri olan ADF’ler hazırlandı.
Sınavlara hazırlık setlerimizin akıllı tahta içerikleri
online ya da offline olarak kullanılabilir. Bu içeriklere
www.sorukalesi.com adresimizin dijitalkale sayfa-
sından ulaşabilirsiniz. Fatih Projesi ve tüm akıllı tahta
programlarında rahatlıkla kullanabileceğiniz anlaşılır ve
kullanışlı bir içerik hazırladık. Akıllı tahta içeriğimiz ile il-
gili çalışmalarımızı sitemizden indirip inceleyebilirsiniz.
Her biri alanında uzman yazarlarımız tarafından
hazırlanan bu setler, sizi hedefinize ulaştıracak ve ba-
şarınızla gurur duyacağınız bir geleceğe kavuşturacak
ve daha nice gencin hayallerine kavuşmasına yardımcı
olmaya devam edecektir. Tüm bu yenilikler ve sinerjinin
faydalı olması temennisiyle…
Başarı için şimdi kuşanma zamanı.

İÇİNDEKİLER
ÜNİTE 1: SÖZCÜKTE ANLAM ÜNİTE 9: SÖZCÜK TÜRLERİ (İSİM SOYLU)
ADF 01 Sözcükte Anlam Özelliği ADF 18 İsimler (Adlar)
ADF 02 Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ADF 19 Sıfatlar (Ön Adlar)
BASKI ADF 03 Sözcükte Anlam Olayları - Kalıplaşmış ADF 20 Zamirler (Adıllar)
Sözcükler - Söz Öbekleri ADF 21 Tamlamalar
KORZA YAYINCILIK
ÜNİTE 2: CÜMLEDE ANLAM ADF 22 Zarflar (Belirteçler)
BASIM SAN. VE TİC. AŞ.
ADF 04 Cümle Yorumu ADF 23 Edatlar (İlgeç), Bağlaçlar, Ünlemler
Yenice Mah. Çubuk Yolu No: 3 ADF 05 Kavramlar
Esenboğa / ANKARA ADF 06 Anlamına ve Anlatımına Göre Cümleler ÜNİTE 10: SÖZCÜK TÜRLERİ (FİİLLER)
ADF 24 Anlamına Göre Fiiller - Eylemde Kip - Eylemde
Sertifika No: 40961 ÜNİTE 3: PARAGRAF
Kişi - Eylemde Olumsuzluk - Eylemde Soru
ADF 07 Paragrafın Yapısı
- Zaman (Anlam) Kayması
ADF 08 Paragrafta Ana Düşünce - Paragrafta Yardımcı
Düşünce ADF 25 Çekimli Fiil - Ek Eylem (Ek Fiil) - Eylemde Yapı
ADF 09 Paragraf Çeşitleri - Paragrafta Ana Duygu ADF 26 Fiilimsi (Eylemsi)

ÜNİTE 4: ANLATIM TÜRLERİ ÜNİTE 11: CÜMLENİN ÖGELERİ

ISBN 978-605-9457-69-9
İSTANBUL
Bu kitap Bloom Taksonomisinin Bilişsel
Öğrenme Modeline göre “Her öğrenci
öğrenebilir.” kapsamında hazırlanmıştır.
Kitabın her hakkı saklıdır ve Soru Kalesi
Bilişim Eğitim ve Yayıncılık San. Tic. Ltd.Şti.’ne
aittir. Kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri
kısmen de olsa hiçbir şekilde izinsiz
kopyalanıp yayımlanamaz.
ADF 10 Anlatım Teknikleri ve Düşünceyi Geliştirme ADF 27 Temel Ögeler
Yolları ADF 28 Yardımcı Ögeler
ÜNİTE 5: SÖZCÜKTE YAPI ÜNİTE 12: FİİL ÇATISI
ADF 11 Kök - Çekim Ekleri
ADF 29 Özne-Yüklem İlişkisi - Nesne-Yüklem İlişkisi
ADF 12 Yapım Ekleri
ÜNİTE 6: SES BİLGİSİ ÜNİTE 13: CÜMLENİN TÜRLERİ
ADF 13 Ses Olayları - 1 ADF 30 Yüklemin Türüne Göre, Yüklemin Yerine Göre,
ADF 14 Ses Olayları - 2 Anlamına Göre, Yapısına Göre Cümleler
ÜNİTE 7: YAZIM KURALLARI ÜNİTE 14: ANLATIM BOZUKLUKLARI
ADF 15 Yazım Kuralları - 1 ADF 31 Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozukluğu
ADF 16 Yazım Kuralları - 2 ADF 32 Cümle Düzeyinde Anlatım Bozukluğu
ÜNİTE 8: NOKTALAMA İŞARETLERİ
ADF 17 Noktalama İşaretleri Çözümler
turkce ÜNİTE 1: SÖZCÜKTE ANLAM
ADF 01
SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİĞİ
 Sözcük
örnek 1
Tek başına bir anlamı olan veya cümle içinde diğer sözcüklerle
birlikte kullanıldığında anlam kazanan ses topluluğudur. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler gerçek anlam-
da kullanılmışsa “+”, farklı anlamda kullanılmışsa “–” koyalım.
Örnek:
1. Büyür güzellikleri çocukların düşlerimde.
Anne, sevda, dostluk, sınav, gibi, için, ve…
2. Orada geçirdiğim günleri özlemle arıyorum.
3. Zamanla olayın sır perdesi aralandı.
 Sözcük Dağarcığı
4. Kırk yaşına kadar çocukluğunun geçtiği evde yaşadı.
Konuşurken veya yazarken kullanılan sözcük sayısıdır.
5. İnsanın sırtını dayayabileceği bir dostu olmalı.
6. Açık kalan pencereden giren kedi eti alıp gitmiş.
 Kavram
7. Sizin alçak gönüllü olmanız sizi yükseltir.
Bir nesnenin insan zihnindeki tasarım veya çağrışımıdır.
8. Sizin desteğiniz bana yaşama gücü verdi.
9. Doğum günü sürprizini görünce mutlu oldu.

çağrışım
“Kitap” sözcüğünü duyduğumuz zaman zihnimizde bir kitap res­
mi canlanır. Çünkü somut bir nesnedir.
Ancak “aşk” dediğimizde sözcüğün bir somut karşılığı yoktur.
Fakat zihnimizde o kavramı hatırlatan çağrışım meydana gelir.
Bu çağrışım bir kalp, kırmızı gül veya başka bir şey olabilir.
SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİĞİ
1. Gerçek (Temel, İlk, Başat) Anlam
Bir sözcüğün söylendiği anda zihinde belren ilk anlamına gerçek
anlam denir. Sözcüğün sözlükteki ilk anlamıdır.
uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “görmek” sözcüğü gerçek an-
lamında kullanılmıştır?
A) Bu milletin iradesinin ne kadar güçlü olduğunu herkes görecek.
B) Hangi memlekete gitsek resmî makamlar kadar halktan da rağ­
bet görürdük.
C) Bu Anadolu topraklarının her karışı o kadar çok savaş gördü ki…
D) Komşularımızın yeni kiraladıkları ev güneş görüyor muydu?
E) Dedemin yaşı ilerledikçe gözleri çok iyi görmüyordu.
Çözüm:

 Sobaya attığımız odunlar çabucak yandı.

 Elinde ağır bir valiz vardı.

 Dişlerini düzenli olarak fırçalıyordu.

 Çocuklar bahçede yaktıkları ateşin üstünden atlıyorlardı.

 Biraz havalanıp bir başka kayaya kadar uçtu.

 İnsan, hayallerinin peşinden gitmeli.
 Elimdeki küçük, düz taşları bir bir dereye atıyordum.
 Bir divanın üstüne oturmuş, eski günlerden konuşuyorlardı.
Çok Anlamlılığın Oluşması
 Bir sözcüğün zamanla gerçek anlamından başka yan ve mecaz
anlamlar kazanmasıyla oluşan anlamına “çok anlamlılık” denir.
 Çok anlamlılık, dilin zenginliğinin göstergesidir. Anlamsal olarak
dili güçlendirir.

1
ADF 01 TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

“Düşmek” sözcüğünün anlamlarını inceleyelim:

örnek 2
R Çocuk binanın ikinci katından toprak zemine düştü.
“Dökmek” sözcüğünün anlamını ve kullanımlarını eşleştirelim.
(yere çakılmak )

R Bu yılın ilk karı nihayet ülkemize düştü. 1. Sıvı veya tane durumunda olan şeyleri bulundukları
(yağmak) kaptan başka bir yere boşaltmak
2. Belli bir yere boşaltmak
R Evimiz şehrin doğusuna düşer.
(yön olarak bulunmak) 3. Üstünde bulunan bir şeyi düşürmek
4. Bir yere çokça bir şey yığmak, taşımak
R Babamın saçlarına beyazlar düşmüştü.
(renk değiştirmek) 5. Bir şeyi yok etmek için atmak
6. Bol bol vermek, ödemek, sarf etmek
R Mirastan bizim payımıza da bu tarla düştü.
(pay almak) 7. Açığa vurmak, söylemek, ortaya koymak

R Düşenin dostu olmazmış. 8. Çok söylemek

(kötü durumda olmak)

R Ağacın gölgesi suya düşüyordu.

a.   Acaba biraz anlatsan, derdini döksen olmaz mı?
(yansımak)
b. İhtiyar karısı maşrapa ile ellerine su dö­ke­cek.
R İlk atamasında doğuda bir köye düştü.
c. Türkiye, güney sınırına asker dökünce herkesi bir telaş aldı.
(görev almak)
d. Sigara tablasını pencerenden bahçeye döktü.
R Yine aklıma düştün, efkârlandım.
(hatırlamak) e. Kaç saat dil döktüm ama onu ikna edeme­dim.

R Bu kitabın fiyatı düşerse bana haber edin. f. Satılmayan balıkları denize döktü.
(indirime girmek) g. Yapraklarını dökmüş iki söğüt ağacı vardı bahçede.

h.  Bu tarlayı almak için babam bir sürü para dökmüştü.

uygulama 2
I. Daha geçen yaz asfaltlanan yol, son yağmurlardan sonra çöktü.
II. Yokuşu çıkmakta zorlanan yaşlı adam soluk soluğa, bulduğu 2. Yan Anlam
yere çöktü.
Bir sözcüğün temel anlama bağlı olarak zamanla kazandığı anlam­
III. Geceleri bazen öyle bir sessizlik çöküyor ki etraftan bir çıt bile dır. Yan anlam gerçek anlamla işlev ve biçim bakımından ilişkilidir.
çıkmıyor.
IV. O heybetli, korkusuz adam gitmiş; yerine çökmüş, bitkin bir in­ R Uçağın sağ kanadındaki motordan dumanlar çıkmaya baş­
san gelmişti. ladı.
V. İçime memleket hasreti çöktü yine. (Sözcüğün kazandığı anlam biçim bakımından temel anlamı
düşündürmektedir.)
“Çökmek” sözcüğü, bu cümlelerde kaç farklı anlamda kullanıl-
mıştır? R Çocuğun ateşini düşürmek için alnına ıslak bez koydular.

A)  1 B)  2 C)  3 D)  4 E)  5 R Bu kör testere ile bu odunları kesemeyiz.

R Yüce dağın başı dumansız olmaz.

Çözüm:
dikkat
Dikkat ederseniz altı çizili sözcükler gerçek anlamlarını, görev
yönünden hatırlatmaktadır. Dolayısıyla yan anlamlı sözcükler
gerçek anlam ile ilişkilidir.

2
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam TÜRKÇE ADF 01

taktik 3. Mecaz Anlam

Durgun suya bir taş attığınızda oluşan halkaları düşünelim. Ta­ 1. Mecaz, bir sözün bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamın­
şın suya değdiği yer gerçek anlam, oluşan ilk halka yan anlam, dan başka anlamda kullanılmasıdır.
en uzak halka da mecaz anlam olur. 2. Bir kelimeyi veya kavramı kabul edilenin dışında başka anlamla­
ra gelecek biçimde kullanma, metafor.
Gerçek anlam
Yan anlam
Mecaz anlam  TDK’nin yaptığı bu tanımlamalara göre şunu söyleyebiliriz: Bir
sözcüğün gerçek ve yan anlamlarından uzaklaşıp yeni bir anlam
kazanmasına mecaz denir.
örnek 3
Aşağıdaki cümlelerde yan anlamlı sözcüklerin altını çiziniz.
Aşağıda verilen cümlelerde altı çizili sözler mecaz anlamında
1. Fırındaki tepsinin yandığını kokuyu alınca fark etti.
kullanılmıştır.
2. Yemeğe bir diş sarımsak da kattın mı güzel olur.
R Susuzluktan yandım, bir bardak su verin.
3. Arkın ağzını bir saat sonra açmak gerekiyor.
R Bu olay hayatımıza renk kattı.
4. Çocuklar çok oynayınca kapının kolu kırılmıştı.
R Büyük devletler bize diş geçiremiyordu.
5. Sabahın dokuzunda gelip evin elektriğini kestiler. R Sizi bir yerden gözüm ısırıyor.
6. Sokağın başına kadar yarıştık. R Yeni taşındıkları bu apartmana ısınamamıştı.

7. Şehrin göbeğine büyük bir alışveriş merkezi açıldı. R Neden bu kadar soğuk davrandığını anlayamadık.

R Ağır bir söz söylerim diye kendimi zor tutuyordum.

8. Tek başına bu aileye bakıyordu.
R İnsanların duygularıyla bu kadar oynamayın.
9. Sokak lambaları yanmadığından her yer karanlıktı.
R Onun pişkinliğine bir anlam veremedim.

uygulama 3
I. Hangi resmime baksam ben değilim, dizesi de ona aittir.
II. Öğrenci işlerine müdür başyardımcısı bakıyor. uygulama 4
III. Babam yedi çocuklu bir aileye bakmak için çalışıyordu. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük me­caz anla-
IV. Yüzüme iyice bakınca onun oğlu olduğumu hatırlayabildi. mıyla kullanılmıştır?
V. Evin limana bakan penceresinden deniz görünürdü.
A) Makinenin verimli çalışması önemlidir.
Numaralanmış cümlelerin hangisinde “bakmak” sözcüğü yan
B) Açık pencereden serin bir hava giriyordu.
anlamda kullanılmamıştır?
C) Elmalar ham olduğu için ekşiydi.
A) I. ve III.   B) I. ve IV.  C) II. ve III.   D) Bu boş sözleri dinlemekten bıkmıştı.
D) II. ve V.   E) IV. ve V. E) Sıkı sıkı kucakladı ve öylece kaldı.
Çözüm:
Çözüm:

3
ADF 01 TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

örnek 4 YGS 2017

Son zamanlarda genç yetişkin edebiyatının hızla filizlendiği
Aşağıdaki tabloda verilen altı çizili sözcüklerin anlamsal özel-
I
liklerini kutucuklara işaretleyelim.
söylenebilir. J. K. Rowling’in Harry Potter kitaplarıyla canlanan ve S.
II
Cümleler Gerçek Yan Mecaz
Meyer’in Alacakaranlık serisinin, kelimenin tam anlamıyla parlattığı
1. Bir göz doktoruna görünmen la­ III
zım. kahramanlarla devam eden süreç, özellikle S. Collins’in Açlık Oyun-
ları’yla taçlandırdığı yoldan ilerliyor. Bu sürece yüksek bütçeli ve
2. Testerenin dişleri körelmişse işimiz
IV
zor.
beyaz perdenin genç yıldızlarıyla renklenen uyarlama filmlerin et­
3. Bu işte mutlaka onun parmağı var­ kisi inanılmaz...
dır. V
4. Konuyu kapatmanın zamanı geldi. Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisi mecaz anlamda
kullanılmamıştır?
5. Ham vücutla ancak bu kadar ko­
şabilirim.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
6. Geminin burnu dalgalara batıp çı­
kıyordu. Çözüm:
7. Biraz canlanın bakayım, ne otu­
ruyorsunuz öyle!
8. Çorbayı üfleyerek biraz soğu­
tu­
yordu.
9. Rüzgâr yüzümüzü kesiyordu.

10. Bu dalda pek başarılı sporcu yok.

4. Terim Anlam
 Herhangi bir bilim, sanat, spor, kültür, meslek alanıyla ilgili söz­
cüklere terim denir.

 Terimsel anlam taşıyan sözcükler, ilgili oldukları alanda sadece

analiz bir anlamı karşılayan gerçek anlamlı sözcüklerdir.

(I) Simitçi Mehmet Amca’nın evinin karşısındaki kerpiç binaların  Bir sözcüğün terimsel ifade taşıyıp taşımadığını cümledeki kulla­
hepsi yıkılmış. (II) İnşaat tabelaları dikilmiş yıkıntıların üzerine. (III) nımı belirler.
Bu sokağın eskileri yavaş yavaş çekilmişler buradan. (IV) Mehmet R Bir üçgenin iç açılarının toplamı kaçtır?
Amca, birkaç kişi ve birkaç eski ev kalmış bu sokakta. (V) Evinin (geometri)
önüne minder atıp oturan ihtiyarlar ve o sokaktaki bakkal dükkânı
R Şiirin nazım birimi beyit veya dörtlük olabilir.
da yıkılan kerpiç evlerle beraber hatıralara karışıp gitmişler.
(edebiyat)
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde mecazlı
söyleyişe yer verilmiştir? R Maçta en çok taç ve köşe atışını rakip takım kullandı.
(futbol)
A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV. R Güney Yarım Küre’de kutup rüzgârları temmuz ayında daha
D) III. ve V. E) IV. ve V etkilidir.
(coğrafya)
Çözüm: R Mol , molekül, atom konularını biraz tekrar etmeliyim.
(kimya)
R Bir atomun iç kabuklarındaki bir elektronun çekirdek tarafın­
dan yakalanarak yok olması nedir?
(fizik)

4
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam
dikkat örnek 6
Gezegen adları gerçek anlamında kullanılırsa “terim” olur.
taktik
Dalların kendi adları terim olmaz. Örneğin “coğrafya” bir terim
değildir ama “enlem” bir terimdir.
örnek 5
Aşağıda verilen parçada coğrafi terimleri yazalım.
Ekvator’un uzunluğu tam bir meridyen dairesinin uzunluğundan
daha fazladır. Ekvator yarıçapı, kutuplar yarıçapına göre 21 km daha
uzundur. Dünya’nın şeklinden dolayı, güneş ışınları yeryüzüne farklı
açılarla düşer. Sıcaklık dağılışını etkiler. Ekvator’dan kutuplara doğ­
ru gidildikçe sıcaklık değerleri düşer. Dünya’nın şeklinden dolayı
Dünya’nın bir yarısı karanlıkken diğer yarısı aydınlıktır. Aydınlanma
çizgisi daire biçiminde olur.
Çözüm:
uygulama 5
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi terim anlamda kulla-
nılmıştır?
A) Taş köprünün yıpranan kısımlarının onarımı için ça­lışmalar baş­
ladı.
B) Bir kez deneme ile hiçbir işi tam anlamıyla öğrenemezsiniz.
C) Divan edebiyatında kullanılan ölçü aruz ölçüsüdür.
D) Televizyonun üstündeki çerçeve birden önüme düştü.
E) Olaya bir de bu açıdan bakalım.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 01
Aşağıda verilen cümlelerde terim anlamlı sözcük varsa “+”,
yoksa “–” koyalım.
1. Oyunun birinci perdesi bitti.
2. Evin perdelerini makineye atalım.
3. Şarkının notalarını unuttum.
4. Futbol en sevilen spordur.
5. Padişah tahta çıkınca cülus dağıtırdı.
6. Dünya bu olaya tepki gösterdi.
7. Köydeki bütün çocuklara aşı yapıldı.
8. 900 metre yükseklikte kaliteli üzümler yetişiyor.
9. En güzel manzarayı tuvaline yansıttı.
10. Parmağına küçük bir kıymık batmış.
11. Güftesi bana ait bir şarkıydı bu.
12. Bu olay kitabın son sayfasında geçiyordu.
13. Eşeyli üreme konusunu işledik.
14. Baykuşlar halk tarafından uğursuz sayılıyor.
5. Yansıma Sözcük
 Doğa seslerine benzer seslerle yapılan isim soylu sözcüklere
yansıma denir.
 “Şırıltı, gürültü, gümbürtü, patırtı, cızırtı, havlamak, miyavlamak,
meleşmek” gibi sözcükler yansıma sözcüklerdir.
dikkat
Yansıma sese dayalıdır. Bu yüzden “yansımak, kükremek, anır­
mak, kişnemek, ışıltı, parıltı, pırıl pırıl, ötmek” gibi sözcükler
yansıma değildir.
 Aşağıda verilen cümlelerde altı çizili sözcükler yansıma söz-
cüklerdir.
R Odanın kapısı her açıldığında gıcırdıyordu.
R Arkadaşının horultusundan bir türlü uyuyamadı.
R Arıların vızıltısını duyunca birden korkuya kapıldım.
R Koridordaki gürültüden ders işleyemedik.
R Yerlere tükürmeniz doğru bir davranış değildir.
5
ADF 01 TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

örnek 7 uygulama 7

Aşağıdaki cümlelerde yansıma sözcük varsa sözcüğün altını Aşağıdakilerden hangisinde “yanmak” sözcüğünün anlamı ile
çize­lim. cümledeki kullanımı birbirine uymamaktadır?

1. Hey gidi kÜheylan, koşmana bak sen!

A) Kül durumuna gelip Yanan ormanların yerine yeni
Çatlarsan doğuran kısrak utansın. yok olmak ormanlar yetiştirilir.

2. Hani Yunus Emre ki, kıyında geziyordu; B) Ateş durumuna geçmek, Sobaya attığımız kömür
tutuşmak yanmaya başladı.
Hani ardına çil çil kubbeler serpen ordu?
C) İşe yaramaz duruma Aşırı soğuklardan ürün­ler
3. Tak, tak, ayak sesimi aç köpekler işitsin; gelmek yanmış.
Yolumun zafer tâkı, gölgeden taş kemerler. D) Değerini yitirmek Bir hafta içinde iade edi­
lemeyen biletler yanar.
4. Gidersen yıkılır bu kent kuşlar da ölür
E) Oyun dışı kalmak Bu yaz tatil yapama­dı­ğı­ma
Bir tufan olurum sustuğun her yerde
çok yanarım.
5. Büzülmüş susarken mahzun hakikat,
Davuldan ziyade gümbürtülüsün! Çözüm:

6. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.

Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım

7. Süt beyaz duvarlarda çivilerin gölgesi

Artık ne bir çıtırtı ne de bir ayak sesi…

8. O gün gelsin neşemiz tazelensin de gör

Dünyayı hele sen bir barış olsun da gör
YGS 2017
Kimi filmlerde klişe bir sahne (basmakalıp bir görüntü) vardır: Dak-
I
tilosunun başına oturup yaratma sancıları çeken (bir şey üretmeye
II
çabalayan) bir yazar... Bu sahnede aktör, aklındakileri bir an evvel
dışarı vurmak (yazıya dökmek) için daktiloya heyecanla beyaz bir
uygulama 6
III
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansımadan doğmuş bir söz- kâğıt takar. Tuşların sert sesleri eşliğinde birkaç satır yazar. Bu arada,
cük vardır? yardım umarcasına (ne yapacağını bilmeden) kahvesinden birkaç
IV
A) Yağmurdan sonra, gökyüzü pırıl pırıl oldu. yudum alır. Yazdıklarının içine sinmediği (yazdıklarından hoşnut ol-
B) Fırtına ağaçların bütün yapraklarını döktü. V
madığı) yüzündeki ifadeden anlaşılır.
C) Kadın pencereden çocuklarına bağırıyordu.
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı, ay-
D) Musluğun şırıltısından bütün gece uyuyamadım.
raç içindeki sözün anlamıyla örtüşmemektedir?
E) Konuşurken çocuğun sesi titremeye başladı.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

Çözüm: Çözüm:

6
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz
anlamıyla kullanılmıştır?
A) Bir daha buraya geleceğimi sanmıyorum, dedi.
B) Suya girmeden pantolonun paçalarını katlamış.
C) Bunca yıl ayakta uyutmuşlar da haberimiz yok.
D) İçerideki  boş valizleri çatı katına çıkarın artık.
E) Yağmur kokusu ciğerlerime doldu.
2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerden hangisi me-
caz anlamında kullanılmıştır?
A) Yüzü aşınmış bir ceket vardı adamın üstünde.
B) Etrafı bir sessizlik kaplamıştı birden.
C) Cüzdanımı nereye bıraktım acaba?
D) Çeşme başında durup biraz dinlenelim, dedik.
E) Kucağında büyük bir karpuz tutuyordu.
3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerden hangisi ger-
çek anlamında kullanılmıştır?
A) Bu olaydan derin bir utanç duydum.
B) Ağır sözlerin altında kalmaz, mutlaka cevap verir.
C) Yaptığı ince esprileri ile bizi kırdı geçirdi.
D) Eğer ölçüsüz davranırsan ortamlardan dışlanırsın.
E) Babamın bütün dileği benim iyi bir gelecek sahibi olmamdı.
ANALİZ TESTİ ADF 01
4. “Süzmek” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ gözle
inceleyerek dikkatle bakmak”  anlamında kullanılmıştır?
A) Sütü, beyaz ince bir bez yardımıyla süzmeye çalışıyordu.
B) Beni ilk gördüğünde şöyle bir yukarıdan aşağıya süzdü.
C) Sirkenin tortusunu süzmek için benim yardımımı istedi.
D) Önce yemeğin suyunu süzmelisin.
E) Bir ara yandaki masada oturan adamın beni süzdüğünü se­
zinledim.
5. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi terim anlamda
kullanılmamıştır?
A) Fotosentezin olması için güneş ışınlarına ihtiyaç vardır.
B) Dize sonlarındaki ses benzerliğine uyak denmektedir.
C) Hastaya ilk önce anestezi yapmak gerekiyor.
D) Sezonun en güzel golü bizim futbolcunun attığı gol oldu.
E) Güneş, perdenin arasından odama süzülüyordu.
6. Turgut Uyar’ın 1959’da yayımladığı üçüncü kitabı “Dünyanın
I
En Güzel Arabistanı”nda yer alan şiirlerden biri olan “Göğe
Bakma Durağı”, kendi şiir yolculuğu içerisinde hem oluştu­-
II
rulan modern yapı ve ses hem de modernist yaklaşımlarla
yeni imgeler kurma açısından dönüm noktası olarak gösteril-
III
di. “İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım” mısrasıyla insan­
ların sahip olduğu güzelliklerin herkese eşit olarak dağıtıldı-
IV
ğını ve onları görebilmek için büyük çaba sarf etmeden, sade­
ce başını kaldırıp bakmanın yeterli olduğunu aktardı.
V
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinde mecaz-
lı bir söyleyiş vardır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
7
ADF 01 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

7. Sanatçılar, kimi zaman duygularını sözcüklerin var olan an­ 9. Çalakalem, savruk bir dille yazılmış, editörün süzgecinden
lamlarından uzaklaşarak mecaz anlamlarından ve çağrışımla­ I II III
rından yararlanarak dile getirirler. geçmemiş birçok roman, özentili bir biçimde süslenerek ne-
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi, bu IV
parçadaki ifadeye uygun bir kullanım değildir? redeyse okurun gözüne sokuluyor kanımca.
V
A) Babam daha dört yaşındayken annesini sonsuzluğa uğur­ Bu cümlede numaralanmış sözcüklerin hangisi gerçek an-
lamış. lamda kullanılmıştır?
B) Aramızda derin uçurumlar olduğu için bir türlü anlaşamı­
yorduk. A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

C) Onca yıl koca evde sadece kendisini değil, nefretini de bü­

yütmüş.
D) Büyüklerinin sözünü çiğneyip nereye varmak istiyorsun?
E) Ne zaman aklıma düştünse bir yaş süzülüverir gözümden.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz

anlamında kullanılmıştır?

A) Ağaçların gölgesinde bir süre dinlendik.

B) Benim payıma çok ekmek düşmüştü.
C) Rafın üstündeki plastik bardakları almaya çalışıyordu.
D) Bir hayvanın bakımını yapamıyorsanız onu bes­lemeyin.
E) Onunla koyu bir sohbete dalmıştım.

8. Tarih boyunca birçok önemli uygarlığın barındırdığı (gelişecek

I
ortam bulduğu) Anadolu, başta Hititler, Frigler, Urartular olmak
üzere, günümüzde tam olarak ortaya çıkarılmamış onlarca
medeniyet ve kavim ile dünya tarihinde birçok “ilk”e şahitlik
etmiştir (tanıklık yapmıştır). Masallara konu olan bir gizem ba- 11. I. Ocağın ateşi sönmesin diye dışarıdan biraz odun getirdim.
II II. Çocuk hastalanınca ateşi kırktan aşağıya düşmezdi.
rındıran, felsefi düşüncenin çıkış noktası (bir şeyin başlangıcı) III. İçimin ateşi hiç küllenmedi, seneler geçtikçe daha alevleni­
III yor.
olan Doğu ve Batı’nın verimli (üretken) toprakları üzerinde ku-
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerde “ateş” sözcüğünün
IV
kazandığı anlamlar sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde
rulan Anadolu uygarlıkları, dünyaya miras bıraktıkları, kazan­
doğru verilmiştir?
dırdıkları gelişme ve yeniliklerle de tarihte yer etmiştir (iz bı-
V
A) Temel anlam - yan anlam - mecaz anlam
rakmıştır).
B) Yan anlam - mecaz anlam - temel anlam
Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı
C) Temel anlam - mecaz anlam - yan anlam
parantez ( ) içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?
D) Mecaz anlam - temel anlam - yan anlam
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V E) Yan anlam - temel anlam - mecaz anlam

1-C 2-C 3-E 4B 5-E 6-B 7-E 8-D 9-A 10-E 11-A

ADF-01 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-01’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 1: SÖZCÜKTE ANLAM
ADF 02
SÖZCÜKLER ARASI ANLAM İLİŞKİLERİ
EŞ ANLAMLILIK örnek 1
(ANLAMDAŞLIK)
Verilen tablodaki sözcüklerin eş anlamlılarını yazınız.

 Yazılış ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş an-

1. endişe 16. tekdüze
lamlı sözcükler denir.
2. yadsıma 17. lisan
3. gelişigüzel 18. matem

 Bir dildeki eşanlamlı sözcüklerin çokluğu bir bakıma o dildeki 4. davet 19. neden
yabancı dil etkisinin fazla olduğunu da kanıtlar. 5. eksik 20. ivedi
6. biçem 21. ölçüt
R İçten davranışlarıyla samimi bir ortam oluşturdu.
7. öykünmek 22. aktüel
R Çağdaş medeniyetler seviyesine çıkmak için modern üretim
8. ıssız 23. tanık
teknikleri kullanılmalıdır.
9. etki 24. uzak
R Okul-mektep, tasa-keder, kara-siyah, anlam-mana, ak-beyaz,
10. duyarlı 25. kıymet
bayındır-mamur, ...
11. akıl 26. hediye
12. çeviri 27. cins
 Anlamdaş sözcükler bulunurken o sözcüğün cümle içindeki kul­ 13. çare 28. emir
lanımı dikkate alınmalıdır.
14. delil 29. talimat
15. ödül 30. emek

dikkat
Anlamdaşlık özelliği gösteren sözcükler birbirinin ye­
rine
her zaman kullanılamaz. Çünkü verilmek istenen anlamı
analiz 1
karşılayamayabilir. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükler anlamca
birbirine en yakındır?
R Bu kara günümde herkes yanımda oldu.
R Adamın üzerinde siyah bir ceket vardı. A) İlk zamanlar kendisi de bu akımın, bu tartışmanın içinde yer al­
mıştı.
B) Okuyacağınız kitapları, belirli ölçütlere göre seçin, ayırın.
C) Bize yapılan bu haksızlığı ve saygısızlığı asla kabul edemeyiz.
D) Azim gerektiren bu işte başarılı olmak için daha çok gayret gös­
termelisiniz.
dikkat
E) Elverişli bir ortam sağlandığında daha verimli sonuçlar alabiliriz.
Anlamdaş sözcükler ikilemeler dışında aynı cümlede kul­la­
nılırsa anlatım bozukluğu olur.
Çözüm:
R Bu çetin ve zor yılı da geride bırakacağımıza inanıyorum.
R İlginize ve alakanıza sonsuz teşekkürler.
R Mecburen bu işi kabul etmek zorunda kaldım.
R Okul müdürü dereceye giren öğrencileri tebrik edip kutla-
dı.

1
ADF 02 TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

TYT 2019 örnek 2

Arka arkaya ses getiren filmler çekmiş, bunların arasına önemli bir Aşağıda verilen sözlerin yakın anlamlılarını karşılarına yaza-
su altı belgeseli ekleyerek bu alanda da ustalığını göstermişti. Her­ lım.
kes yeni çalışmalarını merakla beklerken o, uzunca bir süre sessizli­
1. saçmak
ğe gömülmüş; röportaj tekliflerini bile geri çevirmişti. Geçen hafta
ortak bir dostumuzdan yepyeni bir belgesel çekimi için hazırlıklara 2. öteden beri
başladığını işittim. Meğer inziva süreci, aslında yeni projeleri için 3. yıllar yılı
kuluçka dönemiymiş.
4. sıcağı sıcağına
Bu cümledeki altı çizili sözü anlamca karşılayabilecek bir kulla-
nım aşağıdakilerin hangisinde vardır? 5. paylamak
6. gelir gelmez
A) Toleranssız ve karamsar mizaçlı olduğu için her şeye siyaha yakın
7. uğraşmak
bir grilikte yaklaşmaktan keyif alırdı.
B) Yaşanan olaylara daima aynı pencereden baktığı için hiçbir za­ 8. hatırlamak
man farklı bir şey göremeyecekti. 9. küçümsemek
C) Yaşadığı hayal kırıklıkları sonunda, kabuğuna çekilerek hayatın­
10. tebrik etmek
daki “keşke”lerin muhasebesini yapmaya başladı.
D) Yeni tanıştığı insanlarla iletişim kurarken sergilediği içine kapa­ 11. sevinç
nık tavır, muhataplarını oldukça rahatsız ediyordu. 12. yalan
Ê) Sabit fikirli ve ben merkezli bir söylem; tek notayla bestelenen,
duraksız bir musiki tadı verir dinleyicilerine. 13. dilemek
14. doğru
Çözüm: 15. kaçınmak
16. aydınlık
17. gücenmek
18. dost

YAKIN ANLAM
 Anlamca birbirine yakın olan ve benzer kavramları karşılayan
fakat birbirinin yerini tamamen tutmayan sözcüklere yakın an-
lamlı sözcük denir.
analiz 2
I. Onun davranışlarına önce bir anlam veremedim.
II. Buralar bir zamanlar bizim için oyun alanıydı.
III. İlkokul arkadaşımla yıllarca görüşmemiştim.
IV. Çoktandır böyle güzel bir haber almamıştım.
V. Eskiden oyuncaklarımızı kendimiz yapardık.
Bu cümlelerin hangilerindeki altı çizili sözler birbirine yakın
anlamdadır?

 Aynı sözcüğün yakın anlamlısı sözcüğün kullanıldığı yere ve an­ A) I. ve IV. B) II. ve III. C) II. ve V.  
lama göre değişir.
D) III. ve IV.    E) III. ve V.
R Bıkmadan, usanmadan bütün bir yıl bu işi yaptı.
Çözüm:
Bu cümlede “bıkmak ve usanmak” yakın anlamlıdır.

R İki saattir kapının önünde durup sizi bekledi.

Bu cümlede “durmak ve beklemek” yakın anlamlıdır.

2
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam TÜRKÇE ADF 02

EŞ SESLİ (SESTEŞ) SÖZCÜKLER dikkat

 Yazılışları ve okunuşları aynı olduğu halde anlamları farklı olan Bir sözcüğün hem isim hem fiil olarak kullanıldığında ortaya
sözcüklere sesteş sözcük denir. çıkan “ortak köklülük” sesteşlik kabul edilmez. Kökteş kökte,
kökler arasında anlam ilişkisi vardır; sesteş köklerde anlam iliş­
 Bu tür sözcüklerin arasında ses ortaklığı vardır. kisi yoktur.

R Savaş, barış, güven, ekşi, sıva, boya...

 Eş sesli sözcüklerin arasında anlamsal herhangi bir bağlantı yok­
tur. R Ailem, yıllar önce, ben daha doğmadan, şehre göçmüş.
R Bir nisan sabahı dedem bu dünyadan göçmüş.
 Yüz, ak, al, gül, at, el, arı, bel, çal, yaz…

R Yasemin’in dedesi hâlâ sağmış. (Yaşarlığını korumak)

R İnekleri sabah erkenden sağmış. (Sütü akıtmak)

R Küçükken her yaz tatilinde köye giderdik. (Mevsim)

R Bana her ay mutlaka bir mektup yaz. (Kaleme almak)

örnek 3
 Eş seslilik özelliği ikiden fazla sözcük arasında da olabilir:
Aşağıdaki tabloda sesteş sözcük varsa “+”, yoksa (–) koyalım.
R Hikmet Bey’in kurum ve edası, her zamankinden belki yüz
kat üstündü. (Sayı) 1. Su gelir güldür güldür
R Bir gün onu denizde, şu mavi yeşil çizgilenen denizde yüzer- Yar gel sen beni güldür
ken gördüm. (Su içinde ilerlemek) 2. Peşinde gezinen kuzun
R Hayvanın derisini yüzmek öyle kolay bir iş değildi. Yüzünü süsleyen ben olayım.
(Deriyi etten ayırmak)
3. Gelecektin gelmez oldun 
R Dut ağacının dalları çocuğun yüzünü çizmişti. Hâlimi hiç sormaz oldun
(İnsan yüzü, sima, çehre)
4. Ölüm ardıma düşüp de yorulmuş
Var git dedim ölüm bir zamanda gene gel

dikkat 5. Irkımız neslimiz aslı bir kandan

Siz sağ olun biz selamet gidelim
 Bir sözcüğün yan anlamı o sözcüğün sesteşi olmaz.
R Gözü kanlanmıştı, çocuğun. 6. Çelik olup kof demirden
Hakikatı anlar birden
R Çekmecenin gözü kırıldı.
 Mecaz anlamdaki ifadeler de eş seslilik özelliği taşımaz. 7. Bana gül diyorlar, neme güleyim
R Sarmaşıklar ağacın etrafını sardı. Ağlamak şanıma geldi neyleyim
(gerçek anlam)
8. Ne bir bilgin olup ileri gördüm
R Son okuduğum kitap beni epey sardı.
Ne bir Mecnun olup Leyla’yı sordum
(mecaz anlam)
9. Her gün hatırlarım her gün ağlarım
Veysel ağlamanın zamanı geldi

10 Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç

dikkat
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç
Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan adem (yokluk),
âdem (insan); adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); aşık (eklem 11. Eyleme vaktini zâyi
kemiği), âşık (vurgun, tutkun); hal (sebze, meyve vb. satılan yer), Deme kış yaz, oku yaz
hâl (durum, vaziyet); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz);
12. Bir dakka bir yerde duramaz iken
rahim (esirgeme), rahîm (koruyan, acıyan) gibi sözcükler eş
seslilik özelliği taşımaz. Oturduğu yerden kalkamaz oldu

3
ADF 02
KARŞIT ANLAM (ZIT ANLAM)
 Anlamca birbirine zıt olan sözcüklere zıt (karşıt) anlamlı söz-
cük denir.
 Güzel-çirkin, uzak-yakın, er-geç, düş-gerçek…
R “Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.” cümlesinde ge­
çen “ağlamak” ve “gülmek” sözcükleri anlamca karşıtlık bil­
dirir.
 Dilimizdeki her sözcüğün özellikle de isimlerin karşıtı bulunmaz.
Örneğin; kitap, sandalye, perde, çay…
dikkat Hem geçmiş zamanın, hem geleceğin.
Bir sözcüğün olumsuzu o sözcüğün karşıtı değildir:
gelmek / gelmemek, saygılı / saygısız…
 Bir sözcüğün birden fazla karşıt anlamlısı olabilir.
R Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar. (Yalan)
R Sınır çizgisini doğru çizmeniz gerekiyor. (Eğri)
 Karşıt durum bazen doğrudan değil de çağrışım yoluyla dolaylı
olarak verilebilir.
R Bahçede hava günlük güneşlik olduğu halde ev soğuktu.
 Bir sözcüğün karşıtı bulunurken onun gerçek ya da mecaz anla­
mına dikkat edilir.
R Bu sıcak havada bizi soğuk karşıladı.
Bu cümlede “sıcak” ve “soğuk” sözcükleri karşıt anlamlı değil­
dir.
uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “hafif” kelimesi “Kurşun ağır bir
madendir.” cümlesindeki “ağır” kelimesinin anlamca karşıtıdır?
A) Birkaç gündür midemde hafif bir ağrı var.
B) İyileşene kadar hafif işlerde çalışmalısın.
C) Kazayı hafif bir yarayla atlatmış.
D) Eline alınca hangisinin daha hafif olduğunu anlarsın.
E) Tümsekten geçerken araba hafif sarsıldı.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam
örnek 4
Aşağı verilen örneklerde karşıt anlamlı sözcükleri veya kav-
ramları bulup karşılarına yazalım.
1. Mona Roza, siyah güller, ak güller
Geyve’nin gülleri ve beyaz yatak
2. Ölümü hatırlatan ne var bu resimde?    
 Hâlbuki hayattayız hepimiz.
3. Gerçek, hayali aştı, ufuklar uzak değil    
 En olmaz isteklere uzanmak yasak değil
4. Sanki erdim çetin bilmecesine,
5. Bu yol da tutuktur hapse düşeli...
Git ve gel... Yüz adım... Bin yıllık konak.
6. Hayattan canlı ölüm, günahtan baskın rahmet; 
Beyoğlu tepinirken ağlar Karacaahmet...
7. Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin 
Sana kafir dediler, diş biledim Hakk’a bile
8. Ana gibi yar olmaz, İstanbul gibi diyar; 
Güleni şöyle dursun, ağlayanı bahtiyar...
9. Gökte ararken yerde bulduğum 
Karadutum, çatal karam, çingenem 
10. Eriyor yaklaşırken dudağına dudağım
Ben sıcak bir denize inen buzdan bir dağım
uygulama 2
Bir bardak su gibi çalkalandı dünya,
Söndü istikamet, yıkıldı boşluk.
Al sana hakikât, alsana rüya!
İşte akıllılık, işte sarhoşluk!
Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Karşıt kavramlar kullanılmıştır.
B) Sesteş sözcük vardır.
C) Yansıma sözcükler kullanılmıştır.
D) “Gerçek” sözcüğünün eş anlamı vardır.
E) “İstikamet” sözcüğü “doğrultu, yön” anlamındadır.
Çözüm:
4
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam TÜRKÇE ADF 02

SOMUT VE SOYUT ANLAM örnek 5

 Beş duyu organından herhangi biriyle algılanabilen kavramları Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin somutluk /
karşılayan sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir. soyutluk durumlarını kutucuklara işaretleyelim.

R Sokaktan gelen sesleri herkes duydu. (İşitme) Cümleler Somut Soyut

R Yumuşacık yatağında uyuyor. (Dokunma) 1. Zaman siciminin ucundan tutup 

R Yediği acı biberin tadı hâlâ ağzında duruyordu. (Tatma) Bazen bağla, bazen çöz Balaban’ım 

R Salonun ışığı yanıyordu. (Görme) 2. Fikir gölü derinleşir girdikçe

Dostluk gülü gümrah açar derdikçe
R Mutfaktan yanık ekmek kokusu geliyordu. (Koku)
3. Huzur içte gerek, kabukta değil 
Vuslat acelede, çabukta değil 

 Duyularla algılanamayan ancak akıl yoluyla kavranan kavramları 4. Yâr senin aşkından ölürsem bir gün.
karşılayan sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir. Yatırsınlar soğuk taşlar üstüne!

R Bu konuda benim vicdanım rahat. 5. Dört yanımı gurbet yazmış kaderim 

Dosttan mektup gelir, biter kederim 
R Biz mağlup olduğumuz için sizden cesur görünüyoruz ve ve-
famız daha sağlamlaşıyor. 6. Hayat denen tüm gerçekler
Bir anlık rüyaymış meğer.

7. Dışarıda hafiften yağmurun sesi.
Gözümde aşkımın hasret nöbeti.

8. Işık oldu bize sözlerin

Somutlaştırma Karanlık, sonsuz yollarda
 Soyut kavramların, çeşitli durum, davranış ve duyguların somut
sözcüklerle ifade edilmesine somutlaştırma denir.

R “Hayat, asla geri akmayan bir ırmaktır.“ cümlesinde “hayat” analiz 3

sözcüğü “ırmak” sözcüğüne benzetilerek somutlaştırılmıştır.
R “Onların bütün iddialarını çürüttüm.” cümlesinde “iddia”
sözcüğü çürüyen bir varlığa benzetilerek somutlaştırılmıştır.
R “Kirli işlerle uğraşmayı bırak.” cümlesinde soyut olan “kötü”
sözcüğünün yerine, somut olan “kirli” sözcüğü kullanılarak
somutlaştırılmıştır.
R O olaydan sonra cesaretim kırıldı.
Soyutlaştırma
 Somut anlamlı bir sözcüğün, anlam genişlemesi yoluyla soyut
bir anlam kazanmasına soyutlaştırma denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somutlamaya başvurulmuş-
tur?
A) Benim yaptığım iş, uçak kullanmaya benzer, yaptığınız en ufak
hata sonunuz olur.
B) Nereden bakarsak bakalım, toplumu oluşturan bireylerle bir
duygu alışverişimiz var. Bu nedenle yollayacağımız her ileti, on­
lara da uygun gelmelidir.
C) Erken çocukluk döneminde ikinci dil  eğitimi  son yıllarda tüm
dünyada olduğu gibi ülkemizde de giderek önem kazanmakta­
dır.
D) Gelişme, modern toplumlarda en önemli kavramlardandır. Bu
yüzden toplumlar, gelişme kavramı üzerinde sürekli olarak kafa
yormaktadırlar.
E) Aklı başında bir toplum, önemli bir tablonun izleyici üzerindeki
etkisini onun yanı başına daha az değerli on ya da yirmi tablo
yerleştirerek kısıtlamanın yanlışlığını zamanla anlayacaktır.

R “Soruyu bu yolla da çözebilirsin.” Bu cümlede somut olan

Çözüm:
“yol” sözcüğü soyut bir anlam kazanmıştır.

R Sen böyle deyince içime bir kurt düştü.

R Bize oldukça sıcak davrandılar.

5
ADF 02
NİTEL VE NİCEL ANLAM
 Sayılabilir ya da ölçülebilir kavramları karşılayan sözcükler nicel
sözcüklerdir. Bu sözcükler varlıkların miktarını bildirir.
R Büyük bir odada tek başlarına oturuyorlardı.
R Zamanında evin avlusuna derin bir kuyu kazmıştı.
R Son derste sınıfta yalnız iki kişi vardı.
 Varlıkların gözle görülmeyen ve ölçülmeyen özelliklerini karşıla­
yan sözcükler nitel sözcüklerdir.
R Verdiğimiz işi büyük bir ustalıkla halletti.
R Aile büyüklerine derin bir saygı duyuyordu.
R Sonsuz bir özlem vardı içimde.
örnek 6
Aşağıdaki tabloda verilen cümlelerde altı çizili sözcükleri nite-
lik/nicelik özelliklerine göre kutucuklara işaretleyelim.
Cümleler Nitel Nicel
1. Bu kadar dar bir elbiseye nasıl sığayım?
2. Dar düşüncelilerden daima uzak durun.
3. Çocuk bozuk paraları cebine koydu.
4. Bozuk bir düzen asla kalıcı olamaz.
5. Uzun boylu bir adam değildi dedem.
6. Uzun uzun laflar edip yanımızdan gitti.
7. Son aldıkları işte iyi para kazanmıştı.
Senin iyi bir insan olduğunu herkes
8.
biliyor.
9. Bu ağır sözler, kalbimi kırdı.
10. Paketler ağır olduğu için taşıyamıyordu.
Babam hiçbir söze alınmaz oldukça
11.
geniş bir insandı.
Geniş bir alanda tüm köy halkı toplan­
12.
mıştı.
13. Bahçe yüksek duvarla çevriliydi.
14. Babam yüksek makamlarda görev yaptı.
15. Bizi boş sözlerle oyalama.
16. Eşyaları boş odaya koyalım.
TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam
GENEL VE ÖZEL ANLAM
 Ortak nitelikleri olan varlık ve kavramları toplu bir biçimde karşı­
layan sözcüklere “genel” anlamlı sözcükler denir. Tek bir varlığı
karşılayan sözcüklere ise “özel” anlamlı sözcükler denir.
R Kedi - evcil hayvan - hayvan - canlı - varlık
(Özelden genele)
R Varlık - canlı - bitki - ağaç - çam - fıstık çamı
(Genelden özele)
R Üzümü ye bağını sorma.
(Özelden genele)
R Büyük şehirlerde özellikle de İstanbul’da trafik hep sorun.
(Genelden özele)
R Bayrak bağımsızlığımızın sembolüdür. (Genel)
R Bayrak, rüzgârın etkisiyle dalgalanıyor. (Özel)
dikkat
Sözcüklerin özel veya genel anlam taşıması cüm­le­deki kulla­
nıma bağlıdır. Sözgelimi;
 “Küçük çocuk bahçede kendi kendine oyunlar kuruyordu.”
cümlesinde “çocuk” sözcüğü özel anlamdadır.
 “Çocuk evin en büyük neşesidir.” cümlesinde ise tüm çocuk­
ları kastettiği için “çocuk” sözcüğü genel anlamlıdır.
örnek 7
Aşağıdaki tabloda verilen cümlelerdeki altı çizili sözcükleri ge-
nel / özel anlam özelliklerine göre kutucuklara işaretleyelim.
Cümleler Genel Özel
1. Ağacın kurumuş dallarını kestiler.
2. Ağaç yaşken eğilir.
3. Anneler Günü tüm dünyada kutlandı.
4. Anneme güzel hediyeler aldık.
5. Kadınlar çiçektir, onları korumalıyız.
6. Tarladaki kadın durmadan çalışıyordu.
7. Masanın üzerinde yeni bir kitap vardı.
8. Kitap insanın en iyi dostudur.
9. Futbol bir takım oyunu olduğunda an­
lam kazanır.
10. Bu akşamki futbolla başarının gelmesi
çok zor görünüyor.
6
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam ANALİZ TESTİ
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt anlamlı sözcükler
bir arada kullanılmamıştır?
A) Denizle toprak, yalnız onda ermiş visale,
Ve kavuşmuş rüyalar, onda, onda misale.
B) Geldi ölümlü yalan, gitti ölümsüz gerçek;
Siz, hayat süren leşler, sizi kim diriltecek?
C) Ana gibi yar olmaz, İstanbul gibi diyar;
Güleni şöyle dursun, ağlayanı bahtiyar...
D) Boğaz gümüş bir mangal, kaynatır serinliği;
Çamlıca’da, yerdedir göklerin derinliği.
E) Oynak sular yalının alt katına misafir;
Yeni dünyadan mahzun, resimde eski sefir.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük hem nitel
hem nicel olarak kullanılmıştır?
A) Dedem bana her zaman, büyük lokma ye büyük konuşma
sakın, derdi.
B) Hayat, bazen insanları öyle zor durumlara düşürür ki insan
zor konuşur.
C) Güzel görenler güzel düşünür, güzel düşünen de yaşamın­
dan lezzet alır.
D) Derin duyguları olan kişiler, sevdiklerine her zaman derin
sevgiyle bağlanır.
E) Dar görüşlü insanlar yaşama dar bir açıdan bakarlar.
3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi ge-
nel anlamlıdır?
A) Aşırı sıcaklardan elma ağacı kurudu.
B) Öğretmenin tavsiye ettiği kitabı okuyorum.
C) Tarlanın kenarına küçük bir ev yaptılar.
D) Salondaki koltukları değiştireceğiz.
E) Dost, onunla bir şeyler paylaşabildiğin kişidir.
7
ADF 02
4. Aşağıdaki dizerlin hangisinde yakın veya eş anlamlı sayı-
labilecek sözcükler bir arada kullanılmıştır?
A) Tutsak ruhlar, bu beden kafesinden çıkacak
Bir daha haşre kadar, özgür hür yaşayacak
B) Hayır, hayal ile yoktur benim alışverişim…
İnan ki: Her ne demişsem görüp de söylemişim.
C) Seni bulmaktan önce aramak isterim.
Seni sevmekten önce anlamak isterim.
D) Ne zaman yan yanayız işte o zaman
Doyamıyoruz tenlerimizin bitmez sorgusuna.
E) Giden her bir anı yakala geri gelmiyor
İyi değerlendirilmeyenin bir daha yeri gelmiyor
5. Somutlaştırma, soyut bir sözcüğün anlam genişlemesi yoluyla
somut anlam kazanmasıdır.
Aşağıdaki dizelerin hangisinde somutlaştırmaya başvu-
rulmamıştır?
A) Ben senin en çok sesini sevdim
Buğulu çoğu zaman, taze bir ekmek gibi
B) Şu kısacık konuklukta deprem kargaşasında
Yaşadım birkaç bin yıl acılara tutunarak
C) İçimde damla damla bir korku birikiyor;
Sanıyorum, her sokak başını kesmiş devler.
D) Yüreğimin kaldırımlarını aşındırıyorum bu gece
İçimde ağ bağlamış yalnızlığın, yorgunluğun…
E) Yok saymıştık özlemeyi şarkımıza dalmıştık
Mutluluk mavi çocuk gibi oynardı bahçemizde
6. Bitişik benzetme türünde, sözcük; önüne onun karşıtı gibi gö­
rünen bir sıfat konularak nitelendirilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna uygun bir kulla-
nım vardır?
A) Karşı tepedeki üç sarı ışık saat onda ikiye düştü.
B) Şimşeklerin çaktığı beyaz bir gecede nereye gittiğimi bil­
meden yürüyordum.
C) Benlikten arınmış saflığın verdiği rahatlıkla sokaklar bo­
yunca yürüdüm.
D) Kars’ın yorgun ışıkları sabaha karşı yavaş yavaş sönmeye
başladı.
E) On beş günlük tatil boyunca bir yılın yorgunluğunu atma­
ya çalıştım.
ADF 02 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde aynı varlığın karşıt du- 10. Ela gözlerine kurban olduğum
rumları birlikte verilmiştir? I
Yüzüne bakmaya doyamadım ben
A) Sabah erkenden evden çıkmış, bütün gün Kayseri’yi dolaş­ II
mıştı. İbret için gelmiş derler cihana
B) Öğretmenin yüzündeki yumuşak ifade birdenbire sertleş­ III
mişti. Noktadır benlerin sayamadım ben
C) Daha geçen yıl boyattığımız duvar iyice sararmış. IV V
D) Taraftarın coşkulu desteğine rağmen takımda coşku yoktu.
Bu dizelerde numaralanmış sözcüklerle ilgili aşağıdakiler-
E) Yolun her iki tarafı da söğüt ağaçlarıyla donatılmıştı.
den hangisi yanlıştır?

A) I. si, somut anlamlı bir sözcüktür.

B) II. si, sesteş özelliği olan bir sözcüktür.
C) III. sü, “dünya” sözcüğünün eş anlamlısıdır.
D) IV. sü, terim anlamlı bir sözcüktür.
E) V. sözcüğün birden çok anlamı vardır.

8. Dere kenarında taş ben olaydım

Ela göz üstüne kaş ben olaydım
Senin gibi güzele eş ben olaydım
Yukarıdaki dizelerde aşağıdaki anlam özelliklerinden
hangisi ağır basmaktadır?
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yapılan açıklamalarda
A) Eş seslilik yanlışlık yapılmıştır?
B) Eş anlamlılık
C) Karşıt anlamlılık A) İnsan bir sevdi mi sevda onu sarmaşık gibi sarmalar. (So-
D) Yakın anlamlılık mutlaştırma)
E) Terim anlamlılık B) Bahçedeki ayrık otlarını yolalım. (“Yol-” sözcüğü sesteştir.)
C) Ülkemizin üzerindeki kara bulutlar dağılmıyor. (“Kara” söz-
cüğü “ak” sözcüğünün karşıtıdır.)
D) Soğuk havalarda kalın elbiseler giyerim. (“Kalın” sözcüğü
nicel anlamda kullanılmıştır.)
E) Annesine güzel bir hediye almış. (“Hediye” sözcüğü “arma-
ğan” sözcüğü ile eş anlamlıdır.)

9. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin hangisi-

nin anlamdaşı yoktur?

A) Siyah bir minibüs akşam saatlerinde sokağın başında bir

süre durdu.
B) Yazdıkları hakkında yaptığımız eleştirilerimizi dikkate alırsa 12. Hiçbir işimi üstünkörü yapmam.
doğru yolu bulacaktır. Bu cümlede altı çizili sözcüğün yerine aşağıdakilerden
C) Bizim milletimizin elinden ekmeğini alırsınız ama vatanını hangisi getirilemez?
asla alamazsınız.
D) Söylediğim her söze mutlaka verebilecek bir cevabı vardı. A) tekdüze B) gelişigüzel C) özensiz
E) Kitabın arka kapağında değerlendirme yazıları vardı. D) baştan savma E) eğreti

1-A 2-A 3-E 4-A 5-A 6-B 7-B 8-A 9-E 10-D 11-C 12-A

ADF-02 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-02’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 1: SÖZCÜKTE ANLAM
ADF 03
SÖZCÜKTE ANLAM OLAYLARI - KALIPLAŞMIŞ SÖZLER - SÖZ ÖBEKLERİ
AD AKTARMASI örnek 1
(MECAZIMÜRSEL)
Aşağıdaki cümlelerde geçen ad aktarmalarını bulalım.
 Bir sözcüğün benzetme amacı taşımadan başka bir sözcüğün
Ad Aktarması
yerine kullanılmasına ad aktarması denir. Cümleler
Olan Sözcük
1. Evden izin almadan çıkamaz.
 Ad aktarmasında sözcükle söylenmek istenen ifade arasında çe­
2. Marmara’da her yelken uçar gibi neşeli
şitli yönlerden ilişki bulunur.
3. 12 Mart törenini Atatürk Lisesi ha­zır­ladı.
R Bahçedeki erikler şubattaki sıcaklara kanarak çiçek açtı. (Erik
4. İlkokuldan itibaren çocuklara Ömer Sey­­
söylenerek aslında eriğin bir parçası olduğu erik ağacı söylen-
fettin okutun.
mek istenmiştir. Parça - bütün ilişkisi vardır.)
5. Sen kapıyı açmayınca yan daireye sor­­
R Tribünler maçta üç gol atan ünlü futbolcuyu alkışlarla onur­ dum seni.
landırdı. (Tribünlerden kasıt oradaki seyircilerdir. Yer - insan
6. Urfa’da yaz gecelerinde camları açma­
ilişkisi)
dan uyuyamazsınız.
R Tevfik Fikret’i okumak için eski dili bilmek gerekir. (Tevfik Fik- 7. Bu konuya gazetemizdeki isimler de
ret’in eserleri. Yazar-eser ilişkisi) geniş yer verdi.
R Bütün gün yağan bereket çiftçinin de yüzünü güldürdü. (Be- 8. Şirketteki tek yetkili ağız artık kendisi
reket söylenip yağmur kastedilmiş. Sebep - sonuç ilişkisi) olmuştu.

R Derse girerken ceplerinizi lütfen, kapatın. (Cep söylenip tele- 9. Güneş girmeyen eve doktor girermiş.
fon kastedilmiş. Yer - araç ilişkisi) 10. Musluk sabaha kadar akmış.
R Dergide birçok yeni kalemin yazısı vardı. (Kalem söylenip sa- 11. Sarayda taht kavgaları her zaman ol­
natçı kastedilmiştir. Sanatçı - araç ilişkisi) muştur.

analiz 1 uygulama 1

“Anadolu” kelimesinin, “Anadolu, bu büyük zafere topyekûn des­ “Su ve elektrik bu ay çok fazla geldi, faturayı nasıl ödeyeceğiz?”
tekleyerek elde etti.” cümlesindeki kullanılışına benzer bir kulla­ Bu cümlede, aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir an-
nım, aşağıdakilerden hangisinde vardır? lam olayı vardır?

A) Bir anlam inceliği yaratmak için bildiği şeyi bilmez görünme

A) Ankara, o zamanlar küçük bir kasaba görünümündeydi.
B) Bir sözcüğü, iki anlamını birden sezdirecek biçimde kullanma
B) Erzurum, soğuk olsa da sıcak insanlarıyla dikkat çekmektedir.
C) Benzetme amacı gütmeden bir sözü ilgili olduğu başka bir söz
C) O günlerde Konya’nın nasıl yaşadığını ve ne düşündüğünü bil­
yerine kullanma
miyoruz.
D) Bir olgunun gerçek etkenini bir yana bırakarak olguyu başka bir
D) İstanbul, tarihin farklı dönemlerinde pek çok medeniyete ev sa­
nedene bağlama
hipliği yapmıştır.
E) Birkaç şeyi söyledikten sonra onlarla ilgili başka şeyleri bir sıra
E) Bursa, o devirlerde ticaretin de merkezi konumundaydı.
gözeterek anlatma

Çözüm:
Çözüm:

1
ADF 03 TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

DOLAYLAMA DEYİM AKTARMASI

 Bir kelimeyle anlatılabilecek bir kavramın birden fazla kelimeyle  Aralarında ilgi bulunan iki varlık-kavram arasında benzetme yo­
anlatılmasına dolaylama denir. luyla ilişki kuran birini diğerine aktaran dil olayıdır.
 Bir söz yerine onu ifade edebilecek kalıplaşmış ve yaygın bir söz
öbeğinden faydalanmaktır.
 Dört farklı biçimde meydana gelir.
R File bekçisini geçen meşin yuvarlak ağlarla buluştu.
cümlesinde geçen “file bekçisi” ifadesiyle “kaleci”, “meşin yu-
varlak” ile de “top” kastedilmiştir.
R “Ana vatan” (Türkiye) her zaman yavru vatan (Kıbrıs) için elin­ A) İnsandan Doğaya Aktarım (Kişileştirme)
den geleni yapmıştır.  İnsana özgü niteliklerin insan dışı varlıklara aktarılmasıdır.

örnek 2 R Kurşun adres sormaz ki güzelim…

Aşağıdaki tabloda boş bırakılan kutucukları dolduralım. R Serseri bir mayın gibi patladın yüreğimde.

R Yorgun akşamlar ve inleyen şarkılar seni hatırlatır.

1. Askerlik
2. tavşan kanı
3. Mars B) Doğadan İnsana Aktarım
4. ata sporu  Doğaya özgü niteliklerin insana aktarılmasıdır.
5. Haliç
R Taze fidanlarımızı kötülüklerden koruyalım.
6. yedi tepeli şehir
R Onu esip gürlerken görürseniz ondan uzak durun.
7. İzmir
R Tepesi açık olan kişi, kimya öğretmenimiz oluyor.
8. sarı lira
9. Pamuk
10. bacasız sanayi C) Doğadan Doğaya Aktarım
11. Silah
 Doğadaki bir varlığa yine doğadaki bir varlığın özelliğini aktar­
12. peygamberler şehri madır.
13. Yüzük
R Konserde ünlü şarkıcı çiçek yağmuruna tutuldu.

R Çamur deryasına döndü toprak sokaklar.

uygulama 2
Bir tek kelimeyle belirtilebilecek bir kavramı, birden çok kelimeyle
anlatmaya dolaylama denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, dolaylama yoktur?
A) Çiğ köfte her derde devadır, derler bizim memlekette.
B) Kara kıta yıllarca sömürü altında yaşamıştır.
C) Ormanların kralı, kükreyince çakallar kayboldu.
D) Avrupa fatihi bu hafta gruptaki son maçına çıktı.
E) On bir ayın sultanı bitince düğünümüzü yaparız.
Çözüm:
R Uçağın kanadına yıldırım düşünce korkuya kapıldık.
D) Duyu Aktarımı
 Bir duyuya özgü bir kavramın başka bir duyuya aktarılmasıdır.
R Sokaktan gelen acı bir fren sesiyle irkildik.
(tatmadan işitmeye aktarım )
R Bahçedeki ağaçlar tatlı bir esintiyle sallandı.
(tatmaktan dokunmaya)
R Keskin bakışları ve sert sözleri aklımda kalmış.
(dokunmadan görmeye)

R Soğuk sözleriyle ortamın neşesini kaçırdı.

(dokunmadan işitmeye)

2
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam TÜRKÇE ADF 03

örnek 3 uygulama 4
Verilen tablodaki aktarımların türünü yazalım. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde kinayeli bir anlatım söz ko-
nusu değildir?
1. Kör bir bıçak gibi daldın yüreğimin
ortasına A) Ne ekersen onu biçersin.
2. Bu keçiye laf anlatmak, deveye B) Damlaya damlaya göl olur.
hendek atlatmak gibidir. C) Ateşle barut yan yana durmaz.
3. Süslü sözleriyle yine bizi kandırmayı ba­ D) Üzüm üzüme baka baka kararır.
şardı. E) Bugünün işini yarına bırakma.
4. O yanık sesiyle bize türküler söylerdi.
Çözüm:
5. Dışarıda sadece uluyan bir rüzgâr vardı.

BENZETME
 İki kavramın veya durumun belirli yönlerden birbirine benzetil­
mesidir. Nitelikçe zayıf olan varlık, güçlü olan varlığa benzetilir.
R Toroslar, Çukurova’yı at nalı biçiminde kuşatmış bir duvardır
sanki. (Toroslar duvara benzetilmiştir.)
R Ovadan bakılınca çelikten bir testere ağzını andıran tepeler
yaz kış ışıl ışıldır. (Tepeler, çelik testereye benzetilmiştir.) GÜZEL ADLANDIRMA
uygulama 3  Bazı sözcüklerin kullanılmasını toplum ahlakına aykırı gören ya
da kimi sözlerin söylenmesinin uğursuzluk getireceğine inanan
Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir benzetme yapılmamıştır? insanların, onların yerine başka sözleri kullanmasına güzel ad-
landırma denir.
A) Kim esti başucumdan yel gibi
Kimi sızdı bir toprağa sel gibi  Söylenmesinden rahatsızlık duyulan “cin, peri” için “iyi saatte ol­
sunlar” demek bir güzel adlandırma örneğidir.
B) Sanki terk edilmiş bir viraneyim
Her yanım dağılmış yıkılmışım ben R Kanser: kötü hastalık
C) Çöp gibi bir oğlan, ipince R Tuvalet: ayakyolu
Hayırsızın biriydi fikrimce R Ölüm: son yolculuk
D) Ben sana mecburum bilemezsin  R Kör: görme engelli
Adını mıh gibi aklımda tutuyorum
E) Ses topladım, renk topladım derinden
Geniş his ve hayal bahçelerinden ANLAM DEĞİŞMESİ
Çözüm:
 Olumlu veya olumsuz anlam taşıyan sözcüklerin zaman içinde
anlamlarının değişmesidir.
R Eskiden zalim, acımasız anlamına gelen “yavuz” sözcüğü gü­
nümüzde cesur, korkusuz anlamında kullanılmaktadır.

KİNAYE ANLAM DARALMASI

 Bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek şekilde
kullanılmasına kinaye denir. Ancak kastedilen mecaz anlamdır.
R Uykuda bağırınca bütün evi ayağa kaldırmışım. (Bu cümlede
ayağa kaldırmak ifadesi hem gerçek hem de mecaz anlamında
kullanılarak kinaye yapılmıştır.)
 Deyim ve atasözleri birer kinayeli söyleyiş biçimidir.
R Ayağına yorganına göre uzat.
 Bir sözcüğün anlamının zamanla daralıp sadece bir kavramı kar­
şılamasıdır.
R “Oğul” sözcüğü eskiden sahip olunan tüm çocuklar için kul­
lanırken şimdi sadece erkek çocukları için kullanılmaktadır.
R ”Erik” sözcüğü eskiden “şeftali, zerdali, kayısı” anlamlarında
kullanılırken zamanla  anlam daralmasına  uğrayarak sadece
bir meyvenin ismi olmuştur.

3
ADF 03 TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

ANLAM GENİŞLEMESİ  Cümle şeklinde de olabilir.

R Pabuç kadar dilin var.
 Bir sözcüğün anlamının zamanla genişleyip birden çok kavramı
karşılamasıdır. R Atı alan Üsküdar’ı geçti.

R Göz sözcüğü görme organı olarak kullanılırken zamanla “çeş­
menin gözü”, çekmecenin gözü” , “bir göz oda” ifadelerinde
olduğu gibi farklı anlamlara gelmiştir.
örnek 4
Aşağıdaki tabloda istenen bilgiyi kutucuklara yazalım.
1. “Tütün” sözcüğünün eskiden duman
anlamında olup bugün sadece bir bitkiyi
karşılaması
2. “Verem” gibi insana rahatsızlık ve­ren bir
hastalık için “ince hastalık” ifadesinin
kullanılması
3. “Yosma” sözcüğünün eskiden şen, güzel,
fettan genç kadın anla­mın­dayken bugün
olumsuz anlamda kullanılması
4. “Sandık” sözcüğü eskiden sadece eş­
ya konulan tahta veya demir do­lapken
bugün, emekli sandığı gibi anlamları da
karşılaması
5. Anneannemin kapısı her zaman gariban­
lara açıktır.
6. Bir alev gibi düştün avuçlarımın içine
7. Yeni aldığım kitaba kimse hiç el sürmemiş.
8. Testerenin dişleri iyice körelmiş, odu­nu
kesemiyorum.
 Bir öğüt vermez, kavramı karşılar.
R Gözüne girmek / Kulak vermek
 Deyimlerin arasına sözcük girebilir.
R Başını yine derde sokmuş bu çocuk.
 Cümlede farklı görevde kullanılabilir.
R Eli açık bir insandı arkadaşımız. (sıfat)
R Notları kılı kırk yararcasına incelerdi. (zarf)
R Adam sen de! (ünlem)
 Cümlede ayrı yazılır, ögelere ayrılmaz.
R Üzüntüden ağzını bıçak açmıyordu. (yüklem)
 Gerçek anlamlı deyimler de vardır.
R Yükte hafif pahada ağır. / Çoğu gitti azı kaldı.
 Kimi deyimler uyaklı olabilir.
R Ele verir talkını, kendi yutar salkımı.
R Yere bakan yürek yakan.
 Kimi deyimler öykücük ya da karşılıklı konuşma biçiminde
olur.
R Adın ne? Mülayim Ağa. Sert olsan ne halt edersin?
R Maymun yoğurdu yemiş, artığını ayının yüzüne sürmüş.
 Kimi deyimler ikileme biçiminde olabilir.
R Abuk sabuk, boy bos, sıkı fıkı, bet beniz.

SÖZ ÖBEKLERİ  Yerinde kullanılmayan bir deyim anlatım bozukluğuna yol

1. Deyimler açar.

 En az iki sözcükten oluşan, genellikle gerçek anlamı dışında kul­

lanılan kalıplaşmış söz öbeklerine deyim denir. örnek 5

 Kısa ve özlü sözlerdir. Aşağıdaki deyimlerde geçen anlatım bozukluklarını bulup

doğru deyimi yazınız.
R Gönül vermek
R Kulak asmak 1. Sevda Hanım’a bu mahalledeki bütün
kadınlar dert yakınır, sorunlarını anlatır.
 Kalıplaşmıştır, yapıları değiştirilemez. 2. Ev sahibi konuklarına bakıp: “Bu ne şık­
R Kızım sana söylüyorum gelinim sen anla. lık böyle” deyince Ayşe üstüne alındı.
Gelinim sana söylüyorum kızım sen anla. (olmaz)
3. Son gördüğümde o kadar za­­yıflamış ki
 Aynı anlama gelse de sözcükler değiştirilmez. yüzünden kan damlıyordu sanki.
R Ye kürküm ye. 4. Size yardım etmek için elimden geleni
Ye elbisem ye. (olmaz) ardıma koymayacağım.

4
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam TÜRKÇE ADF 03

örnek 6 2. Atasözleri
Aşağıda verilen deyimlerle açıklamalarını eşleştirelim.  Uzun deneyime ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka
mal olmuş, öğüt verici nitelikte söz, deme, mesel, sav, darbıme­
1. Ödü patlamak Çok arzulamak sellerdir.

2. Babasının hayrına Tuzağa düşmek  Söyleyeni belli değildir, dolayısıyla anonimdir.

3. Can atmak Zor duruma düşmek  Genellikle emir ve geniş zaman çekimlidir.
4. Çakı gibi Belli bir amaç gütmeden
 Kalıplaşmış sözler olduğu için sözcükler değiştirilemez.
5. Darda kalmak   Çok korkmak R Derdini söylemeyen derman bulamaz
Derdini söylemeyen ilaç bulamaz. (olmaz)
6. Elden düşme Küçümsemek

7. Faka basmak Hiçbir çıkar beklemeden  Bazı atasözleri sadece gerçek anlamlı olabilir.
R Bugünün işini yarına bırakma.
8. Gına gelmek Çok para harcamak
R Son pişmanlık fayda etmez.
9. Hafife almak Az kullanılmış
 Bazı atasözleri sadece mecaz anlamlı olabilir.
10. İple çekmek Yersiz yurtsuz kalmak
R Körle yatan şaşı kalkar.
11. Kafası almamak Anlayıp kavrayamamak R Lafla peynir gemisi yürümez.
12. Laf olsun diye Canlı ve atik, çevik  Bazı atasözleri kinayeli anlam taşıyabilir.
13. Masrafa girmek Usanmak, bıkmak R Mum dibine ışık vermez.

14. Nevri dönmek Çok öfkelenmek R Ağaç yaşken eğilir.

15. Ortada kalmak Sabırsızlıkla beklemek  Kimi atasözleri anlamca birbiriyle çelişebilir.
R Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
R Eğri oturalım, doğru konuşalım.
YGS 2017
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde verilen durum, “içi içine sığ­
mamak” deyimiyle uyuşmamaktadır?
Atasözlerinin Kavramsal Özellikleri:
A) Çocuk, babasının elindeki oyuncağı görünce avuçlarını birbirine  Bütün atasözleri genel kural niteliği taşır.
vura vura ona koştu.
R Taşıma su ile değirmen dönmez.
B) Yerinde duramıyor, ne zaman gelecekler diye gözlerini saatten
bir an olsun ayıramıyordu.  Sosyal olayların nasıl olageldiğini bildirir.
C) Okullar kapandıktan sonra ailesiyle geziye çıkacağı günü iple çe­
R Araba devrilince yol gösteren çok olur.
kiyordu.
D) Uzun bir süredir amirine söylemek isteyip de söyleyemedikleri  Tabiat olaylarının nasıl olageldiğini bildirir.
için fırsat kolluyordu.
R Kork aprilin beşinden, öküzü ayırır eşinden.
E) Kalabalığın içinde gözleri ona ilişince kalbi yerinden çıkacak gibi
atmaya başladı.  Deneme ve mantığa dayanarak doğrudan doğruya öğüt ve-
ren atasözleri vardır.
Çözüm:
R Bugünkü işini yarına bırakma.

 Âdet ve gelenekleri bildirir.

R Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı vardır.

 Bazı inanışları bildiren atasözleri vardır.

R Baykuşun kısmeti ayağına gelir.

5
ADF 03 TÜRKÇE ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

3. İkilemeler örnek 7
 Anlamı güzelleştirmek ve zenginleştirmek için birbirleriyle an­
Aşağıdaki cümlelerde geçen ikilemelerin oluşumunu ilgili
lam ve ses ilgisi bulunan sözcüklerin birlikte kullanılmasına iki-
maddenin numarası ile eşleştirelim.
leme denir.

 Çeşitli yollarla oluşabilir. Cümleler Oluşumu

1. Eğri büğrü yazısını bir türlü okuyamadım.
1. Aynı sözcüğün tekrarı ile oluşur.
R Yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar. 2. Çamurlara bata çıka yürüdük.

2. Eş veya yakın anlamlı sözcüklerin tekrarı ile oluşur. 3. Mırın kırın etme de olanları anlat.

R Doğru dürüst bir söz söylemedin. 4. Karşıdan, güçlü kuvvetli görünüyordu.

3. Karşıt anlamlı sözcüklerin tekrarı ile oluşur. 5. İleri geri konuşup canımı sıkıyor.

R Arkadaşlarıyla iyi kötü anlaşmaya çalışıyor. 6. Fısır fısır bir şeyler konuşuyorlardı.
R Er geç doğduğum topraklarıma döneceğim. 7. Bu örtüyü özene bezene işledi.

4. Biri anlamlı biri anlamsız sözcükler ile oluşur. 8. Onu yalan yanlış sözlerle avutmaya çalıştı.
R Üzerinde eski püskü bir elbise vardı. 9. Burada sessiz sessiz bekleyin.
5. İkisi de anlamsız sözcükler ile oluşur. 10. Çocuğun yanında ufak tefek bir adam vardı.
R Abuk sabuk konuşmasın. 11. Aradan aşağı yukarı on yıl geçti.
6. Yansıma sözlerin tekrarı ile oluşur. 12. Neyin nesisin sen böyle?
R Şırıl şırıl sular akıyordu. 13. Demet demet güllerin hepsini sattı.
7. Ad tamlaması şeklinde kurulabilir. 14. Planımız tıkır tıkır işliyordu.
R Beterin beteri var, haline şükret dostum. 15. Şunun şurasında ne kaldı?
8. Sözcüklerin arasına mi getirilerek yapılır.
Güzel mi güzel bir ev almış.

not
İkilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti konmaz ve birkaç
uygulama 5
örnek dışında her zaman ayrı yazılır.
Oldubitti, minimini, suspus, altüst, gelgit, alışveriş, gitgide, bir­ Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir ikileme kullanılmamıştır?
denbire, gelgeç, delidolu… gibi ikilemeler birleşik yazılır.
A) En güzel şarkıyı bir kurşun söyler.
Kırgın kırgın bakma yüzüme Rosa.
analiz 2
B) Denizin dibinde geziyor gibi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme cümleye “zorlukla” an- Ellerin, ellerin ve parmakların.
lamı katmıştır? C) Uyu da turnalar girsin rüyana, 
Bakma tuhaf tuhaf göğe bu kadar.
A) Bu zor günleri atlatmak için gece gündüz çalışıyor.
D) Alev alev sardı her tarafımı.
B) Çamurlara bata çıka köyün başına kadar yürüdük.
Artık inan bana muhacir kızı.
C) Ne kadar haklı olduğumu er geç sizler de anlayacaksınız.
D) Annesinin bu meseleyi nasıl ince eleyip sık dokuyacağını biliyor­ E) Ulur aya karşı kirli çakallar, 
du. Ürkek ürkek bakar tavşanlar dağa.
E) Olan oldu artık üzülmenin kimseye bir faydası yok.
Çözüm:
Çözüm:

6
ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam ADF 03

4. Söz Öbekleri TYT 2019

 Birden fazla sözcüğün, öbek oluşturarak bir kavram veya duru­
mu karşılamasıyla oluşan kullanımdır.
 Söz öbekleri çoğunlukla mecaz anlamlıdır. Bu tür öbeklerin an­
lamını bulmak için cümlenin içindeki kullanımına dikkat etmek
gerekir.
Kemalettin Tuğcu bizlere yoksulluğu, yaşamla savaşmayı, acımayı,
yardımlaşmayı ve paylaşmayı öğretti. Kahramanları hiç yüzüstü,
umarsız bırakmadı. Eserleriyle Tuğcu okurlarına bir bakıma acı aşısı
yaptı.
Bu parçada altı çizili sözle asıl anlatılmak istenen aşağıdakiler-
den hangisidir?

 Genellikle altı çizili veya “tırnak içinde” verilen bu sözlerin verildi­

A) Kitaplarıyla acılara, zorluklara göğüs germe becerisi kazandır­
ği soruları çözmeden önce hangi kavram veya durum anlatılmak mak
istenmekte olduğu tespit edilmelidir.
B) Yaşanan acıların okurla paylaşılarak azalmasını sağlamak
C) Odağına acıyı alarak kalemini edebî yönden güçlendirmek
 ÖSYM söz öbekleriyle ilgili her yıl iki veya üç soru somaktadır.
D) Acıyla yoğrulmuş hayatların kendi yönünü bulacağını göster­
mek
E) Toplumun yaşadığı acıları yalın hâliyle eserlerine aktarabilmek

Çözüm:

YGS 2016
Sina Akyol, şiir yaşamına Su Tadında’yla başladığı günden bu yana
daima okurunu da işin içine katmış, hatta okurunu şair yapacak
boşluklar bırakmaya başlamıştır. Dizelerinde avazı çıktığı kadar sus­
ması bundan. Bu suskunluk, okur için bir sağaltım süreci aynı za­
YGS 2017
manda. Akyol’u okumak; okuru besleyen, koruyan ve düşündüren
bir uğraş... Bilim ve toplum hayatındaki gelişmeler, şairleri kendi şiir sözlükleri­
ni genişletmeye mecbur kılmıştı. Bu değişimin yarattığı yaşam tarzı,
Bu parçada geçen “avazı çıktığı kadar susmak” sözüyle anlatıl-
dünyayı şiir içinde yeniden kurmak isteyen şairlere, eskimiş imgeler­
mak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
den yararlanma imkânını kapatmıştı. Öte yandan çağlarının gerisin­
de kalmakta ısrar eden şairlerin kendi kişisel şiir sözlükleriyle ilgili bir
A) Anlamı oluşturmada okurun da sorumluluk almasını sağlamak
problemleri zaten yoktu.
B) İlk şiirlerinden itibaren okurun düşüncesine uygun yazmak
Bu parçada geçen “şairlerin kendi şiir sözlüklerini ge­nişletmesi”
C) Şiirinin anlam derinliklerini yüksek kültüre mensup okurlara aç­
sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
mak
D) Kısa şiirler yazarak okuru dinginleştirmek
A) Her sözcüğe farklı anlamlar yüklemesi
E) Edilgen bir okur kitlesi oluşturmaya çalışmak
B) Kullandığı sözcüklerle çağını peşinden sürüklemesi
C) Yeni imgelerle anlatımını zenginleştirmesi
D) İmge üretmek için sözlüklerden yararlanması
E) Özgün düşünce dünyasını şiirine taşıması
Çözüm:

Çözüm:

7
ADF 03 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 1: Sözcükte Anlam

1. I. Derginin son sayısında birçok yeni imzayı görmek okuyu­
cuyu mutlu etti. (dolaylama)
II. Onun yaptıkları bütün aileyi uçuruma sürükledi. (somutlama)
III. Yumuşak sesli sanatçıdan yöremize ait türküler dinledik.
(duyu aktarması)
IV. Futbolcular söylenenleri tam yapamayınca antrenör iyice
köpürdü. (deyim aktarması)
V. Polis kasa farelerini çok geçmeden yakalayıp adalete teslim
etti. (ad aktarması)
Numaralanmış cümlelerde geçen anlam olaylarından
hangileri yer değiştirmelidir?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
D) IV ve V E) I ve V
3. Türk şiirini iyi biliyorum, diyen birisi söz gelimi 16. yüzyıldan
kaç şair sayabilir? Peki, 16. yüzyıldaki şairler bu sayılanlar ka­
dar mıdır? Adı belki yaşadığı devirde bile anılmayan, edebiyat
kütüphanesinin tozlu raflarında kaybolmuş binlerce şair ol­
duğunu tahmin etmek zor değil. Şiir yazmak o kadar önemli
değildir. Asıl önemli olan geleceğe kalacak şiirler yazmaktır.
Şairlerimizin çoğu bunu başaramadıkları için mensubu olduk­
ları toplulukta “şair”dirler.
Bu parçadaki altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdaki-
lerden hangisidir?
A) Yazın dünyasının ürünleri arasında unutulması
B) Yaratıldığı zaman diliminde gerekli ilgiyi görmemesi
C) Edebi ürünün yaşarlığının sanatçısına bağlı olması
D) Eş değer konuları işleyen eserlerden ayrı tutulması
E) Çok okunmasının yanında çabuk da unutulması

4. Aşağıdaki ikilemeler oluşumuna göre, ikişerli eşleştirildi-

ğinde hangisi dışta kalır?

A) Sınava gece gündüz çalışıp istediği bölümü kazandı.

B) Er geç benim dediğime geleceksiniz, bunu unutmayın.
C) Hızlı hızlı yürüyüp karanlık sokağı arkasında bıraktı.
D) Düşüncelerini açık seçik bir ifadeyle anlatmalısın.
E) Doğru dürüst bir iş bulursam ben de çalışmak isterim.

2. Gençlerin “ata sporu”na gösterdikleri ilgiyi görünce eski bir

sporcu olarak onlarla gurur duydum.
Bu cümlede “ata sporu” sözüyle anlatılmak istenen “güreş”tir. Bir
kelimeyle anlatılabilecek bir kavramın birden fazla kelimeyle
anlatılmasına dolaylama denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamanın bir ör-
neği yoktur?
A) İnsanın hastalıkta veya sağlıkta her zaman yanında olan
tek kişi hayat arkadaşıdır.
B) Çocuklarımızı maalesef saatlerce sihirli kutunun önüne
oturtup günlük işlerimizle uğraşıyoruz.
C) Türk vatandaşı her genç, günü geldiğinde vatan borcunu
ödemek için göreve gider.
D) Ortalıktan el ayak çekilince karanlık sokaklarda sadece ben
kalmıştım.
E) Peygamberler şehri bu yıl birçok yerli ve yabancı turist tara­
fından ziyaret edildi.
5. (I) Yirmi beş yıl önce televizyon ve radyoların henüz tek kanal
olduğu zamanlardı ve merak ettiğiniz bilgilere ulaşmak o ka­
dar da kolay değildi. (II) İlk çocuğum dünyaya geldiğinde özel
televizyon ve radyo kanalları yavaş yavaş çıkmaya başlamıştı.
(III) O zaman bir radyo kanalında hafta da bir çocuk eğitimi
ile ilgili bir program yapılıyordu. (IV) Merak ettiğim pek çok
soruya bu programda cevap bulabildiğim için o günü iple çe­
kiyordum. (V) Öğrendiğim bilgilerin çocuk yetiştirmeme pek
çok katkısı oldu, ancak önemli olan öğrendiklerimi hayata ak­
tarabilmekti.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde “sabır­
sızlıkla beklemek” anlamına gelen bir söz kullanılmıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

1-E 2-D 3-A 4-C 5-D

ADF-03 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-03’ü çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 2: CÜMLEDE ANLAM
CÜMLE YORUMU
ÖZDEŞ (YAKIN) ANLAMLI
CÜMLELER
 Anlamca aynı düşüncenin yakın anlamlı sözcüklerle dile getiril­
mesidir. Bu tür cümleler anlam olarak birbiriyle örtüşür.
 Bu tür cümlelerde aynı durum farklı sözcüklerle ifade edilir.
 ÖSYM bu tür sorulardan genellikle bir soru sormaktadır.
örnek 1
Aşağıdaki cümleleri yakın anlamıyla eşleştiriniz.
1. Yalnızca güneşli günlerde yürüyen kişi, amacına ulaşa-
maz.
a. İsteneni elde etmek, her koşulda çalışmayı zorunlu kı­
lar.
b. Başarılı olmak için insanın ne istediğini bilmesi gerekir.
2. Şair, geleneğin sürüp giden hazır düşünce kalıplarını
parçaladığı zaman gerçek parıltıyı, yani gerçek şiiri elde
edebilir.
a. Bir şair için nitelikli ürünler ortaya koymanın yolu, alışıl­
mışın dışına çıkmaktır.
b. Şiirde sesini duyurmak isteyen genç şairler, kendinden
önceki şairleri aşmalıdır.
3. Bir eleştirmen öyküyle romanı karşılaştırırken şöyle di-
yor: “Öykü bir C vitamini hapıysa roman o hapa eş değer-
de bir kilo limondur.”
a. Öykü yazmanın daha çok çaba gerektirdiği
b. Öykünün daha yoğun bir anlatımla oluşturulduğu
4. Tiyatro eleştirmeni, izlediği oyunun en çarpıcı, en belirle-
yici yönlerini yakalayıp belgeler.
a. Tiyatro eleştirisi, oyunun ayırıcı ve etkileyici yanlarına
yönelik düşünceler içerir.
b. Tiyatro eleştirmeni oyunu her izleyişinde oyunun farklı
özelliklerini yakalar.
1
ADF 04
İKİ CÜMLEYİ TEK CÜMLE HALİNE
GETİRME
R 1. “Yakup Kadri’ye göre aydınlar, köyün geri kalmışlığının en
büyük sebebidir.”
2. “Bu düşünce onun, aydınları köyün kurtarıcısı olarak gör­
mesini engellemez.”
Bu cümleyi aynı anlamı verecek şekilde şöyle birleştirebiliriz:
“Yakup Kadri, bir yandan köyün geri kalmışlığının asıl nedeni,
diğer yandan köyün kalkınmasının öncüsü olarak aydınları gö-
rür.”
TYT 2019
I. Pek çoğumuz tekstil ürünlerinin sadece koyun yününden elde
edildiğini düşünürüz.
II. Keçilerin ve develerin de lifleri bükülerek iplik hâline getirilir ve
tekstil endüstrisinde kullanılır.
Bu iki cümlede ifade edilenlerin anlamca doğru bir biçimde bir-
leştirilmiş hâli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Keçi ve deve liflerinden iplik üretilip tekstil sanayisinde kullanıl­
masına rağmen pek çoğumuz tekstil ürünlerinde yalnızca koyun
yünü kullanıldığını sanıyoruz.
B) Keçilerin ve develerin liflerinin iplik malzemesi olarak tekstil sa­
nayisinde çok az tercih edilmesi nedeniyle genellikle yünün sa­
dece koyundan üretildiğini düşünüyoruz.
C) Yaygın olarak yünün yalnızca koyundan üretildiğini düşünsek
de keçiler ve develerden elde edilen liflerin geçmişten bugüne
tekstil ürünlerinde kullanıldığını biliyoruz.
D) Tekstil sanayisinde keçi ve develerden elde edilen yünler de kul­
lanılmasına karşın birçoğumuz iplik gibi ürünlerin yalnızca ko­
yundan üretildiğini zannediyoruz.
E) Birçoğumuz, keçilerin ve develerin liflerinin de iplik malzemesi
olarak tekstil endüstrisinde kullanıldığını göz ardı ediyor ve yü­
nün yalnızca koyundan üretildiğine inanıyoruz.
Çözüm:
ADF 04 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

TYT 2019 CÜMLEDE ANLAMIN ÇELİŞMESİ

Çocuk, aklının doğal işleyişi sonucu her an ortaya çıkan tuhaf so­
rulardan birine yanıt bulma amacıyla gerçekleştirdiği her samimi
girişim sayesinde, o amacın sonucuyla kıyaslanamayacak oranda
kalıcı kazanımlar edinir.
Bu cümlede çocuklarla ilgili olarak asıl anlatılmak istenen aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
 Verdikleri ileti yönünden birbiri ile zıt olan cümlelerdir.
R Bir sanatçının başarılı olabilmesi için geçmişi ile olan bağını
koparmaması gerekir.
Sanatçının yarınlara kalmasında geçmiş değil, gelecek önemli-
dir.

R Bir sanatçının beslendiği kaynaklar kendi toprağında yetişen

A) Tuhaf sorular sorma davranışlarının çocuklarda istemsiz biçimde
konular olmalıdır.
gerçekleştiği
B) Merak ettikleri konunun iç yüzünü öğrendikleri sürece bilgi biri­ Sanatçı evrensel konuları ele alarak eserini oluşturmalıdır.
kimlerinin arttığı
 Verilen bu cümleler anlamca birbiriyle çelişmektedir.
C) Kendi hâllerine bırakıldıklarında tuhaf sorular sorma alışkanlıkla­
rının sona erdiği
D) Cevabını samimi biçimde merak ettikleri soruların yetişkinlerce
cevaplandırılması gerektiği
E) Sorularına cevap arayışlarının gelişimleri üzerinde cevaplardan analiz 1
daha etkili olduğu
(I) Hata, insan olanın yaşamaktan kaçamayacağı bir ol­gudur. (II) Sa­
Çözüm: dece hatalarını kabul edenler, affedilme­ye layık olurlar. (III) Çünkü
bunlar hatalarını anlamış, pişman olmuş, bir daha aynı hatayı işle­
memeye ka­rar vermiş kimselerdir. (IV) Fakat suçlarını saptırma­ya
ve savunmaya kalkışanlar, aynı hatayı yapmaya devam edecekler
demektir. (V) Bunları hoş görmek ve affetmek kesinlikle uygun de­
ğildir.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangileri, “Hata yapan

mutlaka cezasını çekmelidir.” düşüncesine ters düşmektedir?

TYT 2018
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
I. Yazar, eserlerinde gelenekle arasına bir mesafe koymaktansa bu
birikime, yaşadığı döneme özgü bir pencereden bakmayı tercih
ediyor. Çözüm:
II. Yazarın hiçbir edebiyat geleneğine bağlanmayışı, onu çağdaşı
yazarlardan ayıran önemli bir özellik olarak ön plana çıkıyor.
III. Yazar, bu kitabıyla kendinden önce üretilen eserleri okumanın
bir özgünlük sorununa yol açmayacağını herkese kanıtlıyor.
IV. Yazar, tarihin kendisine aktardığı seslere kulak tıkamıyor ancak
onları kendi döneminin gerçekliğinin süzgecinden geçiriyor.
V. Yazarın kendi olma sorununu tartıştığı bu kitapta, yüzünün
düne değil yarına dönük olduğu açık bir biçimde gözlemlene­
biliyor.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangileri anlamca bir-
birine en yakındır?
EKSİK CÜMLE TAMAMLAMA
A) I ve III B) I ve IV C) II ve IV
D) III ve V E) IV ve V  Cümlede boş bırakılan yere uygun cümlenin veya söz öbeğinin
Çözüm: getirildiği cümlelerdir. Verilen bölümün iyi ve tam anlaşılması
gerekir.

R Önemli olan okuduğumuz kitapların sayısı değil ----

(okuduklarımızın davranışlarımızı, yaşama bakışımızı nasıl etki-
lediğidir.)

2
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam TÜRKÇE ADF 04

uygulama 1 İÇERİK (MUHTEVA)

Birçok sanatçının sanat dünyasından silinip gitmesinin nedeni ----  Bir sanat eserindeki konu, karakter, zaman, yer, olay, ... kısaca bir
Bu cümle, düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisiy- edebî eserde anlatılanlara konu denir.
le sürdürülemez?
 Eserin “konusu ne?” “Eserde ne anlatılmış?” sorusunun cevabıdır.
A) kendini yineleyip durmasıdır.
B) her geçen gün yeni sanatçıların ortaya çıkmasıdır.  Sanatçının veya eserin söz ettiği konuyu ifade eden cümlelerdir.
C) kendisini fildişi kulelerden sunmasıdır. R Daha çok tutkularını mutluluklarını anlattığı bu öykülerinde
D) yeniliklere ve değişime kapalı olmasıdır. yeni bir dil geliştirir.
E) güncelden ve toplumdan uzak kalmasıdır.
R Yazarın ilk öykülerinde olduğu gibi bu öykülerinde de ada
halkından, denizden, insanlardan vazgeçmediği görülüyor.
Çözüm:
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................

ÜSLUP (BİÇEM)
 Bir sanatçıya, bir çağa veya bir ülkeye özgü dil ve anlatış özelliği­ örnek 2
ne üslup denir. Bir sanatçının dili kullanma biçimidir. Cümlenin Aşağıdaki cümleleri “üslup” ve “içerik” cümlesi olarak değerlen-
uzunluğu kısalığı, sözcük seçimi, dilin ağırlığı ve sıradanlığı üslu­ diriniz.
bu oluşturur.
Cümleler Üslup İçerik
 “Nasıl yazmış?” sorusunu cevabını karşılayan cümlelerdir.
R Yazarın çok yalın, basit, okuru yormayan ve okudukça dilin 1. İlk şiirlerinde halk edebiyatının söyleyiş
tadını duyuran bir ---- var. (biçemi) özelliklerinden yararlanmış.
R Şiirde yenilik yaratmak için dilin yerleşik değerlerini olduğu
2. Yazar toplumun özellikle kötü yanla­
gibi kullanmaktan kaçınmış.
rını ele alıp yermiş.
R Şiirlerini oluştururken boş alanlar bırakmış, uzun dizeleri kır­
mıştır. 3. Bu öykülerde şiirsel bir anlatım ve
zengin bir sözcük dokusu var.
Sizin örneğiniz:
4. Doğup büyüdüğü Trakya Yöresi’nin
....................................................................................................................................................................................................... yerel sözcüklerini özgün biçimleriyle
....................................................................................................................................................................................................... kullanıyor.
5. Öykülerimde,  toplumsal sorunlara
uygulama 2 çözümler önermeye çalıştım.

(I) Bu sanatçımız, öykülerinde anlatıma hareket kazandırmak, için iki­ 6. Romanlarında köylülerin doğa ve
lemeleri sıklıkla kullanır. (II) Yine yaşanan döneme uygun pürüzsüz çevre ile olan ilişkilerini yansıtıyor.
bir dil ile eserlerini yayımlamıştır. (III) Dili iyi kullanmakla kalmamış,
betimlemelerini son derece sağlam bir şekilde oluşturmuştur. (IV) 7. Yazar, belirli bir durumu somut ve
Birçok öyküsünde, dili çok sade bir şekilde kullanmış yerel unsurlara nesnel bir biçimde yansıtmış.
fazla yer vermemiştir. (V) Eserlerinin konuları genellikle Orta Anado­ 8. Şair kimi şiirlerinde mecazlardan ya­
lu’nun küçük bir ili olan Çorum’da geçmektedir. rarlanmış.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde üslupla ilgili
9. Çocuklar için yazılan öykülerinde on­
bir özelliğe değinilmemiştir?
ların diliyle konuşmuş.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
10. Kan davası yüzünden köylerini terk
Çözüm: eden bir aile anlatılmış.
11. Üç arkadaşın geçim derdi yüzünden
Anadolu’ya gelip yerleşmeleri dile
getirilmiş.

3
ADF 04
CÜMLEDE ANLAM İLİŞKİSİ
Neden (Sebep) - Sonuç İlişkisi
 Bir eylemin hangi sebeple veya hangi gerekçeyle yapıldığını bil­
diren cümlelere neden-sonuç cümlesi denir.
 Cümlede “neden, niçin, ne diye” sorularına cevap verilir.
 Bu cümlelerde “…-dığı için, -diğinden dolayı, çünkü, diye, ile,
zira, de, ki” gibi kavramlar kullanılır.
R Seni sevdiğim için bunlara katlanıyorum.
R Sonbaharın gelmesiyle yapraklar sarardı.
R Yanlış kullanım yüzünden topraklar çoraklaştı.
R Çocuklar, soğuktan titriyordu.
R Sen gelirsin diye bekledim bu viran yerlerde.
R Yükseklikten korktuğumdan uçakla seyahat edemiyorum.
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
YGS 2017
(I) Öğrenmeyi öğrenme adı verilen sürecin temeli, merakla ve me­
rak edilen şeyi tecrübe etmekle başlar. (II) Farklı yaş gruplarındaki
kişilerin ilgi duydukları şeyler değiştiğinden edindikleri bilgilerle
onlara ulaşma yolları da farklılık gösterir. (III) Örneğin çocukların
oynayarak, dokunarak ulaştıkları yeni bilgiler belleklerinden kolay
kolay silinmez. (IV) Yetişkinlikteki kalıcı bilgiler ise görerek, okuya­
rak, araştırarak kazanılır. (V) Fakat bu iki öğrenme düzeyinde dikkati
çeken ortak yön, merak ve keşfetme arzusudur.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde neden-so-
nuç ilişkisi vardır?
A)  I B)  II
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam
Amaç - Sonuç İlişkisi
 Bir eylemin gerçekleşmesinin bir amaç doğrultusunda olduğu­
nu belirten cümlelere amaç-sonuç ilişkisi denir.
 Amaç-sonuç cümlelerinde “...-mek için, ...-mak için, amacıyla,
...-mek üzere, -e” gibi ifadelere yer verilir.
R Gençlerimizi yeni şairler ve şiirlerle buluşturmak için bir dergi
çıkarmayı planlıyoruz.
R Konuşmayı yapmak üzere kürsüye çıktı.
R Gerçekler ortaya çıksın diye uğraşıyorum.
R Ankara’ya ailesini görmeye gitti.
R Adını unutmamak için duvara kazdım.
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
dikkat
Neden-sonuç cümlelerinde bir nedene bağlı olarak sonuç
gerçekleşir amaç-sonuç cümlelerinde ise bir gaye vardır ancak
bunun gerçekleşip gerçekleşmediği belli değildir.
analiz 2
(I) Bütün edebiyatçılar geleneksel olandan, halk hikâyesi ve destan­
dan yararlanma yoluna gitmiştir. (II) Bizim ülkemizde de bazı sanat­
çılar için durum böyledir. (III) Ben de böyle yapmak, geleneksel ola­
nı çağdaş öykü sanatına taşımak istiyorum. (IV) Bu yöntemi ülkemiz
edebiyatında ustaca uygulayan Yaşar Kemal’in peşinden yürümek
isteyişimin temelinde de işte bu yatıyor. (V) Nitekim geçen yıl çıkar­
dığım kitabımda da bu düşüncenin etkisi açıkça görülecektir.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde
C)  III D)  IV E)  V amaç söz konusudur?
A) I. ve IV. B) I. ve V. C) II. ve III.
D) III. ve IV. E) IV. ve V.
Çözüm:
4
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam TÜRKÇE ADF 04

Koşul - Sonuç İlişkisi örnek 3

 Bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir eylemin gerçekleşmesi­ Aşağıda verilen cümleleri “koşul, amaç ve neden sonuç” ilişki-
ne bağlı olduğu cümlelere koşul-sonuç ilişkisi denir. lerine göre belirtelim.
1. Babam bize daha iyi bir yaşam sunmak için gur­
 “hangi koşulda?” sorularına cevap veren bu cümlelerde, “-sa,
-dıkça, -madan, -maksızın, ama, mı, takdirde, ki… ” gibi kav­ bete düştü.
ramlar kullanılır. 2. Anlamadığın konuları söyle ki yardımcı olayım.

3. Yağlı yemekler bana dokunduğundan onları pek

yiyemiyorum.
not
4. Hava alayım diye dışarı çıktım.
İçinde “ise” olan her cümle koşul bildirmez.
5. Karın aniden bastırması şehrin trafiğini altüst etti.
R Mektup yazmasa da telefon etse.
R Bu ev etse etse yüz milyon eder. 6. Acele et, yoksa sınavına geç kalacaksın.
R Büyük sözü dinlersen yüce dağları aşarsın. 7. Dedem ilacını almadan geceleri uyuyamıyor.

8. Çok çalıştı da istediği bölümü kazandı.

R Tüm kültürlerde bunları tanımlayan ve sınıflayan değer yargı­ 9. Öğlenleri yemek yemeye bize geliyor.
ları oluşmadan söylenenlerin hiçbirini geçerli sayamayız. 10. Maçları izlemezdi, bunların zaman kaybı olduğu­
R Okuyucularımın ilgisi olduğu sürece benim yazma azmim tü­ nu düşünürdü.
kenmeyecektir.
11. Çocuğu buradan alıp okula götürmeye geldim.
R Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.
12. Konya Ovası’ndaki aşırı kuraklık, tarım sektörünü
R Her gün kitap okuyun ki sözcük dağarcığınız genişlesin. olumsuz etkiledi.
R Babam olmadı mı koca tarlayı ekip biçemeyiz.
13. Bir anda karşısında beni görünce şaşırdı.
R Müzik dinleyebilirsin ama müziğin sesini fazla açmayacaksın.

Sizin örneğiniz: GEREKÇELİ YARGI

.......................................................................................................................................................................................................
 Verilen bir yargının neden veya amaç yönünden bir değer taşı­
masıdır.
.......................................................................................................................................................................................................
 Genellikle yargıların arasına “çünkü, bu yüzden” ifadeleri getirilir.
R Günü gününe pek uymaz bu kentin. Bir bakarsın, yaz ortasında
buz kesmişsin; bir bakarsın, kasım ortasında ceket fazla gelmiş.
uygulama 3 R Kötülerle dost olma çünkü her ortamda seni küçük düşürürler.

(I) Sanat, para kazanmak için girilecek bir yol değildir. (II) Sanat,
hayatı daha çekilir kılmanın insani bir yoludur. (III) Bir sanat dalına
kendinizi adadığınızda ruhunuz cennet aşkıyla yücelecektir. (IV)
Hikâyeler anlatın, bir arkadaşınıza kötü bile olsa bir şiir yazın. (V)
Karşılığında muazzam bir ödül alacak, bir şey yaratmış olacaksınız.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde koşul - so-
nuç anlamı vardır?
A)  I B)  II
uygulama 4
(I) Müzikte ses zamana bağımlıdır. (II) Çünkü ses, belirli bir süre
içinde, bir zaman aralığında var olur. (III) Sesin süresi, ritim ve ölçü
gibi ilkeye dayanan kurallara yol açmıştır. (IV) Müziğin bu özelliği
kendisini diğer sanatlardan ayıran ilk ögelerden biridir. (V) Bunun
yanında zaman değiştikçe müziğin tınısı da değişecektir.
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi kendinden ön-
C)  III D)  IV E)  V ceki cümlenin gerekçesidir?

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

Çözüm:
Çözüm:

5
ADF 04 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

KANITLANABİLİRLİK BAKIMINDAN CÜMLELER LYS 2017

1. Öznel Anlatım (Öznellik) Aşağıdaki yargılardan hangisi kişisel düşünce içermemekte-
 Kişiden kişiye değişen, kişisel yorumlara açık olan yargılara öznel dir?
anlatımlı cümle denir. Doğruluğu ya da yanlışlığı kanıtlanamaz.
A) Meydandaki hareketlilik, hiç bitmeyecekmiş gibi hız kesmeden
R Yolculuk insanın en güzel tutkularındandır.
devam ediyor.
R Bir derginin kalıcı olma derdi olmalıdır.
B) Bu ülkede gördüğüm her kıyafet ve her hareket bir­birine benzi­
R Ada insanı, bunaldıkça adanın mutlu yalnızlığına sığınır. yor.
R Şanlıurfa gezisi bir sıra gecesine katılmadan bitirilemez. C) İnsanların elindeki bavullar, kendi yaşantılarına dair garip izler
taşıyor.
Sizin örneğiniz: D) Görevlinin sesini duyanlar yerinden ayrılıyor ve işaret edilen yere
....................................................................................................................................................................................................... ilerliyor.
E) Şikâyetler de tıpkı eşyalar gibi, tekrarlandıkça es­­ki­meye devam
uygulama 5 ediyor.

(I) Uzundere, buz tırmanışının Anadolu topraklarındaki merkezi. (II) Çözüm:

İlçe sınırları dâhilinde yüksek dağlardan beslenen, kışın buz tutan
onlarca şelale bulunuyor. (III) Buz Tırmanışı Festivali 2015 yılından
bu yana bu şelalelerin bulunduğu alanda düzenleniyor. (IV) Her yıl
ocak ayında düzenlenen festival, soğuk havayı ısıtıyor adeta. (V)
Tırmanış zamanı geldiğinde yurt içinden ve yurt dışından onlarca
sporcu Uzundere’nin donmuş şelalelerinde spor yapıyor. DOĞRUDAN (DÜZ) ANLATIM
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi kanıtlanabi-
 Başkasına ait bir söz hiç değiştirilmeden aktarılmasına doğru-
lirlik bakımından farklıdır?
dan anlatım denir. Olduğu gibi aktarılan söz çoğunlukla “tırnak
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V işareti” içerisinde yazılır. 
R “On dakika sonra geliyorum.” diye bir not bırakmış.
Çözüm:
R Vatan toprağı kutsaldır kaderine terk edilemez, demişti bir
konuşmasında.

Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
2. Nesnel Anlatım (Nesnellik)
 Kişiden kişiye değişmeyen, yoruma kapalı yargılara nesnel anla-
taktik
tımlı cümle denir. Nesnel ifadelerin kanıtlanması mümkündür.
Kişisel görüş, yorum, düşünce içermez. Doğrudan anlatımlı cümlelerde “de”mek ifadesi kullanılır.
R Homeros’un yarattığı bu lirik destan, şimdi beyaz perdeden
yansıyor. DOLAYLI ANLATIM
R Denizli ili İlk Çağ’dan itibaren tekstil ile ön plana çıkmıştır.
 Başkasına ait cümlelerin duygu ve düşünce yapısı bozulmadan
R Kar yağışı Datçalıların çok gördüğü bir doğa olayı değil. yazarın veya konuşmacının cümlesine sindirilerek yani değiştiri­
R Ayasofya’nın  saha zemini, eski binaların yıkıntılarıyla yüksel­ lerek aktarılmasına dolaylı anlatım denir.
tilmiştir.  Dolaylı anlatımlı cümleler “söyledi, belirtti, açıkladı, ifade
etti…” gibi eylemlerle biter.
Sizin örneğiniz:
R Annem eve erken dönmemi söylemişti.
.......................................................................................................................................................................................................
R Sanatın toplumun bir aynası olduğunu her konuşmasında
belirtirdi.
dikkat
Aktarma cümlelerde aktarılan cümlenin içeriği cümlenin öznel Sizin örneğiniz:
ya da nesnelliğini etkilemez. .......................................................................................................................................................................................................

6
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam
uygulama 6
Aşağıdaki cümlelerden hangisi dolaylı anlatıma örnek olabilir?
A) Katılımcılara, “Ne tür kitaplar okuyorsunuz?” diye sorduk.
B) Öğretmen: “Yarın, herkes erken gelsin.” dedi.
C) Ahmet Haşim, şiirin sözden ziyade musikiye yakın olduğunu be­
lirtmiştir.
D) İşten çıkınca bir yerde oturacağız, istersen sen de gel.
E) Şiir okumak ruhu aydınlatır, derdi bize sürekli.
Çözüm:
KESİN ÇIKARILABİLECEK YARGI
 Cümleden çıkarılabilecek kesin yargı, daha çok, cümlede anlatıl­
mak istenenin tam olarak ne olduğuna göre değişmektedir.
 Bu tür sorularda cümleden doğrudan çıkarılabilecek ifade cevap
olur. Olasılık ifadesi cevap olamaz.
uygulama 7
Türkiye’nin peynir üretiminde önemli yere sahip Kars’ta, kaşar pey­
nirinin ardından, üretilen sezonun ilk gravyer peynirleri vatandaş­
lardan rağbet görüyor.
Bu cümleden kesin olarak çıkarılabilecek yargı aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Kars’ta peynir üretimi daha çok ilkbahar aylarında yapılmaktadır.
B) Kars’ta yaşayan halk peynir türlerinden en çok kaşarı tercih et­
mektedir.
C) Kars peynir üretiminde ülke sıralamasında ilk sırada yer almakta­
dır.
D) Kars’ta birçok peynir türü vatandaşın damak tadına sunulmakta­
dır.
E) Kars’ta birçok insan geçimini süt ve süt ürünlerini satarak sağla­
maktadır.
Çözüm:
7
ADF 04
YGS 2016
Türk edebiyatının önemli sanatçılarından Yaşar Kemal’in, düşlerine
sığınarak hayata tutunmaya çalışan sokak çocuklarının unutulma­
maya mühürlenen hayat hikâyelerini anlattığı Neredesin Arkadaşım,
büyük ustanın çocuklarla yaptığı söyleşilerden oluşmaktadır.
Bu cümleden kesin olarak çıkarılabilecek yargı aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) Neredesin Arkadaşım adlı eser, Yaşar Kemal’in sokak çocuklarıyla
yaptığı röportajların bir seçkisi olarak yayımlanmıştır.
B) Yaşar Kemal’in sokak çocukları üzerine yaptığı araştırmalar okur­
larca beğenildiği için bir araya getirilmiştir.
C) Sokak çocuklarından edindiği izlenimlerle Yaşar Kemal, Nerede-
sin Arkadaşım adlı öyküyü sokak çocuklarına ithaf etmiştir.
D) Neredesin Arkadaşım adlı eseriyle Yaşar Kemal, ilk defa sokak ço­
cuklarının sorunlarını bir öykü kitabında işlemiştir.
E) Sokak çocuklarının hayat hikâyelerini konu edinen Neredesin Ar-
kadaşım adlı öykü kitabı üzerine Yaşar Kemal’le yapılan röportaj­
lar bir kitap hâline getirilmiştir.
Çözüm:
CÜMLE OLUŞTURMA
 Cümleyi oluşturan sözcüklerin karışık olarak verildiği ve sonra bu
sözcüklerle kurallı ve anlamlı bir cümlenin oluşturulması istenir.
 Bu tip soruları çözerken öncelikle yüklemi bularak cümlenin sonu­
na getirmeliyiz. Diğer ifadeleri ise anlamsal olarak birleştirmeliyiz.
uygulama 8
I. arayıp bulmaya adayan
II. tanımlayan sanatçı, bu çalışmasında
III. İstanbul’u bir kez daha yorumluyor
IV. kendini, şehirlerin ruhlarını
V. bir sokak fotoğrafçısı olarak
Yukarıdaki sözler anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturacak biçim-
de sıralandığında, hangisi baştan ikinci olur?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
Çözüm:
ADF 04 ANALİZ TESTİ
1. I. Kutup ayısı,  Kuzey Kutbu’nda yaşayan ve ayıgiller ailesin­
den olan bir tür deniz ayısıdır.
II. Beyaz ayı olarak da bilinen kutup ayısı, özellikle karlı sahil­
lerde ve buzullar üzerinde yaşamaktadır.  veya bir yakını olduğunu iddia edenler var. (III) Ancak bu figü­
III. Kutup ayısı şu anda kara üzerinde yaşayan en büyük, eto­
bur canlı olarak bilinmektedir.
IV. Bulunduğu bölgeye uyum sağlayan kutup ayısının kürkleri
kalındır.
V. Kutup soğuğundan etkilenmeyen kutup ayısı karada, suda
ve buzlar üzerinde hareket edebilmektedir.
Numaralanmış cümlelerdeki nesnel ifadeler, değiştirilip
öznel biçime getirilmiştir.
I. Kutup ayısı,  Kuzey Kutbu’nda yaşayan ve ayıgiller ailesin­
den olan sevimli bir tür deniz ayısıdır.
II. Beyaz ayı olarak da bilinen kutup ayısı, özellikle karlı sahil­
lerde ve buzullar üzerinde yaşar. 
III. Kutup ayısı  şu anda kara üzerinde yaşayan en büyük, eti
iştahla tüketen canlı olarak bilinmektedir.
IV. Bulunduğu bölgeye iyi uyum sağlayan kutup ayısı özellikle
kalın kürkü ile dikkat çekmektedir.
V. Kutup soğuğundan etkilenmeyen kutup ayısı karada, suda
ve buzlar üzerinde özgürce hareket edebilmektedir.
Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir yanlışlık yapıl-
mıştır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi ayraç içinde verilen kavram-
la uyuşmamaktadır?
A) Kitap fiyatlarının çok yüksek olması onların satış oranları­
nın da düşük olmasına yol açmaktadır. (Neden-Sonuç)
B) Işık kirliliğini önlemek için cadde ve sokaklardaki lambala­
rın kontrolleri yapılacaktır. (Amaç-Sonuç)
C) Öğrencilerin günlük tekrar yapmadan derste işlenen konu­
ları anlaması zordur. (Koşul-Sonuç)
D) Geniş ekranlı cep telefonlarının satışları önceki yıllara göre
artış göstermektedir. (Öznellik)
E) Arabalarda kullanılan dizel yakıtının gelecek yıl birçok Av­
rupa ülkesinde yasaklanacağı duyuruldu. (Nesnellik)
1-B 2-D
8
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam
3. (I) Sanat eleştirmenlerinin bazıları, İnci Küpeli Kız tablosu­
nun  hayal ürününden uzak, tam aksine gerçek olduğunu
belirtmektedir. (II) Tabloda betimlenen figürün, ressamın kızı
rün, ressamın kızı olması pek mümkün değil. (IV) Çünkü küpe­
li kız, sükûnet ile bakarken tutkulu bakışları, bunun bir baba
- kız ilişkisi olma ihtimalini oldukça azaltıyor.(V) Tablodaki
figürün bakışlarının altındaki gizem ve Vermeer’in tabloya ba­
kış açısı, ünlü eserin yüzyıllardır süregelen sırrın hâlâ neden
çözülemediğini ortaya koyuyor. (VI) Sanırım uzun zaman sır
çözülemeyecek.
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi kendin-
den önceki cümlenin gerekçesidir?
A)  II. B)  III. C)  IV. D)  V. E)  VI.
4. I. Hayal gücü tüm dünyayı kapsar.
II. Bilginin gücü sınırlıdır.
Aşağıdakilerden hangisi, bu iki cümlede ifade edilenleri
doğru bir biçimde birleştirmiştir?
A) Hayal gücünün kapasitesi, sınırlı güçteki bilgiden daha ge­
niştir.
B) Hayal gücü bilgiden daha önemlidir çünkü bilgi olmadan
da hayal kurulabilir.
C) Kişiyi bilgi gücüne götüren yol hayal gücünden geçer.
D) Hayal gücünüz yoksa bilgi gücünün insana bir yararı ol­
maz.
E) Her şey hayal etmekle başlar sonra, bilgi ile yol alınır.
5. Oscar Wilde, “Günümüzde insanlar her şeyin fiyatını bilir ama
değerini bilemez.” der.
Bu cümleyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisi-
dir?
A) Doğadan ve insanların ürettiklerinden faydalandığımız her
şeyin bedelini yaşam sürecine katılarak öderiz. 
B) Bir şeyin değeri o şeyin kullanım alanında doldurduğu boş­
luk alanıyla ifade edilebilir. 
C) İnsanlar eşyanın maddi karşılığının ne olduğunu bilmele­
rindeki yaklaşımı kıymette gösteremiyor.
D) Bazı insanlar hiçbir şeyden memnun olmazlar, onları mutlu
etmek zordur; kıymet bilmezler. 
E) Bir şeyin daha değerli olduğunu düşündüren bizim o şeye
olan ihtiyacımızın derecesidir.
3-C 4-A 5-C
ADF-04 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-04’ü çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 2: CÜMLEDE ANLAM
ADF 05
KAVRAMLAR
KAVRAMLAR örnek 1
KARŞILAŞTIRMA Aşağıdaki cümlelerde karşılaştırma olup olmadığını belirleye-
 Kişi ve nesnelerin benzer veya farklı yanlarını incelemek için kı­ lim.
yaslama, mukayese etmeye karşılaştırma ilişkisi denir. Cümleler Var Yok
 Bu cümlelerde karşılaştırma yönü mutlaka bulunmalıdır. 1. İki satırlık bir konuşma, bir karakteri on
sayfalık bir betimlemeden daha başarılı
bir biçimde çizebilir.
2. Şairin ikinci şiir kitabı olan Çocuk ve Allah
dikkat okurla yeniden buluşuyor.
Karşılaştırma farklı yönlere yönelik olduğu gibi ortak yönlere 3. Günümüzün yazarları arasında hiç kim­
yönelik de olabilir. se, ne ben ne de başkası, böyle bir şey
R Millet olarak geçmişte okumuyorduk, bugün de okumuyo­ yazmayı başarabildik.
ruz. 4. Ne yaptığımız, nasıl yaptığımız üzerinde
yazarken daha az, yazdıktan sonra daha
çok düşünürüz.
5. Şimdiye kadar okuduğum hiçbir öyküyü
taktik bu öykü kadar beğenmemiştim.

