ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ.

343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 343

ΓΙΩΡΓΟΣ Ι. ΜΠΑΛΗΣ

OΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ
ΣΤΟΝ EΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1897

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Μετά την Επανάσταση του 1821 και την δημιουργία του ελληνικού κράτους, οι
Έλληνες δεν σταμάτησαν ποτέ να επιδιώκουν την ενσωμάτωση στον μικρό εθνικό
κορμό των υπόλοιπων περιοχών οι οποίες παρέμεναν υπό τον οθωμανικό ζυγό. Μετά
τις επαναστάσεις του 1854 και του 1878, με το άδοξο τέλος τους, ακολούθησε ο ελλη-
νοτουρκικός πόλεμος του 1897, στον οποίο οδηγήθηκε η Ελλάδα από θερμοκέφαλους
της Αθήνας, ενώ ήταν εντελώς ανέτοιμη για ένα τέτοιο εγχείρημα. Ο πόλεμος αυτός,
που ονομάστηκε ατυχής ή Μαύρο ’97, διήρκησε 30 ημέρες (6 Aπριλίου - 7 Μαΐου 1897)
και είχε ως αποτέλεσμα να βρεθεί εκ νέου η Θεσσαλία, για 13 μήνες, υπό οθωμανική
κατοχή.1
Αιτία του πολέμου ήταν η πολιτική και στρατιωτική στάση της Ελλάδας στο Κρη-
τικό Ζήτημα, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά την αποστολή στην Κρήτη ναυτικών
και στρατιωτικών δυνάμεων, για την υποστήριξη των εκεί επαναστατών, οι οποίοι
επιθυμούσαν διακαώς την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Η αφορμή δόθηκε με την
εισβολή ένοπλων τμημάτων της Εθνικής Εταιρείας στην ελληνοτουρκική μεθόριο.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την κήρυξη του πολέμου από την Τουρκία στην Ελλάδα.
Οι συγκρούσεις σημειώθηκαν σε δύο μέτωπα: στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία. Η
άσχημη κατάσταση του στρατού και οι σοβαρές και λανθασμένες αποφάσεις του δια-
δόχου Κωνσταντίνου και του επιτελείου του, είχαν ως αποτέλεσμα την οδυνηρή και
επονείδιστη ήττα. Με την μεσολάβηση των ευρωπαϊκών Δυνάμεων και της Ρωσίας
υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης, με την οποία υποχρεώθηκε η Ελλάδα να πληρώσει
στην Τουρκία ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, ως πολεμική αποζημίωση, παραχωρώντας
ταυτοχρόνως και ένα μικρό κομμάτι της Θεσσαλίας γύρω από την μεθόριο. Οι συνέ-
πειες για τον ελληνικό λαό υπήρξαν επώδυνες. Δεν ήταν μόνο οικονομικές, αλλά και
κοινωνικές, διότι είχε πληγωθεί το φιλότιμο των Ελλήνων, αφήνοντας μία πληγή στην
κοινωνία και στον στρατό μας.
Οι απώλειες αυτού του πολέμου, σύμφωνα με την έκθεση που υποβλήθηκε από τον
τότε διάδοχο Κωνσταντίνο στο Υπουργείο των Στρατιωτικών, ήταν 395 νεκροί2 και
_________________________________

1. Τα δημοσιεύματα για τον πόλεμο αυτό, βλ. Κώστας Σπανός, «Βιβλιογραφία του ελληνο-
τουρκικού πολέμου του 1897», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 31 (1997) 51-58· Χαράλαμπος Βόγιας,
«Συμβολή στη βιβλιογραφία του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897», Θεσσαλικό Ημερολό-
γιο, 63 (2013) 385-398· 64 (2013) 407-414· 65 (2014) 333-336· 66 (2014) 425-432.
2. Τον κατάλογο των νεκρών του πολέμου, στο μέτωπο της Θεσσαλίας, βλ. Κώστας Σπανός,
«Οι νεκροί του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 στη Θεσσαλία», Θεσσαλικό Ημερολόγιο,
31 (1997) 33-50.

