Νεολιθική περίοδος στην Β.

Ελλάδα

- Η νεολιθική στην Θεσσαλία -

Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου
durem@hist.auth.gr
Χρήστος Τσούντας 1901

Alan Wace 1912

Δημήτριος Ρ. Θεοχάρης 1956-1977

Vladimir Milojčić 1955-1977

Approximately Tentative General Hitherto Used Major sites
true age Phases Classification terminology
of Achilleion

C Sesklo Sesklo
5650
IV B Otzaki
5750
A Pyrasos
5850
Tsani
6000 B Middle
Tsangli
III Neolithic
6100 A
Pre-Sesklo
B Otzaki
II A Argissa
6300 Proto-Sesklo Arapi
C Otzaki
6400 B Sesklo
Nea
Nikomedeia
Early
6600 I A Sesklo
Neolithic
End of Early Soufli
Ceramic
Argissa

Achilleion (after Gimbutas 1974)

 Αρχαιότερη Νεολιθική στην Θεσσαλία
- Κεραμική -

Στην ΑΝ Ι της Θεσσαλίας η πρώτη κεραμική δεν είναι

καθόλου πρωτόγονη, όπως ίσως θα περίμεναν κάποιοι (ως
ένδειξη πειραματισμού), αλλά αντίθετα είναι καλής ποιότητας.

Η κεραμική είναι μονόχρωμη. Κυριαρχούν ανοιχτά σχήματα

με επίπεδη ή δακτυλιόσχημη βάση.

Μονόχρωμο αγγείο με επίπεδη βάση Μονόχρωμα αγγεία με δακτυλιόσχημη βάση

 Αρχαιότερη Νεολιθική στην Θεσσαλία
- Κεραμική -

Στην ΑΝ ΙΙ στην Θεσσαλία τα σχήματα είναι περίπου τα

ίδια, εμφανίζεται όμως γραπτή διακόσμηση με μοτίβα που
αποτελούνται από τρίγωνα ή φυλλόσχημα θέματα. Τα
αγγεία διακοσμούνται μερικές φορές και με πλαστική
διακόσμηση η οποία αποτελείται από μικρές πλαστικές
αποφύσεις.
 Αρχαιότερη Νεολιθική στην Θεσσαλία
- Κεραμική -

Στην ΑΝ ΙΙΙ επίσης

κυριαρχούν ανοιχτά (ρηχά
και βαθιά) σχήματα, ενώ
παράλληλα με την γραπτή
διακόσμηση εμφανίζεται και
η εμπίεστη διακόσμηση.
 Μέση Νεολιθική στην Θεσσαλία - κεραμική

Εκτός από τα σχήματα των

αγγείων το πλέον γνώριμο
στοιχείο της ΜΝ κεραμικής
είναι τα χρώματά της και το
είδος της διακόσμησης.
Κυριαρχούν κόκκινο και
λευκό.
 Μέση Νεολιθική στην Θεσσαλία - κεραμική

Η διαφοροποίηση των
θεμάτων της γραπτής
κεραμικής ήταν μια από
τις βασικές
παραμέτρους για τον
διαχωρισμό της ΜΝ σε
υποπεριόδους.
 Μέση Νεολιθική στην Θεσσαλία - κεραμική

Την πρώιμη φάση (Σέσκλο Ι)

χαρακτηρίζει βαθμιδωτή ή
αβακωτή γραπτή διακόσμηση
(solid style).
 Γραπτή κεραμική στην Θεσσαλία

Για την δεύτερη φάση (Σέσκλο ΙΙ)

είναι χαρακτηριστικά τα
«φλογόσχημα» θέματα που
συνήθως κοσμούν ανοιχτά αγγεία
όπως είναι οι σκύφοι και οι λεκάνες.
λεκάνες

σκύφοι
 ΜΝ κεραμική στην Θεσσαλία

Για την τελευταία φάση

της ΜΝ - την Σέσκλο ΙΙΙ -
είναι χαρακτηριστικά τα
«γραμμικά» θέματα
(linear style).

