plankt – charakterystyczny dla literatury średniowiecznej utwó r, w któ rym wyraża się żal po

bliskiej, zmarłej osobie i wzywa do wspó łuczestnictwa w cierpieniu. 

deesis – to wyraz pochodzący z języka greckiego, w któ rym oznacza błaganie, prośbę. Jeżeli
zdobył popularność w średniowieczu, epoce teocentrycznej, nie będzie niczym zadziwiającym
fakt, że deesis to błaganie wyrażone wobec Boga. Modlitwa

Taniec śmierci – alegoryczny taniec, któ rego przedstawianie rozwinęło się w kulturze pó źnego
średniowiecza, korowó d ludzi wszystkich stanó w z kościotrupem na czele, wyrażający ró wność
wszystkich ludzi w obliczu śmierci.

Ars moriendi – czyli sztukę umierania (lub dokładniej: ars bene moriendi, czyli sztukę dobrego
umierania) stanowiły najczęściej zbiory rozważań , wskazó wek i napomnień , któ re służyły
przygotowaniu człowieka do chrześcijań skiej, pobożnej śmierci.

Stabat Mater (dolorosa) – stała Matka (boleściwa) – początkowe słowa średniowiecznej pieśni
religijnej. Pojawia się jako literackie odwzorowanie sceny pożegnania z Jezusem.

chanson de geste – francuski średniowieczny poemat epicki, opiewający bohaterskie czyny

rycerzy historycznych lub legendarnych

--------------------------------------------------------------------------------

Bogurodzica

Treścią Bogurodzicy jest modlitwa podmiotu zbiorowego. Adresatem pierwszej strofy jest

Matka Boża. Podmiot liryczny zwraca się do Niej w formie apostrof w wołaczu:

Bogurodzica dziewica Bogiem sławiena Maryja

Pierwsze dwa rzeczowniki są dobrane na zasadzie kontrastu (i dodatkowo wzmocnione

rymem), pokazują paradoks wiary katolickiej – matka Boga (greckie Theotokos) jest
jednocześnie dziewicą. Kolejną prawdą teologiczną jest fakt, że Maryja została wybrana przez
Boga, że jest wysławiana nie ze względu na swoje zasługi, ale jako ta, któ ra przynosi Boga
ludziom. Bó g jest jednocześnie jej synem i Panem (kolejna para kontrastywna z rymem: Syn –
gospodzin (pan). Podmiot liryczny zwraca się do Bogurodzicy, aby ze względu na swojego Syna
spełniła prośby, jakie są do niej kierowane. Fragment

Zyszczy nam
Spuści nam

może być interpretowany jako prośba o zesłanie przez Maryję łask ludziom, ale także jako
prośba o pozyskanie przez Nią Chrystusa, któ ry właśnie za Jej sprawą został dany światu. Maryja
jest więc orędowniczką, tą, za któ rej pośrednictwem ludzie zwracają się do Boga.

W zwrotce drugiej zmienia się adresat, tym razem jest nim Chrystus (apostrofa w
wołaczu Bożycze – Synu Boga). Podmiot zbiorowy zwraca się do Niego, aby za pośrednictwem
Jana Chrzciciela spełnił prośby. O co prosi podmiot? Są to najpierw prośby ogó lne – o
wysłuchanie oraz napełnienie myśli, potem zaś bardziej szczegó łowe – o dobre, pobożne życie
(„zbożny pobyt”) i zbawienie („rajski przebyt”). Obie zwrotki koń czą się refrenem Kyrie
eleison (Panie zmiłuj się). Obecność w utworze trzech adresató w – Maryi, Jana Chrzciciela i
Chrystusa przypomina wzorzec ikonograficzny, charakterystyczny dla kościoła wschodniego
- deesis. Według niego majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) występuje w
asyście Matki Boskiej i Jana Chrzciciela, któ rzy pełnią funkcję pośrednikó w między Bogiem a
człowiekiem. Dlaczego są to właśnie te postaci biblijne?

Maryja jest tą, za sprawą któ rej Chrystus przyszedł na świat, jest jednocześnie osobą, któ ra w
doskonały sposó b wypełniła wolę Boga, żyjąc zgodnie z Jego przykazaniami, nie popełniając
żadnego grzechu. Jan pełni w Biblii rolę poprzednika Chrystusa – zapowiada Jego przyjście,
przygotowuje grunt pod naukę Zbawiciela. Prośby, któ re kieruje podmiot do Boga, są zależne od
charakteru tych dwojga pośrednikó w. Maryja przynosi Boga ludziom, dlatego w zwrotce
pierwszej podmiot prosi o pozyskanie przez Nią Chrystusa. Jan w Piśmie świętym określany jest
jako „głos wołającego na pustyni” – ten, któ ry słowem zaświadcza o przyjściu Zbawiciela.
Dlatego prośby skierowane do Boga za jego pośrednictwem dotyczą wysłuchania i „napełnienia
myśli”.

Zaró wno Maryja, jak i Jan są więc poprzednikami i pośrednikami, pełnią rolę mediatoró w
między ludźmi a Bogiem. Pośrednictwo między ludźmi a Bogiem przez Maryję i Jana ma
charakter dynamiczny – świadczą o tym apostrofy oraz konkretne prośby. Ma ono także
charakter wertykalny – rozwija się w gó rę, w kierunku sacrum, Chrystusa.