343
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 344

1.568 τραυματίες.3 Πολλοί από τους τραυματίες, πέθαιναν στο μέτωπο, εξαιτίας των
σοβαρών ελλείψεων και κυρίως εξαιτίας της μη παροχής κατάλληλης περίθαλψης.
Σε σχετική έκθεση, την οποία συνέταξε ο συνταγματάρχης Θρασύβουλος Μάνος,4
αναφέρονται τα εξής: «Ἡ ὑγειονομική ὑπηρεσία ἀνεπαρκεστάτη, ἔχουσα προσωπικόν
κατώτερον 90 νοσοκόμων, ἄνευ κλινοσκεπασμάτων, ἄνευ ἡμιόνων καί μεταγωγικῶν
οὐλαμῶν τῶν χειρουργείων, ἀλλά καί τῶν ἐλλείψεων πληρουμένων μόνον 6 χειρουργεῖα
4ης τάξεως ἠδύνατο νά καταρτιθῶσιν».
Στα μετόπισθεν τα πράγματα για την περίθαλψη των τραυματιών του πολέμου
ήταν καλύτερη, καθώς η παροχή της ιατρικής φροντίδας γινόταν με εθελοντική προ-
σφορά, τόσο από έλληνες όσο και από ξένους γιατρούς και νοσοκόμες.
Πολλές πληροφορίες μας δίνει ο W. Kinnaird Rose,5 σχετικά με τα νοσοκομεία, τους
χώρους, τις συνθήκες περίθαλψης και τους τραυματίες του πολέμου. «Μία συνεχής
ροή τραυματιών μεταφερόταν δίπλα μας προς τα μετόπισθεν. Ένας κακομοίρης είχε
τρυπηθεί πέρα για πέρα στο λαιμό από σφαίρα και, κυριολεκτικά, πετούσε ποτάμι
αίμα με κάθε ανάσα».6 «Ένα άλλο τρένο μετέφερε τους τραυματίες στον Βόλο (…)».7
«Προσπάθησα…να επιβιβασθώ στο “Θεσσαλία”, το οποίο θα απέπλεε εκείνο το βράδι
για τον Πειραιά μαζί με τους τραυματίες. Επισκέφτηκα την κ. Ράλλη, που ήταν προ-
ϊσταμένη της υπηρεσίας του Ερυθρού Σταυρού (…). Η καλή και ευγενική κυρία (…)
παραδέχτηκε ότι υπήρχε έλλειψη ανδρών νοσοκόμων. Εκείνη την στιγμή εμφανίστηκε
μία νοσοκόμα-μία ελληνίδα κυρία, για την οποία πιστεύω ότι ήταν γιατρός (…)».8
«Υπήρχαν δύο νοσοκομεία στον Βόλο: το ένα ήταν το Τακτικό Στρατιωτικό Νο-
σοκομείο και το άλλο του Ερυθρού Σταυρού, κάτω από την διεύθυνση της κυρίας
Ράλλη και δύο αγγλίδων νοσοκόμων (…). Από εκεί, οι τραυματίες μεταφέρονταν με
φορεία στο πλωτό νοσοκομείο “Θεσσαλία”».9
_________________________________

3. Έκθεσις της Α.Β. Υψηλότητος του Διαδόχου επί των πεπραγμένων του στρατού Θεσσα-
λίας κατά την εκστρατείαν του 1897 υποβληθείσα στο Υπουργείον Στρατιωτικών, εν Αθήναις
εκ του Εθνικού Τυπογραφείου 1898, 391-397, Παράρτημα Γ΄, «Αριθμητική κατάστασις κατά
θέσεις των φονευθέντων και τραυματισθέντων κατά την εκστρατείαν συνταχθείσα επί τη βάσει
των παρά των σωμάτων υποβληθεισών καταστάσεων».
4. Υπουργείον Στρατιωτικών, Έκθεσις επί της πολεμικής ενεργείας εν Ηπείρω κατά τον ελ-
ληνοτουρκικόν πόλεμον του 1897 συνταχθείσα υπό του διεξάγοντος τας στρατιωτικάς επι-
χειρήσεις αρχηγού του εν Ηπείρω στρατού καθ’ όλην την διάρκειαν του πολέμου Θρασυβού-
λου Μάνου, συνταγματάρχου του Πυροβολικού, εν Αθήναις εκ του Εθνικού Τυπογραφείου
και Λιθογραφείου 1899, 20.
5. W. Kinnard Rose (μετ. Αναστάσιος Δαρβέρης), Με τους Έλληνες στην Θεσσαλία, Λαογρα-
φικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας, Λάρισα 1997.
6. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 81.
7. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 113.
8. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 117.
9. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 118.