«τράπεζες προσφορων» ή «βωμίσκοι»

 ΜΝ κεραμική στην Θεσσαλία

Στην Θεσσαλία η γραπτή

διακόσμηση είναι συνήθως
κόκκινου χρώματος πάνω
σε λευκή επιφάνεια του
αγγείου. Σπανιότερα
συναντάμε το αντίθετο,
δηλαδή λευκό γραπτό
διάκοσμο σε κόκκινη
επιφάνεια

Σέσκλο
ΝΝ κεραμική στην Θεσσαλία
ΝΝ κεραμική στην Θεσσαλία
 Νεολιθική περίοδος στην Θεσσαλία
- Αρχιτεκτονική -

Στην Θεσσαλία τα
σπίτια ήταν
τετράπλευρα, συχνά
με λίθινα θεμέλια και
με τοίχους από πηλό
και ξύλα. Παρατηρείται
ορισμένη ποικιλότητα
ως προς τα
οικοδομικά υλικά.
Σέσκλο (Θεσσαλία)
Αρχιτεκτονική

Εθνογραφικά παραδείγματα
 Ταφικές πρακτικές στην Νεολιθική Θεσσαλία

Στην Νεότερη Νεολιθική περίοδο ανήκουν 2 νεκροταφεία:

Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου
Σουφλί Μαγούλα

Στην Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου το νεκροταφείο ήταν σε

απόσταση 300 μ από τον οικισμό. Βρέθηκαν πάνω από 60
ταφές με καύσεις σε τεφροδόχα. Τα κτερίσματα
αποτελούνταν από μικρά αγγεία, λεπίδες από πυριτόλιθο
και ερυθρόχρωμα όστρακα που μάλλον είχαν συμβολική
σημασία. Σε δυο περιπτώσεις η προσφορά στον νεκρό
συμπεριλάμβανε και ειδώλια.
 Ταφικές πρακτικές στην Νεολιθική Θεσσαλία

Στη Σουφλί Μαγούλα εκτός

από τις καύσεις της ΑΝ,
βρέθηκαν και λίγοι τάφοι με
καύσεις σε τεφροδόχα που
χρονολογούνται στην
Νεότερη Νεολιθική. Την
προσφορά και πάλι Τεφροδόχο της ΝΝ
αποτελούσαν μικρά αγγεία.

Παρατηρήθηκε επιλογή μόνο

ορισμένων τμημάτων του
σκελετού (το κρανίο και τα
άκρα).
Τεφροδόχο της ΑΝ με μικρό αγγείο
 Νεολιθική στην Θεσσαλία
- Σέσκλο -
Η πιο γνωστή και πιο συστηματικά ανασκαμμένη ΜΝ θέση στην
Θεσσαλία είναι το Σέσκλο (Χρήστος Τσούντας – αρχές του
προηγούμενου αιώνα, Δημήτρης Θεοχάρης – ’60 και ’70,
Κώστας Κωτσάκης τέλος ’70 και ’80).
Οι ανασκαφές του Θεοχάρη είχαν ως στόχο την επανεξέταση της
στρωματογραφίας, καθώς την εποχή εκείνη η χρονολόγηση ήταν
ακόμη ένα από τα βασικά ερωτήματα που απασχολούσε τους
αρχαιολόγους.
Σύντομα όμως ο θεοχάρης στράφηκε στην διερεύνηση της ΜΝ
περιόδου στο Σέσκλο και στην ανασκαφή όχι μόνο της Ακρόπολης,
αλλά και της Πόλης.
Ένα από τα ζητήματα που απασχολούσε τον Θεοχάρη ήταν η
κοινωνική οργάνωση του οικισμού (Ακρόπολης και της Πόλης).
Μέρος αυτού του ζητήματος ήταν και ο υπολογισμός του αριθμού
των κατοίκων (υπολόγισε περίπου 3000 κατοίκους – οι
μεταγενέστερες μελέτες προτείνουν πολύ μικρότερο αριθμό).
Νεολιθική περίοδος Δ
στο Σέσκλο