Karşılaştırma bildiren cümlelerde genellikle en, da­ha, ise, 6. Bizim Karadeniz Bölgesi yeşilliği ve in­
fazla, -e göre, kadar, oranla gibi ifadeler bulunur. sanının sıcaklığı ile bilinir.
7. İnsanlarımızın olaylar karşısındaki dav­
ranışları, iç dünyalarını dışa vuruşları Batı
insanınkinden daha belirgindir.

 Aşağıda verilen cümlelerde iki kavramın kıyaslanması söz konu­

su olduğundan karşılaştırma yapılmıştır.

R Büyük ekranlı dizüstü bilgisayarların çözünürlükleri daha analiz 1

yüksek olduğundan görüntü daha keskin olur. (I) Dünyanın en olağanüstü roman ve öykü yazarı­nın, Belçikalı Geo­
R Klasik eserleri okumaya en çok, kendi yazdıklarımı tekrar etti­ rges Simenan olduğu rahatlıkla söylenebilir. (II) Simenan, tarihteki
ğimi hissettiğim zamanlarda ihtiyaç duyarım. tüm öykü ve roman yazarlarından daha çok yapıt vermiştir. (III) Ki­
tapları günümüze dek 300 milyonun üzerinde satmıştır. (IV) “Bern­
R Doğuda dağlar kar altında yatarken bahar geldi dağlarına yard’ın Dışından” adlı bir köşe yazmaya başladığında 16 yaşındaydı.
Ege’nin. (V) İlk öyküsü “Tüyün Adı”nı yazdığında “Mösyö Horoz” takma adı­nı
R Öykülerini de okudu ama bunları şiirleri kadar beğenmedi. kullanmıştır.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangi ikisin­de karşılaştır-
R Çalıkuşu adlı eser Acımak romanı kadar okuyucuda derin iz­
ma yapılmıştır?
ler bırakmıştır.

R Eski evimizin odaları bu yeni evimize göre daha genişti. A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV.
D) IV. ve V. E) I. ve V.

Sizin örneğiniz: Çözüm:

.......................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................

1
ADF 05 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

OLASILIK (İHTİMAL) dikkat

 Yargının her iki şekilde gerçekleşebileceğini veya gerçekleşeme­ ÖSYM tahmin ve olasılık kavramlarını aynı kavram olarak kabul
yebileceğini ifade eden cümlelere olasılık cümlesi denir. etmiş ve soruları da aynı biçimde sor­muştur.
R Sıcaklığa bakılırsa birkaç hafta yağmur yağmayabilir.
 Kesinlik anlamı taşımazlar.
(olasılık)
R “Belki, sanırım, herhalde, ebilmek" gibi sözcük ve eklerle yapı­
R Bu kadar çok çalıştığına göre paraya ihtiyacı olmalı.
lır.
(tahmin)
R Bir iş yerindeki personelin yönetime katılması ast-üst ilişkile­
rini iyileştirebilir.
R Bu kadar yürekten çağırma beni
Bir gece ansızın gelebilirim. analiz 2
R Zannımca, o bu sorunun da üstesinden gelemeyecek. (I) Türkiye’yi etkisi altına alan aşırı sıcaklar hayatı olumsuz yönde et­
R Sanırım herkes mevzunun ne kadar önemli olduğunu kavra­ kilerken besicileri ve hayvanları da vurdu. (II) Edirne’de 40-43 dere­
mıştır. ce arasında değişen hava sıcaklığı, meralardaki otların kurumasına
neden oldu, inekleri strese soktu. (III) Sıcakların artması insanları
Sizin örneğiniz: olduğu kadar hayvanları da kötü yönde etkiliyor. (IV) Sıcak havadan
dolayı bunalan ve yeterince beslenemeyen ineklerde süt verimi bu
.......................................................................................................................................................................................................
durumlarda düşüyor. (V) Sıcakların etkili olmasından itibaren süt
....................................................................................................................................................................................................... veriminde yüzde 15-20 oranında bir düşüş yaşanacak.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde be-
uygulama 1 lirtilenler “tahmin” niteliği taşımaktadır?

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesinlik anlamı vardır? A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

A) Şimdi memleketimin dağlarında çiçekler açmıştır.

B) Çocuklar çoktan evlerine varmışlardır. Çözüm:
C) Sizinle olan ortaklığımız bitmiştir, yolunuz açık olsun.
D) Bu olaydan sonra onunla eskisi kadar iyi olacağımızı sanmam.
E) Bu saate kadar gelmediğine göre başına bir şey gelmiş olmalı.

Çözüm:

TANIMLAMA
 Bir varlığa veya kavrama özgü niteliklerin belirtildiği cümlelere
tanımlama cümlesi denir.
TAHMİN - SEZGİ - ÖNGÖRÜ
 “Bu nedir?” veya “kimdir?” sorusuna cevap verir.
 Akla, sezgiye veya bazı verilere dayanarak olabilecek bir şeyi, bir
olayı önceden kestirmeye tahmin (sezgi) denir.
 Sonunda genellikle “denir” ya da “–dır” ifadeleri bulunur.
R Geç vakitte kapı çalındığında bir şeyler olduğunu anlamıştım.
R Su, canlıların hayat kaynağıdır.
R Bazı işaretlerin çıkması burada tapınağın olduğu düşüncemi­
zi destekliyor. R Tiyatro, hayatı sahnede gösterme sanatıdır.

R Bu topraklarda çok lezzetli ve çeşitli üzümler yetiştiğinden R İnsan, kendi hatalarından sorumlu olan bir varlıktır.
olsa gerek, yörenin her yerinde bağlara rastlıyoruz.

Sizin örneğiniz: Sizin örneğiniz:

....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

2
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam
analiz 3
Bilinç akışı roman ya da hikâye türünde karakterlerin aklından ge­
çenleri, o anki duygu ve düşüncelerinin belli ve mantıklı bir sırala­
ma yapmadan, araya girmeden seri şekilde okuyucuya aktarıldığı
tekniktir. (II) Anlık izlenimlerden oluşan duygu ve düşünceler dile
getirildiğinden aktarılan ifadeler karışık ve düzensiz olabilir. (III)
Düşünceler karakterin kendi ağzından şimdiki zaman şeklinde dile
getirilir. (IV) Bu teknikte düşüncelere herhangi bir sansür uygulan­
madığı gibi genellikle gramer kurallarına da uyulmaz. (V) Anlatılan­
larda bilinçsizlikle birlikte anlık imgelerle birlikte sürekli değişen
duygu ve düşünceler yer almaktadır.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisi tanımsal bir
nitelik taşımaktadır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
Çözüm:
örnek 2
Aşağıda verilen cümlelerden tanım cümlesi olanlara “+” koyu-
nuz.
1. Yapılandırıcı dil yaklaşımına göre dinleme, gelişimsel
ve etkileşimsel bir süreçtir.
2. Şiir, insanı duygulandırır, başka âlemlere götürür.
3. Lirik şiir duygu ve düşüncelerin daha etkili ve coşkulu
bir biçimde dile getirildiği şiir türüdür.
4. Hikâye, yaşanabilecek olaylardan yola çıkarak sanat­çı
tarafından oluşturulur.
5. Sanat, hayatı yüceltme ve daha anlamlı hale getirme
çabasıdır.
6. Paleografya eski yazı çeşitlerini inceleyen bilim­dir.
7. Dünyamız kutuplardan basık, ekvatordan şişkindir.
8. Bir topluma veya halk topluluğuna özgü dü­şün­ce ve
sanat eserlerinin bütünüdür kültür.
TÜRKÇE ADF 05
VARSAYIM
 Gerçekleşmiş olan bir yargıyı bir an olsun gerçekleşmemiş, ger­
çekleşmemiş bir olayı da gerçekleşmiş gibi kabul eden cümlele­
re varsayım cümlesi denir.
 Bir durumun sonucu bilinsin ya da bilinmesin, kişinin bu duru­
mu kendi istediği şekilde sonuçlanmış kabul ettiği cümlelerdir. 
 Cümlenin içinde çoğunlukla “diyelim ki, varsayalım ki, tut ki,
farz edelim, kabul edelim, düşünelim” gibi sözcükler bulunur.
R Yarına kadar istenen parayı bulamadığımızı düşün.
R Farz et ki buldum kış içinde baharı.
R Diyelim ki üniversiteyi kazandın.
R Diyelim ki senin eskimeyen dramın benim beklediğim masa­
la karıştı.
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
örnek 3
Aşağıda verilen cümlelerde varsayım anlamı varsa “+” koya-
lım.
1. Sınavı kazandığını düşünelim; ne ya­parsın?
2. Koltuğun diğer tarafından sen tut ki koltuğu
kaldırabilelim.
3. Farz edelim ki bu yıl kazanamadın ne yaparsın?
4. Bir an için seninle oraya gittiğimizi düşün.
5. Paranı dikkatli say ki yanlış olmasın.
uygulama 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bir varsayım ifade etmektedir?
A) Elerimden öyle sıkı tut ki ellerimiz ayrılmasın.
B) Diyelim ki bu olayı mahalledeki herkes duydu.
C) İstediğin yeri kazanırsın, yeter ki sen çalış.
D) Belki onu tanıyınca sen de çok seveceksin.
E) Yarın akşam yemeğine onlar da gelir mi sence?
Çözüm:
3
ADF 05 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

ELEŞTİRİ ÖZELEŞTİRİ
 Herhangi bir sanatçının, eserin ya da olayın olumlu veya olum-  Kişinin kendini veya dahil olduğu topluluğu olumsuz yönden
suz, iyi ya da kötü yanlarını ortaya koymaya eleştiri denir. eleştirmesine özeleştiri denir.

 Eleştiri sadece sanatçı ve yapıtla ilgili değil her konuda olabilir. R Biz millet olarak okumayı pek sevmeyiz.
R Kitap okunduğunda, yazarın ne yazacağını uzun uzadıya öl­ R Zamanında babamı dinleseydim şimdi bu hallere düşmez­
çüp biçen, bunları bir tartımdan geçiren, düzene koyan sa­ dim.
natçılardan olmadığı anlaşılıyor.
R Çizmeye çalıştığı tarihsel ortamı ayrıntılarıyla yansıtamayışı,
yapıtın inandırıcılığını azaltmış. Sizin örneğiniz:

R Yüzeysel bilgilere dayanarak yaptığı çözümlemeler, yapıtın .......................................................................................................................................................................................................

dokusu içinde belirli bir işlev taşımıyor.

.......................................................................................................................................................................................................
R Bu, son bir yıl içinde okuduğum romanlar arasında etkisin­
den uzun süre kurtulamadığım bir çeviri roman. Yazar, bu ro­
manında öncekilerden farklı bir yol izlemiş. Bir kahramanın
çevresinde gelişen bir öykü kurgulamış. Abartıyla yalınlığı,
komediyle trajedinin özelliklerini bir arada kullanmış. analiz 5
Bu metinde geçen cümleler bir eser hakkında görüş belirttiği için Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişinin kendisine yönelik
eleştiri niteliğindedir. eleştirisi daha ağır basmaktadır?

Sizin örneğiniz: A) O yıllarda İstanbul’a göçler arttıkça burada yaşamanın daha da

....................................................................................................................................................................................................... zorlaşacağını anlamıştım.
....................................................................................................................................................................................................... B) O yaşlarda, aşkı işleyen, duygusal filmleri daha çok severdim.
C) Bahçenin yeşillikleri arasına oturdum mu günlük sıkıntılarımdan
sıyrılır, hayallere dalardım.
analiz 4
D) Bugün artık hoşlanmadığım polisiye romanları o yıllarda severek
(I) Neil Gaiman’ın çağımızın hikâye anlatıcıları için bir tür süperstar okurdum.
olduğunu söylemek sanıyorum yanlış olmaz. (II) Elbette sözünü E) Eskiden, içinde bulunduğum koşulları değerlendiremediğim
ettiğimiz süperstarlık meselesi kavramının bilhassa son 20-30 yıl için çok yakınımda olan güzellikleri göremiyordum.
içinde ifade ettikleri, yani popüler kültürün bütün yırtıcılığıyla kur­
macayı salınmaya ittiği sanat ile “gösteri” arasındaki alanın tamamı­
nı kapsıyor. (III) Her ne kadar ismi bir dönem Nobel ile anılmış olsa Çözüm:
da Gaiman’ın spekülatif kurmacanın ötesinde varlık gösterip gös­
teremeyeceği ya da ustalarla birlikte anılıp anılamayacağını zaman
gösterecek. (IV) Zaman zaman anlattığı hikâyelerin özgünlüğü üze­
rinden kimi eleştirilere maruz kalsa da Neil Gaiman, başta Amerikan
Tanrıları olmak üzere altına imzasını attığı Kıyamet Gösterisi, Yokyer,
Yıldıztozu, Mezarlık Kitabı ve elbette Sandman serisi ile kumaşının
kalitesini ispat etmiş bir yazar. (V) Dahası eserlerinin uyarlamaları ve
DEĞERLENDİRME
yer aldığı film ve dizi projeleriyle geniş kitlelere hikâyelerini ulaştır­
mayı başarmış bir isim.  Bir sanatçı, bir eser veya bir yer hakkında olumlu veya olumsuz
görüş bildiren cümlelerdir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde hem olum-
lu hem de olumsuz bir eleştiri söz konusudur?  Bir ifadenin değerlendirme ya da yorum cümlesi olabilmesi için
mutlaka bir varlık ya da kavram hakkında görüş bildirmesi gere­
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V kir.

R Bu eserde konu gerçek hayattan alınmış, kişiler karakterlere

Çözüm: uygun konuşturulmuş.
R Sözcüklerin seçiminde gösterdiği özen, anlatımda duruluğun
ve yalınlığın sınırını aşıyor.
R Buranın insanları büyüleyen bir özelliği var.

4
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam
analiz 6
(I) Türk şiirinde şairaneliğe savaş açan ve şiiri gündelik dilin ba­
sitliğine indirgeyen bir şiir ortamında “Monna Rosa” bir şairanelik
ve duyarlılık şöleni olarak çıkar karşımıza. (II) Karakoç şiirinde salt
duygu değil düşünce de içten içe akan derin bir ırmaktır ve “Monna
Rosa”daki şiirler, gelmekte olan o büyük çağıltının habercisi gibidir.
(III) İnsanı o “büyük fikre” hazırlayan bir duygusal açılma ve açılıştır
“Monna Rosa”. (IV) Özel bir sohbetimizde Üstad, “Monna Rosa”ya
yaptığı bir atıfta şiirde geçen “tavuskuşu” imgesinin aslında bir Pey­
gamber remzi olduğunu söylemişti. (V) Bu atıfta Karakoç’un daha
ilk şiirlerinde bile nasıl dopdolu bir bilinçle yola çıktığının izleri sak­
lıdır.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde değerlen-
dirme söz konusu değildir?
A)  I B)  II
Çözüm:
YORUMLAMA
 Bir eseri, kişiyi, yeri veya durumu değerlendirmek, kendi düşün­
cesini dile getirerek değerlendirmeye yorumlama denir.
 Yorumlarda açık olarak belirtilmeyen bir durumdan kendimize
göre bir yargı çıkarmak esastır.
 Yorumlar özneldir.
R Bu anlatım açık, kısa cümleli bir dille beslendiğinden zevkle,
ilgiyle okunuyor.
R Buraları bilmediğini söyledi galiba buraya yeni gelmiş.
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
ÖNERİ - TAVSİYE
 Bir sorunu çözmek üzere öne sürülen görüş, düşünce ve teklife
öneri denir.
R Sabır bir erdemdir, sakın ondan vazgeçmeyin.
R Planlarınızı yeniden gözden geçirmenizin doğru olacağını
düşünüyoruz.
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
TÜRKÇE ADF 05
YGS 2017
(I) Türkiye’de bazı alanlarda olduğu gibi yayıncılıkta da ekonomik
ve kültürel pek çok sorundan söz etmek mümkün ama bu sorunlar,
yayıncılar dâhil, kimin umurunda! (II) Sanırım, burada herkes şikâ­
yet etmekten ve dinlemekten yorulduğundan birtakım yanlışların
değişmesi için küçük de olsa bir şeyler yapmak, çözümler üzerine
düşünmek gerek. (III) Butik yayıncılığın işlevi, tam da bu “bir şeyler
yapma” ihtiyacıyla örtüşüyor. (IV) Sadece onunla da değil; birey ol­
mayla, edebiyat ve sanatın geçirdiği dönüşüm ve başka dünya ara­
yışlarıyla da... (V) Yeri gelmişken ülkemizde, pek çok konuda olduğu
gibi, butik yayıncılıkla ilgili de bir kavram karmaşası bulunduğunu
belirtelim.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde öneri var-
dır?
C)  III D)  IV E)  V
A) I B) II C) III D) IV E) V
Çözüm:
ÖN YARGI (PEŞİN HÜKÜM)
 Bir kimse veya bir şeyle ilgili olarak belirli şart, olay ve görüntü­
lere dayanarak önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz yargı,
peşin yargı, peşin hüküm bildiren ifadelere ön yargı denir.
R İnsan yedisinde ne ise yetmişinde de odur.
R Biliyorum, fazla seyirci toplamayacak bu oyun.
R Göreceksiniz verdiği sözü kesinlikle tutmayacak.
R Bu film yılın bütün rekorlarını kıracak eminim.
R Çok havlayan köpek ısırmaz.
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................
dikkat
Ön yargı, önceden kesin konuşmaktır. Dolayısıyla olasılık içe­
ren cümleler ön yargı olmaz.
5
ADF 05 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

YAKINMA HAYIFLANMA
 Bir kişiden, bir olaydan ya da yaşam koşullarından şikâyet etme,  Kişinin ele geçen bir fırsatı değerlendirememesinden dolayı
onlardan sızlanarak bahsetmeye yakınma denir. üzülmesi, esef etmesine hayıflanma denir.

R Başlığı ile içeriği uymayan yazılar bizi çok yoruyor. R Fırsat eldeyken alıp kaçmadım
R Söylesem de beni dinlemez ki… Öldürmeli beni dövmeli değil.

R İnsanlar, özgürlüğü kuralsız yaşamak sanıyor ne yazık ki! R Nasıl geçti habersiz o güzelim yıllarım...

R Dürüst insanların değerini bilmeyen bir toplumda yaşıyoruz. R Kara tren seni alıp giderken
Sallanan elimi kıraydım keşke

Sizin örneğiniz:

....................................................................................................................................................................................................... Sizin örneğiniz:

....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................

uygulama 3 .......................................................................................................................................................................................................

Aşağıdakilerin hangisinde bir “yakınma” vardır?

A) Bütün saatlerin buzlu camını

Kırdım birer birer yağmur zamanı.
B) Söyleyin söyleyin kim anlar dilimden örnek 4
Kim alır yarı yolda kalmış selamımı
Verilen cümleler hangi kavrama aitse o kutucuğa işaret koya-
C) Düşman kurşunlarına inat köprü başında
lım.
Memleket türküleri çağıracağım.
D) Odaları parka taşımış kimi anneler
Cümleler Yakınma Pişmanlık
Koşuşup duruyor bütün çocuklar
E) Öldük, ölümden bir şeyler umarak. 1. Kaç gündür okula gitmiyorum
Bir büyük boşlukta bozuldu büyü. biri de arayıp sormuyor.

2. Antalya’ya gitmişken daha çok

Çözüm:
yer gezseydim keşke.

3. Velilerin öğrencileriyle yeteri

kadar ilgilenmemeleri bize
büyük sıkıntı yaratıyor.
4. Bir gece de babandan önce
eve gelmeyi öğrensen.
PİŞMANLIK
 Yapılan bir işin veya davranışın olumsuz sonuçlanmasından du­ 5. Yemeğin tarifini bir kağıda
yulan üzüntüyü dile getirmeye pişmanlık denir. yazsaydım iyi olurdu.

 “Keşke” dediğimiz her şey pişmanlıktır. 6. Zamanında daha çok dost

R Zamanında iyi bir işe girmek varmış. biriktirseydim, iyi olurdu.
R Nasıl sever nasıl, kıskanırmışım
Nasılda gitmene sessiz kalmışım
Sen gitmişsin ama, ben anlamışım
Hala seviyorsan, durma durma
ONAYLAMA
Sizin örneğiniz:  Yapılan bir işin ya da davranışın yerinde ve doğru olduğunun ka­
....................................................................................................................................................................................................... bul edildiği cümlelerdir.

.......................................................................................................................................................................................................
R Öğretmenine saygı göstererek yerinde bir davranış sergiledi.

6
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam ANALİZ TESTİ ADF 05

1. I. Doğuda insanlar kar altında yaşam sürerken Antalya’da tu­ 4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “hayıflanma” anlamı var-
ristler denize giriyordu. dır?
II. Orantısız Batı hayranlığı dün olduğu gibi bugün de toplu­
mumuzun en büyük sorunudur. A) Ben Altay dağlarından koparak geldim
III. Bu yönetmenin çektiği ilk filmlerdeki tat ve heyecan artık Yüreğimde Türkistan’dan binbir nakış var
yok. B) Öylesine sevdayla hayale dalmışım ki
IV. Köyün ön tarafındaki zeytinlik alanlar buradakine oranla Bir güle bakar iken bahar geçmiş ne yazık
daha yoğun görünüyor. C) Geceler kurşun gibi iner üstüme birden
V. Teyzemizi de halamızı da aynı gün ziyaret etmeyi düşünü­ Hayalin çıkıp gelir uzaklardan karşıma
yorum. D) Bir serin rüzgârsın yüzüme vuran
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisi “karşılaştırma” Yüreğimi yakan bir avuç korsun
niteliği taşımamaktadır? E) Demedim mi bu hasret bitirir seni
Ay dolanır gider, yalnız kalırsın
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

5. (I) Donmuş şelaleler çok soğuk ve her daim ıslaktır; dolayısıyla

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ön yargı” anlamı vardır?
A) Yazarın son romanı, okur tarafından pek beğenilmeyebilir.
B) Yönetmenin son filmi de önceki filmi gibi mutlaka çok izle­
necek.
C) Böyle giderse belki sen bu sınavı kazanamazsın çünkü ça­
lışmıyorsun.
D) Olaylara müdahale edilmezse ülkemiz daha sonra daha
büyük bir sorunla karşılaşacaktır.
E) Böyle bir proje ile sanırım dereceye girmemiz pek mümkün
değil.
yalıtımlı giysiler, eldivenler ve ayakkabılar kullanılmalıdır. (II)
Tırmanış için özel tasarlanan ekipmanlar tırmanışın olmazsa
olmazlarıdır. (III) Çekiçler şişe camı sertliğindeki buz yüzeye
savrularak saplanır ve buz üzerinde dikey hareket, üzerlerine
basıp tutunarak gerçekleşir. (IV) Genelde çok dik olan donmuş
şelalelerde emniyet, ip kullanılarak sağlanır, risk içeren büyük
düşüşler bu vidalara geçirilen ipin varlığı ile engellenir. (V) İniş
de iple yapılır; kullanılan ip su çekmeyen, ıslanmayan nitelikte
özel bir dağ ipidir.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde öneri
gerekçesiyle birlikte verilmiştir?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

6. (I) Peyami Safa’nın “Server Bedi” takma ismini kullanarak yazdı­

3. (I) Arkeologlar; birkaç yıl süren kazı ve araştırmaların sonun­
da, İsrail’de Huqoq olarak bilinen bir alanda Roma Dönemi’ne
ait sinagogun kalıntıları arasında bir mozaik keşfettiler. (II)
Uzmanlar, antik dünyadaki yapılarda henüz böyle bir moza­
iğin açığa çıkmadığını söylüyor. (III) MS 5. yüzyıla tarihlenen
mozaikte, iki adet yüksek rütbeli erkek figür betimleniyor. (IV)
Bu iki figürden bir tanesi, askeri birliklere liderlik eden büyük
bir general olarak görülmekte. (V) Mozaikte tasvir edilen bu
adamların kim oldukları henüz bilinmiyor fakat araştırmacılar
bunların üst sınıf insanlardan olduğunu düşünüyor.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde bir “tah­
min” yapılmıştır?
ğı “Selma ve Gölgesi”, yazarın sayısını bilemediğim kadar çok
romanı arasında en iyilerinden biridir. (II) Romanın ilk baskısı
1941 yılında “Semih Lütfi’nin Ucuz Romanlar Serisi” içerisinde
yapılmış. (III) Daha ilk bakışta kriminal ve sıradan bir öykü ba­
rındırdığı izlenimi veren kitap ilerledikçe okuyucunun merak
duygusunu canlandırıyor. (IV) Anlatı, başrolünde derin bir
kötülüğe sahip çok güzel bir kadının yer aldığı etkileyici bir
polisiye. (V) Daha dikkatle incelendiğinde, “Selma ve Gölge­
si”, Osmanlı-Türk romanından miras kalan motifleriyle aslında
tam bir erkek romanı.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde hem
olumlu hem de olumsuz bir yargı söz konusudur?

A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V. A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

7
ADF 05 ANALİZ TESTİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisi ayraç içinde verilen kavram-
la uyuşmamaktadır?
A) Şiirlerinde kullandığı düşsel ögelere bakılınca şairin genç­
liğinde okuyup etkisinde kaldığı şairlerin izleri görülüyor.
(Eleştiri)
B) Okul öncesi eğitimin, çocuğun gelişiminde en önemli un­
sur olduğu tartışılmaz bir gerçek. (Karşılaştırma)
C) Filmi izlerken sizden bir şeylerin sahnelerin arasına gizlen­
diğini açıkça görebiliyorsunuz. (Değerlendirme)
D) Kehribar, bir ağacın milyonlarca yılda oluşan re­çinesidir.
(Tanımlama)
E) İnsanların toplum halinde yaşamalarını belirleyen yazılı ve
yazılı olmayan kurallar, kültürün bütünlüğünü ve devamlı­
lığını sağlar.  (Olasılık)
8. (I) Sanat, insan tarafından hissedilen, algılanan duygu ve dü­
şünce zincirinin ahlak kuralları çerçevesinde tasviri veya res­
midir. (II) Okuyucuya yeni bir mesaj getirmelidir. (III) Kalıcı bir
mesaj, bir yerden başlayıp bir başka yere köprü olmalıdır. (IV)
Şu var ki sanat mutlaka bir noktadan başlamak zorunda değil­
dir, ahlaka dayandığı sürece her yerden başlayabilir. (V) Sanat,
içinde kuşkulu karanlık hiçbir nokta taşımamalıdır.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde bir “tanım”
yapılmıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
9. (I) Haşim, genel olarak anlatım özelliği ve mana noktasında
okuyucunun hayalini harekete geçirir. (II) O, imgeye dayalı
farklı çağrışımlarla şiirin anlamını kişinin anlayışına göre ge­
nişleten bir şairdir. (III) Haşim, şiirde manadan çok musikiyi ön
plana çıkarmış ve aruzun da yardımıyla şiirlerinde müthiş bir
ses güzelliğine ulaşarak anlamda kapalılığı hemen hemen her
şiirinde kullanmıştır. (IV) Yaşadığı devirde, “Bir Günün Sonun­
da Arzu” şiirindeki anlatımıyla anlaşılamadığını düşündüğü
için “Şiir Hakkında Bazı Mülâhazalar” adlı şiir görüşlerini açık­
layan bir yazı yazmak zorunda kalmıştır. (V) Haşim’in şiirinin
tesiri daha sonraları II. Yeni şairleri üzerinde ortaya çıkmıştır.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde bir“karşı­
laştırma” yapılmıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
1-E 2-B 3-E 4-B 5-A 6-C
8
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam
10. (I) Bu roman, usta sanatçımızın müfettişlik görevindeyken ka­
leme alınmış olayları anlatıyor. (II) Samimi, duygusal bir üs­
lupla kaleme alındığı için eserin sıcaklığı hemen okuyucuya
geçiyor. (III) Ancak yer yer düşülen tekrarlar okuyucunun ana
olaydan uzaklaşmasına neden oluyor. (IV) 1930’lu yılların Ana­
dolu’sunu anlatan roman dönemin toplumsal ve kültürel yapı­
sı hakkında da bilgi veriyor. (V) Romanda anlatılanları özüm­
semek için yazarın gerçek yaşamındaki eylemlerini de bilmek
gerekiyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde de-
ğerlendirme yapılmamıştır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
11. (I) Türkçenin yazım, ses, kelime, anlatım, dil bilgisi, anlamsal
kurallarını değiştirme örnekleri özellikle 1950’den itibaren gö­
rülmeye başlanmıştır. (II) Bu dönemden itibaren, özellikle İkin­
ci Yenicilerin var olan dil ve edebiyat anlayışına karşı çıkmaları
dikkat çeker. (III) Şiirin dilinde yeni kullanımlar denenerek an­
lama farklı yollar getirilmeye çalışılmıştır. (IV) Topluluk üyeleri
belli ilkeler doğrultusunda bir araya gelerek dil anlayışlarında
özgünlük meydana getirmişlerdir. (V) Topluluk sanatçıları,
bunu dilin mevcut kurallarını bozarak yapmışlar.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde olum-
suz bir yargı söz konusudur?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “öz eleştiri” yapılmıştır?
A) Senin yapmak istediğini şimdi daha iyi anlıyorum.
B) Anlatsak da bizi dinlemez ki.
C) Bu olaya vaktinde müdahale etseydik olay büyümeyecekti.
D) Bazen öfkeyle hareket etmem beni hataya sürüklüyor.
E) Bu işi iyice araştırmadan bu işe girişmemeliyim.
7-E 8-A 9-C 10-D 11-E 12-D
ADF-05 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-05’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 2: CÜMLEDE ANLAM
ADF 06
ANLAMINA VE ANLATIMINA GÖRE CÜMLELER
ANLATIMINA GÖRE CÜMLELER ÇIKARIM
 Bir yargının gerçekleştiği cümleler olumlu; gerçekleşmediği  Belli önermelerin kabul edilen veya gerçek olan doğrulukların­
cümleler ise olumsuz cümlelerdir. dan, yanlışlıklarından, başka önermelerin kabul edilen veya ger­
çek olan doğruluklarını, yanlışlıklarını çıkarma eylemine çıkarım
 Cümlede olumlu ve olumsuz anlamın bir arada verilebilir. Bu tür denir.
cümlelerde iki yargı bir arada bulunur.
R Öğrencilerin birçoğu ilk derslerde gözlerini açamıyor, öğren­
R Romanlarda “alçak gönüllülüğün” insanlara neler kazandırdı­ ciler geceleri çok geç yatıyorlar demek ki.
ğı çok işlenmiştir de neler kaybettirdiği üstünde pek durul­ Sizin örneğiniz:
mamıştır.
.......................................................................................................................................................................................................
R Atom gücü gibi bir şeydir sanat; insanoğlu onu, yapmak için
de kullanabilir, yıkmak için de. YGS 2016
(I) Bugünlerde bazı eleştirmenler tarafından şiirin, şiirimizin geçmi­
ALÇAKGÖNÜLLÜLÜK şe göre gerilediği iddia ediliyor. (II) Hatta günümüzde büyük şair­
lerin de artık çıkmadığı, insanları derinden etkileyen güçlü şiirlerin
 Kişinin kendi değerini olduğundan aşağı göstermesi, sahip ol­
de yazılmadığı söyleniyor. (III) Ben bu iddialara ve onun delillerine
duğu üstünlükleri ön plana çıkarmamasıdır.
inanmadığım gibi aslına bakılırsa inanmak da istemiyorum. (IV) Fa­
R Dolu başak başını öne eğer. kat bu iddiayı hazırlayan pek çok nedenin sorgulanmasını ve ko­
nunun mutlaka aydınlığa kavuşturulmasını istiyorum. (V) Aslında
roman ve öyküde ortaya çıkan çalışmaların niceliksel artışı düzya­
KOŞULSUZ KABUL
zıyı ön sıraya taşımışa benziyor. (VI) Şiirde ise niceliksel artışın onun
 Karşımızdaki kişiyi olumlu ve olumsuz yönleriyle kabul edebil­ niteliğine katkı sağlaması her zaman mümkün olmamasına rağmen
mektir. Kişinin taşıdığı tüm özellikler ne olursa olsun onları oldu­ bu alanda bir gerileme varmış gibi görünüyor.
ğu gibi kabul etmektir. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde çıkarım
R Ne olursan ol, yine gel! yapılmıştır?
R Bir anne, çocuklarını tüm ön yargılarından arınarak sever. A) I. ile II. B) I. ile III. C) I. ile IV.
D) IV. ile V. E) V. ile VI.
Çözüm:
KÜÇÜMSEME
 Bir kişiyi, olayı veya durumu önemsiz, değersiz bulmak, küçük
görmek küçümsemek demektir.
R Bacak kadar boyuna bakmadan koca adama kafa mı tutuyor­ LYS 2016
sun?
(I) Günümüzde çok sayıda Kızıldeniz kökenli canlı türü Akdeniz’e
R Daha iş bulacak da para kazanıp ailesini geçindirecek. girip yerleşmiş durumda. (II) Bugün Akdeniz’de yapacağınız her
dalışta Kızıldeniz kökenli türler görmek mümkün. (III) Hatta deni­
lebilir ki bu türlerin girişi aynı hızla devam ederse gelecekte yeni
ÖĞÜT CÜMLESİ
türler görmek çok daha zor olacak. (IV) Çünkü Kızıldeniz kökenli
 Bir konu hakkında nasihat etme, akıl verme, yol gösterme bildi­ türler, yeni türlerin üzerinde kolayca baskı kuruyor ve onların ya­
ren cümlelerdir. şam alanlarını daraltarak ortamdan uzaklaşmalarına sebep oluyor.
R Benden sana bir öğüt, kendi ununu kendin öğüt. (V) Bu türlerden biri de bilimsel adı Halophila stipulacea olan geniş
yapraklı “deniz çayırı”dır.
R Bugünün işini yarına bırakma!
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir çıkarım
söz konusudur?
DİLEK - İSTEK CÜMLELERİ
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
 Bir işin yapılması ya da yapılmaması konusunda bir isteği, dileği
ya da buyruğu anlatan cümlelerdir. Çözüm:

R Bir gece, ansızın kalbimin kapılarını çalsa gözlerin! (dilek)

R Bir olalım, iri olalım; diri olalım! (istek)

1
ADF 06 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

BEKLENTİ TASARI (PLAN)

 Gerçekleşmesi beklenen davranış ve işleri bildiren cümlelere  Olması veya yapılması istenen bir şeyin zihinde aldığı biçime
beklenti cümlesi denir. tasarı denir.
R Son romanımın çok satacağını umuyorum. (beklenti)  Herhangi bir konuyla ilgili ileriye dönük plan ve projelerin anla­
tıldığı cümlelerdir.
R Gelecek yıl evin balkonunu da salona katmayı düşünüyorum.
 Beklentinin umulduğu gibi gerçekleştiğini ifade eden cümlelere
gerçekleşmiş beklenti denir. R Tatilimi her yaz olduğu gibi bu yaz da ailemin yanında geçire­
ceğim.
R Son romanımın bu kadar çok okunacağını tahmin ediyor­
dum. (gerçekleşmiş beklenti) Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
 Gerçekleşmesi beklenen yargının gerçekleşmediğini ifade eden
.......................................................................................................................................................................................................
cümlelere gerçekleşmemiş beklenti denir. Bu tür cümlelerde
olay gerçekleşmesine rağmen kişinin istediği gibi değildir.
analiz 1
R Son romanımın çok satacağını sanmıştım. (gerçekleşmeyen
beklenti) (I) ”Mandıra Filozofu” filmleriyle dikkat çeken, 14 Nisan’da “Yaşamak
Güzel Şey” filmi ile karşımıza çıkacak olan Müfit Can Saçıntı, tek
kişilik oyunu “Lafını Esirgemeyenler”in prömiyerini yaptı. (II) Ken­
ter Tiyatrosu’nda ilk kez seyirci karşısına çıkan Saçıntı, söz ve hiciv
ustalarının anlatıldığı oyunuyla izleyen seyircileri hem güldürüp
uygulama 1 hem şaşırtmayı başardı. (III) Tarihi tiyatronun manevi havasını so­
lumak için özellikle Kenter Tiyatrosu’unda başlamayı tercih ettiğini
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gerçekleşmemiş bir beklenti”
söyledi. (IV) Yeni bir fikir denediği için çok heyecanlı olduğunu ve
söz konusudur?
deneyip yanılma ihtimalinin kendisini korkuttuğunu ama daha ilk
dakikalarda seyirci dostlarımın kahkahaları ve alkışlarıyla korkusu­
A) Sanma ki sen olmayınca biz bunu yapamayız. nu yendiğini belirtti. (V) Bu tiyatro fikri tutarsa aynı teknikle başka
B) Bu öğrencinin istediği bölümü kazanacağını umuyorum. oyunlar sahnelemeyi düşündüğünü söyledi.
C) Sizin bu turnuvada başarılı olacağınızı biliyorum.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde bir tasarı­
D) Bu çocuk ileride iyi bir futbolcu olacak, göreceksiniz.
dan söz edilmektedir?
E) İstanbul’a gelince bize de uğrayacağını düşünmüştüm.

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

Çözüm:
Çözüm:

ŞAŞMA (ŞAŞIRMA) UYARI (İKAZ)

 Herhangi bir konu, sorun üzerine ilgi çekme, ikaz, ihtar, tembih
 Hiç beklenmedik bir olay veya durum karşısında kişinin içinde etmeye uyarı denir.
bulunduğu durumu yani şaşırmayı ifade eden cümlelerdir.
 Amaç kişiyi oluşabilecek olumsuz durumdan kurtarmaktır.
R Yazın ortasında böyle gök delinmiş gibi yağmur mu yağar!
R Doktorunuzun bilgisi ve izni olmadan antibiyotik kullanmayınız.
R Sabah dükkânı açtığımda içerideki her şeyin etrafa saçıldığını
R On sekiz yaşından küçük kişilere tütün mamullerini satmayınız.
görmeyeyim mi!
R Sınav başvuruları ücretlerini ödemeniz için son bir gününüz
kalmıştır.
Sizin örneğiniz: Sizin örneğiniz:
....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................

2
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam TÜRKÇE ADF 06

uygulama 2 analiz 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “uyarma” söz konusudur? (I) Bu konu üzerine günümüze pek çok yazan çizen olmuş. (II) Fakat
birkaç yazar dışında kimse bunu gerçekleştirememiş. (III) Oysa si­
A) İzin verirseniz bu işi yarın halledelim.
zin ese­riniz, bugüne kadar yazılmış olanların en ciddi ve en bilimsel
B) Cihazı kullanmadan önce uyarıları okuyunuz.
olanı. (IV) Bunda, merakınızın, yeteneklerinizin yanında, uygula­
C) Otobüse yetişmek için hemen çıkmam gerek.
dınız tekniklerinde önemli bir etkisi var. (V) Yöntemdeki çağdaşlık
D) Benim konuşacaklarım bitince birkaç şey de anlatırsın.
ve bilimselliğin bir konuya kazandırdığı netlik ve bütünselliği sizin
E) İşin bitince malzemeleri dolaba koyar mısınız?
eserinizde, bütün yönleriyle görebiliyoruz.
Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangilerinde eseri “beğen­
Çözüm:
me” söz konusudur?

A) I ve II B) I ve III C) III ve IV
D) III ve V E) IV ve V
Çözüm:

BEĞENME (TAKDİR ETME)

 Herhangi bir durumu, davranışı, yapıtı iyi veya güzel bulmaya
beğenme denir.
SAPTAMA
 Beğeniler örtük veya açıkça dile getirilebilir.
 Herhangi bir şeyi belirgin kılmak, tespit etmektir.
R Çay da nefis olmuş yani değil mi?
R Yeşil sahalarda ancak böyle harika bir gol atılabilirdi.  Bir yapıt veya bir durumu tespit etmek, belirgin kılmak anlamına
gelmektedir.
R Bu balerin giderek çağdaş ve evrensel bir çizgiye ulaştığını
son çalışmalarıyla kanıtladı. R Günümüzde yayıncılar, çok satan kitapların peşinde koşuyor,
bir yazarın ya da kitabın değerini ne kadar sattığı belirliyor.
Sizin örneğiniz: R İlerleyen yaşlarda ortaya çıkma ihtimali artan bu hastalık,
gençlerde de görülebilmekte ayrıca kadınlarda ve erkeklere
.......................................................................................................................................................................................................
oranla iki kat fazla ortaya çıkmaktadır.
.......................................................................................................................................................................................................
Sizin örneğiniz:

.......................................................................................................................................................................................................
analiz 2
(I) Âşık Süleyman mahlâs olarak kendi adını kullanan âşıklardandır. İRONİ (ALAYA ALMA)
(II) Herhangi bir usta âşıktan ders almayan, yani usta-çırak gelene­  Bir kimsenin, bir şeyin, bir durumun, gülünç, kusurlu, eksik vb.
ği içerisinde yetişmeyen âşığa bir mahlâs veren de olmamış, “Adım yönlerini küçümseyerek eğlence konusu yapmaya alaya almaya
unutulmasın, sözüm milletin kulağına gitsin.” diyerek kendi adını ironi denir.
mahlâs olarak kullanmaya karar vermiştir. (III) Âşık Süleyman’ın şiir­
R Ülkemizde kime mikrofon uzatırsanız uzatın herkesin siyaset­
lerinde karşımıza çıkan dil oldukça işlek, yalın ve sadedir. (IV) Sözü
çi, futbolcu, sanatçı olduğunu görürüsünüz.
uzatmayı sevmediğini belirten âşığın özlü, yoğun bir anlatımı var­
dır. (V) Şiirlerinde günlük konuşma dilini ustaca kullanan âşık, böl­ R Dayım kadar ticari yeteneği olan başka birini bilmiyorum,
genin ağız özelliklerini de yansıtmaktadır.  yaptığı her işi batırmada birincidir.

Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde beğenme söz

konusudur?
KANIKSAMA
 Herhangi bir şeyi çok tekrarlama sebebiyle ondan etkilenmez
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V olmak, ona alışmak, onu artık yadırgamamak.
R Halkımız bu hayvanlara yapılan eziyetlere artık tepki göster­
Çözüm:
miyor.
R Tuttuğumuz takımın her hafta puan kaybetmesine artık şa­
şırmıyorduk.

3
ADF 06 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

KAYGI - TASA uygulama 3

 Kötü bir sonuç doğacak diye duyulan üzüntü, tasa duygularını Aşağıdaki cümlelerden hangisinde eşitliğin söz konusu olma-
taşıyan cümlelere kaygı cümlesi denir. yabileceği bir durum anlatılmaktadır?
R Bütün yıl emek verip çalıştığım sınavdan düşük puan alaca­ A) Herkes payına düşene razı oldu.
ğım diye korkuyorum. B) Kardeşler, tarlayı eşit oranda paylaştı.
R Ya bayram dönüşü için bilet bulamazsam ne yaparım? C) Yenişemediler, berabere kaldılar.
D) Günün kazancını yarı yarıya paylaştılar.
Sizin örneğiniz: E) Çocuklar, sabahleyin birer simit yediler.
.......................................................................................................................................................................................................
Çözüm:
analiz 4
(I) Çeviri, bir bakıma farklı kültürlerin etkileşimini sağlar. (II) Bu et­
kileşim, kültürlerin zenginleşmesini sağlıyor. (III) Son yıllarda, farklı
türlerde pek çok eser dilimize çevrildi. (IV) Bu, bizim kültürümüz
için de önemli bir zenginlik. (V) Ne var ki bu çeviri metinlerinin bir­ AŞAMALI, DERECELİ DURUM
çoğunda özgün metnin tam olarak yansıtılıp yansıtılmadığı ya da
 Bir durumun olumlu ya da olumsuz yönde zamanla değişimini
kullanılan Türkçenin niteliği tartışılabilir.
anlatan cümlelere aşamalı durum denir.
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir
R Okudukça yeni şeyler öğreniyor, öğrendikçe kendine güveni
“kaygı” dile getirilmektedir?
artıyor, güveni arttıkça da başarılı oluyordu.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
uygulama 4
Çözüm:
Sokaktan gelen gürültü gittikçe artıyor; ürkütücü, korku verici çığ­
lıklara dönüşüyordu.
Bu cümledeki eylemlerde görülen dereceleme biçimi, aşağıda-
kilerin hangisinde vardır?

A) Birçok konuda aynı düşüncede olsak da bu konuda anlaşamıyoruz.

YADSIMA B) Dedikleri yapılmadığında huysuzlanır, önüne gelene bağırırdı.
 Herhangi birinin yaptığı bir işi, söylediği sözü veya tanık olduğu C) Uçak önce havalandı, sonra yavaş yavaş bulutların arasında kay­
bir şeyi yapmadığını, bilmediğini söylemesi, yaptığını saklaması, boldu.
inkâr etmesi anlamındadır. D) Öğrenciler sınıfa girmiş, sessiz sessiz öğretmeni bekliyorlar.
E) Bu haberi duyunca üzüldü, bir haber alabilmek için hemen aile­
R Bunları ben mi söylemişim? sini aradı.
R Bu ev için bu kadar kirayı ben vereceğim, demedim.
R İstediğin bölümü kazanınca sana istediğin her şeyi alacağımı Çözüm:
kim söyledi?

Sizin örneğiniz:

.......................................................................................................................................................................................................

EŞİTLİK YA DA EŞİTSİZLİK SİTEM

 Bir kimseye, yaptığı bir hareketin veya söylediği sözün üzüntü,
 İki veya daha çok şeyin denk olması veya olmaması durumunu alınganlık, kırgınlık vb. duygular uyandırdığını öfkelenmeden
belirten cümlelerdir. belirtmeye sitem denir.
R Elmayı ortasından ikiye bölüp yarısını ona uzattı. R Geçen hafta pikniğe gitmişsiniz ama bize haber vermemişsi­
R Derbi maçta gol sesi çıkmadı iki takımda birer puan aldı. niz.
R Yurtta kalan öğrencilere her ay iki yüzer lira harçlık veriyor­ R Benim her hareketime kızmak yerine beni anlamaya çalışma­
lardı. nı isterdim.

4
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam TÜRKÇE ADF 06

ÇARESİZLİK uygulama 5
 Bir sonuca varamamak, ortadaki engelleri kaldıramamak, çıkar Aşağıdakilerin hangisinde verilen dizelerde düşsel ögeler yok-
yol veya çözüm yolu bulamamaktır. tur?
R Tek oğlunu da yitirince eli böğründe kaldı.
A) Bir tren gelir her gün bu saatte
R Gidecek yerim mi var, diyecek sözüm mü var?
Aralıksız öter düdüğü
B) Yağmur ana, yeşil yünden
ÖZGÜNLÜK Örmüş tarlanın hırkasını
C) Elimde, sükutun nabzını dinle,
 Yalnız kendine özgü bir nitelik taşıyan, orijinal olan demektir.
Dinle de gönlümü alıver gitsin!
R Mustafa Kutlu’nun hangi eserini okursanız okuyun onun D) Çıktınız umulmaz anda karşıma,
konu ve dil bakımından kendisine ait bir tavrı olduğunu gö­ Başımın tokmağı indi başıma.
rürsünüz. E) Sırtımda, taşınmaz yükü göklerin;
Herkes koşar, zıplar, ben yürüyemem!
ÖYKÜNMEK
Çözüm:
 Birinin yaptığı gibi yapmak, birine veya bir şeye benzemeye ça­
lışmak, taklit etmek anlamındadır.
R Bu şairin şiirlerini okuduğunuzda şiirlerin üzerine Attila İl­
han’ın gölgesinin düştüğünü anlıyorsunuz.
R Oyunlarına kendi mührünü vuramadığı için   kalıcı olamadı.
YENİ BİR GÖRÜNÜM KAZANMA
TEKDÜZE (MONOTON)  Var olan durum veya biçimin değişim göstermesidir.
 Değişmeksizin, düzenli, aynı biçimde tekrarlanan, sürüp giden, R Açık havada çalışmaktan yüzü esmerleşmişti.
tek örnek, yeknesak, monoton anlamındadır. R Pamuk çapalamaktan elleri nasırlaşmıştı.
R Yazıcı, değişmeyen bir sesle çabuk çabuk okuyordu.
R Her sabah evden çıkıyorum, akşam yine aynı saatte eve dö­ İŞLEV
nüyorum.
 Bir nesne veya kişinin ne işe yaradığı veya fonksiyonunun ne ol­
R Çok sıradan olan heyecanı olmayan bir işte çalışmaktan sıkıl­ duğunu belirtmeye işlev denir.
mıştı artık.
R Göz alabildiğine uzanan tarlalarda sadece altın sarısı buğ­ uygulama 6
daylar görünüyordu.
(I) Edebiyat, işlerinden ve dertlerinden ötürü “bugünü” yaşayan ve
olayları bütün olarak algılayamayan insana, yaşama bakma yollarını
İKİLEM gösterir. (II) Edebiyat, tüm bilgileri duyguyla anlaşılan, deneyimle
 İnsanın çoğunlukla iki seçenekten birini seçemeye zorlayan tar­ sezilebilen, eylemle kavranan bir başka bilgi biçiminin parçası ya­
tışma, sorun veya akla vurma durumudur. par. (III) Duygu ve düşüncelerine birlikte seslenerek, insanın bu açı­
lardan mükemmel bir varlık hâline gelmesinin koşullarını hazırlar.
R Yaptığı yanlışı onunla konuşsam mı konuşmasam mı?
(IV) Toplum, bir anlamda kolektif bilincin bir düzen çerçevesinde
R Gitsem gidemem kalsam kalamam. Sevsem sevemem şaştım oluşan organik bütünlüğüdür. (IV) Gelişmiş bir edebiyat da toplu­
bu işe. mun yeniden biçimlendirilmesinde, ortak idealin oluşmasında kü­
çümsenmeyecek bir etkiye sahiptir.
DÜŞSEL ÖGELER Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde edebiyatın
işlevinden söz edilmemiştir?
 Gerçekte var olmayan, gerçek olmayan, fantastik, hayali unsurla­
rın kullanılmasıdır.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
 Düşsel  ögelere daha çok deyim aktarmalarında, ad aktarmala­
rında, benzetmelerde, mecaz, abartı ve kinaye gibi söz sanatla­ Çözüm:
rında yer verilir.
R Yüreğimin kaldırımlarını aşındırıyorum bu gece
İçimde ağ bağlamış yalnızlığın, yorgunluğun…

5
ADF 06 TÜRKÇE ÜNİTE 2: Cümlede Anlam

örnek
Aşağıda verilen kavramları ilgili cümleyle eşleştirelim.

Aşamalı durum, beğenme, kaygı, çaresizlik, tasarı, çıkarım, eşitlik, öz eleştiri, gerçekleşmemiş beklenti, öneri, ikilem, kanıksama, uyarma,
yakınma, kaygı, öykünme, özgünlük, saptama, sitem, şaşırma, tasarı, tekdüze (monoton), olumlu-olumsuz yargı, varsayım, üslup, içerik, ne­
den-sonuç, amaç-sonuç, koşul-sonuç, alçak gönüllülük, ümit, küçümseme, yadsıma

1. Kar yağışı yüzünden okulların tatil olacağını düşünmüştüm.

2. Yeni kredi kartınızın limiti de eski kartınızla aynıdır.

3. Filmin tarihi dokuyu vermesi başarılı ancak olay örgüsündeki kopukluk filme gölge düşürüyor.

4. Onca yıl sonra bizim memlekete gelip de bize uğramadın yani.

5. Kapıyı açınca askerde olan oğlunu karşısında görmesin mi!

6. Yürüdükçe iştahı açılır, iştahı açıldıkça yer, yedikçe şişmanlardı.

7. Bu çocuk da büyüyecek de bize bakacak.

8. Onun sözleri artık eskisi kadar bana dokunmuyor.

9. Bayramda ailesinin yanına mı yoksa tatile mi gideceğine karar veremedi.

10. Yazar bu romanında okuyucuyu yeni ve denenmemiş bir anlatımla buluşturuyor.

11. Çocuğunun hastalığı için elinden bir şey gelmiyordu.

12. Bir daha emniyet kemeri takmadan sakın yola çıkmayın.

13. Son yıllarda roman türünde eserlerin basımında göz görülür bir artış var.

14. Elbet Güneş bir gün bizim için de doğacak.

15. Mezuniyet gecesi için aldığın elbiseye bayıldım.

16. Yazarın çocuklukla ilgili yazdıklarından onun anne özlemi içinde olduğunu anlıyoruz.

17. Aynı olay çemberinde dönen kurgu, okuyucuyu monoton bir kurguyla karşı karşıya bırakıyor.

18. Okulu bitirince yaşadığı şehirde bir eczane açmayı planlıyordu.

19. Sanat yaşamında hep başkasının ayak izine basarak yürüdü.

20. Sanatçı, her yapıtında içten bir söyleyişle okurlarını büyülüyor adeta.

21. Sanatçı, bu yapıtında ünlü şairlerle yaptığı söyleşilere yer veriyor.

22. Kızdığım zaman kendimi kontrol edemiyorum bir türlü.

23. Her gün biraz kitap okumak sana iyi gelecektir.

24. Bir an için piyangonun sana çıktığını düşün.

25. Bu sözleri ben mi söylemişim?

26. Bu saate kadar gelmedi, acaba başına bir şey mi geldi?

27. Şiddetli soğuktan elleri ince ince yarılmıştı.

28. Başlığıyla içeriği birbirine uymayan yazılar bizleri çok yormaktadır.

29. Kitabı geri vermek üzere alabilirsin.

30. Bu zorlu uğraşta, kendimi hiçbir zaman şair olarak görmedim.

31. Yarın Urfa’ya onu görmeye gideceğim.

6
ÜNİTE 2: Cümlede Anlam ANALİZ TESTİ ADF 06

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öz eleştiri yapılmıştır?

1, 2 ve 3. soruları aşağıdaki parçaya göre cevaplayınız.
(I) Yazarın kitap boyunca her karakter için kurduğu dil atmos­
feri birbirinden farklı. (II) Anlatılan karakter ve mekân değiş­
tikçe kullanılan dil de değişiyor. (III) Bu zenginlik ve kullandığı
dilin akıcılığı yazarın Türkçeye olan hâkimiyetini gösteriyor.
(IV) Aynı zamanda sahip olduğu samimi üslup ile okuyucuyu
sıkmamayı başarıyor. (V) Aforizmalardan, altı çizilecek tespit­
lerden uzak kalmasına rağmen gerçek ve samimi tespitleri ile
dikkat çekiyor. (VI) Edebiyatı okuyucuyu iyileştirmek, mutlu
hissettirmek, iyiyi güzeli işaret etmek için kullanmış.
A) Milletin diline pelesenk olmuş sözcüklerle özgün şiirler ya­
zamazsınız.
B) Toplum, kendisinden sürekli olarak istemeyene, bir şey ver­
mez.
C) Objektif haberci, habere kendi yorumlarını katmamalıdır.
D) Bir kenarda sessizce durarak toplumu değiştiremeyiz.
E) Günümüz insanı, televizyonda ne duyarsa doğru kabul
ediyor.

5. (I) Aile içinde eşler birbirleriyle uyum içinde olabiliyorlarsa

hem kendi gönüllerini doyuruyorlar hem de yavruları için en
uygun gelişim zeminini hazırlıyorlar demektir. (Saptama) (II)
Burada en önemli görev aile büyüklerine düşmektedir. (Karşı-
1. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde sanatçı laştırma) (III) Çocukların doğru yönlendirilmesi için aile büyük­
ile ilgili olarak olumsuz bir durum sezdirilmiştir? lerinin onlara örnek olması, gerektiğinde rehberlik yapması
şarttır. (Varsayım) (IV) Unutulmamalıdır ki hiçbir gemi rotasız
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V. ve kaptansız yol alamaz. (Koşul-Sonuç) (V) Aile; sıcak bir yuva,
koşulsuz güven, sınırsız şefkat demektir. (Tanımlama)
Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisin-
de, verilen kavram yanlış belirtilmiştir?

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

2. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir çıka-

rım yapılmıştır?

A)  II. B)  III. C)  IV. D)  V. E)  VI. 6. Bir gün üniversitede ders anlatıyorum, bir kız öğrenci el kaldır­
dı, söyle kızım dedim, o da hocam bağışlayın ama çok çok ya­
vaş okumuyor musunuz? Yani bayağı yavaş okuyorsunuz. Ben
de peki gel sen oku, dedim. Kız ayağa kalktı geldi ve kürsünün
arkasına geçti; sonra dondu kaldı, niye biliyor musunuz? Çün­
kü benim eski bir Fransız metinden anında Türkçeye çevirerek
okuduğumu fark etti. Boyunun ölçüsünü aldı, utandı ve gidip
yerine oturdu.
Bu parçada aşağıdaki kavramlardan hangisinin olumsuz
sonuçlarının olabileceğine değinilmiştir?
3. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde aşamalı
bir durum söz konusudur? A) Kanıksamanın B) Ön yargının
C) Hayıflanmanın D) Öz eleştirinin
A)  I. B)  II. C)  IV. D)  V. E)  VI. E) Yakınmanın

7
ADF 06
7. (I) Öykü ve roman eleştirisi yazılarından oluşan bu eser, pek
çok yan okumanın ürünü bir çalışma. (II) Edebiyatın içinde
var olduğu toplumsal ortama bakışı kadar edebiyatın kendi
iç sorunlarına yönelmeyi deneyen metinlerin seçimiyle dikkat
çekiyor öncelikle. (III) “Kurmaca ve Gerçeklik” kitabında sözü
edilen edebiyat metinlerinin, yaşamın gerçekleriyle örtüştü­
ğünü görmek mümkün. (IV) Yazarın estetik kaygıyla ördüğü
kurmaca metin, siyasal olanı da ba­şarıyla işliyor bir bakıma.
(V) Birikimlerimiz ve okuma biçimlerimiz, çevreyle aramıza
gerilen perdeyi şöyle bir aralayan kurmaca metinlerin anlam
katmanlarına yönelişte önemli bir belirleyici; kitabın “sunuş”
yazısı bu noktayı vurguluyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
dakilerden hangisi söylenemez?
A) I. cümlede bir saptama yapılmıştır.
B) II. cümlede eserle ilgili bir değerlendirmede bulunulmuş­
tur.
C) III. cümlede olumlu bir düşünce söylenmiştir.
D) IV. cümlede bir beğeni dile getirilmiştir.
E) V. cümlede bir kaygı anlamı vardır.
8. Aşağıdaki cümleler ile ayraç içinde verilen kavramların
hangisinde bir yanlışlık yapılmıştır?
A) Evinin önünü, sokağını, mahallesini güzelleştiremeyen in­
san, dünyayı hiç güzelleştiremez.
(Tasarı)
B) Çirkin şehirler, çirkin nesiller yetiştirir; çirkin nesiller ise şe­
hirleri daha da çirkinleştirir. (Saptama)
C) Çocukların, yaşlıların, engellilerin güvenle ve rahat hareket
edebilecekleri şehirler inşa etmeliyiz. (Öneri)
D) Şehir, insan yapısı olduğu kadar, insanı da “taş ile toprak
arasında” inşa eder. (Karşılaştırma)
E) Şehirlerimiz, yeni bir medeniyet inşa edecek muhayyile­
den, yeni bir medeniyeti kuracak nesiller yetiştirmekten
gittikçe uzaklaşıyor. (Aşamalı durum)
1-E 2-B 3-B 4-D 5-C
ANALİZ TESTİ ÜNİTE 2: Cümlede Anlam
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem olumlu hem de
olumsuz bir değerlendirme yapılmıştır?
A) Her ne kadar yazarı, bu romanın edebi değeri olmadığını
düşünse de “Deli Gönlüm” polisiye ile edebiyatın kesiştiği
bir roman.
B) Yazarlar, okuyucuların nefeslerini kesecek bir biçimde,
adım adım aktarırlar cinayet planlarını ve cinayet sahnesi­
ni. 
C) Romanlarında Doğu’yu erkek Batı’yı kadın üzerinden sim­
gelemiş, toplumsal bozulmanın sorumluluğunu dolaylı
olarak kadına yüklemiştir.
D) Yazar, eski İstanbul hayatını, mahalle ilişkilerini, mimari ya­
pısını, düşünce tarzlarını kullanarak özgün bir öykü yarat­
mış.
E) Bu romanda, yazarın dili kimi yerde ağdalanıyor; gereksiz
uzunluktaki tasvirlerle olay dağılıyor.
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisi gerçekleşmemiş beklenti
anlamı taşımamaktadır?
A) Bize karşı daha anlayışlı olacağını ummuştum onun.
B) Arıza dolayısıyla ilçeye iki saat elektrik verilmeyecekmiş.
C) Kardeşimin bu yıl iyi bir bölüm kazanacağını sanmıştım.
D) Salona girerken iyi bir film izleyeceğimizi düşünmüştüm.
E) Bu romanın büyük satışlara ulaşacağını zannediyordum.
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “düşsel ögelere” yer veril-
memiştir?
A) Zaman kan süzüyor kulaklarıma
Hıçkırığa mahkum biçare gönlüm
B) Kapattım kalbimin son kapısını
Dokunun; boşlukta bir taş gibiyim
C) Bulsam Kafdağı’nın eteklerini
Başımı çevirip gitsem mi bilmem
D) Bin bir türlü kokuyorsa yaylalar 
Siyah gözlerine beni de götür 
E) Ardına düşmeyle güzel sevilmez
Güzelleri koşup koşup bulmalı
6-B 7-E 8-A 9-A 10-B 11-E
ADF-06 ile konuyu kavradınız. Şimdi
8
ASF-06’yı çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 3: PARAGRAF
PARAGRAFIN YAPISI
 Paragraf, belirli bir düşünce etrafında birleşen cümleler toplulu­
ğudur.
 Her paragraf küçük bir kompozisyondur; bu yüzden her paragra­
fın giriş, gelişme ve sonuç bölümleri vardır.
 Paragrafın dilsel ve anlamsal olarak bir bütünlük taşıması için bu
bölümlerin birbiriyle ilişkili olması gereklidir.
 Her cümle kendinden önceki ve sonraki cümleyle hem anlam
hem de yapı bakımından içinde olmalıdır.
PARAGRAFIN YAPISI
Giriş Bölümü
 Amacın ya da konunun belirtildiği bölümdür.
 Giriş cümlesi kendinden önceki bir yargının varlığını hissettir­
mez çünkü daha önce söylenen bir şey yoktur.
 Giriş cümlelerinde bir cümleyi önceki cümleye bağlayan “bağla­
yıcı ögeler” bulunmaz.
 “Fakat, ama, lakin, ancak, yalnız, çünkü, yani, oysa, ne var ki, bu
nedenle, şöyle ki, halbuki, kısacası…” bağlaçlarına yer verilmez.
 Genellikle kısa ve ilgi çekicidir, genişletilmeye uygun ve bağım­
sızdır.
 Kendisinden sonraki her cümle, dil ve düşünce yönünden giriş
cümlesine bağlıdır.
 Aşağıda verilen cümleler bir paragrafın giriş cümlesi olmaya
uygundur. Çünkü anlamsal olarak bağımsızdır.
R Yazarın son yayımladığı roman kadın şiddetini ön plana çıka­
ran bir içeriğe sahip.
R Televizyon ekranına çok yakından bakan çocukların gözü bo­
zulabilir.
R Türk milletinin en belirgin özelliklerinden biri onun konukse­
verliğidir.
 Aşağıdaki cümleler bir paragrafın giriş cümlesi olmaya uy-
gun değildir. Çünkü anlamca kendilerinden önceki bir dü-
şünceye bağlıdır.
R Çünkü bütün gece yarım kalan romanını yayınevine yetiştir­
me amacı taşıyordu.
R Bu konuda birçok sanatçının farklı görüşlerini içeren bir ma­
kale yazdım.
R Babam, beni iki yaşındayken bırakıp gurbete gittiğindeyse
annem yine onu dört yıl boyunca beklemiş.
1
ADF 07
örnek 1
Aşağıda verilen cümlelerden giriş cümlesi olmaya uygun olan-
lara “+” işareti koyalım.
1. Milletçe okumayı pek seven insanlar değiliz.
2. Çocuk yaşamla ilgili ilk eğitimini aileden alır.
Küresel ısınma da yüzyılımızın en büyük teh­
3.
likelerindendir.
Üzerinde yaşadığınız bir vatanınız yoksa siz de yok­
4.
sunuz.
5. Yine aynı konuda anlaşmazlığa düştük.
analiz 1
Aşağıdakilerden hangisi bir yazının ilk cümlesi olmaya en uy-
gundur?
A) Yeni yazarlar arasında Türkçeyi bütün incelikleriyle kullanan ya­
zarlar var.
B) Başka öykülerini lise yıllarında okumuştum ama bunu oldukça
başarılı buldum.
C) Karakterlerini oluştururken gösterdiği titizlik de başarılı olmasın­
da etkili olmuş sanki.
D) Bir bakıma bu son iki kitabı onun kendi rengini bulduğunu gös­
termekte.
E) Birçok yeni yazarın, buna fazlaca anlam yüklediğini gördük.
Çözüm:
Gelişme Bölümü
 Düşüncenin açılarak genişletildiği bölümüdür.
 Bu bölümde örnekler, tanımlamalar, karşılaştırmalar verilir; gi­
rişte ele alınan konu açıklanır, tartışılır, betimlenir ve öykülenir.
Bundan dolayı ayrıntılara girilen, düşüncelerle desteklenen, bü­
tünleşme sağlanan bölüme “gelişme bölümü” denir.
 Gelişmeyi oluşturan cümleler, dil ve düşünce yönünden kendi­
sinden önceki ve sonraki cümleye bağlıdır.
 Gelişme cümleleri ana düşüncenin belirginleşmesini sağlayan
yardımcı düşünceleri içerir.
ADF 07
dikkat uygulama 1
“………. hangisi söylenemez, hangisine değinilmemiştir, han­
gisine ulaşılamaz?” biçiminde düzenlenmiş, olumsuz sorularda
“söylenen, değinilen, ulaşılan” sonuçların çoğu gelişme bölü­
münde bulunur.
YGS 2017
En basitinden en karmaşığına kadar birçok buluş, hayata geçme­
den önce uzak bir hayalden ibarettir. Bu noktada yapılamaz, gidile­
mez gibi sınırlamalar insanları bir anlamda tahrik eder. ----. Çünkü
olanaksıza boyun eğmeme, meydan okuma içgüdüsel bir davra­
nıştır. Kuşkusuz cesaret, bilimde olmazsa olmazlardan biri ve bilim
insanlarında itici güç oluşturan bir unsur. Popper, olanaksızı dene­
yen bilim insanlarını “cesur tahminler yapan ve kendi tahminlerini
çürütme yolunda ciddi çabalar gösteren kişiler” olarak tanımlar.
Bu parçada boş bırakılan yere düşüncenin akışına göre aşağı-
dakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Olmaz deneni gerçekleştirme isteği, insan doğasındaki temel
unsurlardandır
B) En uzak ihtimaller bile yoğun bir çabayla günün birinde gerçeğe
dönüşür
C) Çok bilinen bir atasözü, talihin cesur insanlardan yana olduğunu
söyler
D) Bilimdeki her buluş ve yenilik, doğanın engellerine bir meydan
okumadır
E) Bilimsel başarının temelinde öğrenme isteği ve kişisel gayret
vardır
Çözüm:
dikkat disinden önceki veya sonraki cümleyle dil ve düşünce yönün­
Paragrafta boş bırakılan yerlere getirilecek en uygun seçenek
anlamsal bağlantılara bakılarak bulunabilir.
Sonuç Bölümü
 Paragrafın en can alıcı, en etkili bölümüdür.
 Sonuç bölümü çoğu kez, kendinden önceki düşünceleri açıkla­
yan, özetleyen bir nitelik taşır.
 “Kısacası, demek ki, yani, böylece, sonuç olarak, öyleyse…” gibi
özet anlamı taşıyan ifadelerle tamamlanır.
 Yazar bu bölümde düşüncelerini derleyip toparlar ve bir sonuca
bağlar.
 Sonuç bölümü, bazen giriş bölümünün tekrarı biçiminde bazen
de ana düşüncenin anımsatılması, paragrafın özetlenmesi şek­
linde oluşur.
TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf
Edebiyat eserlerinin; romanların, öykülerin, şiirlerin bir harita gibi
kullanılabileceğini düşünüyorum. Onların izini sürerek şehrin yeni­
den okunabileceğine inanıyorum. Siz karşı çıkabilirsiniz böyle bir
“okuma”ya. Bir yazarın, şairin yönlendirmesiyle, onun bakış açısıyla
görmek istemezsiniz belki şehrin güzelliklerini.
---- Buna saygı duyarım.
Parçada boş bırakılan yere, aşağıdakilerden hangisi getirilirse
parçanın anlam bütünlüğü sağlanmış olur?
A) Şehre şairin penceresinden bakmayı isteyebilirsiniz elbette.
B) Şehrin güzelliğini tanıma yolunda şairin ayak izlerine basarak
ilerleyebilirsiniz.
C) Şairi ve yazarı şehri keşfetmede bir pusula olarak kullanabilirsi­
niz.
D) Çünkü onların hayal dünyasıyla görmek isteyebilirsiniz bazı gü­
zellikleri.
E) Bir şehrin manzarasını kendi hayal haritanızı takip ederek seyret­
mek isteyebilirsiniz.
Çözüm:
PARAGRAFA CÜMLE EKLEME
 Bir paragrafın başına, ortasına ve sonuna getirilecek cümle, ken­
den bağlantılı olmalıdır.
 Bazı sorularda paragrafın başına, ortasına bazılarında ise sonuna
cümle ekleme sorulabilir. Bu durumda parçanın anlam bütünlü­
ğü ve yapısal bağlılığı dikkate alınmalıdır.
hatırlatma
Paragrafa cümle ekleme sorularında genellikle aşa­ ğıdaki
tipte soru kökleri olur. ÖSYM bu tipte her yıl mutlaka bir soru
sormaktadır.
 Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra
“----” cümlesi getirilmelidir?
 Bu parçadaki numaralanmış yerlerden hangisine düşünce­
nin akışına göre, “----” cümlesi getirilebilir?
2
ÜNİTE 3: Paragraf TÜRKÇE ADF 07

uygulama 2 PARAGRAFTAN CÜMLE ÇIKARMA

(I) Tarihi ve geleneği olan insan şuur ve değer sahibidir. (II) Değer­
ler insanları bir arada tutar, şuur ise bunları fark etmemizi sağlar.
(III) Bütün bunların oluşması, anlaşılması ve taşınması da ancak dil­
le olur. (IV) Ünlü Alman düşünür Homman “Akıl, anlama sürecinin
bütününden oluşur, dolayısıyla anlama dediğimiz şey ancak dille
gerçekleşir.” diyor. (V) Bu sözler dil ile bilme, anlama ve anlatam yani
farkında olma arasındaki ilgiyi bizlere açıkça gösteriyor.
Bu parçadaki numaralanmış yerlerden hangisine “Zira dil ve dili
kullanabilme yeteneği insanın ayırt edici özelliğidir.” cümlesi geti-
rilebilir?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
Çözüm:
 Bu tür sorularda paragraftan çıkarılacak cümlelerin anlamca bir­
birine yakın olması gerekir.
analiz 2
(I) Öncelikle, değerlendireceği yazarın sanat ve dünya görüşünü an­
lamaya çalışır. (II) Sonra sanatçıyla ve onun eserleriyle ilgili düşün­
celerini toplumsal açıdan değerlendirmeye yönelir. (III) Bir yazarı
sadece eserini ele alıp incelemez. (IV) Bir romancının, bir öykücü­
nün yeni bir yapıtını değerlendirirken daha öncekilerle kıyaslar. (V)
Eserin hangi yönlerden geliştiğini ya da geride kal­dığını belirtir. (VI)
Yazarın kendini aşma çabalarını ya da yinelemele­rini gösterir. (VII)
Bunları yaparken ne denli nesnel olmaya çalışırsa çalışsın yine de
öznellikten kurtulamaz.
Yukarıdaki parçadan numaralanmış cümlelerden hangisi çıka-
rılırsa parçanın anlamında büyük bir değişme olmaz?

A)  II. B)  III. C)  V. D)  VI. E)  VII.

Çözüm:

YGS 2017
(I) Bir süredir takip ettiğim eleştirmen, eser değerlendirmelerinde
genellikle nesnel ölçütler kullanmıyor. (II) Bir eser hakkında ulaştığı
yargılar havada kalıyor. (III) Bir gün beğendim dediğine başka bir
gün beğenmedim demesine, bu yüzden şaşırmıyorum. (IV) Okur,
bunları örnekleriyle görmek ister. (V) Ne var ki son zamanlarda der­
giler, eleştiri dünyasına hiçbir katkısı olmayan yazılarla dolu.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinden sonra
“Oysa gerçek eleştirmen eserle ilgili yargılarını gerekçelere dayan­
dırır.” cümlesi getirilmelidir?

A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

PARAGRAFTA YER DEĞİŞTİRME

 Bu tarz soruların çözümünde cümleler arasında bağlantı ögele­
Çözüm: rine dikkat edilmelidir.

 Paragrafı oluşturan cümleler anlam olarak kendilerinden önceki

ve sonraki cümlelerle bağlantılıdır.

 Önce giriş cümlesi tespit edilmelidir. Sonra bu cümleyle ilintili

diğer cümlelere bakılmalıdır.

3
ADF 07
uygulama 3
I. Kehribar, bir ağacın milyonlarca yılda oluşan re­çi­ne­sidir.
II. Sadece iki ülkede olduğunu bildiğimiz ve ileriki yıllarda artık kal­
mayacağını düşündüğümüz bu malzemenin yurt dışına çıkarıl­
ması yasak.
III. Bu pahalı reçinenin; sarılık, guatr ve stres başta olmak üzere
çoğu hastalığa ciddi faydası vardır.
IV. Bu nedenle doktorların guatr hastalarına kehribar kolyesi tavsi­
ye ettiği bilinir.
V. Bu kadar uzun sürede oluştuğu için fiyatı oldukça yüksektir.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerle anlamlı bir bütün oluştu-
rabilmek için, cümlelerden hangileri yer değiştirmelidir?
A) I. ve II. B) II. ve III. C) I. ve IV.
D) II. ve V. E) IV. ve V.
Çözüm:
uygulama 4
I. 1891’de, Edison kinetograf olarak bilinen kamerayı ve bununla
kaydedilenleri izlemek için vizörü olan izleme makinesini icat
etti.
II. Böylece Louis Lumiere, bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde sinema­
nın doğuşunu sağladı.
III. Bu buluş da 1895’te Louis Lumiere’in sinematografının esin kay­
nağını oluşturdu.
IV. Küçük bir delikten bakarak seyretmek yerine ilk kez sinema per­
desinde film gösterimini yaptı.
V. Bu buluş sayesinde 1894’te New York’ta bir kinetoskop salonun­
da halka ticari amaçlı ilk film gösterisini başlattı.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerle anlamlı bir bütün oluştu-
rabilmek için, cümlelerden hangileri yer değiştirmelidir?
A) I. ve II. B) II. ve III. C) I. ve IV.
D) II. ve V. E) IV. ve V.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf
PARAGRAF OLUŞTURMA
 Paragrafı oluşturan cümleler karışık bir biçimde verilir, bu cümle­
lerin sıralanması istenir.
 Bu tarz sorularda önce giriş cümlesi bulunmalıdır. Cümleler ara­
sında bağlantıyı sağlayan ifadeler tespit edilmelidir.
 Cümleler anlamsal olarak sıralanmalıdır.
 Cümleler arasında bağlantı kuran sözcüklere dikkat edilmelidir.
YGS 2016
I. Evet, İzmit ve Bursa gibi büyük sanayi şehirlerini ve körfezdeki
dev fabrikaları hatırlatan bir görüntü bu.
II. Sabaha karşı şehre girerken yolun solunda sis, duman ve alev­
ler içindeki Karabük Demir Çelik Fabrikası’nın silo şeklindeki dev
bacaları hafızalarımızı yokluyor.
III. Gece yollara düşüyoruz, sabahın erken saatlerinde Safranbo­
lu’dayız.
IV. Yolda birkaç dakika seyrettiğimiz bu devasa fabrikayı geçtikten
sonra Karabük şehir merkezine giriyoruz.
V. Yalnız Safranbolu’dan önce Karabük’ten kısaca bahsetmek isti­
yorum.
Yukarıdaki numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün oluştura-
cak biçimde sıralandığında hangisi baştan üçüncü olur?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
Çözüm:
uygulama 5
I. Körüklü çizme yapımı geleneksel bir zanaat.
II. Kişiye özel ve sipariş üzerine el marifetiyle yapılıyor.
III. Böyle olmakla beraber yapım usulleri zaman içinde çok az deği­
şikliğe uğramış.
IV. Ayak ölçüsüne göre kalıp alındıktan sonra saya (çizmenin göv­
desi) kısmı hazırlanıyor.
V. Hazırlanan saya ise hemen kalıba konularak şekillendiriliyor.
Bu parçanın anlamlı bir bütün olması için numaralanmış cüm-
lelerden hangileri yer değiştirmelidir?
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
D) IV ve V E) II ve V
Çözüm:
4
ÜNİTE 3: Paragraf
PARAGRAFTA AKIŞI BOZAN CÜMLE
 Her cümle kendinden önceki ve sonraki cümleyle hem anlam
hem de yapı bakımından ilişki içerisindedir.
 Paragrafın içerisinde belirtilen düşünceden farklı bir düşünceye
değinen cümleler düşüncenin akışını bozar.
 Akışı bozan cümle paragraftan çıkarılırsa önceki cümle ile sonra­
ki cümlenin anlam ve yapıca birbirinin devamı olduğu görülür.
R (I) İnsanı “insan” yapan, biyolojik yapısından çok psikolojik
özellikleridir. (II) İnsanı değerli kılan özellikleriyse sahip ol­
duğu maddi manevi değerlerdir. (III) Sevgi, saygı, paylaşma,
güven, doğruluk gibi birçok değer maalesef yitirildi bu za­
manda. (IV) Bu değerler ise ailede, okulda toplumda ve iş ha­
yatında öğrenilir. (V) Bunları elde etmiş insanlar hayatta ba­
şarılı olurlar. (VI) Çünkü bu değerler insana mutluluk ve refah
getirir.
Paragrafın genelinde insanı insan yapan değerlerden bahsedil-
miştir. III. cümlenin dil ve düşünce bakımından diğer cümlelerle
bağlantısı yoktur.
TYT 2019
(I) Geçmişten bugüne uçaklara yıldırımlar kadar türbülanslar da
ciddi hasarlar verir. (II) Uçaklar genellikle tırmanır veya alçalırken
yıldırım çarpmasına maruz kalırlar. (III) Yıldırım ilk olarak uçağın bu­
run veya kanat ucu gibi sivri bir kısmına temas eder. (IV) Temasın
gerçekleştiği noktada havadaki moleküllerin iyonlaşması nedeniyle
oluşan bir parlama görülür. (V) Ardından elektrik yüklü parçacıklar
iletken dış yüzey boyunca ilerler ve uçağın bütünlüğüne zarar ver­
meden kuyruk gibi bir başka sivri kısmından gökyüzüne dağılır.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin
akışını bozmaktadır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 07
PARÇAYI BÖLÜMLERE AYIRMA
 Bir metni oluştururken her düşünce için ayrı paragraf yapılmalı­
dır.
 Parça iki paragrafa bölünmek istenirse parçada iki ayrı düşünce
var demektir. Öyleyse parça içinde her düşünce ayrı bir paragraf­
ta yer almalıdır. 
 Bu konuyla ilgili sorularda iki ayrı düşüncenin işlendiği bir parça
verilir ve bu parçanın iki parçaya bölünmesi istenir.
R (I) Okumak, geniş bir ufuk ve bakış açısı kazandırır. (II) Evet,
okumak zihnimizi, gönlümüzü ve ufkumuzu açar. (III) Dünya­
ya daha geniş bir pencereden bakmamızı sağlar. (IV) Türki­
ye’nin en büyük sorunlarından biri de okuma yazma oranı­
nın ve düzenli kitap okuma oranının çok düşük seviyelerde
olması. (V) Bu oranın değişmesi için eğitim kurumları ve sivil
toplum kuruluşları, özel projelerle halkı bilinçlendirmeli.
Metin dikkatlice incelendiğinde IV. cümleden sonra konunun de-
ğiştiği görülür.
TYT 2019
(I) Max Weber, meşhur Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu adlı
eserinde Protestan ahlak anlayışının kapitalizmin doğuşunda oyna­
dığı rolü ortaya koymaya çalışmıştır. (II) Weber’in iktisadi zihniyetle
dinî inançlar arasında kurduğu bu ilişki hâlâ ilgiyle takip edilmek­
tedir. (III) Siyaset alanında Weber, çağdaş siyaset biliminin temel
konularından olan iktidar, egemenlik, otorite ve meşruiyet gibi
olgularla ilgilenmiş, bürokrasi ve siyaset arasındaki ilişkilere dikkat
çekmiştir. (IV) Siyasal iktidarın meşruluğunun temellerini bir model
çerçevesinde açıklamaya çalışmıştır. (V) Ona göre siyaset kişinin
diğer kişiler üzerinde egemenlik kurmasıdır. (VI) Söz konusu ege­
menlik farklı olabilmekte ve meşrulaştırılırken farklı argümanlara
dayanabilmektedir.
Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf numa-
ralanmış cümlelerin hangisiyle başlar?
A)  II. B)  III. C)  IV. D)  V. E)  VI.
Çözüm:
5
ADF 07
örnek 2
Bu parçalarda akışı bozan cümleyi bulalım.
1. (I) Şiir okumak, günümüzde değişik amaçlarla düzenlenen tö­
renlerin vazgeçilmez etkinliğidir. (II) Törenlerde belli bir kitlenin
karşısında şiir okuyanların çoğu, hevesli olduğu veya kendilerine
böyle bir görev verildiği için şiir okur. (III) Epik ve lirik nitelikteki
şiirler dinleyicileri daha çok etkisinde bırakır. (IV) Şiir okumanın
bir sanat olduğunun farkında değildirler. (V) Sanat olduğunu bil­
seler dahi uygulamada buna hassasiyet gösteremeyebilirler. (VI)
Bu hassasiyeti gösterseler bile bu sanatı icra edecek kabiliyetleri
veya bilgileri olmayabilir.
Çözüm:
2. (I) Tarihte halka yönelik bilinen ilk ekmek yapımı sekiz bin yıl
öncesinde eski Mısırlılardadır. (II) Mısır’ın tarihi yaklaşık milattan
önce 3000’li yıllara dayanıyor. (III) Eski Mısır’da ekmek, yaşamın
önemli bir simgesi olmuştur. (IV)Ekmek halkın başlıca gıdası ol­
duğu gibi maaşlar da ekmek üzerinden hesaplanıyor, piramitleri
inşa eden işçilere emekleri karşılığında ekmek veriliyordu. (V)
Eski Yunanlar, MÖ 8. yüzyılda ekmeği Mısırlılardan öğrendi. (VI)
Daha sonra Romalılar zamanında ekmekçilik oldukça gelişti ve
büyük ticari fırınlar yapıldı.
Çözüm:
3. (I) Sanatçı toplum kurucusudur, onun bir yandan da toplumu et­
kileyici görevi vardır. (II) Bu bakımdan toplumla devamlı ilgilidir,
toplumdan kopamaz. (III) Hiçbir sanatçı toplum için sanat yap­
maya zorlanmamalıdır. (IV) Bundan ötürüdür ki romancı olayla­
rı anlatırken toplumdan sıyrılamaz. (V) Toplum sorunlarına yer
vermek mecburiyetindedir. (VI) Çünkü roman, bir hayatı ya da
bir hayatın akışını değiştiren büyük olayları ayrıntılarıyla anlatır.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf
örnek 3
Aşağıda verilen paragrafları ikiye bölelim.
1. (I) Romanlarda hikâye edilen hayat bir ya da birkaç ki­şinin özel
hayatı değildir. (II) Romanlarda bir toplumun ya da toplum için­
de yaşayan sosyal grubun hayatı anlatılır. (III) Derin ruhsal çö­
zümlemelere, sosyal sorunların tartışılmasına ve karakterlerin
incelmesine daha geniş yer verilir. (IV) Bundan ötürüdür ki yalın
kat meselelerle uğraşan romanlar, birer söz yığını olmaktan ileri
gidemez. (V) Romanlar dünyada en çok okuyucu bulan edebi tü­
relerdendir. (VI) Yine dünyada en çok satılan kitap türleri içinde
birinci sırayı roman türündeki eserler alır.
Çözüm:
2. (I) Tarihte güneşin yurdu diye tanımlanan Alanya’da, ilçenin yak­
laşık yüzde 65’i yeşil alanlardan oluşuyor. (II) Ulaş Burnu’ndan
başlayıp Gazipaşa sınırlarına kadar dayanan 70 kilometre uzun­
luğundaki Alanya sahili, yapılaşmanın ana çizgisini oluşturuyor.
(III) Her iki yanda palmiye ve hurma ağaçlarının sıralandığı Ata­
türk Caddesi, hem egzotik hem de gün boyu canlıdır. (IV) Alanya
çevresindeki antik kentlerde bulunan eserlerin artması ve depo­
lanması, zaman içinde bir müze açma gerekliliğini doğurmuştur.
(V) Alanya çevresinde bulunan ve İÖ 625 yılına tarihlenen Fenike
dilindeki yazıt da bölgede bulunan en erken eser olarak müzede
sergilenmektedir. (VI) Bunların yanı sıra Helenistik, Roma ve Bi­
zans, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerine ait eserler
ve kalıntılar ayrı bir bölüm halinde yer almaktadır.
Çözüm:
6
ÜNİTE 3: Paragraf ANALİZ TESTİ
1. (I) Gelişen olaylar öyküyü bir sonuca doğru götürmelidir. (II)
Bu aşamada her olay bir sonraki olaya zemin hazırlamalı, öy­
küyü adım adım ilerletmelidir. (III) En etkili yöntem, seyircinin
bir sonraki olayı merak etmesini sağlayan yöntemdir. (IV) Ama
her seferinde bunu yaparak seyirciyi yormamak gerekir. (V)
Gelişim aynı hızda olmamalı, olaylarını gidişatına göre iniş çı­
kışlı olmalıdır. (VI) Yeni nesil okuyucular kısa olmasından ötü­
rü, romandan ziyade öykü okumayı tercih ediyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi düşün-
cenin akışını bozmaktadır?
A)  II. B)  III. C)  IV. D)  V. E)  VI.
2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir paragrafın giriş cümle-
si olmaya uygundur?
A) Bunun sonucunda film sektöründe önemli gelişmeler ol­
muştur.
B) İnsanoğlu yaptığı işlerden sorumlu olan bir varlıktır.
C) Böyle doğa olayları insan yaşamını da etkiliyor.
D) Yazarlar da toplumun gelişiminde ayrıca sorumludur.
E) Başarılı olabilmek için bunlara harfiyen uymalıdır.
3. (I) Çağdaş edebiyat, farklı türlerle farklı bilim dallarıyla rekabet
içinde. (II) Dünyanın her yerinde edebiyat, internete ve tekno­
lojiye yenilmemek için itici bir güç oluşturuyor. (III) Bu anlam­
da ülkemizde edebiyatın daha çok üretileceğine inanıyorum.
(IV) Bir yazar olarak yazının özellikle insan karakterinin oluş­
masında önemli bir rol oynadığını düşünüyorum. (V) Yazı,
edebiyat devam ettikçe insanların daha insancıl ve daha vic­
danlı olacağına inanıyorum. (VI) Bu anlamda vicdanımızı ve
insan sevgimizi edebiyata borçluyuz.
Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf
hangi cümleyle başlar?
A)  II. B)  III. C)  IV. D)  V. E)  VI.
7
ADF 07
4. I. Günümüz toplumunda öğrenciler karmaşık toplumsal so­
runlarla karşı karşıya gelmektedir.
II. Buna rağmen, tümüyle uygun bir çözümün diğer durumlar
dikkate alındığında, tamamen uygunsuz bir çözüme dönü­
şebildiği kabul edilir.
III. Öğretim yöntemlerinin çoğu, verilmiş bir soruna tek bir ka­
rar verme çerçevesinden yaklaşma biçimine göre düzen­
lenmiştir.
IV. Genellikle bu tür sorunlar uygun çözümlere dayanan bir­
çok değişkene sahiptir.
V. Bu da şu anda her yerdeki öğretmenlerinin oldukça ilgisini
çeken, benzetişim yönteminin gelişimine neden olmuştur.
Yukarıdaki numaralanmış cümleler anlamlı bir bütün
oluşturacak biçimde sıralandığında hangisi baştan dör-
düncü olur?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
5. Bir kere berber mahallenin kara kutusudur. İnsanlar ancak
başını emanet edecek kadar güvendikleri birine sırlarını ema­
net edebilirler. Berber, her müşteriyi en az bir saat dev ayna­
nın karşısına oturtur. Kişi, aynada aslında kendiyle yüzleşme
fırsatı, muhasebe fırsatı bulur. Oturduğu koltukta, kimi insana
yaptığının meşruluğunu doğrulatmaya çalışır, kimi vicdanını
rahatsız eden bir olayını paylaşarak rahatlamaya çalışır. İnsan,
bir saat sonra koltuktan kalktığında omuzlarının hafiflediğini
hissediyorsa o, gerçek bir berberdir. Bir bakıma berber mahal­
lenin en küçük sosyal laboratuvardır. Mahallenin aynasıdır.
Kısaca----
Bu parçada boş bırakılan yere, düşüncenin akışına göre,
aşağıdakilerden hangisi getirilemez?
A) herkesin sorunlarına ortak olmak zamanla onları rahatsız
etmektedir.
B) sosyal çevrede gelişen olaylardan çoğunlukla haberdar
olurlar.
C) insanlar içini dökmek için onlarla rahatlıkla konuşabiliyor­
lar.
D) berberler yaşadıkları çevrede insanların en gizli bilgilerine
sahip olabilirler.
E) insanlar, onlarla konuştuklarında rahatlama hissi duyarlar.
ADF 07 ANALİZ TESTİ
6. Bir kitap yazdığınızda mümkün olduğunca fazla kişinin oku­
masını istersiniz. Son kitabımın üstüne ismimi koymama dü­
şüncem sokağın gerçeğini doğrudan, edebiyata sapmadan
yansıtma arzusuydu. İnsanların bunu roman gibi ele almasını,
diğer kitaplarımla karşılaştırmasını, bunu tartışmasını isteme­
dim. ---- Sonunda küçük harflerle adımın yazılmasını isteyince
yayımcılarım bana nedenini sordular. Bazıları düşünceme ka­
tılsa da bir kısmı da kitapta ismin önemli olduğunu söyledi.
Bu cümlede boş bırakılan yere, düşüncenin akışına göre,
aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Okuyucunun kitabı raflarda ilk gördüğünde meraklanıp en
azından kapağını açmasını istedim.
B) Benim sadık okuyucularımın eserlerimde kullandığım üs­
lup ve içerikten beni bulabilmelerini hedefledim.
C) Sokağın gerçeğini, yoksulların hiç yokmuş gibi görünmez
hale gelmelerini, yaşamak zorunda kaldıkları korkunç şey­
leri konuşsunlar istedim.
D) Bir yazarın gizemli kalmasının onun daha çok konuşulması­
na ve tartışılmasına neden olduğunu fark ettim.
E) Eserimin halka mal olup zamanla anonim bir nitelikte ede­
biyat denizine karışmasını arzu ettim.
7. (I) Oyun yazmanın temelinde yaratıcılık yatar ama oyun yaz­
ma tekniği de yazara çözümlemede yol gösterir ve onun işini
kolaylaştırır. (II) Bu iki ögenin her zaman birbirini tamamlama­
sı gerekir. (III) Diğer bir taraftan, yazma tekniğinin bilinmesi
kadar tiyatro teknikleri, oyunculuk, kısacası tiyatronun her
ögesi de çok iyi bilinmelidir. (IV) Kişi kendi tekniğini oluştur­
malıdır, önemli olan yaratıcılığı kısıtlamayacak, yazara ait olan
tekniği bulabilmektir. (V) Bu da ancak çalışarak ve deneyerek
öğrenilebilir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinden son-
ra, düşüncenin akışına göre, “Yine de ne olursa olsun kalıp­
sız olunmalı ve yepyeni olan aranmalı.” cümlesi getirilebilir?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
1-E 2-B 3-C 4-B 5-A
8
ÜNİTE 3: Paragraf
8. ----. Bu yeni yapı üzerine hızlı bir şekilde bina inşa edilmeliydi.
Bunu yapacak olanlar ise dönemin idealist vatansever insan­
ları olacaktı. Bu idealist insanlar inkılâp hareketini özümsemiş,
milli bilince sahip karakterlerdir. Bu insanlar hayat serüveni
içerisinde karmaşık yollardan geçerek romanın son bölü­
münde bir araya gelirler. Kendi hayatları geleceğin çağdaş,
modern, öz benliği ile çelişmeyen maddi ve manevi varlığını
kaybetmeyen, değerleri ile övünen yeni Türk toplumu yarat­
ma mücadelesi içinde geçer.
Bu parçada boş bırakılan yere, düşüncenin akışına göre,
aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Cumhuriyet inkılâbı ile birlikte Anadolu’nun yeniden dirilişi
yeniden yapılanması gerekmekteydi.
B) Ankara romanında yeni devletin ideallerini gerçekleştire­
cek idealist insanların verdiği mücadele anlatılmaktadır.
C) Reşat Nuri’nin bazı romanlarını yeni kurulan devletin fazi­
letlerini anlatmak için bilinçli yazılmıştır.
D) Türk romanının içinde bulunduğu durumu daha iyi anlaya­
bilmek için Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar gitmek gerek­
mektedir.
E) Hiçbir sanatçı yaşadığı dönemin toplumsal ve siyasal so­
runlarını oluşturan durumlara kayıtsız kalamaz.
9. (I) Bir önceki projem olan “Mevlana, Aşkın Dansı”nın yapım
sürecinde 13. yüzyıl dünyasını, Mevlana’yı, Hacı Bektaş-ı Ve­
li’yi araştırırken Yunus Emre’yi de okumak istedim. (II) Ayrıca
Yunus Emre’nin hayatına dair bilinenler kadar bilinmeyenler
de beni bu filmi yapmaya iten önemli bir sebepti. (III) Böylesi
özel bir ruha sahip bir insanın ilahi aşkı arama serüveni, Ana­
dolu’yu karış karış gezerek kendini bulma yolculuğundan et­
kilendim. (IV) Yine; yazdığı şiirleri, sevgi felsefesi, Allah’a doğru
yürüdüğü yalın, kısa ve samimi yol da beni çok kendine çekti.
(V) Bu okuma sürecinin en başında, içimde Yunus Emre ile ilgi­
li bir film yapma isteği doğdu.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerle anlamlı bir bütün
oluşturabilmek için, cümlelerden hangileri yer değiştir-
melidir?
A) I. ve II. B) II. ve III. C) I. ve IV.
D) II. ve V. E) IV. ve V.
6-C 7-C 8-A 9-D
ADF-07 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-07’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 3: PARAGRAF
PARAGRAFTA ANA DÜŞÜNCE - PARAGRAFTA YARDIMCI DÜŞÜNCE
PARAGRAFTA ANA DÜŞÜNCE
Paragrafın Başlığı
 Bir paragrafın başlığı o paragrafın konusu ve ana düşüncesiyle
doğrudan bağlantılıdır.
 Başlık, konu ve ana düşüncenin bir çeşit özeti gibidir.
 Başlık paragrafın tümünü kapsar.
 Paragrafın başlığını bulurken paragraf okunduktan sonra ilk ve
son cümle tekrar okunmalıdır.
 Bu cümleler genellikle konuyu ve ana düşünceyi verir.
 Paragrafta hangi sözcükler daha çok tekrar ediliyorsa başlık da
bu sözcüklerden oluşur.
dikkat
Paragrafın başlığının istendiği sorular aşağıdaki gibi gelmek­
tedir.
R Bu paragrafın başlığı aşağıdakilerden hangisi olabilir?
R Yukarıdaki parça için en uygun başlık aşağıdakilerden han­
gisi olabilir?
uygulama 1
Mark Stark tarafından geliştirilmiş olan yapay el, eli olmayan en­
gelliler için tasarlanmıştır. Maliyeti yüksek mekanik ellerle kıyas­
landığında basit yapısı ve yüksek kullanışlılık oranı ile 2011 yılının
en iyi on icadı arasında yer almaktadır. Geleneksel kancalı ellerde
el bölgesine takılabilen bu yapay el plastik ve kablolarla yapılmış­
tır. Ana mantığı ana kablonun çekilmesi ile elin açılması sonrasında
nesneyi tutma esnasında bu kablonun serbest bırakılması ile bir­
birinden bağımsız parmakların her birinin nesneyi tutması esasına
dayanmaktadır.
Bu parçaya konulabilecek en uygun başlık aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Yapay El B) Bilim ve İnsan C) Engelli Yaşam
D) Bilimin Amacı E) Organ Eksikliği
Çözüm:
1
ADF 08
örnek 1
Aşağıda verilen paragraflara uygun bir başlık belirleyiniz.
1. Topluma yansıtılan tanımlar ve açıklamalar, sanatın tarihsel sü­
reçte insan ve toplumsal boyutunu, yaşamdaki yerini, önemini
ifade edemedi. Ancak o, kültürleri belirleyen değişkenlere bağlı
olarak yaşamda hep yer aldı. Günümüzde temel sorunlardan bi­
risi bireylerin ve toplumun bu anlamda bir bilinçten yoksun ve
nitelikli sanatı yaşantılarına katma çabasından uzak olmalarıdır.
Çözüm:
2. Klasikler, genelde insanların haklarında “Bu kitabı okuyorum...”
değil, “Bu kitabı yeniden okuyorum...” dediği eserlerdir. Klasikler,
onları okuyanlar ve sevenler için değerli bir deneyim oluşturur
ancak tekrar okumak için uygun koşulları bulduklarında kendi­
lerine bu şansı yaratmak için onları saklarlar. Hem hafızalarımıza
unutulmayacak bir şekilde kazındıklarında hem de zihnimizin
katmanlarında kendilerini bilinçsizce gizlediklerinde benzersiz
bir etki yaratırlar. Hatta bir klasiği ilk okuduğunuzda, daha önce
okuduğunuz bir şeyi tekrar okuyormuşsunuz hissi de yaratabilir.
Çözüm:
3. İnsanoğlu ateşi buluncaya kadar ışık kaynağı olarak gündüz
güneş, gece ise ay ışığından yararlanmıştır. Ateşin bulunuşuyla
çevrelerinde bulunan odunları yakarak aydınlanmaya başladılar.
İlk olarak Sümerliler yağ lambası kullandılar. 1780 - 1800 yılların­
da İngiltere ve Almanya’da gaz lambası kullanıldı. Bu lambalara
takılan şişe ve fanuslarla parlaklık derecesi artırıldı. 1800 - 1900
yıllarında gaz lambaları ile şehirlerde sokaklar aydınlatılmaya
başlandı. Thomas Edison’un ampulü buluşuyla ilkel aydınlatma
araçları geride kaldı.
Çözüm:
ADF 08 TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf

Paragrafın Konusu analiz 1

 Konuşmada, yazıda, eserde ele alınan düşünce, olay veya duru­
İslamiyet’in öncesinde Türklerin, başka milletlerden ve dillerden
ma “konu” denir.
etkilenmemiş bir dilleri ve edebiyatları vardı. Her ilkel edebiyat­
 Her paragraf mutlaka bir konu üzerinde durur, yazar da bu konu
ta olduğu gibi bu dönemde de şiirle büyü birlikte yürümekte
üzerinden vermek istediği iletiyi verir.
ve dinsel törenler, önemli bir yer tutmaktaydı. Bunun yanı sıra
 Konu genellikle paragrafın giriş cümlesinde verilir, sonra düşün­ ozan, baksı, şaman gibi adlarla anılan şairlerde olağanüstü güç­
celerle desteklenip genişletilir. ler bulun­duğuna inanılırdı. Çoğu sözlü olarak ortaya konan bu
 “Yazar bu paragrafta ne ile ilgili söz söylüyor?” sorusuna cevap anonim ürünlerin önemli bir kısmını destanlar oluşturmaktaydı.
verir. Ayrıca bu dönemde şiirle müzik iç içeydi. Şiirler kopuz denilen bir
 Konu bir sözcükle ifade edilebileceği gibi bir cümleyle de ifade çalgı ile söylenirdi.
edilebilir: “Tiyatro”, “Tiyatronun önemi”, “Tiyatronun gençlere Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisidir?
sevdirilmesi...”
A) Türk dilinin en eski ürünleri
B) Eski Türk şiirinin özellikleri
C) Eski Türklerde edebiyat
D) Edebiyat ve dinsel törenler
uygulama 2
E) Türk toplumunda şairlerin yeri
Eğitimimizde bir türlü çözülemeyen ve çocuğun dil bilincini doğ­
rudan zedeleyen önemli bir konu da imlâmızdaki kargaşadır. Öğ­
rencinin düşünce sistemini disipline eden ve anlam birimlerinin Çözüm:
anlaşırlığını kolaylaştıran hatta sağlayan yazım kuralları okullarda
tam olarak öğretilmemektedir.   Bunun en önemli sebebi de bilim
adamlarının hâlâ yazım ve noktalama işaretleri konusunda birbir­
leriyle çelişen bilgiler ileri sürmeleridir. Yazım kılavuzu hazırlamak
görevi yasal olarak TDK’ye ait olmasına rağmen birçok kişi, dernek,
yayınevi yazım kılavuzu yayımlamakta kendilerine göre de kurallar
koymaktadır.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisinden yakınılmaktadır?
dikkat
A) Dilin ağır olan kurallarının daha eğitimin ilk basamaklarından
Paragraflarda konu iki şekilde karşımıza çıkar.
itibaren verilmesinden
B) Dilimizdeki sözcük salkımlarının dile kazandırdığı zenginlikten
tam olarak yararlanamayışımızdan
1) Paragrafın Genel Konusu
C) Öğrencilerimize ana dilde düşünme alışkanlığı kazandırmak için
gerekli alt yapıyı hazırlayamamaktan Çoğunlukla açıklanmaya elverişli olmayan konudur. Bu tür pa­
ragraflarda “neyin” üzerinde durulacağı genel olarak verilir.
D) Yazım ve imla kurallarının belirli bir düzen ve kural içerisinde öğ­
retilememesinden R “Bilmek başka, hissetmek başkadır. Hayatımızı bil­­diklerimiz
E) Yazım ve noktalama kurallarının öğrenciler tarafından kolayca değil, hissettiklerimiz yönetir daha çok. His dünyamızın en
özümsenememesinden değerli varlıkları da annelerimizdir. “Anne” sözünü duyunca
aklımızdan çok, kalbimiz çalışır. Öyle ki “Bana dünyayı tek
kelime ile anlat!” deseler, kesinlikle “Anne!” derim. Anne top­
rak demektir. Bizi dokuz ay karnında taşıyıp hayata armağan
Çözüm: eden anneler toprak gibidir. Toprak gibi karnında yaşatır, top­
rak gibi doğurur, toprak gibi koynunda büyütür… Mineralle­
rini, suyunu, kokusunu bize verir. Onun sayesinde köklerimiz
derine, dallarımız yükseğe gider.”

Bu metinde genel olarak anne üzerinde durulmuştur. Annenin

genel özellikleri verilmiştir. Konunun sınırlanması söz konusu
değildir.