344
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 345

«Εν τω μεταξύ, στην παραλία συγκεντρώθηκαν 150 περίπου στρατιώτες, τραυμα-

τίες και ασθενείς, για να επιβιβασθούν στο πλοίο “Αλβανία”. Ήταν ξαπλωμένοι σε
φορεία και καλυμμένοι με κουβέρτες. Μερικοί, με το κεφάλι ή με το χέρι τραυματι-
σμένο, παρουσίαζαν μία έκφραση λύπης, αδύνατοι, αξύριστοι, με παπούτσια τρύπια,
γεμάτοι σκόνη, έφερναν πάνω τους τα σημάδια της μεγάλης κούρασης και των μεγά-
λων παθών (…).10 Στο πλοίο “Αλβανία” νοσήλευαν και θεράπευαν τους τραυματίες με
μεγάλη προσοχή, εκ μέρους του γιατρού Osbron και των κυριών του Αγγλικού Ερυ-
θρού Σταυρού, οι χειρούργοι Muller και Καντάς και οι κυρίες του Ελληνικού Ερυθρού
Σταυρού (…). Στη γέφυρα του πλοίου έφεραν ένα τραπέζι και ενώ οι κυρίες του Ελ-
ληνικού Ερυθρού Σταυρού ετοίμαζαν τα χειρουργικά εργαλεία, τέσσερις ναύτες το-
ποθέτησαν, γύρω από το χειρουργικό τραπέζι, μερικά κομμάτια από πανιά για να
σχηματίσουν ένα είδος κλειστού χειρουργείου». 11
«Λίγα λεπτά μετά τις 7, ένα τρένο με 200 τραυματίες και μερικούς πρόσφυγες,
έφυγε από τον σταθμό του Βελεστίνου, δηλαδή λίγο πριν τον καταλάβουν οι Τούρκοι
και καθώς περνούσε κατά μήκος του βεληνεκούς της τουρκικής πυροβολαρχίας, κοντά
στον Ριζόμυλο, “χαιρετίσθηκε” από 6 κανονιές. Παρόλο που δύο από αυτές έπεσαν
επικίνδυνα κοντά στο τρένο, αυτό διέφυγε σώο και οι τραυματίες μεταφέρθηκαν
ασφαλείς στον Βόλο».12
«Στη διάρκεια της εκεχειρίας, γύρισα σε μερικά νοσοκομεία και πρόσεξα τη μετα-
χείριση των τραυματιών. Ο λοχαγός Πήρι, ο βουλευτής του ανατολικού Άμπερντην,
συνέχισε για μερικές εβδομάδες το θαυμάσιο έργο του, της περίθαλψης δηλαδή των
τραυματιών και των ασθενών στο μέτωπο, από τον Αλμυρό μέχρι τον Δομοκό, σε συ-
νεργασία με τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και μετέπειτα συμμετείχε στην ίδρυση των
βρετανικών νοσοκομείων στη Χαλκίδα και στον Πειραιά». «Στο ατμόπλοιο “Θεσσα-
λία” επιβιβάστηκαν 101 τραυματίες από το Βελεστίνο και κατά το ταξίδι άλλοι 9 επι-
βιβάστηκαν στη Στυλίδα. Στη διάρκεια του ταξιδιού πέθαναν 7 τραυματίες». 13
«Στην Αθήνα υπήρχαν τέσσερα νοσοκομεία. Εκείνο που ήταν γνωστό ως Στρατιω-
τικό Νοσοκομείο, στεγαζόταν σε ένα υπέροχο μεγαλόπρεπο μέγαρο κοντά στην Αψίδα
του Αδριανού. Εκεί υπήρχαν 400 τραυματίες, τους οποίους περιέθαλπαν έλληνες για-
τροί με τη βοήθεια δύο αγγλίδων νοσοκόμων. Η πλειοψηφία των ασθενών είχαν τραύ-
ματα από σφαίρες, ενώ 6 ήταν πληγωμένοι στο κεφάλι και στα χέρια, κυρίως από θραύ-
σματα οβίδων (…). Είδα άνδρες που είχαν πάρει μέρος στις μάχες στο Ρεβένι, Μπογάζι,
Νεζερό (Καλλιπεύκη), Μάτι, Φάρσαλα, και Βελεστίνο (…). Η Στρατιωτική Σχολή, που
βρισκόταν κοντά στην πλατεία Ομονοίας, είχε μετατραπεί σε νοσοκομείο (…). Μία από
τις πτέρυγες του Εθνικού Μουσείου μετατράπηκε σε νοσοκομείο, αλλά και το δημοτικό
νοσοκομείο ήταν επίσης αφιερωμένο στην υποδοχή στρατιωτών».14
_________________________________

10. Adolfo Rossi (μετ. Δημήτρης Ντόβας), «Από τον πόλεμο του 1897», Θεσσαλικό Ημερολό-
γιο, 31 (1997) 29.
11. Adolfo Rossi, ό. π., σ, 31.
12. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 155.
13. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 168.
14. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 169-170.