Σε άμεση γειτνίαση
με το Σέσκλο
βρέθηκαν τρεις
μικροί οικισμοί. Οι
δυο χρονολογούνται Γ A
στην ΜΝ γεγονός
που παραπέμψε τον
Θεοχάρη στην
ύπαρξη μεγάλου
αριθμού κατοίκων
B
και στην αρχή της
αστικοποίησης κατά
τη ΜΝ περίοδο.
Νεολιθική περίοδος
στο Σέσκλο

Η Ακρόπολη
κατοικούνταν από την
Πρώιμη Νεολιθική
(Ακεραμική φάση) ως
το τέλος της ΜΝ όταν
εγκαταλείπεται για να
κατοικηθεί και πάλη
στην Διμηνιακή φάση
(βλ παρακάτω)
Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Μέσης και της Νεότερης Νεολιθικής στο Σέσκλο Α
(βλ. και στο Θεοχάρης 2000)
Σέσκλο Α (Ακρόπολη) - αναπαράσταση
 Η Πόλη κατοικείται στην ΑΝ και ΜΝ αλλά όχι και στην ΝΝ.

Αρχιτεκτονικά λείψανα στην Πόλη (Σέσκλο Β)

 Σέσκλο
- Οργάνωση και χρήση
του χώρου -

• Τα σπίτια στην
Ακρόπολη ήταν
συνήθως μονόχωρα,
αν και δεν λείπουν
και δίχωρα.

• Τα σπίτια στην
Ακρόπολη είναι
ανεξάρτητα (δεν
συνδέονται το ένα με
το άλλο όπως στην
Πόλη).
Το σπίτι του Κεραμέα στην Ακρόπολη - MN
 Ο οικισμός του Σέσκλου

• Κρίνοντας από
το σπίτι του
Κεραμέα
κάποια από τα
σπίτια στην
Ακρόπολη
μπορεί να είχαν
και όροφο.

Το σπίτι του Κεραμέα στην Ακρόπολη – η τελευταία

φάση της MN
 Αναλημματικός τοίχος στην Ακρόπολη του Σέσκλου

Η Ακρόπολη
διαφοροποιείται από
την Πόλη και με την
παρουσία
αναλημματικού τοίχου
(και στην ΜΝ και στην
ΝΝ). Ο Τσούντας τον
ερμήνευσε ως
οχυρωματικό, ενώ ο
Θεοχάρης ως
αναλήμματικό.
 Διαφορές μεταξύ του Σέσκλου Α και Β κατά την Μέση
Νεολιθική

Σέσκλο Α - Ακρόπολη Σέσκλο Β - Πόλη

• Τούμπα • Επίπεδος εκτεταμένος οικισμός

• Τείχος που περιβάλει τον • Δεν υπάρχει περίβολος
οικισμό
• Τα σπίτια αυτόνομα και • Τα οικήματα ομαδοποιούνται
συνήθως μονόχωρα και διαμορφώνουν ένα είδος
συγκροτήματος
• Έχει περισσότερη γραπτή • Λιγότερη γραπτή κεραμική
κεραμική
 Σέσκλο

Το Σέσκλο, όπως
φαίνεται, μετά την
καταστροφική
πυρκαγιά στο τέλος
της Μέσης Νεολιθικής
εγκαταλείπεται για
περίπου 5 αιώνες.
Έτσι, η πρώιμη φάση
της ΝΝ (πρό-
Διμηνιακή) δεν
υπάρχει στο Σέσκλο. Σέσκλο Α - ακρόπολη
 Νεότερη Νεολιθική στο Σέσκλο

Ο οικισμός της ΝΝ
που ιδρύθηκε στην
Ακρόπολη είχε, όπως
και ο οικισμός της
ΜΝ, αναλήμματικό
τοίχο.
Όπως και στην
περίπτωση του
πρωιμότερου ο
Τσούντας ερμήνευσε
και αυτόν ως Αναλημματικός τοίχος της Νεότερης
οχυρωματικό, ενώ ο Νεολιθικής
Θεοχάρης ως
αναλημματικό.
 Νεότερη Νεολιθική στο Σέσκλο