2
ÜNİTE 3: Paragraf
2) Sınırlandırılmış Konu
Bir paragrafta sınırları çizilmiş veya belirlenmiş olan konudur.
R “Anne, çocuk için en güvenli internet ortamını oluşturmalı ve
gerekirse internetin kapatılması ile alakalı her gün konuşma­
lı, neden kapatılması gerektiğini anlatmalı. İnternetin açık
kalacağı zamandan ayrı olarak annenin 15-20 dakika fazla sü­
resi olabilir. Fakat bunu sadece anne bilmeli. Çocuk, bu ekstra
süresini bile aşmış ve hâlâ bilgisayarını kapatmamakta ısrarcı
olmaya devam ederse çocuğun çok sevdiği bir şeyden mah­
rum bırakılması iyi sonuç verebilmektedir.”
Bu metinde annenin sorumluluklarından söz edilmiştir. Dolayı-
sıyla konu daha da sınırlandırılmıştır.
örnek 2
Aşağıda verilen paragrafların konularını bulmaya çalışalım.
1. Öğrenme, bireyin çevre ile etkileşimi sonucunda hafızasında
meydana gelen kalıcı izli değişikliklerdir. Gerçek anlamda öğ­
renmenin olabilmesi için dış dünyaya ait gerçeklerin zihnimize
bulaşması ve hafızamızdaki yerini alması gerekir. Duygularımız,
düşüncelerimiz, davranışlarımızda meydana gelen bu tür deği­
şikliklerin tümü öğrenmedir.
Çözüm:
2. Sınav kaygısı, sınavdan bir süre önce başlayıp sınav sonuna
kadar devam eden ve sınav performansını olumsuz etkileyen
huzursuzluk ve gerginlik halidir.   Kaygı yaşayan öğrencilerde,
sınavdan birkaç saat önce, kontrol edilemeyen anlamsız düşün­
celer, bedensel gerginlik, kalp çarpıntısı, el ve ayaklarda titreme,
düşünce üşüşmeleri nedeniyle sorulara konsantre olamama,
gibi belirtiler görülür. Genellikle sınav bittiğinde de bu belirtiler
azalır.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 08
Paragrafın Ana Düşüncesi
 Yazarı parçayı yazmaya iten amaç, yazarın vermek istediği mesaj,
kendisinin inandığı okuyucunun da inanmasını istediği düşün­
cedir.
 Ana düşünce paragrafın başında, ortasında, sonunda olabilece­
ği gibi paragrafın geneline sindirilmiş de olabilir.
 “Demek ki, sonuç olarak, böylece, özetle, öyleyse” gibi ifade­
ler ana düşünceyi tespit etmek için yardımcı unsurlardır.
 “Bu parçada anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?”, “Bu
parçada vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?” soru­
larına cevap verir.
taktik
 Tümevarım cümlelerinde ana düşünce paragrafın son cüm­
lesidir.
 Tümdengelim cümlelerinde ana düşünce paragrafın ilk
cümlesidir.
 Örnek verilen paragraflarda ana düşünce örnekten önceki
cümledir.
 Paragrafta tanık gösteriliyorsa ana düşünce tanığın sözün­
dedir.
 Öyküleme paragraflarında ana düşünce paragrafın gene­
lindedir.
 Karşılaştırma varsa karşılaştırılan durum ana düşüncedir.
 Soru soruluyorsa ana düşünce sorulan sorunun cevabıdır.
 ÖSYM’nin 2016’da sorduğu bu metnin incelemesini yapa-
lım.
Reşat Nuri Güntekin’e atfedilen güzel bir söz var: “Niye kitap oku­
muyor demek, niye piyano çalmıyor demek gibi bir şeydir. Kafa­
yı kitap okumaya alıştırmak, parmakları piyanoya alıştırmaktan
daha kolay değildir.”
Açıklama:
Paragraf dikkatle incelendiğinde kitap okumak ile piyano
çalma arasında bir ilişki kurulmuştur. Nasıl ki piyano çalmak
basit bir eylem olmayıp bir yetenek, çaba işi ise kitap oku­
mak da aynı durumdur. Basit bir eylem değildir. Dolayısıyla
bu paragrafın ana düşüncesi okuma becerisinin zaman ve
çaba gerektirdiğidir.
3
ADF 08
uygulama 3
Bir bilim insanı, kendi türleriyle uçmayı reddeden iki ayrı tür kuşa
rastlar bir araştırmasında. Bu iki farklı hayvanın nasıl olup da kendi
türleriyle, ait oldukları yerlerde yaşamak yerine, bir yabancıyı kendi
kardeşlerine yeğlediklerine şaşırır. O kadar farklıdır ki kuşlar; ihti­
mal vermez birbirlerini sevdiklerine, türdeşleriyle değil de birbirle­
riyle uçmayı tercih etmelerine. Merakla incelerken her ikisinin de
topal olduğunu keşfeder. O vakit anlar; sahip oldukları değil, sahip
olmadıklarıdır canlıları birbirlerine yakın kılan. Topal kuşlar birbirle­
rinin eksikliklerini bilir ve sömürmek ya da örtmek yerine kabullenir
öylesine.
Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yakın ilişki kurmak ihtiyacı sadece insanlara özgü bir davranış
olmayıp diğer canlılarda da söz konusudur.
B) Hayvanların birbiriyle olan yakınlıkları diğer canlılardan farklıdır.
C) Canlılar, kendi türünün ve diğer türlerin bireyleri ile çıkar etkile­
şim halindedir.
D) Hayvan türleri arasındaki ilişkiler bir canlının, yaşam alanındaki
diğer tüm hayvanlarla ve bitkilerle olan ilişkisini kapsar.
E) En sahici dostluklar ortak varlıklar üzerine değil, paydaş yoksun­
luklar üzerine kurulanlardır.
Çözüm:
dikkat Çözüm:
Bir paragrafta yalnız bir ana düşünce bulunur. Ancak yardımcı
düşünce birden çok olabilir.
TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf
örnek 3
Aşağıda verilen metinlerin ana düşüncelerini tespit edelim.
1. Bütün okullarda, ciddi ödüller içeren okuma yarışmaları düzen­
lenmeli ve çok kitap okuyan öğrencilere toplum içinde özel bir
saygınlık kazandırılmalıdır. Okumayınca kendimizi anlatabilecek
zenginlikte sözcük hazinesine sahip olamayız. Okumadığımız
için başkalarının hayatları hakkında bilgi sahibi de olamayız. Bu
durumda doğal olarak kendi dünyamızın, kendi yaşantımızın dı­
şında başka dünyaların da olduğu gerçeğini kabule yanaşmayız.
Kabul etsek bile bu dünyaları, bu kez de anlamaya yanaşmayız.
Çözüm:
2. İnsan, yaratılışının gereği olarak birlikte yaşamaya eğilimlidir ve
hatta zorunludur. Çünkü hayat uzun ve yorucu bir süreç olduğu
için, paylaşılması gerekir. Bir insan, ne kadar güçlü ve iradeli olur­
sa olsun, baş­kalarına ihtiyaç duyar.
Çözüm:
3. Güvenli ve huzurlu bir toplumun temeli de sağlıklı ailelerdir.
Ülkemizde eğitim alanındaki diğer bir yenilik de eğitimde en
önemli ve en temel basamağın aile olduğu gerçeğinin kabul
edilmesidir. Bu yeni ufkun öngörüsü şudur: Çocuklar açısından
aile, dünyanın en harika okulu; anne ve babalar ise dünyanın en
harika eğitmenleri olmalıdır.
Çözüm:
4. Eğitim anne karnında başlayıp son nefese kadar devam edege­
len bir süreçtir. Bunun kültürümüzdeki temeli, “Beşikten meza­
ra kadar ilim” buyruğudur. Bireylerin öğrendiği her bilgi, ortaya
koyduğu her davranış, sarf ettiği tüm sözler, bakışı, duruşu, otu­
ruşu, yürüyüşü, yemesi, içmesi, giyimi, kuşamı… Dolayısıyla eği­
timin okulda yürütülen bir etkinlik olduğu anlayışı çoktan rafa
kalkmıştır.
4
ÜNİTE 3: Paragraf
YGS 2016
Genelde mistik Doğu’nun, özelde Türk edebiyatının en büyük mu­
tasavvıflarından biridir Mevlana. Halk ve Hak âşığı olan Mevlana, ki­
şisel gelişim serüvenini “Hamdım, piştim, yandım.” ifadesiyle özetler.
Mevlana bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini anlatmak is-
temiştir?
A) Bu dünyanın geçici olduğunu
B) Her insanın kendine özgü bir serüveninin olduğunu
C) Olgunluğun aşamalar sonucu gerçekleştiğini
D) İnsan ruhunun mükemmelleşmek zorunda olduğunu
E) Hiçbir gelişmenin sebepsiz olmayacağını
Çözüm:
TYT 2019
Coğrafi keşiflerle birlikte gerçekleşen sömürgecilik faaliyetleri sı­
rasında İspanyolları, yerliler karşısında farklı ve üstün kılan özel­
liklerden biri de, şövalye romanlarına tutkulu yaklaşımlarıdır. Bu
romanlar, gerek yeni kıtaya çok uygun düşen büyülü ve efsanevi
nitelikleriyle gerekse ölümüne savaş ve buna bağlı bir şeref anla­
yışına yaptıkları göndermelerle, sömürgeci mantığı etkilemiş ve
beslemiştir.
Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şövalye romanlarında, ölümüne savaşmanın şerefli bir davranış
olarak yüceltildiği
B) Şövalye romanlarının sömüren-sömürülen ilişkisinin uzağında
okunması gerektiği
C) Sömürgecilik faaliyetlerinin şövalye romanlarının içeriğini belir­
lediği
D) Sömürülen toplumların gizemli ritüellerinin şövalye romanların­
da karşılık bulduğu
E) Sömürgeci kimliğin inşasında şövalye romanlarının pay sahibi
olduğu
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 08
PARAGRAFTA YARDIMCI DÜŞÜNCE
 Bir paragrafta ana düşünceyi inandırıcı kılmak ve desteklemek
amacıyla çeşitli düşüncelere yer verilmesine yan düşünce denir.
 Verilen her metnin yalnız bir ana düşüncesi vardır ancak yardım­
cı düşünceler birden fazla olabilir.
 Yardımcı düşünceler ana düşünceyle bağlantılı olmak zorunda­
dır.
 Yardımcı düşünceler ana düşünceye ulaşmada yol gösterici un­
surlardır.
 Yardımcı düşünce soru kökleri olumsuz soru kökleri biçiminde­
dir.
 Yardımcı düşünce soru kökleri genellikle aşağıdaki örnekler
gibi olmaktadır:
R Bu parçadan aşağıdakilerin hangisine ulaşılamaz?
R Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarılamaz?
R Aşağıdakilerden hangisi bu parçadan çıkarılabilecek bir yargı
değildir?
R Bu parçada aşağıdakilerin hangisine değinilmemiştir?
R Aşağıdakilerden hangisi, bu parçada söz edilen kişinin başa­
rılı olmasını sağlayan etkenlerden biri değildir?
R Bu parçaya göre ---- ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söy­
lenemez?
R Bu parçadan hareketle aşağıdaki yorumlardan han­gisi yapıla­
maz?
  taktik
Yardımcı düşünce paragrafın içindeki biçimiyle seçeneğin için­
de yer almaz. Onu hatırlatıcı veya çağrıştırıcı bir sözcük veya
söz öbeği biçiminde yer alır.
Örneğin; paragrafta bir sanatçının eserini oluştururken kim­
senin ayak izine basmadığından söz ediliyorsa seçeneklerde
bu öbeği karşılayan sözcük genellikle “özgünlük” ifadesidir.
Yine diyelim ki parçada sanatçının roman, öykü, şiir, gezi yazısı
alanında eserler kaleme aldığı belirtilmişse seçeneklerde bu
yazarın edebiyatın birçok türünde eserler verdiği ifade edilir.
5
ADF 08
TYT 2019
Pek çok kavramı toparlarken dağıtıyoruz ister istemez. Ama aşk
konusunda bu tür tanımlara kalkışınca işler daha bir sarpa sarı­
yor. Öyle ki “günümüzde aşk” deyince gülmek geliyor içimizden.
Neden? Galiba yıllar yılı “tek tip” bir aşk düşündüğümüzden. Aşkın
mekânını, zamanını, onu yaşayanların sınıfsal özelliklerini hesaba
katmadan “aşk”ı yücelttiğimizden. Eski Yunan’da aşk, Orta Çağ’da
aşk, Haliç Kıyısı’nda aşk, Boğaz mehtabında aşk, kotrada aşk, grev­
de aşk... Bu ilişkiler aynı aşkta birleştirilebilir mi? İlişkiyi yaşayanların
beklentileri de aşkı biçimlendirmez mi?
Bu parçanın yazarının aşağıdakilerden hangisini söylemesi
beklenemez?
A) Aşk, bireysel ve toplumsal yaşanmışlıklardan soyutlanamaz bir
olgudur.
B) Modern insan aşka yönelik tek tip bir bakış açısına sahiptir.
C) Her dönem ve mekân kendine özgü, bağımsız bir aşk algısı yara­
tır.
D) Aşkı sürdürülebilir kılmanın yolu, onu idealize etmekten geçer.
E) Aşk, tek bir değişkene indirgenerek tanımlanabilecek bir kavram
değildir.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf
TYT 2019
1928-1992 yılları arasında yaşayan Philip K. Dick, bilim kurgu ede­
biyatının en beğenilen yazarlarından biridir. İlk hikâye ve romanla­
rından başlayarak tüm eserlerinde, gerçeklik ve insanı insan yapan
özellikleri birbirine bağlı iki tema olarak ele alır. Bu temaları başa­
rıyla işlediği eserlerinden biri, 1968 yılında kaleme aldığı Android-
ler Elektrikli Koyun Düşler mi? adlı romanıdır. Romanın ana karakteri
Rick Deckard, Mars’tan kaçan altı androidi yakalamakla görevlidir.
Ancak bu görevi sırasında, insanla robot arasındaki sınırın hiç de
kesin olmadığını görür. Böylece eser bir yandan insan benzeri ro­
botlar ile gerçek insanlar arasındaki farkı sorgularken diğer yandan
gerçeklik algısı üzerine düşündürmektedir. Dick’in bu romanı, tüm
zamanların en iyi bilim kurgu filmlerinden biri olarak kabul edilen
Bıçak Sırtı filmine de kaynaklık etmiştir.
Bu parçada Philip K. Dick ile ilgili olarak aşağıdakilerden han-
gisi söylenemez?
A) Belirli bir alandaki çalışmalarının takdir edildiği
B) Farklı türdeki eserlerinde benzer konular üzerinde durduğu
C) Eserlerinin edebiyat dünyası dışında da ilgi gördüğü
D) Gerçeğin ne kadar gerçek olduğu konusunu sorguladığı
E) Romanlarında belirli bir karakterin maceralarını anlattığı
Çözüm:
6
ÜNİTE 3: Paragraf ANALİZ TESTİ
1. Ne oldu bu şehre birdenbire? Yerden biter gibi vahşi binalarla
doldu. O güzelim asmalı kahvenin yerinde şimdi yeller esiyor.
Her gün sulanıp süpürülen, akşam serinliğinde bir ıslak toprak
kokusu ile karışık, zümrüt gibi salatalık, tere, maydanoz; ica­
bı halinde kavun, karpuz, sırık domatesi lüks lâmbası ışıkları
altında efsanevî görünüşleri ile pırıl pırıl manavlar... Faytoncu
durakları, seyyar esnaf tablacılar. Silindi. Hem de farkında ola­
madan... Arsalar borsalar yüz binlere fırladı. Her köşe başında,
gözlerinde siyah bant taşıyan bir emlakçı peyda oldu. Her so­
kaktan, pardon, her mahalleden bir milyoner fışkırır oldu.
Bu parçada yakınılan durum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Şehirlerin doğal yapısının bozulup betonlaşmaya mahkûm
edilmesinden
B) Küçük evlerin insanların ihtiyaçlarına cevap verememesin­
den
C) Manevi birçok özelliğin zaman içerisinde yitirilmesinden
D) İnsanların asıl meslekleri dışında başka işlerle uğraşmasın­
dan
E) Meyve ve sebzelerin insan sağlığını tehdit etmesinden
2. Sanatta ve estetikte buluşmak… Var mı böyle bir buluşma
şimdilerde? Sürekli içine kapanan, duvar ören bir sanat orta­
mı. Sanat imge batağında görünmez kılınmış. Bencil bir sanat
anlayışı nasıl sağlayabilir bu buluşmayı? Karanlık dehlizlerde
söylenip duran bir tavır mevcut. Akışı yok, yankısı yok. Nerede
ışık? Çağının tanığı olmaktan uzaklaşmış. Yaşanan haksızlıkla­
ra duyarsız. Bu tavır sanat adına kabul edilemez. Sanatçı, hak­
sızlıklar karşısında sesini yükseltendir. Öncü tavır, önder oluş
ona yakışır. 
Bu parçaya göre aşağıdakilerden hangisi sanatçıda bu-
lunması gereken özelliklerden biri değildir?
A) Yapılan yanlışlar karşısından susmama
B) Toplumcu bir dünya görüşünü savunma
C) Yaşadığı zamanın olaylarına karşı duyarlı olma
D) Sanatı amacı için araç olarak kullanma
E) Toplumda yol gösterici görevi üstlenme
7
ADF 08
3. “Çocuğuma kitap okumayı nasıl sevdirebilirim? Ne yaparsam
yapayım, telefonu elinden bıraktırıp, üç satır kitap okutamıyo­
rum.” İşin aslına bakarsanız bu soru ailelerin yumuşak karnına
denk geliyor. Önce şunu kabul etmek gerek: Kitaplı bir aile­
de doğmuş diğer bir ifadeyle gözünü bu dünyaya açtığında
kitaplarla karşılaşmış olmanın önemi çok büyüktür. Ebevey­
nin kitap okuma tarzı ve hangi türden kitapları okuduğu da
önemlidir. 
Bu parçada anlatılmak istenen düşünceye en yakın atasö-
zü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Abanın kadri yağmurda bilinir.
B) Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.
C) Adamın alacası içinde, hayvanın alacası dışındadır.
D) Ak koyunun kara kuzusu da olur.
E) Ağaca balta vurmuşlar, sapı bedenimden demiş.
4. Simetri hastalığı; saplantı bozukluğu olup bazı insanların nes­
nelerin duruşuna, yerine ve yönüne karşı takıntıları olması
demektir. Simetri  hastaları, her şeyin mükemmel görünme­
sini istedikleri için eşyaların düzenine çok önem verirler. Si­
metri  hastalarının sadece eşyalara karşı takıntısı olmaz, aynı
zamanda yazım hatalarına, eksik harflerle yazılmış kelimelere
tahammül edemez.  Çok temiz, hijyenik bir ortamda yaşamak,
sağ-sol takıntısı, eşyaların düzgün durması için harcanan za­
man, mükemmel uyumlu hale getirilmesi ihtiyacı bu hasta­
lığın varlığının göstergeleridir. Simetri  hastalığı olan kişiler
hastalığın ilerlemesini önlemek için mutlaka psikoterapi se­
anslarına başlamalıdır. Bu tip hastalık kendini erken yaşlarda
belli edebilir. Hastaların çocuklarında simetri saplantısı yaşa­
ma ihtimali daha yüksektir.
Bu parçada aşağıdakilerin hangisine değinilmemiştir?
A) Zamanında müdahale edilemeyen hastalığın tedavisininin
güçlüğüne
B) Hangi durumlarda simetrinin bir hastalık olarak görüldü­
ğüne
C) Simetri hastalığıyla bilimsel yöntemlerle mücadele edilme­
si gerektiğine
D) Hastalığın kendisini hangi biçimlerde gösterdi­ğine
E) Simetri hastalığının ne zaman fark edilebildiğine
ADF 08 ANALİZ TESTİ
5. Ben, kendini çevresinden uzakta tutan sadece kelimelerin
saltanat ve sefasını sürmek isteyen sanatçıları her zaman ya­
dırgamışımdır. Usta şair iseler hayranlık duymuş ama onları
hiçbir zaman içten sevememişimdir. Bu şekilde, kendimi ve
zamanımı hiçe sayan bir sanatçı olmaktansa eserlerinde ça­
ğından kopmamış, çağının gölgesini satırlarda sürüklemiş bir
insan olmayı tercih ederim. Şair seçtiği kelimelere kendinden
ötede, uzakta, bağımsız; gündelik yaşantılarından, saplantı­
larından kopmuş, boşlukta bir dünyayı değil; katıldığı, çekim
alanı içinde bulunduğu şeyleri koyacaktır.
Bu parçada aşağıdaki düşüncelerden hangisi savunul-
maktadır?
A) Şiire değer veren toplumlarda kaliteli şairler de yetişir.
B) Şair kendisini bir parçası olduğu toplumdan soyutlayamaz.
C) Şairin sanatında usta olmasının koşulu bireysel çabalarına
bağlıdır.
D) Her toplumda sanatı ve sanatçıyı destekleyen bir kitle her
zaman olmuştur.
E) Çağdaşı şairlerin izinden sapmayan bir şairin kalıcı olması
zordur.
6. Herakleitos’un felsefi görüşleri, büyük ölçüde doğadaki devi­
nim olgusunun özünü ortaya koymayı amaçlar. “Aynı nehirde
iki kez yıkanamazsınız çünkü sonradan akan su ilk akan sudan
farklıdır.” ifadeleri ile yaşama bakışını gösterir.
Heraklitos bu sözleriyle aşağıdakilerden hangisini anlat-
mak istemiştir?
A) Zaman ve gerçekliğin iç içe olduğunu
B) Bu dünyanın geçici olduğunu
C) Değişimin tek gerçeklik olduğunu
D) İnsanın hatalarından ders alması gerektiğini
E) Her gelişmenin bir nedene bağlı olduğunu
1-A 2-D 3-B 4-A
8
ÜNİTE 3: Paragraf
7. Otuz yıldır düşünüyorum. Bu yıl da roman üstüne düşünmeye
devam ettim. İsteyen eski kafalı bulsun beni. Hâlâ insanları ro­
man okuyanlar ve roman okumayanlar diye ikiye ayırıyorum.
Ve galiba roman okumayanlarla artık pek bir ilişkim kalmıyor.
Onların “Okuyamıyorum, zaman bulamıyorum.” demesi bile
bana yolumuzun ayrılmasındaki bir neden gibi görünüyor.
Çünkü roman okuyan insan bu durumda zamanını örgütle­
yen, kendisini denetleyen, kişiliğini kontrol eden birisi olmu­
yor mu? Ben de sadece onlarla birlikte olmak istiyorum. Ne
romanlar var okunacak mutlu olmak için. Senede sadece dört
iyi roman okumak bile başka bir insan olmaya yeter.
Aşağıdakilerden hangisi bu sözleri söyleyen kişi için söy-
lenemez?
A) Otokontrol sağlamada roman okumanın etkisini savunur.
B) Roman okumanın kendisine zevk verdiğini düşünür.
C) Roman okumayan insanlardan kendisini ayırmaktadır.
D) Roman okuyan kişinin zamanı kullanmayı bildiğine inanır.
E) Roman okumada bir kültür birikiminin ön koşul olduğunu
kabul eder.
8. Şair, kamunun sözcüklerini kullanır. Ama öylesi bir imge yara­
tır ki o sözcükler kamunun malı olmaktan çıkar. Hatta anlam­
ları da sözlükteki anlamları olmaktan çıkar. Buna şairin sözü
demek kanımca doğru olur. Bu, halk ozanı olan Karacaoğlan
için de geçerlidir, Melih Cevdet için de.
Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarılabilir?
A) Günlük dil ile şiir dili arasında fark olmalıdır.
B) Şairlerimiz günlük dili kusursuz biçimde kullanan kişilerdir.
C) Şiirin kusursuz bir nitelik kazanması için önemli bir koşul
belirlenmelidir.
D) Günlük dili kullanmayı seçen bir şair, okuyucuya mesajını
daha kolay iletir.
E) Bir toplumda konuşma dilini hakkıyla kullananlar sadece
şairlerdir.
5-B 6-C 7-E 8-A
ADF-08 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-08’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 3: PARAGRAF
PARAGRAF ÇEŞİTLERİ - PARAGRAFTA ANA DUYGU
BİR SORUNUN CEVABI OLAN
PARAGRAFLAR
 Çoğunlukla ilk cümle belli anlam ve dil bağlantıları yoluyla soru-
lan soruyla ilişkili olur.
 Cevap paragrafının neyi açıkladığı dikkatli bir biçimde algılan-
malıdır. Aksi takdirde benzer sözcüklerle kurulan seçeneklerin
çeldiriciliğine düşülebilir.
 Verilen cevap birkaç biçimde olabilir: “Evet, katılıyorum, elbette
…” gibi onaylatıcı; “hayır, katılmıyorum, asla…” gibi karşı çıkma;
“açıklayıcı, bilgilendirici” biçimde.
 “Bu sözler aşağıdaki sorulardan hangisine kar•şılık söylenmiş ola-
bilir?”, “Bu parça aşağıdaki sorulardan hangisine yanıt niteliğinde-
dir?” gibi soru kökleri ile öğrencinin yorum gücü ölçülür.
uygulama 1
Her konuda olduğu gibi, burada da öncelikle bilinçli olunması ge-
rekir. Bu konuda eğitilmiş, belli bir bilgi birikimine sahip olan insan-
lar sanat eserlerinin “niçin” ve “nasıl” korunacağını bilirler. Gerekli
fedakârlıktan kaçınmadıkları gibi, çevresindeki insanları da bilinç-
lendirirler. Sanat eseri, doğal, tarihî ve sosyal çevre bütünlüğünün
bir parçasıdır. Koruma konusunda “bütüncü” yaklaşım gerekir. Yani
herhangi bir sanat eseri, içinde bulunduğu doğal ve tarihî konum-
dan ayrı tutulmamalıdır. Bu eserlerin doğru tanımlanması, tespiti ve
belgelenmesi şarttır.
Yukarıdaki parça aşağıdaki sorulardan hangisine cevap olabi-
lir?
A) Sanata yeterince değer verdiğimizi düşünüyor musunuz?
B) Sanat eserlerini nasıl korumalıyız?
C) Son yıllarda ses getiren sanat eserleri var mı?
D) Eseri sanatçıdan ayrı tutmak doğru bir davranış mıdır?
E) Toplumdan kopuk bir sanat eseri değerini koruyabilir mi?
Çözüm:
1
ADF 09
TYT 2019
Muhabir:
(I) ----
Yönetmen:
— Sinema gerçek hayattan alınmış formlarla uğraşıyor, onları işliyor.
Film yönetmeninin uğraşı, bana beyaz perdede yeni bir hayatın doğ-
masıyla bağlantılı olarak yaratma eylemini hatırlatıyor. Sinemanın bu
yönünü diğer sanat dallarına göre daha olağanüstü buluyorum.
Muhabir:
(II) ----
Yönetmen:
— Aralarında bir bağlantı olduğu aşikâr çünkü filmlerimdeki üç
karakter hayatlarındaki dönüm noktalarında analiz ediliyor. Kah-
ramanların üçü de inançlarından vazgeçmiyor, kendilerine sadık
kalıyorlar. Bu anlamda bu üç kahraman yani İvan, Rublev ve Kris bir
bütün oluşturuyor.
Bu diyalogda boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sı-
rasıyla getirilmelidir?
A) I. Müzik ve resim çalışmalarınızı yarıda bırakıp sinemaya yönel-
meniz nasıl karşılandı?
II. Filmlerinizdeki üç oyuncunun benzer özelliklere sahip olma-
sıyla neyi amaçladınız?
B) I. Sinemaya ilginiz ne zaman ve nasıl başladı, sinemanın yaşa-
mınızdaki yeri nedir?
II. Filmlerinizde erkek karakterlerin psikolojisine ağırlık verme-
nizin nedeni nedir?
C) I. Sinemanın sizin için ifade ettiği anlamı biraz açar mısınız?
II. Karakterlerinizi sinemaya aktarırken ilham aldığınız film ka-
rakterleri var mı?
D) I. Sinemaya yönelerek film yapmaya başlama gerekçeniz neydi?
II. Filmlerinizin üç kahramanı arasındaki ilişkinin niteliği hakkın-
da neler söyleyebilirsiniz?
E) I. Filmlerinizdeki hikâyelerin gerçekçi olmasını neye bağlıyor-
sunuz?
II. İnsan yaşamının açmazlarını Ivan, Rublev ve Kris karakterleri
üzerinden verme fikri nasıl ortaya çıktı?
Çözüm:
ADF 09
PARAGRAFTA ANA DUYGU
 Ana duygu, bir parçada ya da şiirde, okuyucuda duygusal yo-
ğunluk sağlayacak duygudur.
 Paragraf metinlerinde yer alan ana düşüncenin şiirdeki karşılığı-
dır.
 Bir yazıda üzerinde durulan olay, düşünce veya durumlar konu-
yu başka bir deyişle temayı verir.
 “Verilen parçada neden söz ediliyor?” sorunun cevabı okuyucuyu
konuya götürür.
dikkat
 Ana düşünce, bir paragrafta yazarın okuyucuya verdiği me-
sajdır. Daha doğrusu paragrafın yazılma amacıdır.
 Konu veya tema ise üzerinde konuşulan durum veya olgu-
dur.
örnek
Aşağıdaki şiirlerin ana duygularını bulalım.
1. Gözlerinde pırıltılı bir bakır taşın
Kulaklarım komşuların ayak sesinde
Varsın gene bana bir yudum su veren olmasın
Başucumda biri bana su yok desin
Çözüm:
2. Ben gelmedüm dâvi içün, benim işüm sevi içün
Dostun evi gönüllerdir, gönül yapmaya geldim
Gelin tanış olalım, işi kolay kılalım
Sevelim sevilelim, bu dünya kimseye kalmaz.
Çözüm:
3. Ömrümün uzun yolu
Geçip gitsem yâre doğru
Gözlerim yas dolu dolu
Yol ver dağlar yol ver bana
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf
YGS 2017
Yaşı ilerledikçe insan çocukluğunun bahçelerini nerede arar? Bel-
leğimiz bizi ninnilere, saklambaç oyunlarına, uçurtmaların iplerine
nasıl götürür? Nasıl canlanır çocukluktaki eski çarşılar, panayır yer-
leri, bayram sabahları? Bizi bir yerlerde bekler mi buğday başakları
arasına yuvasını yapan tarla kuşu? Yoksa büyüdüğümüz için ödedi-
ğimiz bedel kaybetmek midir doğduğumuz evi, sokağı, köyü? Yitir-
diysek eğer, nasıl yaşatmalı onları anılardan çıkarıp?
Bu parçada;
I. sitem,
II. hüzün,
III. özlem
duygularından hangileri belirgindir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
Çözüm:
ÇOKLU PARAGRAF
 ÖSYM’in 2013 YGS ile birlikte sormaya başladığı ALES tarzı bir
soru biçimidir.
 Bir metne bağlı olarak iki ve ya üç sorunun sorulduğu bu sorular
birbirinden bağımsız çözülmelidir.
 Paragrafı oluşturan cümlelerin anlamsal özelikleri ile birlikte pa-
ragrafın ana düşüncesi ve yan düşünceleri birlikte sorulur.
 Paragrafların çözümünde önce tüm soruların köklerine bakılma-
lıdır.
 Tüm paragraf sorularında olduğu gibi bu tür sorularda da kendi
düşüncelerimizi metne yansıtmamalıyız.
2
ÜNİTE 3: Paragraf
ÖSYM’nin TYT 2019’da yönelttiği bu tarz bir soruyu yakından
inceleyelim.
TYT 2019
Makber Türk şiirinin önemli örneklerinden biridir. Abdülhak Hamit
bu şiiri , 1885 yılında yazmıştır. Eser, sevdiğinin ölümünü görmekle
felakete uğramış bir insanın duygularını, okura büyük bir samimi-
yetle yaşatır. Makber’den kısa süre sonra, yıl bitmeden yazdığı Ölü
adlı eserinde de konu ve ruh Makber’in aynısıdır. Ancak Makber’de
başını bulutlara ve kayalara çarparak uçurum karanlıkları içinde
şimşekler çaktıran yaralı kartal, burada geniş halkalar çevirerek ağır
ağır süzülür. Makber bir feryattır. Ölü’de sükût ve düşünüş vardır.
Sanki bu eserin mısraları düşünce hâline gelmiş gözyaşlarıdır.
1. Bu parçadan hareketle Makber ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
A) Ölü adlı şiir ile aynı yıl yazıldığı
B) Okuyucuda duygusal karşılık bulduğu
C) Kısa süre içinde kaleme alındığı
D) Bir kaybın yarattığı acıyı işlediği
E) Yazarın taşkın ruh hâlini yansıttığı
Çözüm:
2. Bu parçadan hareketle Ölü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
söylenebilir?
A) Yabancı bakışlardan saklanan bir keder olduğu
B) Eksik kalmışlık karşısında bir isyan olduğu
C) Kaynağı, düşünülerek bulunamayan bir acı olduğu
D) Her hatırlandığında acı veren bir anı olduğu
E) Zihnen kabullenilmiş bir üzüntü olduğu
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 09
TYT 2018
1815 yılının nisan ayında Endonezya’daki Tambora Yanardağı’nda
büyük bir patlama oldu. Yanardağın yakınındaki yerleşim bölgeleri
volkanik külle kaplandı, atmosfere milyonlarca ton toz ve volkanik
kül karıştı. Yanardağdan çıkan gazlar yoğunlaşarak aeorsol bulutları
oluşturdu. Bu bulutlar yeryüzünün soğumasına neden oldu. Küre-
sel sıcaklık düştü, iklimler geçici olarak değişti. 1816 yılında Kuzey
Yarım Küre’nin büyük bölümünde sıcak bir yaz mevsimi yaşanmadı.
Avrupa ve Kuzey Amerika’da soğuk havanın ekinleri tahrip etme-
siyle başlayan kıtlık nedeniyle salgın hastalıklar baş gösterdi. Yer-
yüzündeki etkileri zamanla azalsa da patlama, edebiyat ve sanat
dünyası üzerinde kalıcı izler bıraktı. Patlamanın edebiyat dünyasına
kazandırdığı eserlerin başında ise Frankenstein adlı roman geliyor-
du. 1816 yazında İngiliz yazar Mary Shelley, bu doğa olayı yüzün-
den günlerce kapalı alanda yaşamak zorunda kaldı ve 1818’de ya-
yımlanan ünlü korku romanını işte bu günlerde kaleme aldı.
1. Bu parçada Tambora Yanardağı’nın patlamasıyla ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?
A) Kültürel yaşama olan etkilerine
B) Bazı bölgelerde neden olduğu kuraklığa
C) Etkisinin hissedildiği coğrafi bölgelere
D) Dünyanın ısınması üzerindeki etkisine
E) Atmosferde yarattığı değişikliklere
Çözüm:
2. Tambora Yanardağı patlaması sonrasında Mary Shelley’nin
ünlü romanı Frankenstein’ı yazmasıyla aşağıdaki sözlerden
hangisi ilişkilendirilebilir?
A) Dalgaların kıyıya sürüklediği çer çöp, ıssız adadaki kişi için ha-
zine değerindedir.
B) Rüzgârın uğultusu sadece kulübesinin korunaklı duvarları
arasındaki kişiye güzel gelir.
C) Bir çöl bedevisi için kum fırtınası, gündelik hayatın küçük cil-
velerinden biridir.
D) Burada sel olup akan yağmurun hangi köydeki güle can suyu
olduğunu bilemezsin.
E) Yangının küle çevirdiklerini, ne kadar zaman geçerse geçsin
yeniden yeşertemezsin
Çözüm:
3
ADF 09
KESİNLİK BİLDİREN PARAGRAFLAR
 Bu tür sorularda bir işin, oluşun, eylemin gerçekleşmesinin kesin
olarak meydana geldiği ifade istenir.
 Bu tür sorularda dolaylı olarak çıkarılan ifade değil, parçadan
doğrudan çıkarılabilen ifade bulunmalıdır.
YGS 2017
Dünyada bilinen en eski halı, Orta Asya’da Pazırık Kurganı’nda bu-
lunan halıdır. Bugün Rusya’daki Hermitage Müzesi’nde korunan bu
halı, Türklerin göçebe alışkanlıklarını açıkça gözler önüne seriyor.
Yaklaşık 2600 yıl önce dokunan bu halıdan günümüze kadar binler-
ce çeşit halı dokundu. Bu halılar sadece ihtiyaçlarımızı karşılamakla
kalmadı, aynı zamanda her bir ilmeğinde insana ait tüm duyguları
desenlerle, renklerle veya sembollerle ortaya koydu. Bugün hâlâ
duyguların tercümanı olmaya devam eden Türk el dokuma halıları
ilk kez 1843 yılında Sultan Abdülmecit tarafından Hereke’de kuru-
lan fabrika ile adını tüm dünyaya duyurdu.
Bu parçadan kesin olarak çıkarılabilecek yargı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Sultan Abdülmecit Türk halısını dünyaya tanıtmada öncü rol oy-
namıştır.
B) Pazırık’ta bulunan halı, dünyada dokunmuş ilk Türk halısıdır.
C) Türk halıları, XIX. yüzyıla kadar Rusya haricindeki ülkelerde bilin-
miyordu.
D) Türk halı dokumacılığında işlevsellikten çok estetik ön plandadır.
E) Halı dokumacılığının, Türk göçebe kültüründe vaz­ge­çilmez bir
yeri vardır.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf
PARAGRAFIN ANLATIM NİTELİKLERİ
 Her paragrafın iyi bir dil ve anlatıma sahip olması gerekir. Veril-
mek istenen düşüncenin okuyucuya tam ve doğru olarak akta-
rılması için belli niteliklere sahip olması gerekir.
 Paragrafta anlatılacak durum  ve olaylar, dile getirilecek duygu
ve düşünceler dilin var olan kurallarına uygun biçimimde düzen-
lenmelidir. 
 İyi bir anlatımın nitelikleri şunlardır:
 Doğruluk: Anlatılanların dil bilgisi kurallarına uygun olması-
dır.
R “Üniversite öğrencisi iken klasikleri öğretmenken ise yeni
nesil yazarları okuyorum.” cümlesi dil ve anlatım yönünden
doğru bir cümle değildir. Çünkü cümlede yüklem eksikliği
vardır. Cümle “Üniversite öğrencisi iken klasikleri oku-
dum, öğretmenken ise yeni nesil yazarları okuyorum.”
biçiminde olmalıdır.
 Açıklık: Bir cümleden herkesin aynı anlamı çıkarmasıdır.
Farklı anlamlara yol açılması metnin yanlış anlaşılmasına ne-
den olur.
R Bir yazarı kitap okurken düşünmek beni başka dünyalara
götürür.
Bu cümlede kitabın kim tarafından okunduğu belli değil, do-
layısıyla kapalıdır.
R O romanıyla bir ilke imza attığını söylüyordu.
O sözcüğü sıfat mı zamir mi belli olmadığından anlam açık
değildir.
 Doğallık: Anlatımın içten, yapmacıksız olmasıdır. Bir sanatçı-
nın duygu ve düşüncelerini yapaylıktan uzak bir biçimde dile
getirmesidir.
 Duruluk: Anlatımın gereksiz sözcüklerden ve uzatmalardan
uzak olmasıdır. Gereksiz sözcük kullanılmamasıdır.
R Hastalığın ortaya çıkışını ve belirişini sonradan fark ettik.
Çıkış ve beliriş aynı anlamda olduğu için gereksiz sözcük kul-
lanılmıştır.
R Kitap okuma kampanyamıza gösterdikleri ilgi ve alakadan
dolayı tüm öğrencilerimize teşekkür ederiz.
İlgi ve alaka aynı anlamdadır, bu yüzden gereksiz ifade var-
dır.
4
ÜNİTE 3: Paragraf TÜRKÇE ADF 09
 Yalınlık: Anlatımın süs ve özentiden uzak olmasıdır. Yalın bir
analiz 1
ifadede söz sanatlarına ve sanatlı söyleyişlere yer verilmez.
Daha önce hiçbir roman beni bu denli etkilememişti. Bunda, yaza-
R Bir güneşin batması gibi ela gözlerindeki ışık birden sön-
rın yapaylıktan kaçınmasının yanı sıra üslubunun hiçbir yazarı çağ-
dü ve dedem ebedi âleme intikal etti.
rıştırmamasının da etkisi var. Yazar, sizin de çok yakından tanıyabi-
Bu cümle yalın değildir çünkü süslü bir dil kullanılmıştır. Cümle
leceğiniz bir dünyayı çok az sözle fakat bir anlam derinliği içinde
kısaca “Dedem vefat etti.” biçiminde olursa yalın olur.
işlemiş. Anlamanızı güçleştirecek, geriye dönmenizi gerektirecek
hiçbir şey de yok romanda. Arı duru cümlelerden oluşan bu satırları
uygulama 2 bir çırpıda okuyabiliyorsunuz.
(I) Çocukluğa yaklaştıran sıcak ve masum bir yanı vardır karın. (II) Bu parçada sözü edilen romanın özelliklerinden hangisine yer
Saflığın simgesi beyaz, kış vakti yeryüzünde onunla gösterir ken- verilmemiştir?
dini. (III) Ve kaç yaşında olursa olsun, nerede yaşarsa yaşasın insan
belki de en çok kar ile ısıtır içini. (IV) Benim de çocukluğumun en
A) Özgünlük B) Doğallık C) Yoğunluk
büyük hatıralarından biridir karlı bahçeler. (V) Kar ve çocuk gibi bir-
birine bu denli yoldaş başka bir ikili daha var mıdır yeryüzünde? D) Akıcılık E) Tutarlılık

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde yalın bir

söyleyiş söz konusudur?
Çözüm:
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

Çözüm:

 Yoğunluk: Anlatımın bir derinliğe sahip olmasıdır. Az sözle analiz 2

çok şey anlatmaktır.
Romancı not defteri elinde, şahit olduğu olayları, gördüğü tipleri,
 Özgünlük: Başkasına öykünmeden, başkasından farklı bir
manzaraların hiçbirini atlamaksızın günü gününe kaydeder; vesi-
şekilde kendine has bir ifade ile yazmaktır. Kimseye benze-
memektir. kaları toplar, bunları bir botanikçi dikkatiyle fişlere geçirir, dosyalar
vücuda getirir. Sonra masa başına geçip inceden inceye hazırladığı
 Akıcılık: Bir eseri okurken engele takılmadan, zorlanmadan
bir planın zemini üzerine bütün o hazır malzemeyi işler. Bu sayede
rahat bir şekilde okumaktır. (Dilin kullanışı ile ilgilidir.)
hayatı bir fotoğraf sadıklığıyla aksettirmek olan görevini, birilerine
 Özlülük: Anlatımın özet bir şekilde verilmesidir.
yaranma kaygısına düşmeden ve kimseyi anımsatmayan bir kur-
 Sürükleyicilik: Anlatımın içerik olarak sıkmamasıdır. İlginin
guyla yaptığına inanarak içi rahat eder.
daha da sürmesini sağlayan özelliktir.
Bu parçada romancının aşağıdaki özelliklerinden hangisi üze-
 Tutarlılık: Anlatılanların anlam olarak birbirine zıt düşmeme-
rinde durulmamıştır?
si, çelişmemesidir.
 Evrensellik: Bir eserde anlatılanların bütün insanlığa seslen-
mesidir. A) Tarafsızlığı B) Özgünlüğü C) Titizliği

 Ulusallık: Bir eserde anlatılanların sadece yaşanılan coğraf- D) Gerçekçiliği E) Doğallık

yaya seslenmesi ve oradan beslenmesidir.
 Etkileyicilik: Bir sanat eserinin okuyucu üzerinde bıraktığı
etkidir. Çözüm:
 Kalıcılık: Eserin veya sanatçının yazıldığı devrin sonrasında
da adından söz edebilmesidir.
 Titizlik: Anlatımda çok dikkatli olunması ve özenli davranıl-
masıdır.

5
ADF 09 TÜRKÇE ÜNİTE 3: Paragraf

PARAGRAFLARDA SIKÇA KULLANILAN BAZI KELİMELERİN ANLAMLARI

 Adaptasyon: Uyarlama        İkircikli: Kararsız
 Ağdalı: Anlaşılması güç, karmaşık       İlinti: İlgi, ilişki zorunluluğu
 Ahenk: Uyum, düzen  İma: Dolaylı, üstü kapalı anlatma
 Akıcılık: Sürükleyici olma, okuyanı sıkmama   İmge: Hayal, hülya
 Aktüel: Güncel, edimsel  İndirgeme: Bir işi daha kolay kısa ve yalın hale getirme
 Alafranga: Batı tarzında olan  İrdelemek: Detaylı olarak incelemek
 Alaturka: Türk geleneklerine uygun       İroni: Alaylı söyleyiş, acıklı ve komik
 Alegori: Bir sanat eserindeki ögelerin gerçek hayattan bir şeyleri  İşlev: Görev, fonksiyon
temsil etmesi durumu  İvedi: Acele
 Anonim:  Yazanı, yapanı, söyleyeni bilinmeyen, laedri  İzlek: Tema
 Armoni: Ahenk, uyum   Jest: El, kol veya baş ile yapılan uyumlu hareket
 Bağdaşmak: Uyuşmak  Kanıksamak: Alışmak
 Bağnaz: Fanatik  Kuram: Kanıtlanmamış, teori, soyut bilgi
 Banal: Bayağı, sıradan  Kurmaca gerçeklik: Yazarın yarattığı gerçeklik
 Betik, bitik: Kitap, mektup  Mistik: Aklın erişemediği  şey       
 Biçem: Üslup, tarz, anlatım biçimi, stil  Motif: Kendi başlarına konuya özellik kazandıran ögelerin her
 Burjuva: seçkin, soylu, üst tabaka biri  
 Çağdaş: Aynı çağda yaşayan, uygar  Nicelik: Sayılabilen ölçülebilen, azlık, çokluk
 Çağrışım: Hatırlatma  Nükte: İnce anlamlı, düşündürücü
 Çalakalem: Özensizce, gelişigüzel  Ödün: Uzlaşmaya varabilmek için hak, istek veya savlarının bir
 Çeşni: Çeşit, tat, hoşa giden özellikler bölümünden, karşı taraf yararına vazgeçme, ödünleme, ivaz, ta-
viz
 Dağarcık: Söz varlığı  
 Öykünme: Başkasını taklit etme        
 Dejenere: Yozlaşmış, aslını koruyamamış
 Özgün: Yalnız kendine has bir nitelik taşıyan, orijinal
 Devinim: Hareket, eylem
 Özlülük: Az sözle çok anlam ifade etme
 Diksiyon: Duru, kurallara uygun güzel konuşma
 Özveri: Fedakârlık 
 Dikte etmek: Bir düşünceyi zorla kabul ettirmek
 Panorama:  Göz önüne serilen geniş görünüş
 Dingin: Durgun, hareketsiz, sakin
 Polemik: Ağız kavgası, sert tartışma  
 Dinleti: Konser
 Realite: Gerçeklik
 Doğaçlama: Metne bağlı kalmadan konuşma
 Salık vermek: Öğüt vermek, tavsiye etmek      
 Dramatik: Acıklı
 Salt: Yalnız, tek
 Durağan: Sabit, hareketsiz
 Sav: İddia, tez
 Edimsel: Hareketli, fiili
 Söylem: Söyleyiş, ifade
 Ego: Ben
 Süreğen: Sürüp giden
 Eğreti: Geçici, sınırlı
 Tasarı: Proje, plan
 Empoze: Zorla kabul ettirme
 Tem: Tema
 Erek: Amaç, gaye
 Tinsel: Maddeyle ilgisi olmayan, manevi olan, spiritüel
 Estetik: Güzellik
 Tutarlılık: Çelişen fikirlerin olmaması
 Etik: Ahlaki, ahlakla ilgili
 Yadsımak: İnkâr etmek, yabancı kalmak 
 Fantezi: Sonsuz hayal     
 Yaratı: Eser, yapıt
 Fonetik: Ses bilgisi
 Yazın: Edebiyat 
 Görece: Kişiden kişiye değişebilme durumu
 Yazınsal yaratı: Edebi eser
 Güdüm: İrade
 Yetkin: Olgun, mükemmel
 İçerik: Bir şeyin içerisinde bulunanların tümü, muhteva
 İkilem: Çatışma, iki durumdan birini seçme         Yoğunluk: Yazıda birçok anlamın bir arada olması          

6
ÜNİTE 3: Paragraf
1 ve 2. soruları aşağıdaki parçaya göre cevaplayınız.
Klasikler, insanların, hiçbir zaman “Okuyorum” demedikleri,
genellikle “Yeniden okuyorum” dedikleri kitaplardır! Suç ve
Ceza da bütün klasiklerin payına düşen “şöhreti ve yalnızlığı”
tatmış, herkesin bildiği fakat hiç kimsenin okumadığı ya da ya-
rım bıraktığı gerçek bir klasik. Don Kişot’un yel değirmenleri-
ne saldıran bir hayalperest olduğunu, Robinson’un ıssız adaya
düştüğünü, Raskolnikov’un tefeci kadını baltayla katlettiğini
okusun veya okumasın hemen herkes bilir; ama o kadar. Oysa
klasikler keşfedilmeyi bekleyen, hiçbir zaman tükenmeyen,
her zaman söyleyecek sözü olan zengin metinlerdir. Her oku-
yuşta ilk okumadaki keşfetme hissini yaratır. Bir klasiğin etra-
fında her zaman eleştiriden bir toz bulutu olur ama bu tozdan
her zaman aklanır.
1. Bu parçada klasikler ile ilgili olarak aşağıdakilerden han-
gisi çıkarılamaz?
A) Eleştiriye maruz kalınsa bile değerinden bir şey kaybetmez.
B) Her okuyuşta kendini yenileyebilme özelliğine sahiptir.
C) Daha çok, yazıldıkları dönemde okuyucu bulmuştur.
D) Her döneme verilecek bir iletileri vardır.
E) Bazılarının çok bilinmesine rağmen okunurlukları az olabilir.
2. Bu parçadaki altı çizili sözle klasik eserlerin vurgulanan
özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Özgünlük B) Yalınlık C) Özlülük
D) Doğallık E) Yoğunluk
ANALİZ TESTİ ADF 09
3. Tuhaf gelmemeli. Varsa bu araç, şiirde iyi de kullanılmış-
sa tuhaf değildir. Bir sözcüğü başka sözcükle iyi kullanmak
önemlidir. Sözgelimi bir şarj cihazı ile menekşeyi şiirde öyle
kullanırsın ki güzel olur. Kaçamıyorsun çünkü araçtan. Tercihin
olur. Ya da yabancılaşmayı göstermek istiyorsan kendin o ara-
cı kullanmamana rağmen şiirinde onu kullanırsın. Doğrudan
şarj cihazı demezsin belki. Başka bir şey söylersin. Onu anlatan
bir başka sözcük bulursun. Şiir hayattan hiç de uzak değil ve
hayatın da kendisi. Cep telefonu ve şarjı kullanıyoruz. Sözcük
olarak böyle sözcükler var, şiire niye girmesin? Hiçbir engel
yok. Kullanırsın eğer uyuyorsa şiire.
Bu parçada aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı var-
dır?
A) Toplumsal olay ve olguların şiirin konusu olamayacağı dü-
şüncesine katılıyor musunuz?
B) Şiirin modernleşmesinin önündeki en büyük engel yine
modernizm midir?
C) Çağdaş yaşamın akışında şiire yeterince değer verilmeyişi-
nin nedeni nedir?
D) Şiirin günlük yaşamdan aldığı gücü yavaş yavaş kaybettiği-
ni düşünüyor musunuz?
E) Modern yaşamda kullanılan nesnelerin şiirde kullanılması-
na karşı mısınız?
4. Yunus’un yazdığı şiirlerin çoğu sade bir şekilde söylenmiş gibi
görünür ama bu sıradan gibi görünen derinlikli söylemi yaka-
lamak öyle kolay bir şey değildir.
Bu parçada Yunus’un şiirleriyle ilgili anlatılmak istenen
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Onun şiirlerindeki özlü anlatımı yorumlamanın zor olduğu
B) Yalın bir tarzda söylenmiş olmasına rağmen yoğun bir an-
latımının olduğu
C) Sade dille yazılmış olmasına karşın sürükleyici olduğu
D) Söz sanatlarından uzak, akıcı bir üslubunun olduğu
E) Yalın üslubuyla kalıcılığı yakaladığı
7
ADF 09 ANALİZ TESTİ
5. Evet, sabah olacaktır, sabah olursa, geceler
Geçer, kıyamete dek sürmez; en sonunda bu gök
Bu mavi gök size bir gün acır; usanma sakın.
Hayata neş’e güneştir, usanç içinde kişi
Bu şiirde ağır basan duygu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ümit B) Bıkkınlık C) Özlem
D) Karamsarlık E) Korku
6. Bir düşünce yüz farklı biçimde söylenebilir fakat onlardan sa-
dece bir tanesi popüler olacaktır: En basitçe ve en sade şekilde
söylenmiş olanı!
Bu cümlede vurgulanan anlatım özelliği aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Duruluk B) Yalınlık C) Yoğunluk
D) Özlülük E) Etkileyicilik
7. Aşağıdakilerin hangisinde verilen cümle ayraç içindeki
sözün anlamını içermemektedir?
A) Kritik düşünen bireyler, doğru olarak gözükse bi­le aksine
kanıtlar bulunan yargıdan vazgeçerler. (Esneklik)
B) Kritik düşünen bireyler, kelimeleri siyah - beyaz, iyi - kötü
gibi görmezler. (Açık niyetlilik)
C) Eleştirel düşünen birey, düşüncenin bütün boyutları ara-
sındaki ilişkileri kurabilmelidir. (Yaratıcılık)
D) Eleştirel düşünen birey, düşüncelerini bir model üzerinde
gösterebilir. (Uygulanabilme)
E) Eleştirel düşünen birey, sadece kendi görüşünün lehine
olan düşünce ve kanıtlara değer vermez. (Fikirlere açık
olma)
1-C 2-E 3-E 4-B
8
ÜNİTE 3: Paragraf
8. Her genç futbolcu büyük bir dünya yıldızı olmayı hedefler.
Çok tanınmak, oynadığı futbolla çok bilinmek ister. Sahalar
bu nitelikte futbolcu kaynıyor. Ekranlara iyi bakın sahalar fut-
bolcu dolu ve top oynayan çok ancak kimse Metin Oktay gibi
oynayıp gol atmıyor, fark yaratamıyor.
Bu sözleri söyleyen kişi, sözünü ettiği futbolcunun özel-
likle hangi niteliğini vurgulamaktadır?
A) Evrenselliğini
B) Etkileyiciliğini
C) Tutarlılığını
D) Doğallığını
E) Özgünlüğünü
9. Türk sinemasının kaderi her zaman Türk milletinin kaderiyle
bağlantılı olmuştur. Yani Türk sinemasının ortaya çıkışı, Türk
halkının Türk filmi seyretme ihtiyacı ve talebinden doğmuş-
tur. Bugün Türk sinemasının yarını adına hayli olumlu bir tablo
var. Şöyle ki kendi ülkesinde, kendi filmleri Holywood filmle-
rinden daha çok itibar gören iki ülke var dünyada; biri Hindis-
tan diğeri Türkiye. Değişik tarzlarda, değişik yollarla olsa bile
geçmişteki Türk sinemasıyla bugünkü Türk filmleri arasında
bir paralellik, bir ortaklık var; seyirciyle kurulmuş olan bağ. Bu
bağ devam ettiği sürece ve tabi ki Türkiye diye bir ülke var-
lığını sürdürdüğü sürece Türkiye’de yapılan filmler hakkında
kötümserliğe düşmemek gerekir.
Bu sözler, aşağıdaki soruların hangisine bir yanıt niteli-
ğindedir?
A) Türk sinemasının geleceğini nasıl görüyorsunuz?
B) Son yıllarda kaliteli filmler çekildiğini düşünüyor musunuz?
C) Türk sineması kendi halkının gerçeklerini yansıtıyor mu?
D) Türk insanının sinemaya yeteri kadar zaman ayırdığını söy-
leyebilir miyiz?
E) Sinemamızın geleceğinde usta yönetmenlerin etkisi nasıl
olmalıdır?
5-A 6-B 7-B 8-E 9-A
ADF-09 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-09’u çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 4: ANLATIM TÜRLERİ
ANLATIM TEKNİKLERİ VE DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI
ANLATIM TEKNİKLERİ
 Anlatım tekniği veya biçimi bir yazarın duygu ve düşüncelerini
ortaya koyma biçimidir.
 Yazarın amacı neyse anlatımda seçeceği teknik de ona göre de-
ğişir.
 Okuyucuya herhangi bir konuda bilgi verme, savunulan bir dü-
şünceyi değiştirme, okuyucuyu olayın içinde yaşatma, okura
izlenim kazandırma gibi amaçlar doğrultusunda bir yöntem se-
çilir.
 Amaç doğrultusunda gerçekleşen bir anlatım, düşünce ve duy-
guların daha kolay iletilmesini sağlar.
 Bir metinde birden fazla anlatım biçimi birlikte kullanılabilir.
A) Açıklayıcı Anlatım
 Amaç; herhangi bir konu hakkında bilgiler vermek, o konuda bir
şeyler öğretmektir.
 Dergilerde, ansiklopedilerde, bilimsel kitaplarda ve ders kitapla-
rında görülür.
 Bu anlatımda yalın ve açık bir dil vardır, cümleler nesneldir.
 Gerekli görüldüğü takdirde, sayısal veri, grafik, tablo, resimden
yararlanılabilir.
 Örnekleme, karşılaştırma, tanımlama gibi düşünceyi geliştirme
yollarına başvurulabilir.
örnek 1
Atmosfere salınan karbondioksit gibi sera etkisi yaratan gazların,
yer kabuğu ve denizlerin ortalama sıcaklıklarında artışa neden ol-
masına küresel ısınma denir. Sera etkisi doğal bir olaydır fakat çe-
şitli zararlı gazların insanlar tarafından atmosfere salınması sonucu
denge bozularak küresel ısınmada artışa neden olur.
Dünya’daki, sera etkisine neden olan gazlar %36-70 su buharı, %9-26
karbondioksit, %4-9 metan ve %3-7 ile ozondur.
Bu parçanın anlatımında hangi anlatım tekniğine başvuruldu-
ğunu bulalım.
Çözüm:
1
ADF 10
B) Öyküleyici Anlatım
 Tasarlanan ya da yaşanan bir olayın anlatımına öyküleme denir.
 Amaç; okuyucuyu olay içine çekip olayın içinde yaşatmaktır.
 Kişi, yer, zaman ve olay unsurları bulunur.
 Bu anlatımlarda genellikle geçmiş ve geniş zaman kullanılır.
 Roman, fabl, masal ve hikâye gibi sanatsal; anı, günlük gibi öğre-
tici metinlerde de görülür.
 Öyküleyici anlatımda olaylar oluş sırasına göre birbirine bağla-
nır.
 Olaylar bir film sahnesi gibi okura yaşatılır. Yani bir hareketlilik
(devinim) vardır.
 Anlatım farklı bakış açılarıyla (ilahi, kahraman ve gözlemci bakış
açıları) ile verilir.
 Bakış Açıları
R Karanlık göz bebeklerime kadar ilerliyor. Kitabı ya­vaşça bir
kenara bırakıyorum. Başımı kaldırıp az ötede oturan kız kar-
deşime bakıyorum. Çenesini dizlerine dayamış, karanlığı din-
liyor.
(Kahraman bakış açısında olayı anlatan anlatıcı kahramanlar-
dan biridir. Olay birinci kişi ağzından aktarılır.)
R Ayşe Hanım, her an balkonda oturur, geleni gideni, olup bi-
ten her şeyi duyardı. Mahalleli onun laf atmalarına takılma-
mak için yolunu değiştirirdi.
(Gözlemci bakış açısında, olaylar üçüncü kişi ağzından, nesnel
olarak aktarılır.)
R El sallamak, güle güle diye bağırmak isterdi. Bahtınız açık ol-
sun demek isterdi. Fakat el sallayamazdı, bir eli bütün koluyla
birlikte Kutülamare’ de, bir kum tepesinde kalmıştı, öbür eli
de, pis, sefil fakat kocaman torbasını tutuyordu.
(İlahi bakış açısında olay üçüncü kişi ağzından anlatılır ama an-
latıcı her şeyi görür, bilir, kahramanların içinden geçenleri okur.)
dikkat
Metinlerde bu bakış açılarından birden fazlası kullanılabilir. Bu
tür bakış açılarına karma bakış açısı denir.
ADF 10
C) Betimleyici Anlatım (Tasvir Etme)
 Nesnelerin, varlıkların, belirgin özelliklerini tanıtıp göz önünde
canlandırmaya betimleme denir.
 Amaç, okuyucunun çeşitli duyularına seslenilerek anlatılan var-
lıkla ilgili izlenim kazandırmaktır.
 Bu amacın gerçekleşmesi için titiz bir gözlem gerekir.
 Betimleme en yalın biçimiyle sözcüklerle resim çizme işidir.
 Niteleyici ifadeler (sıfat) kullanılır.
 Varlıkların niteliklerini, bu varlıkların duyularımız üzerinde uyan-
dırdıkları izlenimleri belirtmektir.
 Öznel bir anlatımla verilen ve duyu organlarından faydalanılan
betimlemeler sanatsal betimlemedir.
 Nesnel bir ifade ile verilen ve sadece çevrede görülenlerin veril-
diği betimlemeler açıklayıcı betimlemelerdir.
not
Kişi betimlemelerine de portre denir.
R Örnek:
Çocuğun kocaman bir başı vardı. Düz, güneşten solup, kırmızı
olmuş kara saçları alnına, yüzüne dümdüz, dikine düşüyordu.
Yüzü ufacıktı. Kupkuru bir yüzdü. Gözleri kocaman kahveren-
giydi. Teni güneşten yanmıştı. On birinde gösteriyordu. Dize
kadar da şalvarını çalı yemişti. Bacakları bu sebepten çıplaktı.
Ayakları da yalındı. Bacaklarında kan kuruyup kalmıştı. Ateşin
çok iyi yanmasına rağmen titremesi durmuyordu.
örnek 2
Toros dağlarının etekleri ta Akdeniz’den başlar. Kıyıları döven ak kö-
püklerden sonra doruklara doğru yavaş yavaş yükselir. Akdeniz’in
üstünde daima, top top ak bulutlar salınır. Kıyılar dümdüz, cilalan-
mış gibi düz killi topraklardır. Killi toprak et gibidir. Bu kıyılar saatler-
ce içe kadar deniz kokar, tuz kokar. Tuz keskindir. Düz, killi, sürülmüş
topraklardan sonra Çukurova’nın bükleri başlar. Örülmüşçesine sık
çalılar, kamışlar, böğürtlenler, yaban asmaları, sazlarla kaplı, koyu
yeşil, ucu bucağı belirsiz alanlardır bunlar. Karanlık bir ormandan
daha yabani, daha karanlık!
Bu parçanın anlatımında, hangi anlatım tekniğine başvuruldu-
ğunu bulalım.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 4: Anlatım Türleri
dikkat
Öyküleyici metinlerde görsellik olduğundan betimleyici un-
surlar da yer alır. Dolayısıyla verilen metinde hem öyküleyici
hem de betimleyici ögeler birlikte kullanılır.
R Örnek:
Babam o gün Almanya’dan dönmüştü. Ben anneannemler-
deydim. Altı yaşımda bir çocuktum. Dört yıldır onu görmü-
yordum. Onca yıl babamı görmemiştim. Tozlu sokaklardan
öyle hızlı koşu­yordum ki... Toprak damlar arkamda kalıyordu.
Dedemin geniş avlulu evine kaç dakikada vardım bilmiyorum.
Büyük odada oturuyordu tüm akrabalar. Önce sağıma solu-
ma baktım kim babam diye. Sonra beni kucağına verdiler. Çe-
kindim nedense dedemin kucağına kaçtım.
D) Tartışmacı Anlatım
 Bir düşünceyi çürütmek kendi görüşünü benimsetmek, okuyu-
cunun görüşünü değiştirmek için kullanılan anlatım türüne tar-
tışmacı anlatım denir.
 Amaç, okuyucuyu veya dinleyiciyi istenilen davranış ve düşünce
biçimine yöneltmektir.
 Eleştiri yazılarında, köşe yazılarında, fıkralarda, denemelerde
karşımıza çıkmaktadır.
 Bu tür anlatımların dili açık ve yalındır.
 Sohbet havasındadır, sorular sorulur ve çoğu kez cevaplar yazar
tarafından verilir.
 Önce karşı çıkılan düşünce verilir. Sonra o düşünceyi çürütecek
fikirler sunulur.
örnek 3
Çoğu insan şöyle algılıyor: Tiyatro bir söz sanatıdır. Doğru, sözün
kullanıldığı bir sanattır ama tiyatro sadece bir söz sanatı değildir. Ti-
yatronun en tehlikeli yanı onun bir etkileşim sanatı olmasıdır. Doğ-
rudan bir temas kuruyorsun ve kim bilir bunun içinde bizim henüz
bilmediğimiz ne tür etkileşim biçimleri var. Nasıl oluyor da dilini hiç
bilmediğiniz bir insan, karşınızda bir şey oynadığı zaman, bir alan
yaratıyor, sizi de etkisi içine alıyor? Bir performans nasıl oluyor da
mekânı değiştiriyor? Sorulması gereken sorular bunlar.
Bu parçanın anlatımında, hangi anlatım tekniğine başvuruldu-
ğunu bulalım.
Çözüm:
2
ÜNİTE 4: Anlatım Türleri TÜRKÇE
uygulama 1
Türkiye İstatistik Kurumu, geçen yıla ilişkin Uluslararası Standart
Kitap Numarası (ISBN) İstatistikleri’ni açıkladı. Buna göre, geçen yıl
yayımlanan materyallerin sayısı önceki yıla göre yüzde 11,2 artarak,
56 bin 414’e çıktı. En yüksek artış, yüzde 21,8 ile elektronik kitap-
larda (web tabanlı) gerçekleşti. Geçen yıl yayıncılar tarafından 49
bin 148 kitap, 539 elektronik kitap (DVD, VCD, CD), 6 bin 389 web
tabanlı elektronik kitap, 103 konuşan kitap (kaset, CD, DVD) ve 235
diğer materyaller olmak üzere toplam 56 bin 414 materyal için ISBN
alındı.
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır basmak-
tadır?
A) Öyküleme B) Tartışma C) Açıklama
D) Tanık gösterme E) Örnekleme
Çözüm:
analiz 1
Sinemanın olanaklarının edebiyattan daha üstün olduğunu söy-
leyenler var. Halbuki ne kadar başarılı da olsa sinemanın olanakları
sınırlıdır. Etkileme gücü, inebileceği gerçekler görülenden öteyi pek
aşamaz. Bir Hugo’yu, bir Proust’u, bir Hemigway’ı okumak başkadır,
ne kadar mükemmel olsa da onların eserlerinden yola çıkılarak yapı-
lan bir filmi seyretmek başka. Zaten edebiyat dünyasının büyük, öl-
mez eserlerinin beyaz perdede gerçekteki güzelliklere hiçbir zaman
erişemediğini çeşitli örneklerden biliyoruz.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır?
A) Öyküleyici anlatım
B) Tartışmacı anlatım
C) Betimleyici anlatım
D) Tanımlamadan yararlanma
E) Kanıtlayıcı veriler kullanma
Çözüm:
3
ADF 10
analiz 2
Adam, Lale Hanım’ın babası Hacı Hasan Bey’i yanına çağırdı. Ona
evlerini birkaç günlük için çarın oğlu ziyarete geleceğinden dolayı
kullanacağını söyledi. Evde sadece hizmetçilik yapacak kişi herkesin
evden ayrılmasını emretti. Hacı Hasan Bey bunu kabul etti. Hemen
kızını evde bırakarak evden oğlu ve eşiyle birlikte ayrıldı. Binbaşı Ra-
dko Hacı Hasan Bey’in evine giderek kapıyı çaldı. Lale Hanım kapıyı
açmamakta ısrar eder.
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine baş­
vurulmuştur?
A) Öyküleme B) Tanımlama C) Tartışma
D) Açıklama E) Karşılaştırma
Çözüm:
analiz 3
(I) Turkuaz deniziyle, taş evleriyle; sunduğu geniş yeme-içme ve
alışveriş olanaklarıyla, dört bir yana dağılan sakız kokusuyla Ala-
çatı, beklentilerin ötesinde güzellikler sunuyor ziyaretçilerine. (II)
Begonvilleriyle rengârenk kapıların ve pencerelerin süslediği eski
dar sokaklarda yapılan yürüyüşler, çekilen fotoğraflar Alaçatı’ya git-
mek için başlı başına birer sebep. (III) Yaz sıcağına karşı güneşi az
görecek şekilde inşa edilen taş evler, mavi, beyaz ve turuncu gibi
farklı renklerdeki panjurlarıyla da dikkat çekici. IV) Asırlık evlerin
aslına uygun bir şekilde onarılması, çiçeklerin süslediği sokakları,
eski sokaklardaki renkli dükkânlar ve şık kafeler bölgeyi cazip kılan
unsurların başında geliyor. (V) Üstelik “kentsel sit alanı” ilan edildiği
için, geleneksel mimariye uygun olmayan değişikliklerin yapılması
yasak.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde betimleyici
ögelere yer verilmemiştir?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
Çözüm:
ADF 10 TÜRKÇE ÜNİTE 4: Anlatım Türleri

DÜŞÜNCELERİ GELİŞTİRME YOLLARI Çözüm:

 Bir yazıda ileriye sürülen görüş ve düşüncenin inandırıcılığını

sağlamak amacıyla yazar çeşitli yollara başvurur.

 Düşünceyi geliştirmek için başvurulan yöntemler okuyucunun

metni doğru algılaması için önemlidir.

A) Tanımlama
 Bir kavramın ya da olayın belirgin özellikleriyle tanıtılmasına ta-
nımlama denir.
B) Örneklendirme
 Genellikle soyut bir düşünceyi ya da kavramı somutalştırmak,
 Tanım kısaca “Bu nedir?” sorusuna verilen cevaptır. onu görünür, bilinir kılmak için bir yapıtı, bir kişiyi, bir olayı par-
çaya aktarmaya örnekleme denir.
 Tanımlamalar nesnel veya öznel olabilir.
 Söylenmek istenenin okuyucunun kafasında canlandırılmasını
R Yiğitlik, kahramanlık, savaş temalarını işleyen şiirlere epik şiir
sağlayan bir yöntemdir. 
denir. (nesnel tanımlama)
 Örnekler verilerek düşünce okurun zihninde somutlaştırılır.
R Hücre, insan vücudunun en küçük yapı taşıdır. (nesnel ta-
nımlama)  “Örneğin, mesela, söz gelimi” gibi sözler kullanılır.

R Yaşam, güçlükleri yenebilme sanatıdır. (öznel tanımlama)

uygulama 3
dikkat
Mina Urgan; hayatını, dostlarını, sevdiklerini, üzüntülerini ve mutlu-
 "Nedir", "kimdir" sorularına cevap vermeyen cümleler tanım luklarını çok açık bir şekilde, en ufak bir kibir olmadan kaleme almış.
olmaz. 80 yaşından sonra yazdığı bu kitap sayesinde, birçok yazar ve sanat-
 Lirik şiir, duyguların coşkulu bir şekilde dile getirildiği şiir çı hakkında da fikir sahibi olabilirsiniz: Oğuz Atay, Aziz Nesin, Nazım
türüdür. (Tanım söz konusudur.) Hikmet, Halide Edip Adıvar, Neyzen Tevfik ve Necip Fazıl gibi daha
birçok isme kitapta yer verilmiş.
 Lirik şiir duygu ve düşünceleri coşkulu bir biçimde dile ge-
tirmelidir. (Tanım söz konusu değildir.) Bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından hangisi ağır bas-
maktadır?

A) Tanımlama B) Örnekleme C) Benzetme

D) Tanıklama E) Karşılaştırma
uygulama 2
(I) Genellikle insanların serüvenlerini, iç dünyalarını, toplumsal bir Çözüm:
olay ya da olguyu, insan ilişkilerini ve değişik insanlık durumlarını
yansıtmayı amaçlayan düzyazı türüne “roman” denir. (II)Başka bir
ifade ile de yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan hayat olayla-
rını geniş bir biçimde anlatan edebi eserler de roman adını alır. (III)
“Roman” sözcüğü Roma İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan halk
kitlelerinin konuştuğu halk Latincesine verilen isimdir. (IV) Sonrala-
rı, herkesin anlayabilmesi için Latince yazılan destan ve hikâyelere
C) Karşılaştırma
roman adı verilmiştir. (V) Romanın en önemli özelliklerinden birisi
uzun oluşudur. (VI) Romancı ancak bu suretle ele aldığı hayat sah-  Karşılaştırmada iki varlık, iki kavram ya da iki şey arasındaki ben-
nelerini etraflı bir biçimde inceleme olanağını gerçekleştirebilir. zerlik ve karşıtlıklardan yararlanma söz konusudur.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde tanımsal  Benzerliklerin ya da karşıtlıkların ortaya konması karşılaştırma ile
bir ifadeye başvurulmamıştır? olur.

A) I. ve V.  B) II. ve V. C) II. ve III.    Daha çok “daha, ise, en, oysa, -e göre” gibi ifadelerle karşılaştı-
D) III. ve IV.   E) V. ve VI. rılma yapılır.

4
ÜNİTE 4: Anlatım Türleri TÜRKÇE ADF 10

uygulama 4 Çözüm:

Sanat, yaratıcılığın ve hayal gücünün ürünüdür. Sanat eserleri ge-

nellikle tektir ve eşi yoktur. Leonardo Da Vinci birden fazla Mona
Lisa çizmemiş ya da Sezai Karakoç iki tane Mona Rosa şiiri yazma-
mıştır. Zanaat eserleri ise birden fazladır ve istendiği zaman sayısı
arttırılabilir. Hatta bir zanaatkârın yaptığı şeyi bir başka zanaatkâr
da kolaylıkla yapabilir. Bu sebeple de zanaatte pek de fazla özgün- dikkat
lükten söz edilemez ve birbirinin tamamen aynı olan eserler seri bir Deyimler ve atasözlerine başvurmak örnekleme olarak kabul
şekilde üretilebilir. Dolayısıyla sanatta önemli kavramlar olan oriji-
edilir.
nal ve kopyadan, zanaatta bahsedilmez.
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
E) Sayısal (Nicel) Verilerden Yararlanma
A) Tanımlama
B) Benzetme  Düşünceyi inandırıcı kılmanın yollarından biri de sayısal veriler-
C) Karşılaştırma den yararlanmadır.
D) Örnekleme  İnsanlar okuduklarının sayılarla desteklendiğini görürlerse yazı-
E) Niteleyici ifadeler yı daha da inandırıcı bulurlar.

Çözüm:
F) Sayıp Dökmelere Yer Verme
 Bir işin türlü hallerini, bir şeyin bütün parçalarını zihne çarpacak
şekilde art arda sıralayıp söylemektir.

R İnanışa göre kutsal sayılan  balıklar, Gümrük Han’a kadar ulaş-

mayı başarmışlar. Hanın alt katında çayını, kahvesini ya da mır-
D) Tanık Gösterme rasını içerek dinlenen, oyunlarını oynayan insanlarla birlikte,
 İleri sürülen görüşü, düşünceyi inandırıcı kılmak amacıyla ele tespih, cep  saati,  tütün ve ağızlık satan esnaflara rastlarsınız.
alınan konuda güvenilir, tanınmış bir kişinin görüşünden yarar-
lanmaya tanık gösterme denir.
 Tanık gösterilen kişinin hem adı hem sözüne yer verilir.
uygulama 6
 Alınan düşünce tırnak içinde aynen alınabildiği gibi dolaylı bir Sen benim on yedi yaşımsın 
şekilde de aktarılabilir. İlk cigaram, ilk kızgınlığım, ilk aldanışımsın, 
Sen benim ilk ütülü beyaz gömleğim, 
İlk şiirim, ilk kavgam, yaşamı ilk fark edişimsin 
uygulama 5 Sen benim, sen benim, sen benimsin 
Sen benim, her şeyimsin… 
Klasik bir eser; yazıldığı dili konuşan, milletin karakterini belirleyen,
bütün duygu tonlarını bir sanat eserini sınırlayan bütünlük içinde, Bu parça ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
en zengin bir ölçüde ifade edebilme özelliğine sahiptir. Klasik bir
eser böyle zengin bir muhtevayı hem en iyi bir şekilde temsil eden A) Birinci kişi anlatımı söz konusudur.
hem de ait olduğu toplumun bütün sosyal sınıflarını oluşturan fert- B) Benzetmeler yapılmıştır.
lere her şart altında hitap edebilir. İtalyan yazar Italo Calvino “Klasik- C) Sayıp dökmelere yer verilmiştir.
leri her okuduğunuzda sizde, ilk okuduğunuzdaki keşfetme hissini D) Ses yinelemelerine başvurulmuş.
yaratır.” demiştir okurları için bir yazısında. E) Düşünceler alıntılarla pekiştirilmiştir.
Bu parçada düşünceyi açıklamak için aşağıdaki yollardan han-
gisine başvurulmuştur? Çözüm:
A) İzlenim belirtmeye
B) Abartmaya başvurmaya
C) Benzetmeye yer vermeye
D) Tanık göstermeden yararlanmaya
E) Tanımlamaya yer vermeye

5
ADF 10 TÜRKÇE ÜNİTE 4: Anlatım Türleri

hatırlatma COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM

Yukarıda söz edilen kavramlar dışında ÖSYM’nin sorularda de-  Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir, roman, hikâye,
ğindiği bazı kavramlar şunlardır: tiyatro türlerinde kullanılır.

 Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır.

 Çoğullaştırmalara yer verme: Çokluk eki (-lar, ler eki) al-
mış sözcüklere yer vermedir.  Devrik cümlelere ve sanatlı ifadelere sıkça başvurulur.

R Örnek: Masanın üstünde kitaplar, yarım bırakılmış not-

lar, gazete kupürleri duruyordu.
DESTANSI (EPİK) ANLATIM
 Yinelemelere başvurma: İkilemelere veya sözcük tekrarla-
rına yer vermektir.  Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır. 

R Örnek: Memleket gözümde buram buram kokuyordu.  Kahramanlar olağanüstü özelliklere ve güçlere sahiptir. 
Hele annemi düşündükçe yüreğim tir tir titriyordu.
 Birden fazla duyuya yer verme: Görme, tatma, işitme,
koklama, dokunma duyularının kullanılmasıdır.
EMREDİCİ ANLATIM
R Örnek: Sıcak bir havada yaptığımız en güzel iş yemyeşil bir  Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
söğüdün altında uzanıp şırıl şırıl akan derenin sesini dinle-  Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadelere yer verilir.
mekti.
 Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır.
 Niteleyici sözcüklerden yararlanma: Varlıkların ayırıcı
özellikleriyle verilmesidir.
R Örnek: Masada çalışırken dalgalı saçları, mavi kazağıyla, DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM
küçük kızım yanıma gelip kucağıma oturdu.
 İmgeye dayalı, hayali, olağanüstü olayların anlatımında düşsel
 Pekiştirmeye başvurma: Metnin içinde anlamca pekiştiril-
(fantastik) anlatımdan yararlanılır.
miş sözcüklere yer verilmesidir.
 Düşsel ya da fantastik anlatımda olay, konu ve kişiler olağanüstü
R Örnek: Evin afacan mı afacan çocuğu , yemyeşil gözlerini
niteliklere sahiptir.
bana dikmiş bakıyordu.
 Karşıt kavramlardan yararlanma: Anlamca birbirine kar-  Bu anlatım türünde hayal ürünü olaylar belli bir plan çerçevesin-
şıt sözcük, durum veya olgulara yer vermedir. de anlatılır.
R Örnek: Ben bütün gece beşiğini sallamaktan uykusuzluk-
tan kırılırken bebek hala gözünü dört açmış etrafı süzüyor-
GELECEKTEN BAHSEDEN ANLATIM
du.
 Olayların bir devinim içinde verilmesi: Anlatılan olayların  Varsayım ile oluşmuş ve verilerden yola çıkılarak geleceğe ait
bir hareket içinde, durağanlık olmadan verilmesidir. tahmin yapılabilir.

R Örnek: Kapıyı biraz zorlanarak açtı, içeriye girince yuva
yapmış kuşlar birden çatı kapısına yöneldi. Duvarları
örümcek ağları sarmıştı. İyi bir temizlik gerekiyordu.
 Tekdüzelikten kaçınma: Tekdüze; değişmeksizin, düzenli,
aynı biçimde tekrarlanan, sürüp giden, tek örnek, yeknesak,
monoton anlamındadır. Anlatımda bu özelliklerden kaçın-
mak demektir.
R Örnek: Adam yerinde duramıyor, bir odanın içine gidiyor,
bir bahçede dolanıyordu, oğlunu o kadar yıldır görmemiş-
ti. İçi içine sığmıyordu.
dikkat nilir.
Verilen anlatım biçimleri dışında aşağıdaki anlatım türleri de
bilinmelidir.
 Olandan çok olması istenilen anlatılır.
SÖYLEŞMEYE BAĞLI ANLATIM
 Sohbet,  mülakat  ve diyalog, monolog metinleri söyleşmeye
bağlıdır.
 Söyleşmeye bağlı anlatımda, karşılıklı konuşmalar konuşulan ki-
şiye ve bağlama göre farklılık gösterir.
KANITLAYICI ANLATIM
 İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme amaç edi-
 Konuyu aydınlatmak ve okuyucuyu inandırmak için örnekleme,
tanık gösterme, sayısal veri gibi yöntemlerden yararlanılır.

6
ÜNİTE 4: Anlatım Türleri ADF 10

örnek 4
Aşağıda verilen metinlerin anlatım biçimlerini karşılarına yazalım.

1. Ilık bir güz güneşi vardı. Kayaları, çınarı, yaprakları yalıyordu. Toprak taze, apaydınlıktı. Bir iki güz çiçeği toprağı yarmış, ha çıktı, ha
çıkacak. Çirişler acı kokuyor, ıslak ıslak da parlıyordu. Dağlar, çiriş kokar güzün.
2. Bir sallandı, sonra durdu. Başı dönüyordu. Gözleri karardı. Etrafındaki dünya topağa dönmüştü. Nasıl da fırlanıyordu! Eli
ayağı da titriyordu. Arkasına baktıktan sonra gene koşmaya başladı. Bir ara önünden bir keklik zurbası parladı. Kekliklerin
kalkışından irkildi. En küçük bir çıtırdı duysa hep irkiliyordu zaten. Yüreği, bu sebepten, hep deli gibi çarpıyordu. Umutsuz-
casına arkasına gene baktı. Kan tere batmıştı.
3. Ekmek yenilmesine karşı olan grubun öne sürdüğü gerekçeler, “beyaz undan yapılan ve beyaz ekmek olarak nitelendir-
diğimiz işlem görmüş undan yapılan ekmek” için doğru olabilir. Ama bu gerekçeler, “Hiçbir ekmeği yemeyin.” sonucunu
getiriyorsa bu doğru değil. Bu gıdanın insülin hormon salımını ne ölçüde tetikleyeceğini belirlemek için iki kriter kullanırız. 
4. Hoatzin, Güney Amerika’nın yağmurlu ormanlarında yaşayan yaklaşık 50-60 cm uzunluğunda bir kuştur. Yumurtadan yeni
çıkan Hoatzinlerin kanat uçlarında pençe bulunduğu için, bu hayvan türü uzun süre belirli bir taksonomik sınıfa yerleşti-
rilememiştir. Geleneksel olarak  Galliformes takımına konmuşlardır ama DNA analizleri, Cuculidea isimli bir çeşit guguk
kuşuna daha yakın olduklarını göstermiştir.
5. Geniş avlulu bir evdi dedemin evi. Yüksek duvarların içinde farklı farklı ağaçlar vardı. Avlunun bir ucunda direkleri beton su
kuyusu öte ucunda hayvanlar için ayrılmış ahır kısmı bulunuyordu. Bahçe yaz kış hareketliydi. Kışın karla dolar, bembeyaza
bürünürdü. Yazın ortada bulunan dut ağacı şenlik alanımızdı. Kaç yıl oldu dedem göçeli ama hâlâ duvarın dibinde yola
bakar hâli var gözümün önünde.

örnek 5
Aşağıda verilen metinlerdeki düşünceyi geliştirme yollarını karşılarına yazalım.

1. Atatürk, sanatla ilgili düşüncelerini, Türkiye Büyük Millet Meclisindeki konuşmalarında, Çankaya Köşkü’nde sanatçılarla
yaptığı sohbet ve tartışmalarda belirtmiştir. Atatürk’ün bu konuşma ve tartışmalarda dile getirdiği sanatla ilgili düşünce-
leri, Türk halkına ileti niteliği de taşımaktadır. Atatürk, sanatın tanımını şu sözlerle açıklamıştır: “Sanat, güzelliğin ifadesidir.
Bu anlatım sözle olursa şiir, ezgi ile olursa müzik, resim ile olursa ressamlık, oyma ile olursa heykeltıraşlık, bina ile olursa
mimarlık olur.”
2. Müziğimizin en çok beslendiği kaynak hiç şüphesiz, şiirde bu kadar güçlü olan edebiyatımız olmuştur. Birçok besteci şiir-
lerdeki ritmi keşfederek şairlerin unutulmaz yapıtlarını notalara döktüler ve tabii bu şiirler hepimizin yaşımında izler bıraktı.
Sessiz Gemi, Anlatamıyorum, Bu Aşk Burada Biter, An Gelir, Güneş Topla Benim İçin, Olmasa Mektubun bunlardan sadece ba-
zılarıdır.
3. Türk okuyucusu genelde romancıdır. Bunu zincir kitap mağazalarının satışları da kanıtlıyor. Geçen yıl en çok satanların
Türk edebiyatçılarının romanları olduğu açıklanmıştı. Öykü kitaplarıysa genelde bin adet basılıp dokuz yüz adet satılıyor.
Avrupa ve Amerika’da değerinin karşılığını bulan öykü, neden Türk okurlarında karşılık bulamıyor?
4. Türk sinema sektöründe 2017’de, vizyona giren filmlerde, yerli ve yabancı film izleyici sayısı ile toplam gişe hasılatında tüm za-
manların rekoru kırıldı. Buna göre, geçen yılda 15’i yerli ve 242’si yabancı olmak üzere 393 film vizyona girdi. Vizyona giren filmle-
rin 24’ü Bakanlıkça desteklenen filmler oldu. Vizyona giren yerli film sayısı 2005’te sadece 29 iken 2013’te 88, 2014’te 112, 2015’te
136 ve 2016’da 139’a yükselmişti.
5. Tragedya, konusunu efsanelerden veya tarihsel olaylardan alan, acıklı sonuçlarla bağlanan bir tür tiyatro eseridir; komedi
ise insanları güldürerek eğitmeyi amaçlayan her gülünç şeyin altında ders alınacak acı bir gerçeğin olduğuna inanılan
tiyatro türüdür.
6. Oğuz Kağan’ın yüz rengi gömgök, gök mavisiydi; kıpkızıl ağzıyla, ateş gibiydi benzi. Al al idi gözleri, saçları da kapkara!
Öküz ayağı gibi idi sanki ayağı! Kurdun bileği gibi, idi sanki bileği! Benzer idi omuzu, tıpkı somurunkine! Göğsü de yakın
idi, koca ayınınkine!

7
ADF 10 ANALİZ TESTİ
1. Edebiyat ve eğitim en kalın iplerle sıkıca atılmış bir düğüm
gibidir. Edebiyat kök itibariyle “terbiye-eğitim” anlamına ge-
len “edeb” sözcüğünden gelen bir sözcüktür. Bu da aralarında
önemli bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Bazı yazarlar
eserlerini, insanları eğitmek, nasıl yaşanılması gerektiğinin
ayrıntılarını göstermek için kaleme almaktadırlar. Yunus Emre
Risaletü’n Nushiyye’sini, Nâbi, Hayriye’sini hep bu yönde yaz-
mıştır.
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisine başvu-
rulmamıştır?
A) Benzetme B) Tanımlama
C) Karşılaştırma D) Örnekleme
E) Tanık gösterme
2. Her masada ayrı bir öykü vardır burada, bir masaya yaklaştığı-
nızda o masadan çay, kahve ya da acı mırra içirilmeden ayrıla-
mazsınız. Mırra, çay, kahve, dama ve domino taşları Gümrük
Han’ın olmazsa olmazları.Han içerisinde insanı rahatsız etme-
yen bir doğal ses var, ve yukarıdan süzülerek gelen bir gün ışı-
ğı. Sanki geçen yüzyılın başlarını anlatan bir film sahnesindesi-
niz. 
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Sayıp dökmelere yer verme
B) Betimleyici bir yol izleme
C) Çeşitli duyulara seslenme
D) Gözlem gücüyle ayrıntılara yer verme
E) Karşılaştırmalardan yararlanma
3. Kar hızlandı. Yüzüme  gözüme konuyor. Bunlar kar tanesi mi
yoksa gökten beyaz meyve çiçekleri mi dökülüyor? Her yan
karanlık ve soğuk. Peki, ben niçin bir bahar bayramına bakı-
yorum. Ne zaman açıldı bu çiğdemler, nerden çıktı bu nev-
ruz? Kuzular oynaşıyor kırlarda, kızlar yemlik topluyor. İşte kuş
sesleri ve bu da Islak Kaya’dan fışkıran pınar. Aman Allah’ım ne
güzel, ne güzel! Yağsın durmadan yağsın ve örtsün üstümü bu
çiçek kokuları, nerdeyim ben? Gözlerimde yaş dilimde dua... Öl-
düm ve bir bahçeye gömüldüm.
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangilerine baş-
vurulmuştur?
A) Açıklama - Öyküleme  A) Niteleyici sözcüklere yer verme
B) Tartışma - Betimleme
C) Öyküleme - Betimleme
D) Açıklama - Tartışma
E) Örneklendirme - Öyküleme
1-E 2-E
8
ÜNİTE 4: Anlatım Türleri
4. Bazı kelimeler; Türkçenin söz varlığında çok eski zamanlar-
da bulunmasına ve Türk’ün dil becerisiyle ortaya çıkmasına
rağmen zamanla gölgede kalıp, genellikle yabancı başka ke-
limelerin gölgesinde kalarak unutulagelmiştir. “Öykünmek”
sözcüğünün kaderi de buna benziyor. Binlerce yıl öncesinde
sık kullanılan öz Türkçe bir kelime, zamanla “taklit etmek”, “imi-
tasyon”, “emülasyon”… gibi yabancı kökenli kelimelerin gölge-
sinde yok olmaya mahkum ediliyor. Yalnız bu kelime, son za-
manlarda üzerindeki tozları atarak yeniden sıkça kullanılmaya
başlandı. Özellikle sınavlarda sorulmaya başlandıktan sonra
günümüz Türkçesinde tekrar yerini aldı.
Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak aşağıdakilerden han-
gisi söylenemez?
A) Açıklayıcı bilgiler verilmiştir.
B) Alıntıya başvurulmuştur.
C) Saptamada bulunulmuştur.
D) Neden-sonuç ilişkisi kurulmuştur.
E) Örneklemeden yararlanılmıştır.
5. Gaziantep Kalesi, Türkiye’de ayakta kalabilen kalelerin en
güzel örneklerinden birisi olup ihtişamı, heybetiyle, sır gibi
gizlediği tarihiyle şehir merkezinde, Alleben Deresi’nin gü-
ney kenarında, yaklaşık 25-30 m. yükseklikte hemen hemen
herkesin dikkatini çeken bir tepe üzerindedir. Kalenin, günü-
müzden 6000 yıl geçmişe, Kalkolatik Dönem’e kadar giden bir
höyük üzerinde kurulduğu, MS II-III yüzyıllarda ise çevresinde
“Theban” isimli küçük bir kentin olduğu bilinmektedir.
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur?
B) Pekiştirmelere başvurma
C) Çoğullaştırmalara başvurma
D) Sayısal verilerden yararlanma
E) Yineleme kullanma
3-C 4-B 5-B
ADF-10 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-10’u çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce
KÖK
 Bir sözcüğün anlamlı en küçük parçasına kök denir.
 Bir sözcüğün kökü, o sözcüğün tamamı ile mutlaka anlam ve
yapı bakımından ilişkili olmak zorundadır.
R Örneğin: “balıkçı” sözcüğünün kökü “bal” olamaz çünkü
“bal” ile “balık” arasında anlam ilişkisi yoktur.
 Kelimede bulunan tüm yapım ekleri ve çekim ekleri çıkarıldıktan
sonra geriye kalan anlamlı kısım, o kelimenin “kök”ü sayılmakta-
dır.
R Örneğin:
Bil   gin   ler     imiz
Kök Yapım eki Çekim eki Çekim eki
 Tabiat taklidi (yansıma) sözcüklerden meydana getirilmiş kökler
de bulunmaktadır. Bu kökler isim kökü sayılır.
R Örneğin: fıs (fısıltı), tık (tıkırtı), vız (vızıltı), şır (şırıltı)
 Kökler genellikle tek hecelidir ancak, iki ve sayıca az olsa da üç
heceli kökler de dilimizde mevcuttur.
R Örneğin: göz (tek heceli), kulak (iki heceli), kelebek (üç heceli)  4. Başını sallayarak izliyor bizi.
Sözcük Türlerine Göre Kökler
 Türkçede kelimeler, isim soyundan kelimeler ve fiil soyundan ke-
limeler olmak üzere iki ana grupta toplandığı için kelime kökleri
de isim kökü ve fiil kökü olarak ikiye ayrılır.
1. İsim Kökü
 Kainattaki her türlü varlık, nesne, kavram, özellik, ilgi ve duy-
guları “kök” halinde karşılayan kelimelerdir.  Sonuna mastar eki
(-mak, -mek) gelmeyen köklerdir.
R “Evli” sözcüğünün kökü “ev”dir ve mastar eki gelmez.
R “Yaşlı” sözcüğünün kökü “yaş”tır ve mastar eki gelmez.
R “Birlikte” sözcüğünün kökü “bir”dir ve mastar eki gelmez.
ÜNİTE 5: SÖZCÜKTE YAPI
ADF 11
KÖK - ÇEKİM EKLERİ
2. Fiil Kökü
İş, oluş şeklinde varlığın her türlü hareketini ifade eden kökler “fiil
kökleri“dir.
“-mek, -mak” mastar ekinin getirilebildiği köklerdir.
R “Saygılı” sözcüğünün kökü “say-”tır ve mastar eki gelebilir.
R “Soğukta” sözcüğünün kökü “soğu-”tır ve mastar eki gelebi-
lir.
R “Uykulu” sözcüğünün kökü “uyu-”tır ve mastar eki gelebilir.
dikkat
Bir sözcüğün kökü bulunurken ses olayları da dikkate alınma-
lıdır. Örneğin “Uykulu” sözcüğünde ünlü düşmesi olmuştur ve
kökü “uyu-”tır.
örnek 1
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin isim kökü mü, fiil
kökü mü olduğunu belirtiniz.
Cümleler İsim Fiil
1. Öğleden sonra işe başlarız.
2. Aniden bastıran yağmurda ıslandık.
3. Yapraklar sararmaya başladı.
5. Bu iş ondan gizlendi.
6. İki adım atmadan onunla karşılaştık.
7. Ege Bölgesi, doğal insanlarıyla tanınır.
8. Millî değerlere saygılı olmalısın.
9. Sabahları yatakta dönüp duruyorum.
10. İnsanlar barışa susamış.
11. Bencil insanları hiç sevmiyorum.
12. Bizim için verimli bir görüşme oldu.
13. Bırak da büyüklük sende kalsın.
14. Çevresinde bilgili biri olarak bilinir.
15. Üç yanlış bir doğruyu götürür.
16. Birçok bilimsel çalışmada bulunmuş.
17. On yıl önce bunları çok önemserdim.
18. Sabrıma inat gök çatladı.
19. Seninle burada ayrılıyor yolumuz.
20. Bu kurumda her şeyin çözümü var.
1
ADF 11 TÜRKÇE ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı

TYT 2018 örnek 2

Gelecekteki bilişsel sistemlerin çevreyle etkileşim hâlinde olması Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin kökünün isim
I kökü mü, fiil kökü mü olduğunu belirtiniz.
bekleniyor. Canlı organizmaların sinir sistemlerinden esinlenerek
Cümleler Fiil İsim
II
geliştirilen bu mekanizmaların en önemli özelliği, klasik işlemcilerin 1. Bütün dünyanın isteği barıştı.
III 2. Babam ile amcam sonunda barıştı.
aksine hafıza ve işlemci birimlerinin bir arada olmasıdır. İnsan bey- 3. İki ülke bu bölge için yıllarca savaştı.
nine benzer biçimde çalışan elektronik cihazlar henüz tasarlanma-
4. Bu, insanları topraklarından koparan bir
IV
savaştı.
mış olsa da yakın zamanda bu konuda önemli gelişmeler yaşanması
V 5. Lise yıllarında en sevdiğim spor güreşti.
bekleniyor. 6. Pehlivanlar şampiyonluk için güreşti.
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangileri isim kökün- 7. Türkler Orta Asya’dan göçtü.
den türemiştir? 8. Bu, bütün dünyayı etkileyen bir göçtü.
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV 9. Kitapta orijinal sorular vardı.
D) III ve V E)IV ve V 10. Akşam olmadan evine vardı.
Çözüm:
11. Burası uçsuz bucaksız bir kırdı.

EKLER

1. ÇEKİM EKLERİ

Anlamına Göre Kökler

1. Hâl (Durum Ekleri) 5. “mi” Soru Eki
1. Sesteş Kök 2. İyelik Ekleri 6. Ek Fiil Ekleri
 Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan köklere sesteş 3. İlgi Zamiri -ki 7. Tamlama Eki
kök denir. 4. Çokluk Eki 8. Eşitlik Eki

 Aralarında herhangi bir anlam ilgisi yoktur.

 Sesteş kökün isim kökü mü, fiil kökü mü olduğu cümledeki kul- 1. Zaman ve Şekil Ekleri
lanımına göre belirlenir. a. Haber Kip Ekleri
R Kitapları raflara dizdirdi. b. Dilek Kip Ekleri
2. Şahıs Ekleri
R Maçtan önce dizlik taktılar. 3. Soru Eki “mi”
Birinci örnekte “diz-” sözcüğü fiil köküdür. İkinci cümlede ise 4. Ek Fiil
isim köküdür.
2. YAPIM EKLERİ
2. Ortak (Kökteş) Kök
1. İsimden İsim Yapım Ekleri
 Hem isim hem fiil olarak kullanılabilen köklere kökteş kök denir. 2. İsimden Fiil Yapım Ekleri
 Aralarında bir anlam ilgisi vardır. 3. Fiilden İsim Yapım Ekleri
4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri
 Kökteş kökün isim kökü mü, fiil kökü mü olduğu cümledeki kul-
lanımına göre belirlenir.
R “Bir kutu boya al, bu duvarı boya.”  Kökten veya gövdeden yeni sözcükler türetmeye yarayan veya
Bu cümledeki birinci “boya” sözcüğü isim köküdür, ikincisi ise sözcüğün anlamını genişleten anlamsız dil parçacıklarına ek de-
fiil köküdür. Bu sözcüklerin yazılışı farklı olsa da aralarında an- nir.
lam ilişkisi vardır.  Bir kelime hem yapım hem çekim eki alabilir.
 acı-/acı, eski-/eski, güven-/güven, tat-/tat-, kuru-/kuru, yarış/yarış-,  Türkçede genellikle önce yapım ekleri sonra çekim ekleri gelir.
barış/barış-, yama/yama-, ekşi/ekşi-, tanı/tanı-, ağrı/ağrı- gibi söz- Ancak “gündelik, annemsiz, evdeki” gibi kullanımlarda önce çe-
cükler ortak köke örnektir. kim eki sonra yapım eki gelmiştir.

2
ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı TÜRKÇE ADF 11

EKLER A. İsim Çekim Ekleri

1. Çekim Ekleri 1. Hâl (Durum) Ekleri

 Eklendiği sözcüğün cümle içerisinde farklı görevlerde kullanıl-
masını sağlayan eklere çekim eki denir.
 Bir kelimeden başka bir kelime türetme amacı taşımaz, yalnızca
kelimelerin cümle içerisinde üstlendikleri geçici görevleri ifade
etmek için kullanılırlar.
 -i, -e, -de, -den ekleridir.
 İsim soylu sözcüklere gelerek onların yüklemle ya da diğer söz-
cüklerle ilgilerini sağlayan eklere hâl (durum) eki denir.
Hâl eklerini şu şekilde inceleyebiliriz:

a) İsmin Yalın Hâli:

 Bu ekler kelimenin anlam ve türünü değiştirmeyen eklerdir. 
 İsmin hâl eki almamış hâlidir. İsimlerin tekillik, çokluk, iyelik
 Bir kelime, aynı cinsten iki çekim eki alamaz. Ancak “bir-i-si, ve soru biçimleri yalın haldedir.
hep-i-si, kim-i-si” örneklerinde peş peşe iyelik ekinin gelmesi-
Örnek:
nin sebebi, ilk eklerin kelimeyle kalıplaşmış olmasıdır.
R Senin bu konudaki fikrin çok güzel.
R “Ev-de, ev-im, ev-ler” sözcüklerindeki eklere baktığımızda ek-
cümlesindeki “fikrin” sözcüğü hâl eki almadığı için yalın hâl-
ler sözcüğün anlamını ve türünü değiştirmemiştir, dolayısıyla
dedir.
bu ekler çekim ekidir.

b) Belirtme Hâl Eki:

2. Yapım Ekleri
 İsim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim
ya da fiiller türeten eklere yapım eki denir. Sözcüğün anlamını ve
bazen de türünü değiştirir.
R “Ev-li” sözcüğündeki “-li” eki sözcüğün kökünden, başka bir
sözcük türetmiştir.
uygulama 1
Türkçede önce yapım ekleri sonra çekim ekleri gelir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamayla çelişen bir ör-
nek vardır?
 İsimlere getirilen “-ı, -i, -u, -ü” ekleridir.
 Adı doğrudan doğruya geçişli eylemlere bağlayarak onları
belirtir.
 Cümlede yalnızca belirtili nesne olur.
 “Neyi, kimi?” sorularına cevap verdiği için bu hâle nesne
hâli de denir.
Örnek:
R Ev-i temizledi. –Neyi temizledi?”
örneğinde dikkat edilirse eylemin bir nesne üzerinde gerçek-
leştiği görülür.
R Baharı görmeden yaz geldi, geçti.
R Beni kör kuyularda merdivensiz bıraktın.
 Belirtme hâl ekiyle kurulmuş ikilemeler ve deyimler de vardır:
R Evi barkı satmak, tası tarağı toplamak...

A) Çocuklarda öfkeye neden olan yüzlerce etken sayılabilir. c) Yönelme (Yaklaşma) Hâl Eki

B) Annemsiz hiçbir yere gitmem ben, ben, deyip durdu bütün gün.  İsimlere getirilen “-a, -e” ekleridir.

C) İnsan türünün hayatta kalmasında öfke duygusunun hatırı sayı-  Eylemin yönünü ve yaklaşma ifade eder.
lır bir etkisi vardır.  Eylemin “kime, neye, nereye?” doğru olduğunu belirtir.
D) Ebeveynler, çocuklarına öfke yönetimi becerisini kazandırmak  Çeşitli anlam ilgisi kurar:
için çaba göstermelidir. R Bu gece bize gelecekler. (yer)
E) Annesi, babası, öğretmenleri ve arkadaşları tarafından sevildiği- R Sabaha evde oluruz. (zaman)
ni düşünen çocuk huzurlu olur.
R Kitabı on liraya aldık. (fiyat)
R Annesini görmeye gitti.(amaç)
Çözüm:
dikkat
“ben” ve “sen” zamirleri yönelme eki aldığında bu sözcükler
“bana”, “sana” şeklini alır.

3
ADF 11 TÜRKÇE ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı

d) Bulunma (Kalma) Hâl Eki uygulama 2

 İsimlere getirilen “-da, -de, -ta, -te” ekleriyle yapılır.
 Kalma durumunu ifade eder.
 Eylemin “kimde, neyde, nerede?” yapıldığını gösterir.
R Cüzdanımı evde unuttum, cümlesinde yer bildirir.
R Sonbaharda burası güzelleşir, cümlesinde zaman bildire-
rek zarf yapmıştır.
R Misafirleri ayakta karşıladılar, cümlesinde durum bildire-
rek zarf yapmıştır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çıkma (ayrılma) durumu eki di-
ğerlerinden farklı bir işlevde kullanılmıştır?
A) Korkudan gerçekleri söyleyemedi.
B) Sıkıntıdan akşama kadar televizyon seyrettim.
C) Bakımı yapılmadığından bahçedeki ağaç kurumuş.
D) O, bildiğin bencil kişilerden, sizi dinlemez.
E) Adam, beyin kanamasından hayatını kaybetti.
Çözüm:

dikkat
“-da” eki farklı görevlerde kullanılabilir.
R “Bu, yerinde bir karar olmuş.”
cümlesinde sıfat yaptığı için yapım ekidir.
R “Seyirciler sanatçıyı ayakta alkışladılar.”
cümlesinde zarf görevindedir.
örnek 4
Aşağıdaki cümlelerdeki hâl eklerini bularak hangi hâl eki oldu-
ğunu karşısına yazınız.
e) Ayrılma (Çıkma) Hâl Eki:

 İsimlere getirilen “-dan, -den, -tan, -ten” ekleridir. 1. Ben bu romanı severek okudum.

 İsmin kendisinden ayrılma, çıkma, geçiş, uzaklaşma ifade 2. Emek, sermayeden üstündür.
ederek fiillerle ilgisini gösterir. 3. Adaletin olmadığı yerde demokrasi olmaz.
 Eyleme sorulan “nereden, kimden, neyden” sorularının ce- 4. Bir hafta boyunca köyde kaldık.
vabıdır. 5. Yaya yolu genişçe bir caddeye çıkıyordu.
R Benden selam olsun Bolu Beyi’ne. 6. Mıhlamanın tadına mutlaka bakmalısınız.
R Bir selam geldi o nazlı yardan. 7. Onun evi yakınsa belki ona da uğrarım.
8.  Bunu daha önce de söylemiştim.
9. Seni daha önce görmüş gibiyim.
örnek 3
10. Uyma sen el sözüne.
Aşağıdaki cümlelerde “-den” ekinin anlamını eşleştiriniz. 11. Bazen sorunların çözümü hiç umulmadık
1. Neden Küçük kız evden kaçmış. nok­ta­larda olabilir.
12. Ben sana mecburum bilemezsin.
2. Karşılaştırma Sabahtan uğradım size.
3. Yer Kıldan ince, bıçaktan keskin.
2. Çoğul Ekleri: (-lar, -ler)
4. Zaman Yorgunluktan ayaklarım şişti.
5. Durum Yağmur aniden bastırdı.  İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildiren eklere çoğul eki
denir.

 Cümleye “çokluk, abartma, benzer, yer, soy, aile, saygı, civa-

taktik rında, süreklilik, sahip olanları çoğaltma” gibi değişik anlam-
“-dan” eki sıfat yapma göreviyle kullanılabilir. O zaman yapım lar katar.
eki olur.
R Sıradan romanlar sizi tek bir yolculuğa çıkarır. dikkat
“-dan” eki tamlayan eki göreviyle kullanılabilir. “-ler” eki aile anlamı kattığında “-gil” yapım ekinin görevini üst-
R Öğrencilerden bazıları sınava girmedi. lendiği için yapım ekidir.

4
ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı TÜRKÇE ADF 11

dikkat dikkat
Bazı belgisiz sıfatlardan sonra çokluk eki kullanılmaz. Belirtme hâl eki ile 3. kişi iyelik eki karıştırılmamalıdır. Belirtme
R Birçok seneler geçti. (yanlış) hâl eki ismi işaret yoluyla belirtir ve cümlede nesne göreviyle
kullanılır. İyelik eki ise sahiplilik anlamı katar. “-ı, -i, -u, -ü” ekle-
rini alan sözcüğün başına “bu, şu, o” sözcükleri gelebiliyorsa
hâl eki; tamlayan (onun) gelebiliyorsa iyelik ekidir.
dikkat
Örnek:
Çoğul eki özel isimlere geldiğinde kesme işaretiyle ayrılmaz. R Telefonu masaya bırakabilirsin.
R Türkler, Osmanlılar, Ahmetler, Toroslar, Balkanlar... R Telefonu yere düşünce telefonun ekranı kırıldı.
R Birinci cümlede “telefonu” sözcüğünün başına “bu” söz-
cüğü gelebildiği için hâl ekidir.
örnek 5 R İkinci cümlede “telefonu” sözcüğünün başına “onun”
tamlayanı gelebildiği için iyelik ekidir.
Aşağıdaki cümlelerde “-ler” ekinin hangi anlamlarda kullanıl-
dığını yazınız. (Sahip olanların çokluğu, çoğul, benzerleri, yer, say-
gı, abartma, küçümseme, yaklaşık, zaman, millet, aile) örnek 6
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerdeki “-i” ekinin hâl eki mi, iyelik
1. Yolcular yol kenarında bekliyordu. eki mi olduğunu belirtiniz.
2. Dünyalar kadar kitabı var. Cümleler Hâl Eki İyelik Eki
3. İki kardeş annelerini bekliyor. 1. Kitabı okulda kalmış.
4. Bu topraklardan nice Yunuslar Mevla­ 2. Kitabı masaya bırakabilirsin.
na­lar çıkar. 3. Evi yıkıp tekrar yaptılar.
5. Toroslar, Balkanlar kadar soğuk değil. 4. Evi bizim mahalledeydi.
6. Osmanlılar, İstanbul’u Bizanslılardan aldı. 5. Birazdan çayı demleriz.
6. Konuşmaya dalınca çayı soğudu.
7. Bu gece Ayşelerde olacağız.
7. Ateşi çıkınca hastaneye götürdük.
8. Müdür Beyler henüz gelmediler.
8. Ateşi yak da biraz ısınalım.
9. Sabahları süt içiyorum.
10. Okulumuzun başarısı yüzde yetmişlerde. TYT 2019
11. Tuğçe Hanımlar da teşrif edebildi! Oyuncular, herhangi bir rolü canlandırdığında izleyicilerinden
gözleri önüne serilen sahneleri ciddiye almalarını beklerler. Kendi-
I II
lerinden, izledikleri karakterlerin sahipmiş gibi görünen niteliklere
3. İyelik Ekleri III
 Eklendiği isimlerin kime veya neye ait olduğunu ifade eden ek- gerçekten sahip olduklarına, yapmakta oldukları işin yol açacağı
lere iyelik eki denir. IV
sonuçların gerçekleşeceğine ve genelde her şeyin göründüğü gibi
 İsim tamlamalarında tamamlanan eki olarak kullanılır.
olduğuna inanmaları istenir.
R kalem-im → 1. tekil kişi iyelik eki V
R kalem-in → 2. tekil kişi iyelik eki Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi, “belirtme duru-
R kalem-i → 3. tekil kişi iyelik eki mu eki” almıştır?
R kalem-imiz → 1. çoğul kişi iyelik eki A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
R kalem-iniz → 2. çoğul kişi iyelik eki Çözüm:
R kalem-leri → 3. çoğul kişi iyelik eki

taktik
İyelik eklerini, ismin başına “benim, senin, onun, bizim, si-
zin, onların” zamirlerini getirerek bulabiliriz.

5
ADF 11
örnek 7
Aşağıdaki cümlelerdeki iyelik eki almış sözcükleri çizelim.
1. Kendi sektörlerinde tanınan yüzlerce firma ile çalışmaktayız. 
2. Bir denizin ortasında, pusulasız kalmış bir gemici gibiyim.
3. Bu kadar olumsuzluktan sonra pek umudum kalmadı benim.
4. Hayallerin yoksa hiçbir işte başarılı olamazsın.
5. Uzun zamandır sesin çıkmıyordu, merak etmiştim.
6. Bilirim ben senin ne kadar çalışkan olduğunu.
7. Takımımıza yarı finalde başarılar diliyoruz.
8. Kitabınız çıkınca bize de gönderirsiniz.
9. Şiirlerim, geçmiş ile geleceği birleştiren bir köprüdür.
10. Bölgemiz, yazın birçok turisti buraya çekiyor.
11. Kapıyı açınca gördüğüme inanamadım.
TYT 2019
Dede Korkut anlatılarının üçüncü hikâyesi olan Bey Böyrek, nere-
I  Çokluk, abartma anlamı katar:
deyse tüm Türk halklarının sözlü edebiyatında yer almaktadır. Bu
II
anlatı, Oğuz boylarının arasında Bamsı Beyrek, Altay Türklerinde
III
ise Alıp Manaş, Başkurt ve Tatarlarda Alıpmenşen olarak bilinir. Bu
destanın birbirine yakın biçimlerinin bu kadar geniş bir coğrafyada
IV
yaşaması, bu toplulukların ortak bir düşünce tarihine sahip oldukla-
V  Durum bildirir; zarf tümleci yapar:
rının güzel bir göstergesidir.
Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi “üçüncü çoğul
kişi iyelik eki” almıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı
4. Tamlayan Ekleri (-ın, -nın, -ım)
 Bir ismi diğer isme bağlar.
 Belirtili isim tamlamalarında bulunur.
 Bu ek birinci tekil ve çoğul şahıs için “–im” şeklindedir: ben-im,
biz-im
R ev-in çatısı, köy-ün muhtarı, ben-im evim, biz-im işimiz
 İsimleri, zamirleri ve sıfat-fiilleri edatlara bağlar:
R Bunu senin için yaptım, dedi. 
 İsimleri ve zamirleri fiillere bağlar:
R Birincilik ödülü Ayşe’nin oldu. 
5. Eşitlik Eki (-ca, -ce, -ça, -çe)
 İsimlere ve isim soylu kelimelere eklenerek çeşitli anlamlar katar.
Türkçenin işlek eklerinden biridir. Günümüzde yapım eki işlevi
kazanmıştır. Bu eki alan kelimeler cümlede zarf tümleci ve yük-
lem olarak kullanılır. Tür olarak da isim, sıfat ve zarf türetir.
 Gibi, benzerlik anlamları katar:
R Çocukça davranışları vardı.
 Bakımından, yönüyle anlamı katar:
R O sizden kiloca biraz daha düşük.
 Göre anlamı katar, edat gibi kullanılır:
R Sence bu yaptığın doğru mu?
R Evinde yüzlerce kitabı var.  
 Zaman bildiren isimlere gelerek eşitlik, süresince, boyunca
anlamı katar:
R O gün sizi saatlerce bekledik.  
 Birliktelik, beraberlik anlamı katar:
R Bu kararı sınıfça aldık.
R Anlatılanları sessizce dinledi.
 Küçültme, sınırlandırma anlamı katar:
R Fatih, büyükçe bir taşı alıp denize atıverdi.
 Bakımından anlamı katarak karşılaştırma yapar:
R Yaşça benden büyüktü.
 Tarafından anlamı katar:
R Bu soru öğretmenlerimizce değerlendirilecek.
dikkat
“-ca, -ce” eki yapım eki olarak da kullanılabilir.
R Kanlıca, Türkçe, karaca, bulmaca...
6
ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı TÜRKÇE ADF 11

örnek 8 B) Fiil Çekim Ekleri

Aşağıdaki cümlelerde eşitlik ekinin hangi anlamda kullanıldı- 1. Kip Ekleri

ğını karşısındaki boşluğa yazınız.  Fiil kök ve gövdelerinin bildirdiği eylemi, zamana ve biçime bağ-
layan eklere kip denir.
1. Evinde binlerce kitap vardı.
2. İnsanca hareket etmeliyiz.   Haber (Bildirme) Dilek (Tasarlama)
3. Bugün milletçe sevinçliyiz.   Kipleri Kipleri
4. Düşüncelerini açıkça dile getirdi. 1. Şimdiki Zaman: 1. Gereklilik Kipi:
5. Akılca birbirinizden farkınız yok.   -yor, -makta, mada -malı, -meli
2. Gelecek Zaman: 2. Şart Kipi:
6. Yaşlıca biri seni sordu.
-acak, -ecek -sa, -se
7. Bu okulda yıllarca çalıştım, dedi. 3. Bilinen (Görülen) Geçmiş 3. İstek Kipi:
8. Konu aydınlarımızca tartışılmalıdır. Zaman: -a, -e, -alım, -elim, -ayım,
9. Akıllıca davranışlar sergilemelisiniz. -dı… -tı… -eyim
4. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş 4. Emir Kipi:
Zaman: I. tekil ve çoğul şahısların
uygulama 3 -mış… eki yoktur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-ce, -ca, -çe, -ça” ek­lendiği 5. Geniş Zaman: II. tekil şahıs yalın kullanılır.
sözcüğe “Bunu ona gizlice söylemişler.” cümle­sindeki anlamı ka- -ar, -er, -(ı)r, (u)r (gel, oku…)
zandırmıştır? Olumsuzu: -maz, -mez II. çoğul şahıs: –in... (-iniz...)
III. tekil şahıs: –sın…
A) Kardeşim anlatıklarımı sessizce dinledi. III. çoğul şahıs: -sinler...
B) Evimizin ağaçlarla dolu genişçe bahçesi var.
C) Çocukça davranışları bizi bıktırdı artık. dikkat
D) Beni günlerce ne aradı ne de sordu. “-mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri yüklemde değilse yapım
E) Bence yaz tatili için Balıkesir taraflarına gidelim. ekidir.
R Bir saate kadar yapılacak bu işler. (Kip eki)
Çözüm:
R Yapılacak işleri, bir saate kadar bitirmelisin. (Yapım eki)

2. Şahıs Ekleri

 Fiil çekimlerinde yüklemi şahsa bağlayan eklere şahıs eki denir.

6. İlgi Eki  Şahıs ekleri, eylemin hangi şahıslar tarafından yapıldığını göste-
 İlgi eki “-ki” ekidir. İsim tamlamasının tamlananının yerini tutar. rir. Türkçede “ben, sen, o, biz, siz, onlar” olmak üzere altı şahıs
vardır. Fiillerin bu şahıslara göre çekimleri yapılır.
R Sizin eviniz > sizinki
R Babamın arabası > babamınki  Aşağıdaki sözcüklerdeki altı çizili ekler şahıs ekleridir.

R “Bilirim, bilirsin, bilir, biliriz, bilirsiniz, bilirler”

7. Ek Fiil Ekleri
 “-idi, -imiş, -ise, -ım, -sın –dır, -ız, -sınız, -dırlar” ekleri isimleri dikkat
yüklem yapma göreviyle kullanılır.
-ler eki fiillere gelirse şahıs eki olur. İsimlere gelirse çoğul eki
R Güzeldim, güzeldin, güzeldi, güzeldik, güzeldiniz, güzeldiler olur.
R Ben öğretmenim. Biz öğretmeniz. R Çocuklar bahçede oynuyorlar.
Sen öğretmensin. Siz öğretmensiniz. çoğul eki şahıs eki
O öğretmen. (dir) Onlar öğretmendirler.
dikkat
 “-dır” bildirme ekidir. Genellikle şahıs ekleri ile iyelik ekleri karıştırılmaktadır. Şahıs
ekleri fiillere, iyelik ekleri isimlere gelmektedir.
dikkat R Buraya çok yakın evim. (iyelik eki)
ADF 25’te detaylı olarak işlenmiştir. R Akşam sizinle ben de gelirim. (şahıs eki)

7
ADF 11 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı

1. Her şey yerli yerinde masa, sürahi, bardak
Serpilen aydınlıkta dalların arasından
Büyülenmiş bir ceylan gibi bakıyor zaman
Sessizlik dökülüyor bir yerde yaprak yaprak
Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
4. Kıskanılacak bir hayatı, yaşamıştım ben,
Dostlarım ayrılmazdı, dizimin dibinden,
Her gelen tutardı, benim bu ellerimden,
Ayrılığı yaşatacak bir vedadır benimki
Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) “yerinde” sözcüğünde kalma durumu eki kullanılmıştır.
B) “dalların” sözcüğünde çokluk ve tamlayan eki vardır.
C) “büyülenmiş” sözcüğü öğrenilen geçmiş zaman eki almış-
tır.
D) “bakıyor” sözcüğü şimdiki zaman eki almış bir sözcüktür.
E) “arasından” sözcüğünde birden çok çekim eki kullanılmış-
tır.
A) “dizimin” sözcüğü, sesteş bir köktür.
B) “dibinden” sözcüğü, iyelik ve hâl eki almıştır.
C) “ellerimden” sözcüğü, birden fazla çekim eki almıştır.
D) “ayrılığı” sözcüğü, iyelik eki almıştır.
E) “benimki” sözcüğü, ilgi eki almıştır.

5. Dünyanın önde gelen üç boyutlu yazıcı markalarının Türkiye

dağıtıcılığını yapan firmamız,  büyük  boyutlu baskı ihtiyacı
2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi kö- I II
künün türü bakımından farklıdır? duyan işletmeler ve bireyler için çözüm ortağı olacaktır.
III IV V VI
A) İnsanın yetmişine de gelse sevdalandığı ilk insanı unutma- Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerle ilgili olarak aşa-
sı mümkün değildir. ğıdakilerden hangisi söylenemez?
B) Derdini kimseye açmıyorsa bir insan, kimseye güvenmiyor-
dur. A) I. sözcük, I. çoğul kişi iyelik eki almıştır.
C) Annelerin çocukları için göze alamayacağı hiçbir zorluk B) II. ve IV. sözcüğün kökü fiildir.
yoktur. C) III. sözcüğün kökü isimdir.
D) Adamın uykusuzluktan kıpkırmızı olan gözlerini görünce D) V. sözcük, belirtme hâl eki almıştır.
korkmuştum. E) VI. sözcük, birden fazla çekim eki almıştır.
E) İçinde biriktirdiği tüm duyguları ilk fırsatta sevdiğine aça-
caktı.