345
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 346

«Το έδαφος παντού τριγύρω (πλησίον του Δομοκού), επί μερικές εκατοντάδες
μέτρα, ήταν κυριολεκτικά καλυμμένο από τραυματίες, που περιθάλπονταν με τη με-
γαλύτερη δυνατή ταχύτητα από τους στρατιωτικούς γιατρούς, προτού τους επιβιβά-
σουν σε κάρα για να τους μεταφέρουν στη Λαμία. Παρεμπιπτόντως, θα πρέπει να
αναφέρω ότι κανείς δεν θα ήταν δυνατό να ξεπεράσει τη δεξιοτεχνία και την προσοχή
με την οποία οι Έλληνες γιατροί έβαζαν τους πρώτους επιδέσμους στους τραυματίες
και ότι το μεγάλο ποσοστό απωλειών μεταξύ των γιατρών αποτελεί την καλύτερη
απόδειξη της αφοσίωσής τους στο καθήκον μέχρις αυτοθυσίας. Οι σκηνές που έβλεπε
κανείς εκεί ήταν αρκετές για να τον κάνουν να σιχαθεί τον πόλεμο και τη συνεπαγό-
μενη φρίκη του για ολόκληρη τη ζωή του (…). Προσπεράσαμε τον πρώτο συρμό κάρων
και αμαξών που μετέφεραν τους τραυματίες στη Λαμία. Η αγωνία που δοκίμασαν οι
1.100-1.200 τραυματίες κατά την μεταφορά τους από τους παλιόδρομους του περά-
σματος της Φούρκας, δεν μπορεί παρά να αναγνωρισθεί κατά την Εσχάτη Κρίση».15
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες, για την νοσηλεία και την περίθαλψη των τραυματιών
του πολέμου του 1897, μας δίνει και η Αμαλία Παπασταύρου στο Ημερολόγιό16 της, το
οποίο περιέχει μαρτυρίες και συμβάντα, όπως τα έζησε εκείνη ή περιήλθαν στην αντί-
ληψή της. Στην καταγραφή της αναφέρει ότι: «Ἐκ Τυρνάβου ἐξηκολούθουν νά ἔρχωνται
πληγωμένοι. Ἐπιτροπή Κυριῶν περιήρχετο, κατά παράκλησιν τοῦ ἀρχιάτρου17 Παπαϊ-
ωάννου, τάς οἰκίας ζητοῦσαι παλαιοκουβέρτας καί σινδόνια διά τούς πληγωμένους.
Ἐλεεινή καί ἀπελπιστική κατάστασις. Νοσοκομεῖα ὑπό τήν προστασίαν Βασιλισσῶν
καί Πριγκιπισσῶν, μ’ ἐρυθρούς σταυρούς καί Ἑνώσεις Ἑλληνίδων μέ Ἀγγλίδας νοσο-
κόμους νά μήν ἔχουσι κουβέρτας καί σινδόνια καί ἀσπρόρουχα δι’ ἑκατόν πληγωμένους
τήν δευτέραν ἡμέραν τῆς μάχης, καί ποῦ; Εἰς Λάρισσαν, εἰς τό ἐγγύτερον σημεῖον τοῦ
πολέμου. Ἡ κατάστασις αὐτή τόσον ἠρέθισε τά νεῦρα εὐαισθήτου ἐπιάτρου18 ὥστε εἰς
τό καφενεῖον, ἐνώπιον πολλῶν, ἤρχισε νά ὑβρίζῃ τούς παρόντας καί ἀπόντας Λαρισ-
σαίους, διότι δέν φροντίζουν διά τίποτε ἐνῷ ἐκεῖνοι ἀφῆκαν τάς Ἀθήνας καί ἦλθον νά
βοηθήσωσι τούς πληγωμένους»!19
«Τό μόνον παρήγορον κατά τήν ἡμέραν ἐκείνην τῆς ἀπελπισίας ἦτο ὅτι ὁ Ἐρυθρός
Σταυρός ἐμερίμνησε διά τούς τραυματίας καί ἀπέστειλε καί εἰς Λάρισσαν νοσοκόμους,
κουβέρτας, ἀντισηπτικά καί χειρουργικά ἐργαλεῖα καί τόν ἰατρόν Κ. Γκλαβάνην (…).20
Πυρετώδης κίνησις εἰς τήν ἀποβάθραν μεταφερομένου τοῦ ὑλικοῦ τοῦ πολέμου εἰς τ’
ἀτμόπλοια. Καί τά νοσοκομεῖα τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ διελύοντο μεταφερομένων τῶν
πληγωμένων ἐπί τῶν ἀτμοπλοίων. Δύο ἀπέθανον ἐπί τῆς λέμβου, οἱ λοιποί ἐστοιβάζοντο
_________________________________

15. W. Kinnard Rose, ό. π., σ. 188.

16. Αμαλία Παπασταύρου, Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν εν Λαρίσση από 1-14
Απριλίου 1897, εν Αλεξανδρεία 1897. [Βλ. Μάρκος Σγάντζος, «Το Ημερολόγιο της Αμαλίας
Παπασταύρου για τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 65 ( 2014)
375-402].
17. Αρχίατρος· στρατιωτικός γιατρός με βαθμό συνταγματάρχη.
18. Επίατρος· στρατιωτικός γιατρός με βαθμό ταγματάρχη.
19. Αμαλία Παπασταύρου, ό. π., σ. 12.
20. Αμαλία Παπασταύρου, ό. π., σ. 19-20.