----------------------------------------------------------------------------------------------

Dzieje Tristana i Izoldy

Tristan to siostrzeniec i wasal kró la Kornwalii, Marka. Kró l chce poślubić właścicielkę złotego

włosa i wysyła na poszukiwania Tristana. Rycerz znajduje Izoldę Złotowłosą i płyną do
Kornwalii. W czasie podró ży głó wni bohaterowie wypijają przypadkowo napó j miłosny,
przygotowany przez matkę kró lewny dla niej i dla kró la.

Od tej chwili Tristan i Izolda zakochują się w sobie. Mimo to odbywają się zaślubiny Złotowłosej
z kró lem. Kochankowie spotykają się potajemnie. Baronowie donoszą władcy na zakochanych i
karzeł Frocyn szykuje podstęp, któ ry pozwoli ich schwytać. Tristan i Izolda zostają skazani na
stos, ale cudem udaje im się uciec do puszczy. Po pewnym czasie znajduje ich leśniczy i
informuje o tym kró la, któ ry idzie do kryjó wki kochankó w. Gdy widzi ich śpiących,
rozdzielonych nagim mieczem, ogarnia go litość. Pozwala wró cić Izoldzie na dwó r. Tristan żegna
ukochaną i przybywa do Bretanii. Ż eni się z Izoldą o Białych Dłoniach, cały czas cierpiąc i
rozmyślając o Izoldzie Złotowłosej. Gdy zostaje w walce zraniony zatrutą lancą, prosi swojego
przyjaciela, aby pomó gł mu zobaczyć ostatni raz ukochaną. Kaherdyn płynie więc po Izoldę
Złotowłosą. Gdy zbliżają się już do brzegu, zazdrosna żona mó wi Tristanowi, że statek ma czarną
flagę (co miało znaczyć, że nie ma na pokładzie Izoldy Złotowłosej). Tristan umiera w rozpaczy,
tak samo zaraz po przybyciu jego ukochana. Po śmierci kochankó w z grobu Tristana wyrasta
krzak głogu i łączy go z grobem Izoldy. To symbol wiecznej, prawdziwej i niezniszczalnej
miłości.
Pieśń o Rolandzie

Ogó lnie mó wiąc opowieść dotyczy wyprawy władcy Francji, Karola Wielkiego, do Hiszpanii,

gdzie chrześcijań ski kró l-rycerz walczył z niewiernymi (saracenami), czyli wyznawcami wiary
muzułmań skiej. Kró l niewiernych, Marsyl, wraz z francuskim posłem, Ganelonem, knują spisek
przeciwko Rolandowi, ukochanemu rycerzowi Karola. Ganelon okłamuje władcę, że Marsyl jest
gotó w się poddać i wręcza cesarzowi symboliczny klucz do Saragossy. Karol Wielki wystawia
tylną straż i wyrusza w stronę miasta. Musi się przeprawić przez gó ry. Tylną strażą
dowodzi Roland.

Kiedy Karol z wojskami oddala się dostatecznie, na rycerzy Rolanda napadają wojska Marsyla.
Choć rycerz dzielnie się broni, nie udaje mu się przeżyć. Giną także jego rycerze. Karol Wielki
mści śmierć ukochanego rycerza. Jest wielkim zwycięzcą, któ ry poskromił Mauró w. Zdrajca
Ganelon został ukarany.

W utworze został opisany ideał rycerza średniowiecznego. Takim rycerzem jest hrabia Roland

- waleczny, odważny, wierny Bogu i kró lowi, bohater. Podobnym rycerzem, a w
dodatku namiestnikiem Boga na ziemi jest cesarz Karol Wielki. Tematem eposu
jest bohaterska walka w obronie wiary i honoru.

------------------------------------------------------------------------------
Kwiatki Franciszka

Pewnego dnia święty Franciszek spotkał młodzień ca niosącego na targ schwytane turkawki.
Świętemu żal się zrobiło ptakó w, któ re być może skrzywdzą ich przyszli właściciele. Poprosił
chłopca, aby oddał mu ptaki. Potem wygłosił do nich kazanie, w któ rym napomniał je, aby nie
pozwalały się tak łatwo schwytać. Obiecał też zbudować im gniazda, by mogły zgodnie z wolą
Bożą żyć i rozmnażać się. Ś więty Franciszek wypełnił swoją obietnicę, a ptaki oswoiły się i
przywiązały bardzo do swego opiekuna i innych braci.

Młodzień cowi, któ ry podarował świętemu turkawki, Franciszek przepowiedział, że kiedyś i on

zostanie zakonnikiem-franciszkaninem.

Problematyka

Kwiatki świętego Franciszka to cykl anonimowych utworó w powstałych na przełomie XIII i XIV
wieku. Wyraz „kwiatki” w tytule został użyty zamiast wyrażenia „cnoty franciszkań skie”. Wyraz
„kwiatki” oznacza małe, drobne kwiaty, a przecież św. Franciszek nazywał swoich wspó łbraci
„małymi braćmi”. Wyraz „kwiatki” oznacza też zbió r kwiató w, czyli, utwó r zawiera kró tkie
opowiadania opisujące wybrane epizody z życia świętego i jego pierwszych towarzyszy.

Postawa franciszkańska to okazywanie pokory wobec wszechpotężnego i wspaniałego Boga,

jako stwó rcy, umiłowanie wszystkiego, co żywe, okazywanie dobroci i niesienie pomocy
potrzebującym, życie w harmonii z naturą. Franciszkanizm to koncepcja wiary radosnej.

----------------------------------------------------------------------