Ο ΝΝ οικισμός είναι
διαφορετικός από αυτόν
της ΜΝ. Στο υψηλότερο
σημείο ιδρύεται ένα
μεγάλο «μεγαροειδές»
κτήριο.
Λίγα άλλα κτίσματα ήταν
διατεταγμένα γύρω από
αυτό το κεντρικό κτήριο.
Μεγαροειδές κτήριο
 Νεότερη Νεολιθική στο Σέσκλο

Η πρόσβαση στο κεντρικό κτήριο ήταν ελεγχόμενη

γεγονός που παραπέμπει ότι είχε ιδιωτικό και όχι
κοινοτικό χαρακτήρα.
Αν και δεν υπάρχουν αναμφισβήτητα στοιχεία φαίνεται
ότι σε αυτήν την εποχή έχουν καθιερωθεί κάποιες δομές
εξουσίας.
Στοιχεία για κάποια κοινωνική διαφοροποίηση των
κατοίκων υπάρχουν ωστόσο ήδη από τη Μέση
Νεολιθική (βλ. ΜΝ Σέσκλο).
 Διμήνι

Εκτός από τον Τσούντα

ο οποίος ανέσκαψε το
Διμήνι, ο οικισμός
επανεξετάστηκε στην
δεκαετία του ’70 από
τον Γ. Χουρμουζιάδη.
 Νεότερη Νεολιθική στο Διμήνι

Ο στόχος του Χουρμουζιάδη ήταν να επανεξετάσει τα

αρχιτεκτονικά κατάλοιπα με έμφαση σε συγκεκριμένους
χώρους και να τα συσχετίσει με τους οικισμούς της
ευρύτερης περιοχής.

Συγκεκριμένα, ο σκοπός του ήταν να ερευνήσει τον ρόλο των

6 περιμετρικών τοίχων. Συμπέρανε ότι οι τοίχοι αυτοί δεν
ήταν οχυρωματικοί, αλλά ήταν χτισμένοι με σκοπό να
οριοθετήσουν τα νοικοκυριά.

Η άποψη του Χουρμουζιάδη (πρωτοπόρα για εκείνη την

εποχή) ήταν ότι η κατανόηση και η ερμηνεία των
αρχιτεκτονικών καταλοίπων πρέπει να είναι μέσω εξέτασης
τους στα κοινωνικά και οικονομικά πλαίσια.
Ο οικισμός του Διμηνίου
Ο οικισμός του Διμηνίου

Αναπαράσταση
Η κάτοψη
 Διμήνι

Ο Τσούντας είχε αποδώσει

στους περιβόλους αμυντικό
χαρακτήρα, ενώ ο
Χουρμουζιάδης θεώρησε ότι
οι περίβολοι είχαν χωροταξικό
χαρακτήρα.

Τα κτήρια περιορίζονται μέσα

σε περιβόλους και ο
χαρακτήρας της παραγωγικής
δραστηριότητας του οικισμού
θα είχε έντονο ιδιωτικό
χαρακτήρα.
 Νεότερη Νεολιθική στο Διμήνι

Οι κατασκευές για αποθήκευση τροφής όπως και για την

παρασκευή της (φούρνοι και εστίες) βρίσκονται συνήθως
μέσα στα σπίτια.
 Νεότερη Νεολιθική στο Διμήνι

Η κατανομή των ευρημάτων δείχνει μια ομοιομορφία μεταξύ

των νοικοκυριών (το κάθε νοικοκυριό είχε 1 κτίσμα,
αποθηκευτικό χώρο όμοιου μεγέθους, όπως κ’ χώρο για
προετοιμασία τροφής). Μικρή (κ’ ίσως ασήμαντη) εξαίρεση
αποτελούν τα οστά ζώων τα οποία δείχνουν μια μικρή
διαφοροποίηση ως προς την ποσότητα του κρέατος που
κατανάλωναν διαφορετικά νοικοκυριά (υποδεικνύει πιθανή
οικονομική διαφοροποίηση).