346
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 347

ὡς δέματα εἰς τό κύτος21 τοῦ ἀτμοπλοίου μεταποιηθέντος εἰς νοσοκομεῖον. Αὕτη λέγεται
περιποίησις καί φιλανθρωπία δι’ ἐκείνους οἵτινες προσέφερον τό αἷμα των ὑπέρ πατρί-
δος! Τάς θέσεις τάς κατέβαλε τό προσωπικόν τῶν νοσοκομείων. Μόνη ἡ δεσποινίς Κα-
λαποθάκη ἔμενε μέχρι τέλους εἰς Βῶλον περιποιουμένη τούς τραμαυτίας».22
«Τότε ἐπληγώθη εἰς ἀμφοτέρας τάς χεῖρας ὁ γενναῖος λοχαγός κ. Παπαδογιάννης
(…). Προκειμένου περί τραυματιζομένων καί φονευομένων ἐνθυμοῦμαι τόν ἰατρόν τοῦ
τάγματός μας κ. Ἀλ. Παυλογιαννόπουλον, ὅστις διεκρίθη πάντοτε διά τήν ἄκραν
τάξιν, κατά τάς ἡμέρας τῆς ἀνάπαυλας, καί τήν μεγίστην δραστηριότητα καί προθυ-
μίαν κατά τάς μάχας, καθ’ ἅς, διά τῆς ἀμέσου παροχῆς τῶν πρώτων ἰατρικῶν περι-
θάλψεων εἰς τούς τυχόν παθόντας, ἔσωσε τήν ζωήν πολλῶν. Δότε εἰς ἰατρόν, οἷος ὁ κ.
Παυλογιαννόπουλος, πάντα τά ἀπαιτούμενα διά τήν ὑγιειονομικήν ὑπηρεσίαν καί
θά ἔχητε τοιαύτην ἐντελεστάτην». 23
Οι παραπάνω αναφορές δίνουν σαφή εικόνα της επικρατούσας κατάστασης. Θέ-
λοντας να μεταφέρω στη μνήμη αυτές τις ιδιαίτερες εικόνες του πολέμου, αναδημοσι-
εύω σε απόλυτη αλφαβητική σειρά τα ονόματα των τραυματιών του πολέμου, αρκετοί
από τους οποίους είναι Θεσσαλοί. Τα ονόματα των τραυματιών δίνονται σε δύο κα-
ταλόγους: ο ένας με τους καταγόμενους από τη Θεσσαλία και ο άλλος με τους κατα-
γόμενους από την υπόλοιπη Ελλάδα, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και
μερικοί καταγόμενοι από την Κωνσταντινούπολη, την Προύσα, την Σμύρνη, την Τρα-
πεζούντα και την Κύπρο. Ο κατάλογος ολοκληρώνεται με τα ονόματα 4 ξένων τραυ-
ματιών: ενός Άγγλου, ενός Γερμανού, ενός Ιταλού και ενός Γάλλου.
Για τη δημιουργία των εν λόγω καταλόγων χρησιμοποίησα τον γενικό κατάλογο
του Ιπποκράτη Γαληνού,24 ενός στρατιωτικού γιατρού ο οποίος συμμετείχε στον πό-
λεμο. Στον πρόλογό του, ο Ιπποκράτης Γαληνός έγραψε τα εξής:
«Τοῖς ἀναγνώσταις,
Ἐπειδή καμμία ἑλληνική οἰκογένεια, νομίζομεν, δέν ἔμεινεν νά μή ἔχῃ ἕν ἤ δύο ἤ καί
πλειότερα αὐτῆς μέλη εἰς τόν πόλεμον, σταλμένα χάριν τῆς τιμῆς καί τῆς ἐθνικῆς
ἐλευθερίας, πᾶς δέ Ἕλλην ἐνδιαφέρεται περί τῆς τύχης τῶν συγγενῶν καί τῶν φίλων
του, ἐάν ζῶσιν ἤ ἀπέθανον ἐντίμως ἐν τῷ κατά τῶν βαρβάρων Τούρκων πολέμῳ (6
Ἀπριλίου – 7 Μαΐου 1897) καί κατά τήν Κρητικήν ἐκστρατείαν, ἤ ἐπληγώθησαν καί
εὑρίσκονται ἐν τοῖς διαφόροις νοσοκομείοις τοῦ Κράτους καί ἐν τοῖς τοῦ Ἐρυθροῦ
Σταυροῦ, ἐκδίδομεν σήμερον τόν παρόντα Ἐπίσημον Κατάλογον ληφθέντα ἐκ τῶν βι-
βλίων τῶν Νοσοκομείων μετά μεγάλης ἀκριβείας. Ὁ κατάλογος οὗτος θά περιλαμβάνῃ
τούς πληγωμένους, οἱ ὁποῖοι νοσηλεύονται ἤ ἐνοσηλεύθησαν καί ἐθεραπεύθησαν ἐν
_________________________________

21. Κύτος· το κοίλο μέρος του πλοίου.