6. Yollar uzun, yollar ince

I
3. Güçlüsün, kuvvetlisin, akıllısın, kelamlısın. Ama bunları nerede, Yol kısalır aşk gelince
I II III
nasıl kullanacağını bilmezsen; öfken ve nefsin bir olup aklını Yat kurban ol İsmail’ce
yener. Daima sabırlı, sebatlı ve iradene sahip olasın. Ananı, IV
II III Bıçak senden incinmesin.
atanı say! Bereket büyüklerle beraberdir. Açık sözlü ol. Her V
IV Bu dizelerdeki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağıda-
sözü üstünealma, gördün söyleme, bildin bilme. Sevildiğin kilerden hangisi söylenemez?
V
yere sık gidip gelme, kalkar itibarın, muhabbet olmaz. A) I. sözcük, yalın halde bir isimdir.
Yukarıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi herhangi bir çe- B) II. sözcüğün kökü isimdir.
kim eki almamıştır? C) III. sözcüğün kökü fiildir.
D) IV. sözcükte “ce” eki edatın yerini tutmuştur.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V E) V. sözcük, ayrılma hâl eki almıştır.

1-C 2-A 3-B 4-D 5-D 6-B

ADF-11 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-11’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 5: SÖZCÜKTE YAPI
ADF 12
YAPIM EKLERİ
 İsim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim -gan/kan : kay-gan, çalış-kan, at-ıl-gan
ya da fiiller türeten eklere yapım eki denir. -a : sür-e, kıs-a, yar-a
 Sözcüğün anlamını değiştirerek sözcüğe yeni bir anlam katar. -ak : yat-ak, bat-ak, dur-ak
 Yapım ekleri genellikle çekim eklerinden önce gelir. -ca : düşün-ce, eğlen-ce
 Yapım eki almış bir sözcüğe türemiş sözcük ya da gövde denir. -gıç : dal-gıç, bil-giç, sor-guç
-ı :
yaz-ı, gez-i, eleştr-i, sor-u, doğ-u, an-ı
-ıcı :
yaz-ıcı, gör-ücü, sat-ıcı
YAPIM EKLERİ -ık :
yık-ık, bat-ık, göç-ük, del-ik
-ım :
dev(i)r-im, yık-ım, ölç-üm, ay(ı)r-ım, seç-im
1. İsimden İsim Yapım Ekleri -ın :
gel-in, yığ-ın, ek-in,ak-ın
-ci : sanat-çı, ön-cü, dua-cı -nç : gül-ünç, kork-unç, sev-inç
-lı : köy-lü, ev-li, gönül-lü -ıntı :
yık-ıntı, sık-ıntı, gör-üntü
-lık : diz-lik, genç-lik, bol-luk -k : büyü-k, ılı-k, dile-k, soğu-k
-sız : su-suz, taraf-sız, eş-siz
-ar : yaz-ar, gid-er
-ce : Türk-çe, kara-ca, Çatal-ca
-(ı)r : oku-r, gel-ir
-daş : sır-daş, meslek-taş, vatan-daş
-ıt :
geç-it, yaz-ıt, ölç-üt, yak-ıt, um-ut, an-ıt
-man : öz-men, uz-man, gök-men
-mak : yaz-mak, git-mek, ağla-mak
-sel : anıt-sal, birey-sel, tarım-sal
-tı : bunal-tı, kabar-tı, uzan-tı
-cık : dip-çik, gelin-cik, arpa-cık
-ağan : dur-ağan, ol-ağan, yat-ağan
-cil : ev-cil, et-çil, ben-cil
-anak : ol-anak, tut-anak, gel-enek
-ımsı : acı-msı, yeşil-imsi, ekşi-msi
-aç : say-aç, büyüt-eç, kaldır-aç
-ak : yan-ak, sol-ak, ben-ek
-geç : utan-gaç, süz-geç, üşen-geç
-ar : üç-er, altmış-ar, otuz-ar
-man : say-man, danış-man, seç-men
-ın : yaz-ın, güz-ün, ilk-in
-sal :
gör-sel, uy-sal
-tı : gürül-tü, çatır-tı, tıkır-tı
-an : bil-en (kişi), yan-an (ev), kal-an (süre)
-lak : su-lak, pat-lak, kış-lak
-ası : kırıl-ası (eller), öpül-esi (el), yıkıl-ası (dağlar)
-leyin : öğle-yin, gece-leyin, sabah-leyin
-ki : akşam-ki, sonra-ki, evde-ki -mez : çık-maz (sokak), utan-maz (adam)

-mtırak : sarı-mtırak, ekşi-mtırak, yeşil-imtırak -ar : bak-ar (kör), koş-ar (adım), dön-er (sermaye)

-ımsı :
sarı-ımsı, ekşi-msi, acı-msı -acak : iç-ecek, giy-ecek, yapıl-acak (iş)

-aç : top-aç, kır-aç -mış :

tanın-mış (insanlar), verilmiş (sadaka)

-gil : dayım-gil, amcam-gil, turunç-gil -ma :

danış-ma, konuş-ma-y-a
-kan : baş-kan, er-ken, beş-gen -mak :
bil-mek, gör-mek, oku-mak
-sı : çocuk-su, erkek-si -ış :
gül-üş, sat-ış, gör-üş, yağ-ış
-ıncı :
bir-inci, son-uncu, beş-inci -a…a : bata çıka, göre göre, sora sora
-arak :
konuş-arak, çöz-erek, bil-erek
2. Fiilden İsim Yapım Ekleri -dıkça : bak-tıkça, gör-dükçe
-gın : say-gın, küs-kün, yor-gun, et-kin -ıp : bak-ıp, gül-üp, oku-y-up
-gı : uy(u)-ku, gör-gü, bit-ki, çal-gı -ınca :
inan-ınca, gör-ünce, sev-ince
-ga : dal-ga, böl-ge, bil-ge -ken : gel-ir-ken, oku-r-ken, gid-er-ken

1
ADF 12 TÜRKÇE ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı

3. İsimden Fiil Yapım Ekleri örnek 1

-la : baş-la, bağ-la, çat-la, göz-le
Aşağıdaki sözcüklerin yapım eklerini belirtiniz.
-lan : can-lan, kan-lan, yaş-lan, ev-len
-l : kısa-l, ince-l, sivri-l, doğru-l 1. dilenci

-al : az-al, çok-al, yön-el, dar-al, yükse(k)-l 2. buyruk

-a : boş-a, oyun-a, beniz-e, tür-e 3. yaşamdan
-ar : mor-ar, sar(ı)ar, ak(ğ)ar
4. arkadaşlıklar
-da : çatır-da, horul-da, ışıl-da
5. besleyecek
-ık : aç-ık (acıkmak), bir-ik, göz-ük
-msa : az-(ı)msa, ben-(i)mse, kötü-mse 6. esinlendi
-r : deli-r, üf-ür 7. ışıksız
-sa :
önem- se, su-sa, garip-se 8. giderildi
-at : yön-et, göz-et
9. aldırıldı

4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri 10. yumurtlamış

-dır : gül-dür-, yaz-dır-, yap-tır- 11. yöneticisi

-ar : çık-ar-, gid-er- 12. umudumuz
- ala : kov-ala- 13. soğukta
-il : yaz-ıl-, kov-ul-, üz-ül-
14. benimsedim
-ımsa : gül-ümse-, an-ımsa-
15. başarımız
-(I)n : taşı-n-, gör-ün-
-(ı)r : iç-ir-, bat-ır- 16. sevdalılar
-ış :
-bak-ış-, gör-üş-, gül-üş- 17. kovaladı
-t : uza-t-, kork-ut-, ara-t- 18. özellikleri
-ın : gör-ün-, gez-in-, taşı-n-
19. tarihçinin

dikkat 20. özdeştir

 Bütün fiilimsi ekleri fiilden isim yapım ekidir. 21. eşitlik

 Çatı ekleri, fiilden fiil yapım ekidir. 22. sonsuzluğa

23. durakta
analiz 1
24. seçeneklere
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, ötekiler-
25. bitkiler
den farklı bir yapım eki almıştır?
26. kanıtladık
A) Anlattıkları bıktırıcı, anlamsız sözler yığınıydı.
27. uykusuzluktan
B) Gençlerin yaratıcı fikirlerini kurum olarak destekliyoruz.
C) Öyküleyici olaylar oluş sırasına göre aktarılır. 28. görsellik
D) Romandaki olaylar birinci kişi ağzından aktarılıyor.
29. yöneldik
E) Anlattıklarını benim dışımda kimse inandırıcı bulmadı.
30. uslanmış
Çözüm:
31. deneyim

32. adımlarım

33. gelinlik

2
ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı TÜRKÇE ADF 12

YGS 2017 uygulama 1

Edebiyat-estetik bağlantısı üzerinde duran Tanpınar, gençlik Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gövdeden türemiş bir sözcük
I vardır?
yıllarından hayatının sonuna kadar denilenibilir ki yalnız güzel
II III A) Emekli olmadan da biraz birikim yapmıştım.
eserleri önemsemiş, onlardan daha üstün bir değerin varlığını B) Utanınca yanakları kızardı küçük kızın.
IV V C) Fiilde çatı konusunu da dün işledik.
tanımamıştır. D) Çocuklar, yüksekten çok korkuyorlardı.
E) Ben millî ve manevî değerlere önem veririm.
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangileri hem ya-
pım hem de çekim eki almıştır?
Çözüm:
A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV
D) III ve V E) IV ve V

Çözüm:

3. Birleşik Sözcükler
YAPISINA GÖRE SÖZCÜKLER En az iki sözcükten oluşan, tek bir kavramı karşılayan kalıplaşmış
sözcüklere birleşik sözcük denir.
1. Basit Sözcük
 Yapım eki almamış ya da birleşme yoluyla yeni anlam yüklenme- A) Birleşik Sözcüklerin Oluşum Yolları
miş sözcüklere basit sözcük denir. 1. Ses olayı (düşme-türeme) yoluyla:
 Kök durumundaki sözcükler ve yalnızca çekim eki almış olan R kahvaltı, kaynana, peki, nasıl, birbiri, bazen, kaybolmak, cu-
sözcükler basit yapılıdır.  martesi; affetmek, halletmek...
R Gözüm, evden, köyler…
2. Tür kayması yoluyla:
R çekyat, ateşkes, biçerdöver, gecekondu, mirasyedi, dedikodu,
2. Türemiş Sözcükler uyurgezer, gelgit, tutkal…
 Yapım ekleriyle kök ve gövdelerden geliştirilmiş sözcüklere tü-
remiş sözcük denir. 3. Anlam kayması yoluyla:
R yurtsever, yer çekimi, toplumbilim, kuzeybatı, ayakkabı, so-
 Bir sözcüğün türemiş olabilmesi için en az bir tane yapım eki al-
nuç, demir yolu…
ması gerekir.
(İki sözcük de anlamını korur.)
R saman-lık, toz-lu, tat-sız, süt-çü, ben-cil, çalış-kan...
R keçiboynuzu, suçiçeği, devetabanı, hanımeli, kuşburnu, tah-
takurusu, ezogelin…
dikkat (İkisi de anlamını yitirir.)

Gövde: Köklere yapım eklerinin getirilmesiyle oluşan türeme- R doğumevi, rüzgar gülü, aşçıbaşı, kütüphane, yeryüzü, ye-
ye denir. Bir sözcük birden fazla yapım eki almışsa o sözcüğün relması, gelivermek…
gövdeden türemiş bir sözcük olduğunu söyleyebiliriz. (İkincisi anlamını yitirir.)
R Gör-: Kök R bay kuş, köpek balığı, deve kuşu, ateş böceği, kuş üzümü,
R Gör-gü: Gövde sigara böreği…
R Gör-gü-süz: Gövdeden türemiştir. (İlki anlamını yitirir.)

3
ADF 12 TÜRKÇE ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı

B) Oluşum Biçimleri -ım, -im

1. Belirtisiz ad tamlaması biçiminde:  Bu ek, çekimli fiile gelmişse I. tekil şahıs eki olur. Bu kullanımda
sözcüğün başına “ben” sözcüğü gelebilir. Bu kullanım çekim eki-
R bülbülyuvası, aslanağzı, Adapazarı, balayı …
dir.
2. Sıfat tamlaması biçiminde: R Bilirim her gecenin bir dert olduğunu.
R Uludağ, sivrisinek, alabalık…
 I. tekil kişi iyelik eki olur. Bu ek isme gelerek sahiplilik anlamı katı-
3. Cümle biçiminde: yorsa iyelik eki olur. Bu ekin başına “benim” sözcüğü gelebilir. Bu
R imambayıldı, hünkarbeğendi, kaptıkaçtı… kullanım çekim ekidir.
R Belki sesim çığlık çığlık duyulur.
4. Fiilimsi biçiminde:
R yediveren, günebakan, gökdelen, ağaçkakan…  I. tekil (ben) ve I. çoğul (biz) sözcüklerin tamlama kurduğu du-
rumlarda tamlayan eki olur. Bu kullanım çekim ekidir.
5. Birleşik fiil biçiminde:
R Gel benim derdime bir derman eyle!
 Yardımcı eylem: İsim ve et-, ol-, eyle-, kıl- eylemlerinin kay-
naşmasıyla oluşur.  Ek fiil eki olur. İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları yük-
lem yaparsa ek fiil olur.
R kabul etti, kahroldu, hak ediyorsun...
R Her gece kapını yoklayan benim.
 Kurallı birleşik fiil biçiminde: -ebil (yeterlik), -eyaz (yaklaş-
ma), -edur, -ekal, -egel (sürerlik), -iver (tezlik) fiilleriyle yapılır. R Ben bir garip ceylanım bu dağlarda.

R yapabilirim, gidedur, çözebildi, düşeyazmış, geliver, baka-  Fiilden isim yapım eki olur.
kaldım... R Bilim adamları diyabete çare arıyor.

dikkat
Yeterlik fiilinin (ebilmek) olumsuzu da birleşik fiildir. örnek 2
R Ben bu soruyu çözebilirim. (Çözemem) Aşağıdaki cümlelerde geçen “-ım” ekinin görevlerini yazınız.
R Bunu sen de yapabilirsin. (Yapamazsın) 1. Okulum bu yıl bitiyor.
2. Dedesinin ölüm haberini askerde aldı.
 Deyim ya da kalıplaşmış söz biçiminde: 3. Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya.
R kulak kesilmek, gönül koymak, vazgeçtim, öngörüyorum, 4. Aldığım ceketi o da çok beğendi.
varsaydım… 5. Bizim ailemiz Balkanlardan gelmiş.
6. Zamir biçiminde: 6. Çok yorgunum, beni bekleme kaptan.
R herhangi biri, birçoğu, herkes… 7. Dükkândaki ürünlerin sayımı yapılacak.
7. Yansıma biçiminde:
R çıtçıt, fiskos, gırgır...

8) İyelik eki almış biçimde: uygulama 2

R başıboş, bağrıyanık, sütübozuk…  Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, işlevi bakı-
mından ötekilerden farklı bir ek almıştır?

A) Evin onarım işlerini bu firma yapacak.

KARIŞTIRILAN EKLER
B) Eşim, doğum günümde bana hediye almış.
-a, -e:
C) Filmi izlerken içim kıpır kıpır oldu.
 Yönelme (yaklaşma) hâl eki olur. Bu kullanım çekim ekidir. D) Dolu yağışından dolayı verim az oldu.
R Öğretmene güzel bir hediye aldık. E) Pancar söküm zamanı haftaya başlayacak.

 İsimden fiil yapım eki olur. Çözüm:

R Kendi düğününde zeybek oynadı.

 Fiilden isim yapım eki olur.

R Denemede süre sıkıntısı yaşadım.

4
ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı
-ın, -in
 Tamlayan eki olur. Bu kullanım çekim ekidir.
R Evin kapısı açık kalmış.
 İyelik eki olur. Bu kullanım çekim ekidir.
R Evin oldukça güzelmiş.
 Emir kipinin 2. çoğul çekiminde şahıs eki olur. Bu kullanım çekim
ekidir.
R Yarın söylediğim yere gelin.
 Fiilden isim yapım eki olur.
R Biricik kızım gelin olmuş, gidiyor.
 Fiilden fiil yapım eki olur.
R Kimse var mı diye etrafa bakındı.
 İsimden isim yapım eki olur.
R Köylüler yazın yaylaya çıkıyor.
analiz 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, işlevi bakı-
mından ötekilerden farklı bir ek almıştır?
A) Yayın piyasasında önemli etki yarattı.
B) Bu sözlerimi bir kenara yazın, lazım olur.
C) Yarına kadar yapılacak bir yığın iş var.
D) Kitaba dizin eklemeyi de ihmal etmedik.
E) Tatili fırsat bilenler Akdeniz’e akın etti.
Çözüm:
-ı, -i
 Belirtme hâl eki olur. İsme gelerek ismi işaret eder. Başına “bu, şu,
o” sözcüğü gelebilir. Bu görevde “neyi” ve “kimi” sorularına ce-
vap verir. Bu kullanım çekim ekidir.
R Kitabı masanın üzerine bırakabilirsin.
R Bizi bilenler iyi bilir.
 3. kişi iyelik eki olarak kullanılabilir. Bu görevde sözcüğün başına
tamlayan (onun) gelebilir. Sahiplilik bildirir. Bu kullanım çekim
ekidir.
R Sesi hiç çıkmıyor, sanırım korktu.
 Fiilden isim yapım eki olarak kullanılabilir.
R Eleştiri başarıya ulaşmanın anahtarıdır.
TÜRKÇE ADF 12
uygulama 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-i” eki yapım eki olarak kul-
lanılmıştır?
A) Gözleri dalgasız bir deniz gibiydi.
B) Ben bu yüzü yıllar geçse de unutmam.
C) Düzenli olursan başarı da gelir.
D) Bu yazı Antalya’da geçireceğim.
E) Bu şiiri okuyunca çok duygulanıyorum.
Çözüm:
-den
 Ayrılma hâl eki olur. Bu kullanım çekim ekidir.
R Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
 Tamlayan (-ın) eki olur. “-dan” ekinin yerine “-ın” eki gelebiliyor-
sa bu görevdedir. Bu kullanım çekim ekidir.
R Öğrencilerden bazıları bugün gelmeyecek.
 Sıfat yapma görevinde kullanılabilir. Bu kullanımda yapım eki
olur.
R Bugün benim için sıradan bir gündü.
uygulama 4
“Bu resimdekilerden hangisini tanıyorsun?” cüm­lesinde geçen
“-den” ekinin görevi, aşağıdakilerin hangisine uymaktadır?
A) Okuldan sonra bir yerlerde oturalım.
B) Gelenlerden biri ilkokul arkadaşımdı.
C) Belediye Başkanı uzaktan akrabamızdır.
D) Toplantıya hepsinden önce ben geldim.
E) Gerçekten yemekler çok güzeldi.
Çözüm:
5
ADF 12 TÜRKÇE ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı

-mez, -ar, -dik, -ecek, -miş örnek 3

 Yükleme gelirse kip eki olur. Bu kullanım çekim ekidir. Aşağıdaki altı çizili sözcükleri basit/türemiş/birleşik sözcük
olarak değerlendiriniz.
R Yarına kadar bu konudan soru çözecek.
Cümleler Basit Türemiş Birleşik
R Bunu senin kırdığını herkes görmüş.
1. Uzaktan geliyorlar.
R Su akar, Türk bakar.
2. Sonunda işim bitti.
R Senin davranışlarını hiç benimsemez.
3. Cumartesi geleceğiz.
R Evde kimseyi göremedik. 4. Bu filmi izledim.
5. Deniz kenarında bekle.
6. Evi iş yerine yakındı.
7. Korkudan titriyordu.
 Yükleme gelmeyip isim soylu sözcük türetirse yapım eki olur.
8. Sınavın nasıl geçti.
R Tükenmez çilem bitmedi. 9. Ev, yolgeçen hanı oldu.
R Artık kitapta çözecek soru kalmadı. 10. Toplu olarak gezmeyin.

R Güngörmüş bir adam olduğu her halinden belliydi. 11. Orada seni göremedik.

R Bunu görmemek için bakar kör olmak gerek. 12. Faizler yükseliyor.

R Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç. 13. Eserinde köyü işliyor.
14. Atlar dörtnala koşuyor.
15. Her gün yolunu gözledi.
16. Patlama kulakları çınlattı.
17. Güzeller gözyaşı döksün.
dikkat 18. Bitmiyor bu yollar.
Bu ekleri alan sözcük kalıcı bir ad yaparsa yapım eki olur. 19. Bu tarlaya mısır ekin.
R Yazar, bu romanı lise yıllarında yazmış
20. Pişmiş aşa su katıyorsun.
R Dolmuş, okulun önünden geçiyor.
21. Yemek bir saatte pişmiş.
R Kantinden içecek alacağım.
22. Hiç bitmez bizim vatan
R Bir yaştan sonra insan geçmişte yaşar.
sevdamız.
R Tek gelirleri evden gelen kiraydı. 23. Bitmez bir enerjisi vardı
R Artık çocuklarımın geleceğini düşünmem gerek. onun.
R Sınıfta açacağı olan öğrenci arıyordu. 24. Onu aramadık yer kalmadı.
25. Senin yokluğunu çok
hissettik.
26. Yakacak odun bulalım.
27. Sobayı annem yakacak.
dikkat
28. Tüm sıkıntıları giderdi.
“-ar” eki fiilden fiil yapım eki olarak da kullanılabilir.
29. Maçın sonucu ne oldu?
R “Adam, cebinden bir tomar para çıkardı.”
30. Kuşa yem verin.
“çıkardı” sözcüğü bu cümlede “çıkmak” fiilinden yapım eki
alarak “çıkarmak” fiili olmuştur. 31. Adaşım gelmiş sınıfa.

6
ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı ANALİZ TESTİ ADF 12

1. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi di- 4. Aşağıdaki birleşik sözcüklerden hangisi oluşumu bakı-
ğerlerinden daha çok yapım eki almıştır? mından farklıdır?

A) Bütün eserlerimizi toplumcu bir bakış açısıyla vermeyi bir
borç bildim.
B) Yarışmada birincilik için yarışan karateciler minderin üstün-
de ter döküyorlardı.
C) Öğrencilerimizi ilerleyen günlerde İstanbul gezisine götür-
meyi düşünüyoruz.
D) Annem hiçbir çocuğunu ötekinden üstün tutmaz, araların-
da ayrımcılık yapmazdı.
E) Başarılarınızın devamı için çok çalışmanıza gerek yok, de-
vamlı çalışın yeter.
2. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangi-
si hem yapım hem çekim eki almıştır?
A) adamotu B) hanımeli C) aslanağzı
D) ayakkabı E) sivrisinek
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik bir sözcük kulla-
nılmamıştır?
A) Oturma odasındaki çekyatların altını hep kitaplarla doldur-
muşlardı.
B) Durduk yerde bana niçin bağırdığını açıklaması gerekiyor.
C) Akşam yemeğinden sonra sol göğsünde hafif bir acı hisse-
diyordu.
D) Ayakkabıları dar olduğundan bütün gün zar zor yürümüş-
tü.
E) Hasta girdiği yerden bir süre sonra sapasağlam çıkınca he-
pimiz çok şaşırdık.

A) Bebek tüm gece annesinin gözüne bir damla uyku koyma-

dı.
B) Evin çatısında beslediği kuşlarına her gün yemlerini verirdi.
6. Aç kaldım, susuz kaldım,
C) Gün oldu bir yudum suya muhtaç kaldılar ama kimse bunu
Hain, karanlıktı gece,
bilmedi.
Can garip, can suskun,
D) Bölgenin kuzey yamaçlarında dağınık bir yerleşim söz ko-
Can paramparça...
nusuydu.
Ve ellerim, kelepçede,
E) Köyün en anaç ve etli tavukları bu yaşlı teyzemizde bulu-
Tütünsüz, uykusuz kaldım,
nuyordu.
Terk etmedi sevdan beni...
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisine yer verilmemiş-
tir?

A) Kip ve şahıs eki almış fiillere

B) Çokluk ekinden sonra gelen iyelik ekine
C) Tamlayan eki almış sözcüklere
D) Geçmiş zaman kipi alan birleşik eyleme
E) Birden çok yapım eki alan sözcüklere
3. Gözlerimi sıkıca kapattım ve anıları
I II III
aklımın derinliklerine iterek, saklandıkları
IV
karanlık köşelere dönmeye zorladım.
V 7. Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisi, diğerlerinden
Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerden hangisi yapısı farklı bir yolla oluşmuştur?
bakımından diğerlerinden farklıdır?
A) biçerdöver B) mirasyedi C) yurtsever
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V D) imambayıldı E) gecekondu

7
ADF 12 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 5: Sözcükte Yapı

8. Funda Öğretmen, Türkçe dersinde “-i, -ı” eklerinin görevlerini 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-den” eki cümleye farklı
anlatmış ve öğrencilerinden konuyla ilgili örnekler vermeleri- bir anlam katmıştır?
ni istemiştir. Daha sonra öğrenciler tahtaya sırayla şu cümlele-
ri yazmışlardır: A) Yanlış adımlar attığından şirket zarar etti.
Elmas :
“İstanbul’a yazın yapacağımız gezi için şimdiden B) Parasızlıktan evin kirasını bile ödeyememişlerdi.
hazırlıklara başladık.” C) Halk için yazdığından sade bir dil kullanmış.
D) Senin yaptıklarından memnun olduğumu söyleyebilirim.
Fethi :
“Akşamdan beri dişi ağrıyordu.”
E) Küçük çocuk, korkudan tir tir titriyordu.
Gözde :
“Bu yapı Mimar Sinan’ın ustalık eseridir.”
Mehmet : “Kardeşi, tıp fakültesini dereceyle bitirmiş.”
Betül : “Bilgisayarı kapatıp biraz da ders çalışmalısın.”
Yukarıdaki öğrencilerin verdikleri örneklerdeki “-ı, -i” ek-
leri görevleri bakımından ikişerli eşleştirilirse hangi öğ-
rencinin örneği dışta kalır?

A) Betül B) Mehmet C) Gözde

D) Elmas E) Fethi
12. Vuruldumsa gözlerinin gül bahçesine 
Yürek çizen şimşeklerse kaçamak bakışları 
İşte buna sevmek derler dedimse
Çattımsa acıların en güzeline 
Yedirdimse uykuları o tatlı kuşa 
9. Bugüne kadar çok sayıda karma sergide adı geçen sanatçı,
Benim olsun demedim ki
I II
Bu dizelerde türemiş yapılı kaç sözcük vardır?
iki yıldır çalışmalarını sürdürdüğü üçüncü kişisel sergisi
III IV
A)  8 B)  9 C)  10 D)  11 E)  12
“Yaşamdan İzler”i sanatseverlerle buluşturmaya hazırlanıyor.
V
Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerle ilgili olarak aşa-
ğıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. si, yönelme eki almış birleşik bir sözcüktür.

B) II. si, bulunma hâl eki almış, türemiş bir sözcüktür.
C) III. sü, gövdeden türemiş bir sözcüktür.
D) IV. sü, basit yapılı bir sözcüktür.
E) V. si, farklı türde yapım ekleri almıştır.
10. I. Görevliler, bu odayı niçin temizlemiyorlar?
II. Meslektaşlarımla birer çay içmek istedim.
III. Burası gerçekten çok güzel bir yermiş.
IV. Bütün gün evden dışarı çıkmadım hiç.
V. Sus da bizi dinle, hep sen konuşuyorsun.
Yukarıdaki cümlelerden hangisinde, basit, türemiş ve bir-
leşik sözcükler kullanılmıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV
13. Annemin eğitmen olarak çalıştığı çocuk yuvasına gittik. Ger-
I II
çekten olağanüstü çocuklarla karşılaştık. Çocuklardan sadece
III IV
ikisi keman çalamıyordu.
V
Bu parçadaki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağıdaki-
lerden hangisi söylenemez?
A) I. sözcük, tamlayan eki almıştır.
B) II. sözcük, yönelme eki almıştır.
C) III. sözcük, birleşik yapılı somut bir sözcüktür.
D) IV. sözcük, çokluk ekinden sonra hâl eki almıştır.
E)  V E) V. sözcük, isimleşmiş bir sayı sıfatıdır.

1-D 2-B 3-A 4-E 5-E 6-C 7-A 8-A 9-D 10-A 11-D 12-A 13-C

ADF-12 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-12’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 6: SES BİLGİSİ
ADF 13
SES OLAYLARI - 1
 Ses: Titreşim sonucu oluşan ses dalgasıdır.  Türetilirken Ünlü Düşmesi Olabilir:
 Harf: Seslerin yazıdaki karşılığıdır. Yapım eki alırken ünlülerden biri düşebilir.

 Ünlü Harfler: Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çı- R “Uykusu çok ağırdı.” cümlesinde “uyu-” sözcüğü yapım eki
kan seslerdir. alınca ünlü düşmesi olmuştur.

R Örnek:
Düz Yuvarlak sarı-ar / sarar- sıyır-ık / sıyrık
Geniş Dar Geniş Dar oyun -a / oyna- kavuş-ak / kavşak
devir-im / devrim ileri-le / ilerle-
Kalın a ı o u
dilenici / dilenci oyulum / oylum
İnce e i ö ü

dikkat Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türetilirken ünlü düşmesine
Türkçede uzun ünlüler yoktur. Arapçadan veya Farsçadan
Türkçeye gelen kelimelerde görülür.
Örneğin; adâlet, kâide, kâğıt, hikâye, rüzgâr…
 Ünsüz Harfler: Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslerdir.
uygulama 1
uğramış bir sözcük yoktur?
A) Yaşlı adam, bahçesinde farklı farklı hayvan besliyordu.
B) Ünlü yazar, eşi öldükten sonra yalnız yaşamaya başladı.
C) İşin aslını öğrendiğimde oldukça şaşırmıştım.
D) İlk defa geldiğim bu kasaba, güzel bir yere benziyor.
E) Zaman biraz ilerleyince misafirler de ayrılmaya başladı.

Süreksiz Sürekli Çözüm:

Sert p, ç, t, k f, h, s, ş
Yumuşak b, c, d, g ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

SES OLAYLARI
1. Ses Düşmesi  Birleşme Sırasında Ünlü Düşmesi Olabilir:
İki kelime birleşirken ünlü düşmesi olabilir.
 Kelime kökündeki seslerden biri ya da birkaçının düşmesidir.
R Kahvaltı yapmadan okula gitti.” cümlesinde “kahve-altı /
kahvaltı” kelimesinde birleşme sırasında ünlü düşmüştür.
a) Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)
Ünlü düşmesi birkaç sebepten kaynaklanır: R Örnek: sabır etmek / sabretmek
ne asıl / nasıl
 Çekim Eki Alınca: İkinci hecesinde “ı, i, u, ü” dar ünlüleri bu- kayın ana / kaynana
lunan bazı sözcükler  ünlü harfle başlayan bir ek aldıkların- bazı-an / bazen
da sözcüğün ikinci hecesindeki “ı, i, u, ü” dar ünlü harf düşer.
 Ek fiil (-idi, -imiş, -ise), “ile” ve “-ken” eklerini alan sözcük-
R “Oğlu iyi bir bölüm kazandı.” te ünlü düşmesi olabilir.
Bu cümledeki “oğul” sözcüğü çekim eki alınca ikinci hecedeki
R Örnek: zor-idi / zordu
dar ünlü düşmüştür.
gelecek-imiş / gelecekmiş
R Örnek: uçak-ile / uçakla
tavır- ı / tavrı, fikir-i / fikri, nesil-i / nesli, alın-ım / alınım uyur-iken / uyurken

1
ADF 13 TÜRKÇE ÜNİTE 6: Ses Bilgisi

dikkat analiz 1
Bazı ikilemelerde ünlü düşmesi olmaz. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?
Örnek: omuz omuza, gönülden gönüle
A) Bu olaydan sonra durumun seyri değişti.
B) Yıllık iznimi tatile çıkarak değerlendireceğim.
dikkat C) Organ nakliyle sağlığına kavuşanlar gittikçe artıyor.
Ünü düşmesinin olması gereken yerde ünlünün düşürül­me­ D) Çağırılmadığım bir yere gitme gibi bir huyum yok.
mesi yazım yanlışlığına neden olur. E) Yağmur aniden bastırınca sığınacak yer aradık.
Örnek: “Nesili tükenmekte olan bazı hayvanlar koruma
altına alındı.” cümlesindeki “nesili” kelimesi, “nesli” şeklinde
yazılmalıdır.
Çözüm:

dikkat
Türk Dil Kurumunun web sitesinde yayımladığı ünlü düşmesi
ile ilgili bir uyarısı da “İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora,
yukarı, aşağı”  gibi kelimelerin, ek aldıklarında sonlarında
bulunan ünlü harflerin düşmemesi gerektiğidir. Daha önce
aşağıdaki her iki yazım şekli de doğru olarak kabul edilirdi
ancak bu durumun değiştiği görülmektedir.

   Doğru              Yanlış    örnek 2

İçeride            İçerde
Dışarıdan       Dışardan Aşağıdaki tablodaki cümlelerde ünlü düşmesine uğramış söz-
İleride             İlerde cüğün altını çizip ses düşmesinin sebebini karşısına yazınız.
Şuradan         Şurdan
Orada             Orda Cümleler Sebebi
Yukarıda       Yukarda 1. Bunu bana niçin söylemedin?
2. Dirlik düzenlik içinde yaşıyordu eskiden.
3. Ben onun gönlünü almayı bilirim.

örnek 1 4. Onun yaptıklarına sabrediyorum.

5. Burası için yeni bir proje tasarladık.
Aşağıdaki tablodaki cümlelerde yazım yanlışı olan kelimelerin
altını çiziniz. 6. Dükkânı başkasına devretti.
7. İçi süprüntü dolu küreği boşalttı.
1. Emekli olunca dükkânı devir etti. 8. İki araç kavşakta kafa kafaya çarpıştı.
2. Törende çok mutlu olmuş, göğüsü kabarmıştı. 9. Seni eski bir arkadaşıma benzettim.
10. Cumartesi günü pikniğe gideceğiz.
3. Her yiğidin gönülünde bir aslan yatar.
11. Gözyaşlarıma hakim olamadım.
4. Düşman şehire girdiğinde her şeyi yakıp yıktı.
12. O, bir asrın tanığı olmuş.
5. Burası için yeni bir proje tasarıladık. 13. Aklından ne geçiyor senin?
6. Dışarda onların gelmesini bekledim. 14. Elif’in saçları büklüm büklüm.
15. Yeni yerler keşfetmek lazım.
7. Biraz ilerileyince sağa dönmelisiniz.
16. Kaç gündür çevrim dışısın.
8. Kazayı hafif sıyırıklarla atlattık.
17. Haşim, hüznün şairidir her zaman.
9. Orda boş boş duracağına gel de yardım et. 18. Zeytinyağlı yemekleri sever.

2
ÜNİTE 6: Ses Bilgisi TÜRKÇE ADF 13

YGS 2016 örnek 3

Çevresi büyük bir piknik alanı olarak düzenlenip halka açılan Aşağıdaki cümlelerde ünsüz düşmesi olan sözcüklerin altını
I çiziniz.
Mogan Gölü’nün kuşların kuluçka ve yavrulamasına ayrılan doğal
II Cümleler
park kısmında kıvrımlı ahşap yayla yolları ve kuş gözlemevleri
III IV V 1. Otobüs büyücek bir kasabadan geçti.
yapılmıştır.
2. Minicik ellerini uzatarak Bu taş nedir, diye sordu.
Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi
yoktur?
3. Yerli oyunların çeviri oyunlara oranı değişti ve yükseldi.
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
4. Bir dostumuzun teklifiyle İstanbul’da küçücük bir ev almıştık.

Çözüm:
5. Doktorun eksilmeyen güleçliğini maske sanıyor.

6. İşimizi çabucak bitirip yemeğe geçeceğiz.

7. Gelip gidişleri giderek seyreldi ve bir zaman sonra tümüyle

bitti.

8. Odanın içi hâlâ sıcacıktı bizim geldiğimizde.

b. Ünsüz Düşmesi: 9. Başkalarını küçümseyerek kendini yüce gösteremezsin.

 “k” ünsüzü ile biten bazı sözcükler “-cık, -cik, -cuk, -cük,
10. Sağlıcakla kalın, deyip odadan ayrıldı yaşlı kadın.
-cak, -cek” eki aldığında “-k “ sesi düşer.

R sıcak-cık / sıcacık 11. Ufacık boyu olsa da aslan gibi yüreği vardı bu yiğidin.
R küçük-cük / küçücük
R yumuşak-cık / yumuşacık
R bebek-cik / bebecik
R çabuk-cak / çabucak

 “k” ünsüzü ile biten bazı sözcükler “-l” yapım eki aldığında uygulama 2
“-k “ sesi düşebilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ünlü hem ünsüz düşme-
R ufak-l / ufal- si vardır?
R alçak-l / alçal-
R yüksek-l / yüksel- A) Uçak, Narita Havalimanı’na inmek üzere alçalmaya başladı.
R yamuk-l / yamul- B) İstanbul’un çevresinde yükselen bazı binalar tarihî dokuyu bo-
R savruk-l / savrul- zuyor.
C) Filme kendini o kadar kaptırdı ki onun çabucak bitmesini istemi-
 “gülüş-cük / gülücük, öpüş-cük / öpücük” sözcüklerinde yor.
“ş” harfinin düşmesi de ünsüz düşmesi sayılır.
D) Yaz başına kadar bu yüce dağlardan kar hiç eksilmiyor.
 Bazı durumlarda sözcük ek aldığında ya da başka sözcüklerle E) Gözyaşları yanağından süzülüp yere düştü küçük çocuğun.
birleştiğinde ünsüz düşmesi olabilir.

R ad-daş /adaş
R kalk-dır / kaldır- Çözüm:

R üst- teğmen/ üsteğmen

R yeşil-er / yeşer-
R gel-dir / getir-

3
ADF 13 TÜRKÇE ÜNİTE 6: Ses Bilgisi

2. Ses Türemesi örnek 4

Aşağıdaki cümlelerde ünlü ya da ünsüz türemesi olan kelimele-
a. Ünlü Türemesi
rin altını çizerek ne tür bir ses olayı olduğunu karşısına yazınız.
 Tek heceli bazı sözcükler, “-cik” küçültme eki aldığında araya
fazladan bir ünlü girer. Cümleler Ses Olayı
Futbolcu transfer için gelen teklifleri
R dar-cık / daracık 1.
reddetti.
R bir-cik / biricik
Daracık ve bozuk kaldırımlardan çamurlu
R az-cık / azıcık 2.
sular akıyordu.
R genç-cik / gencecik
3. Hırsızlar güpegündüz soygun yaptı.

4. İşlerimi erken halledersem sizinle gelirim.

 Bazı pekiştirmelerde pekiştirme hecesi ile pekiştirilen sözcük
5. Çocuklara başarı hazzını da tattırmak gerek.
arasında ünlü türemesi görülebilir.
6. Bazen affetmek de büyük erdemdir.
R güp-gündüz / güpegündüz
7. Benim hakkımda yalan yanlış
R sap-sağlam / sapasağlam
konuşuyorlarmış.
R yap-yalnız / yapayalnız
8. Bu devirde sırrını en yakın arkadaşına bile
söyleme.
9. Onun derslerinde biricik zaman ve mekân
b. Ünsüz Türemesi (Ünsüz İkizleşmesi) ölçüsü diyalogdur.
10. Elektrik hattındaki bir arızadan dolayı
 Dilimize Arapçadan giren bazı kelimeler, yardımcı eylem aldı-
elektrikler kesildi.
ğında ünsüz türemesi olur.
11. Azıcık yüz versem tepeme çıkıyorlar.
R hal-et / hal-l-et-
12. Gencecik çocuk, yazık etti kendine.
R af-et / af-f-et-
R ret-et / red-d-et-
R his- et / his-s-et-
R zan-et / zan-n-et-

uygulama 3
 Dilimizdeki bazı yabancı sözcükler çekim eki aldıklarında ün-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem ünlü hem ünsüz türeme-
süz türemesi gerçekleşir.
si vardır?
R tıp-ı / tıbbı
A) Küçücük meseleyi ben olmadan halledemiyorlar.
R hak-ım / hakkım
B) Evde yapayalnız kalınca bunaldığımı hissediyorum.
R sır-ın / sırrın
C) Küçük dağları kendi yarattığını zannediyordu.
R hat-ı / hattı
D) Bu daracık yoldan arabanın geçmesi çok zor.
R hac-a / hacca
E) Bu adam, sözleriyle haddini aşmaya başladı.
R üs-ü / üssü

dikkat Çözüm:

Ünsüz türemesi ek alırken gerçekleşir. Bazı sözcüklerin kökün-

de aynı sesin yan yana gelmesi ünsüz türemesi sayılmaz.
R Şiddet, kuvvet, millet

4
ÜNİTE 6: Ses Bilgisi TÜRKÇE ADF 13

3. Ses Değişimi Yumuşamaya Aykırılık: Bazı durumlarda yumuşaması gereken

seslerin yumuşamamasıdır.
a. Ünlü Değişimi / Kalınlaşması  Bazı tek heceli sözcüklerde olmaz.
 I. ve II. tekil kişi zamirleri (ben ve sen) yönelme hâl eki (-a) R Sütü, içi, eki, ölçütü, küpü, yapım, korku, seçim...
aldığında ünlü değişmesi olur.
 Bazı yabancı sözcüklerde olmaz.
R Ben-a / bana
R Hukuk-u, millet-i, sanat-ı, merak-ım ...
R Sen-a / sana
 Özel isimlerin okunuşunda yumuşama olur ancak yazımında yu-
muşama yapılmaz. Yumuşama yapılırsa yazım yanlışı olur.
b. Ünsüz Değişimi (Ünsüz Yumuşaması) R Zeynep’ i, Dilek’e, Ahmet’e, Uşak’a…
 p - ç - t - k sert ünsüzleriyle biten sözcüklerden sonra ünlüyle
başlayan bir ek geldiğinde sondaki seslerin b - c - d - g (ğ)’ ye
dönüşmesidir. uygulama 4
R kitap-a / kitaba Aşağıdaki sözcüklerden hangisi ünlü ile başlayan bir ek aldı-
ğında ünsüz değişimi olur?
R ak-ar / ağar-

R ilaç-ı / ilacı A) kanıt B) sepet C) taşıt

D) anıt E) simit
R sokak-ı / sokağı
Çözüm:
R yut-um / yudum

R aldık-ı / aldığı

R sonuç-u / sonucu

R denk-im / dengim

analiz 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde süreksiz sert ünsüzlerin yu-
örnek 5
muşamasına bir örnek vardır?   
Aşağıdaki cümlelerdeki ünsüz yumuşaması olan sözcüklerin
A) Bu kitapları sadece arka kapağına bakarak değerlendirme olası- altını çiziniz.
lığı yoktur.
B) Önemini gün geçtikçe artıran turizm endüstrisinde, son aylarda 1. Daha değirmene adım atar atmaz titremiştim. 
büyük gelişmeler yaşanmakta.
2. Günümüzde her şeyin sahtesi çoğaldı.
C) Temel duyguların yüz ifadeleriyle aktarılması kısmen doğuştan
gelir. 3. Daha yirmi yaşıma girmeden saçlarım ağarmaya başladı.
D) Motorlu taşıtlarda çevreye verilen zararı azaltmak için filtreler 4. Belki kafa dengi birini bulurum diye çarşıya indim.
kullanılır.
5. Duvarları aynı renge boyayınca işimiz çabuk bitti.
E) İnsanlar bir dildeki kelimeyi duyduklarında o kelimenin diğer
dillerdeki karşılıkları da etkinleşiyor. 6. Onların da karnı acıkmış olacak ki söz yemekten açıldı.

7. Sınav sonucuna göre iyi bir üniversiteye yerleşirsin.

Çözüm:
8. Ne olursa olsun bildiğin yoldan şaşma.

9. Üzerindeki ceketin rengi solmuş.

10. Hiçbir zaman umudumu yitirmedim.

5
ADF 13 TÜRKÇE ÜNİTE 6: Ses Bilgisi

örnek 6 uygulama 5
Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili sözcüklerde meydana gelen Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, tü­retilirken
ses olaylarını karşısındaki boş­luğa yazınız. bir ünlü kaybına uğramıştır?   

A) Sıcaklar bastırınca yapraklar sararmış.

1. Trafik cezasının affedilmesini bekliyor.
2. Daracık bir evde ailecek oturuyorlar.
3. Küçücük bir çocuk bunu yapamaz.
B) Geçen yıl dikilen bu elbise iyice daralmış.
C) Gece uykusuz kaldığından gözleri morarmış.
D) Kilo alınca bebeğin yanakları pembeleşmiş.

4. Evinde birçok hayvan besleyen biriydi. E) Babamın saçları yirmi yaşında beyazlaşmış.

5. Bize haber vermeden sessizce gitmişti.

Çözüm:
6. Sınavı kötü geçince gözyaşlarını tutamadı.

7. Dergimizin kapağı dikkat çekici oldu.

8. Bütün evi bana temizletecekmiş.

9. İlacın acımsı tadını gidermek için şeker yedi.

10. Mektubuna cevap yazmayacak mısın?

11. Günlerdir aynı konunun tartışılması sabrını
taşırdı.
12. Bugün adaşım işe de gelmedi.
analiz 3
Aşağıdakilerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem de ses
13. Küçük kardeşim üsteğmen olarak görev ya-
düşmesi vardır?      
pıyor.
14. Azıcık kızsan kendini kötü hissediyor. A) Emanet eşeğin yuları gevşek olur.
15. İşlerin çoğunu bitirdik sayılır. B) Aza kanaat etmeyen çoğu hiç bulamaz.
C) Kırlangıcın zararını biberciden sor.
16. Her şey gitgide düzeliyor.
D) Hasta olmayan, sağlığın kadrini bilmez
17. Bağladım canımı zülfün teline.
E) Derdini söylemeyen derman bulamaz.
18. Yurdumun üzerindeki kara bulutlar, yüreği-
me çöküyor.
Çözüm:
19. Fatih İstanbul surlarına dayanmış, ben ise
utancımdan gidemiyorum.
20. Hangi sevda şu solgun yüzümü ağartır.
21. Sırrımı yazsın nakkaşlar, künyemdedir ihti-
şamlı sevdalar.
22. Ben sana mecburum sen yoksun.

23. Yavaş ilerle ey gece rüyam bitmesin.

dikkat
24. Bugün okulda öğretmenlerle kahvaltı yapa-
 Türkçede bazı sözcüklerde ön ünlü düşmesi görüle­bilir.
cak.
R ısı - cak → sıcak
25. Bir defa başarı hazzını tadan öğrenci ders ça-
lışır. R ısı - t - ma → sıtma
 Kimi şiirlerde ölçüyü tutturmak için bazı ünlüler düşebilir.
26. Akrebin kıskacında yoğurmuş bizi kader
R Güzelliğin on par’etmez...
27. Nasıl unuturum ben senin adını?
R Karac’oğlan der ki gelir yazları

6
ÜNİTE 6: Ses Bilgisi
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesine uğra-
mış bir sözcük yoktur?
A) Bize verilen görevi akşama kadar halletmemiz gerektiğini
tekrar söyledi.
B) Arkadaşının sırrını ömrü boyunca saklayacağına dair ona
söz vermişti.
C) Zannımca bizim maaşlar bugün verilmeyecek.
D) Kapkara bir gecede tek başıma yola çıkınca kendimi çok
cesur hissetmiştim.
E) O kadar yorulmuştu ki bir süre sonra yumuşacık yatağa dü-
şüverdi.
2. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi
yoktur?
A) Son yılların en sıcak yazı yaşanıyor.
B) Onun tavrını hiç beğenmedim.
C) Öğrencilere isimlerinin bulunduğu ayraç hediye etti.
D) Filmin son sahnesi beni çok duygulandırdı.
E) Öğrenciler, sınavda iyi net yaptılar.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlü değişmesi vardır?
A) Sınavın başlamasına on dakika kaldı.
B) Bize çok güzel bir sofra hazırlamışlar.
C) Onun ne dediğini bana da söyler misin?
D) Kadir Bey, öğrencilerin sevdiği bir öğretmendi.
E) Yemeği ekmek bana bana yiyordu.
ANALİZ TESTİ ADF 13
4. Aşağıdakilerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem
de ünlü düşmesi vardır?
A) Küçük yaşlarda kaybettiği ailesine yıllar sonra tesadüfen
kavuştu.
B) Televizyon karşısında uyuyakaldığını annesi fark etmiş.
C) Kimseye hak etmediği değeri vermeyeceksiniz, dedi.
D) Kavşaktan geçen kamyonun sesi ile birden irkildi.
E) Bunca yıl emek vererek yetiştirdiği fıstık ağaçlarını budadı.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde türetilirken ün­lü kaybı-
na uğramış sözcük yoktur?
A) Her hafta sonu, ailesiyle yeni mekânlara giderdi.
B) Bir iş yapmadan önce mutlaka onu kafasında tasarlardı.
C) Çevresinde gördüğü her şeyi yazılarında da dile getirirdi.
D) Ağaçların sararan yapraklarını gördükçe babamı hatırlarım.
E) Uykusundan uyandığında gün çoktan öğleni bulmuştu.
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde fark­lı bir ses
düşmesi vardır?
A) Konu tekrarı yaptıkça çocuğun netleri de yükseliyor.
B) Köy dışına çıkınca toprak yol ikiye ayrılıyordu.
C) Saf tutan beyaz saçlı adam babama benziyordu.
D) Yıllar önce yaşadığı sevdanın acısı hâlâ içini sızlatıyor-
du.
E) Üniversiteyi büyük bir şehirde okuması çok yanlıştı.
7
ADF 13 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 6: Ses Bilgisi

7. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde hece düşmesi
olmamıştır?
A) Evimizin bahçesine diktiğimiz ağaç, baharda yeşermiş,
meyve bile vermeye başlamıştı.
B) Komşumuzun tavuğu yumurtlasa paha biçilmez, bizimki
yumurtlasa az veriyor diye boynuna bıçak bileriz.
C) Ağacın altında duran kamyondan damlayan benzin, çevre-
ye keskin bir koku salmıştı.
D) Yalnız kalma arzusu, belki de hayatın acımasız oyunlarına
karşı duyulan sitemin diğer adıdır.
E) İçi sızlamayan bir insandan nasıl ki merhamet beklemek
nafileyse doğmayacak günlerden de medet ummak o de-
rece boşunadır.
10. Bana gelip hisseni satın almak istiyorum, bana onu devret
I II III IV
deseydin sana elimden gelen yardımı ederdim.
V
Yukarıda numaralandırılmış sözcüklerle ilgili hangisi söy-
lenemez?
A) I. sözcüğün kökünde bir ses değişimi olmuştur.
B) II. sözcükte ünsüz türemesi olmuştur.
C) III. sözcükte ünlü daralması olmuştur.
D) IV. sözcüğün kökünde bir hece kaybı yaşanmıştır.
E) V. sözcükte ünsüz değişimi örneklenmiştir.

11. Karac’oğlan der ki ismim öğerler

Ağı oldu yediğimiz şekerler
Bu dizelerde altı çizili sözcükteki ses olayı aşağıdakilerin
8. Küçücük aklıyla bana ders vermeye çalışıyor. Azıcık sussam bi- hangisinde yoktur?
zim hakkımızı yiyecek.
Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? A) Yemeklerden sonra tatlı olarak tercih ettiğim yiyecek süt-
laçtır.
A) Ünlü düşmesi B) Kavşakta meydana gelen kazada iki araç çarpıştı.
B) Ünsüz düşmesi C) Öğretmen çocuğu övünce annesinin göğsü kabarmıştı.
C) Ünlü türemesi D) Bize ölümü gösterip sıtmaya razı etmeye çalışıyordu bu
D) Ünsüz türemesi davranışlarıyla.
E) Ünsüz değişimi E) Niye bütün gün çocuğun, evde tek başına kalmasını istedi-
niz.

9. Aşağıdaki cümlelerde, altı çizili sözcüklerin hangisindeki
ses olayı yanlış verilmiştir?
A) Küçük çocuğun sabaha kadar inlemesi anne babasını çok
üzdü. (ünlü düşmesi)
B) Ailedeki herkes babamın niçin bu kadar sinirlendiğini an-
lamaya çalışıyordu. (ünlü değişmesi)
C) Satıcılar, önceleri buraya çok geliyordu sonra bu gelişler
zamanla eksildi. (ünsüz düşmesi)
D) Daracık sokaklardan ilerleyip kalacağımız otele nihayet ge-
lebilmiştik. (ünlü türemesi )
E) Hiçbir zaman umudumu yitirmemem gerektiğini dedem-
den öğrendim. (ünsüz değişimi)
12. Diyelim ki yetişmiş bir balerinsin. Bodrum’a tatile gidiyorsun.
Yolda sebze çapalayan köylü kadınlara rastladın. “Dur hele,
şunlara biraz sanat yapayım.” dedin. Ayaklarının burnu üzerin-
de iki elini başının üzerinde halka yaparak “Kuğu Gölü Balesi”
pozisyonu aldın. O kadınlar senin ne yaptığını anlamaz. Çünkü
sanat toplum için yapılmaz.
Bu cümle aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Ünsüz benzeşmesi
B) Ünsüz yumuşaması
C) Ünlü daralması
D) Ünlü düşmesi
E) Ünsüz düşmesi

1-E 2-D 3-C 4-A 5-A 6-A 7-C 8-E 9-B 10-B 11-E 12-E

ADF-13 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-13’ü çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 6: SES BİLGİSİ
ADF 14
SES OLAYLARI - 2
4. Ünsüz Benzeşmesi (Ünsüz Sertleşmesi) örnek 1
Bu olaya ünsüz uyumu da denir.
Aşağıdaki cümlelerde benzeşme olan sözcüklerin altını çiziniz.
 “f, s, t, k, ç, ş, h, p” sert ünsüzlerle biten sözcüklerden sonra b, c,
d, g ile başlayan ekler geldiğinde bu seslerin p, ç, t, k seslerine Cümleler
dönüşüp sertleşmesidir.
1. Yumuşak ve içten sürdürdü konuşmasını.
R hafif-çe R sus-kun R bakmış-tı 2. 2005’te üniversiteyi bitirip dershanede işe başladım.
R kitap-ta R balık-çı R piş-kin
R Sinop’ta R bak-tı R bit-kin 3. Kitabın ikinci baskısı da kısa sürede tükendi.
R kalp-te R çiçek-çi R as-kı
4. Bugün bütün işçilerin maaşları ödendi.
R baş-ka R kaç-tı R sabah-çı
R 2015’te R çalış-kan R kes-kin 5. Çocuk, parayı kaptığı gibi markete gitmiş.

6. Görev nedeniyle uzun yıllar Sivas’ta yaşadım.

dikkat 7. Pistin dışına çıkan uçakta hafif hasar var.

üçgen, dörtgen, beşgen, çokgen, turunçgil... sözcükleri bu ku- 8. Uzun yıllar sonra onunla Denizli’de karşılaştık.
rala uymayan sözcüklerdir.
9. Ne demişler: Çocuktan al haberi.
Akbaba, Akdeniz… gibi birleşik sözcüklerde bu kural aranmaz.
10. Bu saat bana dedemden kalmıştı.

dikkat
Ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaması yazım yanlışlığına ne-
den olur.

R 1974’de dünyaya geldi.

R Çiçekciden bir gül aldım.
R Zonguldak’da üç yıl çalışdım. uygulama 2
Birkaç haftadır sokaklarda gençlerin başındaki şapkalara bakıyo-
I II
uygulama 1 rum. Hepsi rengarenk: fıstık yeşili, mavi, turuncu, siyah, kahve ren-
III
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisin­de yazım gi… Artık bu aksesuarın günlük yaşamımızda vazgeçilmez bir yere
yanlışı yoktur? IV
sahip olduğunu iyice kabul ettik.
A) Kiralık, ucuzca bir ev arıyorum. V
B) Yumruğunu sertce masaya vurdu. Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin hangisinde “ünsüz benzeş-
C) Eşi yaşca kendisinden küçüktü. mesi” vardır?
D) Başını hafifce bize çevirdi.
E) Fikirlerinizi açıkca söyleyebilirsiniz. A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

Çözüm:

Çözüm:

1
ADF 14 TÜRKÇE ÜNİTE 6: Ses Bilgisi

5. Ünlü Daralması örnek 2

Türkçede düz geniş ünlülerle (a / e) biten sözcüklerden sonra ge-
Aşağıdaki dizelerde ünlü daralması varsa “+”, yoksa “–” koyu-
len “-yor” eki kendinden önceki sesi daraltır, buna ünlü daralması
nuz.
denir.
a
yor → ı, i, u, ü 1. Başımı dumanlar bürüyor bugün.
e
2. Bir lambanın ışığını arar gibi arıyorum seni.
R iste-yor / istiyor
R besle-yor / besliyor 3. Yine arabanın içindeyim, yolculuk bitmiyor.
R başla-yor / başlıyor 4. Işıkları yanık evlerin önünden geçiyorum.
R ele- yor / eliyor 5. Bu yürek vatan denildi mi gardaş çağlıyor.
R görme-yor / görmüyor
6. Sevdim seni hep canlara canan diye sevdim.
R ağlama-yor / ağlamıyor
7. Sen olmayınca gitmiyor yenilerini tanıdığım acılar bile.
dikkat 8. Ve bütün varlığımla kara yılan seni çağırıyorum.
Ünsüzle biten sözcüklerde ünlü daralması görülmez. 9. Sanki sen gelmişsin gibi içeri bakıyorum.
“yazıyor” sözcüğünde ünlü daralması yoktur. 10. Hâlâ bıkmadan senin yolunu bekliyor.
R biliyor, gidiyor, satıyor... 11. Niye çattın kaşlarını nazlı yâr?
12. Dolapta yiyecek bir şey kalmamış.
dikkat 13. Her gün okula kadar yürüyor.
Bazı sözcükler “-yor” eki almadan daralabilir.
14. Sokak hayvanlarına acıyorum.
‘y’ sesi sadece şu üç sözcükte daralma yapar:

R de-y-ecek / diyecek
R ye-y-ecek / yiyecek
R ne-y-e / niye

dikkat LYS 2017

“-yor” eki almadan “y” sesinin etkisiyle gereksiz yere ünlü da-
Gözlerin gözlerime değince
ralması yapılırsa yazım yanlışı olur.
Felaketim olurdu ağlardım
R titre-y-en / titriyen (yanlış) Beni sevmiyordun bilirdim
Bir sevdiğin vardı duyardım
R gelme-y-ecek / gelmiyecek (yanlış)
Çöp gibi bir oğlan, ipince
Hayırsızın biriydi fikrimce
uygulama 3
Bu dizelerde aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur?
A) Ünsüz benzeşmesi
A) Bebeği bütün gün kardeşi oyalıyacak. B) Ünlü düşmesi
B) Tartışmacı öne sürdüğü savı kanıtlıyamadı. C) Ünsüz türemesi
C) Bu soruyu tam olarak anlıyamamış. D) Ünlü daralması
D) Durakta yarım saattir otobüs bekliyorum. E) Ünsüz yumuşaması
E) Bu olayın aslını bilmiyen yok mahallede.
Çözüm:
Çözüm:

2
ÜNİTE 6: Ses Bilgisi TÜRKÇE ADF 14

6. Ulama 7. N-B Çatışması

(Dudak Ünsüzleri Benzeşmesi)
Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlü ile başlayan bir sözcüğün
gelmesine ulama denir. Türkçe sözcüklerde b sesinden önce n sesinin gelmemesi kuralıdır.

R Gün olur ömre bedel. Yanlış Doğru

penbe pembe
R Sabahtan uğradım ben bir fidana.
tenbel tembel
R Geçmiş zaman olur ki hayali cihana bedel.
sünbül sümbül
R Derken bir düdük öttü ansızın.
çarşanba çarşamba
Rıhtımda bir adam kaldı.
konbi kombi
R Ne şair yaş döker ne ne aşık ağlar
Tarihe karıştı eski sevdalar.

dikkat
dikkat Özel adlarda ve birleşik sözcüklerde olmaz.
R Safranbolu, İstanbul; onbaşı, binbaşı, düzenbaz
Anlamda bir değişme olur veya noktalama işareti varsa ulama
yapılmaz.

R Küçük, ata bindi.

R Dün gece babam bardak aldı. 8. Ünsüz Göçüşmesi
R Top al Ali. Sözcük içerisinde seslerin yer değiştirmesidir.

Yanlış Doğru
kiprik kirpik

örnek 3 torpak toprak

eşki ekşi
Aşağıdaki cümlelerde ulama varsa (+), yoksa (–) koyunuz.
nalet lanet
1. Bireysel istikrar olmadan da toplumsal istikrar olmaz.
yalnış yanlış
2. Belki de zorluklar olmadan, bu mutlu anların doğması
zordu.
3. En çok bolluk getiren yağmur, alın teridir. uygulama 4
4. Camdan evde oturanlar başkalarına taş atmamalıdır-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur?
lar.
5. Gündüz kandilini hazırlamayan, gece karanlığa razı A) Bu, New York’un senbolü olarak kullanılıyor.
demektir. B) Kirbit ıslandığı için bir türlü yanmıyordu.
6. Füruzan, ilk hikâye kitabı “Parasız Yatılı”yı 1971’de ya- C) Buralarda yanlız gezmeniz pek uygun değil.
yımlar. D) Ambarda birkaç gün yetecek kadar ürün var.
7. Bu memlekette herkes ve her şey birbirinin ayağına E) Bu dersimizde çenberler konusunu işeleyeceğiz.
basıyor.
8. Cep telefonu cebinden fırlayıp yere düştü.  Çözüm:
9. Harputlu, sevdiğine ya türkü yakar ya gazel söyler.
10. O birkaç gün içinde uçan kuştan medet umdum.
11. 1940’tan sonra erkek nüfus oranı daha fazla olmuştur.
12. Ekvator’da gece ve gündüz süreleri yıl boyunca bir-
birine eşittir.

3
ADF 14
9. Kaynaştırma
Türkçede iki ünlü ses, sözcük içinde yan yana gelemez bu seslerin
arasına “y - ş - s - n” sesleri getirilerek kaynaştırılır.
 ‘y’ sesi:
R Sayı, hediye, köyü, geceleyin, gelmiyor (olmaz)
R Kapı-y-ı, araba-y-a, ütü-y-ü (olur)
 ‘ş’ sesi: Sadece üleştirmelerde olur.
R Yetmişer, beşer, altmışar (olmaz)
R İki-ş-er, altı-ş-ar, elli-ş-er (olur)
 ‘s’ sesi: Tamlananda olur.
R Sesi, tası, kası (olmaz)
R Kapı-s-ı, anne-s-i, gelme-s-i, sevda-s-ı (olur)
 ‘n’ sesi: Tamlayan ve tamlananda olur.
R o-n-un evi, masa-n-ın gözü, anne-n-in eli-n-i,
o-n-un arabası, bekçi-n-in kulübesi
dikkat
“Senin evini çok beğendim.” cümlesindeki “evini” sözcüğünde
kaynaştırma yoktur. Bu kelimedeki “in” eki iyelik eki olarak kul-
lanılmıştır.
örnek 4
Aşağıdaki cümlelerde kaynaştırma harfi olan sözcüklerin altını
çiziniz.
1. Bütün meridyenlerin boyları birbirine eşittir.
2. Bu parayı ikiniz aranızda paylaşırsınız.
3. Ona bunun pek mümkün olmadığını söylemişti.
4. Suyu içmesiyle kendine geldi.
5. Senin saçının teline zarar gelmesin.
6. Buraya gelmesi bizi çok mutlu etti.
7. Hepsine ikişer tane şeker verdik.
8. Elleri titreyerek uzandı deftere.
9. Herkesin beşer sorusu vardı daha çözülecek.
10. Bu huyunu değiştirmesi gerekiyor onun.
TÜRKÇE ÜNİTE 6: Ses Bilgisi
Koruyucu Ünsüz (Yardımcı Ünsüz)
 -imiş, -ise, ile , -iken, -idi ünlü ile biten sözcüklere eklendiğinde
“i” sesi “y”ye dönüşür. Bu sese koruyucu ünsüz denir.
R sevda-ile / sevdayla, iyi-ise / iyiyse, yaşlı-idi / yaşlıydı...
dikkat
Bir ünlü ile bir ünsüz arasına gelen “n” ünsüzü zamir “n”si ola-
rak adlandırılmaktadır.
R Bundan, şundan, ondan…
dikkat
Bazı kaynaklar, kaynaştırma harflerini ünsüz türemesi olarak
almaktadır.
TYT 2019
Tüm hayvanların vücudu dokulardan ve dokuların birleşmesiyle
meydana gelen organlardan oluşur. Dokular vücudun çeşitli kısım-
larını ve organlarını oluştururken küçücük, kıvrımlı ve karmaşık ya-
pılara dönüşür. Epitel hücreler bu yapıların oluşmasında temel bir
işleve sahiptir. Bu hücreler sıkı bir şekilde istiflenerek derinin, kan
damarlarının ve organların dış tabakalarını meydana getirir.
Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Ünsüz yumuşaması B) Ünsüz benzeşmesi
C) Ünlü düşmesi D) Ünsüz düşmesi
E) Ünlü daralması
Çözüm:
YGS 2017
Öğretmen olmanın, o küçücük çocukların hayatlarına dokunma-
nın benliğinde bıraktığı derin iz, zaman ilerledikçe onu daha mutlu
eder olmuştu. Öğrencilerine yeni şeyler öğretme hazzı, geçmişine
olan özlemini çoktan alıp götürmüştü.
Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Ünsüz düşmesi B) Ünsüz türemesi
C) Ünlü daralması D) Ünsüz benzeşmesi
E) Ünlü düşmesi
Çözüm:
4
ÜNİTE 6: Ses Bilgisi TÜRKÇE ADF 14

TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ ÜNLÜ UYUMLARI

Ses  düzeni bakımından  öz Türkçe  sözcüklerde görülen başlıca Büyük Ünlü Uyumu
özellikler şunlardır:   Türkçede bir ses kalın ünlü (a, ı, o, u) ile başlıyorsa sonraki ünlü-
lerin de kalın olması gerekir.
 Türkçede sözcükler iki ünsüzle başlamaz.
 Türkçede bir ses ince ünlü (e, i, ö, ü) ile başlıyorsa sonraki ünlüle-
R tren, trajik, spor, stadyum, proje, plan, grup... rin de ince olması gerekir.
R Arayamadıklarımızda, sevdiklerimiz, çiçekçiler…
 Türkçe sözcüklerde ilk heceden sonraki hecelerde “o” ve “ö” ün-
lüleri bulunmaz.
Büyük Ünlü Uyumunun Aranmadığı Yerler:
R Doktor, horoz, motor, balon, maydanoz, koro, sigorta...
 Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.

 Türkçe sözcüklerde “f, h, j” sesleri yoktur. R Su, ses, koş, gel, sus, aşk…

R fetih, fırsat, hüküm, baraj, Jandarma...  Bileşik sözcüklerde aranmaz.

R Çanakkale, bilgisayar, Şanlıurfa, hanımeli...
 Türkçe sözcüklerin başında c, ğ, l, m, n, r, v, z sesleri yansıma ve
soru sözcükleri dışında bulunmaz.   Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
R ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân...
 Türkçede genellikle sözcük sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulun-
maz. (ad, od, sac, ... hariç)  Türkçe olduğu halde bazı sözcükler zamanla değişikliğe uğradı-
ğı için büyük ünlü uyumuna uymaz.
 Türkçe sözcüklerde sona gelen p, ç, t, k ünsüzleri iki ünlü arasın-
R alma / elma
da kalınca yumuşarlar.
R ana / anne
R sevinç-sevinci, yurt-yurdu, tat-tadı R hangı / hangi
R karındaş / kardeş
Ancak tek heceli sözcükler yumuşamaz.
R ataş / ateş
R top-topu, ip-ipi

Bunun dışında çok heceli yumuşamayan sözcük varsa büyük dikkat

olasılıkla o sözcük, Türkçe değildir. Türkçede büyük ünlü uyumunu bozan bazı ekler vardır. “-yor,
-ken, -leyin, -daş, -mtırak, -ki, -gil” gibi ekler bazen büyük
R sepet-sepeti
ünlü uyumunu bozar.
 Türkçe sözcüklerde bir hecede iki ünlü yan yana gelmez. Ekler Uyar Uymaz
R şair, daire, fiil ... gibi -yor başlıyor özlüyor
-ken giderken uyurken
 Türkçede sözcük köklerinde aynı çift ünsüz bulunmaz.Anne, elli, -leyin geceleyin akşamleyin
belli, ninni, ... bu kuralın dışındadır.
-daş arkadaş meslektaş
 Türkçe sözcüklerde ikiz ünsüzlere ancak eklerin birleştiği yerler- -mtırak sarımtırak yeşilimtırak
de rastlanır. -ki seninki akşamki

R yolluk, sessiz, bıkkın, yuttum gibi.  -gil teyzemgil dayımgil

 Türkçe sözcük sonlarında belli çift ünsüzler bulunur.

R ölç, kalk, sevinç, dinç, denk, ant, Türk, sürç, sark, sarp, üst, hoşt Notlarım:
gibi... .......................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................
 Türkçede büyük ve küçük ünlü uyumları vardır.
.......................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................

5
ADF 14 TÜRKÇE ÜNİTE 6: Ses Bilgisi

örnek 5 Küçük Ünlü Uyumu

Aşağıdaki cümlelerde büyük ünlü uyumuna uymayan sözcük-  Türkçede bir ses düz ünlü (a, e, ı, i) ile başlıyorsa yine düz ünlü
lerin altını çiziniz. (a, e, ı, i) ile devam eder.

 Türkçede yuvarlak ünlülerden (o, ö, u, ü) sonra yuvarlak dar (u,

1. Kitaba yeni tip sorular da koyduk. ü) ya da düz geniş (a, e) ünlüleri gelir.

2. Bahçeye diktiğimiz fidanlar kurudu.

3. Bu elmaları hangi manavdan aldınız?

örnek 6

4. Dedem eskiden bu köyün pehlivanlarındanmış. Aşağıdaki sözcüklerin küçük ünlü uyumuna uyup uymadığını
belirtiniz.
5. Eski öğrencimle meslektaş olmak ne güzel bir duygu.
Kelimeler Uyar Uymaz
6. Akşamki olaydan dolayı çok üzgünüm.
1. kitapçılarımız
7. Sen yokken buranın tadı yok. 2. televizyon

8. Viraja hızlı giren araç kaza yaptı. 3. çamurlu

4. turunçgil
9. Kütahya’ya gelince akrabalarımı da ziyaret ettim.
5. sürpriz
10. Halamgiller, yarın bize misafir olacaklar.
6. kavurma
11. İçeri girince selam dahi vermedi bize. 7. limon
12. Şişmanlık aslında çok iyi bir şey değildir. 8. güzellik

13. Kirazın tepesine çıkıp kiraz topladık. 9. banyo

10. müzikçi
14. Siyah renk kolay kirlenir.
11. güreşti
15. Ben senin adını bilmiyorum.
12. yumurta
16. Haberlerde bu olaya yer verilmedi. 13. yağmurlu
14. gözlükçü
15. savurmak

uygulama 5
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna aykırı
bir sözcük kullanılmamıştır?
A) İnanmak başarmanın yarısıdır, derdi öğretmenim.
B) Onların nereye gittiğini ben de bilmiyorum.
C) Yüzündeki kızarıklık hâlâ geçmemişti.
D) Yarınki toplantıya herkes zamanında gelsin.
E) Hangi bölüme gideceğine karar vermelisin.
Çözüm:
uygulama 6
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçük ünlü uyumuna aykırı
bir sözcük kullanılmamıştır?
A) Tezgâhtaki kavunlar mis gibi kokuyor.
B) Bu fotoğraf babaannemin gençliğine ait.
C) Şehrimizin ulaşım sorunu çözüldü.
D) Her öğlen personel için yemek çıkıyor.
E) Kitapların orijinallerini satın alınız.
Çözüm:

6
ÜNİTE 6: Ses Bilgisi ANALİZ TESTİ ADF 14

1. Gözlerim uykuyla barıştı sanma  5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur?
I II
Sen gittin gideli dargın sayılır  A) Aylarca perhiz yaparak fazla kilolarımdan kurtulmaya çalı-
III IV şıyordum.
Ben de bir zamanlar sevildim ama  B) Öğrendiği yalan yalnış bilgilerle etrafına hava atmaya çalı-
Seninki düpedüz vurgun sayılır  şıyordu.
V C) Çok çabalıyordu yanlız bir türlü istediği başarıyı elde ede-
Bu dizelerdeki numaralanmış sözcüklerdeki ses olayları miyordu.
ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? D) Kirbit çöpleri ıslandığı için bir türlü mangalın ateşini yaka-
mıyorduk.
A) I. sözcükte, hece düşmesi olmuştur. E) Sağa sola naletler okuyarak pazar yerinin sonuna doğru
B) II. sözcükte, ünsüz sertleşmesi vardır. yürüdü.
C) III. sözcükte, ünsüz ikizleşmesi vardır.
D) IV. sözcükte, ünsüz yumuşaması vardır.
E) V. sözcükte, ünlü türemesi vardır.

6. Üst başta yaşlı, yaşlılıktan dalları toprağa eğilmiş, dalları

2. Aşağıdakilerin hangisinde hem ünsüz yumuşaması hem
de ünlü daralması vardır?
A) Baba koruk yer, oğlunun dişi kamaşır.
B) Çağrılan yere erinme, çağrılmayan yerde görünme.
C) Çanağa ne doğrarsan kaşığında o çıkar.
D) Gâvurun ekmeğini yiyen, gâvurun kılıcını çalar.
E) Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.
3. İşimi halledeyim diye saatlerce orada beklemiştim.
Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
I
kıvrılmış bir çınar ağacı bütün haşmetiyle yıllardır orada
II
durup durur. Çınar ağacına yüz metre yaklaşırsın, elli metre
III
yaklaşırsın ortalıkta çıt yoktur. Her bir yan derin bir sessizlik
IV
içindedir. Sessizlik korkutur insanı. Yirmi beş metre yaklaşırsın
gene öyle... On metrede aynı sessizlik. Ağacın yanına gelip de
V
kayadan yanına dönüncedir ki iş değişir, birdenbire bir gürül-
tü patlar.
Bu parçadaki altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağıdaki-
lerden hangisi yanlıştır?

A) Ünsüz türemesi A) I. si, ünsüz benzeşmesine uğramış bir sözcüktür.

B) Ünlü daralması B) II. si, hece kaybı gerçekleşen bir sözcüktür.
C) Ünlü türemesi C) III. sü, ünsüz değişmesi olan bir sözcüktür.
D) Ünsüz benzeşmesi D) IV. sü, ünsüz türemesi meydana gelen bir sözcüktür.
E) Kaynaştırma E) V. sinde, kaynaştırma harfi kullanılmıştır.

4. Durmayın orada kargı kucakta,

Dolansın yiğitler köşe bucakta,
Bir savaş edelim kelle kucakta; 7. Ayakta kalmak için mücadele verip çizdiği yolda adım adım
Şehitler aşkına çalın kılıcı. ilerliyor.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?

A) Ünsüz benzeşmesi B) Ünsüz yumuşaması A) Ünsüz benzeşmesi B) Ünsüz yumuşaması

C) Ulama D) Ünlü düşmesi C) Ünsüz düşmesi D) Ünlü düşmesi
E) Kaynaştırma E) Ünlü daralması

7
ADF 14 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 6: Ses Bilgisi

8. “Tarih yazmak aslına bakılırsa ruh hallerin araştırılmasıdır. Bir
halkın, bir edebiyatın, bir insanın tarihini yazmak, onun psiko-
lojisini yazmaktır.” diyen yazar, kitabın iddiasının insan psiko-
lojisini anlamadan onun tutumlarını anlamanın imkânsızlığı-
na vurgu yapmak olduğunu söylüyor.
Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
11. Çatlıyor, yırtınıyor yokuşu sökmek için.
Hey Sakarya, kim demiş suya vurulmaz perçin? 
Rabbim isterse, sular büklüm büklüm burulur,
Sırtına Sakarya’nın, Türk tarihi vurulur.
Altı çizili sözcüklerdeki ses olayları aşağıdakilerden han-
gisinde sırasıyla verilmiştir?

A) Ünsüz düşmesi A) Ünlü daralması - ünlü düşmesi

B) Ünlü daralması B) Ünsüz değişimi - ünlü değişimi
C) Ünsüz benzeşmesi C) Ünlü değişimi - ünlü daralması
D) Ünsüz yumuşaması D) Kaynaşma - ünsüz yumuşaması
E) Ulama E) Ünsüz benzeşmesi - ünlü daralması

9. Bu akşam da çiğnediğimiz yolları törpüledim

Her adımda bir başka hatıran uğurladı beni
Taştan taşa vurdum iç çekişlerimi
Kahrettim seni benden alan garlara 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem büyük ünlü uyu-
Bu parçada aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur? muna hem küçük ünlü uyumuna uymayan bir sözcük var-
dır?
A) Ünlü değişimi
B) Ünsüz yumuşaması A) Yağmur sonrasında her yer toprak kokuyor.
C) Ulama B) Ünlü aktörün sağlık durumunda bir gelişme yok.
D) Ünsüz benzeşmesi C) Kasetteki sanat müziği ile kendimden geçtim.
E) Ünlü düşmesi D) Dünkü tartışmadan sonra onunla konuşmam.
E) Doktor, çocuğun önemli bir şeyi olmadığını söyledi.

10. Türkçede “b”den önce “n” bulunmaz, b sesi kendinden önce

gelen n’leri m’ye çevirir. Bu duruma “dudak ünsüzlerinin ben-
zeşmesi” ya da “dudaksıllaşma” denir. 
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kuralla çelişen bir
13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yapılma-
kullanım vardır?
mıştır?

A) Çarşamba günleri pansiyonda ev baklavası olurdu.

A) Anne ve babasının sözünü dinliyen başarılı bir çocuktu.
B) Çocuklar saklambaç oynarken koltuğun altına saklanırdı.
B) Yaşlı olmasına rağmen kesgin bir zekâsı vardı onun.
C) Böyle düzenbaz insanlarla her türlü ilişkiyi kesmek lazım.
C) Sürünün  timsahlarla dolu bir nehirin sol yakasına geçmesi
D) Pencerenin kenarındaki pembe güllere aynı saatte su verir-
gerekiyor.
dik.
D) Bu seneki mahsulü de anbara doldurmuş bulunuyoruz.
E) Sönen ampulü değiştirmek için sandalye aramaya başladı.
E) Bu şahane tespitlere bazı müdahaleler yapmak gerek.

1-C 2-D 3-C 4-D 5-A 6-D 7-C 8-A 9-A 10-C 11-A 12-B 13-E

ADF-14 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-14’ü çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 7: YAZIM KURALLARI
YAZIM KURALLARI - 1
BÜYÜK HARFLERİN
KULLANILDIĞI YERLER
 Cümle büyük harfle başlar.
R Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir.
 Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük
harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru,
ünlem vb.) konur.
R Atatürk, “Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda
mevcuttur!” diyor.
dikkat
İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz.
 Özel adlar büyük harfle başlar:
 Kişi adlarıyla soyadları ve buna bağlı olan unvanlar, saygı sözleri,
rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar. 
R Kâzım Karabekir, Kirpi (Refik Halit Karay), Kaymakam Erol Bey,
Dr. Alâaddin Yavaşça, Zeynep Hanım, Bay Ali Çiçekçi, Yüzbaşı
Cengiz Topel, Bombacı Mülayım, Tuzsuz Deli Bekir, Aziz Efen-
di...
 Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar.
R Tülay ablama gittim.
R Ayşe teyzemin keki çok güzel.
R Hasan amca çocuklarla oynuyor.
dikkat
Akrabalık isimleri gerçek akrabamız olmasa da küçük yazılır.
Sadece herkesçe bilinen tarihî ve menkıbevî kişilerle kullanılan
akrabalık isimleri büyük yazılır.
R Nene Hatun, Dede Korkut, Telli Baba…
 Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan söz-
leri büyük harfle başlar.
R Uzak Doğu’dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.
 Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
R Kedim Minnoş hastalandı.
 Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.
R Alman, Arap, Hacımusalı, Karakeçili, Yörük vb.
1
ADF 15
 Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar.
R Türkçe, Almanca, İngilizce, Çuvaşça, vb.
 Devlet adları büyük harfle başlar.
R Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri...
 Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler
büyük harfle başlar.
R Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Budist; Hanefilik, Kato-
lik, Şafiilik vb.
 Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.
R Tanrı, Allah, İlah, Cebrail, Zeus...
dikkat
“Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında
küçük harfle başlar: 
R Eski Yunan tanrıları
R Müzik dünyasının ilahı
 Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.
R Merkür, Dünya, Neptün, Satürn; Halley vb.
dikkat
Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıl-
dıklarında küçük harfle başlar.
R Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş.
analiz 1
“Gökbilim ve coğrafya ile ilgili konuların anlatımında, dünya ile öte-
ki gezegen adları, güneş ve ay sözcükleri büyük harfle yazılır.”
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Ay, Dünya’nın etrafında döndükçe yer çekimi okyanuslarda gel-
gitler yaratır.
B) İlk çocuğumuz doğduğunda bütün dünya bizim olmuştu.
C) Akşamleyin camlardan içeriye güneş giriyor.
D) Her zaman dünya bir yana, çocuğum bir yana derdi.
E) Bugün gerçekleşecek olan Güneş tutulması, ülkemizden de izle-
nebilecek.
Çözüm:
ADF 15
 Yön ismi yer adından önce gelirse büyük, yer adından sonra ge-
lirse küçük yazılır.
R Çay Doğu Karadeniz’de yetiştirilmektedir.
R Fırtına, Amerika’nın güneyini vurdu.
dikkat
Düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar bildirdiğinde doğu
ve batı sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır.
R Roman türü bize Batı’dan geçmiştir.
dikkat tedildiğinde büyük harfle başlar.
Ara yönler bitişik yazılır. Kuzeybatı, güneydoğu vb.
 Dağ, ova, göl, nehir, deniz, plato vb. yer isimleri büyük yazılır.
R Ağrı Dağı, Harran Ovası, Van Gölü, Fırat Nehri, Ege Denizi...
 Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar.
R İstanbul, Afrika kıtası, Bahçelievler, Kızılay, Sarıyer vb.
dikkat Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük
Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy,
semt, kıta vb. sözler küçük harfle başlar.
R Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü, Do-
ğancılar semti, Asya kıtası vb.
 Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle,
meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar. 
R Yunus Emre Mahallesi, Taksim Meydanı, Ziya Gökalp Bulvarı,
Nene Hatun Caddesi, Çiçek Sokak vb.
 Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün
kelimeleri büyük harfle başlar.
R İshakpaşa Sarayı, Ankara Kalesi, Mostar Köprüsü, Kız Kulesi,
Bilge Kağan Anıtı vb.
 Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu oldu-
ğunda yer adının ilk harfi büyük yazılır.
R Gemiyle Boğaz’dan Üsküdar’a geçtik.
TÜRKÇE ÜNİTE 7: Yazım Kuralları
 Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle baş-
lar.
R Türkiye Büyük Millet Meclisinde, Türk Dil Kurumu, Dil ve Ta-
rih-Coğrafya Fakültesi, Yeşilay Derneği, Çankaya Lisesi, Türk
Dili ve Edebiyatı Bölümü vb.
dikkat
Kurum isimleri uzun yazıldığında bunlara getirilen ekler kesme
işaretiyle ayrılmaz.
dikkat
Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte,
bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik ve makam sözleri asılları kas-
R Türkiye Büyük Millet Meclisi her yıl 1 Ekim’de toplanır. Bu yıl
ise Meclis, yeni döneme erken başlayacak.
 Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.)
her kelimesi büyük harfle başlar.
R Safahat, Kendi Gök Kubbemiz, Anadolu Notları, Sinekli Bak-
kal, Resmî Gazete, Milliyet, Kaplumbağa Terbiyecisi; Onuncu
Yıl Marşı vb.
dikkat
harfle başlamaz.
R Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablo-
su, Varlık dergisi, Huzur romanı vb.
dikkat
 Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer
alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında  bağlaçlar
küçük harfle yazılır.
R Mai ve Siyah, Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun vb. 
 Özel adın tamamı büyük yazıldığında bağlaçlar büyük harf-
le yazılır.
R SUÇ VE CEZA, VATAN YAHUT SİLİSTRE
 Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin
adları büyük harfle başlar.
R Cumhuriyet Bayramı, Ramazan Bayramı, Nevruz Bayramı, Mi-
raç Kandili; Anneler Günü, Öğretmenler Günü, Dünya Tiyatro
Günü, Hıdırellez vb.
2
ÜNİTE 7: Yazım Kuralları TÜRKÇE ADF 15
 Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adla-
dikkat
rında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır.
“arap sabunu” kelimesindeki “arap” millet olarak değil, renk
R VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 5. Altın Portakal Film Festi- olarak kullanıldığı için bu sözcük “arap sabunu” şeklinde yazılır.
vali…

 Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.

R Kurtuluş Savaşı, Millî Mücadele, Orta Çağ, İlk Çağ, Lale Devri,
Cahiliye Dönemi, Buzul Dönemi, Servetifünun Dönemi’nin,
Tanzimat Dönemi’nde vb.
 Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar.
R Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Avrupalı, Av-
rupalılaşmak, Konyalı, Bursalı vb.
 Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan
bildiren kelimeler büyük harfle başlar.
R Sayın Bakan,
R Sevgili Öğrenciler,
 Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar.

R Sevgili Kardeşim,
R Aziz Dostum,
dikkat
Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük
harfle başlamaz.
 Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler
R acem (Türk müziğinde bir perde), hicaz (Türk müziğinde bir büyük harfle başlar.
makam)
R Müdür, Vezne, Başkan, Doktor, Otobüs Durağı

dikkat
Para birimleri büyük harfle başlamaz.
R avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret vb. analiz 2
Taksim meydanı İstanbul’un Beyoğlu ilçesinde yer alan ve İstanbul
I II
dikkat kentinin en ünlü noktalarından biri olan meydan. Çevresindeki
Özel adların yerine kullanılan “o”  zamiri cümle içinde büyük III
harfle yazılmaz. lokanta, mağaza, otel, eğlence ve kültür yerleriyle İstanbul’un en
büyük turistik çekim merkezinden biridir. Cumhuriyet Dönemi’nde
IV
bir meydan haline gelmiş olan Taksim, pek çok siyasi ve toplumsal
dikkat V
olaya da ev sahipliği yapmıştır.
Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz.
Bu parçada altı çizili sözlerden hangisinin yazımı yanlıştır?
R acemaşiran, acembuselik, bayati, hicazkâr, türkü, varsağı,
bayatı vb.
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

 Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece Çözüm:

özel adlar büyük harfle başlar.
R Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Frenk gömleği, Hindistan cevi-
zi, İngiliz anahtarı, Japon gülü, Maraş dondurması, Van kedi-
si vb.

3
ADF 15
örnek 1
Aşağıdaki cümlelerde büyük harflerin yazımıyla ilgili yanlışlık
yapılmışsa (–), yapılmamışsa (+) koyunuz.
1. Türkiye’nin Güneyinde kalan illerimiz genellikle kurak
geçer.
2. Bu haberi Hürriyet gazetesinde görmüştüm.
3. Ben Hindistan Cevizli çikolata severim.
4. Camlardan içeriye giren güneş odanın her tarafını ay-
dınlatıyordu.
5. Bu projenin başında mimar Hayriye Hanım bulunuyor.
6. Peyami Safa yazarlığının zirvesine Yalnızız Romanıyla
ulaşmıştır.
7. Avrupa, orta çağda mezhep çatışmalarıyla uğraşmıştır.
8. O gün Van gölü mavi bir çarşaf gibi görünüyordu.
9. Bugün İnkaya köyünde bir düğüne katılacağız.
10. Hasan Dayı, mahalledeki herkes tarafından sevilirdi.
11. Bu akşam Remzi bey ile buluşacağım.
12. İstanbul’da boğaza yakın bir yerde ev tutmuş.
13. Uzun süre İstanbul’un Anadolu Yakası’nda oturdum.
14. Arkadaşlarla Selimiye camiini görmeye gittik.
15. Talim terbiye kurulu bugün yeni müfredat ile ilgili açık-
lama yaptı.
16. Eğirdir Gölü, Isparta İli sınırları içerisindedir.
17. Bu yaz Arabistan Çölleri’nde safari yapmak istiyorum.
18. Biz bu konuda Batı’dan daha ilerideyiz.
19. Düşman Güney’den saldırıya geçmişti.
20. Yeni iş yerimizi Kışla Caddesi’nde açtık.
21. Kedimiz tekir acıkmış sanırım.
22. Ailece Topkapı sarayını gezdik.
23. Vatan Yahut Silistre, sahnelenen ilk tiyatrodur.
24. Anneler Günü’nde annesine hediye almış.
25. 1969 Yılında Güzel Sanatlar Akademisini bitirdim.
26. Galata Kulesi, Üsküdar’ın Doğancılar Semti’ndedir.
27. Türk müziğinde en sevdiğim makam Hicaz Makamı’dır.
28. Homeros’un eserlerinde Eski Yunan Tanrıları ana kah-
ramandır.
TÜRKÇE ÜNİTE 7: Yazım Kuralları
DE’NİN YAZIMI
Türkçede biri ek, biri bağlaç olmak üzere iki türlü “de” bulunmak-
tadır. 
“-de” Ekinin Yazımı
 Bulunma hâl eki ve yapım eki olarak kullanılır.
 Ad durum eki olan –de, bulunma ve kalma durumu gösterir.
 Kendinden önce gelen sözcüğe bitişik olarak yazılır.
 Ünlü uyumuna uyar. Eklendiği sözcüğün son ünlüsü inceyse
–de, kalınsa –da biçiminde yazılır.
R evde, pencerede; kapıda, okulda...
 Ünsüz benzeşmesine uyar. Sözcüğün sonunda sert bir ünsüz
varsa de eki ünsüz benzeşmesine uyarak, –te biçimine dönüşür.
R kitapta, rafta, barışta...
“de” Bağlacının Yazımı
 Bağlaç olan de sözcükleri, cümleleri birbirine bağlayan bir söz-
cüktür. “bile, dahi” anlamında kullanılır.
 Kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır.
 Ünlü uyumuna uyar.
 Ayrı yazıldığı için ünsüz benzeşmesine uymaz. Dolayısıyla bağla-
cın –ta/ -te şekli yoktur.
 Söz konusu sözcüğü ya da cümleyi daha önceden geçen ya da
geçmiş sayılabilen aynı görevdeki bir sözcüğe benzerlik, eşitlik,
katılma anlamlarıyla bağlar.
 “de” bağlacı kimi zaman da pekiştirme görevindedir. Anlamı ve
duyguyu pekiştiren, üstelemeyi anlatan şu örneklerde olduğu
gibi:
R Ne iyi ettin de geldin!
R Bebek de bebek, diye tutturdu.
 Bu bağlaç küçümseme, alay ya da olumsuzluk bildirerek de anla-
mı pekiştirebilir:
R Sınavı kazanacakmış da işe girecekmiş!
taktik
Bir cümlede “de” yi çıkardığımızda cümlenin anlamı tamamen
bozuluyorsa “ek”tir; anlam tamamen bozulmuyorsa anlamda
değişiklik oluyorsa “bağlaç” tır.
R “Tüm kitaplarımı evde unutmuşum.” cümlesindeki “de”yi çı-
kardığımızda: “Tüm kitaplarımı ev unutmuşum.” gibi anlam-
sız bir söz dizimi karşımıza çıkar. Dolayısıyla buradaki “de” ek
olan “de”dir.
R “Bu kitabı ben de okudum.” cümlesinde “de” çıkarıldığında
cümlenin anlamı bozulmadığı için bu cümlede bağlaçtır.
4
ÜNİTE 7: Yazım Kuralları
Kİ’NİN YAZIMI
Türkçede üç farklı “ki” vardır:
a. Sıfat Yapan -ki
 Eklendiği sözcüğü sıfat yaparak önündeki sözcüğü belirtir ve
önündeki sözcükle tamlama kurar.
 Sıfat yapan –ki genellikle -daki, -deki, -taki, -teki şeklinde gelir.
 Kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır.
 Yapım eki görevindedir.
R Evdeki hesap çarşıya uymaz.
R Diyarbakır’daki geziye yüzlerce öğrenci katıldı.
taktik
Sıfat yapan –ki’nin önündeki sözcük “hangi” sorusuna cevap verir.
R “Akşamki maçı birlikte seyredelim.”
“hangi maç” şeklinde sorduğumuzda “akşamki” cevabını
alabiliyoruz.
b. İlgi Eki Olan -ki
 Bitişik yazılır. Aitlik anlamı katar.
 -ın ve –im eklerinden sonra gelir.
R Seninki, benimki, Ali’ninki, Sivas’ınki vb.
 Adların yerini tutar.
R Odanın lambası yanmıyor.
R Odanınki yanmıyor.
İkinci cümleye baktığımızda –ki ekinin “lamba” kelimesini karşı-
ladığını görüyoruz.
c) Bağlaç Olan “-ki”nin Yazımı
 Bağlaç olan “ki” bir sözcük olduğu için kendinden önce gelen
sözcükten ayrı yazılır.
taktik
-ki ekinin olduğu sözcüğe -ler eki gelebiliyorsa ek bitişik yazılır.
 Bağlaç olan “ki”, çoğunlukla iki cümle arasında yer alır ve cümle-
ler arasında anlam ilgileri kurar.
R İlaçlarını düzenli iç ki çabuk iyileşesin.
R Sen ki benim için çok değerlisin.
R Hoşuna gitmiş ki hiç sesi çıkmıyor.
taktik
Fiillerden sonra gelen -ki eki bağlaç görevindedir.
dikkat
-ki eki “sanki, illaki, mademki, belki, oysaki, halbuki, çünkü,
meğerki” sözcüklerinde kalıplaştığı için bitişik yazılır. Bu söz-
cükler “sim bohçam” şeklinde kodlanabilir.
TÜRKÇE ADF 15
Ek Fiilin Yazımı
Ek fiilin çekimli biçimleri (idi, imiş, ise) ayrı yazılabildiği gibi bitişik
olarak da yazılabilir.
R Yemekler güzeldi.
R Yemekler güzel idi.
ile’nin Yazımı
ile, ayrı olarak yazılabildiği gibi kelimelere eklenerek de yazılabilir.
R araba ile / arabayla
Soru Eki mı / mi / mu / mü’nün Yazımı
 Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki ke-
limenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar.
R Sen de mi geldin?
R İnsanlık öldü mü?
R Bu sözü bilir misiniz?
 Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır.
R Güzel mi güzel! (Pekiştirme)
R Yağmur yağdı mı dışarı çıkamayız. (Zaman)
örnek 2
Aşağıdaki cümlelerde –de, -ki , ile ve mi ile ilgili yazım yanlışı
varsa “-“, yoksa “+” koyunuz.
1. Türkiye’de nükleer santrale sahip ülkeler arasına giriyor.
2. Ben ki şimdiye kadar sizin için birçok fedakârlık ta yap-
tım.
3. Evimizin önündeki bahçede erik de var kiraz da.
4. Yazarın son kitabı da raflardaki yerini aldı.
5. Okyanuslar geçtim ne var ki derede boğuldum.
6. Size bu mektupla birlikte bir öykü de gönderiyorum.
7. Uzun cümlelerinde bir tadı, bir güzelliği vardır.
8. Öyle sanıyorum ki zevk kadar kişiden kişiye değişen bir
kavram yoktur.
9. Görülüyorki o, yazılarında yeni düşünceler sunan bir kişi
değildir.
10. Yazıda o kadar çok terim kullanılmış ki sık sık sözlüğe
bakmak gerekiyor.
11. Dün akşam, televizyondaki filmi izleyebildinmi?
12. Bina o kadar yüksek idi ki bütün şehir oradan izlenebi-
liyordu.
13. Kitabın başındaki şiirlerden onun dünyaya bakış açısı
hemen anlaşılır.
14. Sıkıntılı günlerim de arkadaşlarıma giderim.
15. Bizim araba çalışamayınca kardeşiminki ile gitmek zo-
runda kaldık.
5
ADF 15
TARİHLERİN YAZILIŞI
 Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük yazılır.
R 25 Haziran Salı günü Antalya’ya gidiyorum.
R Atatürk, 1919 Mayıs’ında Samsun’a çıkmış.
R Toplantı Temmuz’un 15’inde yapılacak.
dikkat masında, maddelerin sıralandırılmasında kullanılır.
Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle baş-
lar.
 Bu yıl okullar eylülün ikinci haftasında açılacak.
 Yürütme Kurulu perşembe günü toplanacak.
 Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden
ayırmak için nokta ya da eğik çizgi kullanılır.
R 18/11/1969, 15.IX.1994 vb.
 Tarihler zaman birimi olarak en kısadan en uzuna doğru sıralanır:
gg.aa.yyyy
R 30 Haziran 1998 R 30.06.1998 R 30/06/1998
 Tarihlerde aylar harfle de rakamla da yazılabilir. Ayların adı harfle
yazılırsa gün, ay ve yıl arasına işaret konmaz.
R 16 Ocak 2012 R 16.01.2012
SAYILARIN YAZILIŞI
 Sayılar harflerle de yazılabilir.
R bin yıldan beri, on dört gün
Buna karşılık para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda
rakam kullanılır.
R 17.30’da, 11.00’de, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 ki­lometre,
15 metre kumaş, 1.250.000 kişi vb.
 Saatler ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir.
R Saat dokuzu beş geçe, saat yediye çeyrek kala…
 Dört veya daha çok basamaklı sayıların kolay okunabilmesi ama-
cıyla içinde geçen bin, milyon, milyar ve trilyon sözleri harfle ya-
zılabilir.
R 1 milyar 500 milyon kişi…
 Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır.
R iki yüz, üç yüz altmış beş, bin iki yüz elli bir vb.
 Para ile ilgili işlemlerle senet, çek vb. ticari belgelerde geçen sa-
yılar bitişik yazılır.
R 650,35 (altıyüzelliTL,otuzbeşkr.)
TÜRKÇE ÜNİTE 7: Yazım Kuralları
 Yüzde ve binde işaretleri yazılırken sayılarla işaret arasında boş-
luk bırakılmaz.
R %25, ‰50vb.
 Adları sayılardan oluşan iskambil oyunları bitişik yazılır.
R altmışaltı, ellibir, yirmibir vb.
 Romen rakamları tarihî olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar ad-
larında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde,
kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırıl-
R II. Dünya Savaşı; XX. yüzyıl; III. Selim, 1.XI.1928; I. Cilt vb.
dikkat
Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece
kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz.
R 8.’inci değil 8’inci, 2.’nci değil 2’nci vb.
 Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir.
R 2’şer değil ikişer, 100’er değil yüzer vb.
dikkat
Müzikteki nota adları bitişik yazılır.
R Onaltılık nota vb.
dikkat
Sayılara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılır. Sonu “ı, i” ile bi-
ten sayılara “-ncı” eki getirilir.
R 12’inci (Yanlış) / 12’nci (Doğru)
örnek 3
Aşağıdaki cümlelerde sayıların ve tarihlerin yazımıyla ilgili
yanlışlık varsa “-“, yoksa “+” koyunuz.
1. 25 Ekim’de kızımızın doğum gününü kutladık.
29. Ekim. 2023’te Cumhuriyet’in 100’üncü yılını kutla-
2.
yacağız.
3. Şirketimiz Mart’ın ikinci haftasında bayi toplantısı ya-
pacak.
4. Bütün çalışanlar haftada 2’şer gün tatil yapıyor.
5. 05. V.2005’te ikinci çocuğumuz dünyaya geldi.
6. Onüç gün sonra Almanya’dan amcam geliyor.
7. 10 milyon kişinin kişisel bilgisi ele geçirilmiş.
8. 15 Eylül Pazartesi Günü okullar açılıyor.
9. Her Çarşamba arkadaşlarla buluşuyoruz.
6
ÜNİTE 7: Yazım Kuralları ANALİZ TESTİ ADF 15

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, büyük harflerin kullanı-
mı ile ilgili bir yazım yanlışı vardır?
A) Keşişleme ülkemizde sıcaklığı artıran bir rüzgâr türüdür.
B) Daha önce de Doktor Nermin Hanım’a hastamızı tedavi et-
tirmiştik.
C) Türkçenin yabancı dillerin etkisinde kalması sadece bu
yüzyılın sorunu değil.
D) Resmî gazetenin yayımlanan son sayısında bazı kanunlar
yayımlandı.
E) Alper Günbayram Anadolu Lisesi öğrencileri 12 Mart için
törende görevliydi.
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?
A) Bu penguen türü yaşamlarını sadece Güney Kutbu’nda sür-
dürebilir.
B) Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatına bu hafta girebiliriz.
C) Uşak kiliminin bütün dünya tarafından tanındığını biliyor
muydunuz?
D) Öğrenciler sınavdan önceki gün Telli Baba’ya giderek dua
ettiler.
E) Vatan yahut Silistre adlı eser edebiyatımızda sahnelenen ilk
tiyatrodur.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yapılmış-
A) İstanbul’un Ataşehir ilçesinde bir otelde çıkan yangında
maddî hasar meydana geldi.
B) Kadıköy meydanında bugün bir giyim mağazasının açılışı-
nı yaptık.
C) İshakpaşa Sarayı kalorifer sisteminin ilk kez kurulduğu mi-
marî bir yapımızdır.
D) Ankara Kalesi’ne çıkan bütün yolları miting yüzünden ka-
patmışlar.
E) Kurban Bayramı tatilini yurt dışında geçirmeyi düşünüyo-
rum.
tır?
A) Yazarın ilk yazıları Varlık dergisinde yayımlanmıştır.
B) Hatice Hanım, uzun yıllar gazetecilik te yapmış.
C) Zafer Meydanı’ndaki kutlamalara okulumuz da katılacak.
D) Van kedisi safkanlığını koruyan canlıların başında gelir.
E) Nedim’in şiirlerinin dili o kadar sadedir ki şiirleri günümüz-
de bile anlaşılabilmektedir.

3. Boğaz’ın bu sakin bölgesinde ilk yerleşimin 17’nci yüzyılda

I II
Avrupa’dan İstanbul’a gelen Musevilerle başladığı söylenir.
Rumların, Ermenilerin ve Türklerin de yerleşmesiyle mozaik
III
tamamlanır. Günümüzde yazarlar, sanatçılar da ikamet eder
Kuzguncuk’ta, yüzyıllardır burayı mesken tutan Anadolu
IV
insanıda.
V dağ silsilesinin en renkli parçasıdır.
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı
yanlıştır?
6. Doğu-batı ekseninde uzanan Karadeniz Dağları, Karadeniz
I II
ile İç Anadolu’yu doğal bir bariyer gibi birbirinden ayrılır.
III
Fırtına Deresi zengin flora çeşitliliği ve buzulları ile dikkat çe-
IV
ker. 1994 yılında millî park ilan edilen Kaçkarlar, Doğu Karadeniz
V
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı
yanlıştır?

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

7
ADF 15
7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yazım yanlışı yapılmıştır?
A) Hangi kâbus bastı ki seni uykularında,
Birdenbire cehennem kaynadı sularında?
B) Bir eylüldü başlayan içimde
Ağaçlar dökmüştü yapraklarını
C) Bulutta şaha kalkmış Fatih’ten kalma kır at;
Pırlantadan kubbeler, belki bir milyar kırat…
D) Boğaz gümüş bir mangal, kaynatır serinliği;
Çamlıca’da, yerdedir göklerin derinliği.
E) Ruhumu eritipte kalıpta dondurmuşlar;
Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar.
8. Osmanlı saray mimarisinin en son örneğini oluşturan yapı
gruplarından olan Yıldız Sarayı’nda otuzüç yıl hükümdarlık ya-
I II
pan II. Abdülhamid ikamet etti. 1994’te hizmet vermeye baş-
III
layan Yıldız Sarayı Müzesi, Osmanlı Devleti’nin idari merkezle-
IV
rinden biri olmasının yanı sıra günümüze ulaşabilen tek saray
V
tiyatrosunu da bünyesinde barındırıyor.
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı
yanlıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sayıların yazımıyla ilgili
bir yanlışlık yapılmamıştır?
A) Bayramın 2’inci gününde oraya gideceğiz.
B) Her sınıftan 2’şer kişi idareye gelsin.
C) Onaltı gün sonra ablamın düğünü olacak.
D) Sitenin üye sayısı 5 bine çıkmış durumda.
E) 2003’de liseyi bitirip iş hayatına atıldım.
1-D 2-B 3-E 4-B 5-B
ANALİZ TESTİ ÜNİTE 7: Yazım Kuralları
10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yazım yanlışı yapılmıştır?
A) Kambur felek sanki beni kayırdı
Eşten dosttan nazlı yardan ayırdı
B) Bilmediğim şeyler söyleyin bana,
Öyleki bildiğim ne varsa yavan gelsin.
C) Mademki gideceksen ağlatma beni
Saçından bir tel bırak öyle git
D) Adını gönül defterinden silsek de
İllaki adını anacak dilim
E) Oysaki ne masumdu ilk mısrasında şiir
Sana koşuyordu kalemim en mavisinden
11. Fırat Nehri, İlkçağ’dan itibaren rengârenk bir yelpaze gibi,
I II
birbirinden farklı insan topluluklarına ev sahipliği yaptı. Nehir,
iki yakasında farklı devletleri misafir etti. Bunların en heybet-
III
lilerinden biri, Büyük İskender’in generallerinden Seleukos
IV
Nikator’un MÖ 300’de kendi adıyla kurduğu “Selevkia Euphra-
tes”ti. Ardından Kommagene Krallığı şaşaalı bir hükümranlık
V
sürdü.
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı
yanlıştır?
E)  V
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yapılmış-
tır?
A) 1983 Haziran’ında Kütahya iline yerleştim.
B) Bu yıl üniversite sınavı haziranda yapılacakmış.
C) 10 Mayıs’ta Ankara’da olacağım.
D) Okullar Haziran’ın 1. haftasında kapanacakmış.
E) 15. VI. 2007 tarihinde üniversiteyi bitirdim.
6-B 7-E 8-B 9-D 10-B 11-B 12-D
ADF-15 ile konuyu kavradınız. Şimdi
8
ASF-15’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 7: YAZIM KURALLARI
ADF 16
YAZIM KURALLARI - 2
KISALTMALARIN YAZILIŞI Çözüm:
 Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her ke-
limenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır. Arasına
noktalama işareti getirilmez. Bu kısaltmalara getirilen ekler kı-
saltmanın son harfinin okunuşuna göre getirilir ve ek kesme işa-
retiyle ayrılır: 
R TBMM’nde (yanlış) TBMM’de (doğru) İKİLEMELERİN YAZILIŞI
R TDK’nun-TDK’nın (yanlış) TDK’nin (doğru)  İkilemeler ayrı yazılır, arasına noktalama işareti gelmez.
R TV’da (yanlış) TV’de (doğru)
R art arda, adım adım, karış karış, kucak kucak, üç beş (kişi), bata
R BOTAŞ’dan (yanlış) BOTAŞ’tan
(doğru) çıka, sere serpe, süklüm püklüm, çocuk mocuk, baş başa, yan
R PTT’te (yanlış) PTT’de (doğru) yana, peşi peşine, yanı sıra, omuz omuza vb.
R M.Ö. (yanlış) MÖ (doğru)
R YSK’dan (yanlış) YSK’den (doğru)
dikkat
dikkat Gitgide, birdenbire altüst, alışveriş, suspus, oldubitti, minimini,
gelgit gibi ikilemeler kalıplaştığı için bitişik yazılır.
Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T.  (Türkçe)
kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda
nokta kullanılmaz.
PEKİŞTİRMELİ SÖZLERİN YAZILIŞI
 Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin
 Sıfat veya zarf görevindeki pekiştirmeli sözler bitişik yazılır.
okunuşu esas alınır. Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs
işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısalt- R apaçık, büsbütün, çepeçevre, dümdüz, düpedüz, güpegün-
malarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs düz, kapkara, kupkuru, masmavi, mosmor, paramparça, ya-
işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır:  payalnız, sapasağlam, sapsarı, yemyeşil vb.

R Alm.dan, İng.yi; m²ye, Dr.un, 16. yy.da

FİİLLERİN YAZIMI

dikkat  Etmek, edilmek, eylemek, olmak  yardımcı fiilleriyle kurulan

Küçük harflerle yapılan ölçü birimlerinin kısaltmalarına getiri-
len ekler kesme işaretiyle ayrılır.
R cm’yi, kg’dan, mm’den
TYT 2019
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ifadenin okunuşuna uygun
bir ek getirilmemesinden kaynaklanan yazım yanlışı vardır?
A) Doktora araştırmasını TÜBİTAK’ın bursuyla yürütmüştü.
B) Saat 16.30’da başlayan maç TRT’den naklen yayınlanıyordu.
C) Öğrenciliği zamanında Zonguldak’ın Ereğli ilçesindeki KYK’da
kalmıştı.
D) Kulüplerin 5. olağan toplantısı TFF’nin tesislerinde gerçekleştiril-
di.
E) Bir yaz günü saat 19.00’da TBMM’nin önünde buluşup yola çık-
mışlardı.
birleşik fiiller, ilk kelimesinde ünlü düşmesi veya ünsüz türemesi
varsa bitişik, yoksa ayrı yazılır.
R fark etmek, hak etmek, kabul etmek, terk etmek, var olmak,
yok etmek vb.
R hissetmek, affetmek, devretmek, nakletmek vb.
 -a, -e, -ı, -i, -u, -ü  zarf-fiil ekleriyle  bilmek, vermek, kalmak,
durmak, gelmek  ve  yazmak kurallı birleşik fiilleriyle yapılan
tasvirî fiiller bitişik yazılır.
R düşünebilmek R sevebilmek
R alıvermek R gülüvermek
R uyuyakalmak R bakakalmak
R gidedurmak R yazadurmak
R çıkagelmek R süregelmek
R düşeyazmak R öleyazmak 

1
ADF 16 TÜRKÇE ÜNİTE 7: Yazım Kuralları

 Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik ke-

TYT 2019
limeler:
Aşağıdaki cümlelerde yer alan birleşik fiillerden hangisinin ya-
zımı yanlıştır? R alçı taşı, lüle taşı, Oltu taşı, sünger taşı, yılan taşı; buzul taş,
vb.
A) Bunca yıllık tanışıklığımıza rağmen benden şüphelendiğiniz için R arap sabunu, el sabunu
teessüf ederim.
R kahve değirmeni, yel değirmeni
B) Durumu üst makama arzederiz, verilecek cevaba göre de ne ya-
pacağımızı kararlaştırırız.
 Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler: 
C) Bu saatten sonra gelse de gelmese de hiç fark etmez; her şey için
çok geç artık. R çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu vb.
D) Antalya’da etkili olan yağış, seraları bir anda su altında bıraktı ve
bütün mahsulü mahvetti.  Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan
E) O her istediğini yapacak, istediği gibi at koşturacak; biz de öyle- birleşik kelimeler: 
ce oturup seyir mi edeceğiz?
R açık oturum, açık öğretim, ana dili, Ay tutulması, dil birliği,
din birliği, iş birliği, iş bölümü, yer çekimi vb.

Çözüm:
 Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik keli­meler: 

R gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi

R dil bilgisi, halk bilgisi, ses bilgisi, şekil bilgisi vb.

 Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik keli­meler: 

R göz yuvarı, yer yuvarı, su yuvarı

AYRI YAZILAN BİRLEŞİK KELİMELER
R hava küre, su küre, yarı küre, yarım küre vb.
 Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi an-
lam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.  Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik keli-
meler: 
 Bitki ve hayvan adlarından biriyle kurulanlar:
R talaş böreği; badem yağı, kuyruk yağı; kestane şekeri; balık
R ada balığı, ateş balığı yumurtası, lop yumurta vb.
R deve kuşu, muhabbet kuşu
R çiğ köfte, içli köfte; sivri biber; esmer şeker, kesme şeker
R ağustos böceği, ateş böceği vb.
R deniz yılanı, ok yılanı, su yılanı
 Gök cisimleri: 
R bal arısı, eşek arısı
R ayrık otu, çörek otu, eğrelti otu, güzelavrat otu R Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuyruklu yıldız
vb.
R tespih ağacı, avize ağacı
R kuş üzümü, çalı kuşu  Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan
R soya fasulyesi, kuru fasulye birleşik kelimeler: 

R kuru incir, kuru soğan, kuru üzüm vb. R patlak göz, süzgün göz

R aşık kemiği, elmacık kemiği

dikkat
R serçe parmak, vb.
Çiçek dışında anlamlar taşıyan  baklaçiçeği  (renk), narçiçe-
ği (renk), suçiçeği (hastalık); ot dışında anlamlar taşıyan ağızo-  Zamanla ilgili birleşik kelimeler: 
tu (barut), sıçanotu (arsenik); ses düşmesine uğramış olan çö-
reotu ve yazımı gelenekleşmiş olan semizotu, dereotu bitişik R bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu
yazılır. vb.

2
ÜNİTE 7: Yazım Kuralları TÜRKÇE ADF 16
 -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan  Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, kü-
sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır.  çük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getiril-
mesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
R bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, uçan
daire, akan yıldız vb. R alt geçit, üst kat, üst küme
R ana dili, ana düşünce
R ön söz, ön yargı
 Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamla-
ması yapısındaki renk adları ayrı yazılır.  R art niyet, art damak
R arka plan, arka teker
R bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi vb.
R yan cümle, yan etki
R karşı görüş, karşı oy
 Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar
R iç savaş, iç tüzük
ayrı yazılır. 
R dış borç, dış hat
R açık mavi, açık yeşil, koyu mavi, koyu yeşil vb.
R orta kulak, orta oyunu
R peşin fikir, peşin hüküm vb.
 Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı,
güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç,
yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır. 
dikkat
R Batı Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika,
Aşağı Ayrancı, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, İç Asya, “şey” sözcüğü her zaman ayrı yazılır.
Yakın Doğu, Uzak Doğu vb. R her şey, bir şey, hiçbir şey...

 Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı

yazılır.  Birleşik Kelimeler Aşağıdaki Durumlarda Bitişik Yazılırlar:
R ahlak dışı, çağ dışı, din dışı, olağan dışı, yasa dışı, sıra dışı  Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: 
R ceviz içi, hafta içi, yurt içi R birbiri (< biri biri), kaynana (< kayın ana)...
R aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra vb.

 Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam de-

 Somut olarak yer belirten alt ve üst sözlerinin sona gelmesiyle ğişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
R aslanağzı,  keçiboynuzu,  kuşburnu, ayşekadın  (fasulye),  hafı-
R deri altı, su altı, toprak altı, yer altı (yüzey) zali (üzüm)

R böbrek üstü bezi, tepe üstü (en yüksek nokta) vb. R danaburnu  (böcek), dilberdudağı  (tatlı),  vezirparmağı  (tat-
lı), bülbülyuvası (tatlı)
R beştaş (oyun), birdirbir (oyun)

dikkat R Büyükayı (yıldız kümesi),  Küçükayı  (yıldız kümesi), Kervankı-

ran (yıldız)
Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona
getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır. R balköpüğü (renk), gülkurusu (renk)

R ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı  (gözetim), şuuraltı; akşamüs-

tü, ayaküstü, bayramüstü, gerçeküstü, ikindiüstü, olağanüs-
tü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü; akşamüzeri, aya-  Oğlu, kızı sözleri bitişik yazılır.
küzeri vb.
R çapanoğlu, eloğlu, hinoğluhin, elkızı vb.