Με βάση το σύνολο των ευρημάτων ο ανασκαφέας

συμπέρανε ότι τα ευρήματα δεν παραπέμπουν σε μια
θεσμοθετημένα ιεραρχημένη κοινωνία, αλλά σε μια κοινωνία
όπου τα νοικοκυριά ήταν «ισότιμα».
Η κεντρική αυλή στο ψηλότερο σημείο του οικισμού, μέσα
στο οποίο βρίσκεται ένα μεγαροειδές κτήριο όμοιο με εκείνο
του Σέσκλου, δείχνει ωστόσο ότι μπορεί να υπήρχε μια
κοινωνική δομή με στοιχεία κοινωνικής ιεραρχίας, έκφραση
της οποίας μπορεί να θεωρηθεί το χωροταξικό σχέδιο του
οικισμού.

Όπως και στο Σέσκλο, η οργάνωση του χώρου έδειξε και

στο Διμήνι μια πολυπλοκότητα.
 Νεότερη Νεολιθική στο Διμήνι

Ο Χουρμουζιάδης το μεγαροειδές κτήριο χρονολόγησε στην

Πρώιμη Εποχή Χαλκού, όταν μειώνεται ο πληθυσμός στον
λόφο, το οποίο πρέπει να αποτελούσε ένα νοικοκυριό
(κοινωνικά εξέχουσα οικογένεια).

Τα ευρήματα και η στρωματογραφία όμως δεν υποστηρίζουν

την χρονολόγηση στην Εποχή του Χαλκού. Άλλωστε, και σε
άλλες θέσεις της Νεότερης Νεολιθικής στην Θεσσαλία
υπάρχει όμοια χωροταξική οργάνωση με όμοιο κτίσμα στο
κεντρικό σημείο του οικισμού.

Ενδιαφέρον εύρημα παρουσιάζουν κ’ 8 καύσης παιδιών, όλα

τους τοποθετημένα κοντά σε εστία σε ένα δοχείο.
Νεότερη Νεολιθική στο
Διμήνι

Αρκετά αντικείμενα
κατασκευασμένα από
τα όστρεα Spondylus
βρέθηκαν στον οικισμό
υποδεικνύουν ότι ο
οικισμός ήταν
σημαντικός κόμβος στο
δίκτυο ανταλλαγών
κατά την προχωρημένη
Νεότερη Νεολιθική.

Κοσμήματα από Spondylus

Οι πιο γνωστές θέσεις στην Θεσσαλία
 Βασικές νεολιθικές θέσεις στην Θεσσαλία
(κόλπος του Βόλου)
- Πευκάκια -
Τις πρώτες έρευνες είχε διεξάγει ο Θεοχάρης, αλλά την
συστηματική έρευνα πραγματοποίησε ο Milojcic.
Πρόκειται για ένα μικρό παραλιακό οικισμό.
Οι πληροφορίες προέρχονται από μικρής έκτασης ανασκαφή.
Η θέση χρονολογείται στην Νεότερη Νεολιθική ΙΙ (διμηνιακή
φάση) και στην Τελική Νεολιθική.
Η θέση είναι σημαντική γιατί, μεταξύ άλλων, συμπληρώνει την
στρωματογραφική ακολουθία της Νεολιθικής στην Θεσσαλία
καθώς η θέση κατοικούνταν στις 2 τελευταίες περιόδους της
Νεολιθικής.
Η χαρακτηριστική κεραμική «black on red» από την Ανατολική
Μακεδονία δείχνει τις σχέσεις του οικισμού με μακρινές περιοχές.
Pefkakia, Thessaly
• Η κάτοψη του οικισμού
και η διάταξη των
σπιτιών δεν μπορεί να
αποκατασταθεί με
βάση την μικρή έκταση
που ανασκάφθηκε.

• Φαίνεται ότι
τουλάχιστον στην
Τελική Νεολιθική τα
σπίτια ήταν
τετράπλευρα με λίθινα
θεμέλια.
• Ανασκαφέας ο Οτζάκι Μαγούλα
Milojcic.
• Κατοικείται από την
ΑΝ.
• Στα στρώματα που
ανήκουν στην ΜΝ
ανασκάφθηκαν 16
οικήματα τα οποία
δείχνουν πυκνή
διάταξη (δηλαδή τα
σπίτια ήταν κοντά το
ένα με το άλλο).
 Οτζάκι Μαγούλα

• Τα σπίτια ήταν τετράπλευρα

χτισμένα με πλιθιά. Στην
τελευταία φάση της ΜΝ
αλλάζει ο τρόπος χτισίματος
(τα σπίτια είναι
πασσαλόπηκτα).

• Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα
του οικισμού από την
Νεότερη και την Τελική
Νεολιθική σώζονται πολύ
αποσπασματικά.

• Φαίνεται ότι ο οικισμός στην

ΝΝ περικλείεται με σύστημα
τάφρων. Μια από τις τάφρους
χώριζε ένα τμήμα του
οικισμού (όμοιο με το
Μακρύγιαλο).
 Βασικές νεολιθικές θέσεις στην Θεσσαλία
(Ανατολική Θεσσαλία)

- Αγία Σοφία Μαγούλα -

• Ερευνήθηκε ανασκαφικά από τον Milojcic.
• Πρόκειται για μια χαμηλή τούμπα η οποία κατοικούνταν στην ΝΝ.
• Στο κεντρικό σημείο του οικισμού βρέθηκε οίκημα που ερμηνεύτηκε
ως μέγαρο με 2 τοίχους που διαμόρφωναν την είσοδο (όμοιο με το
Διμήνι).
• Προς το τέλος της ΝΝ το κεντρικό αυτό σημείο χωρίζεται από τον
υπόλοιπο οικισμό με μια τάφρο.
• Η σημασία αυτού του κεντρικού σημείου υπογραμμίζεται με την
παρουσία, σε άμεση γειτνίασή του, ενός χώρου που σχετίζεται με
νεκρώσιμες τελετουργίες (σπάνιο εύρημα για την Ελλάδα).
• Η σύνδεση του μεγάρου με χώρο για τελετουργική περιποίηση νεκρών
ερμηνεύτηκε από κάποιους αρχαιολόγους (π.χ. P. Halstead) ως
χώρος ξεχωριστής κοινωνικής ομάδας συνδέοντας το με την ανάδυση
εξέχουσας κοινωνικής τάξης κατά την ΝΝ στην Θεσσαλία.
 Βασικές νεολιθικές θέσεις στην Θεσσαλία
(Ανατολική Θεσσαλία)

- Σουφλί Μαγούλα -

• Στην περιοχή της Ανατολικής Θεσσαλίας άλλη μια

σημαντική θέση είναι η Σουφλί Μαγούλα.
 Σουφλί Μαγούλα
• Η σημασία της έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι έφερε στο φως
μια σειρά τάφων με καύσεις νεκρών (βλ. στα προηγούμενα –
ταφικές πρακτικές).

• Χαρακτηριστικό είναι ότι οι τάφοι βρίσκονται εντός του

οικισμού, σε αντίθεση με την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου όπου το
νεκροταφείο ήταν εκτός του οικισμού.
Δυτική Θεσσαλία
- Αχίλλειο-
 Αχίλλειο

• Ο αρχικός σκοπός της ανασκαφής της θέσης ήταν η διερεύνηση της

προκεραμικής (ή άκεραμικής) φάσης, η ύπαρξη της οποίας τελικά
δεν επιβεβαιώθηκε.

• Η θέση κατοικούνταν χωρίς διακοπή από την Αρχαιότερη (ΑΝ) ως

το τέλος της Μέσης Νεολιθικής (ΜΝ) (6500-5500 π.Χ.).

• Στην ΑΝ τα σπίτια ήταν κυκλικά, ενώ στις υπόλοιπες φάσεις

τετράπλευρα με λίθινα θεμέλια και πηλόκτιστη ανωδομή.

• Οι φούρνοι κ’ οι εστίες βρίσκονταν έξω από το σπίτι υποδεικνύοντας

ότι οι κάτοικοι περνούσαν μεγάλο μέρος της ημέρας έξω από το
σπίτι.

• Στην προχωρημένη ΜΝ διαμορφώθηκε μεγάλη τάφρος η οποία

απομόνωνε το κέντρο του οικισμού.
• Η διάταξη των σπιτιών Αχίλλειο
δείχνει ότι τα σπίτια είχαν
αρκετό ελεύθερο χώρο
γύρο τους (σε αντίθεση
π.χ. με το Οτζάκι ή το
Σέσκλο Α όπου τα σπίτια
ήταν σε πυκνή διάταξη).