22. Αμαλία Παπασταύρου, ό. π., σ. 28.
23. Λάμπρος Καταφυγιώτης, «Το 9ο τάγμα ευζώνων στον πόλεμο του 1897. Οι μάχες στην
Τσιούκα και στον Τεκέ Τατάρ», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 31 (1997) 72.
24. Ιπποκράτης Γαληνός, Επίσημος κατάλογος των απ’ αρχής του τουρκοελληνικού πολέ-
μου (6 Απριλίου -7 Μαΐου 1897) και της Κρητικής εκστρατείας πληγωθέντων, και εν τοις
διαφόροις νοσοκομείοις του Κράτους και του Ερυθρού Σταυρού νοσηλευομένων, εν Αθή-
ναις 1897.

347
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 348

τοῖς ἑξῆς Νοσοκομείοις:

α) Τοῦ Πολιτικοῦ Νοσοκομείου τῆς «Ἐλπίδος».
β) Τοῦ ἐν τῇ Ἀβερωφείῳ Σχολῇ τῶν Εὐελπίδων παραρτήματος τοῦ Στρατιωτικοῦ
Νοσοκομείου.
γ) Τοῦ Νοσοκομείου «Εὐαγγελισμοῦ».
δ) Τοῦ Ἀρεταιείου.
ε) Τοῦ Στρατιωτικοῦ Νοσοκομείου.
στ) Τοῦ Βαρβακείου Λυκείου.
ζ) Τῶν ἐν Ἀθήναις ἰδιωτικῶν.
η) Τοῦ ἐν Πειραιεῖ Ζαννείου.
θ) Τοῦ αὐτόθι Ἡμερησίου Χρονογράφου τοῦ Λονδίνου.
ι) Τῶν Νοσοκομείων καί τῶν Ἐρυθρῶν Σταυρῶν τῶν Ἐπαρχιῶν.
Εἰς τήν ἔκδοσιν τοῦ καταλόγου τούτου προέβημεν κατά παράκλησιν πολλῶν
φίλων, εἰδότων τό χρησιμώτατον αὐτοῦ, ἀφ’ οὗ ἐν τῷ Ὑπουργείῳ τῶν Στρατιωτικῶν
δέν συνεκεντρώθησαν ἀκόμη καί θά βραδύνωσιν, ἴσως ἐπί πολύ ἔτι, τά ὀνόματα τῶν
τραυματιῶν.
Ἐν Ἀθήναις τῇ 9 Μαΐου 1897.
ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΓΑΛΗΝΟΣ».

Ο ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΘΕΣΑΛΩΝ ΤΡΑΥΜΑΤΙΩΝ

α/α ονοματεπώνυμο τόπος καταγωγής

1. Αθανασίου Ευάγγελος Τρίκαλα
2. Αργυρίου Στέργιος Τρίκαλα
3. Βαρβάτος Βάγιας Τρίκαλα
4. Γιάννης Κωνσταντίνος Τρίκαλα
5. Γώγος Χρήστος Καλαμπάκα
6. Δημητρίου Αντώνιος Τύρναβος
7. Διακοβάκης Χρήστος Τρίκαλα
8. Καραγιάννης Παναγιώτης Τρίκαλα
9. Καρατζάς Κωνσταντίνος Αλμυρός
10. Καράψης Γρηγόριος Καρδίτσα
11. Κατσακάρης Γεώργιος Τρίκαλα
12. Κόκκινος Κωνσταντίνος Τρίκαλα
13. Λέλης Ιωάννης Αγιά
14. Λιαράς Κωνσταντίνος Λάρισα
15. Λιλιόπουλος Γεώργιος Λάρισα
16. Μπανογιάννης Θωμάς Καρδίτσα
17. Μπέκας Αθανάσιος Καλαμπάκα
18. Νταούτης Δημήτριος Νεζερός (Καλλιπεύκη)
19. Ντίνος Βασίλειος Τρίκαλα
20. Οικονόμου Λάμπρος Τρίκαλα
21. Πανταζής Δημήτριος Καλαμπάκα

348
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 349

22. Παπαβαΐτσης Δημήτριος Καρδίτσα

23. Παπάς Αθανάσιος Τρίκαλα
24. Παπάς Αναστάσιος Καρδίτσα
25. Παππάς Νικόλαος Σκόπελος
26. Πλατανιώτης Αθανάσιος Βόλος
27. Πουρναράς Στέργιος Τρίκαλα
28. Σάπικας Δημήτριος Καρδίτσα
29. Σμουλακτός Γεώργιος Λάρισα
30. Σολωμός Απόστολος Λάρισα
31. Τσαμαντώνης Νικόλαος Λάρισα
32. Τσέγγας Κωνσταντίνος Τρίκαλα
33. Τσέλιος Γρηγόριος Τρίκαλα
34. Τσίμας Ιωάννης Αγιά
35. Τσούλης Ιωάννης Καλαμπάκα
36. Χατζημήτρος Φώτιος Καρδίτσα
37. Χρηστούλας Περικλής Καρδίτσα
38. Χοίρος Ιωάννης Τρίκαλα