3
ADF 16 TÜRKÇE ÜNİTE 7: Yazım Kuralları

 Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelime-  Ağa, baba, bey, efendi, hanım, nine  vb. sözlerle kurulan
ler bitişik yazılır. birleşik kelimeler: 

R albeni, ateşkes, çalçene, gelberi, sallabaş, veryansın,  yap- R ağababa, ağabey, beyefendi, hanımanne, hanımefendi,
boz, yazboz vb. kadınnine, paşababa vb.

 Biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, herhangi,

 -an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil ekle- hiçbir, hiçbiri belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleş-
riyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır. miş olarak bitişik yazılır.

R cankurtaran, çöpçatan, dalgakıran, gökdelen, barışsever, ba-

sınçölçer vb.
not
Birtakım kelimesi sayı olarak kullanılırsa ayrı yazılır.
 İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) kalıplaşmış
R Bir takım fincan aldım.
belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik
yazılır.

R gecekondu, gündöndü, hünkârbeğendi, imambayıldı vb.

 Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

R aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi,

 Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli konukevi, öğretmenevi, yayınevi vb.
geçmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş zaman eklerini almış ve ka-
lıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazılır.   Hane, name, zade  kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler
bitişik yazılır.
R dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti, biçerdöver, göçerkonar, ko-
nargöçer, okuryazar, uyurgezer, vb. R çayhane, hastane, kahvehane, eczane

R kanunnâme, seyahatnâme, siyasetnâme

 İki veya daha çok kelimeden oluşmuş il, ilçe, semt vb. yer adları R amcazâde, paşazâde vb.
bitişik yazılır.
 Müzikte kullanılan makam adları bitişik yazılır.
R Çanakkale, Gümüşhane, Şanlıurfa
R acembuselik, hisarbuselik, muhayyerkürdi vb.
R Acıpayam, Pınarbaşı, Beşiktaş, Kabataş vb.

dikkat
 Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır.
Bir sıfatla oluşturulan usul adlarında sıfat ayrı yazılır.
R güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu
R ağır aksak, yürük aksak, yürük semai vb.

 Dilimizde her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın

bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan kelimeler de var-  Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan ku-
dır: ruluş adları bitişik yazılır.

R İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim Kurulu, Açı-

 Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları:
köğretim Fakültesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi vb.
R başbakan, başçavuş, başhekim, başkahraman, başkent,
başrol, başsavcı, başyazar vb.  Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları bitişik
yazılır.
 Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki başı sözüyle oluş-
R akağaç, alacamenekşe, karadut, sarıçiçek
turulan belirtisiz isim tamlamaları: 
R alabalık, beyazsinek, maviküf vb.
R aşçıbaşı, binbaşı, elebaşı, ustabaşı, yüzbaşı vb.

4
ÜNİTE 7: Yazım Kuralları TÜRKÇE ADF 16

YAZIMI KARIŞTIRILAN SÖZCÜKLER

–A– ateşkes büyükelçi düzyazı grev
acayip atölye – C-Ç – –E– güç bela
açgözlü ayaküstü cambaz egzoz güler yüz
açıkgöz Azerbaycan can evi ek eylem gün batımı
açıortay –B– can yoldaşı ek fiil günbegün
ada çayı babayiğit canciğer el âlem güvenoyu
aforoz basmakalıp canıgönülden el birliği –H–
ağırbaşlı baş başa cankulağı elbette ki hafriyat
ağustos böceği baş belası cankurtaran elektrik hafta başı
akaryakıt başıboş cansiparane enikonu hafta sonu
aklı sıra başıbozuk çağ dışı enstantane halbuki
aksesuar başsağlığı çalakalem enstrüman halüsinasyon
akşamüstü başsavcı çarçur etmek entelektüel ham madde
albeni baştan başa çekidüzen erozyon hasbelkader
alçak gönüllü başucu çepeçevre espri hastane
altüst başüstüne çer çöp espritüel hava yolu
alışveriş başvurmak çıt çıt (ses) eş anlamlı havaalanı
alt yazı başyapıt çıtçıt (kopça) eş sesli hayrola
alüminyum başyazı çıtkırıldım eşkıya hazırcevap
alternatif bazen çiğ (pişmemiş) eşofman her biri
alt geçit benmerkezcilik çiy (şebnem) ezkaza her gün
altyapı bijuteri –D– –F– her hâlde (mutlaka)
ana düşünce bilim adamı darülaceze fantastik her ne ise
ana fikir bilinçaltı defetmek fantezi her ne kadar
ana yol bilirkişi değnek fark etmek her şey
anaokulu bir an dekorasyon fasulye herhâlde (belki)
anayasa bir şey deli dolu federal herhangi bir
anekdot bir takım (sayı) demagog film herkes
Antep fıstığı birbiri demek ki filtre heykeltıraş
antrenman birçoğu demir yolu fiyat hiç kimse
antrenör birçok devalüasyon floresan hiçbir
apar topar birdenbire deve kuşu flüt hiçbiri
aperatif bire bir (oran) dikbaşlı fritöz hilekâr
ara sıra birebir (etkili) dikkafalı –G– hizmetkâr
ara söz birkaç dil bilgisi gangster hoparlör
arap sabunu birtakım (belgisiz) dinozor gardırop hoşça kal
arapsaçı bisküvi dipnot gelgit hoşgörü
arkeolog biyografi direkt gelişigüzel hoşsohbet
art arda boşboğaz distribütör gerçeküstü Hristiyan
art niyet boşu boşuna diş eti gırgır hukukun
asfalt boşvermek doğaüstü giderayak –I-İ–
asteğmen broşür doğusu giderayak ızdırap
aşçıbaşı bugün doküman gitgide iç içe
aşevi büyükanne dövme gök bilim içe dönük
atardamar büyükbaba düzayak gökyüzü içe kapanık
ateş böceği büyükbaş düztabanlık gözyaşı içgüdü

5
ADF 16 TÜRKÇE ÜNİTE 7: Yazım Kuralları

içli dışlı konservatuvar okuryazar restoran ustabaşı

içten içe konuksever olağan dışı restorasyon uyurgezer
iddia kooperatif olağanüstü ritim üniforma
ideoloji kravat oldubitti –S-Ş– üst geçit
ikametgâh kreş ortaokul stajyer üsteğmen
ikide bir kriter ortaöğrenim strateji üstünkörü
ikiyüzlü (riyakâr) kroki ortaöğretim stres –V–
ilk yardım kupür otobiyografi suçiçeği vadetmek
ilkbahar kurdele oy birliği suspus ol- vahamet
ilkokul kuru yemiş oysaki süregelmek varsayım
ilköğrenim kuş bakışı öge saçma sapan varsaymak
ilköğretim kuşburnu öğleyin sağduyu vatansever
illüzyon Kuvayimilliye ön söz salep vazgeçmek
İngiliz anahtarı kuzeybatı ön yargı sanatsever vejetaryen
inisiyatif –L– önayak sanki veyahut
insanoğlu laboratuvar öngörmek sarımsak viyadük
insülin laubali öngörü saygıdeğer vurdumduymaz
ipucu lavabo önsezi senli benli
iskonto –M– öteberi –Y–
sezaryen
iş adamı maalesef övmek ya da
sıkboğaz etmek
iş yeri mademki öyle ki yadsımak
sıra dışı
işbaşı makine öz eleştiri yalnız
sırtüstü
işveren matbaa öz geçmiş yanlış
soğukkanlı
iz düşüm materyal öz güven yarımada
sömestir
–K– maydanoz özveri yarıyıl
söz etmek
kabakulak meğerki –P– yazar kasa
söz gelimi
kahverengi menemen paragöz yepyeni
spekülasyon
kalemtıraş menü paragraf yer fıstığı
sürpriz
kampüs metot pardösü yer kabuğu
şefkat
kamuoyu metinler arasılık pastane yerküre
şoför
kapitülasyon milletlerarası pedagog yeryüzü
şuuraltı
kar topu monolog pek çok yevmiye
–T–
karnabahar mozaik perakende yılbaşı
tabii ki
katalog muhatap perhiz yurt içi
tahterevalli
katsayı muşamba peş peşe yüksekokul
takdir
kavanoz muzdarip platform yükseköğrenim
tasvip
kılavuz müsaade poğaça yükseköğretim
tekdüze
kıraathane –N– profesör yüz yüze
tembel
kırkayak ne var ki profesyonel yüzükoyun
teneffüs
kırkikindi nispet program yüzüstü
ters yüz
kirpik nükleer prosedür yüzyıl
tesbih
klasisizm –O-Ö– psikiyatr –Z–
tespit
koleksiyon operatör psikoloji zarafet
tıraş
kolektif oratoryo –R– zatürre
–U-Ü–
kolesterol orijinal rast gelmek zeytinyağı
uçaksavar
komiser Orta Çağ rastgele züccaciye
uluslararası
komodin orta oyunu racon
unvan
konargöçer okul öncesi repertuvar

6
ÜNİTE 7: Yazım Kuralları ANALİZ TESTİ ADF 16

1. Cumhuriyet inkılabı ile birlikte Anadolu’nun yeniden dirilişi 4. I. Mehmet Bey, haftaya gireceği mülakat için siyah bir takım
yeniden yapılanması gerekmekteydi. Bu­nu yapacak olanlar elbise almıştı.
ise dönemin idealist vatanse­ver insanları olacaktı. Ankara ro- II. 21. yy.ın en büyük silahı teknolojidir, derdi dedem.
I III. Orta Doğu gündemdeki gelişmelere sessiz kalmayı tercih
manında bunu gerçekleştirecek idealist insanların verdiği mü- etmişti.
II IV. Mayıs’ın 2. haftası başlamıştı üniversite sınavlarımız.
cadele anlatılmaktadır. Bu insanlar hayat serüveni içerisinde V. Fatma teyze mahallemizin en sevilen ender insanlarından-
karmaşık yollardan geçerek romanın son bölümünde biraraya dı.
III
gelirler. Kendi hayatlarını geleceğin çağdaş, öz benliği ileçeliş- Yukarıda numaralandırılmış cümlelerin hangisinde yazım
IV yanlışı yapılmıştır?
meyen maddi ve manevi varlığını kaybetmeyen, değerleri ile
V A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
övünen yeni Türk toplumu yaratma mücadelesi içinde geçer.
Bu cümlede altı çizili sözcüklerden hangisinin yazımı yan-
lıştır?

A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

5. Aşağıdakilerden hangisinde herhangi bir yazım yanlışı
yoktur?

A) Genç, kadına: “Başınız sağolsun.” diyerek başsağlığı diledi.

B) Eve gelen misafirlere Serap: “Hoşgeldiniz.” deyip onları içe-
riye davet etti.
2. Asırlar boyu hayvancılık geleneği Kırgızlar’da önemli bir yer C) Yakında istirahat etmek için sömestir tatili de başlayacak,
I dedi.
tutmaktadır. Kırgızlar için hayvancılık hem bir geçim kaynağı D) Teyzem İstanbul’dan yarın saat 21.00’de gelicek.
hem de kültürün bir parçası olmuştur. Kırgızistan’ın kuzeyinde E) Ünlü yazar, eserinde ıstırap çeken stajer bir öğretmenin ha-
II III yatını anlatmış.
yüksek dağlar ve geniş yaylalar mevcuttur, bir de iklim hay-
IV
vancılığı geliştirmeye uygundur.
V
Bu parçadaki altı çizili sözlerden hangisinin yazımı yanlış-
tır?
6. Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araçtır. İn-
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V. sanlar duygularını, düşüncelerini, fikirlerini, hükümlerini bir-
birlerine nakil etmek, isteklerini birbirlerine anlatmak için dil
I
denilen vasıtaya baş vururlar. Fakat dil insanların kullandığı
II
her hangi bir vasıtaya benzemez. Onun vasıtalığı sadece an-
III
laşmayı temin etmesi bakımındandır. Fertler ve nesiller arasın-
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur? IV
da anlaşma vasıtası olarak işgörür.
A) Birçok köy yoluna asvalt döküldü. V
B) Yemekte onunla yanyana oturmuştuk. Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı
C) Yaşar Kemal’in ropörtaj türünde birçok eseri var. doğrudur?
D) Benden aldığı makineyi sapasağlam teslim etti.
E) İşyerindeki bütün erkekler kravat takıyordu. A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

7
ADF 16 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 7: Yazım Kuralları

7. Aral Göl’ü Özbekistan ile Kazakistan arasında yer alan ama 10. (I)Yazar adını verdiğimiz kişi belli bir amaç doğrultusun da bir
I konu seçmekte ve kendi sanatsal yeteneğini kullanarak seçtiği
büyük bir kısmı Özbekistan Sınırları içinde yer alan bir göl- konuyu çeşitli aracılar vasıtasıyla okuyucunun gözünde görü-
II nür kılmaktadır. (II)Yazar, bir eserin varlık koşulunun olmazsa
dür. Jeolojik devirlerde bu gölün yüksekliği şuan olduğundan olmazıdır. (III) Ancak eserini yazdıktan sonra köşesine çekil-
III melidir. (IV) Esere gelen tüm eleştirileri köşesinden izlemelidir.
katlarca fazladır ve güneyde Hazar Denizi’yle bağlantı göste- (V) Esere müdahale etmemeli kendini savunma hakkını esere
IV bırakmalıdır.
rir. Son yıllarda aşırı sulama nedeni ile ise eski yüzölçümünün  Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangisinde bir yazım
V yanlışı vardır?
çok az bir kısmının hayatta kaldığı bilinmektedir.
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
doğrudur?

A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

11. Sadece Klasik Müzik alanında değil jazz, rock, metal gibi
I
8. Bir karakterin gerçek olabilmesi için dünyada en az bir insa-
gibi değişik tarzda müzik yapan kişilerle ilgili de değişik çalış-
I II
malar buluruz. Batılılar’ın sanatçılara dönük merakı bizimkin-
nın, o kişiden hoşlansa da hoşlanmasa da onu sevebilmesi,
II
III
den fazla mı acaba? Biz şarkıyı dinler gerisini merak etmez mi-
anlayabilmesi gerekir. Yarattığınız bireylerin anası babası sizsi-
yiz? Sözgelimi Neşet Ertaş hakkında birkaç kitap yazıldı. Yeterli
IV
III IV
niz. Eğer onları siz sevemezseniz hiçkimse sevemez.
midir? Sanmıyorum. Çünkü Neşet Ertaş gibi bir müzik dehası-
V
nın daha incelenmemiş, elealınmamış, belki de fark edilmemiş
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı V
yanlıştır? birçok yönü vardır.
Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin yazımı
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
doğrudur?

A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı yoktur?

A) Balkanlardan gelen sovuk hava bir hafta boyunca ülkemiz-

de etkili olacak.
B) Hıristiyanlık inancına göre de kutsal olan bazı gün ve gece- 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?
ler vardır.
C) Akşamüzeri köyün yaşlıları pınar başında toplanır eski gün- A) Polisler, hırsızı yakalayabilmek için evi çepeçevre sardılar.
lerden söz ederlerdi.
B) Sınav sonuçları bugün ya da yarın açıklanır.
D) Sizle deyil, sizi benim üzerime salan korkaklarla mücadele
C) Birtakım işlerde çalıştıktan sonra kendi işini kurdu.
ederim ben.
D) Bir çok üyemiz öneriyi ret etse de öneri kabul edildi.
E) Büyüğünden şevkat görmeyen insan küçüğüne de sevgiy-
le yaklaşamaz. E) Beni bir sen anladın ama sen de yanlış anladın.

1-C 2-A 3-D 4-D 5-C 6-D 7-D 8-E 9-C 10-A 11-D 12-D

ADF-16 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-16’yı çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 8: NOKTALAMA İŞARETLERİ
ADF 17
NOKTALAMA İŞARETLERİ
 Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını  Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü
ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı ko­ gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur.
laylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üze­ R 7.000, 362.197, 99.750.812 vb.
re noktalama işaretleri kullanılır.
 Noktalama işaretlerinden nokta, soru işareti, ünlem, iki nokta, üç
 Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır.
nokta işaretlerinden sonra büyük harfle başlanır.
R 2 . 25 = 50 vb.
NOKTA (.)
 Anlamca bitmiş cümlenin sonuna konur.
uygulama 1
R Kadınlar zayıftır ama analar güçlüdür.
Çocuk, halının üzerinde oyuncak kediyle oynuyor (I) Beyaz tüylü,
 Bazı kısaltmaların sonuna konur.
düğmesine basıldığında miyavlayan bir oyuncak kediydi bu (II) Ke­
R Alb. (albay), Dr. (doktor), Prof. (profesör), Cad. (cadde), Sok. (so- diyi annesinin ayaklarının dibine kadar yürütüyor (III) Annesi, göz­
kak), Ar. (Arapça), lerini ekrandan ayırmayınca dayanamayıp şu soruyu soruyor (IV)
Anne, kediler konuşur mu (V)
dikkat
Yukarıdaki parçada numaralanmış yerlerden hangilerine öte-
İlk harfi büyük olan kısaltmalara gelen ekler keli­me­nin oku­ kilerden farklı bir noktalama  işareti  getirilmelidir? 
nuşuna göre eklenir.
R “Alm.nın, İng.de...” A) I. ve III. B) I. ve V. C) II. ve III.  
D) II. ve V. E) IV. ve V.
 Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur.
Çözüm:
R 3. (üçüncü), 15. (on beşinci); II. Mehmet, XV. yüzyıl; 2. Cadde,
20. Sokak, 4. Levent

dikkat
Sayılara gelen ekler yazılırken dikkat edilmelidir.
R 2.nci değil, 2’nci biçiminde yazılmalıdır.

 Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra

konur.
dikkat
R 1., A., a. Nokta işaretinden sonra gelen sözcük her zaman bü­yük harfle
başlar.
 Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden
ayırmak için konur.
R 22.08.2013, 29.V.1453 vb.
VİRGÜL (,)
dikkat  Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının
arasına konur.
Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay
R Evinden, şehrinden, sevdiklerinden bir de çocuklarından ay­
adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz.
rılalı kaç yıl olmuştu.
R 08 Mayıs 2008, 25 Haziran 1982
 Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
R Fırtına şiddetini arttırıyor, yağmur camları dövüyordu.
 Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
 Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirt­
R Bizim okulda dersler 08.30’da başlar, 15.40’ta biter. mek için konur.
 Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur. R Büyük babaannem, Birinci Dünya Savaşı sıralarında Erzurum
R Ömer Asım AKSOY, Dil Yanlışları, Yalçın Emel Yayınları, Ankara Karayazı’dan düşman zulmünden kaçıp da Urfa’ya kadar gel­
1980. miş.

1
ADF 17
 Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara söz­
lerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur.
R Ömer Halisdemir, bir milletin kaderini değiştiren kahraman,
şehadete koşarken bir an bile tereddüt etmemişti.
 Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına ko­
nur.
R Akşam, yine akşam, yine akşam,
Göllerde bu dem bir kamış olsam!
 Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra konur.
R Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, dedi büyük önder.
 Sanatsal eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonu­
na konur.
R Otobüs kalkmak üzereyken oğluna,
— Ben senin hasretine nasıl dayanacağım, dedi.
 Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik
bildiren hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, ba­
şüstüne, öyle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur.
R Evet, teklif ettiğiniz transfer ücretini kabul ediyoruz.
 Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime grup­
larıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göster­
mek ve anlam karışıklığını önlemek için kullanılır.
R Bu yaz, düğünlerini bir kır bahçesinde yapsınlar.
R Onlar biraz önce, verdiğim projeyi hazırlıyorlardı.
 Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur.
R Sayın Seyirciler, şimdi programımıza başlıyoruz.
 Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır.
R 3,14 (üç tam, yüzde on dört )
 Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra
konur.
R Kızımı sevgiyle kucaklayıp, gözlerinin içine bakarak ona bir
şeyler söyledim.
dikkat R Pişman olup bir gün geri dönersen benim ka­pım hep
Metin içinde zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra vir­gül konmaz.
Peş peşe gelen zarf-fiillerin arasına koyulur.
R Ormanlık alana varmadan bu soğuktan kurtu­
la­
ca­
ğımızı
düşünmüyorduk.
 Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra ko­
nur:
R O, insan gibi yaşamayı bir türlü başaramadı.
TÜRKÇE ÜNİTE 8: Noktalama İşaretleri
analiz 1
Oysaki o şiirler, o hikâyeler, o romanlar, o tiyatro eserleri olmasay­
dı, söylemek bile fazla, duygularımız pek bilinmeyecek, bilgilerimiz
daha az olacaktı. Çünkü edebiyat, daha iyi hissetmemizi, daha iyi
irdelememizi sağlar. Daha doğru, daha insanca yaşamamıza yar­
dımcı olur.
Bu parçada, virgülün işlevleriyle ilgili olarak aşağıda verilen-
lerden hangisine uygun bir örnek yoktur?
A) Özel olarak vurgulanması gereken bir ögeyi belirtme
B) Ara sözleri ayırma
C) Art arda sıralanan eş görevli sözcük kümelerini ayır­ma
D) Tırnak içinde verilmeyen aktarma cümlelerini belirtme
E) Sıralı cümleleri birbirinden ayırma
Çözüm:
dikkat
 Metin içinde ve, veya, de, ya da, ki, ama, çünkü, yahut,
ya ... ya bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz.
R Ben de sizinle gelirim ama işim var.
 Tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz.
R Ya bu deveyi güdersin ya da bu diyardan gi­der­sin.
R Hem kirayı vermiyor hem evimden çıkmı­yor­sun.
 Metin içinde -ınca / -ince anlamıyla zarf-fiil görevinde kul­
lanılan mı / mi ekinden sonra virgül konmaz.
R Sen aklıma geldin mi saçıma bir ak daha düşer.
 Şart ekinden sonra virgül konmaz. Ancak arka arkaya koşul­
lu ifadeler gelirse virgül kullanılabilir.
açıktır.
R İnsan mutlu olmak istiyorsa, sağlıklı kalmak is­tiyorsa
kendini iyi tanımalıdır.
 İsim veya sıfat tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arası­
na giremez.
R Bu dünyayı güzelleştirecek olan şey çocukların temiz yü­
reğidir.
 İkilemelerin arasına virgül girmez.
R Kalbim küt küt atıyordu.
2
ÜNİTE 8: Noktalama İşaretleri
örnek 1
Aşağıda verilen cümlelerdeki virgülün hangi işlevde kullanıl-
dığını yazalım.
1. Anne, çocuğunu her söz dinlediğinde
onu bir kitapla ödüllendirmeye başladı.
2. Odadan çıktı, eşiği geçti, yarısına bile gel­
mediği avlunun kırık dökük kapısını biraz
zorlanarak açtı.
3. İlk önce bu çocuk, şehirden yeni gelen,
durup eliyle boğazına sarıldı.
4. Şair, gazeteci, oyuncu ve çevirmen Ülkü
Tamer 81 yaşında hayatını kaybetti.
5. İyi bir öykü yazdığımda kendimi çok
daha iyi hissediyorum, dedi.
6. Yazmak algıyı kapatıp, imgeyi genişlete­
rek fazlalıklardan arınmaktır.
7. Para, para, para yokluğu dert; varlığı yara.
8. Türküler, bir milletin binlerce yıllık sözlü
hafızasıdır.
uygulama 2
Ailenin en önemli mirası olan çocuklar , hayata ailede hazırlanır.
I patates; kiraz, vişne, elma, erik gelir.
Çocuk, temel konularla ilgili bilgileri ve tecrübeleri ailede edinir.
II
Bunun özünü de aile içi iletişim, yani yapıcı sohbetler oluşturur.
Çocuklar , duygusal ve düşünsel doyumlarını aile içi sohbet ve et-
III
kinliklerle sağlarlar. Kendilerini doğru ifade etmeyi, sağlıklı bir aile
ortamında öğrenirler. Davranış modelleri, söz kalıpları genellikle
aile içinde kazanılır. Eşler , daha iyi iletişim kurabilmek için kendi-
IV
lerini geliştirmelidir. Dolayısıyla eşlerin eğitim , kültür, davranış vb.
V
yönlerinin güçlü olması gerekir.  örnek 2
Bu parçadaki numaralanmış virgüllerden ( , ) hangisi, diğerle-
rinden farklı bir görevde kullanılmıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 17
NOKTALI VİRGÜL (;)
 Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden
ayırmak için konur.
R Mısır, buğday tahıl; nohut, mercimek, soya baklagildir.
 Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayır­
mak için konur. Evi, tarlayı sattı; şehre taşındı.
R At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
 İkiden fazla eş değer öge arasında virgül bulunan cümlelerde
özneden sonra noktalı virgül konabilir.
R Urfa; Antep, Mardin gibi yazları çok sıcaktır.
TYT 2019
XX. yüzyılın son çeyreğinde plansız iç göçler sebebiyle kalabalıkla­
şan İstanbul; benzer kaderi yaşayan Ankara, İzmir, Bursa gibi şehir­
lere göre daha çok sorunla baş başa kalmıştır.
Aşağıdakilerin hangisinde noktalı virgül (;) bu cümledeki işle-
viyle kullanılmıştır?
A) Yazar değil, eleştirmenler; metinler değil, yorumlar yani bakış
açıları değiştiği için edebiyat eserlerinin anlamı daima zengin­
leşmektedir.
B) Kopuk dizelerin, anlatı parçacıklarının, çizimin sınırlarında dola­
şan bu melez metin; onun yaşam haritasına göre farklılıklar gös­
terir.
C) Türkiye, İran, Rusya; Ankara, Tahran, Moskova isimlerinin birbir­
leriyle münasebetleri açık seçik ortadadır.
D) Tokat’ta yetiştirilen ürünlerin başında domates, biber, fasulye,
E) Lale, sümbül ve karanfil motifleriyle ebru sanatına farklı bir yo­
rum getirmiş; bu sanatın genç kuşaklarca tanınmasına katkıda
bulunmuştur.
Çözüm:
Aşağıda verilen cümlelerdeki noktalı virgüllerin görevlerini
yazalım.
1. Nuran, Ayten, Nihal, Aylin Hanımlar tarih
derslerine; Soner, İsmail, Gökhan Beyler coğ­
rafya derslerine giriyor.
2. Babam; ablam ve kardeşim arasında tercih
yapmak zorundaydı.
3. Güneş batmak üzereyken eve geldi, üstünü
değişti; yemek yemeden yatağına girdi.
3
ADF 17
dikkat
 Noktalı virgüller iki nokta öğrenciler tarafından çok ka­
rıştırılan işaretlerdir. Açıklamalarda veya örnek vermelerde
noktalı virgül kullanılmaz, iki nokta kullanılır.
 Noktalı virgülden sonra gelen sözcük özelse bü­yük, değilse
küçük harfle başlar.
İKİ NOKTA ( : )
 Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
R Türkiye bazı madenler bakımından zengindir: bor, linyit, mer­
mer...
 Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur.
R Hayatta öğrendiğim tek şey var: Çalışmadan başarılı olunmaz.
 Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra
konur.
R Mağaranın ağzı önünde konuşanlar:
— İçeride olmasınlar?
 Tırnak içinde gösterilen alıntılarda tırnaktan önce kullanılır.
R Paul Valery: “Küçük dergiler, edebiyatın, şiirin laboratuvarıdır.”
demiştir.
 Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna
konur.
R — Bu köyün adı nereden geliyor?
Muhtar cevap verir:
— Hem göl var hem de pınar, o yüzden adı Gölpınar.
dikkat
İki noktadan sonra cümle gelirse büyük harf, örnek gelirse
küçük harfle başlanır.
uygulama 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde parantezle ( ) belirtilen yere
iki nokta (:) konulamaz?
A) Bir gün, bir korkuluğa şöyle dedim ( ) “Tarlanda böyle tek başına
durmaktan yorulmaz mısın?”
B) Dedi ki bana ( ) “Korkutmanın hazzı öyle derin, öyle süreklidir ki
asla yorulmam.”
C) Yeniden oradan geçtiğimde şunu gördüm ( ) Korkuluğun şapka­
sının altında, iki kuzgun yuva yapmıştı.
D) Korkuluk cevap verdi ( ) “Sadece, benim gibi, içi saman dolu
olanlar bilirler bunu.”
E) Bir an düşündükten sonra ( ) acaba ben bu hazzı daha önce yaşa­
dım mı, diye düşündüm.
TÜRKÇE ÜNİTE 8: Noktalama İşaretleri
Çözüm:
ÜÇ NOKTA ( ... )
 Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur.
R Evleri biçimsiz, üst üste, gelişigüzel konmuş taşlarla yapılmış­
tı. Ham toprak... Yükseklikleri yerden bir metre...
 Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak
istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.
R Kimdir o? diye bağırdı. Yabancı değil, Hatice Hanım, B…’den
bir hoca geldi.
 Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bö­
lümlerin yerine konur.
R ...azığı, el değer etek değmez, hazırlayıverdi. Ocakta kayna­
makta olan çorbadan da çorba koyup Memed’in önüne…
 Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal
dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için
konur.
R Gurbet beni muttasıl çekiyordu kendine.
Yol, hep yol, daima yol... Bitmiyor düzlük yine.
 Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur.
R Çocuk annesinin gittiğini görünce bütün avazıyla bağırdı:
— Anne… Anne, buraya gel!..
dikkat
Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta
konulması yeterlidir:
R Ey hanların gönlümü sızlatan duvarları!..
R Bodur ağaç, nasıl da gölgeler içinde tek başına kaldı?..
 Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevap­
larda kullanılır.
R — Ne arıyorsun bu vakit buralarda?
— Hiç…
— Nasıl hiç? Suya çekicini mi düşürdün yoksa?..
dikkat
Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.
4
ÜNİTE 8: Noktalama İşaretleri
uygulama 4
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde üç noktanın kullanımı yanlış-
tır?
A) Kazada devrilen araç E… firmasına aitti.
B) Öğretmenliğe T… kasabasında başladım.
C) Büyük salonun kapısını açınca içerideki bütün akrabalarını gör­
dü: amcaları, dayıları...
D) …daha yeni yeni güneş ışınları toprağın üzerindeki kırağıyı eriti­
yordu ki…
E) Bütün sanat yaşamı boyunca sadece iki şeyi dikkate aldı: okuyu­
cuları ve taviz vermediği üslubu…
Çözüm:
SORU İŞARETİ ( ? )
 Soru sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur.
R “Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?”
 Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin so­
nuna konur.
R Görevli başını kaldırmadan sordu:
– T.C. numaranız?
 Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih
vb. durumlar için kullanılır.
R Yunus Emre (1240 ? - 1320) bugün bile rahatlıkla oku­nan bir
şairdir.
R Bütün evi yarım saatte (?) temizlediğini söylüyordu.
dikkat R Yunus Emre’nin (1240?-1320) yaşamını anlatan bir belgesel
mı / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci oldu­
ğunda cümlenin sonuna soru işareti konmaz.
R Çay içmedim mi hayatımda bir şeyler eksikmiş gibi his­
sediyorum.
dikkat R Avrupa Birliği’ne üye ülkeler...
Temel cümlesi soru ifadesi taşımayan cümlelerin sonuna nokta
konur.
R Bunu kim yaptı, bilmiyorum.
dikkat başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz.
Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en
sona konur.
R Aşk bu mu, sevda bu mu, hayat bu mu?
TÜRKÇE ADF 17
ÜNLEM İŞARETİ ( ! )
 Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle
veya ibarelerin sonuna konur.
R Çok şükür Allah’ım! Bu sınavdan da geçtik.
 Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.
R Ey, bu topraklar için toprağa düşmüş asker!
dikkat
Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra
konulabileceği gibi cümlenin sonuna da ko­na­bilir.
R Bir hilâl uğruna, ya Rab, ne güneşler batıyor!
 Alay, kinaye veya küçümseme anlamı verilmek istenen sözden
hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.
R Kendisinin Türk futbolunun en iyi (!) forveti olduğunu iddia
ediyordu.
KESME İŞARETİ (‘)
 Özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
R 1998’de İzmir’e üniversite okumaya geldiğimde deniz denen
varlığı ilk kez görmüştüm.
 Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu
zaman ekten önce kesme işareti kullanılır.
R Hisar’dan, Boğaz’ın manzarasına bakmayı dene!
 Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme
işareti yay ayraçtan önce kullanılır.
çekildi.
dikkat
Ek getirildiğinde Avrupa Birliği kesme işareti ile kul­lanılır.
dikkat
Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında
R Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü,
Kuşadamızdaki liman vb.
R Muş Ovamız yeşil bir deniz gibi karşılar sizi.
5
ADF 17
dikkat
Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına ge­
len ekler kesmeyle ayrılmaz.
R Türkiye Büyük Millet Meclisinin 112’nci Birleşiminin 2’nci
Oturumunda, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Mavi
Köşe Bakkaliyesinden vb.
dikkat R -ak, -ımsa-…
Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler ünlüyle başlayan bir ek gel­
diğinde Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.
dikkat veya sayılar arasında kullanılır.
Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan son­
ra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.
R Bursalı, Ahmetler, Türklerin, Türkçenin, Müs­lü­man­lıkta,
Trabzonluların
dikkat
Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük
harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işa­
retiyle ayrılmaz.
 Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen
ekleri ayırmak için konur.
R Nihal Hanım’dan, Soner Efendi’ye, Fatih Hoca’ya
 Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur.
R TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye vb.
 Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.
R 2006’nın Temmuz’unun 29’uncu günü evlendik.
 Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak
için konur.
R 22 Ağustos’ta Elif’in doğum gününü kutladık.
 Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kulla­
nılır.
R Koyun kurt ile gezerdi / Fikir başka başk’ olmasa
 Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur.
R a’dan z’ye kadar, Türkçede -ak’la yapılmış sözler.
KISA ÇİZGİ ( - )
 Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur.
 Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara söz­
lerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır
R Topraktan yapılmış birkaç ev -taşlı olan da var- gözüme ilişti.
TÜRKÇE ÜNİTE 8: Noktalama İşaretleri
 Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak
için kullanılır.
R al-gı, dur-gun…
 Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır.
R al-, dur-, gör-…
 İsim yapma eklerinin başına, fiil yapma eklerinin başına ve sonu­
na konur.
 Heceleri göstermek için kullanılır.
R ba-şöğ-ret-men, ha-nı-me-li
 Arasında, ve, ile, ila, ...-den ...-e anlamlarını vermek için kelimeler
R Ankara-İzmir yolu, Türk-İran ilişkileri, Hint-Avrupa dilleri
dikkat
Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi
konmaz.
R On on beş yıl. Üç beş kişi geldi.
TIRNAK İŞARETİ ( “ ” )
 Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tır­
nak içine alınır.
R Yunus “Yaratılanı sev yaratandan ötürü.” demiştir.
dikkat
Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru
işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır.
R “Ya ben İstanbul’u fethederim ya da İstanbul be­ni fetheder.”
demiş Fatih. 
 Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır.
R Bir sanatçı için “anne” en büyük hazinedir.
 Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları
tırnak içine alınır.
R “Beyhude Ömrüm” ile tanıdım Mustafa Kutlu’yu.
DÜZELTME İŞARETİ (^)
 Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayırt
etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur.
R hal (sebze, meyve vb. satılan yer),  hâl (durum, vaziyet); hala (ba-
banın kız kardeşi),  hâlâ (henüz)
 Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerle özel ad­
larda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlü­
leri üzerine konur.
R dergâh, karargâh, yadigâr, dükkân, hikâye, kâğıt
6
ÜNİTE 8: Noktalama İşaretleri
 Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önle­
mek için kullanılır.
R (Türk) askeri ve askerî (lise), (İslam) dini ve dinî (sohbetler), (Ba-
bamın) resmi ve resmî (belgeler)
analiz 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde düzeltme işareti (^) yanlış
kullanılmıştır?
A) O günler aklıma geldikçe hâlâ çok üzülüyorum..
B) Hikâye, olaylar arasında bütünlük kurmamızı sağlar.
C) Yayınevinin bu yıl TV kanallarında reklâmları yayımlandı.
D) Resmî işlemleri hallettikten sonra üretim aşamasına geçeceğiz.
E) Kâğıt tüketimini azaltmak aslında doğaya katkı yapmaktır.
Çözüm:
YAY AYRAÇ (PARANTEZ) ( )
 Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan
ek bilgiler için kullanılır.
R Anadolu insanı, (Hepsinin elleri çalışmaktan nasırlıdır.) eme­
ğini vermediği hiçbir şeyi istemez.
 Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır.
R Yunus Emre’nin (1240?-1320)
 Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, du­
rumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
R Kadın – (Yavaş yavaş yerinden kalkar.) Ne oluyor beyefendi?
Ne yapmaya çalışıyorsunuz?
 Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye  bilgilerini göster­
mek için kullanılır.
R Annemi bana benzetirler. Hele babamla evlendiği seneden
kalma bir fotoğrafı vardır ki benim modelim gibidir. Fakat za­
vallı kadın, sıhhatçe hiç bana benzememiş. Çok zayıfmış (Ça-
lıkuşu)
 Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için
kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.
R Adam, zengin (!) olduğunu söyleyip duruyordu.
TÜRKÇE ADF 17
 Bir  bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını gös­
termek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.
R 1496 (?) yılında doğan Fuzuli...
TEK TIRNAK İŞARETİ ( ‘ ’ )
 Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması
gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır.
R Edebiyat öğretmeni “Yunus Emre’nin ‘Yaratılanı sev yaratan­
dan ötürü.’ sözü sizin için kılavuz olsun.” dedi.
     
DENDEN İŞARETİ (“)
 Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt
alta gelen aynı sözlerin, söz gruplarının ve sayıların tekrar yazıl­
masını önlemek için kullanılır:
R a. Olay öyküsü
b.  Durum   “
UZUN ÇİZGİ (—)
 Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır.
Buna konuşma çizgisi de denir.
R İstanbul’a gelenlere herkesin sorduğu şunlardır:
— Eyüp Sultan’ı gezdiniz mi?
— Sultanahmet’e gittiniz mi?
 Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir.
R ABDULLAH ÇAVUŞ – Asker az olmakla kıyamet mi kopar? Az­
dan az olur, çoktan çok.
dikkat
Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.
R Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:
“Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?” 
EĞİK ÇİZGİ ( / )
 Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur: 
R Sarı saçlarına deli gönlümü / Bağlamışlar, çözülmüyor Mihri­
ban! /  Ayrılıktan zor belleme ölümü / Görmeyince sezilmiyor
Mihriban!
 Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve
semt ile şehir arasına konur.
 Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden
ayırmak için konur.
R 29/05/1453, 01/01/1955
 Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.
R -a /-e, -ası /-esi, -lı /-li, -meksizin /-maksızın 
7
ADF 17 ANALİZ TESTİ
1. Aşağıda virgülün işlevleriyle ilgili bazı örnekler verilmiştir:
I. Evi aradık, taradık aradığımız şeyi bulamadık.
II. Harun, en sevdiğim arkadaşım, gitar çalmayı öğreniyor.
III. Bu gece, eğlenceleri içlerine pek sinmedi onların.
IV. Edebî metinler, sahip oldukları form ve içeriğe göre türlere
ayrılmaktadır.
Bu örneklerde virgülün (,) aşağıdaki görevlerinden hangi-
si yoktur?
A) Eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur.
B) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
C) Anlam karışıklığını önlemek için kullanılır.
D) Cümle içinde ara sözleri ayırmak için ara sözlerin başına ve
sonuna konur.
E) Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi be­
lirtmek için konur.
2. Noktalama işaretleri ile ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden
hangisi doğrudur?
A) Sevinç, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin so­
nuna üç nokta konur.
B) Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu
olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır.
C) Bir şiirin dizeleri yan yana yazıldığında aralarına kısa çizgi
konur.
D) Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan söz­
ler eğik çizgi içine alınır.
E) Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında aynı sözlerin, söz
gruplarının tekrar yazılmasını önlemek için iki nokta kulla­
nılır.
3. Keban (I) Tercan (II) Palandöken Barajları Doğu Anadolu Böl­
gesi’nde (III) Dicle (IV) Atatürk (V) Birecik Barajları Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’ndedir.
Bu parçadaki numaralı yerlerden hangisine farklı bir nok-
talama işareti gelmelidir?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
1-A 2-B 3-C
8
ÜNİTE 8: Noktalama İşaretleri
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti yanlış kul-
lanılmıştır?
A) Türkiye’nin, Akdeniz sahillerinin en güzel noktalarından
biri olan Fethiye Koyu’nda üzerinde hiç araba olmayan
dağlarla çevrili bir ada var.
B) Şanlıurfa’da halkın büyük bir kısmının nüfus cüzdanında
doğum günü olarak 01 Ocak’ı görmek mümkündür.
C) Eskişehir’li olmadığı halde şehrin tarihini en ince ayrıntıları­
na kadar biliyordu.
D) Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin sayısı bu yılki katılımlardan
sonra yirmi sekiz oldu.
E) Çamlıca’dan bakınca şeffaf bir hava içinde, mavi göğün al­
tında ve mavi denizin kenarında uzanmış İstanbul’un görü­
nüşü ihtişamlıdır.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir noktalama yanlışı
yapılmıştır?
A) Yazma; hazırlık, planlama, taslak metin oluşturma, düzelt­
me ve geliştirme, yazılan metni paylaşma gibi aşamaları
olan bir süreçtir.
B) Hiçbir metin kendi alanında her şeyi anlatmaz, her metin
kendinden daha geniş bir sistemin yapıcı unsurlarından
biridir.
C) Yazarken kitapları bir yana bırakır, aklımdan çıkarırım; ken­
di gidişimi aksatırlar diye.
D) Roman, öykü, resim veya müzik eserlerinin tümü dikkatli
bir biçimde irdelenirse, yaratıcılarının yaşamlarından izler
taşıdıkları görülür.
E) İnsan bir kitabı okuduktan sonra eskisinden daha akıllı ha­
reket edebilmeli, başkalarının sözüne aldanmadan her şeyi
daha açık görmeye başlamalıdır.
6. Aşağıdakilerin hangisinde virgülün kullanımı ile ilgili
yanlış bir bilgi verilmiştir?
A) Bağlaçlardan önce de sonra da virgül konmaz.
B) Şart ekinden sonra virgül kullanılmaz.
C) Metin içinde -ınca/-ince anlamıyla zarf-fiil görevinde kulla­
nılan mı / mi ekinden sonra virgül kon­maz.
D) Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teş­
vik bildiren kelimelerden sonra konmaz.
E) Tamlayanla tamlanan arasına virgül konmaz.
4-C 5-D 6-D
ADF-17 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-17’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 9: SÖZCÜK TÜRLERİ (İSİM SOYLU)
ADF 18
İSİMLER (ADLAR)
 Bir sözcüğün türü soruluyorsa o sözcüğün isim, sıfat, zamir, zarf,
örnek 1
edat, bağlaç, ünlem ve fiil olarak değerlendirilmesi gerekir.
Aşağıdaki cümlelerde isim türünde kaç sözcük olduğunu belir-
tiniz.

İSİM (AD) 1. Atatürk’ün bir sözü vardı,  bir ışık gibi yolumuzu ay­
dınlatırdı.
 Canlı ve cansız varlıkları, duygu ve düşünceleri, çeşitli durumları 2. Buzdan dolayı yollar çok kaygandı.
karşılayan kelimelere isim (ad) denir. 3. Sen gittin kaderim düşman kesildi, alnıma ayrılığın
simsiyah mührü basıldı.
 İsimler; hâl, iyelik, çoğul, tamlayan, ek fiil eklerini alabilir. 4. Duygularımı saldım, düşünceleri kâğıda çizdim.
5. Bir tepeden bakarken gökyüzüne en aşağılara inip
R evde, sesim, hisler, kitabın kapağı, sana seslendim.
6. İşe giderken hava açıktı, işteyken ise sicim gibi yağmur
 İsim tamlamasında tamlayan ve tamlanan, sıfat tamlamalarında yağıyordu.
ise sadece tamlanan olabilirler. 7. Her hadisenin insanı eğlendirecek bir tarafı vardır.
8. İnsanın iç dünyasının anlatıldığı muhteşem bir eser.
R Dağın yamacı (İsim Tamlaması)
9. Bir kitaba dokunmanın hayali bile parmaklarımı ka­
İsim İsim
rıncalandırmaya yetmişti.
10. İçimdeki kötü histen dolayı heyecanlı, gergin ve en­
R Yaşlı adam (Sıfat Tamlaması)
dişeliydim.
Sıfat İsim

 İsimler mastar eki (-mak, -mek) alamaz.

R Bende hiç para yoktu.

analiz 1
“para” ve “yok” sözcükleri mastar eki alamaz.
Belirli kurallar, terminoloji ve konuşmalardan oluşan sistematik dil-
I
 Bazı sözcükler hem ad hem fiil olabildiği için bazen sözcüğün
sel düzenleri betimlemek üzerine kullanılan bir kavramdır söylem.
anlamsal özelliğinin de dikkate alınması gerekir.
II
Bir iletinin tüm boyutlarını, sadece iletinin içeriğini değil, onu dile
R O, başarılı bir yazardı. (İsim)
III IV
R Gazetede güncel konularda yazılar yazardı. (Fiil) getireni, otoritesini, dinleyiciyi ve amacını kapsar.
V
İlk cümlede “yazar” sözcüğü bir meslek adı olarak kullanıl­ Bu parçadaki altı çizili sözcüklerde hangisi tür yönünden öte-
mış, ikinci cümlede ise fiil olarak kullanılmıştır. kilerden farklıdır?

A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

 Fiillerin adı olarak kullanılan sözcükler de isim olarak kabul edi­
lir.

R Bugün onu görmeye gideceğim. Çözüm:

R Onun gülüşü üst kattan bile duyuluyor.

R Kazanmak için çok çalışıyor.

1
ADF 18 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

Varlıklara Verilişine Göre İsimler dikkat

a. Özel İsim Tür adları bazen özel ad olarak da kullanılabilir.
Eşi ve benzeri olmayan bir tek varlığı karşılayan isimlere özel isim R Bahar bu yıl erken geldi. (Tür)
denir. R Bahar ilk derse geç kalmıştı. (Özel)

 Kişi adı, soyadı ve unvanları:

R Doktor İbrahim Turan Bey… dikkat
 Hayvanlara verilen adlar: Tür ismi, bazen o türün tamamını karşılarsa “genel anlam” , o
R Pamuk, Minnoş, Karabaş, İnci… türün belli bir miktarını ya da belli olanlarını karşılarsa “özel an­
lam” ifade eder.
 Devlet, ırk, dil, din, mezhep, akım adları: R Kitap, insan için en iyi arkadaştır.
R Türkiye, Türk, Türkçe, İslamiyet, Hanefilik… R Kitabı, masanın üzerine koyabilirsiniz.
Birinci cümlede “kitap” sözcüğü o türün tamamı için kulla­
 Kurum, kuruluş, dernek adları:
nıldığı için “genel anlam”lıdır, ikinci cümlede belli “kitap”lar
R Türk Hava Kurumu, Karadenizliler Derneği… için kullanıldığı için “özel anlam” olur.
 Kitap, gazete, dergi adları:
R Çalıkuşu, Sabah gazetesi, Türk Dili dergisi…
örnek 2
 Dağ, göl, deniz, ova, nehir gibi coğrafî yer adları:
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin genel ya da özel an-
R Ağrı Dağı, Van Gölü, Karadeniz, Konya Ovası, Sakarya Nehri…
lam olduklarını belirtiniz.
 Şehir, ilçe, kasaba, semt, sokak adları: Genel Özel
Cümleler
R İzmir ili, Bornova ilçesi, Kışla Caddesi, İpek Sokak… anlam anlam
1. Çocuk ailede ne görürse onu alır.
 Dini ve ulusal bayram, özel gün adları:
R Ramazan Bayramı, Cumhuriyet Bayramı, Anneler Günü… 2. Çocuk, parmağını kapıya kıstırdı.
3. Bahçedeki ağaç, çiçek açmış.
 Saray, köşk, han, kale adları:
4. Ağaç, bir yurdun süsüdür.
R Dolmabahçe Sarayı, Galata Köprüsü...
5. Öğretmen, hasta olduğu için gelmedi.
 Gezegenler, coğrafi terim olarak kullanılırsa:
6. Öğretmen, geleceğe şekil verir.
R Ay, Dünya’nın; Dünya, Güneş’in etrafında döner.

uygulama 1
dikkat
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde coğrafi terim, özel isim olarak
Gezegen isimleri coğrafî terim olarak kullanılmazsa özel isim kullanılmıştır?
olmaz.
A) Dünya turuna çıkan  Japon Gezgin Shogan Kameda, Muğla’nın
R Pencereden içeriye güneş giriyordu.
Bodrum ilçesine ulaştı.
dikkat B) Güneş, pencerenin kırık camından içeriye sızıyor, odayı aydınla­
tıyordu.
Özel isimlerin ilk harfleri büyük yazılır ve özel isimlere getirilen C) Ay yüzünü ne zaman görsem içime tarifsiz mutluluklar doluyor­
çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır. du.
D) Dünyalar benim olmuştu hayalimdeki bölümü kazandığımda.
b. Cins İsim (Tür Adı) E) Ay, insan yaşamı için uygun olabilir mi diye üzerinde yıllardır çe­
 Benzer türden varlıkları karşılayan isimlere cins ismi denir. şitli araştırmalar yapılıyor.

 Hayvan, bitki, renk, eşya, zaman, yansıma, sayı, eylem adları cins Çözüm:
adlardır.
R Aradığımız kitap masada duruyordu.
R Kadınlar çiçektir; çiçekler, su ister.

2
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler
a. Somut İsim
 Beş duyudan herhangi biriyle algılayabildiğimiz varlık ve kav­
ramları karşılayan isimlere somut isim denir.
R kitap, kalem, ses, hava, ısı, ışık…
b. Soyut İsim
 Duyu organlarıyla algılanamayan kavramları karşılayan isimlere
soyut isim denir. Varlığı sadece zihinsel olarak bilinen isimlerdir.
R sevgi, aşk, ihtiras, rüya…
dikkat
Bir sözcüğün somut ya da soyut olması cümledeki anlamına
göre değişebilir. Somut anlamlı bir sözcük, cümle içinde soyut
bir anlamda kullanılabilir.
R O yemekte acıyı çok severdi. (Somut)
Ayrılık acısı yüreğimi dağladı. (Soyut)
R Evin ışıkları sabaha kadar yandı. (Somut)
Mustafa Kemal, fikirleriyle bize ışık oluyor. (Soyut)
örnek 3
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin somut ya da soyut
olduklarını belirtiniz.
Cümleler Somut Soyut
1. Rüzgâr, evlerin çatılarını uçurdu.
2. Oda o kadar sıcak ki terledik.
3. Bahar gelince yaylaya çıkacağız.
4. Tatlı bir sözüne kandım onun.
5. Arkadaşlık, her zaman meyve veren bir
ağaçtır.
6. Parfüm kokusu onu rahatsız etti.
7. Şekeri fazla katınca çok tatlı olmuş.
8. Akıl, insana en büyük sermayedir.
uygulama 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut bir addan türeyip somut
bir varlığa ad olmuş bir isim kullanılmıştır?
A) Konuşurken heyecanlanınca sesi titredi.
B) Bostan tarlasının ortasına korkuluk dikmişti.
C) Koltuğuna oturup sevdiği filmi izledi.
D) Sende yürek olsa arkamdan konuşmazsın.
E) Benim belli bir hayat çizgim var.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 18
Varlıkların Sayılarına Göre İsimler
a. Tekil İsim
 Tek bir varlığı karşılayan isimlere tekil isim denir.
 Çoğul eki almamış ya da topluluk anlamı taşımayan isimlerdir.
R ev, çocuk, dil, sınav, eser, roman…
b. Çoğul İsim
 Birden çok varlık ya da kavramı karşılayan isimlere çoğul isim
denir.
 (-lar / -ler) ekleriyle yapılır.
R evler, okullar, diller, ağaçlar, sınavlar…
hatırlatma
“-ler” eki cümleye “çokluk, abartma, benzerlik, yer, soy, aile,
saygı, civarında, süreklilik, sahip olanları çoğaltma” gibi değişik
anlamlar katar.
örnek 4
Aşağıdaki cümlelerde “-ler” ekinin hangi anlamlarda kullanıl-
dığını yazınız.
1. Babası kırk beş yaşlarında bir adamdı.
2. Bakan Beyler, okulumuza geldiler.
3. Bisiklet alınınca dünyalar benim oldu.
4. Gökhanlar, dün akşam bize geldi.
5. Bu ülkede Mustafa Kemaller tükenmez.
6. Öğrenciler, sınıfta seni bekliyor.
7. Akşamları yarım saat kitap okuyorum.
8. İki kardeş evde annelerini bekliyor.
9. Türkler, savaşçı bir millettir.
10. Torosların bitki örtüsü makidir.
c. Topluluk İsmi
 Çokluk eki almadan çokluk anlamı taşıyan isimlere topluluk
ismi denir.
R kervan, katar, sürü, ordu, sülale, aşiret.
dikkat
Ad aktarması yoluyla tekil sözcük topluluk anlamı kazanabilir.
R Sınıf bu yaz boyandı. (Tekil)
R Bütün sınıf topluca maça gitmiş. (Topluluk)
dikkat
Topluluk isimleri de çokluk eki alabilir. Bu durumda aynı toplu­
luktan birden fazla olduğu ifade edilmiş olur.
R Ordular, ormanlar, sürüler...
3
ADF 18 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

İsim Çekim Ekleri uygulama 3

Sana derim sana ey kaşı kara 
1. Durum (Hâl) Ekleri I
a. İsmin Yalın Hâli: Artıyor, eksilmez sinemden yara 
II III
 İsmin hâl eki almamış hâlidir. İsimlerin tekillik, çokluk, iyelik ve Bir aşinam yok ki halımı sora 
soru biçimleri yalın haldedir. IV
R ağaç, köylü, bitkiler, sevgimiz, bilgisayar mı? Yalanlı dolanlı dillerde kaldım
V
Bu dizelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi hâl eki almamış-
b. Belirtme (Yükleme) Durumu: tır?
 “-ı, -i, -u, -ü” belirtme ekleridir.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
 Cümlede yalnızca belirtili nesne olur.
 “Neyi, kimi?” sorularına cevap verdiği için bu hâle nesne hâli de
denir. Çözüm:

R Evi, arabayı satmış.

c. Yönelme (Yaklaşma) Hâl Eki:

 İsimlere getirilen “-a, -e” ekleriyle yapılır. 2. İyelik Ekleri

 Eklendiği isimlerin kime veya neye ait olduğunu ifade eder.
 Eylemin yönünü ve yaklaşma ifade eder.
 İsim tamlamalarında tamamlanan eki olarak kullanılır.
 Eylemin “kime, neye, nereye?” doğru olduğunu belirtir.

R Bana bir masal anlat baba.

taktik
R Akşama eve varırız.
İyelik eklerini, ismin başına  “benim, senin, onun, bizim, si-
zin, onların” zamirlerini getirerek bulabiliriz.
d. Bulunma (Kalma) Hâl Eki:
R ev-im → 1. tekil kişi iyelik eki
 İsimlere getirilen “-da, -de, -ta, -te” ekleriyle yapılır. R ev-in → 2. tekil kişi iyelik eki
 Kalma durumunu ifade eder. R ev-i → 3. tekil kişi iyelik eki
R ev -imiz → 1. çoğul kişi iyelik eki
 Eylemin “kimde, neyde, nerede?” yapıldığını gösterir.
R ev -iniz → 2. çoğul kişi iyelik eki
R Yolda ilerlerken kocaman dağları geride bırakıyorduk. R ev -leri → 3. çoğul kişi iyelik eki
R Sonbaharda aşk başkadır.

3. Çoğul Ekleri (-lar, -ler)

e. Ayrılma (Uzaklaşma) Durumu:
 İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler.
 İsimlere getirilen “-dan, -den, -tan, -ten” ekleriyle yapılır.
 İsmin kendisinden ayrılma, çıkma, geçiş, uzaklaşma ifade ederek 4. Tamlayan Ekleri (-ın, -nın, -ım)
fiillerle ilgisini gösterir.  Bir ismi diğer isme bağlar.
 Eyleme sorulan “nereden, kimden, neyden” sorularının cevabıdır.  Belirtili isim tamlamalarında bulunur.
 Bu ek birinci tekil ve çoğul şahıs için “–im” şeklindedir:
R Bu şehirden yıllar önce taşınmış.
R ben-im, biz-im.
R ev-in çatısı, köy-ün muhtarı, ben-im evim, biz-im işimiz...
dikkat
Bu ekler yapım eki olarak da kullanılır. 5. Eşitlik Eki
R Diz-i, sür-ü, diz-e, sür-e, söz-de (özne), göz-de (öğ­renci),  -ca, -ce, -ça, -çe ekleriyle yapılır. Cümleye farklı anlamlar katar.
uzak-tan (kumanda), top-tan (kumaş) R Boyunca oğlu vardı adamın.
R Yalandan bir kavga çıkardılar. R Yeni aldığı evde gönlünce oturamadı.

4
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) TÜRKÇE ADF 18

Adlarda Küçültme 3. Birleşik İsim

 -cik, -cük, -cağız, -çe, -çik, -çık ekleriyle küçültme, acıma, sevgi  Birden fazla kelimenin bir araya gelip yeni bir varlığı veya kav­
anlamı katar. ramı karşılayacak şekilde kalıplaşarak oluşturdukları, anlam ve
R odacık, adacık, gölcük, kitapçık, kıyıcık... (küçültme) şekil bakımından yeni isimlerdir.

R kadıncağız, yavrucağız... (acıma)

R ilçe, divançe, tepecik, bağçe (bahçe)... (küçültme)
a. Anlam Kayması Yoluyla
1) Birleşik ismi oluşturan kelimelerin tamamı (genellikle iki keli­
dikkat meden oluşurlar) anlam kaybına uğrar.
bademcik, gelincik, arpacık, kızılcık, maymuncuk…gibi kalıcı R Hanımeli, aslanağzı, katırtırnağı, devetabanı, suçiçeği, de­
isim yapan ekler küçültme bildirmez. mirbaş, denizaltı, kuşpalazı...

2) Kelimelerden sadece birincisi anlam kaybına uğrar: 

R Sigara böreği, yayın balığı, ince hastalık...
R Akçaağaç, akçakavak, akciğer, karabiber, alageyik...
analiz 2
R Başbakan, başyazar, başhekim... 
Çinlilerin güzel bir atasözü vardır: “Gülümsemesini bilmeyen insan
3) İkinci kelime anlamını kaybeder:
dükkân açmamalıdır.” Çünkü gülümseme, bütün dillerin üstünde
bir anlaşma aracıdır. R rüzgârgülü, doğumevi, aşçıbaşı
Bu parçada aşağıdaki eklerden hangisi yoktur?

A) Tamlayan B) Belirtme durumu C) Çokluk b. Ses Kaynaşması Yoluyla

D) Yönelme durumu E) Bulunma durumu R cumartesi, pazartesi, kahvaltı, çöreotu, peki...

Çözüm:
c. Tür Kayması Yoluyla
R kaptıkaçtı, külbastı, mirasyedi, dedikodu, hünkârbeğendi, al­
bastı, gecekondu...
R örtbas, sıkboğaz, alaşağı, ateşkes, kapkaççı...
R giderayak, bilirkişi, vatansever, hacıyatmaz, cankurtaran...
R elverişli, rasgele, albeni, çalçene... 

Yapılarına Göre İsimler

İsimler kaç kelimeden oluştuklarına ve yapım eki alıp almadıklarına uygulama 4
göre de sınıflandırılırlar.
Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangilerinde iki sözcük de anla-
mını yitirmiştir?
1. Basit İsim
 Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki isimlere denir. A) keçiboynuzu, suçiçeği, devetabanı, kuşburnu
Çekim eki almış hâlde kullanılabilirler. B) kuzeybatı, ayakkabı, sonuç, gecekondu
R İnsan, kelebek, yapraklar, kağıtta, çiçekler, dağdan... C) doğumevi, aşçıbaşı, yeryüzü, ezogelin
D) kapkaç, çıtkırıldım, bazen, peki
E) alabalık, kaynana, sütlaç, niçin
2. Türemiş İsim
 İsim veya fiil kök ve gövdeleriyle yansıma kelimelere bir yapım Çözüm:
ekinin getirilmesiyle oluşturulmuş, şekil ve anlam olarak yeni
isimlere denir.
R İnsan-lık, sev-gi, su-cu, say-gı...

5
ADF 18 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

örnek 5 uygulama 5
Aşağıdaki dizelerdeki isimlerin altını çiziniz. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük, sözcük
türü bakımından ötekilerden farklıdır?
Doğmuştu içimde tâ derinden
Yıldızları mavi bir semanın; A) Salona bir kitaplık yapılması gereklidir.

Hazzıyla harp idim edanın, B) Bugünlerde ekonomide durgunluk var.

Hâlâ mütehayyilim sedanın C) Telefon için yeni bir kulaklık alacağım.

Gönlümde kalan akislerinden. D) Yalnızlık, günden güne bana korku veriyor.

E) Köylüler kışlık yiyecekleri hazırladılar.

Mevsim iyi, kâinat iyiydi;

Çözüm:
Yıldızlar o yanda, biz bu yanda,
Hülya gibi hoş geçen zamanda
Sandım ki güzelliğin cihanda
Bir saltanatın güzelliğiydi.

İstanbul’un öyledir baharı;

Bir aşk oluverdi aşinalık...
Aylarca hayal içinde kaldık;
Zannımca Erenköy’ünde artık örnek 6
Görmez felek öyle bir baharı.
Aşağıdaki parçada geçen isimlerin altını çiziniz.

Isparta’ya uzun yıllar boyunca gittim; tüm ilçelerini hatta köylerini

dolaştım. Dağ yollarından, yaylalardan geçtim. Anadolu’da kaybol­
mak üzere olan geleneksel köy düğünlerine katıldım. Her gidişim­
Yukarıdaki dizelerden aşağıdakilere uygun örnekler bulunuz.
de, Isparta beni yeniden ve yeniden şaşırttı. Melikler Yaylası’nda bir
1. Özel İsim: ilkbahar günü kamp çadırı kurdum. Kızıldağ’dan Beyşehir Gölü’nün

..........................................................................................................................................
maviliğine baktım. Yalvaç’ta Antiokheia’nın kalıntıları arasında St.
Paul’un izini aradım. Eğirdir Gölü üzerinde yamaç paraşütü ile uç­
2. Cins (Tür) İsmi: tum. Yazılı Kanyon’da kayaların arasındaki gölcüklerde yüzdüm.

.......................................................................................................................................... Pınargözü’nden doyasıya su içtim. Kovada Gölü’nde su kuşlarının

seslerini  dinleyerek kayıkla dolaştım. Her biri ayrı bir yazının konusu
3. Somut İsim: olur. Isparta’nın güzelliklerini anlatmaya, beni en çok etkileyen

.......................................................................................................................................... yerlerinden biri olan, Gelendost’taki Akbük’ten başlıyorum bu

kez. İlçe merkezinden geçip Eğirdir Gölü’ne yöneldiğinizde küçük
4. Soyut İsim: köylerin ardından devam eden toprak yol sizi bir uçurumun

.......................................................................................................................................... kıyısına, müthiş güzellikte bir manzaraya doğru götürüyor. Aşağıda

gölün maviden maviye geçen sularına uzanan burundaki balıkçı
5. Tekil İsim: kulübeleri ve kuş sesleriyle dolu dev bir sazlık… Sazlık sonbaharda

.......................................................................................................................................... sarıya kesiyor, kışın yağan kar ile beyaz bir halıya dönüyor. İlkbahar­
da göçmen kuşların gelişiyle bir kuş korosunun açık hava sahnesine
6. Çoğul İsim: dönüşüyor. Teknelerini suya indiren balıkçıları izliyorum, kıyıya gel­

.......................................................................................................................................... diğimde. Dev çoban köpekleri yanı başımda…

6
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) ANALİZ TESTİ ADF 18

1. Isparta ve ilçelerinde dağlarla göller buluşuyor. Ormanlarla 4. İki temel sorunu var insanlığın: adaletsizlik ve anlamsızlık. Bi­
kanyonlar, yamaç paraşütçüleriyle kayakçılar… Pınarlarla ka­ rine karşı hukuku bulduk, diğerine karşı sanatı. Ama insanlar
yıklar, antik kentlerle millî parklar… O bildik gül kokusu lavan­ hukuka ulaşamadı ve sanat insanlara.
ta kokusuna karışmaya başlıyor. Bu parçada kaç ad kullanılmıştır?
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A)  8 B)  9 C)  10 D)  11 E)  12
A) Özel isim
B) Topluluk ismi
C) Somut isim
D) Çoğul isim
E) Soyut isim

5. Korku, benliğimizin bir bölümünü işgal eden bir duygudur.

I II
2. Osman Gazi, rüyasında karnından çıkan ağacın dalların dün- Korku duygusu temelde bizi kötü ve tehlikeli şeylerden ko-
I II III IV
yayı sardığını görmüş, Şeyh Edebali kutlu bir müjde olarak yo- rumak için vardır. Fakat korkularımız bazen mantık sınırlarını
III V
rumlamıştı bu rüyayı. Cihangir bir devletin doğuşu böyle aşar ve bizi eylemsiz bırakır.
IV V Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi soyut
anlatılır. bir isim değildir?
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerle ilgili olarak aşa-
ğıdakilerden hangisi söylenemez? A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

A) I. si, özel isimdir.

B) II. si, bulunma hâl eki almış soyut bir isimdir.
C) III. sü, hiçbir hâl eki almamış bir isimdir.
D) IV. sü, yalın hâlde bir isimdir.
E) V. si, türemiş yapılı bir isimdir.

6. Kaynağını Uşak’ın kuzeyindeki tepelerden alan Dokuzsele De­

resi, Banaz Çayı’na ulaşıyor. Bu dere kuzeyden akmaya devam
ederken Ulubey’in doğusunda muhteşem görüntüsüne kavu­
şuyor.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk adı kullanılma-
mıştır? Bu parça için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Bu yılki seçimlerde seçmenin tercihi merak ediliyor.
B) Okulumuz, 18 Mart’ta Çanakkale’ye gezi düzenleyecek.
C) Toplantıda alınan kararlar kurulun onayına sunulacak.
D) Yarışmacı, söylediği şarkıyla jüriyi çok etkilemişti.
E) Her toplumun kendine özgü kültürü vardır.
A) Birden fazla özel isim kullanılmıştır.
B) Eylemden türemiş isim, iyelik ve hâl eki almıştır.
C) Bütün hâl eklerinin örneği vardır.
D) Eylem adı, yaklaşma hâl eki almıştır.
E) Birden fazla soyut isim kullanılmıştır.

7
ADF 18
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme adı kullanıl-
mıştır?
A) Minicik yüzünde kocaman bir gülüş vardı.
B) Baharla birlikte her yer gelincik tarlası oldu.
C) Kan kussam da kızılcık şerbeti içtim, derim.
D) Köyün çıkışında küçük bir gölcük vardı.
E) Vücutta ilk olarak köprücük kemiği kemikleşir.
8. Önemli bir toplantıda sırılsıklam terliyorsak ve konuşamı-
I
yorsak korku duygumuzu gözden geçirmemiz gerekir. Bu
II III
duygu bilinçaltının en çok kullandığı duygulardan biridir.
IV V
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerle ilgili olarak aşa-
ğıdakilerden hangisi söylenemez?
A) I.si, bulunma hâl eki almış, türemiş bir isimdir.
B) II.si, basit bir isimdir.
C) III.sü, iyelik ve hâl eki almış bir isimdir.
D) IV.sü, birleşik, soyut bir isimdir.
E) V.si, çoğul ve hâl eki almış bir isimdir.
9. Seni sevdim,
Seni birdenbire değil usul usul sevdim
Uyandım bir sabah gibi değil, öyle değil
Nasıl yürür özsu dal uçlarına
Ve gün ışığı sislerden düşsel ovalara
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?
A) Topluluk ismi
B) Birleşik isim
C) Çoğul isim
D) Yönelme eki
E) Somut isim
1-E 2-D 3-A 4-D 5-D
ANALİZ TESTİ ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
10. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük, o türün tama-
mı için kullanılmıştır?
A) Meydanda toplanan insanlar, olaya tepki gösterdi.
B) Uçak, günümüzün en hızlı ve güvenli ulaşım araçlarından­
dır.
C) Bahçedeki portakal ağacı, bu yıl meyve vermedi.
D) Gemi, rıhtıma yanaşınca turistler Bodrum sokaklarına da­
ğıldı.
E) Öğretmen, konunun önemli noktalarını tekrar anlattı.
11. Gözümde bir damla su deniz olup taşıyor
I II
Çöllerde kalmış gibi yanıyor, yanıyorum
Bütün gemicilerin ruhu bende yaşıyor
III IV
Başımdaki gökleri bir deniz sanıyorum
V
Bu dizelerdeki numaralanmış sözcüklerle ilgili olarak aşa-
ğıdakilerden hangisi söylenemez?
A) I.si, iyelik ve hâl eki almış isimdir.
B) II.si, yalın isimdir.
C) III.sü, çoğul ve tamlayan eki almış isimdir.
D) IV.sü, iyelik eki almış soyut bir isimdir.
E) V.si, iyelik ve hâl eki almış bir isimdir.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi, tekil ve
çoğul isimler bir arada kullanılmıştır?
A) Köy halkı, yakacak ihtiyacını bu dağlardan karşılıyor.
B) Bir zamanlar burası gür bitki örtüsüyle kaplıydı.
C) Ordunun bütün ihtiyacı helikopter ile gönderiliyor.
D) Sürüden ayrılan koyunu her yerde aramışlar.
E) İnsanların en büyük sorunu, ulaşımın zor oluşuydu.
6-E 7-D 8-B 9-A 10-B 11-E 12-A
ADF-18 ile konuyu kavradınız. Şimdi
8
ASF-18’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 9: SÖZCÜK TÜRLERİ (İSİM SOYLU)
ADF 19
SIFATLAR (ÖN ADLAR)
 İsimlerden ve zamirlerden önce gelerek onları niteleyen veya
örnek 1
belirten kelimelere sıfat (ön ad) denir.
Aşağıdaki cümlelerdeki niteleme sıfatlarının altını çiziniz.
 Sıfat ve ismin oluşturduğu kelime grubuna sıfat tamlaması de­
nir.
1. Bizi kandırmak için yalandan bir kavga çıkardılar.
 Sıfatlar tek başlarına kullanıldıkları zaman isim değerindedir. 
2. Doğurganlık oranı gelişmemiş ülkelerde yüksektir.
 Sıfatlar, çekim eki almaz, aldıklarında adlaşır.
3. Doğru insanlar doğru yaşarlar.
 Sıfat ile isim arasına noktalama işareti konulursa sıfatın isimle
4. Hepimiz onu çocukça davranışlarına rağmen çok severdik.
bağlantısı kopacağı için isim olur.
R Hasta adama bir şeyler sordu. (Sıfat) 5. O dönemde Arapça kelimeler yavaş yavaş Türkçeye girmeye
başlamıştı.
R Hasta, adama bir şeyler sordu. (İsim)
6. Tek başıma kaldığımda hasta düşünceler beynimi kemiriyor­
du.
7. Koskocaman bir tarlanın ortasında yalnız dolaşıyordum.
A) NİTELEME SIFATLARI
8. Yalan yanlış sözlerle bizi kandıracağını sanıyordu.
 Varlıkları renk, biçim, durum yönünden niteleyen sözcüklere ni-
teleme sıfatı denir. 9. Akşamüzeri tepeler uzaktan bakır bir zirve gibi görünüyor­
du.
 İsme ve zamire sorulan “nasıl” sorusunun cevabını verir.
10. Tatlı sözlerle hepimizin gönlünü almaya çalışıyordu.
R “Bir soğuk yel eser, üşür ölüm bile.” cümlesinde “yel” ismine
“nasıl” sorusunu sorduğumuzda “soğuk” cevabını alırız, do­
layısıyla “soğuk” sözcüğü niteleme sıfatıdır.

dikkat
İsme sorulan “nasıl” sorusunun cevabı “sıfat”, fiillere sorulan LYS 2016
“nasıl” sorusunun cevabı ise “zarf”tır.
Aşağıda verilen dizelerin hangisinde altı çizili sözcük, türü ba-
R Büyük lokma ye; büyük konuşma.
kımından diğerlerinden farklıdır?
(İlk sözcük sıfat, ikincisi zarftır.)
A) Sarı çiçek sallanıyor naz ile
dikkat Karışmış güllere çimenin dağlar
B) Ak elleri elvan elvan kınalı
Unvan sıfatları da niteleme sıfatlarına dâhildir. İsimden önce
Karadır gözlerim sürmeli değil
veya sonra gelebilirler:
C) Çıktım seyreyledim Niğde’yi Bor’u
R Hemşire Ayşe Hanım, Engin Bey, Sultan Süleyman
Acep gezsem ela gözlüm var m’ola
D) Kıvrım kıvrım olmuş zülfünü teli
dikkat Mor menekşe boyun eğdiği gibi
“Bir” sözcüğü “aynı, eşit” anlamında kullanılırsa niteleme sıfatı E) Yeşil olur bizim ilin dağları
olur. Dağlara çıkmanın zamanı şimdi
R Çocukların ikisi de bir boydaydı.
Çözüm:

dikkat
Bazı örneklerde niteleme sıfatları isimlerden sonra da gelebilir.
R Kızın gözleri vardı boncuk boncuk.
isim sıfat

1
ADF 19
B. BELİRTME SIFATLARI
1) İşaret Sıfatı
 İsimleri ve zamirleri işaret yoluyla belirten sözcüklere işaret sıfatı
denir.
 İsme sorulan “hangi” sorusuna cevap verir.
 “bu, şu, o, öteki, beriki, böyle, şöyle...”
R Bu yaşıma kadar onu hiç görmedim.
R Belleğime kazınmış o acılı günü unutur muyum hiç?
R Kardeşimin böyle bir şey yapacağını sanmıyordum.
dikkat  İsimlerin sırasını belirten sıfatlardır.
Sıfatlaştıran “-ki” eki işaret sıfatı yapar.
R Köprüdeki trafik yüzünden toplantıya yetişemedik.
dikkat
İşaret sıfatları mutlaka isim soylu bir sözcüğü etkilemelidir ve
ek almamalıdır. İşaret bildiren sözcük bir adın yerine geçiyorsa
zamir olur.
R Kardeşim, bu yemeği çok seviyor. (sıfat)
R Bu, çocuğun en sevdiği yemekti. (zamir)
R Bunu arkadaşımın doğum günü için aldım. (zamir)
R O adam bizim oranın en zengin kişisiydi. (sıfat)
R O, bizim oranın en zengin kişisiydi. (zamir)
örnek 2
Aşağıdaki cümlelerde işaret bildiren sözcüğün işaret zamiri mi,
işaret sıfatı mı olduğunu bulunuz.
İşaret
Cümleler
sıfatı
1. Bir yazarın çocukluğu, o yazarın banka
hesabıdır.
2. Bu, çeviri kitap sayısının artmasını sağladı.
3. Bu da benim için farklı bir deneyim ol­
muştu.
4. Şu dünyanın derdi hiç bitmez ki...
5. Şu da var ki bazı başlangıçlar kötü olabilir.
6. Hiç alışık olmadığım bir şiir tarzıydı bu.
7. Beni rüyalar âlemine götüren bu gözler
miydi?
8. Bu şehirde yaşamak artık iyice zorlaştı.
9. Daha önce bu filmi izlemiştim.
TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
2. Sayı Sıfatları
 İsimleri sayı yönünden belirten sözcüklere sayı sıfatı denir.
a. Asıl Sayı Sıfatları
 İsimlerin sayılarını kesin olarak belirten sıfatlardır.
 İsme sorulan “kaç” sorusuna cevap verir.
R İş yerinde yüz kişi çalışıyor.
R İki gün sonra sınav sonuçları açıklanıyor.
b. Sıra Sayı Sıfatı
 “-nci” eki ya da nokta kullanılır.
 İsme sorulan ”kaçıncı” sorusuna cevap verir.
R Benim altıncı hissim çok kuvvetlidir.
R İlk dersten sonra konferans var.
R Sınav başvurusu için son gün ne zaman?
c. Kesirli Sayı Sıfatı
 İsimlerin, bütünün kaçta kaçı olduğunu gösteren sıfatlardır.
R Bunun gerçekleşmesine yüzde bir ihtimal bile yok.
R Bu tatlıcı çeyrek asırdır aynı yerinde.
R Kantinden yarım tost alıp onu yedi.
dikkat
“Bu dükkânın üçte biri bizim.” Bu cümledeki “üçte biri” sözü
kesir sayı sıfatı olmaz çünkü çekim eki almıştır, sıfatlar çekim
eki alırsa adlaşır.
d. Üleştirme Sayı Sıfatı
İşaret  İsimlerin bölümlere ayrıldığını, bölüştürüldüğünü gösteren sı­
zamiri fatlardır. “-(ş)er” ekiyle yapılır.
 İsme sorulan ”kaçar” sorusuna cevap verir.
R üçer kişi, yüzer lira, onar ev, teker kişilik sıra…
e. Topluluk Sayı Sıfatı
 “-z “ ekiyle yapılır.
R ikiz çocuk, üçüz oğlan…
f. Belgisiz Sayı Sıfatı
R Üç beş kişi sohbet ediyordu.
Meydanda yüzlerce kişi vardı.
Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler bazı kaynaklarda belgisiz
sayı sıfatı olarak alınmaktadır.
2
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) TÜRKÇE ADF 19

3. Belgisiz Sıfatlar örnek 4

 İsimleri ve zamirleri belli belirsiz bir şekilde belirten sözcüklere
Aşağıdaki cümlelerdeki belgisiz sözcüğün sıfat mı, zamir mi
belgisiz sıfat denir.
olduğunu bulunuz.
 “bir, birkaç, birçok, çoğu, kimi, bazı, bütün, tüm, başka, bir-
takım, her, hiçbir, herhangi, az, çok, biraz, fazla, falan” gibi Belgisiz Belgisiz
Cümleler
kesinlik bildirmeyen, belirsizlik anlamı taşıyan sözcüklerdir. sıfat zamir
1. Halk, çoğu zaman buna uymayan irade
ortaya koyuyor.
örnek 3
2. Yolcuların çoğu koltuğunda uyu­yordu.
Aşağıdaki cümlelerde geçen belgisiz sıfatların altını çiziniz.
3. Ben  birkaç soru sorunca  kısa cevaplar
1. Her şey birkaç saniye içinde gerçekleşmişti.
verdiler.
2. Kimi zaman iş yerinde çok yoruluyorum. 4. Taşıma esnasında eşyaların birkaçı kırıl­
3. Çoğu öğrenci, birkaç soruyu boş bırakmıştı. mış.
4. Bazı şairler bütün şiirlerini bir kitapta toplamıştır. 5. Kimi oturuyor, kimi de ayakta bekliyor­
5. Biraz bağırınca çocuk hiçbir şey söyleyemedi. du.
6. Bu durum birçok kişi için geçerli. 6. Onun bazı sözleri bana çok dokunmuş­
tu.
7. Bazıları çalışmadan bir şeyler kazanma
dikkat peşinde.
Belgisiz sıfatlar ek alırsa ya da bir ismin yerine kullanılırsa bel­ 8. Çocukluğunda yaşadıklarının hiçbiri ak­
gisiz zamir olur. lından çıkmıyordu.
R Bazı öğrenciler bugün erken geldi. (Sıfat) 9. O hayali aklından hiçbir hatıra silemedi.
R Bazıları bugün erken geldi. (zamir) 10. Bu hayatta her olay bizim istediğimiz
R Çoğu gün kahvaltımı iş yerinde yaparım. (sıfat) gibi olmaz.
R Öğrencilerin çoğu bugün derse gelmedi. (zamir) 11. Ondan şimdiye kadar herhangi bir yanlış
davranış görmedim.
dikkat 12. Akşama kadar bütün işleri tek başıma
bitirdim.
“Bir” sözcüğü “herhangi bir” anlamında kullanılırsa belgisiz sı­
fat, “tek” anlamında kullanılıp ismin sayısını ifade ederse asıl 13. Seyircilerden biri sahaya şişe fırlattı.
sayı sıfatıdır. 14. Öğrencilerin tümü bu soruyu yanlış yap­
R Bir gün sen de beni anlayacaksın. (belgisiz) mış.

R Bir gün sonra tatil bitiyor. (sayı) 15. Bize birtakım sualler sormaya baş­ladı.

uygulama 1
“Bir” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz sıfat
olarak kullanılmıştır?
A) Tatil bitti, okulların açılmasına bir gün kaldı.
B) Bir zamanlar burada bu binaların hiçbiri yoktu.
C) Bir saat sonra belediyenin önünde buluşalım.
D) Ailenin sadece bir erkek çocuğu vardı.
E) Orada bir gece kalıp ertesi gün döneceğiz.
Çözüm:
uygulama 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz sıfat kullanılmamış-
tır?
A) Bugün İstanbul’da bazı yollar kapalı olacak.
B) Uludağ’da birkaç gün tatil yapacağız.
C) Kimi yer, kimi bakar; kıyamet ondan kopar.
D) Sanatçının çoğu şarkısı herkes tarafından biliniyor.
E) Bir zamanlar burada büyük bir su değirmeni varmış.
Çözüm:

3
ADF 19 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

4. Soru Sıfatları Çözüm:

 Varlıkları soru yönünden belirten sözcüklere soru sıfatı denir.
 Soru sıfatlarına verilen cevaplar bir sıfat tamlaması oluşturur.
R Hangi çılgın bana zincir vuracakmış şaşarım?
R Nasıl bir ev bakmıştınız?
R Kaç kişi sınava girdi?
Adlaşmış Sıfat
R Arkadaşınız kaçıncı katta oturuyor?
R Ne tür romanlar okuyorsun?  Sıfat tamlamasında adın düşüp sıfatın tek başına ad olarak kulla­
R Bu araba için ne kadar para istiyorlar? nılmasıdır.

 Sıfatlar çekim eki alırsa adlaşır.

dikkat R Tembeller başarılı olamaz.
“hangi”, “kaç” ve “ne kadar” sözcükleri ek alırsa zamir olur. Bu cümlede “tembeller” sözcüğü çekim eki alarak adlaşmış­
R Hangisini beğendiysen alalım. tır. Sözcüğün önündeki isim düşmüştür. Aslında bu “tembel
R Bu paranın ne kadarı senin? kişiler” şeklinde bir tamlamadır.
R Öğrencilerin kaçı üniversiteyi kazandı?
örnek 5
dikkat Aşağıdaki cümlelerdeki adlaşmış sıfatların altını çiziniz.

“nasıl” ve “ne kadar” sözcükleri fiili etkilerse zarf olur. 1. Kurunun yanında yaş da yanar.
R Zamanla nasıl da değişiyor insan? 2. Soğuğa katlanmak onu sevmekten geçer.
R Bizi burada ne kadar beklediniz?
3. Renklileri ve beyazları ayrı yıkamalı.

uygulama 3 4. Hazıra dağlar bile dayanmaz.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde soru anlamı, soru sıfatıyla sağ- 5. Güzeli oynatırlar, çirkine söyletirler.
lanmıştır?
6. Konu hakkında bildiklerini anlat.
A) Behey kırlangıç nereden gelirsin? 7. Beyaz giyme toz olur, siyah giyme söz olur.
B) Sizler hangi ilden yarışmaya katılıyorsunuz?
C) Bir ölünün saklı gözyaşlarını kim anlar? 8. Babasına hediye almak için arkadaşlarından biraz borç almış.
D) Kaç gece ağladığımı bilir misin vefasız?
9. Tekkeyi bekleyen, çorbayı içer, demişler.
E) Nasıl tahammül eder eski, hasta bir tekne?

Çözüm: uygulama 4
Sıfatlar çekim eki aldığında adlaşır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük bu kurala
örnek gösterilebilir? 

A) En büyük zevki rahatça oturup çay içmekti.

analiz 1
B) Evleri daracık bir sokağın başındaydı.
Doğadaki hayvanların gruplar hâlinde yaşamasının amacı nedir? C) Kardeşlerin arasında bir soğukluk vardı.
Yırtıcı hayvanlar çoğu zaman grup halinde avlanır. Av durumundaki D) Birden başlayan soğuklar seralara zarar verdi.
hayvanlar için sürü halinde olmak daha güvenli olmak demektir. Yır­ E) Mavi kazağı daha çok beğendim.
tıcı hayvan sadece onlardan birini avlayacaktır ve sürüde yüz hayvan
varsa bu durum av olma ihtimalinin yüzde bire düşmesi demektir. Çözüm:
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Niteleme sıfatı B) Belgisiz sıfat C) Sayı sıfatı

D) İşaret sıfatı E) Soru sıfatı

4
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
Sıfatlarda Pekiştirme
 Kimi sıfat tamlamalarında sıfatın ilk ünlüsüne kadarki hece alınır;
m, p, r, s seslerinden uygunu ile tamamlanır. Bazen m, p, r, s ses­
lerinden sonra a, e seslerinden birinin geldiği de olur.
R sapasağlam vücut, upuzun yol, bembeyaz diş
 İkilemelerle pekiştirme yapılır yapılır.
R tatlı tatlı sözler, eğri büğrü yazı…
 İkilemenin arasına ‘mı’ getirilerek pekiştirme yapılır.
R şirin mi şirin bebek
R afacan mı afacan çocuk
analiz 2
Aşağıdakilerin hangisinde pekiştirmeli niteleme sıfatları var-
dır?
A) Daha dokunmadan kurudu irem
Çöllere bir türlü yağamıyorum
B) Eğilmiş arza kanar, muttasıl kanar güller
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller.
C) Koskocaman yıldızlar altında upuzun bir yol
Ve minnacık bir ev.
D) Akşam karanlıklarla sarmaş dolaş
Sen de sarılmışsın yalnızlığına,
E) Martılar konuyor omuzlarıma,
Gözlerin İstanbul oluyor birden.
Çözüm:
Sıfatlarda Küçültme
 Sıfatlarda küçültme “-cık, -ımsı, -mtırak, -çe” gibi eklerle yapılır.
 Sıfatlarda yapılan küçültme yaklaşıklık anlamı katar.
 Küçültme sıfatları aynı zamanda niteleme sıfatıdır.
R Yeşilimtırak hırka, ekşimsi tat, genişçe ev, çocuksu bakış, ufa­
cık çocuk, irice elma…
TÜRKÇE ADF 19
uygulama 5
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme sıfatı kullanılma-
mıştır?
A) Herkesi minicik yüreklerin kocaman coşkularını paylaşmaya da­
vet ediyorum.
B) Burası iki oda ve nispeten genişçe bir salonu olan bir daireydi.
C) Uzaktan bakınca boyu küçücük görünüyordu ama çok da kısa
değilmiş.
D) Yetmiş beş yaşlarında irice ve kilolu bir adamdı bizi karşılayan.
E) Çocuksu davranışlarıyla çevresindeki herkesi bezdirmişti.
Çözüm:
Sıfatlarda Yapı
 Basit sıfatlar: Yapım eki almamış sıfatlardır.
R Mavi renk, güzel hava, bu adam, hangi soru...
 Türemiş sıfatlar: Yapım eki almış sıfatlardır.
R Soğuk hava, ılık su, çalışkan insan, bitkin beden...
 Bileşik sıfatlar:
a) Kaynaşmış bileşik sıfatlar:
 Deyimler ve bileşik söz­cüklerdir.
R Açıkgöz adam, vurdumduymaz kadın, eli açık komşu, bi­
raz ekmek, herhangi biri, birçok kişi...
b) Kurallı bileşik sıfatlar:
 Belli bir kurala göre oluşmuş bileşik sıfatlardır.
 Sıfat tamlaması ya da isim tamlaması + -lı, -lık, -sız ve
ad
R Kırmızı başlıklı kız, yedi kocalı Hürmüz, uzun boylu
manken, beş kuruşluk adam; beş parasız insan, asker
elbiseli çocuk
 İkileme+ -lı, -sız ve ad
R Allı pullu elbise, telli duvaklı gelin, irili ufaklı ada, yer­
siz yurtsuz insan.
5
ADF 19
 Sıfat tamlamasında sıfatla ismin yeri değiştirilir isme
iyelik eki (-ı,-sı) eklenerek oluşturulur.
R Salonu geniş (geniş salon) ev, çenesi düşük (düşük çene)
kadın, gözü yaşlı (yaşlı göz) anne, tüyü bitmemiş (bit-
memiş tüy) yetim...
 Ad durum ekleriyle yapılır.
R Cana yakın dost, başa bela çocuk, babadan kalma ev…
 İsim tamlaması sıfat görevinde olabilir.
R Deniz mavisi hırka, toprak rengi göz, limon sarısı el­
bise, mahallenin delisi Abdi
uygulama 6
Kimi sıfat takımlarında adla sıfatın yeri değiştirilip ada bir iyelik (-i,
-si) eklenerek bir sıfat grubu (birleşik sıfat) oluşturulur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu yolla yapılmış bir sıfat
grubu vardır?
A) Babam; uzun boylu, mavi gözlü, beyaz saçlı bir adamdı.
B) En büyük isteği, bahçesi büyük bir eve sahip olmaktı.
C) Yarışmayı kazanan kişiler bir adım öne çıksınlar.
D) Bahçedeki iri gövdeli ağacın altında otururdu her sabah.
E) Senin aklı başında biri olduğunu düşünüyordum.
Çözüm:
SIFAT TAMLAMALARI
 Bir sıfat ile ismin birleşmesiyle sıfat tamlaması oluşur.
 Bir cümlede kaç tane sıfat varsa o sayıda sıfat tamlaması
vardır.
R Yaşlı, aksi bir adamdı.
Bu cümlede üç sıfat vardır.
not
Sıfat ve ad tamlaması beraber kullanıldıklarında uyum sağla­
namadığında tamlama yanlışlığı oluşur.
R Bu yasadan özel (kuruluşlar) ve kamu kuruluşları yararlana­
bilecek.
R Fen (liseleri) ve askeri liseler sınavı bugün yapıldı.
R Bu şofben normal (su) ve depo suyu ile çalışır.
TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
YGS 2017
Her zamanki gibi bir sabahtı. O gün de yandaki taş binanın yüksek
tavanlarına ve eskimiş pencerelerinden odaya sızan renk renk ışık­
lara merhaba demişti.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) İlgi ekiyle türemiş sıfat
B) İkilemeyle oluşmuş sıfat
C) Belgisiz sıfat
D) İşaret sıfatı
E) Sıra sayı sıfatı
Çözüm:
SIFATLARIN ÖZELLİKLERİ
 Bir cümlede eğer sıfat varsa mutlaka isim ya da zamir de vardır.
R “Yağışlı havalarda dikkatli olalım.” cümlesinde “yağışlı” söz­
cüğü sıfat, onun önündeki “havalarda” sözcüğü ise isimdir.
 Sıfatlar ismi niteler veya belirtirken ek almaz. Eğer ek alırlarsa ad­
laşır.
R “İyi insanlar mutlaka kazanırlar.” cümlesinde “iyi” sözcüğü sı­
fattır.
“İyiler, mutlaka kazanırlar.” cümlesinde “iyiler” sözcüğü çe­
kim eki aldığı için adlaşmıştır.
 Sıfat olan her yerde doğal olarak sıfat tamlaması da vardır.
 Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.
R “Pazardan  ucuz ucuz  elmalar, portakallar, mandalinalar al­
dım.” cümlesinde “ucuz ucuz” sıfattır. Bu sıfat “elma, portakal,
mandalina” sözcükleri için ortak kullanılmıştır.
 Birden çok sıfat bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir.
R “Akıllı, çalışkan, saygılı öğrencileri kim sevmez ki?” cümlesin­
de “Akıllı, çalışkan, saygılı” sözcükleri sıfattır. Bu sıfatlar sa­
dece “öğrenci” sözcüğünü nitelemiştir.
 Bir isim hem niteleme hem belirtme sıfatı alabilir.
R “Bu zor günleri de atlatacağız.” cümlesinde “bu” sözcüğü be­
lirtme, “zor” sözcüğü niteleme sıfatıdır.
“Başarılı bir dönem geçirdik.” cümlesinde “başarılı” sözcüğü
niteleme sıfatı, “bir” sözcüğü belirtme sıfatıdır.
6
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) ANALİZ TESTİ ADF 19

1. Aşağıdakilerin hangisinde virgül kaldırıldığında sözcü- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru sıfatı kullanılma-
ğün türü değişmez? mıştır?

A) Genç, arkadaşlarını eve çağırdı. A) Siz hangi telefonu beğendiniz?

B) Küçük, evin bahçesinde duruyor. B) Üniversiteyi kaç yaşında bitirdin?
C) Bilge, çocuklara bazı sorular sordu. C) Ne tür filmlerden hoşlanırsınız?
D) Kadın, elbiselere hayranlıkla baktı. D) Bu gezi için ne kadar para gerekli?
E) Boyacı, adama doğru yavaşça yaklaştı. E) Ben böyle bir hatayı nasıl yaparım?

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret sıfatı kullanılma-

mıştır?
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat kullanıl-
mıştır?
A) Onun bu sözleri beni çok üzdü.
B) Ben hayatımda böyle bir tatlı yemedim.
A) Simitçinin tezgâhında birkaç tane simit kalmıştı.
C) Şu dağın zirvesinde güzel bir göl varmış.
B) Yorgunu yokuşa sürmenin bir anlamı yok.
D) Bu, sizin için ayırdığımız özel bir ettir.
C) Köylerde artık genç nüfus yaşamıyor.
E) O tür işlerden ben anlamam, sen anlarsın.
D) Adam, tahtalardan çeşitli oyuncaklar yapıyor.
E) Törene seçkin konuklar da katılacak.

3. Eski evlerin çoğu restore edilmiş, bir kısmının da restorasyonu

I II
devam ediyor. Köyde, oturulan ev sayısı her gün pek çok
III IV 6. (I) Yağmurlu bir cumartesi akşamı indim Seul’e. (II) Havaala­
sinemacının ilgisini çeken Cumalıkızık, doğal bir film platosu nından şehir merkezine götürecek otobüsün beyaz eldivenli
işlevi görmeyi de sürdürüyor. Eskiden çok meşhur olmayan şoförü karşılıyor beni. (III) Asya’nın nezaketiyle tekrar buluş­
köy, birkaç televizyon dizisi ile ünlenmiş ve ziyaretçi akınına mak güzel. (IV) Kalacağım eve yürürken şehrin seslerini, daha
V sonra hatırlayacağım ilk görüntülerini zihnime kaydetmeye
uğramış. çalışıyorum. (V) Hanok Village, Seul’ün geleneksel mahallesi.
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi sıfat Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde sıfat
değildir? kullanılmamıştır?

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

7
ADF 19 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

7. Kütahya, Millî Mücadele’nin kilit noktalarından biriydi. Dumlu- 10. Geçen ay takip ettiğim bir derginin bütün sayılarını tekrar
I II okudum. Meğer derginin bu sayıları arasında atlanmış nice
pınar Şehitliği, Milisler, Üç Komutan ve Mehmetçik Anıtları, lezzetler varmış. Hiçbir sayısı çabucak okunup kenara atılacak
III gibi değilmiş. İleride üçüncü bir okumayı şimdiden düşünüyo­
Atatürk Karargâh Evi, Dumlupınar Kurtuluş Savaşı Müzesi ile rum.
ilin değişik noktalarındaki anıtlar şehitlerimiz için anma, saygı Bu parça sözcüklerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
IV söylenemez?
ve minnet borcu için mutlaka gidilmesi gereken yerler. 
V A) Birden fazla niteleyici sözcük kullanılmıştır.
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi sıfat B) Birden fazla belgisiz sıfat kullanılmıştır.
değildir? C) Farklı türde sayı sıfatları kullanılmıştır.
D) Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim vardır.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V E) Farklı yapıda sıfatlar kullanılmıştır.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz sıfat kullanıl-

mamıştır?

11. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcükler aynı türde kul-

A) Babamın birçok sözü hâlâ aklımdadır.
lanılmıştır?
B) Bazı sanatçılar, halka rağmen sanat yapmaya çalışıyor.
C) Dün her yer çok kalabalıktı, adım atacak yer yoktu.
A) Bu, söz dinlemez bir çocuk; ne anlatsak boşuna.
D) Gelecek yıl hiçbir güç beni burada tutamaz.
B) Öğrencilerin çoğu, öğretmenin sorduğu çoğu soruya ce­
E) Arabaların çoğu park edecek yer bulamamıştı burada.
vap vermişti.
C) Birkaç gün sonra bu arabayı aynı paraya alamazsın.
D) Kimi öğrenci ders çalışıyor, kimi ise boş boş oturuyordu.
E) Nice koçyiğitler bunun için canını seve seve vermiştir.

9. Bu şekilde anılmaktan mutluluk duyarım. Müziğin birçok öge-

I II
sini kullanmaya gayret ederek hikâyeler anlatmaya çabalıyo­
rum. Kesif bir tanımın içinde anılmak belki kısıtlayıcı olabilir
III
çünkü her şeyden önce nasıl anlattığımdan ziyade, neyi anlat-
IV 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “bir” sözcüğü belgisiz sı-
tığım önemli benim için. Bu anlatışın formu her şarkıda deği- fat olarak kullanılmıştır?
V
şebilir. A) Evin sıvasını yapan usta bir bardak su istedi.
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi sıfat B) Köyde sular bir hafta akmayacakmış.
değildir? C) Kardeşimle sen bir yaştasınız.
D) Biraz önce uzun boylu bir adam seni sordu.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V E) Babam, bir ay sonra yeni bir işe başlayacak.

1-D 2-D 3-B 4-E 5-B 6-C 7-E 8-E 9-D 10-C 11-C 12-D

ADF-19 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-19’u çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 9: SÖZCÜK TÜRLERİ (İSİM SOYLU)
ADF 20
ZAMİRLER (ADILLAR)
ZAMİRLER (ADILLAR) A. KELİME HALİNDEKİ ZAMİRLER
1. Kişi (Şahıs) Zamirleri
A. Kelime Hâlindeki Zamirler Sadece insanlar için kullanılan ve kişilerin yerini tutan zamirlere kişi
zamiri denir.
Tekil Çoğul
1. kişi Ben Biz
2. kişi Sen Siz
3. kişi O Onlar

R Biz ayrı dünyaların insanlarıyız.

R Annesi onu biraz önce hastaneye götürdü.
R Seni ben ellerin olsun diye mi sevdim?
R Biz inandık burada, siz kaldınız arada.

B. Ek Hâlindeki Zamirler hatırlatma

Kişi zamirlerinden “ben” ve “sen” yönelme hâl eki aldığında
ünlü değişmesine uğrar.

R Bana böyle şeylerle gelin.

R Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın? 

hatırlatma
 Adların veya kendinden önce gelen kavramların yerine kullanı­ Saygı anlamı katmak için tekil zamirler yerine çoğul zamirler
lan sözcüklere zamir denir. kullanılabilir.

R Sayın Müdürüm, siz isterseniz yaparım!

 Zamirler, isim olmadığı halde isim gibi kullanılabilen söz­cük­
lerdir. “sen” sözcüğü yerine “siz” sözcüğü kullanılmıştır.

 İsimlerin aldığı çekim eklerini alabilir. hatırlatma

R bende, bizler, herkesi, buna... Kişi zamirleri isim çekim eklerini alabilir ama iyelik eki alamaz­
lar.
 İsim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olabilir.
R Onun evi, senin adını, kitapların çoğu R Benden selam olsun Bolu Beyi’ne.
(Hal eki)

R Sizler, benim en iyi arkadaşlarımsınız.

taktik
Zamiri bulmak için sözcüğün yerine isim getiri­le­bi­lir. (Çoğul eki) (Tamlayan eki)

hatırlatma
R “Herkes, dikkatlice beni dinlesin.” Kişi zamirleri isim tamlamalarında tamlayan olabilir ama tam­
lanan olmaz.
cümlesindeki “her­kes” ve “beni” sözcükleri isim değildir
ama isim gibi kulla­nıl­mıştır. R Onun adını Elif koydum.

1
ADF 20 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla şahıs zamirine
yer verilmiştir?
A) Düşman en çok bizim yanılgılarımızdan yararlanır.
B) Hayat bana sizin gibi dostlar armağan etti.
C) Onu görünce ne kadar sevindiğimi anlatamam!
D) Bunlar sizin üst katta oturan ailenin çocukları.
E) Sen bu hayatta herkesi doğru mu sanıyorsun?
Çözüm:
uygulama 2
Kimi zamirler, özneyi pekiştirerek belirtebilir. Bunlar tek başlarına
asıl zamirlerin yerini tutabildikleri gibi, onlarla birlikte de kullanı­
labilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uy­gun bir za-
mir vardır?
A) Ben onun sözüne pek güvenmem.
B) Bence alınan sonuç pek de olumlu değildi.
C) Evin boyasını ben kendim yaptım.
D) İşittiklerimiz olanları kanıtlar nitelikte.
E) Dedem, tatilini bu yaz köyde geçirecek.

Çözüm:

2. Dönüşlülük Zamiri
Dönüşlülük zamiri kendi sözcüğüdür.
3. İşaret Zamirleri
 Canlı cansız her şey için kullanılır. Varlıkların yerini işaret yoluyla tutan sözcüklere işaret zamiri denir.
Bu, şu, o; burası, şurası, orası; bunu, şunu, onu; bunlar, şunlar, onlar;
R Kendi işini kendin yap.
burada, şurada, orada; öteki, beriki; şöylesi, böylesi, öylesi...

 İyelik eki alabilir.  “Bura, şura, ora” yer anlamlı zamirlerdir.

R Bu resmi, okulda kendim yaptım.  “Böyle, şöyle ve öyle” sözcükleri tarz anlamlı zamirlerdir.

R Bu, dedemden kalma bir saattir.

 Ad durum eklerinin tümünü alabilir.
R Şurası göz göze geldiğimiz yer.
R Kendine bir iyilik yap. R Bunları çatıya çıkarın, diğerleri burada kalsın.
R Ablacım böylesini burada bulamazsın.
 Tamlamalarda tamlayan ve tamlanan olabilir.

R Öğretmen, kendi tecrübelerini öğrencilere aktardı. taktik

tamlayan
“Bu, şu, o, öteki, beriki” sözcükleri ek aldığında genellikle
R Bunları müdürün kendisine sormak gerekir. zamir olur.
tamlanan

 Dönüşlülük zamiri, diğer kişi zamirleriyle beraber kullanılırsa öz­

dikkat
neyi pekiştirir. “Bu” ve “şu” sözcükleri kişi için kullanılsa bile şahıs zamiri ol­
maz.
I. Tekil Ben (kendim) I. Çoğul Biz (kendimiz)
II. Tekil Sen (kendin) II. Çoğul Siz (kendiniz)
hatırlatma
III. Tekil O (kendisi) III. Çoğul Onlar (kendileri)
“O” ve “onlar” zamirleri insan için kullanılırsa şahıs zamiri, in­
san dışı varlıkların yerine kullanılırsa işaret zamiri olur.
R Arda boylarına ben kendim gittim.

R O kendisi istedi böyle olmasını. R Onu aradım ama o, telefonumu açmadı. (Kişi Zamiri)
R Bunu siz kendiniz yapabilirsiniz. R Onu yersen miden yanmaya başlar. (İşaret Zamiri)

2
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) TÜRKÇE ADF 20

örnek 1 örnek 2
Aşağıdaki cümlelerde geçen “o” ve “onlar” sözcükle­rinin kişi za- Aşağıdaki cümlelerde işaret zamiri mi, işaret sıfatı mı olduğu-
miri mi, işaret zamiri mi olduğunu bu­lunuz. nu bulunuz.
İşaret İşaret
Cümleler
Kişi İşaret sıfatı zamiri
Cümleler
zamiri zamiri 1. O kitabı geçen yıl TÜYAP’tan almıştım.

1. Ona gazeteyle dergi götürdüm. 2. O, yıllara meydan okumuş bir kale.

2. Onun kardeşi bu köyde öğretmenmiş. 3. Onu geçen gün tamire götürmüştüm.

3. O, lise yıllarında yazdığım bir romandı. 4. Daha önce böylesini hiç görmemiştim.

4. Özür dilese de onu affetmem. 5. Böylesi işler hep benim başıma geliyor .

5. Onları bir vazoya koyar mısın? 6. Bu zamanda doğru insanı bulmak zor.

6. Orası eskiden futbol sahasıydı. 7. Burada gece hiç susmuyor.

8. Bu, bizim memleketin özel bir yeme­ği.
9. Şunları masanın üzerine koyalım.
10. Şu yoldan gidin, yoksa kaybolursunuz.

uygulama 3 11. Şunun şurasında sınava bir ay kaldı.

12. Yarın şu odayı da temizle.
“O” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişi adı­lı (şahıs
zamiri) olarak kullanılmıştır? 13. Gerçeklik, kişinin ötekini görmesidir.

A) O ağacı çocukken ben dikmiştim.

B) Annesi onu okutmak için uğraşıyordu.
C) O kitabı lisedeyken okumuştum.
D) Ben bu evi beğendim, eşim onu beğendi.
E) Dosyayı göstererek: “Onu bana ver.” dedi.
Çözüm:
analiz
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “bu” sözcüğü, sözcük türü ba-
kımından ötekilerden farklıdır?
A) Bu sonuçlara ulaşmak için çok emek verdik.
B) Herkesin yaşama hakkı vardır ve bu kutsaldır.
C) Bunların dijital ortamda saklanması daha iyi olur.
D) Ne dersek diyelim bunun bir faydası olmayacak.
E) Bu onun kendi başına alabileceği bir karar değildi.

Çözüm:

hatırlatma
“Bu, şu, o, böylesi, öteki, beriki” sözcükleri ismin önüne ge­
lerek ismi belirtirse işaret sıfatı olur.
hatırlatma
R Bu dağların en eski âşinasıdır soyum. (Sıfat) İşaret zamirleri kendinden önceki cümle ve öbeklerin yerine
R Bu, bizim köyün en zengin kişisidir. (Zamir) de kullanılır.

R O videoyu izlemiştim. (Sıfat)

R Kapıyı hızla çarpıp gitti; bu, bardağı taşıran son damla oldu.
R O, çok dinlenen bir şarkı. (Zamir) R Ev sahibi bu yılki kirayı artırdı, buna ne diyorsun?

3
ADF 20 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

uygulama 4 örnek 4
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir zamir kendinden önceki Aşağıdaki cümlelerdeki belgisiz sözcüğün sıfat mı, zamir mi
cümlenin yerini tutmuştur? olduğunu bulunuz.

A) Bahçede ağlıyordu fakat onu gören yoktu. Belgisiz Belgisiz

B) Antalya’yı daha önce gezdim ama bunu görmemiştim. Cümleler
sıfat zamir
C) Memlekete gidiyorsan şunu anneme götürüver. 1. Başta onun kötü biri olduğunu anla­
D) Kapıda bekliyordu, onu içeriye davet ettim. yamadım.
E) Seni çok seviyorum, bunu çok iyi bil. 2. Şiirlerinin birkaçı çok güzeldi.
3. Festival birkaç gün sonra bitti.
Çözüm:
4. Yeni telefonun birçok yeni özelliği
var.
5. Soruların birçoğu müfredata uygun
değildi.

4. Belgisiz Zamirler 6. Başka bir yer var biliyorum.

7. Onların hiçbiri benim yerimi doldu­
Varlıkların yerini kesinlik bildirmeden tutan sözcüklere belgisiz za-
ramaz.
mir denir.
8. Bazıları beni sana, seni bana soruyor.
bazısı, birazı, herkes, hiçbiri, çoğu, kimse, hepsi, şey, falan, kimi, biri…
9. Bazı duyguların tarifi gerçekten im­
kânsızdır.
örnek 3 10. Kimi zaman onunla buluşuyoruz.

Aşağıdaki cümlelerdeki belgisiz zamirlerin altını çiziniz.

1. Bazıları bugün gecikti, bir kısmı erken döndü.

5. Soru Zamirleri
2. Öğrencilerin çoğu gelmiş, birkaçı yok ortada. Varlıkların yerini soru yoluyla tutan sözcüklere soru zamiri denir.
3. Kimse konuşmuyor, herkes susuyordu. hangisi, kim, ne, kaçı, kaçıncı…

4. Hepsi maça hazırdı hiçbiri kaybetmeyi düşünmüyordu. R Sen ona ne söyledin?

5. İzinsiz bir şey alma sakın, biri görebilir. R Bu tabağı buraya kim koymuş olabilir?

6. Ders falan çalışmak istemiyorum. R Hangisini daha çok beğendin?

R Ben de bu dağların nesine geldim?

7. Başkasının ne dediği pek önemli değildir.
8. Hiçbiri ona gerçeği anlatmamış, herkes ondan bir şeyler sak­ R Sınava kaçı katıldı, sen kaçıncı oldun?
lamıştı. R Nedir bu beni sana mahkûm eden tutku?

hatırlatma taktik
Belgisiz sözcük ismin yerini tutar ya da ek alırsa belgisiz zamir, Soruya cevap verdiğimizde cevap isim ya da zamirse soru za­
ismin önüne gelerek onu belirtirse belgisiz sıfat olur. miridir.

R Birkaç gün sonra birçoğu olayın aslını öğrenmişti. R “Bu bilgiyi kimden aldın?”
Sıfat Zamir sorusuna Ahmet’ten diyebiliriz.

R Personelin çoğu, çoğu zaman mesaiye kalıyordu. R “Yarın nereye gideceksin?”

Zamir Sıfat sorusuna Van’a diyebiliriz.

4
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) TÜRKÇE ADF 20

dikkat TYT 2019

“hangi, kaç, kaçıncı, ne” sözcükleri ismin önüne gelerek onu
belirtirse soru sıfatı olur.
R Hangi elbiseyi beğendiniz?
R Yazılı, kaçıncı ders yapılacakmış?
hatırlatma
“Ne” sözcüğü, “hangi” anlamındaysa sıfat; “niçin” anlamın­
daysa zarf; ismin yerini tutarsa zamir olur.
Meslek gruplarının bazıları üyelerinin davranışlarından sorumlu
I
tutulur. Anneliğin de kimi açılardan bir meslek grubu sayılmasına
rağmen onlardan birinin kötü davranışı diğerlerine duyulan saygı-
II III
yı pek etkilemez. Ancak iyi örgütlenmiş meslek gruplarının üyeleri,
insanların gözünde birbirleriyle öyle özdeşleşmiştir ki mesleği icra
IV
eden birinin tutumu tüm meslektaşların itibarını etkiler.
V
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi zamir değil-
dir?

örnek 5 A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

Aşağıdaki cümlelerde geçen soru sözcüklerinin zamir mi, sıfat

Çözüm:
mı olduğunu yazınız.

1. Ne demek istediğini anlamadım.

2. Oraya ne gün geleceksiniz?
3. Bugün yemekte ne yediniz?
4. Ne tür film izliyorsunuz?
5. Hızlı tren nereden geçecek?
B. EK HALİNDEKİ ZAMİRLER
6. Ne söyler bize çoban çeşmesi?
7. Kulübümüz bu yıl kimi transfer etti? 1. İyelik Zamiri
8. Bu otellerden hangisi daha uygun? Bir varlığın kime ve neye ait olduğunu belirten zamirlere iyelik za-
9. Hafta sonu televizyonda hangi maçlar var? miri denir Yani iyelik ekleridir.

10. Ankara-İstanbul arası hızlı tren ile kaç saat (Benim) evim, (senin) kitabın, (onun) arabası, (bizim) sınıfımız, (sizin)
sürüyor? mahalleniz, (onların) dertleri
11. Bu çocukların kaçını tanıyorsunuz?

2. İlgi Zamiri
Tamlamada tamlananın yerini tutan ektir (-imki, -inki, -unki, -ünkü).
uygulama 5 R Onun kalemi kaybolmuş.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı zamirle sağlan- Bu cümledeki “kalemi” kelimesini çıkardığımızda bu sözcü­
mıştır? ğü “-ki” eki karşılayabilir.

A) İzmir’e gitmek için ne tarafa dönmeliyiz? R Onunki kaybolmuş.

B) Ne bekliyorsun başımda böyle? R Bizimkisi bir aşk hikayesi.
C) Bunun içinde ne olduğunu biliyor musun?
R Ali’ninki evde kalmış.
D) Bu iş için size kaç kişi gerekiyor?
E) Mobilyalarınızı nereden alacaksınız? R Onunki buraya uğramaz artık…

Çözüm: dikkat
İlgi zamiri sıfat yapan ki ile karıştırılmamalıdır: yarınki maç,
deminki ders, aşağıdaki komşu, dünkü sınav… örneklerinde
ismi belirttiği için sıfat yapan –ki’dir.