• Το Αχίλλειο έδωσε στοιχεία

και για την γεωγραφική
διαφοροποίηση της
κεραμικής στην Θεσσαλία
υποδεικνύοντας ότι η
στιλιστική διαφοροποίηση
δεν σχετίζεται μόνο με την
χρονολόγηση, αλλά
υπάρχουν και τοπικά στιλ.
 Βασικές νεολιθικές θέσεις στην Θεσσαλία
(Δυτική Θεσσαλία)
- Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου -

• Η θέση κατοικείται από την ΑΝ ΙΙΙ έως την ΝΝ.

 Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου
• Η ανασκαφή αυτής της
θέσης έχει συνεισφέρει
στην συζήτηση για την
χρονολόγηση της ΝΝ
κεραμικής τύπου Λάρισα
(μαύρη στιλβωμένη) η
χρονολόγηση της οποίας
δεν ήταν σαφή (πολύ την
τοποθετούνταν στην
Τελική Νεολιθική).

• Η στρωματογραφία της
Πλατιάς Μαγούλας Ζάρκου
απέδειξε ότι ανήκει στην
πρώιμη ΝΝ (δηλαδή ότι
είναι τουλάχιστον για 1000
χρόνια περίπου
αρχαιότερη).
 Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου

Επίσης, αρχαιομετρικές αναλύσεις της κεραμικής δείχνουν

ότι στην περίοδο μετάβασης από ΜΝ στην ΝΝ υπήρχε
ποικιλία στους τρόπους παραγωγής της κεραμικής. Κάποιες
κατηγορίες (π.χ. gray on gray) παράγονταν σε κέντρα, ενώ
παραγωγή άλλου τύπου αγγείων (π.χ. μαύρη στιλβωμένη)
ήταν πιο αποκεντρωμένη.

Η Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου (μαζί με μερικές άλλες θέσεις

όπως η Χάλκη, Οτζάκι, Μακρυχώρι) κατείχε ξεχωριστή θέση
στην παραγωγή και τη διακίνηση της κεραμικής, και κατ’
επέκταση στην ανάπτυξη των σχέσεων στην περιοχή της
Θεσσαλίας.
 Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου

Η θέση είναι γνωστή και από

το μοναδικό ομοίωμα
οικίσκου το οποίο
παρουσιάζει το εσωτερικό
του οικήματος. Το ομοίωμα
προσφέρει στοιχεία τόσο για
την αρχιτεκτονική της
εποχής όσο και για την
ιδεολογία, καθώς βρέθηκε
κάτω από το δάπεδο ενός
σπιτιού, πιθανόν ως μέρος
ιεροτελεστίας (προσφορά
κατά τη θεμελίωση για την
διασφάλιση της ευημερίας
του σπιτιού).

Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, ομοίωμα

οικίσκου με ειδώλια
 Πλατιά Μαγούλα Ζαρκου
• Η θέση είναι γνωστή και από το
μοναδικό οργανωμένο νεκροταφείο
στην Θεσσαλία με πάνω από 60
καύσης, το οποίο βρέθηκε περίπου
300 μ σε απόσταση από τον οικισμό
(βλ. ταφικές πρακτικές).
• Το νεκροταφείο πιθανόν
οριοθετούνταν με τοίχο, στοιχείο
που παραπέμπει σε διαφορετική
αντίληψη της τάξης που είχε η
κοινωνία του ΝΝ οικισμού, γεγονός
που μπορεί να αντανακλά την
αναδυόμενη ταξικά δομημένη
κοινωνία.
• Να σημειωθεί ότι το νεκροταφείο
διαφέρει ριζικά από εκείνο της
Σουφλί Μαγούλας καθώς το δεύτερο
βρέθηκε εντός του οικισμού.
Θεόπετρα
 Θεόπετρα

• Η Θεόπετρα είναι σπήλαιο το οποίο κατοικούνταν

από την Μέση Παλαιολιθική έως την Νεότερη
Νεολιθική.