Ο ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΡΑΥΜΑΤΙΩΝ

1. Αλεξανδρής Αναστάσιος Δομοκός
2. Αλιμπέρτης Κωνσταντίνος Νάξος
3. Αναγνωστόπουλος Δημήτριος Δωρίδα
4. Ανεστόπουλος Παναγιώτης Κυπαρισσία
5. Απέργης Δημήτριος Σύρος
6. Αποστολόπουλος Οδυσσεύς Πύργος
7. Αρβανιτάκης Ιωάννης Άργος
8. Αργυρόπουλος Χρήστος Ηλεία
9. Αρμενάκης Σωτήριος Αθήνα
10. Αστήθος Αντώνιος Κάρυστος
11. Αυγουστίνος Ιωάννης Γορτυνία
12. Αφεντάκης Μιχαήλ Κίμωλος
13. Βαλτάς Ιωάννης Μιτυλήνη
14. Βασιλογιάννης Παναγιώτης Καλαμάτα
15. Βαρνάς Απόστολος Κέα
16. Βεντιλαίος Στέφανος Νάξος
17. Βερατζιάς Κωνσταντίνος Μεγαλόπολη
18. Βίγκος Αντώνιος Ύδρα
19. Βλαχάκης Αντώνιος Γύθειο
20. Βοδογιάννης Ηλίας Άμφισσα
21. Βρανάς Σταμάτιος Κάρυστος
22. Βρεττός Αναστάσιος Αχαρνές
23. Γαβριήλ Εμμανουήλ Σέριφος

349
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 350

24. Γαϊτάνος Ιωάννης Κύθνος

25. Γιατσάς Γεώργιος Δομοκός
26. Γκέκος Νικόλαος Κορινθία
27. Δαμάνης Αντώνιος Μεγαλόπολη
28. Δάβαρης Σταμάτιος Κορωπί
29. Δαπόντης Νικόλαος Άνδρος
30. Δαραρίρας Ιωάννης Πάρος
31. Δελής Ιωάννης Μεσσηνία
32. Δεσκουράκης Δράκος Καρυστία
33. Διαμαντόπουλος Διαμαντής Παρνασσίδα
34. Δρίβας Γεώργιος Προύσα
35. Δρίβας Παναγιώτης Κάρυστος
36. Ελευθερουλάκης Χρύσανθος Μονεμβασία
37. Ευσταθίου Παναγιώτης Λαμία
38. Ζαφείριος Μιχαήλ Κόρινθος
39. Ιακώβου Γεώργιος Ναύπακτος
40. Ιωαννίδης Ιωάννης Κύπρος
41. Κακαβάς Χρήστος Πύργος
42. Καραγιάννης Ηλίας Μεσσηνία
43. Καράμπελας Ιωάννης Λακωνία
44. Καρδάς Χρήστος Λαμία
45. Καλογερόπουλος Παναγιώτης Τριφυλλία
46. Καλτσάς Ζήσης Φθιώτιδα
47. Καμπούρης Αθανάσιος Ωρεοί
48. Καραγιαννάκος Απόστολος Σπάρτη
49. Καραμπέτσης Νικόλαος Νάξος
50. Καρλάντης Κωνσταντίνος Δωρίδα
51. Καρώζης Νικόλαος Άργος
52. Καφίρης Μιχαήλ Νάξος
53. Κόζαρος Κωνσταντίνος Γορτυνία
54. Κολιζώρης Χαράλαμπος Μυκήνες
55. Κονταράτος Γεώργιος Αθήνα
56. Κοντούλης Βασίλειος Μαντινεία
57. Κουγάνδος Λεωνίδας Μέγαρα
58. Κουντουργιώτης Νικόλαος Αθήνα
59. Κουτρουπής Αθανάσιος Σπάρτη
60. Κριγκέλης Φώτιος Μεσσηνία
61. Κρότσης Γεώργιος Κύπρος
62. Κυργιακάκης Ξενοφών Λακωνία
63. Κωστόπουλος Χαρίλαος Κόρινθος
64. Κυμακόπουλος Κωνσταντίνος Τριφυλλία
65. Κυριαζόπουλος Γεώργιος Τρίπολη
66. Λεοντάρης Νικόλαος Κύθνος
67. Λυμπερίου Ιωάννης Άνδρος