5
ADF 20
dikkat uygulama 6
Soruda belirtilmediği sürece ek halindeki zamirler dikkate alın­
maz.
örnek 6
Aşağıdaki cümlelerdeki “-ki” ekinin ilgi eki mi, sıfatlaştıran –ki
mi olduğunu karşısına yazınız.
1. Akşamki maça ben gelemeyeceğim.
2. Yoldaki kaza trafiği de etkiledi.
3. Benimki sadece bir tavsiyedir.
4. Babamınki yeni çıkan modellerden.
5. Hesaptaki parayı sana aktaracağım.
6. Yarınki sınava çalışarak gelin.
7. Elazığ’ın havası Bitlis’inkine benzemez.
örnek 7
“Seninki can da benimki patlıcan mı?” sözünü duymuşsunuzdur.
Şahsi menfaatini düşünerek yapmak istemediklerini bir başkasına
yaptırmaya çalışan kimseye söylenen sitemli söz. Bencilliğimizi
en iyi açıklayan sözlerden biri.
Yukarıdaki parçadaki ek hâlindeki zamirlerin altını çiziniz.
ZAMİRLERDE YAPI
1. Basit Zamirler
Yapım eki almamış olan zamirlerdir.
Ben, sen, siz, onlar, bazısı, şey, biri, kimi…
2. Birleşik Zamirler
İki sözcüğün birleşmesiyle oluşan zamirlerdir.
Herkes, herhangi biri, birçoğu, hiç kimse, birkaçı, birazı, hiçbiri,
böylesi…
dikkat 10. Bu romanda yazar neyi anlatıyor?
Zamirden türeyen sözcükler, zamir olmaz. Bu sözcükler, deği­
şik sözcük türleri olarak kullanılabilir.
R Çocuk, çok bencil davranıyor. (zarf)
R Bizlik bir durum yoktu. (sıfat)
R Kimlik bunalımı yaşıyor. (isim)
R Bizim fikirlerimizi benimsedi. (fiil)
TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zamir kullanılmamıştır?
A) İnsanın kendine yaptığı kötülüğü kimse yapamaz.
B) Eskiden burada büyük bir göl bulunuyormuş.
C) Kitaptaki soruların tümünü sınavdan önce çözdüm.
D) Devlet kimsesiz çocukları koruması altına alıyor.
E) Şu da var ki teknoloji hızla gelişiyor günümüzde.
Çözüm:
örnek 8
Aşağıdaki cümlelerdeki zamirlerin türlerini karşısına yazınız.
1. Kadın, kendi içinde, sırtını yasladığı taşla konu­
şurdu hep.
2. Evden çıkışını ve eve dönüşünü kimse görmüş
değildi.
3. Bana söylediklerinden sonra pek umudum kal­
madı.
4. Her insan huzur verir; kimiIeri geIince, kimiIeri
gidince.
5. Muhtarlık seçimlerinde kimi destekleyeceksi­
niz?
6. Kimi konuşur iyi konuştuğunu düşünerek.
7. Size yaşam enerjisi verecek kitaplar okumanızı
tavsiye ederim.
8. Onu giyince gerçek bir askere benzemişti ço­
cuk.
9. Bu elbiseyi onun için almıştım ama beğenme­
di.
11. Herkesin bahçesinde birkaç tane limon ağacı
vardı.
12. Öğrencilerin hiçbiri üçüncü soruyu cevaplaya­
mamış.
13. O şairin şiirlerinin birçoğunu ezberlemiştim.
14. Hiçbir zaman şunu kullanmayı beceremedim.
15. Otobüs her sabah buradan geçiyor.
6
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) ANALİZ TESTİ
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla zamir kulla-
nılmıştır?
A) Birkaç gün sonra personelin hepsi tatile çıkacak.
B) Bazı kişiler, bu işin aslını bana soruyor.
C) Bu konuda kimse yarışamaz Mehmet ile.
D) Diğerlerini görmesem de en azından onu gördüm.
E) Birçok turist, bu kanyonu görmek için buraya geliyor.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazla şahıs zamiri
kullanılmıştır?
A) Sensiz geçen günlerde ben hiç gülmedim ki.
B) O kitabı elime aldığımda beni çok heyecanlan­dırdı.
C) Bana soracak olursanız biz bu işi yarına bırakalım.
D) O, sizin için hazırladığımız özel bir paket.
E) Bizim o evi alacak kadar paramız yok aslında.
3. (I) Günümüzde birçok iş sanal âlemden yapılıyor. (II) İnsanların
çoğu da alışverişini internet üzerinden yapıyor. (III) Bu da bazı
kişiler için iş fırsatı yaratıyor. (IV) Bu durumu fırsat olarak gören
bazı kişiler online satış yapıyor. (V) Böyle bir işe girmeden ön­
celikle hangi sitede ne satacağınıza karar vermelisiniz.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
dakilerden hangisi söylenemez?
A) I. cümlede, belgisiz zamir kullanılmıştır.
B) II. cümlede, belgisiz zamir tamlanan görevinde kullanılmış­
tır.
C) III. cümlede, işaret zamiri ve belgisiz sıfat kullanılmıştır.
D) IV. cümlede, işaret sıfatı ve belgisiz sıfat kullanılmıştır.
E) V. cümlede, hem soru zamiri hem soru sıfatı kullanılmıştır.
7
ADF 20
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret zamiri kullanıl-
mıştır?
A) Oradaki eşyaları dolaba koymalısınız.
B) Bunu onların yanına koymam, diyordu.
C) Onun annesi, benim halam oluyor.
D) Bu şarkının sözleri Sabahattin Ali’ye aittir.
E) Şu sorunun cevabını ona da sorabilirsiniz.
5. “Bu” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir
türde kullanılmıştır?
A) Bu şarkı salondaki herkesi çok etkilemişti.
B) Bize bu süreçte en büyük desteği o verdi.
C) Bu biraz zaman alabilir, istersen bekle.
D) Bu hesabın size ait olduğunu doğrulamalısınız.
E) Yolun bu kısmına yeni bir tünel yapılacak.
6. (I) İnsan kendini kandırma eğiliminde olan bir varlıktır. (II)
Çoğu insan gerçeği görmemek için başını kumlara gömüyor.
(III) İnsanların bazıları, nesnel gerçekliği, öznel gerçekliğiyle
örtüştürmeye çalışıyor. (IV) Bu da onu tek boyutlu düşünmeye
itiyor. (V) Her şeye tek bir pencereden bakmaya başlıyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
dakilerden hangisi söylenemez?
A) I. cümlede, dönüşlülük zamiri kullanılmıştır.
B) II. cümlede, belgisiz sıfat kullanılmıştır.
C) III. cümlede, belgisiz zamir kullanılmıştır.
D) IV. cümlede, birden fazla işaret zamiri kullanıl­mıştır.
E) V. cümlede, zamir bir sıfat tarafından belirtil­miştir.
ADF 20
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belgisiz zamir yoktur?
A) Önde oturanlardan biri konuşmak için söz aldı.
B) Köylülerin bazıları yazın yaylaya çıkıyor.
C) Yazarın kimi şiirleri ölümünden sonra basıldı.
D) Mağazamızdaki ürünlerin hepsi doğal üründür.
E) Öğrencilerin tümü okul gezisine katıldı.
8. “Ne” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru zamiri
olarak kullanılmıştır?
A) Çocukların gelişimi için ne tür kitaplar okutalım?
B) Ne dönüp duruyor bu kargalar başımızda?
C) Onun sözleri karşısında ne diyebilirim?
D) Dayım, yıllardır bizi ne arıyor ne soruyor.
E) Ne vakit buraya gelsem aklıma çocukluğum gelir.
9. Kimdir o talihli diyorlar bana
Kimseye söylemem son nefeste
Sevdiğini duysam derdime şifa
İşte budur bana en güzel beste
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Dönüşlülük zamiri
B) Soru zamiri
C) Belgisiz zamir
D) Şahıs zamiri
E) İşaret zamiri
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “o” sözcüğü işaret zamiri
olarak kullanılmıştır?
A) O günden sonra buraya hiç uğramadı.
B) Masadakilerden önce yemeğini bitirdi o.
C) Biz onun anlattığı masallarla büyüdük.
D) Onun romanlarında Çukurova işlenmiştir.
E) Annem, orada hafta sonuna kadar kalacak.
1-D 2-C 3-A 4-B 5-C
ANALİZ TESTİ ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
11. Belki ayvalar çürür.
Bir şeyler kurur, atılır.
Nedir ki uzakta olmak
Ardahan’da boş duran bir ev
Hiçbir zaman suyu olmayacak bir kuyu
Unutulur, kalır. Hepsi orada.
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Soru zamiri
B) Belgisiz sıfat
C) Şahıs zamiri
D) İşaret zamiri
E) Bulunma hâl eki
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “çoğu” sözcüğü ötekiler-
den farklı bir türde kullanılmıştır?
A) Çoğu iş adamı iyi bir eğitim almamıştır.
B) Bu başarıyı çoğu insan hayal bile edemez.
C) Çoğu kitabını evde unutmuş öğrencilerin.
D) Çoğu zaman işe otobüsle gidiyordu.
E) Çoğu şiirinde zaman unsuru hâkimdi.
13. (I) Farklılık bize, hepimize doğumdan verilmiş bir hediyedir. (II)
Kimsenin doğuştan ırkını, dilini seçme şansı yoktur. (III) Bun­
dan dolayı bizden farklı olan herkese saygı göstermeliyiz. (IV)
Onların kültürlerini yaşatmasına yardımcı olmalıyız. (V) Hoş­
görü de bu anlamda en önemli insanî değerlerimizden biridir.
Numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
A) I. cümlede, farlı türde zamirlere yer verilmiştir.
B) II. cümlede, belgisiz zamir vardır.
C) III. cümlede, işaret zamiri ve belgisiz zamire yer verilmiştir.
D) IV. cümlede, işaret zamiri kullanılmıştır.
E) V. cümlede, belgisiz zamire yer verilmiştir.
6-D 7-C 8-C 9-A 10-E 11-C 12-C 13-D
ADF-20 ile konuyu kavradınız. Şimdi
8
ASF-20’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 9: SÖZCÜK TÜRLERİ (İSİM SOYLU)
ADF 21
TAMLAMALAR
 İki ya da daha çok sözcüğün, birbirini değişik ilgilerle tamamla­
örnek 1
dığı söz gruplarına tamlama denir.
 Tamlamalar tür bakımından “isim tamlaması” ve “sıfat tamla- Aşağıdaki cümlelerdeki belirtili isim tamlamalarının altını çiziniz.
ması” olarak ikiye ayrılır.
1. Gömleğin düğmesi kopunca yakasına çatal iğne iliştirdi.

A. İSİM TAMLAMALARI 2. Bahar gelince köşkün bahçesinde güller, karanfiller açardı.

 Ad tamlaması, en az iki adın iyelik bağlantısıyla bir araya gelerek
3. Dışarısının gürültüsü hepimizi rahatsız etti.
oluşturduğu anlam birlikteliğidir.
 Ek alma durumuna göre ad tamlamalarının adı da anlamları da 4. Çocuğun üstüne kocaman bir battaniye örtmüşler.
değişmektedir.
 “Tamlayan” ve “tamlanan” olarak iki ögeden oluşur. Genellikle 5. Kapının önüne oturmuş, geleni geçeni izliyor.
önce tamlayan sonra tamlanan gelir.
6. Şalvarlı, yaşmaklı kadın, gökyüzünün altında küçücüktü.
Tamlayan Eki
7. Sonbaharın renkleri buraya ayrı bir güzellik katmıştı.
 Eklendiği adla (tamlayan) başka bir ad (tamlanan) arasında ilgi
kuran eklerdir. 8. Büyük çınarların altında dükkânlar ve bir fırın vardı.
 “-ın, -in, -un, -ün, -im” ekleri tamlayan ekleridir.
9. Roman, bizim edebiyatımızda Tan­zi­mat Dönemi’nde orta­
ya çıkmıştır.
Tamlanan Eki (İyelik Eki)
 Eklendiği ismin (tamlananın) tamlayanda bildirilen bir kişiye 10. Gelin arabasını damadın kardeşi kullandı.
ya da varlığa ait olduğunu gösteren eklerdir.
11. Bu gösterinin kökleri geleneksel Japon kültürüne dayanı­
 “-ı, -i, -u, -ü, (-sı, -si, -su, -sü)” ekleri tamlanan ekleridir. yor.
 Bazı tamlamalarda “-ım, -ın, -ınız, -ları” iyelik ekleri de tamla­
12. İnsanların salgın hastalıklarla acı bir geçmişi var.
nan olabilir.

13. Cıvık mantarlar dünyanın en tuhaf organizmalarındandır.

1. Belirtili İsim Tamlaması
 Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı ad tamlamalarına
belirtili isim tamlaması denir.
 Tamlayan “-ın, -in, -un, -ün, im” eklerini, tamlanan ise iyelik ek­
uygulama 1
lerini alır.
 “Ben” ve “biz” zamirleri tamlayan olduğunda tamlayan eki ola­ (I) Yedigöller, doğadan büyük bir hızla kopan, ormanın kokusunu
rak “-im” eki kullanılır. bilmeyen insanlar için yaşayan bir ders kitabıdır. (II) Burada diz çö­
R bizim şarkımız, benim hayatım küp bir dedesakalı mantarını merakla inceleyin. (III) Devedikenleri­
 Sahip olan ile sahip olunan arasında belirgin bir aitlik ilgisi vardır. nin üzerindeki kırağıya göz gezdirin. (IV) Göllerin çevresini yürüye­
rek dolaşın. (V) Yağmur sonralarında rengârenk yaprakların ucunda
 Tamlanana sorulan “neyin” ve “kimin” sorularına cevap verir.
biriken damlacıklardaki yansımalara dikkatle bakın.
R evin çatısı ________ neyin çatısı?
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde belirtili
Tamlayan Tamlanan isim tamlaması kullanılmamıştır?
Bu cümlede, “ev” ve “çatı” sözcükleri arasında, tamlayan ve
tamlanan ekleri kullanılarak (ev-in çatı-sı) aitlik ilgisi kurul­ A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
muştur. Bu şekilde kurulan tamlamalara belirtili ad tamla-
ması denir.
Çözüm:
R filmin sonu, hayatın anlamı, yolun ortası

Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................

1
ADF 21 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

2. Belirtisiz İsim Tamlaması örnek 2

 Tamlayanı ek almayıp sadece tamlananın iyelik eki aldığı tamla­
malardır. Aşağıdaki cümlelerdeki belirtisiz isim tamlamalarının altını çi-
ziniz.

taktik
1. Köylüler, kış gecelerinde bir yerde toplanırdı.
Tamlanana sorulan “ne” sorusuna cevap alınabilir.
2. Öğrencilerimiz, tiyatro oyunu için hazırlık yapıyorlar.
R çam ağacı ne ağacı?
Tamlayan Tamlanan 3. Türkiye topraklarına girince içimi bir sevinç kapladı.
R araba sevdası, mutfak masası, kurtlar vadisi…
4. Bu buluş, insanlık tarihi için çok önemliydi.

Sizin örneğiniz: 5. Ekin tarlaları, sarı bir denizi andırıyordu.

....................................................................................................................................................................................................... 6. Öncelikle görüşeceğimiz konu başlıklarını belirleyelim.

.......................................................................................................................................................................................................
7. Evin balkonunda korkuluk demirleri yoktu.

Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasında çeşitli 8. Yıllık planları bütün öğretmenler okul idaresine teslim etti.
anlam ilgileri vardır.
9. Onu görünce gözümün önüne çocukluk yıllarım geldi.
 Tür belirtir:
10. Köyde, yaklaşık bir haftadır su sıkıntısı vardı.
R sırt çantası, çam ormanı, nar ağacı...
11. İki taraf arasında konu ile ilgili görüşmeler yapıldı.
 Neyden yapıldığını belirtir:
12. Sanatçı, ne üzerine yazarsa yazsın, üsluba önem vermelidir.
R vişne reçeli, tarhana çorbası, patates kızartması...
13. Çalışma çağında olmayan genç nüfus ile yaşlı nüfusa, ba­

 Benzerlik belirtir: ğımlı nüfus denir.

R sigara böreği, dil balığı... 14. Kendi çevreni temiz tut kampanyası başlatıldı.

15. Bu köy odası dedeme aitti.

 Yer belirtir:

R Ağrı Dağı, Harran Ovası, İzmir Körfezi... 16. Satır aralarında gizli bir şey var mı?

17. Telefon ekranını yine kırmıştı.

 Kaynak belirtir:

R göl balığı, köy peyniri, kaynak suyu... 18. Bir baba için kız çocuğu çok ayrıydı.

19. Bayram namazından sonra bize geçelim.

 Nitelik belirtir:
20. Servis ücretlerine zam yapılmadı.
R yıldırım hızı, iç sıkıntısı, fırtına sessizliği...
21. Van Gölü en büyük gölümüzdür.
 Araç belirtir:
22. Çeyiz sandığına bir sürü eşya koymuştu annesi.
R dikiş makinesi, çay süzgeci, balık ağı...
23. Ders notlarına şöyle bir bakıp sınava girecekti.
 Zaman belirtir:
24. Sokak lambaları sabaha kadar kelebeklere kaldı.
R nisan yağmuru, salı günü, cuma namazı...
25. Çocuk ilk kez saç tıraşı olmak için berberdeydi.
 Neden belirtir:
26. Telefon numalarını kaydetmeyi bir türlü öğrenemedim.
R deprem yıkıntısı, sel felaketi, güneş yanığı...
27. Cuma namazından sonra hep birlikte çorbacıya gittik.
 Görev belirtir:
28. Nisan ayı benim dünyaya geldim aydır.
R Türkçe öğretmenliği, belediye başkanlığı...

2
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) TÜRKÇE ADF 21

3. Zincirleme İsim Tamlaması dikkat

 En az üç adın tamlayan ve tamlanan ekleriyle birbirine bağlan­ Tamlayan ve tamlanan arasına sıfat giren tamlamalar ya da
masıyla oluşan söz grubuna zincirleme isim tamlaması denir. tamlayanı sıfat almış tamlamalar ad tamlaması olmaz.
R evin büyük oğlu, yaşlı adamın evi, ordumuzun büyük zaferi...
R okul müdürünün odası , derginin kapak fotoğrafı
tamlayan tamlanan tamlayan tamlanan
dikkat
Sizin örneğiniz: Zincirleme isim tamlaması kaç tamlamadan oluşursa oluşsun
....................................................................................................................................................................................................... bir tamlama olarak sayılır.

.......................................................................................................................................................................................................

örnek 3
 Bu cümlede “okul”, “müdür” ve “oda” adları arasında aitlik ilgisi Aşağıdaki cümlelerde zincirleme isim tamlaması varsa “+”, yok-
kurularak zincirleme ad tamlaması oluşturulmuştur. sa “–” koyunuz.

 Zincirleme isim tamlamasında tamlayan ya da tamlanan veya 1. Serüven romanlarının okuyucusu her yıl biraz daha
her ikisi de kendi içinde başka bir isim tamlaması oluşturur. artıyor.
2. Mavi çizgili gömleğinin düğmesi kopmuş.
R
Tamlayan Tamlanan 3. Sıcak yaz akşamlarında balkonda oturup geç saatlere
ceviz ağacı-nın dalları kadar konuşurduk.

Belirtisiz isim tamlaması 4. Adamın kocaman eli radyonun düğmesine uzandı.

Yukarıdaki  zincirleme isim tamlamasında, tamlayan (ceviz 5. Arka sıradaki öğrencilerin dikkati dağılmıştı.
ağacı) kendi içinde belirtisiz isim tamlamasıdır. 6. Dünya’nın geoid şeklinden dolayı, yerçekimi kutuplara
doğru artar.
R 7. Jeomorfoloji, yeryüzü şekillerinin oluşumlarını araştı­
Tamlayan Tamlanan
rır.
gazetenin spor sayfası
8. Eleştirmen sanat eserinin gerçek değerini ortaya koy­
Belirtisiz isim tamlaması malıdır.

Yukarıdaki  zincirleme isim tamlamasında, tamlanan (spor 9. Heyecanla çarpan kalp atışlarını duyacaklarından kor­
sayfası) kendi içinde belirtisiz isim tamlamasıdır. kuyordu.
10. Yalıkavak beldesinin batısındaki bir sahile ulaştık.
R 11. Salvador Dali’nin bütün resimlerini bu sergide görebi­
Tamlayan Tamlanan
lirsiniz.
Türkçe kitabı-nın cevap anahtarı
12. Bölgedeki insanlar, doğanın zor koşullarına direnmeyi
Belirtisiz isim tamlaması Belirtisiz isim tamlaması öğrenmişler.
Yukarıdaki  zincirleme isim tamlamasında, tamlayan (Türkçe 13. Bereketli toprakların ortasında yer alan ilçenin geçim
kitabı) kendi içinde  belirtisiz isim tamlamasıdır, tamlanan kaynağı tarıma dayanıyor.
(cevap anahtarı) kendi içinde belirtisiz isim tamlamasıdır. 14. Farklı dünyalara merak sardığım zaman kitapların ka­
paklarını açarım.
R 15. Sabah odaya girdiğimde yatağın yanına düşmüş bir
Tamlayan Tamlanan kâğıt parçası dikkatimi çekti.
teyzem-in oğlu-nun arabası 16. Zeytinyağının faydaları saymakla bitmez.
Belirtili isim tamlaması
17. Sokak lambasının aydınlığında ilerlemeye çalıştık.
Yukarıdaki  zincirleme isim tamlamasında, tamlayan (teyze­
18. İlçemizin yeni başkanı ilk olarak caddeleri düzenledi.
min oğlu) kendi içinde belirtili isim tamlamasıdır.

3
ADF 21
uygulama 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması
kullanılmıştır?
A) Sanatçının yanık sesi, salondaki herkesi ağlattı.
B) Bölgenin bitki örtüsü, geniş yapraklı ormanlardan oluşuyor.
C) Öykülerinde aydınlarla halk arasındaki uçurumu gösterir.
D) Denizlerdeki kirliliğin oranı her geçen gün artıyor.
E) Karasal iklimin etkisinden dolayı turunçgiller yetişmiyor.
Çözüm:
Ad Tamlamalarının Özellikleri
 Tamlayan ve tamlanan ya da her ikisi zamir olabilir.
R Onların birçoğu sınava katılmadı.
(Hem tamlayan hem tamlanan zamir)
R Bu da neyin nesi böyle?
(Hem tamlayan hem tamlanan zamir)
R Herkesin işi var.
(Tamlayan zamir)
R Eşyaların hepsini topla.
(Tamlanan zamir)
uygulama 3
İsim tamlamalarında zamirler de tamlayan olur.
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uygun bir örnek vardır?
A) Onun kardeşi bu köyde muhtarmış.
B) Köylülerin çoğu şehre taşındı.
C) Öğrencilerin netleri yükselmeye başladı.
D) Yazarın bu romanı İstanbul’da geçiyor.
E) Meydanda bizden başka kimseler yoktu.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
 Tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
R Dante gibi ortasındayız ömrün. (ömrün ortası)
R Sesi çok güzeldi bu adamın. (adamın sesi)
R Sakarya saf çocuğu masum Anadolu’nun? (Anadolu’nun ço­
cuğu)
analiz 1
Aşağıdaki dizelerin hangisinde, tamlananı tamlayandan önce
söylenmiş bir belirtili ad tamlaması vardır?
A) Bir bakışın kudreti bin lisanda yoktur.
B) Çiçek açmış dokunduğun bütün kapılar.
C) Bir elim seni çizecek bütün pencerelere.
D) Kâğıtlarla camlarını örteyim pencerelerin.
E) Gölgendi gecemi aydınlatan eşsiz lamba.
Çözüm:
 Bir sıfat, isim tamlamasını niteleyebilir.
R Kırmızı çocuk hırkası, ücretsiz deneme sınavı, ucuz bebek
elbisesi, kurak yaz günleri…
taktik
Bu tip sorularda genellikle bir sıfat belirtisiz isim tamlamasının
önüne gelir ve isim tamlamasının sıfatı olur.
R Kuru çam ağacı
Sıfat b.siz isim tamlaması
uygulama 4
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat, isim tamlamasının sıfatı
olarak kullanılmıştır?
A) Böyle şeylerin şakası bile çok kötü bence.
B) Yad ellerde bayrağımı görünce aklıma sılam düşüyor.
C) Büyük iş makineleri ile yolu kısa sürede açtılar.
D) Sözün dağınıklığı, kalbin perişanlığındandır.
E) Kavun, karpuz kabukları, ölü balıklar kıyıya vurmuş.
Çözüm:
4
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
analiz 2
(I) Dört duvar, eski tuğla duvarlar arasında bir bahçedeydim. (II)
Bahçede üç beş çiçek vardı ama sebzeler çoğunluktaydı. (III) Yeşil­
liklerle dolu, düzgün tarhlar vardı; bazı tarhlar tırmıklanmış ve ekil­
meye hazırdı. (IV) Orada bereketli gökyüzünün altında dolaştım,
bu bahçeden ne çok kişinin beslenebileceğini düşündüm. (V) Ama
hepsi bu kadar değildi, bahçenin alt tarafında başka bir bahçe de
vardı.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinde, belirtili
ad tamlamasının tamlayanı sıfat almıştır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV.
Çözüm:
 Belirtili ve zincirleme isim tamlamalarının arasına başka tür-
den sözcükler girebilir.
R Şehrin kalabalık caddesi, trafiğe kapatıldı.
ty. sıfat tn.
R Ankara’nın adını sonradan öğrendiğim semtleri, ye­şilin binbir
tonu, adamın kocaman eli, benim canım manolyam, fikrimin
ince gülü…
uygulama 5
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasının tamlananı
bir sıfat tarafından nitelenmiştir?
A) Bana söylediklerinden sonra, benim pek umudum kalmadı.
B) Uzun bir yolculuğun sonunda nihayet evimize kavuştuk.
C) Öğrenciler, okulun çamurlu yollarında bata çıka ilerliyordu.
D) Pide kuyruğundaki insanlarla sohbet ediyordum.
E) Uzun kış gecelerinde arkadaşlarıyla buluşurdu.
Çözüm:
 Bir tamlayan birden fazla tamlanana bağlanabilir.
R Evin odaları, salonu, mutfağı tertemizdi.
ty. tn. tn. tn.
R Çocuğun üstü başı perişan haldeydi.
R Marketten çocuk maması ve bezi aldık.
TÜRKÇE ADF 21
uygulama 6
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir tamlayan birden fazla
tamlanana bağlanmıştır?
A) Kötü söz ve davranışlarından dolayı onu kınıyorum.
B) Günün yorgunluğunu ve stresini atmaya çalışıyorum.
C) Öküzün boynuzu, kendisine yük gelmez.
D) Okulun yeni müdürü, bugün göreve başladı.
E) Devlet, fiğ ve yonca ekimine destekleme veriyor.
Çözüm:
E)  V.
 Birden fazla tamlayan bir tamlanana bağlanabilir.
R Toplantıya Denizli ve Uşak valileri katıldı.
ty. ty. tn.
R Ayşe’nin, Zeynep’in, Gülnur’un notları; ışık ve ses dalgası; isim
ve sıfat tamlaması...
uygulama 7
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlananı ortak bir isim tam-
laması kullanılmamıştır?
A) Yıllarca çiftlik ve hayvancılık işleriyle uğraşmıştı.
B) İlçede her yaz kültür ve sanat etkinlikleri düzenleniyor.
C) Televizyon dizilerinin etkisi her geçen gün artıyor.
D) Galatasaray ve Beşiktaş’ın maçları aynı saatte oynanacak.
E) Zenginin de fakirin de kendine göre derdi vardır.
Çözüm:
dikkat
Ortak tamlayan ve tamlanan bulunan tamlamalarda ortak öge
kadar tamlama vardır.
“Okulun öğretmenleri ve öğrencileri” tamlamasında “okulun
öğretmenleri” ve “okulun öğrencileri” şeklinde iki ayrı
tamlama vardır.
5
ADF 21 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

 Tamlayan ve tamlanan ayrı ayrı sıfat alabilir.  “-den” durum eki tamlayan ekinin yerine kullanılabilir.
R Yorgun akşamların çekilmez hüznü R Gelenlerden biri kardeşimdir. (Gelenlerin biri)
sıfat ty. sıfat tn.
R yeşil gömleğin ütüsüz kolları, bu sokağın eski sakinleri…  Tamlanan düşebilir.
R Bu kitap Ahmet’in değil mi? (Ahmet’in kitabı)

uygulama 8
 Tamlayan veya tamlanan eki düşebilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hem tamlayanı hem tamlana-
R Amca(mın) oğlu, teyze(min) kızı; bizim sınıf(ımız)
nı sıfat almış bir isim tamlaması vardır?

A) Küçük amcamın ortanca oğlu, yarın askere gidecek.
B) Uykusuz ve yorucu gecelerin sonunda kitabımız bitti.
C) Yeni belediye başkanının amacı burayı park yapmakmış.
D) Başarısızlık korkusunun büyük etkisi vardı işten vazgeçmesinde.
E) Çocukluk yıllarının güzel anılarını büyük bir özlemle anlatıyor.
 İsim tamlaması sıfat görevinde kullanılabilir.
R Toprak rengi göz, limon sarısı kazak, güzeller güzeli Zeynep,
bakkalın oğlu Ahmet, gül kurusu yanak…

Çözüm: B. SIFAT TAMLAMALARI

 Sıfat olan her yerde sıfat tamlaması vardır.

 Sıfat tamlamaları niteleme ya da belirtme sıfatlarıyla yapılır.

R Yeşil pencerenden bir gül at bana.

Bu cümledeki “yeşil” sözcüğü niteleme sıfatı, “bir” sözcüğü
 Tamlayan düşebilir. belirtme sıfatıdır.

R Cüzdanı kardeşi yolda bulmuş.

Bu cümledeki “kardeşi” sözcüğünün tamlayanı düşmüştür.
Dikkat edilirse aslında “onun kardeşi” şeklindedir.
R (senin) Uykusuzluktan gözlerin şişmiş.
R (bizim) Kızımızı ne doktorlar istedi de vermedik.
dikkat
Bazı kaynaklarda takısız isim tamlaması diye bir tamlama türü
yer almaktadır. Ancak ÖSYM’nin örnek TYT sorularındaki bir
soruda bu tür tamlamalar sıfat tamlaması olarak alınmıştır.

dikkat analiz 3
Soruda belirtilmediği sürece tamlayanı düşmüş isim tamlaması Ne yazık ki Şah’ın ruhuna en vahşi hayvanların meramı perçinlen­
tamlama olarak sayılmaz. mişti. (II) Gariplerin iniltileri onun taş yüreğine birer musiki gibi
yerleşmişti. (III) Meramına ulaşamazsa taş taş üstünde bırakmadan
buraları yerle bir edecekti. (IV) Bu, aslında kör bir usturayla siğillerini
kesmek gibi akılsızca şeylerdi. (V) Onun hayalinde tanyerinin zafe­
uygulama 9
re doğru azan hevesi yeniden zuhur ettiğinde yetim bir çocuğun
Arım, balım, peteğim; gülüm, dalım, çiçeğim heveslerini kapmaya koşan bir köpek gibi askerlerine hücum emri
Bilsem ki öleceğim, yine seni seveceğim. verecekti.
Bu dizelerde kaç tamlayanı düşmüş isim tamlaması kullanıl- Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde “sıfat tamla­
mıştır? ması” yoktur?
A)  3 B)  4 C)  5 D)  6 E)  7
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

Çözüm: Çözüm:

6
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) ANALİZ TESTİ
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim tamlaması kul-
lanılmamıştır?
A) Kardeşim, geçen yıl tıp fakültesini kazanınca evden ayrıldı.
B) Sezon sonunda, sözleşmesi biten futbolcularla tekrar görü­
şülecek.
C) Kızın babası izin vermeyince düğün işi ertelendi artık.
D) En büyük korkum çocuklarımı bir daha görememektir.
E) Dağ tavşanları yiyecek bulmak için yuvalarından çıkıyorlar­
dı.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad tamlaması ya da sıfat
tamlaması yoktur?
A) Çiçekler sulanmayınca toprakları kupkuru kalmış.
B) Dümdüz yolda nasıl kaza yaparlar aklım almıyor bir türlü.
C) Ormanın güneş görmeyen yerleri hâlâ kar altındaydı.
D) Göl kenarında göçmen kuşlar birkaç günlüğüne misafir
olurlardı.
E) Dedemin anlattığına göre yüzlerce koyun ve sığırı varmış.
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması
kullanılmamıştır?
A) Yüzünün alt kısmında kuru, çirkin bir anlam vardı.
B) Benim şiirlerimde ideolojik kavramlar her zaman ikinci
planda kalmıştır.
C) Yorgunluktan değil de sırf düş görmeyi özlediğim için uyu­
yorum.
D) Hepinizi bu işin içine katarak kendimi kurtarmaya çalışıyo­
rum.
E) Kazaya karışan araçlardan biri kullanılamaz hale gelmiş.
7
ADF 21
4. “İsim tamlamalarında zamirler de bulunabilir.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uygun bir örnek var-
dır?
A) Şunun şurasında kaç gün kaldı ki bayrama kavuşmamıza?
B) Ördüğün kazak çocuğun bedenine uygun gelmeyince ne
yaptın?
C) Adanın serin havası içime bir ferahlık katıyordu.
D) Kapının önünde sütçüyü görünce biraz süt de ben aldım.
E) Çantasının içinde cüzdanını buluncaya kadar ben parayı
verdim.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, arasına sözcük ya da
sözcükler girmiş bir isim tamlaması vardır?
A) Demin gelen kırmızı gülleri Umut Bey eşi için göndermişti.
B) Çocuklar uzun süredir birbirlerini göremedikleri için oyna­
maya doyamadılar.
C) Ailenin önde gelen kişileri böyle bir karar vermişse bize söz
düşmez.
D) Matematik sorularını çözemeden hangi okula girmeyi dü­
şünüyorsun?
E) Okumayı Nuran Hanım kadar seven başka bir öğretmen
görmedim.
6. Soğuk bir mart sabahı... Buz tutuyor her soluk
Ufku tutuşturmadan fecrin ilk alevleri
Arkamızda kalıyor şehrin kenar evleri
Bulutların ardında gün yanmadan sönüyor
Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Bir sıfat, isim tamlamasının sıfatı olarak kullanılmıştır.
B) Arasına sayı sıfatı girmiş belirtili isim tamlaması kullanıl­
mıştır.
C) Tamlananı bir sıfat tarafından nitelenmiş isim tamlaması
vardır.
D) Zincirleme isim tamlaması kullanılmıştır.
E) Birden fazla belirtili isim tamlaması kullanılmıştır.
ADF 21 ANALİZ TESTİ
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması yoktur?
A) Mersin yöresine ait bir türkü söyledi.
B) Maç sonunda futbolcuların görüşleri alındı.
C) Saç kesim ücretlerine zam yapılmış.
D) Kitapçılarda yazarın son romanı yerini almış.
E) Bütün gün evde tek başıma vakit geçirdim.
8. Çağdaş şairler kelimeleri bile sarsıyorlar, yerlerinden, anlam-
I
larından uzaklaştırıyorlar. Bu böyleyken bizde hâlâ folklo­
ra, halk deyimlerine şiirlerinde fazlasıylayer veren şairlerin
II
kısır bir yolda oldukları sanısındayım. Çünkü folklorda şiirin
III
bugünkü entelektüel niteliğini taşıyacak yeti yoktur. Halk
IV
deyimlerinin havası şiirin kanat çırpmasına imkân verme­
yecek kadar dar bir havadır. Çünkü ikisinde de şairin işi keli-
V miştir.
melerle değil, kelime bloklarıyla oluyor.
Bu parçadaki altı çizili tamlamalardan hangisi, tür bakı-
mından ötekilerden farklıdır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması
kullanılmamıştır?
A) Sağ taraftan çıngırak sesleri geliyordu.
B) Ağır ağır önümden geçti deve kervanı.
C) Gözüm imza yerinde başka bir ad görmedi.
D) Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında.
E) Bulutların ardında gün yanmadan sönüyor.
1-D 2-A 3-C 4-A 5-C 6-D
8
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme ad tamlaması
yoktur?
A) Küçük teyzemin kızının düğünü vardı bu hafta sonu.
B) Kitapların kapak resimleri onların içeriği ile örtüşmelidir.
C) Ramazan gecelerinin eğlencesi çocukluğumun en tatlı ha­
tıralarıdır.
D) Ödül töreninin yapılacağı salona varınca kapıda onu gör­
düm.
E) Tarhana çorbasının faydaları saymakla biter mi canım,
dedi.
11. (I) Kitap okumak yüzyıllardır yapılan bir eylemdir. (II) Okuma­
nın asla sonu yoktur, ne kadar okursan o kadar iyidir yani haya­
tının sonuna kadar okuyabilirsin. (III) Okuyan insan her zaman
bilgili ve hayatında başarılı olur. (IV) Bilgi çağında yaşıyoruz ve
bizim en fazla bilgi toplayacağımız şeyler kitaplarımızdır. (V)
Okumak bizim ruhumuzu yüceltir ve insanlar size daha fazla
değer verir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
da verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) I. cümlede, sıfat tamlaması yüklem görevindedir.
B) II. cümlede, tamlayan ile tamlamanın arasına sözcük gir­
C) III. cümlede, dolaylı tümleç sıfat tamlamasından oluşmuş­
tur.
D) IV. cümlede hem sıfat tamlaması hem ad tamlaması kulla­
nılmıştır.
E) V. cümlede, tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlaması var­
dır.
12. Katılımcılardan birisi, limon sarısı bir kazak giymişti. Salonun
en arkasında oturuyordu. Konuşmak için söz hakkı istedi. Her­
kesin dikkati ona yönelmişti. İlçemizin sanayi yatırımlarını ar­
tırmamız gerektiğini belirtti.
Bu parça ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylene-
mez?
A) Ayrılma hâl eki tamlayan eki olarak kullanılmıştır.
B) İsim tamlaması, sıfat görevinde kullanılmıştır.
C) Bir tamlayan birden fazla tamlanana bağlanmıştır.
D) Belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır.
E) Zamir isim tamlamasının tamlayanı olarak kullanılmıştır.
7-E 8-B 9-E 10-D 11-C 12-C
ADF-21 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-21’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 9: SÖZCÜK TÜRLERİ (İSİM SOYLU)
ADF 22
ZARFLAR (BELİRTEÇLER)
 Fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların ya da kendisi gibi zarf olan söz­
dikkat
cüklerin anlamlarını yer-yön, ölçü-miktar, durum, zaman ve soru
kavramlarıyla açıklayan sözcüklere zarf (belirteç) denir. Niteleme sıfatları ile durum zarfları karıştırılmamalıdır. İsme ve
 Zarflar, sıfatların ve başka zarfların anlamını değiştirebilirler ama zamire sorulan “nasıl” sorusunun cevabı niteleme sıfatı olur­
asıl kullanılışları fiillerledir. Yani zarf denildiğinde aklımıza önce­ ken fiile ve fiilimsiye sorulan “nasıl” sorusunun cevabı durum
likle fiil gelmelidir. zarfı olur.
 Bir cümlede aynı veya ayrı türden birden fazla zarf bulunabilir. R Zor anlarda zor konuşulur.
Bu cümleyi incelediğimizde “anlarda” sözcüğü isimdir ve
DURUM ZARFLARI bu sözcüğe sorulan “nasıl” sorusunun cevabı sıfattır. “Ko-
 Fiilleri veya fiilimsileri, nitelik, sebep, kesinlik, olasılık, yineleme, nuşulur” sözcüğü fiildir ve bu sözcüğe sorulan “nasıl” so­
yaklaşıklık gibi anlamlarla belirten sözcüklere durum zarfı denir. rusunun cevabı durum zarftır.
 Fiile ya da fiilimsiye “nasıl” sorusunu sorarak buluruz. R Sıcak havalarda dışarıya çıkma. (Sıfat)
R “Anlatılanları sessizce dinliyorduk.” cümlesinde “fiile” “nasıl” R Bizi oldukça sıcak karşıladılar. (Zarf)
sorusunu sorduğumuzda “sessizce” cevabını alıyoruz. Dola­
yısıyla “sessizce” sözcüğü durum zarfıdır.
R Verilen görevi hakkıyla yapıyor.
R İnsanlar konuşa konuşa anlaşabilir.
örnek 2
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin niteleme sıfatı mı,
durum zarfı mı olduğunu belirtiniz.
örnek 1
Niteleme Durum
Cümleler
Aşağıdaki cümlelerde fiili ya da fiilimsiyi durum bakımından Sıfatı Zarfı
belirten sözcüklerin altını çiziniz.
1. Bu evler şiddetli bir sarsıntıda yıkılır.
1. Terlemiş, çok yorulmuş zor yürüyordu.
2. Şemsiyeni al, yağmur şiddetli yağıyor.
2 Ayşe yarınki sınava iyice hazırlanmış.
Kilolu bir insan değilim ama 100 metre
3. Konuyu saptırma, ne demek istediğini açık söyle. 3.
yürüsem soğuk soğuk terliyorum.
4. Çam ağaçları, penceremden güzel görünüyor. Filmdeki korkunç sahneleri soğuk soğuk
4.
5. Soğuk insanlara ben de soğuk davranırım. terler dökerek izledi.
Çocuk, ağır adımlarla beni takip ediyor­
6. Önce anlatacaklarımı güzelce dinle. 5.
du.
7. Olay hakkında ne biliyorsan bir bir anlat.
6. Ağır işittiği için kulaklık kullanıyor.
8. Gidiyorum gurbeti içimde duya duya.
O, dünyada kimsesi kalmamış, yalnız bir
7.
9. Her sabah oraya gidiyor ama umutsuzca dönüyor. insandı.
10. Küçük kız, masumca yüzüme bakıyor. Çocukları İstanbul’da olduğu için yalnız
8.
yaşıyor.
11. Hepimiz geleceğe umutla bakıyorduk.
İşler neden bu kadar kötü gidiyor, anla­
12. Yemeğe katılacak kişiler üçer beşer gelmeye başladı. 9.
yamıyorum.
13. Yalnız benim için bak yeşil yeşil. Kötü hava çocuklara daha çok dokunu­
10.
yormuş.
14. Bunca yıldır işini severek yapıyordu.
11. Havada tatlı bir serinlik vardı.
15. Açık sözlü insanlar her zaman net konuşur.

16. Bayramlar da artık eskisi gibi yaşanmıyor. 12. Çocuk, çok tatlı gülüyordu çevresine.

1
ADF 22 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

Durum zarfları şu şekilde sınıflandırılabilir: analiz 1

a. Niteleme Zarfı
R Eğri oturalım doğru konuşalım.
R Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
b. Kesinlik Zarfı
 “elbet, elbette, asla, mutlaka, hiç, kuşkusuz, kesinlikle, şüp-
hesiz” gibi sözcükler, kesinlik anlamı taşıyan durum zarflarıdır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “zor” sözcüğü, sözcük türü
bakımından ötekilerden farklıdır?
A) Zor işleri bilerek hep sona bırakıyordu.
B) Artık zor bir çalışmanın içine girdik.
C) Dizlerinin feri tükenmiş, zor yürüyordu.
D) Öğretmenliğin zor bir meslek olduğunu anladı.
E) Zor günler geride kaldı, artık yarınlar bizimdir.

R Elbet bir gün kavuşacağız.

R Annemi mutlaka görmeliyim. Çözüm:
R Seni hiç sevmedim süt oğlan.

c. Olasılık Zarfı
 “belki, sanırım, galiba, herhalde” gibi sözcükler, olasılık anla­
mı taşıyan durum zarflarıdır.

R Galiba bu sefer istediğim olacak.

R Belki bir gün kavuşuruz. ZAMAN ZARFLARI

 Fiillerin veya fiilimsilerin anlamını zaman bakımından sınırlandı­
d. Yineleme Zarfı ran sözcüklere zaman zarfı denir.
 “yine, gene, tekrar” gibi sözcükler, yineleme anlamı taşıyan du­
rum zarflarıdır.  Fiile ve fiilimsiye sorulan “ne zaman” sorusunun cevabıdır.

R Bunu saymayız sizi tekrar bekleriz. R “Şafak sökerken yola çıkmıştık.” cümlesinde fiile “ne zaman”
R Yine mi sen geldin? sorusunu sorduğumuzda “şafak sökerken” cevabını alıyoruz.

R Ağzınla kuş tutsan gene seni affetmem. R Milattan Önce yazı bulunmuştur.

R Seni daha önce bu mahallede hiç görmemiştim.

e. Dilek Zarfı
R Benim doğduğum köyleri akşamları eşkiyalar basardı.
 “keşke,umarım, bari” gibi sözcükler, dilek anlamı taşıyan du­
R Beni anacaksın günün birinde biliyorum.
rum zarflarıdır.
R Kışları bütün ağaçlar yapraksız olurdu bahçemde.
R Keşke sen de bizimle gelsen.
R Bari sen böyle davranma.
Sizin örneğiniz:

f. Sebep Bildiren Zarflar .......................................................................................................................................................................................................

 “niçin, niye?” sorularına cevap veren zarflardır. .......................................................................................................................................................................................................

R Yorgunluktan uyuyakalmışım.

dikkat
g. Yanıt Zarfı
Zaman bildiren sözcük, isim olarak kullanılırsa zaman zarfı ol­
R – Buraya ilk gelişin mi? maz. Bu tür kullanımlarda “ne zaman” sorusuna cevap alına­
– Evet (hayır). maz. Zarf tümleci olmaz. Özne veya nesne olarak kullanılır.
R Akşam, beni hep duygulandırır.
h. Gösterme Zarfı R Ne sabahı göreyim ne sabah görüneyim.
R İşte geldim kapına! R Sabah olsun, birlikte gideriz.

2
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
örnek 3
Aşağıdaki cümlelerde kullanılan zaman zarflarının altını çizi-
niz.
1. Bu akşam akşamı seyredeyim bakışlarında.
2. Ablam, üniversiteyi kazanınca çok sevinmişti.
3. Artık her sabah hoyrat bir özgürlük uyandırıyor beni.
4. Henüz yazmadım sana dair en güzel şiirimi.
5. Yağmurdan sonra güneş açtı birden.
6. Yaz bitiyor, sonbahar başlıyor şimdi.
7. Bir göz ağlarken öbür göz gülmez.
8. Maçın ikinci yarısında ilk gol geldi.
9. Buraya her gelişimde içime huzur doluyor.
10. Bütün aile bayramda dedemin evinde toplanıyor.
11. Kanama durdu ama tedavi daha başlamadı.
12. Yanlış bir davranış sergilediğimde annem beni uyarır hatta
bazen de benimle tartışırdı.
13. İşi bitirmek için aylarca uğraştık ve bugün bitirdik.
14. İşten ayrılırken beş yıl birlikte çalıştığı arkadaşlarıyla teker
teker vedalaştı.
15. Benim doğduğum köyleri geceleri eşkıyalar basardı.
16. Erken yatıp gün ağarmadan kalkmıştık.
uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiili zaman yönünden sınır-
landıran bir sözcük kullanılmamıştır?
A) Sabah, kaldığımız yerden işimize devam ederiz.
B) Bu şarkıyı dinleyince o günleri hatırlıyorum.
C) Akşam, birçok şiirde kullanılan bir sözcüktür.
D) Geceleri bir sakinlik kaplıyor mahallemizi.
E) Akşamleyin evde kardeşinle ilgilenmelisin.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 22
YER-YÖN ZARFLARI
 Fiilleri veya fiilimsileri yer-yön bakımından belirten sözcüklere
yer-yön zarfı denir.
 Fiile ve fiilimsiye sorulan “nere” sorusunun cevabıdır.
 “İçeri, dışarı, aşağı, yukarı, ileri, geri, öte, beri” en sık kullanı­
lan yer-yön zarflarıdır.
R “Çocuk yukarı çıktı.” cümlesinde fiile “nere” sorusunu sordu­
ğumuzda “yukarı” cevabını alırız. Dolayısıyla “yukarı” sözcü­
ğü yer-yön zarfıdır.
R Satılan mal geri alınmaz.
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
dikkat
Yer-yön bildiren sözcük çekim eki almışsa zarf olmaz, bu du­
rumda isim olur.
R Korkunca biraz geri çekildi. (zarf)
“Korkunca biraz geriye çekildi.” cümlesinde “geriye” sözcü­
ğü çekim eki aldığı için isim olarak kullanılmıştır.
dikkat
Yön bildiren sözcükler kullanımına göre isim, sıfat ya da zarf
olarak kullanılabilir.
R “Herkes yukarı çıksın.” cümlesinde zarftır.
R “Herkes yukarıya çıksın.” cümlesinde isimdir.
R “Herkes yukarı kata çıksın.” cümlesinde ismi belirttiği için
sıfattır.
örnek 4
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin türlerini belirtiniz.
Cümleler Sıfat Zarf İsim
1. Küçücük çocuğu hemen yukarı çıkar­
dık.
2. Az beri gel de arkadaşın da otursun.
3. Dışarının gürültüsü hepimizi rahatsız
etti.
4. Işık, perdenin kenarından içeri sızıyordu.
5. Işık, perdenin kenarından içeriye sızı­
yordu.
6. Aradığımı yukarı katta bulamadım.
7. Aşağı mahalleden çok gürültü geliyor.
8. İçeri zili çalınca öğrenciler sınıflara girdi.
3
ADF 22 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

MİKTAR ZARFI dikkat

(AZLIK - ÇOKLUK / NİCELİK ZARFLARI)
Bazı nicelik zarflarını sıfatlar ile karıştırmamak gerekir. “çok,
 Fiilleri, fiilimsileri, sıfatları veya kendisi gibi zarf olan sözcükleri fazla, az, biraz” sözcükleri ismin önüne gelerek onu belirtirse
ölçü-miktar bakımından belirten sözcüklere miktar zarfı denir. sıfat olur.

 “En, daha, pek, çok, epey, oldukça, fazla, az, biraz…” belli R Çok insan bunu başarmak için çok çalışıyor.
başlı miktar zarflarıdır. sıfat isim zarf fiil
 “Ne kadar” sorusunun cevabıdır.
R Fazla para insanı fazla rahatsız eder.
R Bugün çok yorulduk.   sıfat isim zarf fiil
R Burada fazla bekleme.
(Fiilin derecesini artırmıştır.)

R Çok uyuyunca kendime gelemiyorum.

R Epey yorulduğu belliydi. dikkat
(Fiilimsinin derecesini artırmıştır.) “Daha” sözcüğü “henüz” anlamında kullanılırsa zaman zarfı
R Çok başarılı bir yazardı. olur, diğer kullanımlarda ölçü-miktar zarfı olur. 
R En güzel günlerim orada geçti. R Daha iyi bir insan olmaya çalışıyor. (Miktar zarfı)
(Sıfatın derecesini artırmıştır.) R Başarılı olmak için daha çok çalışmalısın. (Miktar zarfı)
R Çok hızlı yürüyordu. R Daha yerleşemedik yeni evimize. (Zaman zarfı)
R Oldukça güzel yazıyorsun.
(Zarfın derecesini artırmıştır.)
dikkat
Sizin örneğiniz:
“Ne” sözcüğü “çok” anlamında kullanılırsa miktar zarfı olur.
.......................................................................................................................................................................................................
R Ne güzel bir şiir bu böyle.
....................................................................................................................................................................................................... R Ne tatlı bir bebek bu.

örnek 5
Aşağıdaki cümlelerdeki miktar zarflarının hangi tür sözcüğün
derecesini artırdığını yazınız. dikkat
Sıfatları derecelendiren sözcükler zarftır.
1. Çok bilen çok yanılır.

2. Sen burada biraz bekle.

3. En güzel yıllarımı onun için harcadım.  Eşitlik (gibi, kadar)

4. Daha güzel bir dünya için çok çalışmalıyız. R Cennet kadar güzel vatan
5. Sahilde fazla güneşlendiği için yanmış.
 Üstünlük (daha)
6. Soruları çözerken oldukça dikkatli olmalısın.
R Bugün dünden daha sıcak bir hava var.
7. Netlerini artırmak için daha çok çalışmalısın.
 Aşırılık (çok, pek, oldukça, gayet…)
8. Ada, çok hızlı konuşuyordu.
R Bu öğrenci oldukça zeki biri.
9. Yarışmacı, şarkıyı pek güzel okuyamadı. R Çok fazla parası var.
10. Eve biraz göz attım, ev gayet güzel yapılmış.
 En üstünlük (en)
11. Öğretmen konuyu çok güzel anlattı.
R En iyi boya, en güzel çay, en iyi not…

4
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) TÜRKÇE ADF 22

uygulama 2 dikkat
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde miktar zarfı kulla­nılmamıştır? “Ne” soru sözcüğü, ismi belirtirse sıfat, ismin yerine geçerse
zamir, “niçin” anlamındaysa zarf olur.
A) Konaktaki en büyük odaya dayımlar yerleşti.
R Ne bakıyorsun sinirli sinirli? (zarf)
B) Çok yağan yağmur bazı yerlerde sele yol açtı.
R Oraya ne gün gideceksin? (sıfat)
C) Melek kadar masum bu çocukları kimseye muhtaç etmeyelim.
R Edirne’den ne getirdin? (zamir)
D) Fazla malda mülkte gözüm yok, sağlığım yerinde olsun yeter.
R Ne güzel bir tesadüf bu. (zarf)
E) Şehrimizi daha yaşanılır bir duruma getirmek için çalışıyoruz.

Sizin örneğiniz:
Çözüm:
.......................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................

örnek 6
Aşağıdaki cümlelerdeki “ne” sözcüğünün türlerini yazınız.

1. O karanlık sularda ne gördün?

SORU ZARFLARI
2. Hiçbir şey olmamış gibi ne susuyorsun?
 Fiilleri ya da fiilimsileri soru yoluyla belirten sözcüklere soru zar-
3. Benimle ne konuda konuşacaksın?
fı denir.
4. Âşık dediğin Mecnun misali kördür,
Ne bilsin, âlemde ne mevsimdir?
 “Nasıl” sözcüğü ismi nitelerse “sıfat”, fiili ve fiilimsiyi nitelerse
5. Ne ağlarsın benim zülfü siyahım?
“zarf” olur.
R Senin nasıl bir insan olduğunu da anladık. (sıfat) 6. Şu dünyada ben ne insanlar gördüm.

R Nasıl geçti habersiz o güzelim yıllarım? (zarf)

uygulama 3
 “Ne kadar” sözcüğü, ismi belirtirse “sıfat”, fiili ve fiilimsiyi belir­
tirse “zarf”, ek alıp ismin yerini tutarsa “zamir” olur. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı zarfla sağlanmış-
R Bu iş için ne kadar zaman gerekiyor? (sıfat) tır?
R Beni burada ne kadar bekledin? (zarf)
A) Nasıl bir ev almak istiyorsunuz?
R Bu suçun ne kadarı benim? (zamir)
B) Okula niçin gelmediğini biliyor musun?
C) Bu olay hakkında ne biliyorsunuz?
 “Niçin, ne zaman ve kaçta” sözcükleri her zaman zarftır.
D) Sınava ne kadar zaman kaldı?
R Ne zaman bu hayaller gerçekleşecek?
E) Son kitabınız ne zaman çıkacak?
R Niçin gökyüzü bu kadar mavi görünür?
R Otobüs kaçta gelecekmiş? Çözüm:

 “Ne, niye ve neden” sözcükleri “niçin” anlamındaysa soru zarfı

olur.
R Ne bağırıyorsun kulağımın dibinde?
R Neden saçların beyazlamış arkadaş?
R Benim dediklerimi niye almadın?

5
ADF 22 TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

analiz 2 Öbekleşmiş Zarflar

Ortaokuldayken gittiğim Bursa’ya geçen hafta yeniden gittim. R Er geç elime düşersin sen.
I R Burayı hemen şimdi terk ediyoruz.
Meğer ilk gittiğimde fark edemediğim nice güzellikler varmış R Çocuk arada sırada bize gelir.
II
Bursa’da. Hiçbir noktası çabucak gezilip geçilecek yerler değilmiş.
III dikkat
İleride tekrar gidersem belki o zaman da farklı güzellikler keşfede- Zarf-fiillerin olduğu yerde mutlaka zarf vardır.
IV
R Çocuklar güle oynaya evlerine döndüler.
ceğim. Bu gibi gezileri başka yerler için de yapmayı düşünüyorum.
V R Bu ülke için seve seve çarpışırız.
Bu parçadaki altı çizili sözcükler ve işlevleriyle ilgili olarak aşa-
ğıdakilerden hangisi doğrudur?

A) I. sözcük ayrılma hâli eki almış bir addır. örnek 7

B) II. sözcük çokluk bildiren bir zarftır.
Aşağıdaki şiirde geçen zarfların altını çizelim.
C) III. sözcük fiilimsiyi niteleyen bir zarftır.
D) IV. sözcük eylemin yönünü bildiren bir zarftır. ÜÇÜNCÜ ŞAHSIN ŞİİRİ
E) V. sözcük iyelik eki almış bir addır. gözlerin gözlerime değince
felâketim olurdu ağlardım
beni sevmiyordun bilirdim
Çözüm: bir sevdiğin vardı duyardım
çöp gibi bir oğlan ipince
hayırsızın biriydi fikrimce
ne vakit karşımda görsem
öldüreceğimden korkardım
felâketim olurdu ağlardım

ne vakit maçka’dan geçsem

limanda hep gemiler olurdu
ZARFLARDA YAPI ağaçlar kuş gibi gülerdi
bir rüzgâr aklımı alırdı
Basit Zarflar sessizce bir sıgara yakardın
R Hemen içeriye girin. parmaklarımın ucunu yakardın
kirpiklerini eğerdin bakardın
R Daha gün görmemiş çoban çocuğuyum.
üşürdüm içim ürperirdi
R Beri gel oğlan beri gel.
felâketim olurdu ağlardım

Türemiş Zarflar
akşamlar bir roman gibi biterdi
R Sabahleyin yapraklarda çiy olur. jezabel kan içinde yatardı
R Sabırlı davranmalısın bu işlerde. limandan bir gemi giderdi
R Buralar yazın sıcak olur. sen kalkıp ona giderdin
benzin mum gibi giderdin
Birleşik Zarflar sabaha kadar kalırdın
hayırsızın biriydi fikrimce
R Bugün onu ziyaret edeceğiz.
güldü mü cenazeye benzerdi
R Biraz oturup dinlenelim.
hele seni kollarına aldı mı
R Böyle davranarak ne yapıyorsun? felâketim olurdu ağlardım

6
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) ANALİZ TESTİ ADF 22
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde durum zarfı kullanılma- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer-yön zarfı kullanıl-
mıştır? mamıştır?

A) Sizin bahsettiğiniz kişiyi daha önce de bu mahallede gör­
düm.
B) Sevdiğin insanlara kırıcı davranırsan onları kaybedersin.
C) Annesi kapıyı açınca içeriye telaşla girdi, odasına çıktı.
D) Bütün gün kütüphanede ara vermeden ders çalışmıştı.
E) Komşularının çocuklarıyla hiç usanmadan oyun oynardı.
A) Aşağıda bir kurye sizi bekliyor paketinizi vermek için.
B) Güneş, karşı binanın penceresinden yansıyıp içeri sızıyor­
du.
C) Otelin penceresinden dışarı bakılınca deniz görülüyordu.
D) Bu cadde, şehir insanın bir ileri gidip bir geri geldiği yerdi.
E) Yukarı bakınca dedesinin balkondan kendisine baktığını
gördü.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemi zaman bakımın-

dan belirten bir sözcük yoktur?

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde miktar zarfı farklı tür-

A) Ben daha iki yaşındayken babam Almanya’ya çalışmaya
den bir sözcüğü etkilemiştir?
gitmiş.
B) İlk çocukları doğduğunda hâlâ kiralık bir evde oturuyorlar­ A) En güzel sesli sanatçılar hangi şehirden çıkar bilir misiniz?
dı. B) Hayallerinizin gerçekleşmesi için daha çok çalışmalısınız.
C) Yarın bütün köy halkı meydanda toplansın, konuşacakları­ C) Soner Bey’in oldukça kuvvetli bir hafızası olduğunu herkes
mız var. bilir.
D) Üniversiteyi kazandıktan sonra artık büyük şehirde yaşa­ D) Az şekerli kahve içersem kendime ancak gelebilirim.
maya başladım. E) Fazla kalabalık ortamlarda takılmayı sevmediği için onu ça­
ğırmadık.
E) Benim kadar futbol oynamayı seven başka bir çocuk bula­
mazdınız.

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “ikileme” zarf görevinde 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme farklı bir görev-
kullanılmamıştır? de kullanılmıştır?

A) Bırak, bozuk saatler yalan yanlış işlesin!  A) Özlem rıhtımında gün akşam oldu 
Çelebiler çekilip haremlerde kışlasın!  Sarıl küreklere gel usul usul 
B) Dağlar var karanlık, dağlar var beyaz.  B) Serin serin esme rüzgâr
Korka korka eteğinden öper yaz;  Bugün gönlüm gamlı benim
C) Rüzgâr penceremden girsin C) Uzun uzun yollardan sana geldim
Kırık dökük anılarımı savursun. Kaçtım bütün dostlardan sana geldim 
D) Ulur aya karşı kirli çakallar,  D) Gizli ağla düşmanların bilmesin
Ürkek ürkek bakar tavşanlar dağa. Akan gözyaşların sil yavaş yavaş
E) Sana her şeyimi anlatacağım E) Gürül gürül akıyordu pınarlar,
Otur başucuma sor yavaş yavaş Yemyeşildi şu asırlık çınarlar.

7
ADF 22 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)

7. Aşağıdakilerden hangisinde soru anlamı zarfla sağlanma-
mıştır?
A) Bu kadar kısa sürede bunca parayı nasıl buldun?
B) Üzümler sizin köyde ne zaman toplanmaya başlanır?
C) Babamın beni niçin azarladığını gerçekten bilmiyor mu­
sun?
D) Neden bütün gün evden dışarı çıkmadın sen?
E) Bir kız büyüyünce niye eleştirdiği annesine benzer?
10. Sorma, nasıl yollarda tutunabildiğimi, 
Nasıl siyah rüzgara yaşımı sildiğimi... 
Görür görmez kapında yere devrildiğimi 
Ürperdi bir tekinsiz kedi gibi sokaklar. 
Bu metinde altı çizili öbeğin sözcük türü aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Zamir B) Edat C) Sıfat
D) Zarf E) İsim

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne” sözcüğü  belirteç

görevinde kullanılmıştır?

8. Sorardım sırrını hiç düşünmeden:  A) Bana burada ne aradığınızı açıklayacak mısınız?

‘Bu fani gönlümün sevinci neden?’ 
B) Bütün gün etrafımda ne dönüp duruyorsun?
Beni günden güne meğer genç eden 
C) Ne tür kitaplardan hoşlandığını öğrenmem gerek.
Daima değişen maceralarmış! 
D) Ne kendisi geldi ne de biri ile haber yolladı.
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? E) Anneme son kez sarılsam ne olurdu?

A) Kesinlik belirteci
B) Durum belirteci
C) Zaman belirteci
D) Soru belirteci 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüklerin
E) Yer-yön belirteci türü farklıdır?

A) Öfkeyle kalkan, zararla oturur.

B) O, çocuk doğdu; çocuk öldü.
C) Hayata güzel bakan, onu güzel görür.
D) Büyük lokma ye; büyük konuşma.
E) Bu dünya böyle gelmiş, böyle gider.

9. I. Asla konmam muhannetin yurduna

Muhannetin yeli eser kış gibi
II. Belki gelmem gelemem beş dakika bekle git 
Çünkü elimi kestim beni kan tutuyor  13. Yanında damla damla bittiğimi duyarım, 
III. Yine dertli dertli iniliyorsun Yoklarım yerinde mi yüzüm, alnım, saçlarım? 
Sarı turnam sinen yaralandı mı Bir göğüs geçirerek derim ki:”Yine varım, 
IV. Bir yudum aşkını bana çok gördün Fakat bir rüya gibi şimdi kaybolacağım.”
Çöllere atıp da yüz deme bari Bu metinde altı çizili sözcüklerin türü aşağıdakilerden
V. Şimdi tarlalarda güneş vardır hangisidir?
Karlar donmuştur otların uçlarında
Bu dizelerde aşağıdaki durum zarflarından hangisi yok- A) Zaman zarfı- işaret sıfatı
tur? B) Durum zarfı-zaman zarfı
C) Belgisiz sıfat- işaret zamiri
A) Kesinlik B) Olasılık C) Dilek D) Belgisiz zamir- soru sıfatı
D) Tekrar E) Gösterme E) Zaman zarfı- miktar zarfı

1-A 2-E 3-C 4-A 5-B 6-C 7-C 8-E 9-E 10-D 11-B 12-D 13-B

ADF-22 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-22’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 9: SÖZCÜK TÜRLERİ (İSİM SOYLU)
ADF 23
EDATLAR (İLGEÇ), BAĞLAÇLAR, ÜNLEMLER
EDATLAR (İLGEÇLER) Gibi
 Tek başına bir anlamı olmayan ancak cümle içinde diğer sözcük­  Her zaman edattır.
lerle kullanıldığında belirli bir anlam kazanan sözcüklere edat  Aynı zamanda benzetme edatı olarak da bilinir.
(ilgeç) denir.
 Cümleye “benzerlik, tahmin, olasılık, yaraşır biçimde, hemen, o
 Edatlar, önceki kelime ile sonraki arasında anlam ilgisi kurar. anda, dolayında, eşitlik” gibi anlamlar katar.
 Edatlar, cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur.
 Bazı edatlar hâl ekleriyle öbekleşir.
 Edatlar çekim eki alırsa adlaşır. örnek 2
Aşağıdaki cümlelerde “gibi” sözcüğünün cümleye kattığı an-
İçin lamları belirtiniz.
 Her zaman edat olarak kullanılır.
1. Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.
 ”Amaç, neden, aitlik (özgülük), hakkında, görelik, karşılık, uğruna,
2. Haberi aldığı gibi yola çıktı.
süre, oranla, önem“ gibi anlamlar katar.
3. Bir beyefendi gibi davranıyordu.
örnek 1 4. Saat üç gibi yanına gelirim.
5. Bugün yağmur yağacak gibi.
Aşağıdaki cümlelerde “için” sözcüğünün cümleye kattığı an-
lamları belirtiniz.

1. Yağmur yağdığı için pikniğe gidemedik. dikkat

2. Onu görmek için Ankara’ya gideceğim. “Gibi” edatı benzetme ilgisiyle ismi nitelerse sıfat öbeği, fiili
nitelerse zarf öbeği kurar.
3. Ev için size yüz bin lira veririm.
R Aslan gibi bir çocuktu. (sıfat)
4. Vatan için nice şehitler verdik.
R Sen her zaman çocuk gibi davranıyorsun. (zarf)
5. Filminiz için olumlu konuşuyor.
6. Bahçeye kızım için salıncak kurdum.
Kadar
7. O şapka senin için çok büyük.
 Her zaman edattır. Ek alırsa isimleşir.
8. Kitabı bir hafta için aldım.
 Cümleye “benzerlik, mesafe sınırı, yaklaşık, zamanda sınırlama,
9. Sen benim için en iyi arkadaşsın. karşılaştırma” gibi anlamlar katar.
10. Benim için önce tanrı, sonra sensin.

örnek 3
uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerde “kadar” sözcüğünün cümleye kattığı an-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “için” sözcüğü farklı bir an- lamları belirtiniz.
lamda kullanılmıştır?
1. İzmir, cennet kadar güzel bir yerdir.
A) İndirim fırsatından faydalanmak için sayfamızı ziyaret edin. 2. Eve kadar yürümem gerekiyor.
B) Mağdur olmamak için kişisel bilgilerinizi kimseyle paylaşmayınız. 3. Pazardan iki kilo kadar şeker almış.
C) Başvuru yapabilmek için sisteme giriş yapmanız gerekmektedir.
4. Bu yaşta onun kadar kuvvetli bir çocuk
D) Bilgisayarı bozulduğu için bütün çalışmaları gitmişti.
görmedim.
E) Uygun koşullarda kullanmak için ekran çözünürlüğünün düşük
5. Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.
olması gerek.
6. Sen de onun kadar çalışsaydın sınavı
Çözüm:
kazanırdın.
7. Bu kitabı okuyunca Urfa’yı görmüş
kadar oldum.

1
ADF 23
İle (-la, -le)
 “ile” yerine “ve” geliyorsa bağlaç, gelmiyorsa edattır.
 “ile” edatı cümleye “birliktelik, araç, durum ve sebep” ilgisi kurar.
 Ayrı da birleşik de yazılabilir.
örnek 4
Aşağıdaki cümlelerde “ile” sözcüğünün cümleye kattığı anlam-
ları belirtiniz.
1. Elindeki uzun saplı fırçayla tavanı boyadı.
2. İhtiyar, yolda torunuyla yürüyordu.
3. Öfkeyle kalkan zararla oturur.
4. Yağmurun hızlanmasıyla yollar su doldu.
 
örnek 5
Aşağıdaki cümlelerde “ile” sözcüğünün edat mı, bağlaç mı ol-
duğunu belirtiniz.
1. Sizi saygı ve sevgiyle selamlıyorum.
2. Televizyon reklamları radyo ile yapılanlardan
daha etkili oluyor.
3. Bugün radyo ile televizyonun hayatımızdaki
yeri ve önemi yadsınamaz.
4. O, deyimleri ve tekerlemeleri ile İstanbul Türk­
çesinin güzelliğini yansıtmıştır.
5. Ona göre ahlak, düşündüğü ile yaptığı arasın­
daki benzerliktir.
6. Onu en çok ilgilendiren, gazetenin gülmece
sayfası ile spor haberleridir.
7. Şiir ile başladığı yazma serüvenini hikâyeye
geçiş yaparak devam ettirdi.
uygulama 2
“ile” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde bağlaç ola­rak kullanıl-
mamıştır?
A) Doğduğu yerle çalıştığı yer epey uzaktı.
B) Bir romanıyla bir öyküsü filmleştirildi.
C) Elindeki süpürgeyle her yeri süpürdü.
D) Kitaplarıyla defterlerini raflara yerleştirdi.
E) Ayakkabısıyla pantolonu uyum içindeydi.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
Yalnız
 Sınırlama ve olasılık anlamı katar.
 Ad, sıfat, edat, zarf ve bağlaç olarak kullanılabilir.
 “Sadece” anlamındaysa “edat”, “ama-fakat” anlamındaysa
“bağlaç”, fiili nitelerse “zarf”, ismi nitelerse “sıfat” olur.
R Oraya yalnız gitti. (Zarf)
R Bunu yalnız sen biliyorsun. (Edat)
R Onu aradım yalnız telefonu açmadı. (Bağlaç)
R O, yalnız bir insandı. (Sıfat)
örnek 6
Aşağıdaki cümlelerde “yalnız” sözcüğünün hangi türde kullanıl-
dığını belirtiniz.
Yalnız benim için bak yeşil yeşil.
1.
2. O koskoca evde yalnız yaşıyormuş.
3. Yalnız taş duvar olmaz.
4. Sizinle gelirim yalnız fazla kalamam.
5. Yalnızım, dostlarım hem de çok yalnız.
6. Oraya yalnız gitmeni doğru bulmuyorum.
7. Aradı yalnız ne zaman geleceğini söylemedi.
8. Yarınki toplantıyla ilgili görüşlerimi yalnız sen
biliyorsun.
9. Yalnız ve korumasız bir insana bu yapılır mı?
uygulama 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yalnız” sözcüğü farklı bir gö-
revde kullanılmıştır?
A) Çocuk, okula her gün yalnız gidiyordu.
B) Böylesine bir havayı yalnız burada bulabilirsin.
C) Bu toplantıda yalnız kalacağını biliyordun.
D) Toplantıda yalnız kaldığı için sustu.
E) Bu sorunu yalnız çözmem biraz zor bence.
Çözüm:
2
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
Ancak
 Sınırlama ve olasılık anlamı katar. Edat, zarf ve bağlaç olarak kul­
lanılabilir.
 “Sadece” anlamındaysa “edat”, “ama-fakat” anlamındaysa
“bağlaç”, fiili niteliyorsa “zarf” olur.
örnek 7
Aşağıdaki cümlelerde “ancak” sözcüğünün türünü yazınız.
1. Buraya ancak erkekler girebilir.
2. İlk derse ancak yetişebildim.
3. Affederim ancak bir daha yapmayacaksın.
4. Bu işi ancak sen halledebilirsin.
5. Sana telefon alırım ancak sınavı kazanmalısın.
Üzere
 Cümleye “koşul, amaç, yaklaşık, şeklinde, yakın” gibi anlam ilgisi
kurar.
örnek 8
Aşağıdaki cümlelerde “üzere” sözcüğünün cümleye kattığı an-
lamları belirtiniz.
1. Akşama geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin.
2. Konuşmak üzere kürsüye çıktı.
3. Hemen eve dönelim, akşam olmak üzere.
4. Her şey planlandığı üzere yapılacak.
5. İftar topu atılmak üzere iken eve geldik
Sanki
 “Benzetme, sitem, yakınma” gibi anlam ilgisi kurar.
örnek 9
Aşağıdaki cümlelerde “sanki” sözcüğünün cümleye kattığı an-
lamları belirtiniz.
1. Ova sanki dümdüz bir deniz.
2. Sanki verdiğim her işi yapıyorsun.
3. Sanki bir gün çıkıp gelecek misin?
4. Sen sütten çıkmış ak kaşıksın sanki.
Bir
 Ad, sıfat, edat, zarf ve bağlaç olarak kullanılabilir.
 “Sadece” anlamındaysa edat olur.
R Bir seni sevdim gerisi yalan. (edat)
R Fıkraya bir güldü sormayın. (zarf)
R İkimiz de bir boydayız. (sıfat)
R Bir sen bir ben bir de Zeynep olacak. (bağlaç)
TÜRKÇE ADF 23
-e karşı
 Yön ve zaman ilgisi kurar. -e karşı biçiminde kullanılırsa edat olur.
 “-e karşı” söz grubu zarf görevinde kullanılır.
R Denize karşı oturmuş günbatımını izliyorum. (yön)
R Sabaha karşı çok şiddetli yağmur yağdı. (zaman)  
R Bu sözüne karşı ben ne diyebilirim ki şimdi. (karşılık)
R Müziğe karşı ilgin ne zaman başladı? (yönelik)
dikkat
 Yalın halde kullanılırsa ya da bir ek alırsa edat olmaz.
 İsmi belirtirse sıfat olur.
R Bu çocuk, karşı apartmanda oturuyor.
 Ek alırsa isim olur.
R Karşıya geçmek için vapura binmemiz gerek.
R ”Bize karşı çıktığı için onunla anlaşamıyoruz.” cümlesin­
de kendinden önceki sözcükle öbekleşmediği için edat
olmaz.
örnek 10
Aşağıdaki cümlelerde “karşı” sözcüğünün hangi görevde kulla-
nıldığını belirtiniz.
1. Karşıdan geliyor gözleri sürmeli.
2. Karşı kıyıya geçmeye çalışıyor.
3. Denize karşı oturmuş, kitap okuyor.
4. Sabaha karşı kapı ansızın çalındı.
5. Öğretmenlerine karşı biraz daha saygılı olma­
lısın.
uygulama 4
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “karşı” sözcüğü edat olarak
kullanılmıştır?
A) Dalgalar karşı kıyıları dövüyordu.
B) Bizim her dediğimize karşı çıkıyordu.
C) Ayna karşısında saatlerce süsleniyordu.
D) Bana karşı acımasız olman beni çok üzdü.
E) O, yapılan her yeniliğe karşı biriydi.
Çözüm:
3
ADF 23
-e doğru
 Farklı görevlerde kullanılır.
 Kendinden önceki sözcüğe yönelme ekiyle kaynaşırsa edat olur.
 Edat olarak kullanıldığında yön ve zaman ilgisi kurar.
R Sahile doğru yürüyelim mi? (yön)
R Akşama doğru misafir gelecek. (zaman)
dikkat
 Doğru sözcüğü fiili nitelerse durum zarfı olur.
R Eğri oturup doğru konuşalım.
 İsmi nitelerse sıfat olur.
R Bu zamanda doğru insanı bulmak zordur.
 Bir varlığı karşılarsa ya da ek alırsa isim olur.
R Tahtaya bir doğru çizdi.
R Bana doğruyu anlat.
uygulama 5
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “doğru” sözcüğü edat olarak
kullanılmıştır?
A) Ailesi, ona doğru insan olması için öğütler veriyordu.
B) İşini doğru yaparsan bu kurumda yıllarca çalışırsın.
C) Kale taşlarının üstünden sahile doğru inen manzara çok güzel.
D) Doğrusunu söylemek gerekirse oraya gitmeyi ben de istemiyo­
rum.
E) İnsanları giyim kuşamlarıyla değerlendirmek doğru değil.
Çözüm:
-e Göre
 “Görüş, düşünce, uygun olma” anlamları katar.
R Anneme göre bu yıl kış biraz daha sert geçecekmiş. (görüş)
R Gönlüme göre birini bulamadım. (uygun)
R Burası eski evimize göre daha büyük. (karşılaştırma)
R Günün şartlarına göre yaşamalıyız. (gereğince)
TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
Diğer edatlar aşağıdaki cümlelerde örneklenmiştir:
R Hele konuşması bitti de biz de kalkabildik.
R Beni paranla satın alabileceğini mi sandın?
R Kapıları değil, pencereleri örtün.
R Selam verdim rüşvet değil diye almadılar.
R Çocuğa bu denli de kızılmaz ki canım.
R Sen ödevlerini bitirene dek dışarı çıkmak yok.
R Sabaha değin gözümü kırpmadım.
R Kırılmasına rağmen sesini çıkarmadı.
R Sana dair her şeyi unutmak istiyorum.
R On yıldan beri bu mahallede oturuyoruz.
R Sen gelmeden önce biz yemeğimizi yedik.
R Her yemekten sonra mutlaka çay içerdi.
R Senden başka sevemem kimseyi.
R Aşktan yana şansım yok.
R Terli terli su içtiğinden dolayı boğazı şişmiş.
R Yarından itibaren okular üç gün tatil.
R Ölümden öte köy yok.
R Sana ait ne varsa al git buradan.
R Tarhana Uşak’a özgü bir çorbadır.
dikkat
Bazı ekler edat görevli sözcüklerin anlamca karşılayabilirler.
R Bence (göre) bu türkü bu yörenin türküsü.
R İstanbul’a ünlü olmaya (-mak için) geldim.
dikkat
Aynı anlamdaki edat ve eklerin birlikte kullanılması anlatım
bozukluğuna yol açar.
R Sanki seni daha önce görmüş gibiyim.
R Bir tek seni sevdim gerisi yalan. (edat)
R İhtiyar, yolda torunuyla birlikte yürüyordu.
dikkat
Edatlar cümle içinde farklı görevlerde olabilir.
R Bu mağazada zevkime göre elbise yok. (sıfat)
R Sabaha kadar eski günlerden konuştuk. (zarf)
4
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) TÜRKÇE ADF 23

BAĞLAÇLAR
 Kendi başına bir anlamı olmayan, cümleleri veya aynı görevdeki
sözcükleri, söz öbeklerini birbirine bağlayarak aralarında anlam
ilgisi kuran sözcüklerdir.
dikkat
 “ile” hem edat hem de bağlaç görevinde olabilir.
 “ile” yerine “ve” geliyorsa bağlaç, gelmiyorsa edat olur.
R Ona gazete ile dergi gönderdim. (Bağlaç)

Yalın Bağlaçlar R Bundan sonra onunla görüşmeyeceksin. (Edat)

 ile, ve, ila, ki, ama, fakat, lakin, yalnız, ancak, meğer, çünkü, zira,
madem, gerçi, zaten, hatta, üstelik, ayrıca, bile, de, dahi, kısaca,
özetle, açıkçası, nitekim, şayet, eğer, ise, sonra...
Öbekleşmiş Bağlaçlar
 ya… ya, ya da, ister…ister, gah…gah, kah…kah, bazen…bazen
de, gel gör ki, hem…hem, ne var ki, ne…ne, öyle ki, o halde, şöy­
le ki, demek ki, olsun…olsun…
 
de Bağlacı
 Cümleleri, aynı görevdeki sözcükleri, söz öbeklerini birbirine
bağlar; uyuma göre değişir.
 Kullanıldığı cümleye “eşitlik (gibilik), beğenme, küçümseme,
abartma, yakınma, korkutma, sebep, şart geçersizliği, ısrar, bile,
sitem, başkalarına yaptığım gibi” anlamları katar.

Kaynaşmış Bağlaçlar
 halbuki, illaki, meğerse, oysaki, mademki, oysa, veya, yahut, ve­
yahut… örnek 11
Aşağıdaki cümlelerde “de” bağlacının cümleye kattığı anlamla-
İşlevlerine Göre Bağlaçlar rı yazınız.
 Bağlama bağlaçları
1. Gazetedeki ilanı ben de gördüm.
ile, ve, ila…
2. Çay da tam istediğim gibi olmuş.
 Aykırılık bağlaçları
3. Adam olacak da beni bu hayattan kurtaracak.
ama, fakat, lakin, yalnız, ancak, ne var ki, oysa, halbuki, meğerse,
gel gör ki… 4. Kadın güldü de güldü yani.  

 Açıklama bağlaçları 5. Bekledim de gelmedin gözyaşımı silmedin.

çünkü, zira, madem, şöyle ki, demek ki, gerçi, zaten...
6. Bir daha bunu al da göreyim!
 Üsteleme bağlaçları 7. Ağzıyla kuş da tutsa kızımı vermem ona.
hatta, üstelik, ayrıca, hem de, bile, de, dahi…
8. Yağmur yağdı da buralar sel altında kaldı.
 Özetleme bağlaçları
9. Oyuncak da oyuncak diye tutturdu çocuk.
kısaca, özetle, açıkçası, velhasıl, sonuç olarak…
10. Yalan söylese de ağzımı açmayacaktım.
 Tercih bağlaçları
11. İzmir’e kadar geldin de yanıma uğramadın.
ya… ya, ister…ister, veya, yahut, veyahut, gah…gah, ha…ha…
12. Seni de sevebilirim sanırım.
 Koşul bağlaçları
eğer, şayet, yoksa, aksi halde…

 İle, ve, ila bağlaçları

dikkat
Bağlama görevinde kullanılan bağlaçlardır.
Bağlaç olan ‘de’ dahi, artı, bile anlamı katar; ünsüz benzeşmesi­
R Köy ile şehrin arası on altı kilometreydi. ne uymaz. -ta, -te şekli yoktur. Her zaman ayrı olur, cümleden
R Arabanın ve evin taksitlerini yeni bitirdik. (tamlayan) çıkarıldığında anlam bozulmaz.
R İzmir’de ve Uşak’ta öğretmenlik yaptım. (dol.tüm.) R Sen de başını alıp gitme ne olur.
R Bugün sıcaklık 30 ila 33 derece arasında olacak. R Bugün sinemaya gidelim yarın da size geliriz.

5
ADF 23
ki Bağlacı
 Anlamca ilgili cümleleri birbirine bağlar. Bağlaç olan ki ayrı yazılır.
R Parayı bulmuş ki borcunu ödemeye gelmiş. (Neden)
R Yeter ki benim için bak, yeşil yeşil. (Kabullenme)
R Sen ki uçan kuşa yarenlik edersin. (Özneyi pekiştirme)
R Görülüyor ki o yazılarında yeni düşünceler sunan bir kişi de­
ğildir. (Açıklama)
R Anladım ki hiç kimse sen değil, senden öte can değil. (Farkına
varma)
R Kapıyı açtım ki ne göreyim! (Şaşma)
dikkat
“halbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki, çünkü…” gibi
bağlaçlardaki “ki” kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır.
Çünkü, Zira Bağlaçları
 Açıklama bağlaçlarıdır.
R Artık burada fazla duramam çünkü beni buraya bağlayan
hiçbir şey kalmadı.
R Senden özür diliyorum zira bu konuda ben hatalıyım.
Ne…Ne Bağlacı
 Cümleyi anlamca olumsuz yapar.
 Karşılaştırılan iki unsurun hiçbiri   anlamını verir. Pekiştirme ya­
par.
R Sallanmaz o kalkışta ne bir mendil ne de bir kol.
R Ne kızı veriyor ne dünürü küstürüyor.
R Ne şapkasını ne şemsiyesini aldı.
örnek 12
Aşağıdaki tablodaki bağlaçların altını çiziniz.
1. Hem kelsin hem de fodulsun.
2. Ya bu deveyi güdeceksin ya bu diyardan gideceksin.
3. Mademki söz verdin, sözünü tutacaksın.
4. Bu mağazada elbiseler çok güzel üstelik çok ucuz.
5. Meğer bütün yemekleri o yemiş.
6. Eğer buraya uğrarsa yukarı çıkmasını söylerim.
7. Önce bunlardan yani çok iyi bildiğiniz sorulardan başlayın.
8. Bizde yahut sizde çalışabiliriz.
9. İster dönsün ister dönmesin kendi bilir.
TÜRKÇE ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
dikkat
“Ama, fakat, lakin, yalnız, ancak” bağlaçları karşıt anlamlı iki
cümleyi birbirine bağlar.
R Az kazanıyorum belki ama namusumla, alnımın teriyle ka­
zanıyorum.
R Okula gideceksin ama otobüsle. (koşul)
R O günden sonra onu hiç ama hiç göremedim.
(pekiştirme)        
dikkat
“Ancak” ve “yalnız” bağlaçları, “ama”, “fakat”  anla­mında kulla­
nılıyorsa bağlaç; “sadece” anlamında kullanılıyorsa edattır.
R Filmi seyredebilirsin ancak (fakat) yarın erken kalkmalısın.
(bağlaç)
R Bu derdime yalnız (sadece) sen çare bulursun.(edat)
dikkat
Aynı anlamdaki ek ve bağlacın bir arada kullanılması ve bağla­
cın anlamına uygun kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol
açar.
R Eğer arabayı kaçırmazsam eve erken gelirim.
R Yanlış bir şey yapsam da kızmaz ama inanılmayacak kadar
anlayışlıdır. (ama yerine çünkü)
R Oraya gidersen, Etnografya ya da Kurtuluş Savaşı Müzeleri­
ni gezmelisin. (ya da yerine ve)
R Bundan sonra ne seninle ne de onunla bir yere gitmem.
(giderim)
ÜNLEMLER
 Ah! Nerde o eski bayramlar evladım. (Özlem)
 Oh be! Bu iş de bitti sonunda. (Rahatlama)
 Öf ya! Bu ne çiledir benimkisi? (Bıkma)
 Vah vah! Pek de gençmiş. (Acıma)
 Hey! Buraya gelin çabuk. (Seslenme)
 Of of! Ne bitmez ödevmiş bu. (Usanma)
 İmdat! Yardım edin.
 Höst! Git başka kapıya yalvar.
 Tanrım, görmüyorum!
 Amin, yuh, aman, yeter, defol vb. sözcükler ünlemdir.
dikkat
Bazı ünlemler ek alınca isimleşmiştir.
R Alma mazlumun ahını çıkar aheste aheste.
R Bu atın ahı gitmiş vahı kalmış yahu!
R Öfleyip pöflemeyi bırakalım da işimize bakalım.
6
ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu) ANALİZ TESTİ
1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde edat başka bir sözcük-
le birlikte ölçü bildiren zarf grubu oluşturmuştur?
A) Vitrinde duran kazak tam bana göreydi.
B) Dinleyiciler açıklama yapan kişiyi ilgi ile izliyorlardı.
C) Bu cennet kadar güzel vatanın değerini bilmiyoruz.
D) Adam düşüncelerini söylemek için yerinden kalkmıştı.
E) Bandırma’dan yola çıkan gemi adalara doğru yol alıyordu.
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat görevinde bir söz-
cük kullanılmıştır?
A) Dedem her zaman, eğri oturup doğru konuşmamızı öğüt­
lerdir.
B) Yarım saat sonra kalkacak vapura binip karşıya geçmemiz
lazım.
C) Bu sabah trafik öyle yoğundu ki ilk derse ancak yetişebil­
dim.
D) Eşini de kaybedince koca evde yalnız yaşamak zorunda kal­
dı.
E) Yerler o kadar kaygan ki yürümekte zorluk çekiyoruz.
3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde edat kullanılmamıştır?
A) Seni seven ikiyüzlülüğü göze almaz,
Senin gibi bir meleğe, bunu yapamaz
B) İn cin uykuda, yalnız iki yoldaş uyanık;  laşılan Toscana manzarası kelimelerle anlatılmayacak kadar
Biri benim, biri de serseri kaldırımlar.
C) Ruhun mu ateş, yoksa o gözler mi alevden?  rakırken dünyanın en iyi dondurmasına ev sahipliği yapmak­
Bilmem bu yanardağ ne biçim korla tutuştu?
D) Yeniden su yürüdü dalıma yaprağıma
Bir bakışın can verdi kurumuş toprağıma
E) Bir de gencecik âşıkların yüreklerini bilirim
Bir dolmuşta yorgun şoförler için bestelenmiş
7
ADF 23
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç görevinde bir
sözcük kullanılmıştır?
A) Ben bir sanatçının hayat yumağını susup sabırla örmesin­
den yanayım.
B) Şiir yazarken hiçbir zaman kekelemeden anlattım duygula­
rımı.
C) Bu konuyu iyice kavradıktan sonra diğerine geçelim.
D) Uzaktan kel tepelerdeki birkaç ağaç yağmurdan sonra ço­
cuk gibi sevindi.
E) Bu sınavı kazanacağız  hatta  istediğimiz bölüme gireceğiz.
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç sıfatları bağla-
mıştır?
A) Dışarı çıkmayın çünkü hava çok sıcak olacakmış.
B) Çevresindeki herkes onu çalışkan, titiz ve samimi biri olarak
biliyordu.
C) Bu mekanda temizlik ve hijyen kurallarına dikkat edilmiyor.
D) Bugün İstanbul’daki cami ile türbeleri ziyaret etmeyi düşü­
nüyoruz.
E) O yıl ablam üniversiteyi kazandı ve evden ayrılmak zorun­
da kaldı.
6. (I) Toscana Bölgesi’nin en fantastik kasabası olan San Gimig­
nano, tüm dünya tarafından Orta Çağ’ın Manhattan’ı olarak
bilinmektedir. (II) Kasabanın bu şekilde anılmasının en önemli
nedeni, Orta Çağ’da ülkenin en zengin insanlarının görkemli
kasabadaki dev kulelerde yaşamasıymış. (III) Şehrin simgesi
olan dev kuleler, zenginliği temsil eder çünkü sahibi ne kadar
zenginse kulesi de o kadar büyük oluyor. (IV) Gimignano’nun
en üst bölgesinde bulunan küçük kulesine çıkıldığında karşı­
güzeldir. (V) Şehir göz alıcı güzelliğiyle ziyaretçileri hayran bı­
tadır.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde hem
edat hem de bağlaç kullanılmıştır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
ADF 23
7. I. Bundan böyle kötü alışkanlıklardan vazgeçeceğine söz ver­
di.
II. Sizinle dolaşmaya gelebilirim yalnız fazla kalamam.
III. Sabahtan beri devlet dairelerinde koşturuyordu ancak hiç­
bir işini de halledemedi.
IV. Okuldan çıktıktan sonra denize karşı oturup günbatımını
izledim.
V. Adamaların içeri girmeleri ile kendilerini dışarı atmaları bir
oldu.
Numaralanmış cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangi-
leri bağlaç görevinde de kullanılamaz?
A) I ve II B) II ve III C) I ve IV
D) III ve IV E) II ve V
8. Bir gün bir çocuğa sormuştum deniz neden tuzludur diye,
babası uzun bir sefere çıkan çocuk hemencecik karşılık verdi.
I A) Tam otuz yıldır saatim işlemiş ben durmuşum
Deniz tuzludur çünkü denizciler durmadan ağlarlar. Neden
II
denizciler böyle çok ağlarlar ki? Yolculukları bitmez onun için.
III
Bu yüzden de mendillerini hep direklere asıp kuruturlar. Ya
niçin insanlar üzgün olunca ağlar, dedim. Çünkü dedi, daha
duru görebilelim diye gözlerin camını ara sıra yıkamak gerek.
IV
Bu parçada numaralanmış sözcüklerin türü aşağıdakile-
rin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?
I II III IV
A) Zarf Edat Sıfat Zamir
B) Sıfat Edat İsim Zarf
C) Sıfat Bağlaç Edat Zarf
D) Zarf Bağlaç İsim Sıfat
E) İsim Bağlaç Zamir Zarf
9. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde “ile” diğerlerinden
farklı bir görevde kullanılmıştır?
A) Ateşle barut yan yana durmaz.
B) Senden büyükle alışveriş etme.
C) El öpmekle ağız aşınmaz.
D) Kısmet gökten zembille inmez.
E) Körle yatan, şaşı kalkar.
1-C 2-E 3-D 4-E 5-B
ANALİZ TESTİ ÜNİTE 9: Sözcük Türleri (İsim Soylu)
10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ve” bağlacı tamlayanla-
rı bağlama göreviyle kullanılmıştır?
A) Romanlarından ve öykülerinden birkaçı sinema filmi olarak
çekildi.
B) Evin dış cephesini ve bahçe duvarını tadilattan geçirmeli­
yiz.
C) Amcan ve dayın senin düğününün tüm masraflarını karşı­
ladı.
D) Yarın ve öbür gün de kar yağışı devam edecekmiş.
E) Tarla ve bahçelerini bir tanıdıklarına bırakıp şehre yerleşti­
ler.
11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bağlaca yer verilmemiş-
tir?
Gökyüzünden habersiz, uçurtma uçurmuşum
B) Üzülme çünkü yalancı bir yaygara
İnanır herkes sana inanmaktansa
C) Girdi yollar gibi yıllar da nihayet araya
Set çeker dağ, tepe; feryat değil
D) Ben artık ne şairim ne fıkra muharriri!
Sadece beyni zonklayanlardan biri!
E) Soruverse: Ben neyim ve bu hal neyin nesi?
Yetiş, yetiş, hey sonsuz varlık muhasebesi!
12. Ah nasıl yaşanır, nasıl yaşanır?
Sen benden uzakta, ben senden uzak
Bu dizelerdeki altı çili sözcüğün türü aşağıdakilerden
hangisinde yoktur?
A) Eyvah, eyvah, Sakarya’m sana mı düştü bu yük?
Bu dava hor, bu dava öksüz, bu dava büyük!
B) Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin
Sana kâfir dediler, diş biledim Hakk’a bile
C) Bir gün geleceksin gözüm yollarda
Heyhat! Sensiz anlarıma yanarım
D) Çatlıyor, yırtınıyor yokuşu sökmek için
Hey Sakarya, kim demiş suya vurulmaz perçin?
E) Bahtım taştan katı, topraktan yalnız!
Gel ey sarışınlık, gel ruhuma sız...
6-C 7-C 8-C 9-A 10-A 11-A 12-B
ADF-23 ile konuyu kavradınız. Şimdi
8
ASF-23’ü çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 10: SÖZCÜK TÜRLERİ (FİİLLER)
ADF 24
ANLAMINA GÖRE FİİLLER - EYLEMDE KİP - EYLEMDE KİŞİ - EYLEMDE OLUMSUZLUK - EYLEMDE SORU - ZAMAN (ANLAM) KAYMASI
 Bir iş, oluş, durum, hareket bildiren sözcüklere fiil (eylem) denir. ANLAMINA GÖRE FİİLLER
1. İş (Kılış) Fiilleri
 Yapılan hareketleri karşılayan sözcüklerdir.
 Nesne alabilen eylemlerdir.
 Başına “onu” gelebilen fiillerdir.
 Fiiller mastar (-mak/ -mek) eklerini alabilir.
R Okumak, sevmek, görmek, almak, uyandırmak...

 Fiillerin kip ve şahıs eklerini çıkardıktan sonra mastar eki alabilen Sizin örnekleriniz: ...........................................................................................................................................

hâline fiilin mastar hâli denir.

R “Altı yaşımda ilkokula başlamıştım.” cümlesinde “-m” şahıs eki
ve “-tı, -mış” kipleri çıkarıldığında “başla-” kelimesi “-mak”
mastar eki alabilmektedir. Yani “başla-mak” fiildir.
R Nasıl da geçiverdi koskoca yaz mevsimi.
 Bazı fiiller hem isim hem fiil olarak kullanıldığı için fiil olup olma-
dığını anlamak için anlamına bakmak gerekir.
2. Oluş Fiilleri
 Bir durumdan başka bir duruma geçildiğini veya geçilmekte ol-
duğunu bildiren fiillere oluş fiili denir.
 Zamanla “kendi kendine olma” anlamı taşıyan fiillerdir.
 Nesne almaz. Yani başına “onu” gelemez.
R Büyümek, doğmak, ölmek, sararmak, ağarmak…
Sizin örnekleriniz: ...........................................................................................................................................

R Bende biraz para vardı. 3. Durum Fiilleri

R Otobüs, sabaha karşı İstanbul’a vardı.
Birinci cümlede “var” sözcüğü “yok” sözcüğünün karşılığı
olduğu için isimdir. İkinci cümlede ise “ulaşmak” anlamında
bir eylemdir.
 Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillere durum fiili
denir.
 Öznenin kendi iradesi ile gerçekleşen fiillerdir.
 Nesne almayan fiillerdir. Yani başına “onu” gelemez.
R Susmak, dolmak, kalmak, yürümek, koşmak…

Sizin örnekleriniz: ...........................................................................................................................................

örnek 1
Aşağıdaki cümlelerde fiil varsa (+), yoksa (–) koyunuz.
örnek 2
1. Elinde bir demet çiçek vardı onun. Aşağıdaki fiilleri “iş (kılış)”, “oluş” ve “durum” fiili olarak sınıflan-
dırınız.
2. Yaşar Kemal, Çukurova’yı işleyen bir yazardı.
Kılış Oluş Durum
3. İlk yıllarda köy sorunlarını işleyen romanlar ya­zardı.
1. Yaşlanmak
4. Buzdan dolayı yollar çok kaygandı.
2. Gülmek
5. Bu market saat ona kadar açıktı.
3. Ekşimek
6. Bizi karşısında görünce çok telaşlandı. 4. Uzamak
7. Anadolu’nun kapılarını Türklere açan bir savaştı. 5. Açıklamak

8. Bu mesele yüzünden iki ülke yıllarca savaştı. 6. Zıplamak

7. Ödemek
9. Yeni aldığı ev, işine çok uzaktı.
8. Oturmak
10. Bu akşam 100 kiloda güreşti sporcumuz.
9. Koşturmak
11. Gençlik için oldukça endişeliyim.
10. Sormak
12. Sabahları kahvaltıda mutlaka yumurta yerdi. 11. Aramak
13. Buraya her gelişimde içim ferahlar. 12. Uçmak

1
ADF 24 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

analiz 1 dikkat
“Anlattıkları şeylerin niteliğine göre fiiller, kılış fiilleri (almak, taşı­ Haber kiplerinde zaman anlamı, dilek kiplerinde tasarlama
mak, kazmak… ), durum fiilleri (yatmak, susmak, durmak…), oluş anlamı vardır.
fiilleri (doymak, uzamak, kararmak…) diye adlandırılır.”
Aşağıdakilerden hangisinde, yukarıda sözü edilen fiillerin Aynı cümlede birden fazla kip kullanılabilir.
tümü örneklendirilmektedir?

A) bilmek, kesmek, koşmak 1. Haber (Bildirme) Kipleri

B) solmak, gülmek, susamak Eylemin ne zaman gerçekleştiği veya gerçekleşeceğini bildiren kip­
C) ağlamak, yatmak, uzamak lerdir.
D) kazmak, çürümek, içmek
E) atmak, kalkmak, sararmak
a) Şimdiki Zaman

 İş ile eylemin aynı anda gerçekleştiğini bildiren kiptir.

Çözüm:
 Ekleri: -yor, -makta, -mada

T. 1. şahıs: sev-i- yor-um Ç. 1.şahıs: sev-i-yor-uz

T. 2. şahıs: sev-i-yor-sun Ç. 2. şahıs: sev-i-yor-sunuz
T. 3. şahıs: sev-i-yor Ç. 3. şahıs: sev-i-yor-lar

b) Gelecek Zaman

 Söyleyişin önce yapıldığını, eylemin sonradan yapılacağını bildi­

EYLEMDE KİP ren kiptir.

 Ekleri: -acak, -ecek

1. Haber (Bildirme) Kipleri
T. 1. şahıs: gör-ecek-im Ç. 1. şahıs gör-ecek-iz
T. 2. şahıs: gör-ecek-sin Ç. 2. şahıs gör-ecek-siniz
T. 3. şahıs: gör-ecek Ç. 3. şahıs gör-ecek-ler

c) Geniş Zaman
 Söyleyişin şimdi, eylemin her zaman yapıldığını veya yapılabile­
ceğini bildiren kiptir.

 Ekleri: -r,-ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er; -maz, -mez

2. Dilek (Tasarlama) Kipleri
T. 1. şahıs: bak-ar-ım Ç. 1. şahıs: bak-ar-ız
T. 2. şahıs: bak-ar-sın Ç. 2. şahıs: bak-ar-sınız
T. 3. şahıs: bak-ar Ç. 3. şahıs: bak-ar-lar

Geniş zamanın olumsuz çekimi şu şekilde yapılır:

T. 1. şahıs: bakmam Ç. 1. şahıs: bakmayız

T. 2. şahıs: bakmazsın Ç. 2. şahıs: bakmazsınız
T. 3. şahıs: bakmaz Ç. 3. şahıs: bakmazlar

2
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller) TÜRKÇE ADF 24

d) Görülen (Bilinen - Belirli) Geçmiş Zaman 2. Dilek - Şart (Tasarlama) Kipleri

 Tanık olma veya öğrenilme anlamı katar. Eylemin yapılışıyla ilgili olarak bir gereklilik, istek, şart, emir belirten
kiplerdir. (G İ Ş E )
 İş önce, söyleyiş sonradır. Yani iş, söyleyişten öncedir.
a) Gereklilik Kipi
 Ekleri: -dı,-di,-du,-dü; (-tı,-ti,-tu,-tü)  Bir eylemin yapılması gerektiğinden söz eden kiptir.

 Ekleri: -malı, -meli

T. 1. şahıs: al-dı-m
T. 2. şahıs: al-dı-n
T. 3. şahıs: al-dı
Ç. 1. şahıs: al-dı-k
T.1. şahıs: git-meli-y-im Ç.1. şahıs: git-meli-y-iz
Ç. 2. şahıs: al-dı-nız
T.2. şahıs: git-meli-sin Ç.2. şahıs: git-meli-siniz
Ç. 3. şahıs: al-dı-lar
T.3. şahıs: git-meli Ç.3. şahıs: git-meli-ler

e) Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zaman
 Başkasından duyma veya sonradan farkına varma anlamı katar.
 İş önce, söyleyiş sonradır. Yani iş, söyleyişten öncedir.
not
Sürmeli gözler, işlemeli mendil, vurmalı çalgı, dövmeli adam…
örneklerindeki “-malı” eki yapım ekidir.
b) İstek Kipi
 Bir eylemin yapılmasını bir istekle anlatan kiptir.

 Ekleri: -ayım, -eyim, -asin, -asın, -a, -e, -alım, -elim, -asınız, -esi-
 Ekleri: -mış, -miş, -muş, -müş niz…

T. 1. şahıs: al-mış-m Ç. 1. şahıs: al-mış-ız T.1. şahıs: bil-eyim Ç.1. şahıs: bil-elim

T. 2. şahıs: al-mış-sın Ç. 2. şahıs: al-mış-sınız T.2. şahıs: bil-esin Ç.2. şahıs: bil-e-siniz
T.3. şahıs: bil-e Ç.3. şahıs: bil-e-ler
T. 3. şahıs: al-mış Ç. 3. şahıs: al-mış-lar

c) Şart- Koşul Kipi

 Bir eylemin yapılmasını bir koşulla anlatan kiptir.

 Ekleri: -sa, -se

uygulama 1 T.1. şahıs: oku-sa-m Ç.1. şahıs: oku-sa-k

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, fiile eklenen “-miş, -mış, -muş T.2. şahıs: oku-sa-n Ç.2. şahıs: oku-sa-nız
eki cümleye “başkasından duyulma, aktarıl­ma” anlamı katmakta- T.3. şahıs: oku-sa Ç.3. şahıs: oku-sa-lar
dır?

d) Emir Kipi
A) İki gün uyumayınca gözün kanlanmış.
 Bir eylemin yapılmasını bir emirle anlatan kiptir. Belli ekleri
B) Çok yorulmuşsun; biraz dinlen şurada. yoktur. Çekime göre ek kazanır.
C) Bugün faturaları yatırmayı unutmuşum.
T.1. şahıs: ……… Ç.1. şahıs:………
D) Ayşe dün sinemaya gitmiş ama filmi beğenmemiş.
T.2. şahıs: git Ç.2. şahıs: git-in(iz)
E) Yemek güzel olmuş, biraz daha alabilir miyim?
T.3. şahıs: git-sin Ç.3. şahıs: git-sinler

Çözüm: dikkat
Haber ve dilek kipi aynı cümlede kullanılabilir.
R Kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla.
R Güneş ufuktan şimdi doğar, yürüyelim arkadaşlar.

3
ADF 24 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

örnek 3 EYLEMDE KİŞİ

Aşağıdaki cümlelerdeki fiillerin hangi kiple çekimlendiğini ya- Cümlede işi yapan ögeyi belirten eklerdir.
zınız.

1. Yazarın kitabı yayımlandı. 1. Tip 2. Tip 3. Tip

2. Keşke onu bir kez görsem. 1 tekil bil-ir-im yaz-dı-m –

3. Onlarla ben de gideyim. 2. tekil bil-ir-sin yaz-dı-n gel
4. Artık susmalısınız.
3. tekil bil-ir yaz-dı gel-sin
5. Bütün velileri arayacağız.
6. Müdür, dosyaları incelemekte.
1. çoğul bil-ir-iz yaz-dı-k –
7. Sen bu işten anlamazsın. 2. çoğul bil-ir-siniz yaz-dı-nız gel-in

8. Orada onu da görmüşler. 3. çoğul bil-ir-ler yaz-dı-lar gel-sinler

9. Hafta sonu dinlendim.
10. Birazdan yemeği yeriz.
11. Bütün insanları sevelim.
12. O, gelince bize bildirsin.
dikkat
13. Bu şehri göresin.
Üçüncü tekil kişi şahıs eki sadece emir kipinde kullanılır.
14. İşi yarına bitirsinler.
R Gel-di: 3. tekil kişi çekiminde kişi eki yoktur.
15. Konuyu anlamıyoruz.
R Gel-sin: Emir kipinin 3. tekil kişi çekiminde “-sin” şahıs eki­
16. Çocuk hastalanmış.
dir.
17. Akşam onu ararsınız.
18. Bunu yapamazsın.
19. Kolileri yukarıya çıkar.
20. Bu filmi izlemeliyim.
örnek 4
21. Dışarıda bizi beklesin. Aşağıdaki fiillerin hangi şahısla çekimlendiğini yazınız.

22. Yemek yiyeceğiz.

1. Gelsin
23. Soruyu çözebilmişsin.
2. Kapat
24. Hastayı görebilirsin.
3. Bileyim
4. Yazacak
5. Anlarsın

uygulama 2 6. Çözeriz

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, eylem, istek kipin­dedir? 7. Bekleyin

8. Sordunuz
A) Yarın bizim çocuk da sizinle gitsin.
B) Bir saat içinde orada olmalıyım. 9. Dinlensek
C) Bugün onu ziyaret edelim. 10. Benzemez
D) Ne olurdu sen de benimle gelsen.
11. İzlediler
E) Yarına kadar bu işi bitireceksiniz.
12. Uçuyoruz
Çözüm: 13. Vermez
14. Bildin
15. Ağlasın

4
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)
EYLEMDE OLUMSUZLUK
 Türkçede eylemlerdeki olumsuzluk -ma, -me, -maz, -mez ekle­
riyle yapılır. Eylemlere gerçekleşmeme anlamı katar.
R Beni neden beklemediniz?
R Boşuna aramayın bin yıl geçse de bulamazsınız.
 -yor ekinden önce gelirse ünlü daralması olur.
R Bu işin nereye varacağını kimse bilmiyor.
dikkat .......................................................................................................................................................................................................
Olumsuzluk eki bazı kaynaklarda fiilden fiil yapım eki olarak
alınmaktadır.
EYLEMDE SORU
 “-mi” soru edatı ile soru anlamı sağlanır.
R Bu akşam maçı izleyecek misin?
R Ben de sizinle geleyim mi?
R Bu kitabı okudun mu?
dikkat R Şu gelen bizim oğlan olacak. (olmalı)
Soru eki kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır.
uygulama 3
(I) Yeni ve büyük bir eve taşınayım istiyorum. (II) Evin en az dört oda­
sı olmalı. (III) Böyle bir eve taşınırsam odanın birini kendime çalışma
odası yapacağım. (IV) Geçen gün tam da böyle bir ev buldum ama
ev benim bütçeme uymadı. (V) Ev sahibine kirayı biraz uygun yap
dedim ama o, buna pek yanaşmadı.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıdaki-
lerden hangisi söylenemez?
A) I. cümlede istek ve şimdiki zaman kipi kullanılmıştır.
B) II. cümlede gereklilik kipi kullanılmıştır.
C) III. cümlede zaman anlamı taşıyan bir fiil kullanılmıştır.
D) IV. cümlede duyulan geçmiş zamanın üçüncü tekil kişi çekimi
kullanılmıştır.
E) V. cümlede haber ve dilek kipi kullanılmıştır.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 24
ZAMAN (ANLAM-KİP) KAYMASI
Bir kipin ya da zamanın diğer bir kipin yerine kullanılmasına kip
kayması denir. Herhangi bir anlatım bozukluğuna yol açmaz.
Şimdiki Zamanda Kayma
R Yarın İzmir’den dayım geliyor. (gelecek)
R Tatilimi genellikle İzmir’de geçiriyorum. (geçiririm)
R Her pazar sabahı bu parkta yürüyüşe çıkıyor. (çıkar)
R Hemen buraya geliyorsun. (gel)
Sizin örneğiniz:
Geniş Zamanda Kayma
R Annem bir bakar ki valizi yerinde yok. (bakmış)
R Birazdan yanıma gelir, her şeyi anlatırsın. (gel, anlat)
R Akşam konsere giderken seni de alırım. (alacağım)
R Bu sıkıntılı günlerimiz de geçer. (geçecek)
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
Gelecek Zamanda Kayma
R Bir işte başarısız oldun diye hemen pes etmeyeceksin. (etme)
R Yarın sabah erkenden burada olacaksın. (ol)
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
Gereklilik Kipinde Kayma
R Gelemediğine göre trafiğe takılmış olmalı.
(takılmış olabilir)
R Şimdi sıcak bir çorba olmalı. (olsa)
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
Emir Kipinde Kayma
R Hepinizin bayramı kutlu olsun çocuklar. (ola)
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
Şart Kipinde Kayma
R Babam da burada olsa bizi yalnız bırakmasa!
(ola/bırakmaya)
R Okullar kar tatili yapsa! (yapa)
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
5
ADF 24 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

örnek 5 analiz 2
Aşağıdaki fiillerdeki anlam kaymalarını belirtelim. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-yor” eki, diğerlerinden farklı
bir zaman anlamı katmıştır?
Yapısındaki Anlamındaki
Cümleler A) Astronomlar, evrenimizi giderek artan bir hızla, genişleten gi­
kip kip
zemli hızlandırıcı “karanlık enerji” olarak adlandırıyor.
Bu tür şakaları sürekli ya­
1. B) Dr. Bertell Ollman, bir yayınevinin davetlisi olarak, İstanbul, An­
pıyor.
kara ve İzmir’de bir dizi konferans vermek üzere Türkiye’ye geli­
2. Ödevlerini bitirdikten sonra yor.
yatarsın. C) Genetik değişiklikler, otizm ve bununla bağlantılı sağlık sorunla­
3. Sabahları erken kalkmayı rının ortaya çıkmasında önemli bir rol oynuyor.
seviyorum. D) Canlı bakteriler,  fermantasyon sırasında, gıdaları parçalayarak
sindiriyor. 
4. Hemen burayı terk ede­
E) Her defasında ne ile karşılaşacağımı bilmeden oraya gidiyorum
ceksin.
ve her defasında hayal kırıklığıyla geri dönüyorum.
5. Genç kadın bir gece
sır olur, gider.
Çözüm:
6. Yarınlarınız aydın olsun.

7. Bu konuyla ilgili olarak

yarın seni arar.
8. Masama not bırakan Ah­
met olacak.
9. Ailelerinize birazdan haber
veririm. uygulama 4
10. Annem beni bir yaz akşamı (I) Sınav motivasyonunun sağlanması kadar, sınavda kul­landığınız
doğurur. yöntem de performansınızı olumlu ya da olumsuz etkiliyor. (II) Sı­
11. Eski bir sevdadan kurtul­ nav sırasında uygulanacak birtakım taktikler sizi başarıya ulaştırabi­
muşum. lir. (III) Sınava kendinizi en iyi hissettiğiniz dersten başlayın. (IV) Bu
12. Bazı günler, iş çıkışı, arka­ başlangıçtaki kaygınızı azaltacaktır. (V) Sınavda sadece okuduğu­
daşlarla buluşuyoruz. nuz soruya yoğunlaşmalısınız.

13. Sınav esnasında çok dikkat­ Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıdaki-
lerden hangisi söylenemez?
li olacaksın. 
14. Nasrettin Hoca bir gün hü­
A) I. cümlede bir kip başka bir kipin yerine kullanılmıştır.
kümdarın karşısına çıkar. B) II. cümlede iş (kılış) fiili kullanılmıştır.
15. Öğrenciler düzenli olarak C) III. cümlede istek kipi II. çoğul kişiyle çekimlenmiştir.
tekrar yapıyor. D) IV. cümlede zaman anlamı taşıyan bir fiil kullanılmıştır.
16. Bu kuş türü sürüler halinde E) V. cümlede gereklilik kipi kullanılmıştır.
yaşıyor.
Paranı idareli harcayacak­ Çözüm:
17.
sın.

18. Allah hayrınızı kabul etsin.

6
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller) ANALİZ TESTİ ADF 24

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kılış, oluş, durum fiilleri 4. Fatih Sultan Mehmet, 1453’te İstanbul’u fetheder.
sırasıyla verilmiştir? Bu cümledeki fiil için aşağıdakilerden hangisi söylene-
mez?
A) temizlemek, ağlamak, silmek
B) sezmek, büyütmek, uçmak A) 3. tekil kişiyle çekimlenmiştir.
C) çözmek, çürümek, görmek B) İş (kılış) fiilidir.
D) taşımak, çölleşmek, oturmak C) Kip kayması olmuştur.
E) sezmek, zayıflamak, okumak D) Dilek kipiyle çekimlenmiştir.
E) Basit zamanlı bir fiildir.

2. (I) Kahverengi büyük çantamı kucağıma aldım. (II) Boş bir ban­
ka doğru yaklaştım. (III) Yarım saat boyunca bir iki genç dışın­
da yanıma kimse gelmedi. (IV) Sonra da yaşlı bir kadın otur­
du. (V) Beş dakika sonra o da gitti.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi farklı bir kiple
dakilerden hangisi söylenemez?
çekimlenmiştir?

A) I. cümlede oluş fiili kullanılmıştır.

A) Yeni testinin suyu soğuk olur.
B) II. cümlede görülen geçmiş zaman kipi vardır.
B) Ayağını yorganına göre uzat.
C) III. cümlede olumsuzluk eki kullanılmıştır.
C) Eğri oturup doğru konuşalım.
D) IV. cümlede durum fiili vardır.
D) Yalan söyleyen unutkan olmamalı.
E) V. cümlede 3. tekil kişi çekimlenmiştir.
E) Pilavdan dönenin kaşığı kırılsın.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kip kayması vardır?

A) Bugün olmasa da yakın zamanda şeker hastalığına çare

bulunacak.
B) Yaz aylarında gökyüzünün sonsuz derinliği bir baştan bir 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde istek kipi kullanılma-
başa seyredilebilir. mıştır?
C) Aynı fikirde olmasam bile karşımdakinin bakış açısını öğ­
renmeye çalışırım. A) Yemekten sonra bir yerlerde oturalım.
D) Hint Şahı, Kanuni Sultan Süleyman’a alışılmışın dışında bir B) Erkenden yatayım, yarın erken kalkacağım.
hediye gönderir. C) Keşke sen de bizimle oraya gelsen.
E) Ateşin etrafında pervaneler gibi uçuşan gençlik yıllarımı D) Biz gelene kadar burada oturasın.
özlüyorum şimdi. E) Yarına kadar bu soruları da çözelim mi?