• Η ιδιαίτερη σημασία της, μεταξύ άλλων, έγκειται στο

γεγονός ότι αποδεικνύει πως η περιοχή κατοικούνταν
και στις περιόδους πρωιμότερες της νεολιθικής,
καταρρίπτοντας έτσι το επιχείρημα πολλών
ερευνητών οι οποίοι χρησιμοποιούσαν την
υποτιθέμενη απουσία των ανθρώπων στις
πρωιμότερες περιόδους για να στηρίξουν την άποψη
τους για την διάχυση του Νεολιθικού τρόπου ζωής
στην Ελλάδα από την Εγγύς Ανατολή.
 Νεολιθική περίοδος στην Θεσσαλία
- σύνοψη -

• Την προϊστορική έρευνα στην Θεσσαλία χαρακτηρίζει

η αναζήτηση στοιχείων

• που αφορούν την χρονολόγηση των θέσεων

• Που συνεισφέρουν στην κατανόηση της οργάνωσης του χώρου
και κατ’ επέκταση την κοινωνική οργάνωση των νεολιθικών
γεωργοκτηνοτρόφων.
• Για τον προσδιορισμό του μεγέθους των οικισμών για κάθε
φάση της νεολιθικής

• Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν μια τάση στην

κατοίκηση από μικρούς, διάσπαρτους οικισμούς στην
ΑΝ προς συγκέντρωση του πληθυσμού σε
μεγαλύτερους οικισμούς στις νεότερες φάσεις της
Προϊστορίας (αστικοποίηση).
 Νεολιθική περίοδος στην Θεσσαλία
- σύνοψη -
• Όσον αφορά την οικονομία φαίνεται ότι στην ΑΝ η παραγωγή των
αγαθών ήταν μικρής κλίμακας, χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερο
μοίρασμα (π.χ. της τροφής) και έμφαση στις αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ
των ανθρώπων για να μπορούν πιο αποτελεσματικά να
αντιμετωπίσουν τον ρίσκο που προκαλούν οι περιβαλλοντικές
συνθήκες κ’ ο τρόπος παραγωγής.

• Στη Νεότερη κ’ στην Τελική Νεολιθική κατοικούνται και λιγότερο

ευνοϊκά περιβάλλοντα (π.χ. ορεινές περιοχές), σημειώνεται
εντατικοποίηση της παραγωγής (π.χ. κτηνοτροφίας). Στοιχεία μιας
τέτοιας εξέλιξης βρίσκουμε στην ίδρυση νέων οικισμών, και στην
αλλαγή της βλάστησης στην ορεινή ζώνη.

• Η παραγωγή των επιμέρους αγαθών (π.χ. τροφή, κεραμική)

εξακολουθεί να είναι κατά νοικοκυριό, όμως όλο και περισσότερες
ενδείξεις συγκεντρώνονται για την κεντρική παραγωγή τουλάχιστον
κάποιων κατηγοριών αντικειμένων (π.χ. κάποιων κατηγοριών
κεραμικής, εργαλείων κλπ.).

• Υπάρχουν ενδείξεις για εκτεταμένες εμπορικές επαφές.

 Νεολιθική περίοδος στην Θεσσαλία
- σύνοψη -

• Παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των περιοχών της

Θεσσαλίας.

• Για παράδειγμα, στην Ανατολική Θεσσαλία παρατηρείται

αύξηση του πληθυσμού στην ΝΝ, αλλά απότομη πτώση
στην Τελική Νεολιθική (προς το παρόν δύσκολα εξηγείται).

• Η παραλιακή ζώνη (περιοχή του Βόλου) διαφοροποιείται

από την υπόλοιπη Ανατολική Θεσσαλία, καθώς η κατοίκηση
φαίνεται ότι ήταν πιο σταθερή.

• Η Δυτική Θεσσαλία παρουσιάζεται πιο αραιοκατοικημένη με

εξαίρεση την λοφώδη περιοχή γύρω από τα Φάρσαλα. Αυτό
το γεγονός συχνά αποδίδεται σε περιβαλλοντικούς
παράγοντες («άβολη» γεωμορφολογία), αλλά και στην
ελλιπή αρχαιολογική έρευνα.