350
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 351

68. Λύρας Θεόδωρος Λακωνία

69. Μαγειρόπουλος Σταύρος Ολυμπία
70. Μαρδακίδης Βασίλειος Τραπεζούντα
71. Μαρινολής Νικόλαος Σωζόπολη
72. Μιδρινός Ηλίας Θήρα
73. Μικρούλης Αντώνιος Κωνσταντινούπολη
74. Μουρίκης Κωνσταντίνος Αθήνα
75. Μπαϊκαλάς Παναγιώτης Λέσβος
76. Μπακέας Παναγιώτης Αβοία
77. Μπαρουξής Ιωάννης Κορινθία
78. Μπαρτσουλιανός Αθανάσιος Λοκρίδα
79. Μπενέκος Κωνσταντίνος Άργος
80. Μπικογιάννης Ανδρέας Πύργος
81. Μπομπάς Αθανάσιος Καρυστία
82. Μπόφος Μήτρος Γύθειο
83. Μπούφης Κωνσταντίνος Μέγαρα
84. Μυτιληναίος Αντώνιος Άνδρος
85. Μωραςΐτης Κωνσταντίνος Αίγινα
86. Νικολακόπουλος Αθανάσιος Μεσσηνία
87. Νταβούρος Ιωάννης Μεσσηνία
88. Νοτσόπουλος Ιωάννης Δομοκός
89. Ντέντης Αντώνιος Άνδρος
90. Οικονόμος Μιχαήλ Κυνουρία
91. Παλάσκας Αθανάσιος Ηλεία
92. Παλαφάντας Κωνσταντίνος Γορτυνία
93. Πανός Ιωάννης Λακωνία
94. Παπαδάκης Νικόλαος Μύκονος
95. Παπαδόπουλος Βασίλειος Άργος
96. Παπαθανασόπουλος Θωμάς Αθήνα
97. Περρής Φραγκίσκος Σύρος
98. Πετσιλαίος Νικόλαος Νάξος
99. Πλατανίδης Βασίλειος Ολυμπία
100. Ποδόγυρος Σταύρος Κέα
101. Πολυγηνάκος Κωνσταντίνος Τρίπολη
102. Πολυχρονόπουλος Γεώργιος Φιλιατρά
103. Πορρούλης Κωνσταντίνος Αλιβέρι
104. Πριονάς Νικόλαος Εύβοια
105. Προβατάρης Ιωάννης Κυνουρία
106. Προβατάρης Κωνσταντίνος Κυνουρία
107. Πυργιώτης Ιωάννης Νάξος
108. Ραβανός Αθανάσιος Χαλκίδα
109. Ράπτης Ανδρέας Κωνσταντινούπολη
110. Ρούδης Αθανάσιος Κωνσταντινούπολη
111. Ρούσος Εμμανουήλ Πάρος

351
ΘΗΜ - Τόμος 68 - ΣΕΛ. 343 - 352 ΜΠAΛΗΣ 68ος_Θεσσαλικό Ημερολόγιο - Τόμος 68ος 27/7/2015 12:55 μμ Page 352

112. Σάχας Θεόδωρος Δωρίδα

113. Σιοσός Γεώργιος Ολυμπία
114. Σιτζάκης Δημήτριος Νάξος
115. Σιφνιώτης Νικόλαος Ξηροχώρι [Ιστιαία]
116. Σιψάς Νικόλαος Μεθώνη
117. Σουλτάτσης Δημήτριος Δωρίδα
118. Σπύρου Παναγιώτης Καλαμάτα
119. Σταματόπουλος Ευάγγελος Παρνασσίδα
120. Σταυροπετράκος Σπύρος Γύθειο
121. Σταύρου Ιωάννης Μαντινεία
122. Σώχος Αριστείδης Τήνος
123. Τοπιτζής Ιωάννης Γορτυνία
124. Τριάντης Νικόλαος Θήβα
125. Τριζάκης Βασίλειος Κυνουρία
126. Τσαούσης Μιχαήλ Ζάκυνθος
127. Τσέρτσης Νικόλας Θήρα
128. Τριγωνόπουλος Γεώργιος Μεσσηνία
129. Τσαγκάρης Νικόλαος Λακωνία
130. Τσακάλης Παντελής Χαλκίδα
131. Τσάνος Αντώνιος Χαλκίδα
132. Τσατσαράς Νικόλαος Λαμία
133. Φέγγας Παναγιώτης Άργος
134. Φούρναρης Ευθύμιος Γαλαξίδι
135. Φωτηράς Ευάγγελος Ωρεοί
136. Φωτόπουλος Μιχαήλ Μεσσηνία
137. Χαμουλιώτης Ιωάννης Χαλκίδα
138. Χανιώτης Νικόλαος Νάξος
139. Χαραλάμπους Θεόφιλος Ναύπλιο
140. Χατζηπέτρος Γεώργιος Σάμος
141. Χατζηχρήστου Αντώνιος Σμύρνη
142. Χήρας Ζαχαρίας Κωνσταντινούπολη
143. Χριστοδουλάκης Αλέξιος Γύθειο
144. Χριστόπουλος Γεώργιος Μαντινεία
145. Ψαρρός Χαράλαμπος Κυνουρία
146. Ψημμένος Πέτρος Υπάτη
147. Charles Thomas Αγγλία
148. Ferdinand Krasswing Γερμανία
149. Kolin Louis Γαλλία
150. Rumis Ricardo Ιταλία

352