7
ADF 24
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman anlamı yoktur?
A) Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de hızlı bir şehirleş­
me hareketi yaşanmakta.
B) Ağustos böceklerinin sesleri çınlamaya başladı nihayet.  Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları!
C) Asgari ücret ile ilgili ikinci toplantı on beş gün sonra yapıla­
cak.
D) Sınava girmeden önce daha önceki yıllarda çıkmış sorular
incelenmelidir.
E) Anadolu medeniyetlerine ait birçok tarihî eser yurt dışına
kaçırılmış.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilin kipi ötekilerden
farklıdır?
A) Dedem, fırsat buldukça oraya gider.
B) Bundan sonra senin sözüne kimse inanmaz.
C) Bu mahallede herkes beni sever.
D) Cebinde ne kadar para varsa masaya çıkar.
E) Bahar aylarında her yer çiçekler açar.
9. Sen bu işi bitiremezsin, gel ben sana yardım edeyim.
Bu cümledeki fiillerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
A) Hem haber hem dilek kipleri kullanılmıştır.
B) Geniş zamanın olumsuz çekimi kullanılmıştır.
C) İstek kipinin birinci tekil kişi çekimi kullanılmıştır.
D) İş ve durum fiillerine yer verilmiştir.
E) Emir kipinin üçüncü tekil kişi çekimi kullanılmıştır.
10. Aşağıdaki fiillerden hangisi oluş fiili değildir?
A) sararmak B) bayatlamak C) ağlamak
D) zayıflamak E) kurumak
1-D 2-A 3-D 4-D 5-A
ANALİZ TESTİ ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)
11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde hem haber hem dilek ki-
piyle çekimlenmiş eylem kullanılmıştır?
A) Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim;
B) Anlattı erenler bir bahar değil,
Aşıkın ömründe bin bahar varmış.
C) Çekin halay, çalsın durmadan sazlar
Çekin ağır ağır, halay düzülsün.
D) Gönlümü çekse de yârin hayali
Aşmaya kudretim yetmez cibali
E) Yürü, hâlâ ne diye kendinle savaştasın? 
Fâtih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın!
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iş ve anlatış aynı anda
yapılmıştır?
A) Burada biraz sonra bir eğlence başlıyor.
B) Çocuklar, bir saattir parkta oynuyorlar.
C) Hipertansiyona bağlı beyin içi kanamalar oluyor.
D) Sürekli aynı ayakkabıları giyiyorsun.
E) Her defasında aynı yoldan eve gidiyorum.
13. (I) Okumaya önem vermenin bir eğitim sorunu olduğunu ön­
celikle kabul etmeliyiz. (II) Ben kendi deneyimimi anlatayım:
(III) Kitap okuma zevkini çocukluğumda kazandım. (IV) Evi­
mizde kitap okuma saati vardı. (V) Annem-babam kitap okur,
bizim de okumamızı isterdi.
Bu parçadaki cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden han-
gisi söylenemez?
A) I. cümlede gereklilik kipinin birinci çoğul kişisiyle çekim­
lenmiş bir fiil vardır.
B) II. cümlede istek kipinin birinci tekil kişisiyle çekimlenmiş
bir fiil vardır.
C) III. cümlede zaman anlamı taşıyan bir fiil vardır.
D) IV. cümlede belirli geçmiş zaman kipinin üçüncü tekil kişi­
siyle çekimlenmiş bir fiil vardır.
E) V. cümlede iş (kılış) anlamlı bir fiil vardı.
6-C 7-D 8-D 9-E 10-C 11-D 12-B 13-D
ADF-24 ile konuyu kavradınız. Şimdi
8
ASF-24’ü çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 10: SÖZCÜK TÜRLERİ (FİİLLER)
ADF 25
ÇEKİMLİ FİİL, EK EYLEM (EK FİİL), EYLEMDE YAPI
ÇEKİMLİ FİİL örnek 1
 Bir fiilin kip ve kişi eki ile çekime girmesine çekimli fiil denir.
Aşağıdaki cümlelerdeki birleşik çekimlerin nasıl yapıldığını be-
 İsimler ve fiilimsiler çekimli eylem olmaz. lirtiniz.
 Fiil kök ya da gövdesi + Kip eki + Şahıs Eki = Çekimli fiil
1. Arabalar, ağır ağır ilerliyordu.
R “Küçükken okulun bahçesinde top oynadığımızı hatır-
lı-yor-um.” cümlesinde “hatırlı-yor-um” sözcüğü kip ve şahıs 2. Her sabah yürüyüş yapardı.
eki almıştır ve çekimli fiildir. Ancak bu cümledeki “oynadığı-
3. Bu konuyu tekrar anlatacakmış.
mızı” kelimesi çekimli fiil değildir çünkü kip ve şahıs ile çe-
kimlenmemiştir. 4. Bugün tatil yapacaktık.
R “Bu kitaptaki sorular çok zordu.” cümlesinde “zordu” sözcü- 5. Yan daireye yeni bir kiracı taşı-
ğü çekimli fiil değildir çünkü bu sözcük isim soylu bir sözcük- nıyormuş.
tür. İsimler çekimli fiil oluşturmaz.
6. Bunu alacağımı tahmin etmiş
 Çekimli fiiller ikiye ayrılır: miydin?
7. Gazete üç saattir onun yanında,
1. Basit Çekimli (Basit Zamanlı) Fiil okusaymış.
 Bir fiilin sadece bir kip ve şahıs ile çekimlenmesidir. Dikkat edil-
mesi gereken husus kip sayısının tek olmasıdır. 8. Eğer hakkıyla çalışırsa başarır.

 Fiil + kip + şahıs 9. Annem gelecekse biz de bek-

leriz.
R “Biliyorum” sözcüğüne baktığımızda “bil-“ fiil, “-yor” kip,
“-um” şahıs ekidir. Bir fiil bir kip ve şahısla çekimlendiği için 10. Seni daha önce uyarmalıydık.
basit çekimlidir. 11. Eskiden buralardan deve kafi-
leleri geçermiş.
2. Birleşik Çekimli (Birleşik Zamanlı) Fiil
12. Faturayı ödemek için sabahın
 Bir fiilin iki kip eki alarak çekimlenmesidir.
erken saatinde gelmeliymişiz.
 Fiil + 1. kip + 2. kip + şahıs eki
13. Geldiysen iki kere tıklat kapıyı.
R “Biliyordum” sözcüğüne baktığımızda “bil-“ fiil, “-yor” kip,
“-du” ikinci kip, “-um” şahıs ekidir. Bir fiil iki kip ve bir şahısla 14. Geçen bayram bize uğradıydı.
çekimlendiği için birleşik çekimlidir. 15. Bilmezdim onun yalancı oldu-
ğunu.
dikkat
Birleşik çekimli eylemde, ikinci kip “idi, imiş, ise” biçiminde
okunarak da bulunabilir. uygulama 1
R Biliyor-idi
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, “şimdiki zamanın
rivayeti” biçimindedir?
İkinci kip olarak şu ekler gelir:
 -idi: Hikâye birleşik zaman A) İlkokuldayken tiyatroda oynadıydım.
 -imiş: Rivayet birleşik zaman B) Yazın yurt dışı turuna katılacakmış.
C) Doğrusu işin aslını ben de bilmiyordum.
 -ise: Şartlı birleşik zaman
D) O filmi ben de yıllar önce izlemiştim.
R Gel-i-yor-du-m (şimdiki zamanın hikâyesi) E) Eskiden buradan tren yolu geçiyormuş.
R Gel-ecek-miş (gelecek zamanın rivayeti)
R Gel-di-y-se-n (görülen geçmiş zamanın şartı) Çözüm:
R Gel-e-y-di-n (istek kipinin hikâyesi)
R Gel-meli-y-di-n (gereklilik kipinin hikâyesi)
R Gel-se-y-di (şart kipinin hikâyesi)

1
ADF 25 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

örnek 2 uygulama 2
Aşağıdaki cümlelerdeki fiillerin basit çekimli (zamanlı) mi, bir- Eşyalar yerleştirilince otobüse yolcular da bindi. Şoför, beklemek-
leşik çekimli (zamanlı) mi olduğunu belirtiniz. sizin kontağı açtı. O sırada otobüs yazıhanesinden biri fırladı. Oto-
büse koşuyordu; soluk soluğa yetişti. Önümüzdeki tek boş yere
Basit Birleşik oturdu. Çevresindekileri selamladı. Otobüsteki herkesi tanıyordu
Cümleler anlaşılan.
Çekimli Çekimli
Bu parçadaki sözcüklerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
1. Ben olmasaydım sorunu
söylenemez?
çözemezlerdi.
2. Gözümde canlanır mazi. A) “yerleştirilince” sözcüğü çekimli fiildir.
B) “bindi” sözcüğü durum fiilidir.
3. Senin geldiğini sonradan fark C) “açtı” sözcüğü belirli geçmiş zamanla çekimlenmiştir.
ettim. D) “koşuyordu” sözcüğü şimdiki zamanın hikâyesiyle çekimlenmiş-
4. Son günlerde büyük sıkıntılar tir.
çekiyordu. E) “tanıyordu” sözcüğü (iş) kılış filiidir.
5. Sergideki resimlere
büyülenmiştim.
6. Dallarda meyveler kızardı iyice. Çözüm:

7. Sözünü dinlemediğimiz
vakitlerde bize kızardı.
8. Koskoca tatil geçiverdi.

9. Çantadan birkaç kitap çıkardı.

10. Bu dergi ilk başta aylık çıkardı.

11. Evin bütün eksiklerini giderdi.

analiz 1
12. Babam her gün oraya giderdi.

13. Çocuğa bir bardak çay içirdi. Aşağıdaki dizelerin hangisinden yüklem birleşik zamanlı bir
fiil­dir?
14. Şimdiye kadar eve varmıştı.
A) Yorgun akislerle uzandı sesler
15. Bebek mışıl mışıl uyumaktaydı. Bir vaveyla bütün etrafı sardı

16. Yağmurdan sonra büyürmüş B) Büyülenmiş bir ceylan gibi bakıyor zaman
başaklar. Sessizlik dökülüyor bir yerde yaprak yaprak
C) İpek saçlarını elimle ördüm
17. Her sabah zeytin ve peynir yerdi. Ve bir kemend gibi taktım boynuma
18. İlaç hastanın tüm acılarını D) Ve çok yabancı bir şey gibi sevinçlerimiz
dindirdi. Keder durmadan çiçek açar içimizde.

19. Onun arkasından bakakaldım. E) Mucize başlamıştı eşsiz ve çılgın

Yıkanan kuşlar gibi enginlerde
20. Bir bardak çayımızı içseydiniz.

21. Tabağındaki bütün yemeği bitirdi.

Çözüm:
22. Görmeliydin çocuktaki heyecanı.

23. Onun yerini biliyor muydunuz?

24. Sabahın erken saatinde gelmişler.

2
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller) TÜRKÇE ADF 25

EK EYLEM (EK FİİL) b. Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı

 Geçmişte kalmış bir durumu ve hali anlatır. İsimlere “-imiş” geti-
Ek fiil, -i (mek) fiilidir. Ek fiilin iki görevi vardır:
rilerek yapılır.
1. Basit çekimli fiilleri birleşik zamanlı fiil yapmak
Ben akıllıymışım. Biz akıllıymışız.
2. İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmak
Sen akıllıymışsın. Siz akıllıymışsınız.
O akıllıymış. Onlar akıllıymışlar.
1. Basit zamanlı fiili birleşik zamanlı fiil yapar.
 İkinci kip olarak “-idi, -imiş –ise” eklerini alan fiillerin birleşik za- R Yemeğin tadı çok güzelmiş.
manlı fiil olduğunu öğrenmiştik. İkinci kip ek fiildir. R Eskiden buraları tarlaymış.

 Fiil + 1. kip + 2. kip + şahıs R Bir sevmek bin defa ölmekmiş.

R Yeni aldığı telefon bozukmuş.
 İkinci kip olarak şu ekler gelir:
-idi: Hikâye bileşik zaman
c. Ek Fiilin Şartı
-imiş: Rivayet birleşik zaman
 İsimlere “-sa, -se” getirilerek yapılır.
-ise: Şartlı birleşik zaman
Ben başarılıysam. Biz başarılıysak.
R Anlatılanları sessizce dinliyorduk. Sen başarılıysan. Siz başarılıysanız.
R Gelecek ay maaşlar zamlanacakmış. O başarılıysa. Onlar başarılıysalar.
R Ölürsem kabrime gelme istemem. R Yemekte tuz eksikse ekin biraz.
R Ne olurdu sen de beni sevseydin. R Market açıksa ekmek al.
R Ne olursa olsun bu gece mutlaka gelmeliydin. R Yorgunsan biraz dinlen.

Sizin örneğiniz:
d. Ek Fiilin Geniş Zamanı
.......................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................................
 İsimlere “-ım, -sın, -dır, -(ı)z, -nız, -dırlar” getirilerek yapılır.
Ben öğretmenim. Biz öğretmeniz.
2. İsim ve isim soylu sözcüklerin sonuna gelerek onları Sen öğretmensin. Siz öğretmensiniz.
yüklem yapar. O öğretmen (dir). Onlar öğretmendirler.
 İsim + -idi, -imiş, -ise, -dır: yüklem
R Bugün dünden daha güzelsiniz.
R Benim de canım var ben de insanım.
a. Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı
R Hepimiz kardeşiz bu öfke ne diye?
 Geçmişte kalmış bir durumu anlatır. İsimlere  “-idi”  getirilerek
R İkimiz bir fidanın güller açan dalıyız.
yapılır.
R Ben bir köy öğretmeniyim, bir bahçıvanım.
Ben öğrenciydim. Biz öğrenciydik.
Sen öğrenciydin. Siz öğrenciydiniz.
O öğrenciydi. Onlar öğrencilerdi. dikkat
“-dır” eki ÖSYM’nin yaptığı bir sınavda bildirme eki olarak da
R Eski evimiz de bu kadar genişti. sorulmuştur.
R Bendim ey sevgili sandalla denizden geçen.
R Amacı iyi bir bölüm kazanmaktı. dikkat
R Yüce dağ başında yağan kar idim.
Ekfiilin geniş zamanında üçüncü tekil şahıstaki –dır, -dir, -dür,
R En sevdiği yemek zeytinyağlı sarmaydı. -dur (–tır, -tir, -tür, -tur) bildirme ekleri çoğu zaman düşer. Bu
ekler kullanılmazsa cümlenin anlamında değişme olmaz.
Sizin örneğiniz: R Onun evi buraya çok uzak(tır).
....................................................................................................................................................................................................... R Orhan Veli, sade dille yazan bir şair(dir).
....................................................................................................................................................................................................... R Onun üslubu diğer yazarlardan çok farklı(dır).

3
ADF 25 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

analiz 2 dikkat
Ad cümlesinde kimi zaman ekeylemin 3. tekil kişi ekinin kullanıl- Ek fiil, cümleye kesinlik veya ihtimal anlamı katar.
madığı da olur. R Gidebilirsiniz, toplantı ertelenmiştir. (kesinlik)
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir cümle var- R Sınav bitmiştir, kalemleri bırakın. (kesinlik)
dır?
R Şimdi eve varmıştır. (olasılık)
R Gönderdiğim paket bugün ellerine geçmiştir. (olasılık)
A) Burası seninle göz göze geldiğimiz yerdir.
B) Sonbahar, hasat demektir Anadolu insanı için.
C) Bu karpuz daha lezzetlidir diğerlerine göre.
D) Uzun zamandır hasta o yaşlı kadın.
E) Dağlarında kar vardır şimdi memleketimin.

örnek 3
Aşağıdaki dizelerdeki ek fiilleri bularak hangi görevde kulla-
Çözüm: nıldığınız belirtiniz

gözlerin gözlerime değince

felâketim olurdu ağlardım
beni sevmiyordun bilirdim
bir sevdiğin vardı duyardım
çöp gibi bir oğlan ipince
hayırsızın biriydi fikrimce
ne vakit karşımda görsem
öldüreceğimden korkardım
felâketim olurdu ağlardım

dikkat
Çözüm:
Olur veya oluyor sözcükleri kimi zaman -dir ek eylemin yerine
kullanılabilir.
R Bu konuşan kişi bizim okulun müdürü olur.
(müdürüdür)
R Çocukların içindeki en küçük kız, onların torunu oluyor.
(torunudur)

dikkat Notlarım:
Ekeylemin olumsuzu değil sözcüğü ile yapılır. .......................................................................................................................................................................................................

R Akıl yaşta değil, baştadır. .......................................................................................................................................................................................................

R Bu kadar bağış açıkçası çok değil. .......................................................................................................................................................................................................

R Sen de az değilsin doğrusu. .......................................................................................................................................................................................................

R O değil miydi bütün bunları bize çektiren? .......................................................................................................................................................................................................

R Televizyonu değil, radyoyu açık bırak. (Burada ekfiilin olum- .......................................................................................................................................................................................................

suzu değil, edattır.) .......................................................................................................................................................................................................

4
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller) TÜRKÇE ADF 25

FİİLLERDE (EYLEMDE) YAPI 3. Birleşik Yapılı Fiiller

 En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşturulmuş fiillerdir.
1. Basit Yapılı Fiiller
 Herhangi bir yapım eki almamış ya da başka bir sözcükle birleş- a) Yardımcı Eylemle Kurulan Birleşik Fiiller
memiş fiiller basit yapılıdır. Çekim eki alabilir.  Ad soylu bir kelime ile “et-, ol-, eyle-, kıl-” fiillerinin bir araya gel-
R Her gün erken kalkmayı seviyorum. mesiyle oluşur.
 İsim + etmek, olmak, kılmak, eylemek şeklinde yapılır.
R Yemeğe biraz daha tuz atmalısın.
R kaybolmak, reddetmek, hasta olmak, tedavi etmek gibi
İkinci cümledeki “at-” fiili gereklilik kip eki (-malı) ve kişi eki
(-sın) almıştır. Hiçbir yapım eki almadığı, sadece çekim eki al-
dığı için “atmalısın” fiili yapısına göre basit fiildir.
dikkat
2. Türemiş Yapılı Fiiller
Yardımcı eylemlerle kurulan birleşik eylemlerde herhangi bir
 Yapım eki alan fiillerdir. ses olayı olursa yardımcı eylem bitişik, ses olayı yoksa ayrı ya-
zılır.
R Sivas ellerinde sazım çal-ın-ır.
YE R Her şeye rağmen onu affettim.

R Çocuğu erkenden uyu-t-muştu bu gece. R Şehrin sokaklarında kaybolduk.

YE R Terli terli su içince hasta oldu.
R Düğünü sonbaharda yapmaya karar kıldık.
örnek 4
R Bir de babam duysun her şeyi, o zaman siz seyreyleyin kı-
Aşağıdaki fiillerin basit mi, türemiş mi olduğunu belirtiniz. yameti.
Cümleler Basit Türemiş

1. Bitirmiş dikkat
2. Birikti “Etmek” ve “olmak” sözcükleri “asıl fiil” olarak kullanılırsa bir-
leşik fiil olmaz. Bu tür kullanımlarda sözcüğün yerine başka bir
3. Yazıyorum
sözcük getirilebilir.
4. Yaşamış R Bahçedeki erikler oldu mu? (erdi mi)
5. Geçerdi R Ben ettim sen etme. (yaptım)
6. Benzemezsin R Saat sekizde evde olmalıyım. (bulunmalıyım)
R Bir kız, iki erkek çocukları oldu. (doğdu)
7. Korktum
R Parayla saadet olmaz. (gerçekleşmez)
8. Yoruldunuz

9. Koşacaktı

10. Beğenmiştik uygulama 3

11. Aranacak Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “etmek” sözcüğü yar­dımcı ey-
lem olarak kullanılmamıştır?
12. Bağırıyordu

13. Uzatmışlar A) Bu konuda ben sana yardım edeceğim.

B) Misafirleri otogardan yolcu ettik.
14. Gezelim C) Bu ödülü aslında Ayşe hak ediyordu.
15. Yedirecekler D) Bu araba sence on bin lira eder mi?
E) Bu işi yarına kadar bitirmenizi rica ediyorum.
16. Önemsedin
Çözüm:
17. İzliyorsunuz

18. Yazdırmış

19. Kısalmış

5
ADF 25 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

b) Kurallı Birleşik Fiil (Eylem)  Anlamca Kaynaşmış Olanlar:

İki fiilin birleşmesi ile ortaya çıkan birleşik fiillere denir. R vazgeçmek, aşermek, başvurmak, varsaymak, elvermek, ön-
görmek, alıkoymak; çekip gitti, uğraşıp durdu…
 Yeterlik Birleşik Eylemi: eylem- ebilmek

R Bu sorununuzu ben çözebilirim sanırım. (yeterlilik)

 Mecaz Yoluyla (Yarı) Kaynaşmış Olanlar:
R Bir gece ansızın gelebilirim. (olasılık)
R karar vermek, meydana gelmek, şehit düşmek, hoş görmek,
R Tüm sorulara cevap verdikten sonra çıkabilirsiniz. (izin verme) hasta düşmek, iş yapmak…

dikkat
Olumsuzunun Yapılışı: Yeterlilik fiilinin olumsuzunda yardım-
cı ünlü olan ‘–e, -a’ kullanılır. ‘–bil’ kullanılmaz.
örnek 5
R Sevebilirim .......Sevemem (Sev-e-mem)
R Kırabilirim.........Kıramam   (Kır-a-mam) Aşağıdaki birleşik fiilleri uygun şekilde işaretleyiniz.
Yardımcı Kurallı Anlamca
Cümleler
 Tezlik Birleşik Eylemi: eylem-ivermek / eylem-meyiver eylem birleşik kaynaşmış

R Güvercin uçuverdi, kanadın açıverdi. 1. Uzanıverse gövdem taşlara

boydan boya
R Bir türkü söyleyivereyim size en yanığından.
2. Şu belgelere bir göz atalım.
R Çıkıverme her sokağın başında artık karşıma.
R Bugün de onlara gitmeyiver canım. 3. Yaralıyı başka bir hastaneye
(olumsuzu, önemsizlik anlamı verir.) sevk ettiler.
4. Onunla bugün görüşebilirim.
dikkat 5. Televizyonun karşısında
Öğrenciler verdiğim soruları bir çırpıda çözüverdiler. uyuyakalmış.

”iver” tezlik bildirdiği için tezlik bildiren sözcüklerle kullanılması 6. Başarısız olacağı­mızı da var-
anlatım bozukluğuna neden olur. sayalım.
7. Bizim teklifimizi red­detti.

 Sürerlik Birleşik Eylemi: eylem - egel, akal, edur, -akoy 8. Kötü haberi alınca kahroldu.
R Bakakalırım giden geminin ardından. 9. Öğretmen, bize
R Bu türkü bu yörede böyle söylenegelmiştir. yol gösterdi.
R Sen biraz düşünedur, hemen karar verme canım.
R Ben salonda oturakoydum, o gelene kadar.

 Yaklaşma Birleşik Eylemi: eylem-eyazmak örnek 6

R Onu bir an için öldüreyazdım. Aşağıdaki kurallı birleşik fiillerin sınıflandırmasını yapınız.
R Çocuk yolda koşarken neredeyse düşeyazdı.
1. Yapamam
(Neredeyse ve düşeyazdı aynı anlama geldiği için anlatım bo-
2. Gidebilirsiniz
zukluğu vardır.)
3. Düşeyazdı
 İsteklenme birleşik eylemi: eylem- esi gelmek
4. Geliverdi
R Bu akşam annemi göresim geldi.
5. Bakakaldım

c) Anlamca Kaynaşmış Bileşik Eylemler: 6. Süregelmiş

7. İndiriver
 Deyim Halinde Olanlar:
8. Gidedurun
R kulak kesilmek, gönül vermek, abayı yakmak, burnunda tüt-
mek, gözünden düşmek, pabucu dama atılmak… 9. Başaramazsın

6
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller) ANALİZ TESTİ ADF 25

1. (I) İnsanların mutluluğunu sağlamak amacıyla topluma yön 4. Aşağıdaki dizelerden hangisinin yüklemi ek fiil almış bir
verme düşüncesi toprağa bağlılıkla başladı. (II) Göçebe top- zamirdir?
lumların sıkıntıları tartışmaya açıktı. (III) Bu toplumlar, birbir-
lerinden ziyade doğayla çekişmekteydi. (IV) Doğa korkusu, A) Dikenli yollarda yolunu şaşırma
onları birtakım bitkilere, taşlara hoş görünmeye zorladı. (V) Gül bahçesinde bekleyen benim.
Doğanın dışında kalanlar ise onları ilgilendirmedi. B) Geldi geçti ömrüm benim
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisinin yükle- Şol yel esip geçmiş gibi
mi çekimli eylem değildir? C) Senin yanındayken, avuçlarımda, 
Suda sabun gibi eriyor zaman.
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
D) Ne acep bir batıl yola saparsın
Şaşarım aklına şaşarım senin
E) Efendiler neresi yalan bunun
Sizde havyar, bizde bulgur aşı var

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi birleşik çe-

kimli bir birleşik fiildir?

A) Ağzından kaçırdığı bu sözden sonra yüzü kızardı.

5. (I) Ne kadar oldu bilmiyorum ama galiba geçen yıl görmüş-
B) Son yenilgilerden sonra yönetim antrenörü gözden çıkar-
tüm onu. (II) Konak’ta onunla buluşacaktık. (III) Yazın tepemiz-
dı.
de zıplayıp durduğu, şehrin kendini deniz kenarlarına attığı
C) Biraz uğraştıktan sonra binadaki elektrik arızasını giderdi.
günlerdendi. (IV) Ellerim ceplerimde, Konak’ta dolaşıyordum.
D) Ona verdiğim parayı beğenmeyince dudak bükerdi.
(V) Eski Sümerbank’ın karşısındaki kötü pasajların önünde
E) Onları perişan bir hâlde görünce gözlerim yaşardı.
dikkatimi yere serili kitaplar çekti.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde ek fiil
yoktur?

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

3. – Keşke sen de bizimle geleydin.

– Onunla üniversitede tanışmıştık.
– Sözümüzü dinlemezsen kızarım.
– Buraya yeni bir tünel yapılıyormuş. 
– Dikkatlice çözmeliydin bu soruyu. 6. (I) Bir fotoğraf, yazarak anlatılamaz. (II) İyi bir fotoğraf her za-
man kendini anlatabilir çünkü. (III) Yazı kadar güçlü hatta ba-
Bu cümlelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? zen yazıdan daha da güçlü olabiliyor. (IV) Fotoğraf kendine
has, başka hiçbir şeyde olmayan özelliğiyle dikkat çekiyor. (V)
A) Gereklilik kipinin hikâyesi Fotoğraf da yazı gibi bir kompozisyon sunuyor insanlara.
B) İstek kipinin hikâyesi Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde birle-
C) Geniş zamanın şartı şik fiil kullanılmamıştır?
D) Şimdiki zamanın rivayeti
E) Belirli geçmiş zamanın hikâyesi A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

7
ADF 25 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

7. I. Saçlarını rüzgâra salıver yarim
II. Dün yine arkandan bakakaldım
III. Sen gidedur, ben sana yetişirim can!
IV. Çektiğim acılar bana yetti diyebilsem
V. Çöllere savrulup yâr öleyazdım
Numaralanmış dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
10. (I) Atkestanemiz vardı bahçemizde. (II) Boyu on adam kadardı.
(III) Gölgesi sokağa taşar, mahalleyi sarardı. (IV) Yaz geldi mi
gölgesinde oturmaya doyum olmazdı. (V) Dedemler, bir gün
bu ağacın kesilmesine karar verdiler.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde ek fiil
yoktur?

A) Yeterlik fiili A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

B) Tezlik fiili
C) Sürerlik fiili
D) İsteklenme fiili
E) Yaklaşma fiili

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, ötekilerden farklı bir

şekilde oluşturulmuş bir birleşik fiil vardır?
8. “etmek, olmak” sözcükleri cümlede bazen tek başlarına kulla-
nıldıklarında yardımcı fiil olmazlar.
A) Kimsenin beklemediği sözler sarf etti.
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde yardımcı fiil B) Misafirlerin geldiğini daha yeni fark etti.
kullanılmıştır? C) Elinden gelse tüm çocukları gözetirdi.
D) Söylediklerimi duyunca mutlu oldu.
A) Çocuğun sünnet düğünü geçen yaz oldu. E) Maçın ertelendiğini duyunca kahrolmuştu.
B) Yazın, buranın havası çekilmez oluyor.
C) Bu ev bu kadar para eder miydi sence?
D) Kendin ettin, sonucuna da katlan.
E) Bahçedeki kirazlar bir haftaya olur.

12. Biz üniversitede şehircilik okurken İstanbul’da yaşamayı

düşlerdik çünkü başınızı nereye çevirirseniz çevirin, proje
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik zamanlı eylem
I II III
kullanılmıştır?
yapacak bir alan, bir konu bulunur İstanbul’da.
IV V
A) İyi eserler bize türleri hakkında ipucu vermekten geri du-
rurlar. Bu cümledeki numaralanmış sözcüklerle ilgili olarak aşa-
B) Yazar gözden kaybolup gidenleri gözlere teslim eder yeni- ğıdakilerden hangisi söylenemez?
den. 
C) Başka bir arayışı olmayanın, başka bir buluşu da olmaya- A) I. sözcük, geniş zamanın hikâyesiyle çekimlenmiştir.
caktır. B) II. sözcük, geniş zamanın şartıyla çekimlenmiştir.
D) Gözü önünde büyüyen çocuklar şimdi çoktan altmışına C) III. sözcük, emir kipinin ikinci çoğul kişisiyle çekimlenmiştir.
ulaşmıştı. D) IV. sözcük, gelecek zamanın üçüncü tekil kişisiyle çekim-
E) Onu, binanın hemen yan tarafında arkadaşlarıyla oynarken lenmiştir.
buldum. E) V. sözcük, basit çekimli bir fiildir.

1-B 2-D 3-E 4-A 5-E 6-E 7-D 8-B 9-D 10-E 11-C 12-D

ADF-25 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-25’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 10: SÖZCÜK TÜRLERİ (FİİLLER)
ADF 26
FİİLİMSİ (EYLEMSİ)
FİİLİMSİ (EYLEMSİ) dikkat
 Fiilimsiler fiil kök ve gövdelerine getirilen çeşitli eklerle oluşturu-  İsim-fiil eki alıp fiilimsi olma kriterlerine uygun olduğu hal-
lur. Bu ekler aynı zamanda fiilden isim yapma ekidir. de kalıplaşarak bir varlığın, kavramın adı olan sözcükler var-
 Fiilimsiler cümle içerisinde “isim, sıfat ve zarf” görevinde kullanı- dır. Bunlar fiilimsi olarak kabul edilmez. Bunlar olumsuzluk
lır. eki de alamaz.

 Fiilimsiler, cümle içerisinde yan cümlecik kurar. R “Ekmek, çakmak, kazma, kıyma, koşma, dolma, kaymak,
giriş, deyiş, çizme, yazma, öyküleme...”
 Fiiller gibi kip ve kişi eki almaz. Ancak fiillerin aldığı olum-
suzluk eklerini alabilir.  Bu tür sözcüklerin kalıcı isim olup olmamaları cüm­le için-
deki kullanımlarına göre değişebilir.
R Burada durmamamız gerekiyormuş.
R “Adam eline kazmayı aldı, bahçeyi kazmaya başladı.”
R Parayı vermeyen var mı?
cümlesinde “kazmayı” sözcüğü bir nesnenin adı olduğu
R İstemeyerek kulak misafiri oldum. için kalıcı isim, “kazmaya” sözcüğü ise eylem özelliği taşı-
 Fiilimsiler, isim çekim eklerini alabilir. dığı için isim-fiil olur.
R Müzik dinlemeyi severim.
R Bekleyenim mi var ki gideyim?

1. İsim-Fiil (Ad-Eylem)
örnek 2
 Fiil kök veya gövdelerine -ma, -ış, -mak ekleri getirilerek yapılan
fiilimsilere isim-fiil denir. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin isim-fiil mi, kalıcı
 Fiillerin adıdır. isim mi olduğunu belirtiniz.

R Araba kullanmaktan çok hoşlanırdı. Cümleler İsim-Fiil Kalıcı İsim

R Bırak artık ağlamayı.
1. Esra, çikolata yemek istiyordu.
R Yemek yapışını görmek isterdim.
2. Yemek hazır olunca haber verirsiniz.
Sizin örneğiniz: 3. Sizi okulun girişinde bekliyorum.
.......................................................................................................................................................................................................
4. Onun içeriye girişiyle herkes sustu.
.......................................................................................................................................................................................................

5. Etleri tavada kavurmaya başladı.

örnek 1 6. Annem, kavurmaya biraz da baharat
ekledi.
Aşağıdaki cümlelerde isim-fiil eki alan sözcüklerin altını çiziniz.
7. Konu hakkında danışmadan bilgi al-
1. Buraya çöp dökmek kimin fikriydi. dık.
2. Sevmeyi bilmeyenler mutlu olamazlar. 8. Bize danışmasını söyleyin ona.
3. Acı çekmek özgürlükse özgürüz ikimiz de. 9. İlk şiirlerini lisedeyken yazmaya baş-
4. Ders çalışmayı hiç sevmezdim. ladı.
10. Kadının başındaki yazmanın rengi sol-
5. Şiiri okuyuşunu çok beğendim.
muştu.
6. Saçlarını tarayışı aynen babasınınkiydi.
7. Buraya araç park etmek yasaktır.
8. Seninle gelmeyi düşünmüyorum.
dikkat
9. Her gün bu yemeği yemekten sıkıldım.
Olumsuzluk eki olan “-ma, -me” eki ile isim-fiil eki olan “-ma,
10. Tek arzusu sınavı kazanmaktı. -me” eki karıştırılmamalıdır.

1
ADF 26 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

taktik dikkat
-ma, -me eki cümleden çıkarılabiliyorsa olumsuzluk ekidir. İsim-fiil ekleri fiil kök ve gövdelerine gelerek sıfat tamlaması
R Bir daha böyle yemekler yapma. (olumsuzluk eki) yapabilir.

R Yemek yapma sırası bende bugün. (isim-fiil eki) R asma köprü, dökme demir, seçme şiir, yapma çiçek, süzme
bal, derme çatma kulübe…

örnek 3
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin isim-fiil mi, olumsuzluk eki mi
olduğunu belirtiniz. dikkat
Cümlede kullanılan eylemsiler birbiriyle uyumlu olmak zorun-
Olumsuzluk
Cümleler İsim-Fiil dadır.
Eki
R Tek amacımız, yurdumuza dönmemiz (dönmek) ve ülkemi-
1. Gel gönül gurbete gitme
ze yararlı olmaktır.
Ya gelinir ya gelinmez
R Bir insanın oturuşu (oturması), kalkması ve konuşması düz-
2. Onun gitmesi bizi üzdü.
gün olmalıdır.
3. Gönül bahçemizde güller
solmasın.
4. Gülün açma zamanı var
Açar sabret açar gönlüm
uygulama 2
5. Açma zülüflerin yellere karşı
6. Ne okuma var ne yazma kadın- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil kullanılmamıştır?
da.
A) Onlarla vakit geçirmek çok keyifliydi.
7. Ders çalışma süresi yaşa göre
B) Senin oraya gitmeni istemiyorum.
farklılık gösterir.
C) Hiç kimse burada boşuna beklemesin.
8. Şiirin halkı etkileme gücü de D) Amacım iyi bir okul kazanmaktı.
vardır. E) Onun bakışı yolcuları korkutmuştu.
9. Sofrayı toplama görevi bana
düştü.
10. Bırak, toplama, her şey dağınık Çözüm:
kalsın.

uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-ma, -me” eki farklı bir görev-
de kullanılmıştır?

A) Boş boş bakma, gel biraz yardım et.

B) Konuşma sırası bana gelince heyecanlandım. dikkat
C) Beni bir daha arama, seninle işim bitmiştir. İsim-fiil ekleri yan cümlecik kurarak cümlede farklı görevlerde
D) Kişisel bilgilerinizi kimseyle paylaşmayın. kullanılabilir.
E) Paranızı boş şeylere harcamayın.
R Sabahları erken uyanmak insanı dinç tutar.
(yan cümlecik özne görevinde)
Çözüm:
R Kitap okumayı çocuklara sevdiriniz.
(yan cümlecik nesne görevinde)
R Onun böyle rahatsız edici bakışından hoşlanmadım. (yan
cümlecik dolaylı tümleç görevinde)

2
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller) TÜRKÇE ADF 26

2. Sıfat-Fiil (Ortaç) uygulama 3

 Eylem kök veya gövdelerine -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcük fiilimsi olarak
-miş ekleri getirilerek yapılan eylemsilerdir. kullanılmamıştır?
R Görünen köy kılavuz istemez.
R Öpülesi elleri yumuşaktı. A) Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç.
R Sanatçı, unutulmaz bir konser verdi. B) Kanadı kırılmış bir kuş gibi düştü yere.
C) Eski, tanıdık bir hüzün çöktü içime.
R Koşar adımlarla her sabah koşar.
D) Ben sizden ayrılmış yürür bir dalım.
R Tanıdık bir yüze rastlamadık.
E) Artık sadece seni seyredecek bu gözler.
R Akacak kan damarda durmaz.
R Pişmiş aşa su katılmaz. Çözüm:
R Gezdiği yerlerin fotoğrafını çekmiş.
R Seninle konuşacağımız meseleler var.

Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................

dikkat
dikkat
Sıfat-fiilin iki görevi vardır: Sıfat-fiiller ya tamlama kurar ya da
“-mez -ar -dik -ecek –miş” ekleri aynı zamanda kip ekleridir. adlaşır.
Bu ekler yükleme gelmişse kip eki olur. R Çıkmadık candan umut kesilmez.
R Hiç tükenmez benim tükenmez çilem. (Tamlama kurmuştur.)
kip sf R Gelen gideni aratır. (Adlaşmış sıfat-Fiil)
R Güler yüzlü insanlar hep güler. R Senin yaptıklarını unuttuğumu sanma.
s.f kip (Adlaşmış sıfat-fiil)
R Hasar görmüş binalar yıkılacak yarın.
s.f kip
örnek 5
örnek 4 Aşağıdaki cümlelerdeki sıfat-fiillerin tamlama mı ya da adlaş-
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin sıfat-fiil mi, çekimli mış sıfat-fiil mi olduğunu belirtiniz.
fiil mi olduğunu belirtiniz.
Tamlama Adlaşmış
Cümleler
1. Sendeki keyif beyde bile bulunmaz. görevinde sıfat-fiil
1. Yaş kesen baş keser.
2. Kendini bulunmaz kumaş sanıyor.
Attığın taş, ürküttüğün kurba-
3. Burada başka yapılacak iş yok. 2.
ğaya değmeli.

4. İşlerin hepsi yapılacak yarına kadar. 3. Sen bildiğini yapmaya devam

et.
5. Sınavda çıkmış soruları çözmelisin. 4. Kızını dövmeyen dizini döver.
6. Her yıl çıkmış bu konudan bir soru. 5. Çözemediğin soruları öğret-
menine sor.
7. Her sabah çocuklar koşar bu sokakta.
6. Çözemediklerini öğretmenine
8. Koşar adımlarla yanıma geldi çocuk. sormalısın.
7. Çocuklar, aileden gördüğünü
9. Acilen içecek su bulmalıyız.
yapar.
10. Çay içecek masadaki herkes. 8. Karanlıkta korkunca bildiğim
tüm duaları okudum.
11. Onlar konuşacak, biz çalışacağız.
9. Duyduğun her şeye hemen
12. Bu olay karşısında konuşacak söz yok. inanma.

3
ADF 26 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

uygulama 4 3. Zarf-Fiil (Bağ-Eylem, Ulaç)

Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde sıfat-fiil, ötekiler­den farklı  Eylem kök veya gövdelerine -üp, -ince, -erek, -dükçe, -madan,
bir görevde kullanılmıştır? -eli, -ken, -cesine, -anda, -dığımda, -ür…-mez, -dığında, -di-
ğimden, -esiye, -e…-e, -a…-a, -e…-a, -e… ekleri getirilerek
A) İstediğini söyleyen, istemediğini işitir. yapılan fiilimsilere zarf-fiil denir.
B) İp inceldiği yerden kopar. R Gülüp eğlenmek istiyorum artık.
C) Sona kalan donakalırmış. R Hayat sevince güzelleşir.
D) Aklı olmayana neylesin sakal. R Annem ile babam severek evlenmişler.
E) Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur. R Çocuk, büyüdükçe güzelleşiyor.
Çözüm: R Çalışmadan bir şey kazanılmıyor.
R Buraya geleli üç yıl oldu.
R Ölürcesine dayak yedi.
R Elma al olanda gel ki görüşelim.
R Seni görür görmez tanıdım.
R Bu işi sevdiğimden yapıyorum.
dikkat R Ölesiye seviyorum bu kızı.
Eylem kök veya gövdelerinden türeyen her sözcük sıfat - fiil R Kıran kırana güreştiler çayırın üstünde.
değildir. R Gelirsin diye çok bekledim.
R İletken madde, yapışkan sıvı, olağan durum, çalışkan öğ- R Yağmur, durmaksızın yağıyordu.
renci, somurtkan yüz, yanıcı madde…
Sizin örneğiniz:
dikkat .......................................................................................................................................................................................................

Sıfat-fiil eklerini alıp zamanla adlaşan sözcükler vardır.

R giyecek, içecek, çağlayan, geçmiş, gelecek, yaradan, yazar, örnek 7
çizer, dolmuş...
Aşağıdaki cümlelerde zarf-fiil ekini alan sözcükleri bulunuz.
Bu sözcüklerin kalıcı isim oluşturup oluşturmadığı cümle
içindeki kullanımına göre belirlenir. 1. Eve gelir gelmez koltuğa uzandım.

2. Engin Bey’e sorup gelir misiniz, kitabı nereye koymuş?

örnek 6
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin fiilimsi mi, kalıcı 3. Gelirken onları yolda gördüm ama onlar beni fark etmedi.
isim mi olduğunu belirtiniz. 4. Çocuk düşe kalka büyür demişler.
Kalıcı
Cümleler Fiilimsi 5. İzmir’e vardığımda güneş yeni doğmuştu.
İsim
1. Kantinden birer içecek alalım. 6. Mesai başlamadan bir kahvaltı yapalım, istiyorum.
2. Evde bir damla içecek su yoktu. 7. İstanbul’a gelince vaktiniz olursa görüşürüz.
3. Buralardan yakacak bir şeyler topla-
yın. 8. Seve seve canlarını verdiler vatan için.

Bu kış yakacak sorunu yaşamayaca- 9. El, elin eşeğini türkü çağırarak arar.

4.
ğız.
10. Her yerde yana yakıla seni arıyoruz.
5. Tarihi geçmiş ürünleri atabilirsiniz.
Geçmişini bilmeyen milletlerin gele- 11. Çocuk uyandığında onu yanıma getirin.
6.
ceği de olmaz.
12. Hayatı boyunca çalışıp kimseye muhtaç olmadı.
Bu yazar, toplumsal konulara deği-
7.
niyor. 13. Sabah başlayan yağmur akşama kadar durmaksızın yağdı.
Bakan, bugün hastanenin açılışını 14. Bugün geç kalkarım diye düşündüm ama misafirler geldi.
8.
yapacak.
9. Bu işlere bakan bir memur yok mu? 15. Bir toplantı tertip ederek sorunları konuşacağız.

4
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)
hatırlatma
 Zarf-fiil, yükleme sorulan ne zaman, nasıl, niçin sorularına
cevap verir.
 “Nasıl” sorusuna cevap verirse “durum”, “ne zaman” sorusu-
na cevap verirse “zaman” anlamı katar.
R Babasına danışmadan karar vermezdi. (Durum)
R Evden çıktığında gün doğmamıştı. (Zaman)
örnek 8
Aşağıdaki cümlelerde zarf-fiil ekini alan sözcüklerin durum an-
lamı mı yoksa zaman anlamı mı taşıdığını belirtiniz.
1. Sorunları konuşarak halletmek lazım.
2. Öğrenciler beni görünce yanıma geldiler.
3. Hikâyeyi öğrencilere okuyup onların yorum-
larını aldı.
4. Dereyi görmeden paçaları sıvamayın.
5. Baktıkça  yapıdaki mimari sizi farklı bir yere
götürüyor.
6. Askerleri görür görmez koşmaya başladı.
7. Sen giderken  gözlerimin dolduğunu gör-
dün mü?
8. Sora sora Bağdat bile bulunurmuş.
9. Filmi izlediğimde aklıma çocukluğum geldi.
10. Sınavı kazanmak için ölesiye çalışıyordu.
11. Uyurken kendi kendime konuşuyormuşum.
analiz
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçen bağ-fiil, ötekilerden
farklı bir sorunun yanıtıdır?
A) Düşüncelerini hiç çekinmeden söylerdi.
B) Her ayrıntıyı düşünerek planlıyordu.
C) Çocuklar, güle oynaya okula gidiyor.
D) İşi bitirmek için ölesiye çabalıyordu.
E) Buraya geleli evden hiç çıkmadı.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 26
dikkat
“-ken” eki isim soylu sözcüklere eklendiğinde zarf-fiil olmaz,
bu sözcük sadece zarf olur.
R Çocukken büyük hayallerimiz vardı. (Zarf)
R Gelirken marketten ekmek al. (Zarf-fiil)
TYT 2018
(I) Tıpkı insanlar gibi şehirlerin de bir yazgısı, bir ömrü, doğumu ve
ölümü vardır. (II) Zamanın karanlık katmanları arasından günümü-
ze ulaşan antik şehirler; farklı dönemlerin, kültürlerin, inançların ve
yaşama biçimlerinin tanıklığını yaparlar. (III) Bu nedenle şehirler, uy-
garlıkların kendi öykülerini yazdıkları bir kitap gibidir. (IV) Onların
sayfaları arasında, mazinin acı tatlı anıları gömülüdür ve bunların
pek azı tarihin açık sayfalarına yansımıştır. (V) Herhangi bir antik
kentin sokaklarını dolaştığınızda, bu kentin tanıtım broşürlerinde
yazılandan çok daha fazlasını göreceksiniz.
Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde fiilimsi
yoktur?
A) I ve III B) I ve IV C) II ve III
D) II ve V E) IV ve V
Çözüm:
dikkat
“-madan, -meden” zarf-fiil eki ile “-ma, -me” isim-fiil ekinden
sonra “-dan, -den” hâl ekini almış isim-fiiller karıştırılmamalı-
dır. Bu eki alan bazı örnekler ise kalıcı isim olur.
R Bizimle görüşmeden karar vermeyin. (zarf-fiil)
R Bu görüşmeden olumlu bir sonuç çıkar. (isim-fiil)
R Danışmadan giriş belgesi almalısınız. (kalıcı isim)
taktik
“-madan” eki zarf-fiil olduğunda fiile sorulan “nasıl” sorusuna
cevap verir.
dikkat
“-dığında” ve “-dığımda” ekini alan sözcük, fiile sorulan “ne
zaman” sorusuna cevap veriyorsa zarf-fiildir.
R Sınav başladığında çok heyecanlanmıştım.
R Çocuğun anlattığında yalan yoktu. (Sıfat-fiil)
5
ADF 26 TÜRKÇE ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

Çözüm:
örnek 9
Aşağıdaki parçada geçen fiilimsileri bularak fiilimsilerin türle- İsim-fiil:
rini yazınız.

Kırk beş dakika sonra muayenehanedeydim. Sağdan seslenen

hemşireyi soldan duyup o yana yönelince bekleme yerindeki
bezgin yaşlıların belli etmeden bu tersliğe gülümsemelerine hiç
aldırmadım. Hemşire acil diye beni bekletmeyip doktorun odası-
na gönderdi. Doktor kulağımın içini, dışını muayene ederken ben
onun “Kulağın kirli, yıkadık mı hiçbir şeyin kalmayacak.” demesini
bekliyordum. Demiyor, işitme testine gönderiyor. Ölçüm sırasında
hiçbir açıklama yapmayacağını bile bile hemşirenin “İşitme her za-
Sıfat-fiil:
manki gibi, hiçbir kayıp yok.” diyeceği umuduna kapılıyorum. Demi-
yor, demez, sağlam bulsa da demez. Hemşire “Herhalde durum iç
açıcı değil!” diye soracağımı, umuda aldanmış gözlerimin hüzünlü
bakışlarından anlamış olmalı ki beynimin buyruğu dilime ulaşma-
dan “Sonucu bayan doktor söyleyecek.” deyip bakışını donduruyor.
Bir Alman bakışını dondurdu mu canını verir ama tek bir sözcük
çıkmaz ağzından. Hemşire ölçüm sonucunu alıp doktorun yanına
götürüyor beni. Doktor ölçümleri incelemeye başlıyor. Sonra uzun-
ca düşündükten sonra “Üç gün önce her şey ne kadar iyiydi?” di-
yerek şaşkınlığını gizleyemiyor. Gözüm o sırada karşımdaki aynaya
takılıyor. Yüzümün karardığını görünce görüntüm beni ürkütüyor.
O irkilmeyle “Aman Allah’ım, omuzları çökük, bakışının ışığı sönmüş
bu adam ben miyim, diye düşünürken hemşire aynayla arama gi-
Zarf-fiil:
rince görüntümü yitirip bu ızdıraptan kurtuluyorum. Her şeyden
umudunu kesmiş bir ölüm adayı gibi boynumu büküp gözümü
doktora çeviriyorum. Bilinçaltımda her kötü şeyi iyiye yormaya çalı-
şarak doktorun ağzından kaçırdığı “schlecht” sözünü duymazlıktan
geliyorum. Doktor önce beyin tomografisi çekilmeli, onun sonucu-
na göre damardan kortizon vermemiz gerekecek, belki hastalığın
önünü alabiliriz, deyince Berlin’de hiç yapılmayacak bir şey yapı-
yor, doktorun ellerini tutuyorum. Öğrenci görünümlü iki hemşire
doktorun sesini duyar duymaz çevremde telaşlı iki beyaz güvercin
kesiliyor. Ölçümü yapan hemşire tomografi randevusu için telefona
sarılırken bir yandan da gideceğim uzmanın kartını bulup çıkarıyor.
Kartı elime tutuştururken öğleden sonra muayenehanede olmam
gerektiğini söylemeyi de unutmuyor.

6
ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller) ANALİZ TESTİ ADF 26

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil kullanılmıştır? 4. Carle’ın önerdiği aktiviteleri tabi ki evde yapmak da mümkün
lakin bu kitabı, Güneş’in gülen yüzünü iyiden iyiye gösterdiği
A) Bugün İstanbul genelinde yağış bekleniyor. şu günlerde parklara, bahçelere koşmak için bir fırsat olarak
B) Yapılacak hastane inşaatında ilk kazmayı Vali Bey vurdu. değerlendirmek en güzeli.
C) Kadın, onları karanlıkta beklemeyi yeğliyordu. Bu cümlede kaç tane fiilimsi vardır?
D) Anne ve babası okulun girişinde onu bekliyordu.
E) Fırından yayılan sıcak ekmek kokusu buraya kadar geldi. A)  5 B)  6 C)  7 D)  8 E)  9

5. Şu kalbimde duralı, içimde yara oldun

Senden kalmış maziye silinmez kara oldun
Hep alevlerle yanan gönlüme çıra oldun
Bak ne hâllere düştüm, bakacak yüzün mü var
Bu dizelerde geçen aşağıdaki sözcüklerden hangisi farklı
türde bir fiilimsidir?
2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde sıfat-fiil vardır?
A) duralı B) kalmış C) silinmez
A) Ormanlar koynunda bir serin dere,
D) yanan E) bakacak
Dikenler içinde sarı gül vardır.
B) Bir adın kalmalı geriye
Bütün kırılmış şeylerin nihayetinde
C) Atlarımız aldan, kırdan, yağızdan,
Akıncılar kopmuş gelmiş Oğuz’dan,
D) Sönmüş saçlarında son damla ışık,
Bir düş’ün içinde gibi her akşam
E) Söylenecek bir gün türküm 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat-fiil farklı bir görevde
Adımı okuyacak çağlayanlar kullanılmıştır?

A) Gördüklerini bize de anlat.

B) Sonunda acınacak hâle düştü.
C) Patlamış ampulleri değiştirelim.
D) Çok konuşan kişilere güvenmem.
E) Herkes bildiği işi yapsın.

3. I. Bunca yıl, gelirsin diye çok bekledim. 7. Aşağıdaki atasözlerinde geçen zarf-fiillerden han­gisi, diğer-
II. Yanıma birkaç kitap almadan hiçbir zaman yola çıkmam. lerinden farklı bir sorunun cevabıdır?
III. Ekip bizden önce oraya ulaşmış.
IV. Eve gelir gelmez yaptığı ilk iş bilgisayarın başına geçmekti. A) Emek olmadan yemek olmaz.
V. Bu haberi anneme alıştıra alıştıra vermeliyiz. B) Üzüm, üzüme baka baka kararır.
Numaralanmış cümlelerin hangisinde zarf-fiil yoktur? C) El, elin eşeğini türkü çağırarak arar.
D) Dere geçerken at değiştirilmez.
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V. E) Papaza darılıp oruç bozulmaz.

7
ADF 26 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 10: Sözcük Türleri (Fiiller)

8. (I) Fatih Balkış başarıyla kaleme aldığı sanatçı öykülerine de-
vam ediyor. (II) “Baht Dönüşü” kendi başyapıtı olacak opera-
yı bestelemekten başka bir amacı kalmamış bir müzisyenin
öyküsünü anlatıyor. (III) Okur her ne kadar bu müzisyenin
duygularını, başta müzik olmak üzere her konudaki görüşle-
rini okuyacaksa da çok geçmeden “asıl kahraman” piyanonun
büyüsüne de kapılacak. (IV) Oradan oraya taşınan, çevresinde
huzursuzca dolaşılan ve kendi sanatçısını yaratan o görkemli
piyanonun. (V) Kitabı okurken müziğin büyüsüne kapılacak
okuyucular.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde
isim-fiil ya da sıfat-fiil yoktur?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
11. Annesiyle pasta yapmayan, babasının sırtına çıkıp yerlerde
I
yuvarlanmayan çocuğun a’yı b’yi öğrenmiş olması çok önem
II III
arz etmiyor. Bir çocuk babasının sırtında yerlere yuvarlanmı-
yorsa, annesiyle birlikte bir pasta yapma hatırasını oluştur-
mamışsa, anneyle birlikte elini suyun içine sokup da tenine
su değdiğinde içi titrememişse ve bunlara anne baba şahitlik
IV
etmemişse, çocuğa “a” öğretmişsin “b” öğretmişsin çok bir an-
V
lam ifade etmiyor.
Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerden hangisi
eylemsi değildir?

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili eylemsi diğer-

9. Çocuğun ağlayışı ta buradan duyuluyordu. lerinden farklı türde bir eylemsidir?

Bu cümledeki fiilimsinin türce özdeşi aşağıdakilerin han-

A) Olur olmaz işlerle uğraşacağına otur iki satır kitap oku.
gisinde yoktur?
B) Yollardaki karlar erimeden köylere ulaşmamız çok zor olur.
C) Öğretmenler kurulunda bu konu tartışılınca sorundan ha-
A) Karın yağışı sabaha kadar devam ederse yarın okullar tatil
berimiz oldu.
olur.
D) Küçük kız, beni görür görmez bana doğru koşmaya başla-
B) Kadın ve erkek nüfus oranları sanayileşme, savaş ve göçler-
dı.
den etkilenir.
E) Babam bu dünyadan göçeli ondan kalan bağ bahçeye uğ-
C) Bazen görmek için iki gözden fazlası gerekir insana.
ramaz olduk.
D) Hedeflerinden vazgeçmeden çalışırsan amacına ulaşırsın.
E) O kadar hızlı konuştu ki bu konuşmadan hiçbir şey anlama-
dım.

13. (I) Şiir okumak, şiirin içerdiği duygu ve düşünceleri yaşayarak

10. İnsan avucunun içine aldığı şeyi değersizleştirmeye, tanımla-
yamadığı şeyleri ise efsaneleştirmeye yatkındır. Pek çok yapı-
tın az okunup, üzerinde çok konuşulup efsaneleşmesinin ar-
kasında bu gerçek yatar.
Bu parçada kaç fiilimsi kullanılmıştır?
dinleyenlere aynı duyguları aktarabilmektir. (II) Şunu da hemen
belirtelim ki şiir yazmak ve okumak nasıl birbirinden farklıysa
güzel şiir okunması gerektiğini ortaya koymak ile şiiri yorumla-
mak da ayrı şeylerdir. (III) Söz gelimi Yahya Kemal; iyi şiir yazıyor,
şiirin nasıl okunması gerektiği üzerinde fikir sunuyor fakat iyi şiir
okuyamıyordu. (IV) Nazım Hikmet, Salah Birsel ve Cemal Süreya
da şiir okurken vurgu yanlışları yapıyordu. (V) Attila İlhan ve Öz-
demir Asaf’ın da şiir okumada göze batan yanlışları vardı.
Yukarıdaki cümlelerin hangisinde üç fiilimsi türüne de ör-
nek vardır?

A)  4 B)  5 C)  6 D)  7 E)  8 A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

1-C 2-B 3-C 4-C 5-A 6-A 7-D 8-E 9-D 10-D 11-E 12-A 13-A

ADF-26 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-26’yı çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 11: CÜMLENİN ÖGELERİ
TEMEL ÖGELER
 Birden fazla kelimeyi içine alan, yapısında ve anlamında bir bü-
tünlük bulunan, dilde bir bütün olarak işlev gören dil birliğine
kelime grubu denir. Başka bir ifadeyle tek bir nesneyi veya hare-
keti birlikte karşılayan kelimeler topluluğu demektir. Kelime gru-
bu için birden fazla kelime, birtakım kurallarla belirli bir düzen
içinde yan yana getirilir.
Türkçedeki bazı kelime grupları şunlardır:
Tamlama Grupları
1. İsim Tamlaması: Bu grup iki isim ögesinin meydana getirdiği
kelime grubudur. Birinci öge tamlayan ikinci öge tamlanandır.
tamlayan –ın (-in, un, -ün, -im) eklerini alır. Tamlanan ise iyelik
eklerinden (-im, -in, -i, -imiz,- iniz, -leri) birini alır.
R Rüzgâr-ın (tamlayan), ses-i (tamlanan)
a. Belirtili İsim tamlaması: Hem tamlayanı hem de tamlananı
ek aldığı tamlamalardır.
R Ben-im kalem-im, okul-un yol-u, annem-in ses-i
b. Belirtisiz İsim Tamlaması: Tamlananı ek almayan ancak
tamlananı ek alan tamlamalardır.
R Devlet başkan-ı, puan tablo-su, gün son-u, eylül ay-ı
c. Zincirleme İsim Tamlaması: En az üç adın tamlayan ve tam-
lanan ekleriyle birbirine bağlanmasıyla oluşan tamlamadır.
R Türkçe dersinin / anlatımı
tamlayan tamlanan
R Komşunun / kapı zili
tamlayan tamlanan
2. Sıfat Tamlaması: İsmi niteleyen ya da belirten kelime ya da ke-
lime gruplarının isimlerle oluşturdukları kelime gruplarıdır. Sıfat
önce isim sonra gelir. Birinci bölü tamlayan, isim tamlanandır.
R güzel yazı, mor sümbül, temiz hava, canım İstanbul, üç kişi,
bazı sorunlar, hangi sınıf, birinci sokak, gezen tavuk…
not
Tamlamalarla ilgili geniş bilgi için ADF 21’ e bakınız.
Tekrar (İkileme) Grubu
 Bir kelimenin iki kere tekrarıyla, kelimeye anlamca yakın ya da zıt
olan kelimenin getirilmesiyle oluşan kelime grubudur.
R adım adım, tıkır tıkır, düşe kalka, akşamdan akşama, eğri büğ-
rü, aşağı yukarı, ezik büzük, falan filan, para mara…
1
ADF 27
İsim-Fiil Grubu
 -mak, -ış, -ma isim-fiil eklerinin bir fiil kök ya da gövdesine ek-
lenmesiyle oluşan kelime gruplarıdır.
R Geceleri erken uyumak
R Maç saatinde hazır oluş
R Zamanında derse girme
R Kız çocuğuna değer vermek
Sıfat-Fiil Grubu
 -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş, sıfatfiil eklerinin bir fiil kök
ya da gövdesine eklenmesiyle oluşan kelime gruplarıdır. Genel-
likle bir ismin sıfatı durumundadır.
R annemin sesine benzeyen (ses), elleri öpülesi (yaşlılar), işçile-
rin tükenmez (çileleri), halden anlar (dost), yakından tanıdığı
(kişi), yarın gelecek (eşyalar), modası geçmiş (söz)
Zar-Fiil Grubu
 Zarffiil eklerinin bir fiil kök ya da gövdesine eklenmesiyle olu-
şan kelime gruplarıdır. Genellikle bir cümlede zarf tümleci duru-
mundadırlar.
R işini bitirip (çıktı), olayı anlatırken (ağladı), koşa koşa (geldi),
beni görünce (tanıdı), şarkı söyleyerek (çalışıyor), kimseden
çekinmeden (konuşur), seni tanıdıkça (sevdim)
Bağlama Grubu
 Kelime ya da kelime gruplarının arasına bağlaçların getirilmesiy-
le oluşan kelime gruplarıdır.
R Leyla ile Mecnun, peynir ve zeytin, yetmiş ila seksen, hem kel
hem fodul, gah eserim gah tozarım, ne mal ne mülk
Edat Grubu
 Kelime ya da kelime gruplarının sonuna edatların eklenmesiyle
oluşturulan kelime gruplarıdır. Genellikle cümlede zarf tümleci
görevini üstlenirler.
R benim için, buz gibi, eve doğru, yeşil gözleriyle, anlattığına
göre, eskiden beri, tepeden tırnağa kadar, aşka dair
Aitlik Grubu
 Aitlik eki eklenen kelime ve ondan önce gelen en az bir keli-
meyle kurulan kelime grubudur. -ki aitlik ekiyle yapılan bu grup,
cümlede adıl veya sıfat görevinde bulunur.
R yaşlı adamınki, bugün gelen misafirlerinki (adıl)
R tarihten önceki, güneş altındaki, alt kattaki (sıfat)
ADF 27 TÜRKÇE ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri

Unvan Grubu
 Bir isim ve ondan sonra gelen bir unvanla oluşturulan kelime
grubudur.
R Oğuz Kağan, Osman Gazi, Mustafa Kemal Paşa, Mehmet
Bey, Evliya Çelebi, Zeynep Hatun, Sultan Fatih
Ünlem Grubu
 Bir seslenme edatı ile bir isim unsurundan meydana gelen keli-
me grubudur. Seslenme edatı önce, isim sonra gelir.
R a beyim, be birader, bre zalim, ey Türk gençliği, hey Allah’ın
kulu, ya Ali
Sayı Grubu
 Büyük sayı ile küçük sayının bir araya gelmesinden oluşan keli-
me grubudur. Büyük sayı, küçük sayı olmak üzere iki unsurdan
yapılır. Büyük sayı önce, küçük sayı sonra getirilir.
R bin bir, otuz beş, doksan dokuz, yüz elli üç, üç yüz kırk, sekiz,
bin beş yüz, bir milyon dört yüz bin, altı yüz yirmi üç, üç mil-
yar sekiz yüz milyon yedi
R aslına uygun, dillere destan, keyfine düşkün, dile kolay, cana
yakın, ailesine düşkün
Bulunma Grubu
 Birinci isim ögesinin bulunma durum eki aldığı, ikinci isim ögesi-
nin ise yalın durumda bulunduğu kelime grubudur.
R yükte hafif, beşte iki, işinde usta, pahada ağır, elde bir
Ayrılma Grubu
 Birinci isim ögesinin ayrılma durum eki aldığı, ikinci isim ögesi-
nin ise yalın durumda bulunduğu kelime grubudur.
R sonradan görme, kafadan kontak, doğuştan sakat, kulaktan
dolma, gözden uzak, candan arkadaş
İsnat (Çekim) Grubu
 Birinci isim ögesinin iyelik üçüncü kişi eki aldığı, ikinci isim öge-
sinin ise yalın durumda bulunduğu kelime grubudur.
R yüzü beyaz, boynu bükük, karnı tok, bağrı yanık, aklı kısa,
sütü bozuk, gözü kapalı

Birleşik Fiil Grubu

 isim ile ona bağlı ‘et-, ol-, eyle-, kıl-’ gibi fiillerin bir araya gelme-
siyle kurulur. örnek 1
R yardım et-, sabret-, memnun ol-, kaydol-, helal eyle-, seyrey- Aşağıda verilen cümlelerde altı çizili yerlerin hangi kelime gru-
le- karar kılmış bu olduğunu bulunuz.
R yapabil-, geliver-bakakal-, gidedur-, söylenegel-,düşeyaz-
1. Toplumsal gerçekleri dile getirmek en büyük
R gönül ver-, kulak as-, bunundan kıl aldırma-, gözünden düş-
hedefiydi.
2. Çoğunun düşüncesi bu köyden ayrılıp başka
Birleşik İsim Grubu
yere gitmekti.
 Bir nesnenin ismi olmak üzere yan yana gelen birden fazla ismin
3. Sokağından başından itibaren telaşlı telaşlı ge-
meydana getirdiği kelime grubudur.
len bir kadın vardı.
R Şanlıurfa, Haydarpaşa, Büyükada, Çukurova, Karadeniz, Kızı-
4. Dayım ile babam yıllar önce gurbete çıkmışlar.
lırmak; hanımeli, ballıbaba, sivrisinek, ayakkabı, yüzbaşı, kah-
verengi, cumartesi, bugün, boşboğaz 5. Ankara ile İzmir arasındaki seferler iptal olmuş.

6. Ulukışla yolunda Gaziantep’e doğru yol almaya

Kısaltma Grubu
başladık.
7. Bu zor günlerde yaşlı vatandaşlarımıza yardımcı
Belirtme Grubu oluyoruz.
 Birinci isim ögesinin belirtme durum eki aldığı, ikinci isim ögesi- 8. Ertuğrul Gazi devletin kurulmasına ön ayak ol-
nin ise yalın durumda bulunduğu kelime grubudur. muştur.
R hayvanları sahiplenme, dersleri tekrar, çevreyi temizleme, bü-
9. Hey Allah’ım sen bizi bu zor durumdan kurtar.
yükleri sayma, küçükleri koruma
10. Okulumuzun sınavına dört yüz elli iki öğrenci
Yönelme Grubu katıldı.

 Birinci isim ögesinin yönelme durum eki aldığı, ikinci isim ögesi- 11. Bütün gün evin içinde dolanmaktan başka bir
nin ise yalın durumda bulunduğu kelime grubudur. şey yapmadım.

2
ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri
örnek 2
Aşağıda verilen cümlelerde altı çizili yerlerin hangi kelime gru-
bu olduğunu bulunuz.
1. Sözü tatlı, ipeği yumuşak Çin halkına asla kan-
ma.
2. Müzeyi ziyaret için görevliden yardım istediler.
3. Aslına uygun bir biçimde bu tarihî yapıyı resto-
re ettik.
4. İşinde gücünde adamları her zaman takdir et-
mişimdir.
5. İçinden pazarlıklı biri olduğunu daha il gördü-
ğümde anlamıştım.
6. Çocukluğumun o tozlu sokağını arkama bak-
madan koştum.
7. Gülen gözler ağlar saç beyazlanır bir gün
8. Bizim halkımız çok okumaz ama olayları çok iyi
tahlil eder. çok
Cümle, değişik işlevlerdeki parçalardan meydana gelmiş bir bütün-
dür.
Konuya başlamadan önce bazı hususlara dikkat edelim:
 Cümledeki söz öbekleri (tamlamalar,  birleşik sözcükler,  deyim-
ler, ikilemeler, fiilimsi grupları, edat grupları…) bölünmez.
 Önce “yüklem” bulunmalı ve yükleme uygun sorular sorularak
diğer ögeler bulunmalıdır. Sorular sadece yükleme sorulmalıdır.
TEMEL ÖGELER
 Cümlede olmazsa olmaz olan yani mutlaka bulunması gereken
kurucu ögeye temel öge denir.
 Cümlenin temel ögeleri “özne” ve “yüklem”dir.
Yüklem
 Cümlede asıl yargıyı taşıyan ögeye yüklem denir.
 Cümlenin temel ögesidir ve cümlenin kuruluşunu şekillendirir.
 Cümledeki diğer ögeler yüklemi destekleyen, onu tamamlayan
unsurlardır.
 Diğer ögeler yükleme sorulan sorularla bulunur.
 Yüklem cümlenin herhangi bir yerinde bulunabilir.
 Yüklem, yargı yüklenmiş fiil veya isim kaynaklı bir sözcük olabilir.
taktik
Yüklem bulunurken yüklemin isim mi, fiil mi olduğunu tespit
etmek önemlidir. Zira yüklem fiil ise yüklemin basit ya da birle-
şik olması yüklemin tespitinde önem arz etmektedir.
TÜRKÇE ADF 27
taktik
Yüklemi daha kolay bulmak için cümlenin kurallı cümleye çev-
rilmesinde fayda vardır. Çünkü cümle kurallıya çevrildiğinde
yüklem sonda olacaktır bu da yüklemin tespitini kolaylaştıra-
caktır.
1. Fiil Kaynaklı Yüklemler
Haber ya da dilek kipleriyle çekimlenmiş fiillerden oluşur.
Yüklemi fiil olan cümlelerde yüklem, basit veya birleşik fiillerden
oluşabilir.
 Yüklem basit fiil olabilir.
R Yılın ilk karı bu gece yağdı. (Basit fiildir.)
R Bitti aramızdaki bütün anlaşmazlıklar.
 Yüklem birleşik fiil olabilir.
(Birleşik fiiller, fiiller konusunda işlenmişti. Hatırlamak için bakabi-
lirsiniz.)
R Bursalı, o güne kadar işlediği bütün kötülüklerden pişman
olmuştu. (Yardımcı eylemle yapılan birleşik fiiller ayrılmaz.)
R Elif Kadın, nam salmıştı askerler arasında.
(Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller ayrılmaz.)
R Dün okulda yaşanan olay herkesin keyfini kaçırdı. (“Herke-
sin keyfi” isim tamlaması olduğu için ayrılmaz, “keyfini kaçır-
mak” deyim olduğu için ayrılmaz.)
R Daha önceki hatalarımın üzerine sünger çektim.
(“Sünger çekmek” deyim olduğu için ayrılmaz.)
YGS 2016
(I) Çiğdemlerden sonra gök rengindeki elbisesiyle yeni açmış süm-
bül görünür. (II) Gözleri yaşlı, saçları dağınık ve hâli perişandır. (III)
Güzel kokusundan sarhoşa dönen şair, ona bu gönül okşayıcı ko-
kuyu nereden, hangi aktardan aldığını sorar. (IV) Sümbülün verdi-
ği cevap çiğdemin cevabına karşılık gelmektedir. (V) Önceleri ezel
bağında henüz açılmadık bir gonca olan ve güzel kokusunu sevgi-
linin rüzgârından alan sümbül, bu buhar ülkesinden hicran sahiline
atılmıştır.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi, yüklemin
türü bakımından ötekilerden farklıdır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
Çözüm:
3
ADF 27
2. İsim Kaynaklı Yüklemler
 İsim kaynaklı sözcükler ek fiil ile yüklem görevi üstlenir.
 Yüklemi isim olan cümleler, tamlama ya da kelime grubu oluş-
turmuşsa ayrılmaz.
R Denemedeki sorular zordu.
(Yüklem tek kelimeden oluşmaktadır.)
R Bendim her gece kapını yoklayan. (Zamir yüklemdir.)
R Senin evin nerede? (Zamir)
R Herkes hayretler içindeydi.
(Belirtisiz isim tamlaması)
R Mehmet Efendi, sarayın en nüfuzlu kişilerindendi.
(Arasına sıfat girmiş belirtili isim tamlaması)
R Çiftçinin ambarı, sapanın ucundadır.
(Belirtili isim tamlaması)
R Dâvut, cesur ve atak bir çocuktu.
(Sıfat tamlaması)
R Bu, ünlü yazarın en önemli romanıydı.
(Sıfat ve isim tamlamalarından oluşmuştur.)
R Lapa lapa karların yağdığı bir kış günündeydik.
(Sıfat ve ad tamlamalarından oluşmuş sözcük öbeği)
R Burası, turistlerin pek uğramadığı bir tatil beldesiydi.
(Sıfat ve ad tamlamalarından oluşmuş sözcük öbeği)
R Gölün derinliği beş metre kadardı. (Edat öbeği)
R O, bizi destekleyen bir öğretmendi.
(Fiilimsi grubu sıfat olarak kullanılmıştır.)
uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem yanlış belirtilmiştir?
A) Yapmamız gereken şey, onu kontrol altında tutmaktır.
B) Sanatçı, mimikleriyle hepimizi güldürmeyi başarmıştı.
C) Bu yardımından dolayı ondan ziyadesiyle memnun olduk.
D) Uzun süre gitmeyince memleketimi göresim geldi.
E) Adam, yollarını ayırdığı herkese iftira atıyor.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri
örnek 3
Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerinin altını çiziniz.
1. Oraya gitmenin bir çâresi vardır mutlaka.
2. Ak akçe, kara gün içindir.
3. Daha önce hiç bu kadar nefis bir musikî duymamışlar.
4. Âsım’ın hayâleti işte bu sokakta dolaşıyor!
5. Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya.
6. Kan tükürsün adını candan anan dudaklar.
7. Bu zavallı kadın, mektebin eski hocasıymış.
8. Bu karanfil yârin dudağından getirilmiş bir katre alevdir.
Dinleme, sadece iletişim kurmak için yapılan bir etkinlik de-
9.
ğildir.
10. Herkes onu bir an önce görmek için can atıyor.
11. Salondakiler onun söylediklerine bıyık altından gülüyorlardı.
12. Halk edebiyatı gibi, divan edebiyatı da çok fire verdi. 
13. Halk müziğimiz, yıllardır gürül gürül akan ırmaktır.
14. Çocuklar, bizim geldiğimizi hemen haber verdi.
15. Bu yaşadıklarından sonra onun da aklı başına geldi.
16. Erdemli bireylerden oluşan bir toplum oluşturmak, Fikret’in
en büyük hedefiydi.
17. 1975-1982 arası, edebiyat dergilerini çılgınca izlediğim yıl-
lardı.
18. Turna katarları geçiyordu gölün üstünden gölgeleri maviye
düşerek.
19. Bu konuda bizim haklı olduğumuzu kabul ettiler sonunda.
20. Öğretmenlik insanlık tarihinin en anlamlı ve ölümsüz mes-
leğidir.
21. Okuldaki bütün öğrenciler tam vaktinde salonda olmalı.
22. Öğretmenin sözleri bizi derinden etkilemişti.
23. Burası, bize dedemden kalmış bir bahçeydi.
24. Doktorlar bu hastalığın nedenini bir türlü bulamadılar.
25. İstanbul’un trafiğine çözüm bulmak kolay değil.
26. Kitabın ikinci baskısında kitaba yeni bir bölüm eklemiş.
4
ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri TÜRKÇE ADF 27

Özne örnek 4
 Yüklemdeki eylemi yapan ya da yargıya konu olan ögeye özne
Aşağıdaki cümlelerin öznelerinin altını çiziniz.
denir.
 Özne, bir kişi veya nesne olabileceği gibi soyut bir kavram da 1. Kırmızı kiremitli yapının kapısı kaptanın oturduğu pencere-
olabilir. den rahatça görülüyordu.

 Cümle içinde özneyi bulmak için yükleme “olan kim veya olan 2. Âşk sazıyla geldi erenler bu meclise.
ne” sorularından biri sorulur. Bu sorulara cevap olan kelime veya 3. Küçük Ağa’nın gençliğinden duyduğu hafifseme tamamen
kelime grubu öznedir. gitmişti.
R Büyük babam esrarlı işleri çok severdi. 4. Bende esir yaratmayan bir Tanrı’ya îmân var.
“Severdi” yüklemdir. Yükleme “seven kim” diye sorduğumuz-
da “büyük babam” cevabını alıyoruz. 5. Bizim garip Şeyhoğlu buradan geçmemişti.

R Kardeşim, Ankara’dan dün uçakla geldi. 6. Burada gizlenen, Türkçenin hangi sırrıdır?
(Yalın halde isim)
7. Savaş bizi karlı dağlara götürdüğü gün kızıllığında ısındık.
R Kanlıca’nın ihtiyarları bir bir hatırlamakta geçen sonbahar-
ları. (Beliritili isim tamlaması)
8. Son şampiyonun yeni formaları belli oldu.
 Gerçek Özne: Yüklemin anlattığı işi üstüne almış, yargının oluş-
9. Ödevlerini vaktinde yapardı.
masını sağlamış, yüklemin bildirdiği işi bizzat yapan öznelerdir.
R Bu şiirlerin tümünü Orhan Veli yazmış. 10. Bu kez herkesten evvel almıştı yükünü.

 Gizli Özne: Cümle içinde yer almasa da yüklemdeki şahıs
ekinden anlaşılan öznedir.
R “Dün gece çok aradım, aradım bulamadım.” Bu cüm­lede
“ben” sözcüğü gizli öznedir.
11. Köylüler buğdaylarını bugün tüccara verdi.
12. Yüreğime bir ağır hüzün çöküyordu.
13. Tipi yüzünden yollar kapandı.

14. Uzaktan dik dik bakan köylüler yanıma yaklaştı.

dikkat
15. İnsanın hayatta en çok karşılaştığı tür öyküdür.
Bir soruda öge sayısı sorulmuşsa gizli özne sayıya dahil edilmez.
İnsanın birini etkilemesi demek ona kendi ruhunu vermesi
16.
 Sözde Özne: Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde demektir.
bulunur. Edilgen fiiller, “-l,-n” eklerini alan ve başkası tarafından
17. Bu eşyaları yukarıya kim çıkaracak?
anlamı taşıyan fiillerdir.
18. Mustafa Kemal’in içine ilk defa bu lisede vatan kaygısı çöktü.
(Bu konu fiilde çatı konusunda detaylı olarak işlenecektir.)
R Akşamüzeri kapım belli belirsiz çalındı. 19. Medyaya her cümlesi yalan olan bir haber sızdırıldı.

R Bu türkü yıllardır böyle söylenmiştir.

 Örtülü Özne: Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde
gerçek öznenin “tarafından” ya da “–ca” ekini alarak cümlede
belirtildiği öznedir.
R Kanun meclis tarafından kabul edildi.
R Hakem taraftarlarca yuhalandı.
TYT 2018
Toprakla uğraşanları maddi açıdan desteklemek ülkemizin kalkın-
masına önemli ölçüde katkı sağlayacaktır.
Bu cümlenin öznesi, aşağıdaki sözcük gruplarının hangisinden
oluşmuştur?

dikkat A) Sıfat tamlaması B) İsim tamlaması C) İsim-fiil grubu

D) Zarf-fiil grubu E) Sıfat-fiil grubu
Geçişsiz fiillerin edilgen yapıldığı cümlelerde özne bulunmaz.
Çözüm:
R Nihayet bayram yerine varıldı.

taktik
Yüklemi isim ya da isim soylu sözcüklerden oluşan cümleler
genellikle “özne” ve “yüklem”den oluşur.

5
ADF 27 TÜRKÇE ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri

örnek 5 örnek 6
Aşağıdaki cümlelerde özne ve yüklemlerin altını çizerek bu Aşağıdaki cümlelerin öznelerini türlerine göre eşleştirin.
ögeleri belirtiniz.
1 Süper Lig’de bu haftaki tüm maçlar oy-
1. Eğitimde disiplinin ve çalışmanın önemi tartışılamaz. açık özne
nandı.

2. Sanatçının insanı etkileyen büyüleyici sesi konsere gelen herke- 2 Çatının penceresi rüzgârda kendisi açılmış. gizli özne

si mest etti. 3 Son filmimiz seyircilerimiz tarafından açıklamalı

çok beğenildi. özne

3. Su üzerindeki güzelliklerinin yanı sıra, su altı kültürüyle de son 4 Kiralık Konak, Yakup Kadri’nin ilk romanı,
örtülü özne
kuşak çatışmasını işler.
derece gelişmiş bir yer Kaş.
5 Bütün zorluklara rağmen istediği üni- pekiştirmeli
versiteyi kazanmıştı. özne
4. Osmanlıların Bursa’daki ilk yerleşimlerinden biri olan Cumalıkızık,
6 Yağmura rağmen bütün kasaba halkı
birçok turisttin ziyaret ettiği bir yerdir. sözde özne
meydana inmişti.

5. Vildan’ın kıymet vererek telaffuz ettiği bazı cümleler, kulağıma

çalınıyordu.

6. Bazen kara gözleri şimşekler çakıyordu.

7. Mantıksal bir dille açığa vurduğu bu harika önerinin aksayan bir örnek 7
yanı vardı.
Aşağıda numaralanmış cümlelerle, verilen ifadeleri eşleştirelim.

8. Böyle manzaralar benim yüreğime dokunuyor. 1 Hedefimiz iyi bir üniversitede oku-
yüklemi deyim
maktır.
9. Yaralıların yardım edin sesleri içimi yaktı. 2 Çocukluğumuzun oyunları sokakların yüklemi
tozuna toprağına karıştı. birleşik eylem

10. Yıllarca çalışarak biriktirdiğimiz bütün para, bu olayla ziyan 3 UEFA Kupası’nı alan tek takımımız Ga- yüklemi sıfat
oldu. latasaray kulübüdür. tamlaması
4 Polislerin sokakta bulduğu çocuk öznesi birleşik
daha üç yaşındaydı. isim
11. Biçildikten sonra tarlada kalan arpa-buğday sapları saman ola-
rak balyalanıp kış için saklanıyor. 5 Size kapıyı açan çocuk annemin tey- öznesi belgisiz
zesinin torunudur. zamir
6 Babama isteğimi kabul ettirene kadar yüklemi
12. Bu soğuk, yavan sözler zevkimi rencide ediyordu.
akla karayı seçtim. eylemsi
7 Aldığı maaşın bir kısmını ayırarak yok- öznesi belirtili
13. Geçmiş gecelerden biri durmakta derinde.
sullara yardım ediyordu. isim
tamlaması
14. Disiplin, aile içindeki denge ve disiplinin sağlanmasında büyük 8 Hanımeli, annemin en çok sevdiği çi- öznesi sıfat
çektir. tamlaması
önem taşır.
9 Herkes, gönlünden geçen bölümü yüklemi
15. O yıllarda İnternet bu kadar yaygın değildi. kazanmak istiyordu. zincirleme ad
tamlaması

6
ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri ANALİZ TESTİ ADF 27

1. (I) Atatürk, birçok sohbetinde edebiyatın toplumun yücel- 4. Birçok yazarın kendisinden eleştiri beklediği, nitelikli bir eleş-
mesi yönünde kullanılmasını istemiştir. (II) Halkın edebiyat tirmendi.
yoluyla vatanını yüceltmesini, devrimleri bu yolla koruma- Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla
sını arzulamıştır. (III) O, edebiyatın, sadece kişisel duyguları verilmiştir?
yansıtan bir aristokrasi rehavetine yastıklık etmesine daima
karşı olmuştur. (IV) Türk kahramanlığını dile getiren Yahya A) Yüklem
Kemal’e ve “hürriyet” diye kükreyen Namık Kemal’e bunun B) Özne - yüklem
için gönül vermiştir. (V) Çankaya’daki yemekli sohbetlerde bir- C) Özne - nesne - yüklem
çok sanatçı bulunmuştur. D) Nesne - yüklem
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir E) Dolaylı tümleç - nesne - yüklem
deyim, yüklem olarak kullanılmıştır?

A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde örtülü özne vardır?

A) Merdivenler, kadınlar tarafından yıkanmış.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, sadece özne ve yüklem- B) Şahin Öğretmen, onun gelmesini bekliyor.
den oluşmuştur? C) Herkes, bu yasanın çıkmasını arzuluyor.
D) Bazı öğrenciler, hiç soru çözmüyor.
A) Bu dükkân, yedi nüfuslu bir ailenin geçimini sağladığı tek E) Hayat, asla geri akmayan bir ırmaktır.
mekândı.
B) Evde bozulan her elektronik aleti kendisi tamir etmeye ça-
lışırdı.
C) Pencereyi açtığımda içeriye mis gibi leylak kokuları dolardı.
D) Çarşıda dolaşırken eski komşumuz Fatma teyzeyi gördük.
E) Ben öğretmenliğe başlarken oğlumuz daha dünyaya gel-
memişti.

6. Dil, sözlü ve yazılı olarak iletişimde kullandığımız, doğduğu-

muzda hazır bularak edinmeye başladığımız, doğrudan doğ-
ruya insana özgü büyülü bir düzendir.
Bu cümlenin yüklemi aşağıdakilerin hangisinde doğru
olarak verilmiştir?

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ad tamlaması özne gö- A) büyülü bir düzendir.

revinde kullanılmıştır? B) insana özgü büyülü bir düzendir.
C) doğrudan doğruya insana özgü, büyülü bir düzendir.
A) İstanbul’un her bir köşesinde ayrı bir güzellik bulunuyor. D) doğduğumuzda hazır bularak edinmeye başladığımız,
B) Yıldızlar neredeyse bütün gökyüzünü kaplamışlardı.  doğrudan doğruya insana özgü, büyülü bir düzendir.
C) Bu yaylanın her yerinde buz gibi kaynak sular bulunuyor. E) sözlü ve yazılı olarak iletişimde kullandığımız, doğduğu-
D) Hiçbir kâğıt, yedi defadan fazla ikiye katlanamaz. muzda hazır bularak edinmeye başladığımız, doğrudan
E) O gece karların beyazlığı aydınlatıyordu gökyüzünü. doğruya insana özgü, büyülü bir düzendir.

7
ADF 27 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yanlış belirtilmiş- 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne yanlış belirtilmiş-
tir? tir?

A) Halıcı kızların kök boyalarla boyadığı ipler, kuruması için

A) Ülkemizdeki volkanik faaliyetler III. Zaman’da yoğun olarak
bahçeye asılmış.
görülmüştür.
B) Gezilecek, görülecek, tadılacak çok şey var Kastamonu’da.
B) Güneye gidildikçe Kutup Yıldızı’nın görünme açısı küçülür. C) Muş’un gözlerden uzak, yüksek rakımlı dağ köylerine ba-
C) Şehirlerde yaşayan nüfus oranı her geçen gün artmaktadır. har çok geç ulaşır.
D) Ekvatordan kutuplara gittikçe paralel boyları ve meridyen- D) Türklerin Anadolu’yla ilişkileri Malazgirt Meydan Savaşı’na
ler arası mesafe azalır. bağlanır.
E) Nizip ilçesinde bulunan Zeugma Antik Kenti, mozaikten
E) Kutup daireleri ile kutup noktaları arasındaki alana kutup
yapılan bir broş gibi.
kuşağı denir.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi farklı bir tam-

lamadır?

A) Toprak, gece gündüz çalışan bir kimyacıdır.

B) Mutlu bir hayat, kendi doğasıyla uyum içinde olan bir ha-
yattır.
C) “Devlet Ana” Osmanlıyı işleyen tarihî bir romandır.
D) Bu öğrencinin asıl sorunu dikkat eksikliğidir.
E) Sanat eserleri, bir medeniyeti sonraki nesillere anlatan şa-
hitlerdir.

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, sadece yüklemden oluş-

muştur?

A) Yılın on iki ayı yerli ve yabancı turistlerin uğrak yeri olan 11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ikinci dize tümüyle özne
küçük, şirin bir ilçemizdeyiz. olarak kullanılmıştır?
B) Saygı, sevgi, güven ve hoşgörü çerçevesinde biçimlenen
bir ailede iletişim kanalları da açık ise sorunlar büyük oran- A) Her gün ekmeğimi bölüşürsün
da çözülür. Yalnızlığımın sofrasında,
C) Kalabalık ailelerde yaşayan veya yakın akrabaları ile birlikte B) Er veya geç çıkıp geleceğim sana; 
büyüyen çocuklar, birçok konuda daha hızlı sosyalleşmek- -Ihlamurlar çiçek açtığı zaman!
te, öz güven kazanmaktadır. C) Ellerim takılırken rüzgârların saçına
D) Günümüzde dünya nüfusunun artışı, enerji kaynaklarının Asıldı arabamız bir dağın yamacına.
hızla tükenmesi insanları tasarruf yapmaya zorlamıştır. D) Bana aşk elinden efsane söyler
E) Okumak ve yazmak, medeni hayatın iki önemli eylemi ol- Aşka inanmayan yalan gözlerin
mak yanında hayatı anlama ve anlamlandırmanın da yolu- E) İstanbul’un akşamları
dur. Götürür seni derin hayallere

1-D 2-A 3-E 4-A 5-A 6-E 7-C 8-A 9-E 10-D 11-D

ADF-27 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-27’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 11: CÜMLENİN ÖGELERİ
ADF 28
YARDIMCI ÖGELER
YARDIMCI ÖGELER örnek 1
Aşağıdaki cümlelerde geçen nesnelerin altını çizip ne tür nes-
Nesne (Düz Tümleç)
ne olduğunu belirtiniz.
 Cümlede, yüklemin belirttiği iş, oluş, hareket ve yargıdan etkile-
nen soyut ya da somut varlığın adı nesnedir.
Belirtili Belirtisiz
 Nesneler belirtili nesne ve belirtisiz nesne olmak üzere ikiye ay- Cümleler
Nesne Nesne
rılır.
1. Yazar, okuyucusunu hikâyenin atmosferi-
 Belirtme (-i) hal eki olan nesneler “belirtili nesne”, yüklemi hâl ne çekiyor.
eki olmayan nesneler ise “belirtisiz nesne”dir. 2. Bir gece Bingöl’ün karlı dağlarını seyre-
 Bir cümle içerisinde birden fazla nesne bulunabilir. derken yine Halil’i hatırladım.
3. “Elimden bir şey gelmez.” der gibi kaldır-
dım kaşlarımı.
a. Belirtili Nesne 4. Gitmek de gelmek de kaygı yaratıyor in-
sanda. 
 “-i” belirtme ekini alır.
5. Birçok türde yazan Şinasi, roman yazma-
 Yükleme sorulan “neyi” ve “kimi” sorularına cevap veren öge- mıştır.
dir.
6. Soru bankamızda özgün sorular da kul-
R “Elindeki kitapları masanın üzerine bıraktı.” cümlesinde yük- landık.
leme “neyi” bıraktı dediğimizde “Elindeki kitapları” cevabını 7. O, kulağını hep ters taraftan gösterir.
alıyoruz.
R Orada eski bir arkadaşı gördüm. 8. Adam, otizm hastası kızı için büyük bir lu-
R O gün dev gibi bir orduyu yendik. napark kurmuş.

R Duyuyor musun rüzgârın sesini?  9. İnsan, yarısında terk ettiği filmin sonunu
merak etmez.
R Bütün ahbaplar ansın senin adını.
R İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı.

b. Belirtisiz Nesne
 Özneyi bulduktan sonra yükleme sorulan “ne” sorusunun ceva-
bını veren ögedir.
R “Çocuk, marketten çikolata almış.” cümlesinde yükleme “ne”
almış dediğimizde “çikolata” cevabını alıyoruz.
R Derse başlamadan çocuklara bir fıkra anlattım.
R Kardeşlerine küçük bir hediye almak istiyordu.
R Adam: “Artık size güvenmiyorum.” diyordu.
R Başkasının izinden yürüyen iz bırakmaz.
TYT 2018
Aşağıdakilerin hangisinde nesne, sadece isim tamlamasından
oluşmuştur?
A) Uzunca bir süre trenin penceresinden ağaçlarla kaplı köyleri sey-
retti.
B) Büyükbabam, ailenin en küçüğüne en güzel odayı vermişti.
C) Bunca yılın ardından sokak satıcılarının seslerini hâlâ özlüyorum.
D) Geçmiş günlerin özlemi içimde her gün biraz daha büyüyordu.
E) Emekliye ayrılınca evinin bahçesi âdeta sığınağı olmuştu.

Çözüm:
dikkat
Genellikle isim cümlelerinde nesne bulunmaz fakat bazı isim
cümleleri de nesne alabilmektedir.
R Maddi ve manevi bütün varlığımı Rabb’ime borçluyum.

1
ADF 28 TÜRKÇE ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri

Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) örnek 2

 Cümlede yüklemin bildirdiği hareket, iş veya oluşun yerini ve yö-
Aşağıdaki cümlelerdeki dolaylı tümleçlerin altını çizip hangi
nünü bildiren ögedir. soruya cevap verdiğini yazınız.
 Yer tamlayıcısı yükleme, yaklaşma (-a/-e), bulunma (-da/-de, 1. Senin yüzünde bütün endişelerinin yükü açıkça
-ta/-te), uzaklaşma (-dan/-den, -tan/-ten) ekleri ile bağlanan görülüyor.
kelime ve kelime gruplarıdır. 2. Kitabında, herkesin başından geçebilecek sıra-
 Bir cümlede aynı veya farklı türde birden fazla dolaylı tümleç bu- dan olayları ele almış.
lunabilir. 3. Yazar; öykülerini oluştururken değişik tekniklere
başvurmuş.
 Yükleme aşağıdaki sorular sorularak bulunur. 4. Sanatçı, yeni bir sanat akımının oluşmasına ön-
cülük etmiştir.
Nereye Nerede Nereden
5. Benim öykülerim okurlarda bir yaşanmışlık duy-
Kime Kimde Kimden
gusu uyandırır.
Neye Neyde Neyden 6. Çocukken yaşadığımız bu evde artık kimse dur-
Kaça Kaçtan muyor.
7. Bu evi geçen yıl iki yüz bine aldık.
R Adam adamdan korkmaz.
8. Çocukluğumun geçtiği bu küçük Anadolu kasa-
R Anadolu insanının duyguları halı ve kilimlere işlenmiştir. basına tekrar geleceğim.
R Kütüphaneden aldığı kitapları dolaba koymuş. 9. Orada yaşanan olayı bana da anlatır mısınız?
10. Yurt dışından gelen misafirlerimiz, az önce
R Çocuklar, oynamak için mescidin avlusundaki küçük servi-
uçaktan inmişler.
lerin yeşil gölgesine sığınıyorlardı.

R Ben, bizim dut ağacının dibinde, mahalle çocuklarına ma-

sallar okurdum.
analiz
R Belediyelerin İnternet sitelerine girdiğinizde bu sitelerin çok
(I) Okuyarak olayların ve gelişmelerin iç yüzünü öğrenen bir kişi,
büyük bir kısmında, o şehrin İpek Yolu, Kral Yolu ya da Baha-
öncelikle kendine olan güvenini artırır. (II) Okuma, kişiye düşünce
rat Yolu ile bağlantısı verilir. ufkunu geliştirip, geniş bir görüş açısı sağlayarak olayları inceleme
R Ömer Seyfettin, öykülerinde çocukluk anılarından yarar- yeteneği kazandırır. (III) Okuyan kişiler çok okumanın beraberinde
getirdiği zengin kelime dağarcığına sahip oldukları için hikmetli ve
lanmıştır.
etkileyici konuşarak hitap ettikleri kişilerde etki uyandırırlar. (IV) Bu
etki insanlarla ilişkileri güçlendirerek kişiye daha sosyal bir karakter
kazandırmaktadır. (V) Geniş kelime dağarcığı, insanın daha fazla
TYT 2019 kavramla düşünebilmesini de sağlar.

Daima, bu şehre ilk giren ve onu yeni baştan bir Türk şehri olarak Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinin öge sırala-
kuran dedelerimizin yaşayışlarındaki halis tarafa hayran oldum. nışı “özne - dolaylı tümleç - zarf tümleci - belirtili nesne - yüklem”
şeklindedir?
Bu cümlenin yer tamlayıcısında (dolaylı tümlecinde) aşağıdaki-
lerden hangisi yoktur? A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

A) İsim-fiil B) Sıfat-fiil C) Edat

D) Bağlaç E) Zarf-fiil Çözüm:
Çözüm:

2
ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri TÜRKÇE ADF 28

Zarf Tümleci örnek 3

 Cümlede yapılan işin gerçekleşmesinin zamanını, durumunu,
yönünü, miktarını belirten ögedir.
 Nasıl, ne zaman, niçin, ne kadar, nere, neyle, kiminle … soru-
larına yanıt verir.
 Bir cümlede aynı veya farklı türde birden fazla zarf bulunabilir.
R Düşüncelerini çekinmeden her zaman söylerdi.
R Tatil haberini alınca gözleri parladı birden.
R Yapman gereken her şeyi sana bir bir anlatacağım.
R Kar yağınca kapanan yollar, vakit kaybedilmeden açıldı.
R Okul bittikten sonra onu hiç görmedim.
R Karşısında beni görür görmez yüzü kızardı.
R Konut maliyetlerindeki artış, satış fiyatlarına henüz yansıma-
dı.
R Sınav başvuruları daha başlamadı.
R Sen, bunu bana hep yapıyorsun.
R Yaklaşık 30 yıl önce kimi köylerimizde, televizyon yoktu.
Aşağıdaki cümlelerdeki zarfların altını çizerek hangi soruya ce-
vap verdiğini yazınız.
1. Cüzdanında hiç para kalmadığını fark edin­ce te-
laşlandı.
2. Kenti bu duruma düşüren nedenler üzerinde kafa
yordum bir süre.
3. Okuma alışkanlığı ilkokul çağında başlar.
4. Londra Konferansı’na Osmanlı ve TBMM hükü-
metleri birlikte çağrılmıştır.
5. Adres yanlış olduğu için kargo geri geldi.
6. Üniversite yıllarında da kopamadık onun şarkıla-
rından.
7. Uykusuzluktan adamın gözlerinin önü şiş­miş.
8. Ben bu işlerden hiç anlamam.
9. Sen işe başladıktan sonra şirketin kârı arttı.
10. İki saat boyunca dışarıda onun gelmesini bekle-
dik.

R Türk süsleme ve Anadolu halk sanatlarından yola çıkarak yarı

soyut bir sanat anlayışına yöneldim.

R Bu tip soruları nasıl çözebilirim?

R Yalnız yaşayan adam, sadece fener ışığının aydınlattığı karan- YGS 2017
lık gecelerde, şarkı söyleyerek korkusunu yenmeye çalışırdı. (I) Arkeologlar yeni kalıntılar ortaya çıkarmak ve daha fazla bilgi
elde etmek için teknolojik gelişmelerden yararlanıyorlar. (II) Ama
geçmişte olup bitenler hakkındaki her şeyi tam olarak bilemeye-
dikkat cekler. (III) Zira eski kalıntıların önemli bir bölümünün, zamanın
Edat grubundan oluşan ögeler edat tümleci olarak alınabilir. yok edici gücüne dayanamadığını görebiliyoruz. (IV) Geçmişe ait
düşünceler ve inançlar gibi çok önemli şeyler, hemen hemen hiç iz
R Oraya uçakla gideceğim.
bırakmadan yitip gidebiliyor. (V) Bu yüzden arkeologlar, buldukları
R Parayı aldığı gibi bakkala gitti.
en küçük parçalar üzerinde büyük bir dikkatle çalışıyorlar.
R Korktuğu için yanımıza gelmiyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinin öge sırala-
nışı “özne - zarf tümleci - yüklem” şeklindedir?
dikkat
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
Hâl eki alan bazı sözcükler zarf tümleci olur. Bu ekleri alan söz-
cükler zaman, sebep, durum bildirirse zarf tümleci olur.
R Çocuklar, soğuktan titriyordu kapının önünde.
Çözüm:
R Akşama size çok güzel yemekler hazırlayacağım.
R Onu saatlerce ayakta bekledik.

dikkat
Yön bildiren sözcükler, ek almışsa dolaylı tümleç, ek almamışsa
zarf tümleci olur.
R Eşyaları hemen yukarıya çıkarın. (DT)
R Eşyaları hemen yukarı çıkarın. (ZT)

3
ADF 28
LYS 2017
Türkiye’nin ulu dağlarını, ıssız koylarını, göç dışında kimsenin ayak
basmadığı sarp geçitlerini anlatan renkler; en az kendileri kadar et-
kileyici motif ve desenlerde yer yer boy gösteriyor.
Bu cümlede aşağıdaki ögelerden hangisi bulunmamaktadır?
A) Özne B) Dolaylı tümleç C) Belirtili nesne
D) Zarf tümleci E) Yüklem
Çözüm:
TYT 2019
Modern şehir hayatının gün içerisinde onlarca kişiyle iletişime geç-
meyi zorunlu kılan ve kişileri binlerce mesaja maruz bırakan yapısı,
insana daha önce deneyimlemediği bir uyum sürecini dayatıyor.
Bu cümledeki ögelerin doğru sıralanışı, aşağıdakilerin hangi-
sinde verilmiştir?
A) Özne - zarf tümleci - belirtisiz nesne - yüklem
B) Belirtisiz nesne - özne - belirtili nesne - yüklem
C) Zarf tümleci - yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) - özne - yüklem
D) Özne - yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) - belirtili nesne - yüklem
E) Belirtili nesne - zarf tümleci - özne – yüklem
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri
Cümle Dışı Unsurlar
Cümlenin kuruluşuna katılmayan fakat dolaylı olarak cümlenin an-
lamına yardımcı olan unsurlar cümle dışı unsurlardır. Bağlaçlar, hi-
taplar, ara sözler cümlede yer almaları halinde anlam olarak cüm-
leyi tamamlarlar fakat yapı bakımından cümleye katkıları yoktur.
Bu unsurlar cümlenin her yerinde, başında, ortasında ve sonunda
bulunabilirler.
Ara Söz
 Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olarak cümleye giren, iki virgül
veya iki kısa çizgi arasında yer alan, cümleden çıkarıldığında
cümlenin anlamında herhangi bir daralmaya yol açmayan söz-
cük ya da sözcük gruplarına ara söz denir.
 Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olmayan sözlere de ara cümle
denir.
R Annemi, o değerli insanı, çok seviyorum.
(Nesnenin açıklayıcısı)
R Neşet Ertaş, bozkırın tezenesi, birçok türküye imza atmıştır.
(Öznenin açıklayıcısı)
R Çocukluğunun geçtiği yere, köyüne, beş yıldır gitmiyor. (Do-
laylı tümlecin açıklayıcısı)
R Kararlaştırdığımız vakitte, tam saat altıda, orada olalım. (Zarf
tümlecinin açıklayıcısı)
R Cihan yırtılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz. 
(Ara cümle, hiçbir ögenin açıklayıcısı değildir.)
örnek 4
Aşağıdaki cümlelerdeki ara sözleri / cümleleri bularak hangi
öge­nin açıklayıcısı olduğunu karşısındaki boşluğa yazınız.
1. İlkokul öğretmenim, Ömer Bey, beni çok sever-
di.
2.
Doğduğum yıl, 1982’de, Ankara’ya taşınmışız.
3. Hayalini kurduğu bölümü, hukuku, kazanmıştı
kardeşim.
4. Üniversite okuduğum şehre, İzmir’e, geçen yıl
tekrar gittim.
5. Bu konu için, sen de bilirsin, çok mücadele ver-
dim.
6. Bu ziyaretçiler, ziyaretçi demeye dilim varmıyor,
bizi bunalttı.
7. İlk oyuncağım, babam almıştı, hâlâ çekmecem-
de duruyor.
4
ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri
uygulama 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne, açıklayıcısıyla birlikte
verilmiştir?
A) Sıcak yaz günlerinde onu, karpuzu, sofradan eksik etmiyoruz.
B) Öğretmenlerden biri, edebiyat öğretmeni, söz aldı.
C) Ülkemize, özlediğimiz yere, sonunda dönmüştük.
D) Büyük çocuğunu, oğlunu, bugün evlendirdi.
E) Annem güzel bir tatlı, şekerpare, hazırlamış.
Çözüm:
örnek 5
Aşağıdaki cümlelerdeki cümle dışı unsurların altını çizip ne tür
bir söz olduğunu boşluğa yazınız.
1. Dostlarım, bu zor günümde hepiniz yanım-
da oldunuz.
2. Evime, huzur bulduğum yerdir, sonun­
da
gelebildim.
3. Elindeki ekmeği, aç olduğu için sanırım,
dişleyip duruyordu.
4. Çaycı, getir mis kokulu çaydan!
5. Onu iki kez aradım ama telefonu açmadı.
6. Toplantıda az kişi, beş kişi sanırım, vardı.
uygulama 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümle dışı bir unsur kullanıl-
mamıştır?
A) Öğretmenler, yeni nesil sizin eseriniz olacaktır.
B) Gençler, köy meydanında düğün için toplanmışlar.
C) Yaşlılar, altmış yaş üstü, bu hastalık için risk taşıyor.
D) Aradılar, taradılar fakat onu hiçbir yerde bulamadılar.
E) Sana dün bir tepeden baktım Aziz İstanbul!
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 28
uygulama 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde herhangi bir ögenin açıklayı-
cısı olmayan ara söz kullanılmıştır?
A) Çocuğun gözleri, susuzluktan olacak, iyice kızarmıştı.
B) Eserlerinde içinde yaşadığı toplumu, toplumun geleneklerini,
işlemiştir.
C) Mardin yemeklerin, müziğin, zanaatın merkezidir.
D) Cumhuriyet’in kurucusu, Atatürk, onu gençlere emanet etmiştir.
E) Bu dağları, Torosları, aşınca Akdeniz bütün ihtişamıyla karşınız-
da.
Çözüm:
CÜMLEDE VURGU
 Fiil cümlelerinde vurgu yüklemden bir önceki ögededir.
R Havaların bir hafta daha yağışlı geçeceğini televizyonlar
söylüyordu. (Özne)
 İsim cümlelerinde vurgu yüklemin kendisindedir.
R Bugünlerde neşesi oldukça iyiydi. (Yüklem)
 Yüklem baştaysa vurgu yüklemin kendisindedir.
R Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya. (Yüklem)
 Soru cümlelerinde vurgu sorudadır.
R Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? (Özne)
 Koşul cümlelerinde vurgu, koşul kipindedir.
R Konuyu dikkatlice dinlersen başarılı olursun. (Zarf tümleci)
 Mi soru edatı hangi ögeden sonra gelirse o ögeyi vurgular.
R Sonuçlar yarın mı açıklanacak? (Zarf)
 -de bağlacı varsa vurgu –de’den önceki kelimededir.
R Yemeğe Arda da gelecekmiş. (özne)
5
ADF 28 TÜRKÇE ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri

 Soru sözcüklerinde ise soruya cevap verilerek cevap hangi

örnek 6
öge ise soru o ögeyi buldurmaya yöneliktir.
Aşağıdaki cümlelerde vurgulanan sözün altını çizerek hangi
R – Bu camı kim kırdı?
ögenin vurgulandığını boşluğa yazınız.
– Bu camı Ali kırdı. (Özne)
1. Geçmişini bilmeyen geleceğine yön vere-
R – Onu nasıl açtınız?
mez.
– Onu anahtarla açtık. (Zarf)
2. Tamamlanacaktır yarım kalmış rüyalar.
R – Bu parayı kimden aldın?
3. Elinde bir demet çiçek vardı.
– Bu parayı Hasan’dan aldım. (Dolaylı tümleç)
4. Nihayet bu işi de tamamladık sorunsuzca. R – Sen hangi kazağı beğendin?
5. Yarın akşam size geleceğiz. – Ben bu kazağı beğendim. (B.li Nesne)
6. Öğrenciler teker teker içeri alındı. R – Yemekte kaç kişi vardı?
– Yemekte beş kişi vardı. (Özne)
7. Babam yorgunluktan uyuyakaldı.
8. Zamanımız olursa size uğrayabiliriz.

dikkat
Soru sözcüğü ek fiil eki almışsa soru sözcüğü yüklemi buldur-
maya yöneliktir.
uygulama 4
R Beni soran kimdi? (Yüklem)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman vurgulanmıştır? R Sizin eviniz nerede? (Yüklem)
R Hastanın durumu nasılmış? (Yüklem)
A) Yola çıkmak için akşamı bekleyelim.
B) Yazın bütün köylü yaylaya çıkıyor.
C) Bizim düğün de bu yaz yapılacak.
D) Verdiğimiz siparişler gelmedi.
E) İnsan, zamanla unutuyor her şeyi. örnek 7
Aşağıdaki cümlelerde soru sözcüğünün hangi ögeyi buldurma-
Çözüm:
ya yönelik olduğunu belirtiniz.

1. Ahmet dün akşam size saat kaçta uğradı?

2. Odaya girdiğinde ne okuyordunuz?

3. Bugün hava nasıldı?
4. Bu otobüs Kızılay’dan geçer mi?
5. Bu güzel haberi size kim verdi?
6. Bu kitabı sana veren kimdi?
7. Senin sıra arkadaşın Elif gelmişti.
ÖGEYİ BULDURMAYA YÖNELİK SORULAR 8. Bu konuda nereden bilgi alabilirim?
9. Arkadaşın yarın ne yapacak?
 Mi soru edatı hangi ögeden sonra gelirse o ögeyi buldurur.
10. İşin hangi yönünü konuştunuz?
R Kapıyı çalan Ayşe miydi? (Yüklem)
11. Misafirleriniz ne zaman gelecekler?
R Bu yemeklerin tümünü annen mi yaptı? (Özne)
12. Biraz önce kiminle konuştunuz?
R Bize hediye mi aldın? (Nesne)
13. Ankara’ya otobüsle mi gideceksiniz?
R Kardeşlerini mi arıyor bu çocuklar? (Nesne)
14. Sınıfta kaç öğrenci vardı?
R Sınava bugün mü gireceklerdi? (Zarf tümleci)
15. Benim ceketim nerede?
R Evden mi kaçmış kızcağız? (Dolaylı tümleç)

6
ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri ANALİZ TESTİ
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne kullanıl-
mamıştır?
A) Sen yemeği hazırlarken ben de salata yapayım.
B) Bu mesajları mahkemeye delil olarak sunacağım.
C) İstanbul’a gittiğimizde önemli yerleri de gezdik.
D) Oğlunun doğum gününe bizi de davet ettiler.
E) Bazen günlerimi film izleyerek geçiriyorum.
2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ögelere ayırmada yanlış-
lık yapılmıştır?
A) Ay doğarken / şu tepeden / iner / zeybekler
B) Sevmiyorum / suyunda yıkanmamış rüzgârı
C) Yalnızlık / omuzlarıma / çivisini / çaktı / yine
D) Doğacaktır / sana / va’dettiği günler Hakk’ın
E) Gözlerim, / gözlerinde dinlenirken / eriyor
3. (I) Günümüzde bankacılık işlemleri İnternet üzerinden şifreyle
yapılabiliyor. (II) Müşteriler, gerçekleştirecekleri işlemlerin, sis-
tem gereği imza almadan yapılmasını kabul etmiş oluyor. (III)
Şifre kullanılarak yapılan işlemler yazılı talimat yerine geçece-
ği için sorumluluk müşterilerde bulunuyor. (IV) Doğum tarihi,
telefon numarası gibi şeyler, şifre olarak belirlenmemelidir. (V)
Bu tip şifreler, başkaları tarafından kolayca tespit edilebilir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
da verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) I. cümle, beş ögeli bir cümledir.
B) II. cümle, özne, nesne ve yüklemden oluşmuştur.
C) III. cümle, iki ögeli bir cümledir.
D) IV. cümlenin öznesi söz öbeğinden oluşmuştur.
E) V. cümlede örtülü özne kullanılmıştır.
7
ADF 28
4. Anadolu’nun tüm renklerini tüm olağanlığıyla eserlerinde iş-
leyerek içinde yaşadığı toplumu kaleme almaktadır.
Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla
verilmiştir?
A) Zarf tümleci - nesne - yüklem
B) Zarf tümleci - dolaylı tümleç - yüklem
C) Dolaylı tümleç - zarf tümleci - yüklem
D) Nesne - zarf tümleci - yüklem
E) Nesne - zarf tümleci - nesne - yüklem
5. Penceresiz bir hastane odasında - - - -
Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa cüm-
lenin öğeleri sırasıyla dolaylı tümleç, zarf tümleci ve yük-
lemden oluşur?
A) havasız, nefessiz, ağrılar ve çırpınışlar eşliğinde bekliyo-
rum.
B) elini tutuyorum, karşılığı yok.
C) ömründen geçen bir günü daha tüketiyorum.
D) bana başına neler geldiğini anlattı.
E) gözlerim bir dirhem ışık arıyor.
6. Böylesine başarılı çalışmalar, bilgi birikimi gerektirir.
Bu cümleye ögeleri ve ögelerinin sıralanışı bakımından
özdeş olan cümle aşağıdakilerden hangisidir?
A) Herkese göre doğru olanı değil bize göre mantıklı geleni
yapmalıyız.
B) Bardağı eline alan adam: “Bu nasıl çay böyle?” dedi.
C) Adamın yanındaki kadın, demetten bir gül çekerek çocu-
ğun saçına taktı. 
D) O küçücük bedenden beklenmeyecek bir kahkaha duyul-
du. 
E) Aklına hücum eden her cümle, bir öncekinin ayağına bası-
yordu. 
ADF 28 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 11: Cümlenin Ögeleri

7. Aşağıdaki dizelerden hangisinin öge sayısı diğerlerinden 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru özneyi buldurmaya
azdır? yöneliktir?

A) Belki tuhaf geliyor şu halim sana. A) Seni mi sordular?

B) Çocukluğumu bıraktım gitmeden sana B) Bu arabanın sahibi kim?
C) Ben o yâri hiç sevmedim ki C) Ne zaman konuştun onunla?
D) Bir dakika araba yerinde durakladı. D) Akşam mı yemeğe çıkacağız?
E) Her anahtar her kilide girmez. E) Annem mi bana sesleniyor?

8. Erzincan Havalimanı’ndan yapacağınız elli kilometrelik bir

yolculuk, sizleri bağlar içindeki Erzincan’dan dağlar içindeki
Kemah’a götürüverir.
Bu cümlenin öğeleri, aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla, 11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde zarf tümleci vurgulanmış-
doğru olarak verilmiştir?  tır?

A) Nesne – yüklem A) Evlerinin önünde yeşil renk bir binek arabası duruyordu.
B) Dolaylı tümleç-yüklem B) Yarın, yeni bir iş görüşmesi için şehir merkezine ineceğim.
C) Özne – zarf tümleci – yüklem C) Mahalleli daha önce görmedikleri bu yabancıyı süzüyordu.
D) Özne – zarf tümleci – nesne – yüklem D) En güzel yıllarımı ben küçük kasabada yaşadım.
E) Özne – nesne – dolaylı tümleç – yüklem E) Ne yapacağımı ne diyeceğimi şimdi bilemiyorum.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz, dolaylı tümleç

göreviyle kullanılmıştır?

A) Doğduğu günden beri bu iki katlı ahşap evde, dedelerin-
den miras kalan bu yapıda, ailesiyle yaşıyordu.
B) Reşat Nuri’yi, bir zamanlar genç kızların çok sevdiği yazarı,
bugünkü nesle de tanıtmak gerekiyor.
C) İsmail Bey, kimya denince akla gelen öğretmen, okulumu-
zun saygıdeğer insanıdır.
D) Geçen hafta, İzmir’in kurtuluş günü, onunla Kordon’da
uzun süre oturup hasret giderdik.
E) Salonun içinde koca koltuklar, çiçek saksıları, gümüşlükler
geniş yer kaplıyordu.
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru yüklemi buldurma-
ya yöneliktir?
A) Bu sanatçı gibi güçlü bir ses bir daha ne zaman gelir?
B) Yazarın hangi kitabında geçiyordu bu anlattığın olaylar?
C) Seninle izlediğimiz o filmin senaryosunu yazan kimdi?
D) İlk defa geldiğim bu şehrin kapılarının arkasında kimler ya-
şıyor?
E) Şehrin meydanında, saat kulesindeki kitabede ne yazıyor-
du?

1-A 2-D 3-C 4-A 5-A 6-D 7-E 8-E 9-A 10-E 11-E 12-C

ADF-28 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-28’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 12: FİİL ÇATISI
ADF 29
ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ - NESNE-YÜKLEM İLİŞKİSİ
A. Özne-Yüklem İlişkisi B. Nesne-Yüklem İlişkisi A. ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE FİİLLER

1. Etken Fiil
 Eylemin kimin tarafından yapıldığı belli olan eylemlerdir.

 İşi yapan gerçek ya da gizli özne vardır.

 Etken fiiller “-l, -n, -ş” çatı eklerini almaz.

dikkat R Ali bütün gün pencerenin önünde oturdu.
Yüklemi isim ya da isim soylu sözcüklerden oluşan cümlelerde
R Olaydan sonra herkes kendini sokağa attı.
çatı aranmaz.
R “Elinde bir demet gül vardı.” cümlesinde yüklem isim oldu- R Yangın bir saatte bütün ormanı kaplamıştı.
ğu için çatı aranmaz. R Bozulan araba yolun ortasında durdu.

örnek 1
Sizin örneğiniz:
Aşağıdaki cümleleri çatı özelliği aranıp aranmamasına göre .......................................................................................................................................................................................................
değerlendiriniz.
Cümleler Aranır Aranmaz
1. Burası günün her saati kalabalık olan
bir yerdi.
2. Kahvaltıda her gün bal yerdi.
3. Elimizde onu suçlayacak bir delil yok-
örnek 2
tu. Aşağıdaki cümlelerdeki fiiller etken çatılı ise “+”, değilse “–” ko-
4. Bu büfe yirmi dört saat açıktı. yunuz.
5. Her sanatçının bir dünyası vardır.
6. Açılış törenine kimlerin katılacağı 1. Meteorolojinin tahminleri doğru çıkmadı.
belli olmuş.
2. Yazın bağırsak enfeksiyonları daha çok görülüyor.
7. Özellikle Türkçe sorularında zorlan-
dım. 3. Edebiyat, insanı büyük bir ailenin üyesi yapar.

4. İşlerini yetiştirmek için sabaha kadar uyumadı.

uygulama 1
5. Vücutta kan şekerinin her yükselişinde aynı işlemler
(I) Geldiğimizde güneş parlıyordu karların üzerinde. (II) Giderken de tekrarlanır.
Ankara’nın keskin soğuğu yalıyordu yüzümüzü. (III) Hava karanlık,
6. Sınıfta uyulması gereken kurallar belirlendi.
ortalık sessizdi. (IV) Yerler buzlu ve kaygandı. (V) Eve dönmekte bi-
raz zorlandık. 7. Bu atölyeyi açarken bana kimse yardım etmedi.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde çatı özel- 8. Dilinde doğup büyüdüğü yöreyle ilgili izler yok olmuş-
liği aranmaz? tu.
9. Böyle güzel bir fırsat bir daha elimize geçmeyebilir.
A) I ve II B) II ve III C) III ve IV
D) IV ve V E) III ve V 10. Ailesinden uzakta olduğu yıllarda, sorunlarla tek başı-
na kaldı.
Çözüm:
11. Bu roman ilk kez bir gazetede yayımlanmıştı.

12. Her gün biraz yem atarak kuşları buraya alıştırdım.

1
ADF 29 TÜRKÇE ÜNİTE 12: Fiil Çatısı

2. Edilgen Fiil örnek 3

 Eylemin kimin tarafından yapıldığı belli olmayan eylemlerdir. Aşağıdaki cümlelerdeki fiilleri etken ve edilgen olarak değer-
 Yüklemde -l ve -n ekleri bulunur. lendiriniz.
 İş başkası tarafından yapılır.
Cümleler Etken Edilgen
 Özne belli değildir, sözde özne bulunur.
1. Çekmecedeki sebzeler çürümüş.
R “Cam Ali tarafından kırıldı.” cümlesinde özne “cam” sözcüğü-
2. Bence onun ne demek istediği anlaşılmadı.
dür. Dikkat ederseniz kırma işini özne kendisi yapmamıştır.
İş, “başkası tarafından” yapılmıştır. Normalde “nesne” olan 3. Trene son anda yetiştim.
“cam” sözcüğü işi yapan belli olmadığı için “sözde özne” ol- 4. Bir romanın değeri, gerçekleri tıpatıp yan-
muştur. sıtmasıyla ölçülür.
R Bu halı yüz yıl önce bu köyde dokunmuş. 5. Gece, sokaktan silah sesleri duyuldu.
R Bayram için evde bir sürü yemek yapılmıştı.
6. Yönetim kurulu üyelerince belirlendi.
R Karikatür, iletişim gücünün yüksekliği nedeniyle sevilir.
7. Yazarın son romanı yayımlandı.
R İnsanlar konser alanına erkenden alınmıştı.
8. Şehrin her yerine parklar yapıldı.
Sizin örneğiniz:

.......................................................................................................................................................................................................
3. Dönüşlü Fiil
 Eylemi yapan ve eylemden etkilenen ögenin aynı olduğu ey-
dikkat lemlerdir. Yani işi yapan ve yapılan işten etkilenen aynı kişidir. İşi
özne kendi yapar ve işten yine özne kendisi etkilenir.
Edilgen çatılı bazı cümlelerde eylemi yapan “-ca” ekiyle ya da
“tarafından” sözüyle verilebilir. Bu şekilde verilmiş olması o  Yüklemde -l ve -n ekleri bulunur.
cümlenin edilgen olmasını etkilemez. Bu tür öznelere “örtülü R “Adam, acı haberi alınca olduğu yere yıkıldı.” cümlesinde “yı-
özne” denir. kılan kim” ve “yıkılma işinden etkilenen kim” dediğimizde aynı
R Sınav yerleri ÖSYM tarafından açıklandı. cevabı alıyoruz. Yani yüklemdeki işi yapan ve bu işten etkile-
Sözde ö. Örtülü ö. nen aynı kişidir.
R Arkadaşınız bir gün önce otelden ayrıldı.

dikkat R Sözlerime çok alınmış, hepimize kırılmışsın.

R Sabah erkenden uyanmış ve giyinmiş.
Geçişsiz eylemler edilgen yapıldığında cümlede hiçbir özne
bulunmaz.
Sizin örneğiniz:
R Kitap alınırken onu kimin çevirdiğine de bakılırdı.
.......................................................................................................................................................................................................

analiz 1
“Yangın çok geçmeden söndürülmüştü.” cümlesindeki özne-yük- dikkat
lem ilişkisi aşağıdakilerden hangisinde vardır? Edilgen ve dönüşlü fiiller aynı ekleri almasına rağmen eylemler
farklı özelliktedir. Her ikisi de “–l” ve “–n” çatı eki alır. Bu ekle-
A) Sınavı kazanamadığını öğrenince çok üzülmüştü. ri alan fiillerdeki işi yapan ve etkilenen aynı kişiyse “dönüşlü”
B) Yüzbaşı, savaşın ilk gününde omzundan vurulmuştu. , işi yapan belli değilse yani ‘başkası tarafından’ anlamı varsa
C) Çocuk, korkunca annesine sıkı sıkı sarılmıştı. “edilgen”dir.
D) İşçilerin bazıları akşama doğru yorulmuştu. R Bütün bu gerçekler yıllardır bizlerden saklanmış.
E) Bir de arabası yolda kalınca iyice gerilmişti.
R Küçük, biz gelince utanıp divanın altına saklanmış.
Çözüm: Birinci cümlede işi yapan belli değildir ve başkası tarafından
anlamı vardır dolayısıyla “edilgen”dir.
İkinci cümlede işi yapan ve işten etkilenen aynı kişi olduğu
için “dönüşlü”dür.

2
ÜNİTE 12: Fiil Çatısı
örnek 4
Aşağıdaki fiilin edilgen mi, dönüşlü mü olduğunu yazınız.
1. Avcı, büyük bir ağacın arkasına gizlendi.
2. Bütün cadde ve sokaklar şenlik için süslenmişti.
3. Kent merkezindeki heykel bugün akşamüstü
yıkıldı.
4. Çocuklar, yaşadıkları olaylardan büyüklerden
daha çok etkilenir.
5. Caddenin kışın bozulan asfaltı yazın yenilene-
cekmiş.
6. Onlar seni kırdığında en çok ben üzüldüm.
7. Adından söz ettiren bu romanda yapısal yönden
farklı bir dil kullanılmış.
8. İşten geldikten sonra koltuğa uzandım.
9. Yaşadığım bu olumsuz olaylardan çok etkilen-
dim.
10. Var olan sanat eserlerinin benzerlerini üretenler
gerçek bir sanatçı sayılmazlar.
11. Bu konuyla ilgili olarak MEB tarafından açıklama
yapıldı.
12. Yol üzerindeki arabalar bir bir çekildi.
13. Çevirisini yapacağım kitabı seçmekte zorlanırım.
14. Arkadaşınız bir gün önce otelden ayrıldı.
15. Lokantada istediğiniz yerler ayrıldı.
16. Yol, ırmağın kıyısında kapatılmıştı.
17. Fırtınadan bütün kasaba etkilenmişti.
18. Yıllık kârdan payınıza düşen para ayrıldı. 
19. Kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.
analiz 2
Anneleri yaramazlık yapan çocuklara söylendi. 
Bu cümlenin yüklemiyle aşağıdaki cümlelerden hangisinin yük-
lemi arasında çatı yönünden benzerlik vardır?
A) Toplantıda önemli kararlar alındı.
B) Bayram bu yıl daha coşkulu kutlandı.
C) Okul arkadaşını karşısında görünce çok sevindi.
D) Üyelere verilen kartların tümü yenilendi.
E) Törende çağdaş ozanlardan şiirler okundu.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 29
4. İşteş Fiil
 Eylemin birden fazla kişi tarafından “birlikte veya karşılıklı” yapıl-
dığını belirten eylemlerdir.
R İnsan yutan kumsallarda tam üç yıl vatan için dövüştüler.
(birlikte işteş)
R Uzun süre görüşmeyen dostlar önce selamlaştılar sonra ku-
caklaştılar. (karşılıklı işteş)
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
dikkat
“ş” eki almadığı halde bazı sözcükler işteş anlamı taşır.
R savaş-, barış- yarış-…
dikkat
“-laş, -leş” “oluş” fiilleri nitelikte değişim belirtir. İşteşlik bil-
dirmez.
R Deniz öğlene doğru durgunlaştı.
R Babamın elleri çalışmaktan iyice nasırlaşmıştı.
R Güneşte fazla kalınca teni bronzlaştı.
dikkat
Bazı eylemler, aldığı ek nedeniyle işteş gibi gözükse de tek ba-
şına yapılabildiğinden işteş değildir.
R Otobüsün içi kalabalık olduğundan çok sıkıştım.
örnek 5
Aşağıdaki fiillerin karşılıklı işteş mi, birlikte işteş mi olduğunu
belirtiniz.
Cümleler Karşılıklı Birlikte
1. Sonunda bir küçük oda bulup oraya
sığıştılar.
2. Birbirlerini görmeden yıllarca yazışmış-
lar.
3. Ev sahibi bütün misafirlerle tokalaştı.
4. Kuşlar havada cıvıldayarak uçu­şuyordu.
5. Bekçinin geldiğini gören çocuklar bir-
den kaçıştılar.
6. Öğrenciler dersten çıktıktan sonra ka-
pının önünde uzun süre bekleştiler.
7. Sabahın ilk ışıklarına kadar aynı konu-
yu durmadan tartıştılar.
8. Tanımadığı bu insanla uzun bir süre
konuşmadan bakıştılar.
3
ADF 29 TÜRKÇE ÜNİTE 12: Fiil Çatısı

B) NESNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE ÇATILAR 2.Geçişsiz Fiil

 Nesne alamayan fiillerdir.
1.Geçişli Fiil
 “Neyi, kimi, ne” sorularına cevap vermeyen eylemlerdir.
 Nesne alabilen fiillerdir.
 “Kimi, neyi, ne” sorularına yanıt veren eylemlerdir. taktik
Geçişsiz fiillerin başına “onu” gelemez.
taktik
Başına “onu” gelebilen fiiller geçişlidir. R Arkadaşından ayrılacağı için üzülüyordu.
R Çocuk uyandı, yanında annesini göremeyince ağladı.
R Çiçekleri özenle cam kavanoza yerleştirdi. (Neyi)
R Koltuktan kalktı, gidip en öndeki koltuğa oturdu.
R Limonu yiyince yüzünü ekşitti. (Neyi)
(Altı çizili eylemler nesne alamadıkları için geçişsiz eylemlerdir.)
R Vali arabayla şehir halkının bayramını kutluyordu. (Neyi)
R Ben sırtımda taş taşır, yine seni okuturum yavrum. Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
Sizin örneğiniz:
.......................................................................................................................................................................................................
analiz 4
dikkat (I) 1860’ların sonunda İsviçreli Friedrich Miescher, hücrelerin kimya-
sal yapısını ve işlevlerini anlayabilmek için araştırmalar yapıyordu.
Bir cümle nesne almadan da geçişli olabilir. Yani yüklem geçişli
(II) Araştırmalarında beyaz kan hücrelerini kullandı. (III) Kullanılmış
olduğu halde cümlede nesne kullanılmayabilir.
sargı bezlerindeki iltihap sıvısından beyaz kan hücrelerini ayrıştır-
R Evden çıkmadan iyice kontrol edin. maya çalıştı. (IV) Friedrich Miescher, ilk olarak hücredeki proteinleri
R Sabahın ilk ışıklarına kadar yazıp bitirdi. inceledi. (V) Ancak deneyleri sırasında özellikleri proteinlerle tam
Bu cümlede nesne yoktur ama neyi sorusuna cevap vere- olarak uyuşmayan bir madde keşfetti.
biliyor. Çünkü eylemlerin gerçekleşmesi için bir nesneye Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yüklemi,
gereksinim vardır. Bu yüzden bu eylemler nesnesine göre çatısı bakımından geçişsizdir?
geçişlidir.
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.

analiz 3 Çözüm:

Yüklemi geçişli fiil olduğu halde nesne kullanılmamış cümle,

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Detaylı incelemeyince fark göremezsiniz.

B) Detaylı incelemeyince fark bulamazsınız.
C) Detaylı incelemeyince farkına varamazsınız.
örnek 6
D) Detaylı incelemeyince farkında olamazsınız.
E) Detaylı incelemeyince fark edemezsiniz. Aşağıdaki cümlelerdeki fiilleri nesnesine göre değerlendiriniz.

Çözüm: Cümleler Geçişli Geçişsiz

1. Kapının tek anahtarını da bugün kay-
betmiş.
2. Deniz öğlene doğru durgunlaştı.
3. Son yazdığı şiiri büyük bir zevkle bize
dikkat okudu.
Dilimizde bazı kelimeler cümle içinde kazandıkları anlamları 4. Halk, ordusunu her zaman desteklemiş-
ile hem geçişli hem de geçişsiz şekilde kullanılabilmektedir. tir.
R Odanın içinde sabahtan beri dolaşıyordu. (Geçişsiz) 5. Ortamda yeni olduğu için etrafına ba-
(Neyi dolaşıyordu? _ ?) kındı.
R Bu tarihi sarayı keyifle dolaşıyordu. (Geçişli) 6. Bu gerçekler yıllardır bizlerden saklan-
(Neyi dolaşıyordu? _ Bu tarihî sarayı) mış.

4
ÜNİTE 12: Fiil Çatısı TÜRKÇE ADF 29

3. Oldurgan Fiil örnek 7

 Geçişsiz olan bazı eylemlerin “-r, -t, -tır” ekleriyle geçişli hale ge-
Aşağıdaki cümlelerdeki fiillerin ettirgen mi, oldurgan mı oldu-
tirilmesiyle oluşan eylemlerdir. Eylem neyi kimi sorularına cevap
ğunu işaretleyiniz.
vermezken aldığı eklerden sonra geçişli olur.

Oldurgan
Ettirgen
R Boş çay bardaklarını tekrar doldurdu.
Cümleler
“dol-“ fiili normalde geçişsizdir. “Neyi” sorusuna cevap vermi-
yor. “-dır” ekini alınca “doldur-“ fiili geçişli olmuştur. 1. Ağaçların uzayan dallarını bir bir kestiriyordu.
R Tabaklarındaki yemeği bitirdiler. 2. Çözemediği soruları öğretmenine çözdürdü.

R Kardeşim saçlarını uzattı. 3. Polisler şüpheli tüm araçları durduruyordu.

4. Attığı gollerle seyircileri coşturdu.
R Onun esprileri hepimizi güldürdü.
5. Çocuğu gece yarısı hastaneye yatırdılar.
R Babamın sağlık durumu bizi korkuttu. 6. Bugün aldığı çiçekleri özenle cam kavanoza
yerleştirdi.
7. Annesi bebeği emzirip uyuttu.
Sizin örneğiniz:
8. Bu film, hepimizi ağlattı.
.......................................................................................................................................................................................................
9. Bu yabancı insanlara bile kısa sürede kendini
sevdirdi.
10. Bizi yarım saat kapıda beklettiler.
11. Cebinden bir zarf çıkardı.
4. Ettirgen Fiil
12. Biz, yıllarca bu topraklarda at koşturduk.
 Geçişli olan eylemlerin belli eklerle (-r, -t, -tır) geçişlilik derecele-
13. Onun bu tavrı beni çok şaşırttı.
rinin artırılmasıyla oluşan eylemlerdir.

R Okuma yazması olmadığından yaşlı kadın mektupları bana

okuttu. (oku- t-tu)
dikkat
“Oku-” fiili normalde geçişlidir, “-t” ekini alınca daha da ge- Çatı yönünden incelenmesi istenen cümleler özne -yüklem ve
çişli olmuştur. Yani “okut-“ fiili de geçişlidir. nesne- yüklem ilişkisi bakımından incelenmelidir.
R Bize kendi düğün videosunu izletti. R Kendi isteğiyle bu yıl emekliye ayrıldı.
(dönüşlü, geçişsiz)
R Toplantıya katılmayacağını önceden bildirdi.
R Son yazdığı şiiri büyük bir zevkle bize okudu.
R İstediğim kitapları bir hafta sonra göndertti. (etken, geçişli)
R Yaz gelmeden evi boyattık. R Onların gürültülerini duyunca iyice gerildim.
(dönüşlü, geçişsiz )
R Bize birer bardak çay içirdi.
R Fırsat buldukça kendisiyle buluşur, dertleşiriz.
(işteş, geçişsiz)

dikkat
Ettirgen fiillerde özne yüklemdeki işi kendisi yapmaz. İşi başka- dikkat
sına yaptırma anlamı vardır.  Bütün çatı ekleri fiilden fiil yapma ekleridir. Dolayısıyla çatı
R “Öğretmen konuyu yazdırdı.” eki alan her sözcük türemiş bir fiildir.
“Öğretmen” sözcüğü öznedir. Ama yazma işini özne kendi-  Cansız varlıklar kendi kendilerini etkileyemeyeceğinden
si yapmamış, başkasına yaptırmıştır. dönüşlü eylem sayılmaz.
R Sular duruldu, yapraklar döküldü, göl bulandı...
Sizin örneğiniz:  Edilgen geçişsiz çatılı cümlelerin öznesi yoktur.
....................................................................................................................................................................................................... R Toplu halde maça gidildi.

5
ADF 29 TÜRKÇE ÜNİTE 12: Fiil Çatısı

örnek 8
Aşağıdaki cümleleri çatısına göre inceleyiniz. 8. Ozan, düşünceyi duygu haline dönüştürünceye kadar yoğurur.

Öznesine göre : .......................................

1. Olaydan sonra herkes bir şeyler söylüyordu.
Nesnesine göre : .......................................
Öznesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

9. Arkadaşınız bir gün önce otelden ayrıldı.

2. Bu cami Selçuklular tarafından yapıldı. Öznesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

Öznesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

10. Korkularından beton duvara iyice yapıştılar.

3. Bayram için evde bir sürü yemek yapılmıştı. Öznesine göre : .......................................

Öznesine göre : ....................................... Nesnesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

11. Okul arkadaşını karşısında görünce çok sevindi.

4. Babamın elleri çalışmaktan iyice çatladı.
Öznesine göre : .......................................

Öznesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

12. Boş çay bardaklarını tekrar doldurdu.

5. Bekçinin geldiğini gören çocuklar birden kaçıştılar.
Öznesine göre : .......................................
Öznesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

6. Çocuk elindeki bardakları düşürdü. 13. İki ülke bu toprak parçası için yıllarca savaştı.

Öznesine göre : .......................................

Öznesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

Nesnesine göre : .......................................

14. Kimi eserlerin her dönemde okunurluğunu sürdürdüğü bilinir.

7. Karikatür, iletişim gücünün yüksekliği nedeniyle sevilir.
Öznesine göre : .......................................
Öznesine göre : .......................................
Nesnesine göre : .......................................
Nesnesine göre : .......................................

6
ÜNİTE 12: Fiil Çatısı ANALİZ TESTİ ADF 29

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yükleminde çatı özel- 4. (I) Köyün içinden geçip güneybatı yönünde ilerledik. (II) Yem-
likleri aranmaz? yeşil bir buğday tarlasının kıyısında dev lahitler çıktı karşımıza.
(III) Bir kaya mezarının sütunlarına bazı kabartmalar yapılmış.
A) Bugün okula uğrayıp çocuğun dersleri hakkındarı bilgi ala- (IV) Nekropolis’i geride bırakıp dar ve sarp bir geçitten tarihî
cağım. kente girdik. (V) Aşağıdaki uçurum ve deniz yönündeki man-
B) Güneş dağın yamacına vurduğunda harika bir görüntü zara tam anlamıyla soluk kesiciydi.
oluşuyor. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
C) Babalarından kalan eski evlerini bu hafta yıkıp yeni bir bina dakilerden hangisi söylenemez?
diktiler.
D) Sevdiği yazarların eserlerini okumak onun en büyük tutku- A) I. cümlede etken fiil kullanılmıştır.
suydu. B) II. cümlede geçişsiz fiil kullanılmıştır.
E) Daha beş yaşındayken annesini hastalık yüzünden kaybet- C) III. cümlede edilgen fiil kullanılmıştır.
mişti. D) IV. cümlede sözde özne kullanılmıştır.
E) V. cümlenin yükleminde çatı aranmaz.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi etken bir fiildir?

5. Aşağıdakilerin hangisinin yüklemi işteş çatılı bir eylem
A) Kurtuluş Savaşı’nı anlatan birçok kitap peş peşe yayımlan- değildir?
dı.
B) Gölgeler içindeki evlerin ışıkları, trajik şekilde kırmızı görü- A) Önceleri yadırgadığı sınıfına zamanla alıştı.
nüyordu.  B) Yaz aylarında köyün üzerinde leylekler uçuşuyor.
C) Ağzımı dolduran kocaman dil, kelimelere yer bırakmıyor. C) Bakan, bütün misafirlerle teker teker tokalaştı.
D) Cins bir horoz gibi lokantanın dibinde kendi kendine kibir- D) Kadın, hemen her gün annesiyle telefonlaşıyor.
leniyordu. E) Türk ve Yunan askerleri Afyon dolaylarında sa­vaştı.
E) Bazı yazarlar, ölümünden sonra daha çok okunuyor.

6. İstanbul fethedilince ----

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi dönüşlü bir fiil Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa öz-
değildir? ne-yüklem ilişkisi bakımından ötekilerden farklı olur?

A) Ona aldığım hediyeleri görünce çok sevindi. A) azınlıklara çeşitli haklar verildi.
B) Kendi görüşlerini açıklamaktan kaçındı. B) devletin merkezi İstanbul’a taşındı.
C) Üzerine gelen arabayı görünce kenara çekildi. C) Bizans İmparatorluğu dağıldı.
D) Uzak bir köye öğretmen olarak atandım. D) şehir imar hâle getirildi.
E) Onunla ilk kez göz göze geldiğimde çok heyecanlandım. E) hiçbir insana dokunulmadı.

7
ADF 29 ANALİZ TESTİ
7. (I) Bu köyde insanlar daha on beşinde yaşlı bir adam suretinde
görünür. (II) Yüzleri gün boyu haşır neşir oldukları topraklar
gibi derin yarıklara benzer. (III) Üzerinde bir tek ağacın bıra-
kılmadığı toprak ana onları kendi gibi çoraklaştırarak hepsin-
den intikam alıyor. (IV) Köyün ortasından kışın coşup köpüren
yazın tıpkı köy halkı gibi miskinleşen bir dere geçer. (V) Biraz
ileride sineklerle böceklere ev sahipliği yapan bataklıkta kay-
bolur.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi özne-yüklem
ilişkisine göre farklıdır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “masal” sözcüğü sözde
özne olarak kullanılmıştır?
A) Günümüz çocuklarına masal anlatılmıyor.
B) Masal, kuşların gerçeğin peşine düşmesini anlatıyor.
C) Ben küçükken ninem bana hep masal anlatırdı.
D) Masal, çocuklara yeni ufuklar açar.
E) Masal, evrensel özellikler taşıyan bir türdür.
9. (I) Bu caddeye toplanmış fotoğrafçıların şimdiye kadar kaç
tanesinin önünde resimleri izledim. (II) Bütün bu mesut in-
sanlar buralara da saadetlerini tespit ettirmek için koşuşmuş
olacaklar. (III) Bu re­simlerde, yaşayacaklarından daha uzun
zaman tebessümleri devam edecek. (IV) Şu gelin, demin
gördüğüm kocalı kadın olmalı. (V) Şu pembe yüzlü, çift örgü-
lü saçlı küçük çocuk, daha demin sıçrayarak yanımdan geçen
genç kızla yürüyor.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi nes-
ne-yüklem ilişkisi bakımından farklıdır?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
1-D 2-C 3-D 4-D 5-A 6-C
8
ÜNİTE 12: Fiil Çatısı
10. Yârin kalbinde umut kıvılcımlarıyla yanarken attırıldım. Gönül
bahçesinde derilmemiş gülken solduruldum. Şimdi feryadım
duyulsun diye bu derdimi kimlere anlattırayım.
Yukarıdaki parçayla ilgili hangisi söylenemez?
A) Ettirgen fiil kullanılmıştır.
B) Bir fiil birden fazla çatı eki almıştır.
C) Oldurgan eki almış fiile yer verilmiştir.
D) Dönüşlü fiil örneklenmiştir.
E) Sözde özne kullanılmıştır.
11. (I) Kitap okurken rastgele, gevşek  ve yorgun bir kafa ile oku-
yorsanız kitaptan verim alamazsınız. (II) Oysaki tüm  kuvvet
makinemizi harekete geçirmedikçe iyi ve nitelikli okumayı be-
ceremeyiz. (III) Bizden daha güçlü bir kafa, bize birtakım  fikir-
lerini telkin etmek istiyor. (IV) Biz, böyle okuyuşumuzla onları
hazmettiğimizi sanıyoruz. (V) Okumayı düşünce izlemedikçe
bu okuma boşuna yapılmıştır.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisinin yük-
lemi, çatısı bakımından geçişsizdir?
A)  I. B)  II. C)  III. D)  IV. E)  V.
12. (I) Piller, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürür. (II)
Başka bir deyişle, pillerin her biri birer enerji kaynağıdır. (III) Ya-
pıları bakımından kuru piller, sıvı piller gibi türlere ayrılır. (IV)
Bazı pillerse silisyum gibi yarı iletken maddelerden yapılmıştır.
(V) Bu piller ışık aldığı zaman enerji üretir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağı-
dakilerden hangisi söylenemez?
A) I. cümlede geçişli çatılı fiil kullanılmıştır.
B) II. cümlenin yükleminde çatı özelliği aranmaz.
C) III. cümlede edilgen fiil kullanılmıştır.
D) IV. cümlede edilgen ve geçişsiz fiil kullanılmıştır.
E) V. cümlede geçişli bir fiilin geçişlilik derecesi artırılmıştır.
7-A 8-A 9-A 10-D 11-E 12-E
ADF-29 ile konuyu kavradınız. Şimdi
ASF-29’u çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 13: CÜMLE TÜRLERİ
ADF 30
YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE, YÜKLEMİN YERİNE GÖRE, ANLAMINA GÖRE, YAPISINA GÖRE CÜMLELER
 Cümleler, yüklemlerinin türüne, yerine, anlamlarına ve yapıları-
dikkat
na göre sınıflandırılmaktadır.
Yükleminde isim fiil veya sıfat fiil olan cümleler isim cümlesi
olarak kabul edilir.

R Başarılı olmanın ön koşulu yaptığın işi sevmendir.
YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE
R Ben bir ömür boyu sevenlerdenim.
Cümleler yüklemlerinin türüne göre eylem (fiil) ve ad (isim) cümle-
R Amacı iyi bir derece elde etmekti.
leri olmak üzere ikiye ayrılır.

a) Eylem (Fiil) Cümlesi uygulama 1

 Yüklemi çekimli fiil olan cümlelerdir. Fiil cümlelerinin yüklemi
mastar eki (-mek) alır.
R Gecenin bu saatinde nereden geldiğini öğrendim.
R Her yarıyıl tatilinde dedemin yanına gönderirlerdi.
R Öğretmenimizin, okulun son gününde bizlere yaptığı konuş-
ma hâlâ kulaklarımda çınlar.
R Onun adını bir türlü hatırlayamadım.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi, yükleminin türü bakımından
farklıdır?
A) Yaşar Kemal, Çukurova’yı anlatan bir yazardı.
B) Şehrin ortasında tarihî bir kale vardı.
C) İstanbul için sürekli yeni yollar yapılmakta.
D) Burası, herkesin piknik yaptığı bir yerdi.
E) Lise yıllarında tek hayalim doktor olmaktı.

 Eylem cümleleri haber (bildirme) ve dilek istek cümleleri Çözüm:

diye ikiye ayrılır:

1. Haber Cümleleri
R Babanızı altmış yıldır tanıyorum.
R Her mevsim buralara kar erkenden yağar.
R Beklediğiniz kargo yarın burada olacak.
R Geçen yıl da bu tatil köyüne gelmiş.
YGS 2016
R Daha iki yaşımdayken babamdan ayrıldım.
(I) Çiğdemlerden sonra gök rengindeki elbisesiyle yeni açmış süm-
2. Dilek-İstek Cümleleri bül görünür. (II) Gözleri yaşlı, saçları dağınık ve hâli perişandır. (III)
R İyi bir gelecek istiyorsanız çok çalışmalısınız. Güzel kokusundan sarhoşa dönen şair, ona bu gönül okşayıcı ko-
R Sesimizi yer, gök, su dinlesin. kuyu nereden, hangi aktardan aldığını sorar. (IV) Sümbülün verdiği
cevap çiğdemin cevabına karşılık gelmektedir. (V) Önceleri ezel
R Olanları bir de ben size anlatayım.
bağında henüz açılmadık bir gonca olan ve güzel kokusunu sevgi-
linin rüzgârından alan sümbül, bu bahar ülkesinden hicran sahiline
b) Ad (İsim) Cümlesi atılmıştır.

 Yüklemi isim ya da isim soylu sözcüklerden oluşan cümlelerdir. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi, yüklemin
türü bakımından ötekilerden farklıdır?
 İsim cümlelerinin yüklemi mastar eki (-mek) almaz.
 Bir ismin yüklem olabilmesi için mutlaka ek fiil eklerinden birini A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
alması gerekir.
Çözüm:
 İsim soylu sözcük türlerinin (ad, sıfat, zamir, zarf, edat) tümü ad
cümleleri oluşturabilir.

R Kendisini bunca yıl büyüten ve koruyan kişi annesiydi.

R Burası yeşil ve mavinin birbirine karıştığı muhteşem bir
yerdi.
R Bahçesinde her türden meyve ağacı vardı.

1
ADF 30 TÜRKÇE ÜNİTE 13: Cümle Türleri

örnek 1 uygulama 2
Aşağıda verilen cümleleri yüklemlerinin türlerine göre yaza- Aşağıdaki cümlelerin hangisi ögelerinin dizilişine göre öteki-
lım. lerden farklıdır?

İsim Fiil A) Akacak kan damarda durmazmış.

1. Arabamız geç saatlerde otogara vardı. B) Alma mazlumun ahını çıkar aheste aheste.
C) Ateşle barut yan yana durmaz.
2. Ölüm indirmede gökler, ölü püskürtmede yer D) Üzüm üzüme baka baka kararır.
E) Damlaya damlaya göl olur.
3. Konuşmayı yapan kişi bizim okulun müdür
yardımcısıdır.
Çözüm:
4. Hayatta insanı hiçbir şey sevda kadar zamansız
kocatmaz.
5. Gözleri toprak renginde akan bir nehirdi.

6. İstanbul’u siz bir de laleler ile süslenirken gör-

melisiniz.
7. Dün hava çok soğuktu.

8. Sular sarardı… Yüzün perde perde solmakta.

analiz 1
Aşağıdakilerin hangisinde, virgülden önceki bölüm eksiltili bir
YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER
cümledir?
(ÖGELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE)
A) Fethiye’den sonra Marmaris’te bir çay molası, ardından yola de-
a) Kurallı (Düz) Cümle vam ettik.
B) Şoförlere kök söktüren bir yolmuş bu, şimdi ise bu yoldan tünel-
 Yüklemi cümlenin sonunda olan cümlelere kurallı (düz) cümle
le geçiliyor.
denir.
C) Tehlikeli virajlardan geçiyoruz durmadan, her defasında bu son
R Sıra gecesi Urfa kültüründe çok önemlidir. viraj olsun diyoruz.
R Bir çiçekle bahar gelmez. D) Günlük ağaçlarının kokusu dağları tütsülüyor, doğanın güzelliği­
ni bastırıyor durmadan.
R İlk çocuğumu kucağıma aldığımda dünya bir an sanki durdu.
E) İki saat sonra dağlar geride kalıyor artık, birden masmavi bir de-
niz karşılıyor bizi.

b) Devrik (Kuralsız) Cümle

Çözüm:
 Yüklemi cümlenin sonunda olmayan cümlelere devrik cümle
denir.

R Bütün bu işaretler bir tek şeyi ortaya koyuyor bence.

R Demir attım yalnızlığa bir hasret denizinde.
R Geç fark ettim taşın sert olduğunu.

c) Eksiltili Cümle
dikkat
 Yüklemi düşürülmüş cümlelerdir.
Yüklemi ortak olan sıralı cümleler eksiltili olarak ka­bul edilmez.
R Tarlayı taşlı yerden, kızı kardeşli yerden...
R Çok gezen mi bilir, çok okuyan mı? (bilir)
R Hayvanlar koklaşa, insanlar konuşa konuşa...
R O yıllarda babaannem bu şehre, dayımlar da başka yere göç
R Zaman o kadar hızıl geçti ki... etmiş.

2
ÜNİTE 13: Cümle Türleri
örnek 2
Aşağıda verilen cümleler devrikse D, kurallıysa K ve eksiltiliyse
E yazalım.
1. Her Türk vatandaşı günü gelince vatan borcunu öder.
2. Elif ve Eymen’in etrafında dönüyordu bütün dünyam.
3. Kitabın tam ortasına ayraç diye kaşığı koymuştu.
4. Masada bir sürü kitap… Yerlerde kağıt parçaları…
5. Film eski bir kütüphanecinin yaşamından izler taşıyor.
6. Bir an ciddi ciddi düşündüm buralardan gitmeyi.
7. Çayı şekersiz içmek artık benim için bir yaşam biçimi.
8. Bir öğrenci velisi bir süre bekledi koridorda.
9. Bendim kimsesiz gecelerde yanında gölge gibi duran.
10. Adam türküyü öyle güzel söyledi ki…
11. Sonra birden derin bir sessizlik...
12. Çocuğun adını dedesi koymuştu.
13. Maçın son dakikaları çok heyecanlıydı.
14. Karşımda geniş omuzlu, uzun boylu bir adam...
ANLAMINA GÖRE CÜMLELER
a) Olumlu Cümle
 Eylemde bildirilen işin gerçekleştiğini bildiren cümlelerdir.
 Bu tür cümlelerde “yok, değil; -ma, -maz, -sız” gibi sözcükler ve
ekler yüklemde bulunmaz.
 Önemli olan eylemin gerçekleşip gerçekleşmediğidir. Eylemin
iyi veya kötü olması önemli değildir.
R Köyün okulu tam bizim evin karşısındaydı.
R Yaşamım boyunca sadece dedemi örnek aldım.
R Her yaz mutlaka köye gelip tarlada çalışıyordum.
R Çocuk ekrana yakından baktığı için gözlerini bozmuştu.
dikkat R Daha önce buraya uğramadım, demedim.
Bu tür cümleler, biçimce ve anlamca olumlu cümle olarak ka-
bul edilir.
TÜRKÇE ADF 30
b) Olumsuz Cümle
 Eylemin gerçekleşmediğini bildiren cümlelerdir.
 Bu tür cümlelerin yükleminde “yok, değil; -ma, -maz, -siz/-sız”
gibi sözcükler ve ekler bulunur.
R Aylardır bu topraklara tek damla yağmur düşmedi.
R Bu yazar, gerçekleri dile getirirken hiçbir şeyden çekinmezdi.
R İçerisi uzun süre kapalı kaldığından çok havasızdı.
R Bize uygun bir ev bu mahallede yoktu.
R İki kişinin bildiği sır değildir.
dikkat
Bu tür cümleler, biçimce ve anlamca olumsuz cümle ola­rak ka-
bul edilir.
dikkat
Olumsuz cümleler bulunurken olayın duygusal boyutuna ba-
kılmaz.
R “Dün akşam dedesi öldü.” cümlesi olumlu cümledir. Çünkü
eylem gerçekleşmiştir.
Biçimce Olumlu, Anlamca Olumsuz Cümleler
 Yükleminde olumsuzluk eki olmadığı halde anlam olarak eyle-
min gerçekleşmediğini bildiren cümlelerdir.
R Gecenin bu saatinde dışarı çıkılır mı canım?
(Çıkılmaz)
R Bunca yıldır akrabalarını ne aramış ne de sormuştu.
(Aramamış, sormamış)
R Gel de şimdi bu curcunada kitap okumayı becer.
(Beceremezsin)
Biçimce Olumsuz. Anlamca Olumlu Cümleler
 Yükleminde olumsuz ek veya sözcük olmasına rağmen anlam
olarak eylemin gerçekleştiğini bildiren cümlelerdir.
R Senin bizi ne kadar düşündüğünü bilmez miyiz?
(Biliriz)
R Bizim aradığımız tüm özellikler bu futbolcuda bulunmuyor
değil. (Bulunuyor.)
(Uğradım.)
R Caddede açılan yeni mağazada yok yok. (var)
3
ADF 30
örnek 3
Aşağıda verilen cümleleri olumluluk ve olumsuzluk durumları-
na göre inceleyelim.
Cümleler
1. Reşat Nuri, genellikle öğretmenlerin ya-
şamlarını konu edinen romanlar yazdı.
2. Kiralamak için baktığımız dükkân çok
bakımsızdı.
3. Babam, kim olursa olsun, lafını hiç sakın-
mazdı.
4. Sabahki kazada can kaybı olmadı.
5. Gençler her hafta sonu göletin kenarına
akın ederdi.
6. Kardan dolayı yollar kapandı.
7. Pazarlarda bizim çocukluğumuzun mey-
veleri artık yok.
8. Annem dört yıl boyunca babamın gur-
betten dönüşünü beklemiş.
9. Beyhude Ömrüm’ü her okuduğumda
dedemi anımsarım.
10. Çocuk bütün gün okulda koşturmaktan
bitkin düşüyor.
analiz 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur?
A) Bunu bazı yasaklarla önlemek olur iş değil.
B) Babam, düşündükleri kadar zengin değil.
C) Buralardan gitmeyi o da istemiyor değil.
D) Son hikâyesinin dili pek sade değil.
E) İstanbul, filmlerdeki kadar güzel değil.
Çözüm:
TÜRKÇE ÜNİTE 13: Cümle Türleri
Ünlem Cümlesi
 Türlü duyguları (sevgi, şaşırma, korku, seslenme…) anlatan
cümlelerdir.
R Ne kadar da yaramaz bir çocuksun sen!
R Ah, bu yokluğun gözü kör olsun!
Olumlu Olumsuz
Soru Cümlesi
 Bir eylemin gerçekleşip gerçekleşmediğini öğrenmek, bir konu
hakkında bilgi edinmek için kurulan cümlelerdir.
 Soru cümleleri gerçek soru cümlesi ve sözde soru cümlesi olmak
üzere iki türlüdür.
Gerçek Soru Cümlesi
 Bilgi almak, bir bilginin doğruluğunu kanıtlamak için kurulan
soru cümleleridir. Soru sıfatları, soru zamirleri, soru zarfları ve
soru edatı ile soru anlamı sağlanır.
R Daha önce herhangi bir eğitim kurumunda çalıştınız mı?
R Arabanızın yıllık bakımlarını yaptırıyor musunuz?
Sözde Soru Cümlesi
 Bilgi almak yerine herhangi bir düşünceyi onaylatmak, kabul et-
tirmek, reddetmek gibi anlamlar kazandırmak için kurulan cüm-
lelerdir.
R Başka insanlar, senin annen baban gibi olur mu hiç?
R Ne kadar şirin bir çocuk değil mi?
R Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
YAPISINA GÖRE CÜMLELER
 Cümleler yapılarına göre basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üze-
re dört grupta incelenir.
a) Basit Cümle
 Tek bir yargı taşıyan cümlelere basit cümle denir. Bu tür cümle-
lerde sadece bir yüklem olur. Yan cümlecik bulunmaz.
R O yıllarda geceleri “Yalan Rüzgârı” adlı dizi TRT’de yayımlanır-
dı.
R Yolun sonundaki iki katlı kerpiç evde geçti çocukluğum.
R Evin avlusu kardan sonra bembeyaz bir örtüyü andırırdı.
 Verilen cümlelerde sadece bir yargı olduğundan cümleler basit
yapılıdır.
4
ÜNİTE 13: Cümle Türleri
uygulama 3
Aşağıdakilerden hangisi yapı yönünden basit cümledir?
A) Ben daha ilkokul üçüncü sınıfta okurken köyden göç ettik.
B) Her sabah uyandığında ilk işi kafesteki kuşuna yemi vermekti.
C) Bu tarla bize dedemden kaldığından kimseye satmayı düşünme-
dik.
D) Annem içli köfte yaptığında hemen yanına sokulurdum.
E) Gece geç vakitte köyün dışından birkaç el silah sesi duyuldu.
Çözüm:
dikkat Çözüm:
Tek yüklemli sıralı cümleler basit cümle değildir.
R Dost başa (bakar) düşman ayağa bakar.
R Kız halaya (çeker) oğlan dayıya çeker.
R Bir ağaçta gül de biter diken de.
b) Birleşik Cümle
 Yüklemin yanında başka yargılar da taşıyan cümlelerdir.
 Birleşik cümleler kendi içerisinde dört gruba ayrılır.
1) Girişik Birleşik Cümle:
 Yüklemden başka en az bir fiilimsinin de bulunduğu cümle-
lerdir. Yani bir yüklem ve fiilimsiden oluşur.
 Bu cümlelerde yan cümlecik öge olarak çeşitli görevlerde kul-
lanılabilir.
R Sigara içmek sağlığınıza çok zararlıdır. (özne)
R Sevdiklerinizi her zaman güzel bir biçimde anın. (Belirtili
nesne)
R Zaman geçirmeden kardeşlerinin yanına gitti. (Zarf tüm-
leci)
TÜRKÇE ADF 30
dikkat
Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cümlecik vardır.
R Yıllar önce evinden ayrılıp gurbet elde çalışmak zorunda
kalan adam, ancak beş yıl ailesinin ve çocuklarının hasreti-
ne dayanabilmişti. (Bu cümlede üç eylemsi kullanılmış dolayı-
sıyla üç yan cümle vardır.)
uygulama 4
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümle temel cümlenin
öznesidir?
A) Dizinin son bölümünde diziye yeni katılan oyuncular vardı.
B) Kitabın kapağını kapatıp onu özenle kitaplığa yerleştirdi.
C) Elinizdeki parçanın bir örneği de geçen yıl açılan müzemizde ko-
runuyor.
D) Telefonuna kaydettiği bütün numaraları yanlışlıkla silmiş mi?
E) Büyükannem savaş çıkınca Erzurum’dan yaşadığımız bu şehre
göçmüş.
2) İç İçe Birleşik Cümle:
 Yan cümleciği başka bir cümleden oluşan birleşik cümleler-
dir.
R Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, demişti.
“demişti” bu cümlenin temel cümlesi, aktarma kısmı da
yan cümledir.
R Geline “Oyna!” demişler, gelin “Yerim dar!” demiş.
R Ben bütün bunları hak edecek ne yaptım, dedi.
R Kaza geliyorum, demezmiş.
dikkat
Dolaylı anlatımlı cümleler iç içe birleşik cümle olmaz.
R Sabahın köründe kapının çalındığını ancak kapıyı açmadı-
ğını söyledi.
dikkat
Aktarma cümleleri öge olarak belirtisiz nesne görevinde olur.
5
ADF 30 TÜRKÇE ÜNİTE 13: Cümle Türleri

3) Koşullu Birleşik Cümle: c) Sıralı Cümle

 Yan cümleciği şart ekiyle (-sa / -se ) kurulan cümlelere denir.  Birbirlerine virgül ya da noktalı virgülle bağlanmış birden fazla
R Ne zaman seni düşünsem bir ceylan su içmeye iner. yüklemin oluşturduğu cümlelerdir.

Birinci bölüm yan cümlecik ikinci bölüm ise temel cümle-

cik görevindedir.  Bu tür cümlelerde en az iki yüklemin olması gerekir.

R Eskiye rağbet olsaydı bit pazarına nur yağardı.

 Bu cümlelerin arasında en az bir öge ortaklığı varsa bağımlı sı-
R Havalar böyle güzel devam ederse tatilimizi ertelemeyiz. ralı, öge ortaklığı yoksa bağımsız sıralı cümle olur.

R “Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.”

dikkat Bu cümlede “baktırır” ve “yaktırır” iki ayrı yüklemdir. Ancak
ikisinin de öznesi “mart” sözcüğüdür. Öge ortaklığı olduğun-
Koşul bildiren her cümle koşullu birleşik cümle değildir.
dan bu cümle bağımlı sıralı cümledir.
R Derslerine çalıştığı takdirde istediği başarıyı elde edebilir-
sin. R “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.”
Bu cümlede koşul anlamı vardır ancak koşullu birleşik cüm- Bu cümlede de “kavuşmaz” ve “kavuşur” diye iki yüklem
le sayılmaz. vardır. Ancak hiçbir öge ortaklığı yoktur. Bu yüzden cümle
bağımsız sıralı cümledir.

R At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.

(bağımsız sıralı)
4) Ki’li Birleşik Cümle (İlgi Cümlesi):
R Günler geçti, mevsimler değişti; fidanlar ağaç oldu, vakti ge-
 Yan cümleciği ki bağlacıyla kurulan cümlelerdir. len göçtü. (bağımsız sıralı)

R Yayınevi sahipleriyle görüştük, fikir alışverişi yaptık; sonunda

 Bu tür cümlelerde temel cümle başta yan cümle sonda olur. bir karara vardık. (bağımlı sıralı)
R Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.
R Yazın herkes tarlaya gider, köyde kimse olmazdı. (bağımlı sıralı)
“Duydum” kısmı temel cümle “unutmuşsun” yan cümleyi
oluşturur.
R Geceleri erken uyuyun ki sabah uyanmakta zorluk çekme-
yesiniz.
R Düşün ki hayalindeki en güzel üniversiteye yerleşmişsin.
uygulama 5

Doğadan uzak yaşamak, insanı bunaltır; insanın doğaya ve kendine

örnek 4 yabancılaşmasına neden olur.
Aşağıdaki cümleleri “girişik, iç içe, koşullu, ilgi” özelliklerine göre Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
yazalım.
A) Özne isim-fiil grubundan oluşmuştur.
1. Daha gün batmadan tüm evlerin kapıları kapa- B) Birden fazla yan cümlecik vardır.
nırdı.
C) Nesnesi ortak sıralı cümledir.
2. Her şeyi kazanma hırsından vazgeç ki mutsuz ol-
D) Birleşik fiil kullanılmıştır.
mayasın.
E) Yan cümle dolaylı tümleç olarak kullanılmıştır.
3. Komşularımıza hayırlı olsun, dileklerimizde bu-
lunduk.
4. Herkes özgürlüğünün sınırını bilirse kimse baş- Çözüm:
kasına zarar vermez.
5. Bizim için yaptıklarınızı hiçbir zaman unutmaya-
cağız.
6. Güzelliğin on par’etmez bu bendeki aşk olmasa.

6
ÜNİTE 13: Cümle Türleri TÜRKÇE ADF 30

analiz 3 d) Bağlı Cümle

Bağımsız sıralı cümlelerde her cümlenin öznesi, tümleci, yüklemi  Temel cümleleri bağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelerdir.
ayrıdır. Cümleler yalnızca anlam ilişkisi nedeniyle bir arada bulunur.
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki açıklamayı örneklendiren
bir cümledir?  Sıralı cümleler birbirine virgül veya noktalı virgülle bağlanırken
bağlı cümleler bağlaçlarla birbirine bağlanır.
A) Kadın, karşılarında bağıra bağıra konuşuyor, masada oturanlarsa
sessizce onu dinliyorlardı.
B) Elleriyle gözyaşlarını sildi, hayat hikâyesini kaldığı yerden anlat-
 Bağlı cümlelerde herhangi bir öge ortaklığı varsa bağımlı bağlı,
maya başladı.
öge ortaklığı yoksa bağımsız bağlı cümle olur.
C) Aradık taradık, sonunda aradığımız gibi bir ev bulduk.
D) Çocuk, kitaplarını çantasından çıkardı, sırasının üzerine yerleştir- R Evden oldukça erken çıkmıştım ama yine de otobüsümü ka-
di. çırdım.
E) Müdür, masadaki çaydan bir yudum aldı, sonra yeniden işlerine
R Bütün gece açık lokanta aradılar fakat şehirde tüm iş yerleri
daldı.
kapanmıştı.
R Üstüne kalın bir şeyler aldı ve yağan kara aldırmadan yola ko-
Çözüm:
yuldu.
R Galatasaray’a bir puan yetiyordu ancak öbür takımlar üç
puan almak zorundaydı.

analiz 4
örnek 5
(I) Eğitim, gerçekleştirildiği ortamlar göz önüne alındı­ğında iki baş-
Aşağıda verilen cümlelerde öge ortaklığı olan cümleyi ve varsa lık altında incelenebilir. (II) Bunlardan infor­mal eğitim, okul dışın-
ortak ögeyi yazalım. daki eğitimi kapsar ve “kültürleme” yoluyla gerçekleşir. (III) Belli bir
plan ve uygulamanın söz konusu olmadığı bu eğitim türüne, aynı
1. Konuşa konuşa geldiler, ahşap evin önünde zamanda “doğal eğitim” de denmektedir. (IV) Formal eğitim ise eği-
durdular. tim ku­rumlarında gerçekleştirilir, öğretmenin de dâhil olduğu belli
2. İnsan insandan korkmaz, utanır. kural ve uygulamalara göre düzenlenir. (V) Bu eğitim türüne aynı
zamanda “biçimsel eğitim” de denilmektedir.
3. Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda ve-
4. Ben eve döndüm, annem çarşıda kaldı. rilenlerden hangisi yanlıştır?
5. Yemeği ben yapayım, sen tabaklara koyarsın.
A) I. cümle, yüklemi geniş zamanlı birleşik bir cümledir.
6. Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem göz- B) II. cümle, içinde tamlama olan bağlı bir cümledir.
lü olur. C) III. cümle, kurallı, olumlu bir fiil cümlesidir.
7. Çocuklar salonda oyunlar oynuyor, büyükler- D) IV. cümle, bağımlı sıralı bir cümledir.
se içerde sohbet ediyordu. E) V. cümlenin yüklemi geçişli bir fiildir.
8. Patikalardan zorlukla geçiyoruz, bazen mola da
veriyoruz.
9. Baba oğluna bir bağ bağışlamış, oğul babaya Çözüm:
bir salkım üzüm vermemiş. 
10. Kuş; sabahları kafeste durmadan uçuşuyor,
dışarı çıkmak için çırpınıyordu.

7
ADF 30 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 13: Cümle Türleri

1. I. Toplumsal gerçeğin en önemli özelliği, dinamik olmasıdır. 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemin türüne göre öte-
II. Batı Anadolu’nun en büyük mozaiği İzmir’de bulundu. kilerden farklıdır?

Numaralanmış cümlelerin ortak özelliği aşağıdakilerden

A) Kıymetli iş adamı, ülkemiz için önemli bir değerdi.
hangisidir?
B) Burası, onunla tanıştığımız yerdi.
C) Bu daha önce duymadığımız bir türküydü.
A) Basit yapılı olmaları
D) Her gece yatmadan mutlaka biraz kitap okurdu.
B) Birleşik yapılı olmaları
E) Ben her zaman gerçekten, doğrudan yanayım.
C) Fiil cümlesi olmaları
D) Sıralı cümle olmaları
E) Devrik olmaları

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapıca diğerlerinden fark-

lıdır?

A) Karanlık ve yağmurlu bir gecede doğmuşum bu Anadolu

2. Aşağıdaki dizelerden hangisi, ögelerinin dizilişine göre
köyünde.
kurallı bir cümledir?
B) Uzunca yıllar bu şiirin Anadolu kasabasında memurluk
yaptım.
A) Bu yağmur çocukluğumu hatırlattı bana.
C) Nurullah Ataç, yazarlığımın ilk yıllarında bana destek olan-
B) Karanlıktan çok korkardım küçüklüğümde.
lardandı.
C) Adın söylenmemiş bir destan gibidir dillerde.
D) Karşı tepelerden birinin kenarı ayın şavkından kızarmıştı.
D) Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.
E) Tanpınar’ın sağlam bir tarih bilincine dayanan geniş bir
E) Geçtiğin sokaklar şavkınla ışır gecelerde.
kültürü vardır.

7. “Sayısız dudaklar onun adını maddesiz neylerden üflüyorlar-

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca ötekilerden farklı-
dı.” cümlesinin niteliği aşağıdakilerden hangisidir?
dır?

A) Bileşik, düz, olumsuz, fiil

A) Sonunu düşünen kahraman olamaz.
B) Basit, düz, olumlu, fiil
B) Adam hem bilgisiz hem deneyimsizdi.
C) Bileşik, devrik, olumlu, isim
C) Böylesini hiçbir yerde bulamazsınız.
D) Bileşik, düz, olumlu, fiil
D) Aradığınız kitap maalesef bizde yok.
E) Basit, düz, olumsuz, isim
E) Hem yemek yedirdi hem de parayı verdi.

8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bağımsız sıralı bir cümle-

dir?
4. Her doğan günün bir dert olduğunu,
İnsan bu yaşa gelince anlarmış.
A) Dönüp dolaşıp bu şehre geleceksin sonunda, başka bir şey
Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylene- umma.
mez? B) Dosyaları masadan aldı, elindeki çantanın içine koydu.
C) Elleri ayakları buz kesildi, soğuk bir ter boşandı bütün vü-
A) Birinci dize tümüyle belirtili nesnedir. cudundan.
B) Yapısına göre sıralı bir cümledir. D) Türk halk müziğini sever, çocuklarının da severek dinleme-
C) Yüklemine göre fiil cümlesidir. sini isterdi.
D) Yüklemin yerine göre kurallıdır. E) Bahar gelince buraları yemyeşil oluyor, insana huzur veri-
E) Birden fazla yan cümlecik kullanılmıştır. yor.

1-A 2-D 3-E 4-B 5-D 6-E 7-B 8-C

ADF-30 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-30’u çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 14: ANLATIM BOZUKLUKLARI
SÖZCÜK DÜZEYİNDE ANLATIM BOZUKLUĞU
Anlatım bozukluklarını sözcük düzeyinde (anlamsal yönden) ve
cümle düzeyinde (dil bilgisi yönünden) olmak üzere iki bölümde
incelemek mümkündür.
SÖZCÜK DÜZEYİNDE
(ANLAM YÖNÜNDEN)
ANLATIM BOZUKLUĞU
 Cümleyi oluşturan sözcüklerin anlamsal bir bütünlük taşımasına
“bağdaşıklık” denir.
Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması
 Bir sözcüğün anlamca uygun olmayan bir cümlede kullanılması-
dır.
 Okunuşu, yazılışı birbirine benzeyen veya yakın anlamdaki söz-
cüklerin birbiriyle karıştırılması yanlışlığa yol açar.
 Aynı anlamı karşıladığı halde, biri olumlu diğeri olumsuz bir
durumu karşılayan sözcüklerin birbirlerinin yerine kullanılması
anlatım bozukluğuna yol açar.
R Tarihte bu uluslar, öteki ulusların arasına kaynaşmışlardır.
(yanlış)
(Tarihte bu uluslar, öteki ulusların arasına karışmışlardır.)
R Teknoloji ne kadar artarsa (gelişirse) da el emeğinin önemi
azalmıyor.
R Yemeğini erken yemesi gerektiği halde, hasta bu yasağa (ku-
rala) uymuyor.
R O yıl Marmara’ya inanılmaz çoğunlukta (çoklukta) bir balık
akını oldu.
R Erken teşhis edilemeyen bu hastalıktan ölme şansı (olasılığı)
oldukça yüksektir.
R Arabayı süratli kullanması onun kaza yapmasını sağladı.
(yapmasına neden oldu)
R Fiyatlar çok pahalı (yüksek) olduğu için satışlar çok durgun.
R Futbolcuların sahada uygunluk (uyum) içinde oynamaları
başarıyı getirir.
1
ADF 31
örnek 1
Aşağıdaki cümlelerde yanlış anlamda kullanılan sözcüğün altı-
nı çizip boşluğa doğrusunu yazalım.
1. Diziler genellikle kadınlarda bağlılık yapıyor.
2. Sınıfa yeni gelen arkadaşımız çok çekimser
davranıyordu.
3. Bu binalar birbirine çok yaklaşık yapılmış.
4. Soğuktan dolayı ellerim tahrip oldu.
5. Yetkin bir ağızdan açıklama bekli­yoruz.
6. Dünden itibaren etkili olan sis vapur seferleri-
ni de aksattı.
7. Bu bölgemizde zamanında birçok etken ya-
nardağ varmış.
8. Öğretmen kendisini bize tanıştırdı.
9. Çok ders çalışmasına karşılık istediği puanı
alamadı.
10. Ekonomileri daha çok yetiştirdikleri hayvancı-
lığa dayalı.
11. Telefon keşfedilmeden önce insanlar birbirle-
riyle nasıl iletişim sağlardı?
12. Hiçbir zaman düşüncelerinizle eylemleriniz
birbiriyle çakışmamalıdır.
13. Vatanına ve milletine bağımlı nesiller yetiştir-
mek amacındayız.
14. Bu geceki maçı kazanabilme olanağımız yüz-
de ellidir.
15. Halfeti’nin kendine özgün bir coğrafi güzelliği
vardır.
16. Babam 1 Ocak 1955 yılında dünyaya gelmiş.
17. Şehir meydanındaki anıt bugün hizmete açı-
lacak.
ADF 31 TÜRKÇE ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları

uygulama 1 dikkat
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözün yanlış anlamda kulla- Cümleden atıldığında cümlenin anlamını bozmayan yardımcı
nımından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yoktur? eylemin kullanılması da anlatımı bozar.

A) Maslak’tan sonra yolun iki tarafını da mis kokulu çam ağaçları

R Hepinizin sınavı kazanacağınızı umut ediyorum. (umuyorum)
kapsar.
B) Toroslar ve Çukurova bu sanatçımızın yaşantısında önemli bir R Ödüllerini alacak öğrenciler salona sırayla giriş yaptılar. (girdiler)
yer tutar.
C) Çocuklar, erken yaşlarda basketbol oynarsa boyları hızla büyür.
D) Sanatçılar arasında ayrıcalık yaparsanız edebiyattan tat alamaz- dikkat
sınız.
E) Bahçenin boş yerlerine badem fidanı dikmeniz iyi olur. Aynı anlamı veren ek ve sözcüklerin aynı cümlede kullanılması
da anlatımı bozar.

R Türkçede, Arapça ve Farsça dillerinden gelmiş sözcükler oldukça

Çözüm:
fazladır.
(-ça eki dil anlamında kullanılmıştır.)

R Hava kirliliğinin nedenlerinden biri de fabrikaların yerleşim yer-

lerine yakın olmasındandır.
(“neden” sözcüğü “-dan” ekiyle anı anlamı vermektedir.)

R Eğer konser biletini almamış olsaydım bu geziden vazgeçerdim.

(“Eğer” sözcüğü ile “-sa” koşul eki aynı anlamı taşımaktadır. )

dikkat
Sözcüğün Gereksiz Kullanılması İkilemelerdeki anlamdaş sözcükler (yalan yanlış), pe­kiştirme
 Aynı anlama gelen sözcüklerin ya da eklerin aynı cümlede kulla- görevindeki “kendi” zamiri gereksiz sözcük değildir.
nılması anlatım bozukluğuna neden olur.

 Eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması “duruluk” ilkesine

aykırıdır.
uygulama 2
 Gereksiz sözcük cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bo-
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, gereksiz sözcük kullanımın-
zulmaz.
dan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yoktur?

A) Dışarıya ihraç ettiğimiz sanayi ürünleri artıyor.

B) Teklifimizi mecburen kabul etmek zorundaydı.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler / söz öbekleri gereksiz C) Çocuğun kulağına alçak sesle bir şeyler fısıldadı.
kullanılmıştır. D) Arapça ve Farsça dilleri birbirine benzemekte.
R İşe geç geleceğini hiç olmazsa haber verseydin bari. E) Son baktığımız ev, bütçemize uygun sayılır.

R Bu davranış insandan insana göre değişir. Çözüm:

R Yetersiz kalan ilgi yoksunluğundan bu sanat unutulmuş.

R Çok çalıştığımız için başarı grafiğimiz ister istemez yükseliyor.

R Takımlardan biri, ötekinin bitmek bilmeyen karşılıklı saldırılarına

daha fazla dayanamadı.

 Her belirti hastalık demek anlamına gelmez.

2
ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları
örnek 2
Aşağıdaki cümlelerde gereksiz kullanılan sözcüğün altını çize-
lim.
1. Bu kitap bütün insanlık için önemli evrensel değerler içeriyor.
2. Geçtiğimiz yaz kendi otobiyografisini yazmaya karar vermişti.
3. Kültür mirası yapılarımızı muhafaza edip korumalıyız.
4. Ninem onca yıldan sonra beni görünce hemen tanıyıverdi.
5. Okullarımızda kitaplar öğrencilerimize ücretsiz olarak bedava
dağıtılıyor.
6. Onlarca tonluk ağırlıktaki aracı tek başına çekiyordu.
7. Kitaplar, çocukların hem sözcük dağarcıklarını genişletir hem
de aynı zamanda ufuklarını açar.
8. Gördüğü korkunç kabus yüzünden sırılsıklam olmuştu.
9. Yağmur sabaha değin aralıksız yağdı.
10. Öğretmen masaya vurunca ani bir refleksle irkildim.
11. Bu rejim programı sayesinde birçok hastasını zayıf ettiğini
duyduk. (zayıflattığını)
12. Büyüklerinizin geçmiş deneyimlerinden yararlanmalıyız.
13. Tüm herkesin bayramını en içten dileklerimle kutlarım.
14. Ablamın bu hareketi benim için beklenmedik bir sürpriz ol-
muştu.
15. ÖSYM merkezinden yapılan açıklamaya göre sınav sürelerin-
de değişiklik olmuş.
16. Ege Bölgesi’ndeki çıkan yangınlar kontrol altına alındı.
17. Öğretmen yüksek sesle bağıran öğrencilere kızdı.
18. Kaybolan çocuk, parka annesiyle birlikte geldiğini söyledi.
19. Her şey sanki gözlerimin önünden bir film gibi geçti.
20. Fizikteki birçok soruyu hazır formüler kullanarak çözüyorum.
21. Sokak hayvanlarını seviyor ve onları besliyor.
TÜRKÇE ADF 31
uygulama 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu var-
dır?
A) Zarftan bir mektup, bir de fotoğraf çıktı.
B) Ondan böyle bir yalanlama olayı beklemiyordum.
C) Çocukluğumdan beri bu mahallede oturuyoruz.
D) Toplantıya katılanlara meyve suyu ikram edildi.
E) Evimize taşındık ama hâlâ yerleşemedik.
Çözüm:
Çelişen İfadelerin Birlikte Kullanılması
 Kesinlik ve ihtimal ya da yaklaşıklık ve tamlık bildiren sözcüklerin
bir arada kullanılmasıdır.
 Aşağıda verilen cümlelerde kesinlik ve ihtimal anlamlı sözcükler
bir arada kullanıldığı için anlam çelişkisi vardır.
R Elbette o da bizimle gelmek istiyor olabilir.
R Bu golleri atacağını kesinlikle biliyor olmalı.
R Bu apartmanda yaklaşık tam yirmi yıldır oturuyoruz.
uygulama 4
Ailemden her ayrıldığımda gözyaşlarım yavaşça yanaklarımdan sü-
zülüverirdi.
Bu cümledeki anlatım bozukluğunun bir benzeri aşağıdaki
cümlelerin hangisinde vardır?
A) Babam belki sonradan düğünü katılabilir.
B) Sigara size yarardan çok zarar sağlar.
C) Dilimizdeki Arapça sözcüklerin sayısı çok geniştir.
D) Mutlaka o yeşil gözlü kızla bir gün karşılaşabilirim.
E) Ölmüş şehitlerimizin ruhlarına adayalım dualarımızı.
Çözüm:
3
ADF 31
Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
 Bir sözcüğün cümlenin akışına veya anlamına uygun yerde kul-
lanılmamasıdır.
R Alınan bu kararlar, savaşta askerlerin daha çok ölmesine ne-
den oldu.
“daha çok” sözcükleri bu cümlede zarf olarak kullanılmıştır.
Ancak daha çok ölmek diye bir ifade biçimi yoktur ve yanlıştır.
Ölmek bir kere olur. Cümlenin doğru biçimi şöyle olmalıdır:
“Alınan bu kararlar, savaşta daha çok askerin ölmesine neden
oldu.”
R Yarışmaya birbirinden güzel altmış beş ülkenin mankeni katı-
lıyor.
Bu cümlede kastedilen birbirinden güzel olan altmış beş ülke
gibi duruyor. Ancak aslında manken olmalıdır.
Cümlenin doğru biçimi şöyle olmalıdır:
“Yarışmaya altmış beş ülkenin birbirinden güzel mankeni ka-
tılıyor.”
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcükler yanlış yerde kullanıl-
mıştır.
R Alkollü araç kullandığı için ehliyetine el konuldu.
R Geçen hafta kaybolan arkadaşımın kitabını buldu.
R Her Allah’ın günü yarım saat otobüs bekliyorum.
R Zincirsiz yola çıkan sürücüler, görevliler tarafından uyarıldı.
R Kuyumcu soygununa katılan üç silahlı adam kıskıvrak yakalandı.
R Türkiye dışında ilk akla gelen futbol takımı sizce hangisidir?
R İzinsiz okuldan ayrılmak bir disiplin suçudur.
R Trafikte olur olmaz sürücülerle tartışmaya girmeyin.
R Her çeşit ana yasa dışı faaliyete karşı tedbirleri almak devletin
görevidir.
R Tevfik Fikret 110. ölüm yıldönümü için çeşitli etkinlikler yapıla-
cak.
R Düzenlenen bir törenle emekli olan öğretmenlerimize plaket ve-
rildi.
R Üçüncü kuşak olan Türk işçilerinin çocukları bu ülkenin eğitim
sistemine katılmalıdır.
R Cumhurbaşkanı, Rusya’ya bu yılın yedinci büyük gezisini yapı-
yor.
TÜRKÇE ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları
uygulama 5
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yerinde kullanılmamış bir
sözcük vardır?
A) Öğretmen olarak doğduğu bu kasabaya yirmi yıl sonra döndü.
B) Dedem, erikler çiçek açar açmaz köyün yolunu tutardı.
C) Laf taşıyarak aralarının bozulmasına o da bir katkıda bulundu.
D) Bina sakinleri araçlarını bina girişine katiyen park etmesin.
E) Yazdığı her romanda mutlaka yaşadığı şehirden söz eder.
Çözüm:
örnek 3
Aşağıdaki cümlelerde yanlış yerde kullanılan sözcüğü doğru
yere yazalım.
1. Bu iş yerine her adımımı attığımda ayağım
geri geri gidiyor.
2. Roman deyince edebiyatımızda ilk akla ge-
len kimdir sizce?
3. Tüm sınıftaki öğrenciler deprem tatbikatı için
okulun bahçesine indirildi.
4. Sözünü ettiğiniz olay hakkında kısaca hatırla-
dıklarımı anlatayım.
5. Yeni durağa gelmiştim ki otobüs geldi.
6. En iyi çayı demleyen benim annemdir.
7. Bütün gün gördüğü kâbusun etkisindeydi.
8. Fazla güneşte kalınca biraz kararmışsın.
9. Sürekli geçen hafta gezdiği yerleri anlatıyor-
du.
10. Çok televizyona çıkan sanatçılardan değilim.
11. Başkan, henüz eylülde adaylığını koyup koy-
mayacağını bildirmedi.
12. Bir türlü görüşülmek üzere kurula getirilme-
yen bu dosya artık tartışılmalıdır.
4
ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları TÜRKÇE ADF 31

Deyimin Yanlış Kullanılması örnek 4

 Deyimin anlamına uygun şekilde kullanılmamasından kaynakla-
Aşağıda verilen deyimlerdeki yanlışlıkları bulalım.
nan bozukluklardır.

 Deyimler kalıplaşmış sözcükler olduğu için aynı anlama gelse 1. Kadıncağızı öyle çökmüş bir biçimde görün-
bile sözcükler eş anlamlıları ile değiştirilemez. ce âdeta içim ezildi.
2. Doktor, yardım etmek için elinden geleni ar-
R Günün sonuna doğru çocukların midesi iyice zil çalmaya baş-
ladı. dıma koymayacağını söyledi.

Bu cümlede geçen deyim yanlış kullanılmıştır. Çünkü kullanı- 3. Arkadaşınızı gözüm bir yerden sıyırıyor daha
lan deyimin doğrusu “karnı zil çalmak”tır. önce görmüş gibiyim.
R Galatasaray’ın bu sefer şeytanın ayağını kırması bekleniyor. 4. Tüm öğrenciler kulak kabartmış öğretmeni
(şeytanın bacağını kırmak) dikkatle dinliyordu.
5. Konser salonunda pek kimse yoktu ortalık
âdeta ana baba günüydü.
dikkat
6. Adı sanatçıya çıkmış birçok insan devletten
Deyimin cümlenin bildirdiği anlama uygun kullanılmaması an-
hâlâ maaş alıyor.
latımı bozar.
7. Dayım boğazına çok düşkündür armudun
R Soner Öğretmen, o kadar zayıflamış ki yüzünden kan dam-
lıyordu sanki. sapı üzümün çöpü demez.

“yüzünden kan damlamak” çok sağlıklı olmak, sağlığı yü- 8. Sinirden içi içine sığmıyor odanın bir köşesin-
zünün renginden belli olmak, anlamındadır. Ancak cümle- den öbür köşesine dolanıyordu.
de belirtilen anlam zayıflamaktır. 9. Sınavı kazandığını öğrenince etekleri iyice
R Benim yaptığım iyiliklere hep göz yumdular. tutuşmuştu.
“göz yummak” kusurları hoş karşılamak, görmezden gel- 10. Pala dayının mekânına her pazartesi gittikle-
mektir.
rine göre maymun iştahlılar.
11. Bir kaşık suda fırtına koparmanın anlamı yok
bence.

analiz 12. Benim sözlerime alınıp bana gönül verdiğini

bilmiyordum.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yerinde kullanılmamış bir de-
yim vardır? 13. Anneme bu apartmandaki bütün kadınlar
dert yakınır, sorunlarını anlatır.
A) Evi yanan kadın ağlıyor, bir yandan da “İçim yanıyor dostlar!”
14. Torunu doğunca annem bizim pabucumuzu
diye bağırıyordu.
çatıya attı.
B) Kaza yerinde, herkes panik halindeyken o kılını bile kıpırdatmıyor­
du.
C) Odacı Süleyman Efendi, yeni gelen müdür için: “Canı tez birine
benziyor.” dedi.
D) Ev sahibi, konuklarına bakıp: “Bu ne şıklık böyle!” deyince Ayşe
üstüne alındı.
E) Sorduğum herkes, onun, sözünün eri bir kişi oldu­ğunu söylüyor. dikkat
Çözüm: Atasözleri de deyimler dibi kalıplaşmış sözlerdir. Bunlarında
anlamına uygun cümlelerde kullanılması veya sözcüklerinin
değiştirilmesi anlatım bozukluğuna yol açar.
R Deveyi yardan uçuran bir tutam yeşilliktir. (ottur)
R Baş nereye giderse kol da oraya gider.
(ayak oraya gider)

5
ADF 31 TÜRKÇE ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları

Düşünce-Mantık veya Sıralama Yanlışlığı örnek 5

 Cümledeki söz öbeklerinin yanlış sıralanması mantıksal tutarsız-
Aşağıda verilen cümlelerdeki mantıksal tutarsızlık veya sırala-
lık oluşturur.
ma yanlışı varsa “+” koyalım.

1. Çok acıkmıştı bütün tencereyi hatta tabağı bir çırpı-

R Patates soymayı geçtim, yemek bile yapamaz. da bitirebilirdi.
Bu cümlede bir sıralama yanlışı yapılmıştır. Önem derecesine 2. İkinci yarıda iyi bir oyun sergileyemezsek berabere
bakıldığında yemek yapmak patates soymaktan daha kolay-
kalabilir dahası yenilebiliriz.
mış gibi anlaşılmaktadır. Ancak tam tersi bir durum olması
gerekiyor. Cümle “Bırakın yemek yapmayı, patates bile soya- 3. Sayın misafirler, otobüsünüz hareket halindedir lüt-
maz.” biçiminde olmalıdır. fen, yerlerinizi alınız.
4. Milli takımın forveti ayağına gelen yüzde yüzlük golü
kaçırdı.
5. Gelecek haftanın önemli programlarından bazılarını
sizlere hatırlatmaya çalışalım.

Aşağıda verilen cümlelerde mantıksal tutarsızlık söz konusu-

dur.
uygulama 6
R Teklif edilen yasa, 352 oya karşı 124 oyla kabul edildi. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mantık veya sıralama yanlışı
“Teklif edilen yasa, 124 oya karşı 352 oyla kabul edildi.” söz konusudur?

R Türk Telekom Stadı’ndaki ilk maçta seyirci rekoru kırıldı.
“Maç ilk kez oynanmışsa karşılaştırılacak başka bir maç da olmadı-
ğına göre kıyaslamada mantık yoktur.”
R Öğrenciler, aşırı yoğunluktan haftanın on beş günü ders çalışa-
mıyor.
“Haftada yedi gün vardır, on beş gün yanlış bir ifadedir.”
R Dedem artık doksan yaşını buldu, ayakta kalmak şöyle dursun
yürümekte bile zorluk çekiyor.
A) Bu yıl bırakın dışarıda gezmeye tatile bile çıkmaya vaktim olma-
dı.
B) Onu iki yıl boyunca her sabah evden okula kadar ben götürür-
düm.
C) Dün geceden beri yağan kar, şehri bembeyaz bir örtüye bürün-
dürdü.
D) Okuduğu kitaplardan edindiği bilgileri yaşamında da kullanıyor-
du.
E) Hayatta, koşmak için önce emeklemeniz gerekmiyor mu?

“Dedem artık doksan yaşını buldu, yürümek şöyle dursun ayakta Çözüm:
kalmakta bile zorluk çekiyor.”

R Bizim takım bırakın Süper Lig’de Şampiyonlar Ligi’nde bile top

koşturamaz.

“Bizim takım bırakın Şampiyonlar Ligi’nde, Süper Lig’de bile top

koşturamaz.”
Cümlede Anlam Belirsizliği
R Anlatmaya gerek yok, görüyorsunuz; buranın dehşet bir güzelli-
 Herkesin verilen cümleden farklı yorumlar çıkarması cümlenin
ği var.
anlamını bozar.
“Dehşet, bir tehlike veya korkunç bir şey karşısında duyulan ürkün-
 Bu tür cümlelerde birden fazla anlam vardır, dolayısıyla verilmek
tüdür, güzellik gibi olumlu bir sözcüğün ifadesinde kullanılamaz.”
istenen düşünce tam anlamıyla anlaşılmaz.
R Alfabeyi ezbere okumayı geçtim, iki kelime okuyamaz.  Zamir eksikliği, noktalama yanlışlığı ve karşılaştırma yanlışlığı
cümlede anlam belirsizliğine yol açar.
“İki kelime okumayı geçtim, alfabeyi ezbere okuyamaz.”

6
ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları TÜRKÇE ADF 31

Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan örnek 6

Bozukluklar
Aşağıdaki cümlelerdeki bozukluğun nedenini karşılarına ya-
 Kişi zamirinin kullanılmadığı bazı cümlelerde anlam belirsizleşir zalım.
bu da anlatım bozukluğuna yol açar.
1. Gelecek haftadan beri bölgemizde yoğun kar
R Yarışmada birinci olduğuna sevindim.
yağışı olacak.
(senin birinci olduğuna mı onun birinci olduğuna mı belli değil.)
2. Arkadaşımız otuz yaşında bir öğretmenle ev-
R Dinlemek istemiyorum çünkü bana ne diyeceğini tahmin edi- lendi.
yorum. 3. Boğaz’ın girişine yapılan anıt iki hafta sonra
“…..senin ne diyeceğini / onun ne diyeceğini biliyorum.” hizmete açılacak.
4. Teknik direktör, maçı kaybetmelerine rağmen
R Teklifini kabul ettiğini duydum. iyi oynadıklarını savundu.
(Senin kabul ettiğini / onun kabul ettiğini…) 5. Özellikle Balıkgöl ve çevresindeki çarşı, turistler
tarafından ilgi çekiyor.
6. Eminim siz de bu sözünü ettiğim kitapları oku-
muş olmalısınız.
Noktalama Eksikliğinden Kaynaklanan 7. Yanılmıyorsam, onunla tanışıklığı olduğunu
Bozukluklar tahmin ediyorum.
 Virgülün kullanılmadığı durumlarda anlamın belirsizleştiği bo- 8. Bizler; ölmek üzere olan, can çekişen bir sanat
zukluklardır. dalını canlandırmak için uğraşıyoruz.
9. Vali Bey, birkaç gün içinde yapımı tamamlanan
 Bazı örneklerde kesme işaretinin kullanılmaması da belirsizliğe
köprüyü açacak.
yola açar.
10. Bu aşkın sonu hiç iyi bitmeyecek gibi geliyor
R Bayan satıcıya vitrinde gördüğü kazağın eşini almak istediği- bana.
ni söyledi.
11. Teklifimi kabul ettiğini duyunca havalara uç-
Sözü edilen “bayan” müşteri mi yoksa satıcı mı belirsizdir. tum.
“Bayan” sözcüğünden sonra virgülün konulması cümleyi
düzeltir. “Bayan,satıcıya…” 12. Osmanlıda kadının önemli bir yeri vardı.

R O romanıyla yeni bir çığır açtığını söylüyor. 13. Aramızda çıkan ikilemi çözmek için bir araya
“O” ifadesi kişi zamiri mi yoksa işaret sıfatı mı belli değil. Cüm- geleceğiz.
le “O, romanıyla yeni bir çığır açtığını söylüyor.” biçiminde ol- 14. Ben, vejetaryenim salatadan başka bir şey yiye-
malıdır. miyorum, su içmeyi saymazsak.
15. Bu kurumda kalmamın nedeni çalışanların çok
sıcak olmasındandır.
16. Bu yörenin elmasıyla ünlü olduğunu biliyor-
Karşılaştırma Yanlışlığı
dum.
 Ben, annemi kardeşimden çok seviyorum. 17. Sınav sürecinin dolmasını beklemeden cevap
Kim, kimi kimden fazla seviyor belli değil. kâğıtlarınızı verebilirsiniz.
18. Bu yolda hız yapanlar kendilerini parçalanmış
 Dedem Ali’ye benden daha fazla değer veriyor. veya ölü olarak bulabilirler.
Dede mi yoksa sözü söyleyen mi daha çok değer veriyor belli değil. 19. Bu zamanda haksızlık kazanç elde eden birçok
iş sahibi var.
 Hemşire bana kraliçe gibi davranıyor. 20. Çocuk yaşı geliştikçe iyice huysuzlaşıp çekilmez
Kraliçe gibi olan hemşire mi hasta mı belli değil. oluyor.

7
ADF 31 ANALİZ TESTİ ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları

1. Çocuğun küçük yaşlardan itibaren yaşıtındaki akranlarıyla oy- 5. Eminim seninle çalışmak onun için kolay değildir sanırım.
naması, gelişimi için olumlu sonuç verir. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerden
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişiklikle- hangisinden kaynaklanmaktadır?
rin hangisiyle giderilebilir?
A) Gereksiz sözcük kullanılmasından
A) “yaşlardan itibaren” yerine “yaşlardan beri” sözü getirilerek B) Noktalama yanlışlığından
B) “verir” yerine “kazanır” sözü getirilerek C) Çelişen sözcüklerin kullanılmasından
C) “yaşıtındaki” sözcüğü atılarak D) Deyimin yanlış kullanılmasından
D) “çocuğun”daki tamlayan eki atılarak E) Sıralama yanlışlığından
E) “gelişimi” yerine “gelişimsel” sözcüğü getirilerek

2. Yeşilay Derneği, zararlı alışkanlıklara bağımlı olarak ortaya çı-

kan davranışları yok etmeye çalışıyor.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakilerin hangi-
sinden kaynaklanmaktadır?
6. (I) Tahin olarak bilinen şekerleme, susam yağı ve şeker karı-
A) Sözün yanlış anlamda kullanılması şımı ile hazırlanır. (II) Tahin helvası, bazıları için oldukça tatlı
B) Deyimin anlamına uygun kullanılmamasından gelebilir ancak içerisinde çok yüksek miktarda besin maddesi
C) Öznenin sözcük öbeği olmasından bulunur. (III) Özellikle protein, kalsiyum, E vitamini ve fosfat
D) Gereksiz yere sıfat kullanılmasından bakımından zengindir. (IV) Bir de içeriğindeki yemişler düşü-
E) Ortak yan cümle kullanılmasından nüldüğünde faydası daha da artmaktadır. (V) Sırf bu sebebi
nedeniyle bile hem sporcular hem de çocuklar için oldukça
faydalı ve besleyici bir yiyecektir. 
Yukarıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu var-
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu dır?
yoktur?

A) Aile, insanın fıtratına uygun bir dayanışma ve paylaşma ku- A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
rumudur.
B) Arkadaşları arasında da en iyi yaptığı işlerle sevilir sayılır
duruma düştü.
C) Derse geç kaldığım için çarçabuk arabaya biniverdim.
D) Manavlık mesleği hakkında ne düşündüğünüzü öğrenmek
istiyoruz.
E) Dünkü yağmurdan sonra Edirne ve çevre ilçeler su seli al-
tında kaldı.
7. I. Öğrencilerime konuyu ayrıntılı bir biçimde özetlemeye ça-
lıştım.
II. Geçen hafta doğum yapan dayımın eşini ziyarete gittik.
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu III. Yetiştirme yurduna müdür olduğunu söylediler.
vardır? IV. Vatanlarını terk edip gelen insanlara Batı elini açmalıdır.
A) Beğendiğimiz o arabayı satın aldık, bugün de resmi işlem- Numaralanmış cümlelerde aşağıdaki yanlışlıklardan han-
leri yapacağız. gisi yoktur?
B) Küçük çocuğun ölçülerine göre bir elbise arıyordum.
C) Ülkemizdeki eğitim anlayışı, yalnızca “öğretim” yapmayı A) Deyimin yanlış kullanımı
öngörmektedir. B) Sözün yanlış anlamda kullanılması
D) Öğretmenler, bu konuda görüş alışverişinde bulundular. C) Anlamca çelişen sözcüklerin kullanılması
E) Öğrencilerimizin aldığı bu başarı bizler için övünç kaynağı D) Sözün yanlış yerde kullanılması
olmuştur. E) Zamir eksikliği

1-C 2-A 3-A 4-E 5-C 6-E 7-B

ADF-31 ile konuyu kavradınız. Şimdi

8
ASF-31’i çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.
turkce ÜNİTE 14: ANLATIM BOZUKLUKLARI
ADF 32
CÜMLE DÜZEYİNDE ANLATIM BOZUKLUĞU
CÜMLE DÜZEYİNDE R Gözlerim artık eski gibi iyi görmüyorlar.
(DİL BİLGİSİ YÖNÜNDEN) Bu cümlede insan dışı bir varlık özne olduğu için yüklem tekil
ANLATIM BOZUKLUĞU olmalıdır.

 Bu bölümdeki anlatım bozuklukları bağlaşıklık yanlışlığı olarak

kabul edilir.
 İnsan dışı varlıklar kişileştirilirse yüklem çoğul olabilir.

R Bahçeye girdiğinde bütün ağaçlar saygısından boyun eğdi-

 Dilsel bozukluklar; özne-yüklem uyumsuzluğu, eklerle ilgili yan-
ler.
lışlar, öge eksikliği, yüklem eksikliği, tamlama yanlışları, bağlaç
yanlışları olarak incelenir.

 Sayı sıfatları, belgisiz zamirler, insan dışı varlıklar ve soyut du-

rumlar özne olduğunda yüklem tekil olur.
Özne - Yüklem Uyumu
 Cümleyi oluşturan ögelerin; özne ve yüklemin şahıs uyumu, R Sanatsever beş arkadaş, yeni bir oyun sahnelemek için çalış-
olumluluk olumsuzluk uyumu bakımından doğru olmalıdır. ma yapıyorlar. (yapıyor)

Özne sayı sıfatı olduğu için yüklem tekil olmalıdır. Bunun için
 Özne “ben ve diğer şahıslardan” ise özne “biz”e göre çekimle- verilen cümlenin yüklemindeki çokluk eki atılmalıdır.
nir.

R Bu işin aslını sadece ben ve Aslı biliyor. R Bu tür duygular gözlerimi yaşartırlar.

Bu cümlenin şahıs uyumunun sağlanması için “Bu işin aslını Bu cümlede soyut bir kavram özne olduğundan yüklem tekil
sadece ben ve Aslı biliyoruz.” biçiminde olmalıdır. olmalıdır.

 Özne “sen” ve “o” ise yüklem “siz” e göre çekimlenir.

R İşiniz bittikten sonra sen ve o benim odama geleceksin. dikkat

Bu cümlede özne sen ve o yani II. tekil ve III. tekil şahıslardır. Topluluk adı özne olursa yüklem tekil olmalıdır.
Yüklemin de II. çoğul şahsına göre çekimlenmesi gerekir. R Millet, kendisi için yapılan iyi işleri her zaman takdir ederler.
(yanlış)
Cümlenin doğrusu: “İşiniz bittikten sonra sen ve o, benim oda-
R Millet, kendisi için yapılan iyi işleri her zaman takdir eder.
ma geleceksiniz.”
(doğru)
R Sen ve küçük kardeşin vakit kaybetmeden dedenizin çiftliği-
ne gideceksin.

“Sen ve küçük kardeşin vakit kaybetmeden dedenizin çiftliğine

gideceksiniz.”  “herkes, hepsi” özne olduğunda yüklem tekil ve olumlu olur;
“kimse, hiçbiri, hiç kimse” özne olduğunda yüklem tekil ve
olumsuz olur.
Tekillik-Çoğulluk Uyumu
R Herkes bir yerlere koşturuyor, kimse kimseyi görmüyordu.
 Özne insan olursa yüklem tekil veya çoğul olabilir.
R Hiçbiri söylenenlere kulak asmıyor, hepsi doğru bildiği işi
R Öğrenciler on beş günlük ara tatilden sonra okullara döndü.
yapmaya devam ediyordu.
(döndüler.)

1
ADF 32 TÜRKÇE ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları

analiz 1 analiz 2
Hiç kimse ona yardım etmemiş, sadece acıyan gözlerle bakmıştı. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu var-
dır?
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerden
hangisiyle giderilebilir?
A) En çok sevdiği şey, sahilde tek başına yürümekti.
B) Seni tanıyan herkes, senden övgüyle söz ediyor.
A) “sadece” yerine “yalnız” sözcüğü getirilerek
C) Amacı, arkadaşlarını ikinci, kendisini birinci plana çıkarmaktı.
B) “etmemiş”ten sonra “herkes” sözcüğü getirilerek
D) Beğenmediğim özelliklerinden biri de kendini çok övmesiydi.
C) “etmemiş” yerine “yapmamış” sözcüğü getirilerek
E) Eski dostlarıyla da sık sık görüşmek istemezdi.
D) “ona” sözcüğü atılarak
E) “sadece” sözcüğünden sonra “onu” sözcüğü getirilerek

Çözüm:

Çözüm:

örnek 1
Aşağıdaki cümlelerdeki bozuklukları giderelim.

Yüklem Eksikliği 1. Ne sen beni unut ne de ben seni.

 Bir cümlede ortak öge kullanılırken bu ögelerin, cümleyi oluştu- ..............................................................................................................................................................................................

ran diğer unsurlarla örtüşmesi gerekir.

 Birden fazla yargısı olan cümlelerde iki cümlenin bir yükleme 2. Son durağa geldiğimizde otobüste bir ben bir de o yaşlı adam
bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar. kalmıştı.

..............................................................................................................................................................................................
R Göz doktoruna hiç ya da çok seyrek gidiyorlar.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için hiç sözcü- ..............................................................................................................................................................................................

ğünden önce “gitmiyorlar” sözcüğü getirilmelidir.

3. İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez.
R Yapılanlardan büyük üzüntü duyduğunu ve suçluların ceza-
..............................................................................................................................................................................................
landırılmasını istedi.

Bu cümledeki bozukluğu gidermek için bağlaçtan önce “söy- ..............................................................................................................................................................................................

ledi” sözcüğü getirilmelidir.

4. Bütün gece hem sohbet ettiler hem de kitap, dergi, film izlediler.
R Bazen ben sana borç veririm bazen de sen bana.
..............................................................................................................................................................................................
Bu cümlenin ikinci kısmına “verirsin” yüklemi gelmelidir.
..............................................................................................................................................................................................
R Ya ben İstanbul’u alacağım ya da İstanbul beni.

İkinci bölümün yüklemi “alacak“ olmalı. 5. Yıllarca o bana dert, ben ona mutluluk verdim.

..............................................................................................................................................................................................

2
ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları
Özne Eksikliği
 Birleşik, sıralı ve bağlı cümlelerde ortak kullanılan özne, cümle-
lerden birinin yüklemiyle uyum sağlamadığında özne eksikliği
ortaya çıkar.
R Bu tür dergilerin sayısı gittikçe azalıyor, okunmaz oluyor.
Bu cümlede ikinci cümlenin öznesi olmadığından anlatım
bozukluğuna yol açmıştır. Virgülden sonra “bu dergiler”
sözcüğü getirilmelidir.
R Hiçbiri, Ali Suavi’den başka, ülkede bir ayaklanmayı düşün-
memiş, Padişah’a bağlılığı kutsal bir görev saymıştı.”
Bu cümlenin iki yükleminin de “hiçbiri” sözcüğüne bağlan-
ması anlatım bozukluğuna yol açmıştır. “düşünmemiş” yük-
leminden sonra “hepsi” sözcüğü getirilirse anlam bozukluğu
giderilir.
R Bu film için yüksek bütçe ayrıldı ancak sinemada yeteri kadar
izleyici bulamadı.
Bu cümleye “ancak”tan sonra “film” sözcüğü getirilmelidir.
analiz 3
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu var-
dır?
A) Şiirlerinde bol bol abartılmış sözcükler seçmesi yüzünden hita­
bet havası taşımaktadır.
B) Konuşurken yeterince düşünüp en uygun sözü ve söyleyişi bul-
maya zaman yoktur.
C) Beni okuyanların, kitaplarımda kendinden bir parça bulabilme-
sini, yüreğine seslenen bir şeyler yakalayabilmesini istiyorum. 
D) Resim ve heykel sanatçıları insan elleri üzerinde çok durmuşlar-
dır.
E) Yüzlerce kişinin girip çıktığı büyük bir mağazanın önündeki ge-
niş alanda rastlamıştım ona.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 32
örnek 2
Aşağıdaki cümlelerde geçen anlatım bozukluklarını düzelte-
lim.
1. Dükkânın tamiratı bitince yine hizmetinizde olacak.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
2. Futbolcuların hiçbiri iyi oynamadı, birçok hata yaptı.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
3. Ağaçların bakımı yapılmadı ama yine de meyve verdi.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
4. Yaşlı kadının evi yanınca evsiz kaldı.
..................................................................................................................................................................
5. Çocuğun morali bozuldu ve uzun süre kendine gelemedi.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
6. Bu fotoğrafta gördüğünüz köyün adı nedir, hangi ilimizin
sınırları içindedir?
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Nesne Eksikliği
 Sıralı, bağlı veya girişik cümlelerde, yüklemlerin birine nesne
getirilmesi gerektiği halde nesnenin getirilmemesi nesne eksik-
liğinden doğan anlatım bozukluğu meydana getirir.
R Yasalara göre, paranın üzerine yazı yazmak, yırtmak yasaktır.
Bu cümlede nesneye ihtiyaç vardır. Çünkü “Neyi yırtmak ya-
saktır?” sorusuna cevap olacak öge cümlede yoktur.
Cümlenin düzeltilmiş biçimi, “Yasalara göre, paranın üzerine
yazı yazmak, parayı yırtmak yasaktır.” olmalıdır.
R Konuşmacının düşüncelerine katılıyor, destekliyorum.
Bu cümleye virgülden sonra “konuşmacıyı” sözcüğü getirilir-
se cümle düzelmiş olur.
3
ADF 32 TÜRKÇE ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları

uygulama 1 Dolaylı Tümleç Eksikliği

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne eksikliğinden kaynak-  Birden fazla yargısı bulunan cümlelerde gerektiği durumlarda
lanan bir anlatım bozukluğu vardır? dolaylı tümleç getirilemezse cümlede anlatım bozukluğu oluşur.

A) Temeli sağlam atılan bir aile, geleceğin ve toplumun da en  Bu tür cümlelerde cümleye eklenen sözcüğün sonunda –a,- da,
önemli güvencesidir. -dan durum ekleri olmalıdır.
B) Babalarınızla gerekirse her gün konuşun çünkü gün gelecek on-
R Arkadaşlarının sıkıntı çektiğini biliyor, sezdirmeden yardım
larla konuşmak isteseniz de onları bulamayabilirsiniz.
ediyordu.
C) Dilinizi zenginleştirmek istiyorsanız ona yeni kavramlar kazan-
dırmanın yollarını arayın. Bu cümlede kime yardım edildiği belli değildir. “Kime” soru-
D) Konya’da çayı keyifle içebileceğiniz en güzel yerlerden birisi de sunu sorduğumuzda cevap verecek bir öge bulunmamakta-
Alaaddin Tepesi’dir. dır. O yüzden virgülden hemen sonra “ona” sözcüğü getiril-
E) Bazı eleştirmenler Çalıkuşu’na çok acımasız davranmış, biraz da melidir.
ön yargıları yüzünden olumsuz değerlendirmişlerdi. R Onun da görüşlerini öğrenmek ve yararlanmak istediler.
Bu cümlede “kimden yararlanmak istediler?” sorusunun
cevabı için bağlaçtan sonra “ondan” sözcüğü gelmelidir.
Çözüm:
R Kırk yıl önce bu gazetede yazmaya başladım, şimdi ayrılmak
oldukça çok zor geliyor.

“başladım“ yükleminden sonra “buradan“ yüklemi gelme-

lidir.

taktik
Nesne eksikliğinde eklenen sözcük, genellikle “belirtme ad
durum eklerini (-ı,-i,-u,-ü)” alır.

YGS 2016
(I) Fatih Balkış, Baht Dönüşü adlı romanında, kişisel mü­zik çalışma-
örnek 3 larına ara veren bir piyanistin hayatının mü­zik üzerinden sorgulan-
masını işliyor. (II) Önemli olan müzisyenin müzik aletini asla yarı yol-
Aşağıdaki cümlelerde geçen nesne eksikliğini giderelim.
da bırakmaması ve ihanet etmemesidir. (III) Eline aldığı her müzik
1. Aldığı şehirlere Türkleri yerleştirmek suretiyle Türkleştirdi. aleti, evrenin en uzak noktalarından buralara gelen bir canlıymış
hissi uyandırmalıdır onda. (IV) Sanatçının piyanosunun suskunluğu,
..................................................................................................................................................................
bitirilmemiş eserlerini yalnızlığı hepimizin matemi sayılmaz mı? (V)
.................................................................................................................................................................. Müzisyenin yolculuğu, o müzik aletinin lisanıyla açıklanabilecektir.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde anlatım
2. Ailesi ona her zaman güveniyor ve destekliyor. bozukluğu vardır?

..................................................................................................................................................................
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
3. Akrabalarımızın sorununa sahip çıkarak desteklemeliyiz.

.................................................................................................................................................................. Çözüm:
..................................................................................................................................................................

4. Fransızlar Antep’e saldırdı ama halk teslim etmedi.

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

4
ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları
Zarf Tümleci Eksikliği
 Birden fazla yargısı bulunan cümlelerde gerektiği durumlarda
zarf tümleci getirilemezse cümlede anlatım bozukluğu oluşur.
R Yeni taşınan komşularını merak ediyor, ilk fırsatta tanışmak
istiyordu.
Bu cümlede zarf tümleci kullanılmadığından anlatım bozuk-
luğu söz konusudur.
Cümle “Yeni taşınan komşularını merak ediyor, onunla ilk fır-
satta tanışmak istiyordu.” biçiminde olmalıdır.
R Dedesi bahçenin her tarafını durmadan çapalıyordu, dinlen-
miyordu.
Bu cümle çapalıyordu yüklemine gelen “durmadan” zarfı
aynı zamanda “dinlenmiyordu” yüklemini de etkiliyor. Orta-
ya bozuk bir anlatım çıkıyor.
“Dedesi bahçenin her tarafını durmadan çapalıyordu, hiç din-
lenmiyordu.” biçiminde düzenlersek cümle düzelmiş olur.
R Kuzenlerimi çok severim çünkü her konuda iyi anlaşırız.
Çünkü bağlacından sonra “onlarla” zarfı gelmelidir.
uygulama 2
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci eksikliğinden
kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?
A) Müdür yardımcısı, okula yeni gelen öğrencilere yardım eder,
elinden geldiği kadar ilgilenirdi.
B) Okulların bahçelerinde neden her türlü meyve ağacından ekmi-
yorlar.
C) Her insan yaptıklarıyla, düşündükleriyle ailesinin bir özeti kabul
edilir.
D) Sercan, Derya ve Özlem bütün gün sınav kâğıdı okumakla meş-
gul oldular.
E) Koridorda hiçbir öğrencinin dolaşmasına izin vermiyordu.
Çözüm:
TÜRKÇE ADF 32
örnek 4
Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarının nedenini kar-
şısında boşluğa yazalım.
1. Yurda tüm giriş ve çıkışlar bugünden itibaren
belli koşullara bağlandı.
2. Gerçekleri görmezden gelerek onlardan kaça-
mazsın elbet bir gün yüz yüze geleceksin.
3. Tiyatro öyle bir sanattır ki kişi bir oyunu anla-
maya çalışırken sistemli düşünmeyi de öğretir.
4. Çocukları parka götürüp biraz güzel zaman
geçirmeyi düşüyordu ancak nasıl baş edeceği-
ni bilmiyordu.
5. Yaşamını zenginleştiren, anlam kazandıran bir-
çok dostu vardı.
6. Babam hiçbir zaman kendini düşünmedi, bi-
zim okumamız için elinden gelen her şeyi yap-
tı.
7. Yaşlı adamın nasıl yaşadığını, kimlerin yardım
ettiğini kimse bilmiyordu.
8. Gökyüzünde düğün var, deseler; kadınlar mer-
diven kurar.
9. Berra, derslerine her gün düzenli bir biçimde
çalıştı; tembellik yapmadı.
Bağlaç Yanlışlığı
 Bağlaçların anlamsal farklılıklarına bakılmadan birbirinin yerine
kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.
R “Oraya gidersen, Etnografya ya da Kurtuluş Savaşı müzelerini
gezmelisin.” cümlede iki müzenin de gezilmesi öneriliyorsa
“ya da” değil, “ve” bağlacı kullanılmalıdır.
R Yanlış bir şey yapsam da kızmaz ama inanılmayacak kadar an-
layışlıdır.
Ama bağlacı aykırılık bildiren bir bağlaçtır. Ancak cümlenin
anlamına göre “ama” yerine “çünkü” bağlacı gelmelidir.
R Bu hafta sonu maça gelemem fakat okul gezisine katılaca-
ğım.
Bu cümlede “fakat” yerine “çünkü” bağlacı getirilmelidir.
5
ADF 32
Çatı Uyumsuzlukları
 Cümledeki temel cümle ile yan cümle arasında etken-edilgenlik
uyumsuzluğundan doğan bozukluklardır.
R Her ne kadar şehir dışına taşınmışsa bile beklenen rahatlığa
kavuşulamamıştır.
“Her ne kadar şehir dışına taşınılmışsa bile beklenen rahatlığa
kavuşulamamıştır.” biçiminde olursa etken-edilgenlik uyumu
sağlanmış olur.
R “Bahçedeki zararlı otlar yolarak bir yere yığılmalıdır.”
Cümle “Bahçedeki zararlı otlar yolunarak bir yere yığılmalıdır.”
biçiminde düzeltilmelidir.
R Gece hemen yatılıp sabah da erkenden kalkacaktı.
Bu cümle “Gece hemen yatılıp sabah da erkenden kalkılacak-
tı.” biçiminde düzeltilmelidir.
Ek Yanlışlıkları
 Tamlama, iyelik, ilgi, hâl, ek fiil, çokluk, eylemsi eklerinin eksik,
fazla veya gereksiz kullanımındaki yanlışlıklar bu başlık altında
incelenir.
a) Tamlama Eklerinin Yanlışlığından Kaynaklanan
Bozukluklar:
R Türkiye’nin birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi.
Bu cümlede tamlayan ekinin (-nin,-nın,-nun,-nün, -in,-ın,-
un,-ün ) gereksiz kullanılmasından kaynaklanan anlatım bo-
zukluğu söz konusudur.
“Türkiye, birkaç bölgesi hariç henüz kar yüzü görmedi.” biçi-
minde olmalıdır.
R Yeni sözcükler yaratmak için her ulus, dilinin sunduğu ola-
naklardan yararlanma yoluna gitmesi gerekir.
Bu cümlede de tamlayan ekinin kullanılmaması anlatım bo-
zukluğuna yol açmıştır.
Cümlenin doğru biçimi, “Yeni sözcükler yaratmak için her ulu-
sun, dilinin sunduğu olanaklardan yararlanma yoluna gitmesi
gerekir.” olmalıdır.
R Törende ikisi öğretmen yirmi beş öğrenci görev aldı.
Bu cümlede iyelik eki gereksiz kullanılmıştır.
Cümlenin doğrusu “Törende iki öğretmen yirmi beş öğrenci
görev aldı.” biçiminde olmalıdır.
TÜRKÇE ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları
R Ahmet Bey, derneğimizin üye ve ikinci başkanıdır.
Bu cümlede de tamlanan ekinin kullanılmaması anlatım bo-
zukluğuna yol açmıştır.
Cümle “Ahmet Bey, derneğimizin üyesi ve ikinci başkanıdır.” bi-
çiminde olmalıdır.
R O, araba sürmesini öğretmen arkadaşlarından öğrendi.
Bu cümlede iyelik eki gereksiz kullanılmıştır.
“O, araba sürmeyi öğretmen arkadaşlarından öğrendi.” biçi-
minde olursa cümle düzelmiş olur.
b) İlgi Ekinden Kaynaklanan Bozukluklar:
R Muğla yöresindeki çıkan yangınlardan geriye, çırılçıplak ve
simsiyah dağlar, tepeler kaldı.
İlgi eki olan –ki’nin bu cümlede kullanılması anlatım bozuk-
luğuna yol açmıştır.
“Muğla yöresinde çıkan yangınlardan geriye, çırılçıplak ve sim-
siyah dağlar, tepeler kaldı.” biçiminde olmalıdır.
c) Hâl Eklerinden Kaynaklanan Bozukluklar:
R “Çocuklarımıza öğrettiklerimizden aksini yapıyorsak bizim
gibi davrandıklarında onları kınamaya hakkımız yok.” cümle-
sinde durum eki anlatımı bozmuştur.
R Simurg, bir İran efsanesinde gerçeğin peşine düşen kuşların
öyküsü anlatılır.
Bu cümlede kalma durum ekinin kullanılmaması anlatımı
bozmuştur.
Cümle, “Simurg’da, bir İran efsanesinde gerçeğin peşine düşen
kuşların öyküsü anlatılır.” olmalıdır.
d) Ek Eylem Ekinden Kaynaklanan Bozukluklar:
R Yoksul görünümlü biriydi bu. Boyu kısa, bedeni de pek biçim-
li değildi.
Bu cümledeki “değil” hem biçimli hem de kısa sözcükleri için
kullanılmıştır. Ancak sadece ikincisinin anlamca olumsuz ol-
ması gerekiyor.
Cümle “Yoksul görünümlü biriydi bu. Boyu kısaydı, bedeni de
pek biçimli değildi.” olmalıdır.
R Düşüncelerinde ısrarlı ama inatçı değildir.
Bu cümle de “Düşüncelerinde ısrarlıydı ama inatçı değildi.” bi-
çiminde düzeltilmelidir.
6
ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları TÜRKÇE
e) Çokluk Ekinden Kaynaklanan Bozukluklar:
R “Hayatın her zorluklarına göğüs gerdim.”
Bu cümlede çokluk eki (-lar) gereksizdir.
“Hayatın her zorluğuna göğüs gerdim.”
R “Birçok seneler geçti, dönen yok seferinden”
Bu cümlede de çokluk eki gereksizdir.
“Birçok sene geçti…” biçiminde olmalıdır.
f) Eylemsi Ekinden Kaynaklanan Bozukluklar:
R Vergilerin yeni sisteme göre toplanacağını sağlayacaklar.
Bu cümle “Vergilerin yeni sisteme göre toplanmasını sağlaya-
caklar.” olmalıdır.
R Beni en çok sevindiren, senin geldiğindir.
Bu cümle “Beni en çok sevindiren, senin gelmendir.” biçiminde
olmalıdır.
g) Gereksiz veya Eksik Ekten Kaynaklanan Bozukluklar:
R Mimar ve mimarlıkla ilgileniyorsanız bu kitabı okuyun. (yan-
lış)
Mimarsanız ve mimarlıkla ilgileniyorsanız bu kitabı okuyun.
(doğru)
R Manavcılık yapan bir velimiz vardı. (yanlış)
Manavlık yapan bir velimiz vardı. (doğru)
h) Eylemsi veya Yardımcı Eylem Eksikliğinden:
R “Ona, buraya gelmeden önce mi sonra mı telefon ettin?”
Cümle “Ona, buraya gelmeden önce mi geldikten sonra mı te-
lefon ettin?” biçiminde olmalıdır.
R Dilimize gereken ilgi ve önemi vermek zorundayız, diyorsu-
nuz.
Cümle “Dilimize gereken ilgiyi göstermek ve önemi vermek zo-
rundayız, diyorsunuz.” biçiminde olmalıdır.
Tamlama Yanlışları
a) Sıfat ve İsmin Aynı Tamlanana Bağlanması:
R Bu önlemler ekonomik ve sağlık açısından yararlı sonuçlar
verdi. (yanlış)
Bu önlemler ekonomik açıdan ve sağlık açısından yararlı so-
nuçlar verdi. (doğru)
R Bu yasadan, özel ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararla-
nacak. (yanlış)
Bu yasadan, özel kuruluşlarda ve kamu kuruluşlarında çalı-
şanlar yararlanacak. (doğru)
7
ADF 32
b) Tamlayan ve Tamlananda Şahıs Uyumsuzluğu:
R Bu soru ben ve benim gibi sınava girmiş olan birçok kişinin
kafasını karıştırıyor. (Yanlış)
Bu soru benim kafamı ve benim gibi sınava girmiş olan bir-
çok kişinin kafasını karıştırıyor. (Doğru)
c) Tamlayan Eksikliği:
R Sözünü ettiğiniz binayı ne gördüm ne de yerini bilirim. (Yan-
lış)
Sözünü ettiğiniz binayı ne gördüm ne de binanın yerini bili-
rim. (Doğru)
d) Tamlanan Eksikliği:
R Bu vatanı korumak benim, senin, herkesin görevidir. (Yanlış)
Bu vatanı korumak benim görevim, senin görevin, herkesin
görevidir. (Doğru)
R Bu konuda, sizin ve öğretmenlerin de görüşleri dikkate alına-
cak. (Yanlış)
Bu konuda sizin görüşleriniz ve öğretmenlerin de görüşleri
dikkate alınacak. (Doğru)
R Anahtarı almak ne benim ne onun aklına geldi.
(Yanlış)
Anahtarı almak ne benim aklıma ne onun aklına geldi. (Doğ-
ru)
YGS 2016
(I) “Yazdıklarım boyumu aştı!” diyenlerden değilim. (II) Ben de elim-
den geldiğince iyi eserler vermeye çalıştım. (III) Ama bu eserlerdeki
kaliteyi ve yeterli olup olmadığını ben değil, toplum söyleyecek. (IV)
Ben de sorumluluk sahibi her insan gibi toplumsal birikime katkıda
bulunmaya devam edeceğim. (V) Sağlığım el verirse çok yakın bir
zamanda yeni bir romanda okurlarımla buluşmayı düşünüyorum.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
A)  I B)  II C)  III D)  IV E)  V
Çözüm:
ADF 32
1. I. Herkesin sosyal güvenceliğinin olması bu zamanda çok
önemli.
II. Başarılı biri olması onun müdür olmasına neden oldu.
III. Mezuniyette misafirlere pasta ve meyve suyu ikram edildi.
IV. Göz altına alınan şahıs tutuklanarak cezaevine gönderdi.
Verilen cümlelerde aşağıdaki yanlışlıklardan hangisi yok-
tur?
A) Özne eksikliği
B) Çatı uyumsuzluğu
C) Tamlama yanlışlığı
D) Sözcüğün yanlış eyleme bağlanması
E) Sözcüğün yanlış yapılandırılması
2. Aşağıdaki cümlelerde geçen anlatım bozukluğu yanlış be-
lirtilmiştir?
A) Düşüncelerini her zaman içinden geldiği gibi söylerdi, çe-
kinmezdi. (Zarf tümleci eksikliği)
B) Bundan sonra ne annemi ne de babamı üzmeyeceğim.
(Bağlaç yanlışlığı)
C) Bu tabletler, öğrencilerin rahat kullanabildiği, enerji tüketi-
min az olması nedeniyle tercih ediliyor. (Eylemsi uyuşmaz­
lığı)
D) Gece geç saatlerde eve geldiklerini ancak uykusuz olma-
dıklarını söyledi. (Özne eksikliği)
E) Meryem Hanım’a herkes bir şeyler söylüyordu ama kimse
dinlemeyi düşünmüyordu. (Nesne eksikliği)
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu
yoktur?
A) İstemediğim bölümde okumak bana pişmanlık verdi.
B) Böyle güzel çalışma arkadaşlarının olduğu bir okulda insan
istemese de sıkılmaz.
C) Kitap fuarının önümüzdeki hafta da devam edeceğini bek-
liyoruz.
D) Sorulan sorulara istendiği sorudan başlayabilirsin.
E) Okul müdürünün konuşması öğrencilerden büyük alkış
aldı.
1-A 2-D
ANALİZ TESTİ ÜNİTE 14: Anlatım Bozuklukları
4. I. Delinin biri kuyuya bir taş atmış, kırk akıllı taşı çıkarmamış.
II. Öğrencilerin tümü kitap okuma yarışmasına katılacaklarını
söylediler.
III. Genç kız, kitaba şöyle bir baktıktan sonra tekrar üst rafa
koydu.
IV. Bütün gün yağmurun dinmesini bekledim ama durmadan
yağdı.
V. Geniş bir kitlenin karşısında konuşmasını beceremem.
Numaralanmış cümleler ile ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A) I. cümlede dolaylı tümleç eksiliği vardır.
B) II. cümlede çatı uyumsuzluğu vardır.
C) III. cümlede nesne eksiliği vardır.
D) IV. cümlede özne eksiliği vardır.
E) V. cümlede iyelik ekinin gereksiz kullanımı vardır.
5. Ekranların sevilen dizisinin, milli maç dolayısıyla bu hafta ya-
yınlanamayacakmış.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişiklikle-
rin hangisiyle giderilebilir?
A) “yayınlanamayacakmış” yerine “izlenemeyecekmiş” sözü
getirilerek
B) “milli maç” yerine “milli mücadele” sözü getirilerek
C) “hafta” sözcüğü atılarak
D) “Ekranların sevilen bu dizisinin” deki tamlayan eki atılarak
E) “dolayısıyla” yerine “nedeniyle” sözcüğü getirilerek
6. Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluğu yanlış belirtil-
miştir?
A) Amacı güzel bir bölüm okuma ve ailesine yardımcı olmaktı.
(Dolaylı tümleç eksikliği)
B) O, börekler açar; biz de onları afiyetle yerdik. (Ek eylem
eksikliği)
C) Sokaktaki top oynayan çocuklardan biraz rahatsız oldu.
(İlgi ekinin gereksiz kullanımı)
D) Klasik ve sanat müziği sanatçılarından parçalar dinledik.
(Tamlama yanlışlığı)
E) Parkta oynayan çocukların kaçtırılması olayına karışan bir
kişi göz altına alındı. (Sözcüğün yanlış yapılandırılması)
3-E 4-B 5-D 6-A
ADF-32 ile konuyu kavradınız. Şimdi
8
ASF-32’yi çözerek konuyu pekiştirebilirsiniz.