Εισαγωγή στην

Εκπαιδευτική Πολιτική
Δ Ι Δ ΑΣΚΟΥΣ Α: Σ Ο ΦΙ Α ΚΟ ΥΤ ΣΙΟ YΡΗ
( ΑΚΑΔΗΜΑΪ ΚΗ ΥΠ Ο Τ ΡΟΦΟΣ)
ΑΚΑΔ . Ε Τ Ο Σ 2 0 2 2-2023 ( Χ ΕΙ ΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ)

ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ-ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

 Δομή και Περιεχόμενο του Μαθήματος

1η Ενότητα: Περίγραμμα του μαθήματος και παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων που θα μελετηθούν- Εισαγωγικά στοιχεία.
2η Ενότητα: Εισαγωγή στη νεοθεσμική θεωρία Ι
3η Ενότητα: Εισαγωγή στη νεοθεσμική θεωρία ΙΙ
4η Ενότητα: Οι θεωρίες του ανθρώπινου και του πολιτισμικού κεφαλαίου και η επίδρασή τους στον σχεδιασμό των
εκπαιδευτικών πολιτικών.
5η Ενότητα: Ο «κύκλος της πολιτικής» και η «Θεωρία της Πραγμάτωσης» («The Theory of Enactment») του St. Ball και των
συνεργατών του και η συμβολή τους στην κατανόηση της σύγχρονης εκπαιδευτικής πολιτικής.
6η Ενότητα: Κράτος, παγκοσμιοποίηση και εκπαιδευτική πολιτική
7η Ενότητα: Επιδράσεις των υπερεθνικών/ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών πολιτικών στον σχεδιασμό της ελληνικής εκπαιδευτικής
πολιτικής
8η Ενότητα: Ετερότητα και Εκπαιδευτική Πολιτική - Εισαγωγή
9η Ενότητα: Πολιτικές της εκπαιδευτικής συμπερίληψης-ένταξης των ατόμων με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες –
Ελληνικές πολιτικές Ένταξης-Συνεκπαίδευσης
10η Ενότητα: Πολιτικές για τη συμπερίληψη των μειονοτήτων στο εκπαιδευτικό σύστημα
11η Ενότητα: Εκπαιδευτική πολιτική και φύλο
12η Ενότητα: Πολιτικές για τη συμπερίληψη των κοινωνικά μειονεκτουσών ομάδων μαθητών/τριών με έμφαση στις ομάδες με
μεταναστευτικό/ προσφυγικό υπόβαθρο
13η Ενότητα: Σύνοψη – Αναστοχασμός - Ανατροφοδότηση
 Γενικοί Μαθησιακοί Στόχοι

Με τη διδασκαλία του μαθήματος αναμένεται οι φοιτητές/φοιτήτριες:

 Να κατανοήσουν την έννοια της εκπαιδευτικής πολιτικής.

 Να γνωρίσουν τη σχέση της εκπαιδευτικής πολιτικής με άλλα συναφή επιστημονικά πεδία.

 Να γνωρίσουν τη θεματολογία και τα επίπεδα ανάλυσης της εκπαιδευτικής πολιτικής.

 Να κατανοήσουν τη σχέση κράτους και εκπαιδευτικού συστήματος, και τον τρόπο με τον οποίο αυτή
επηρεάζει τον σχεδιασμό, τα επίπεδα και τους δρώντες της εκπαιδευτικής πολιτικής.

 Να κατανοήσουν τα επίπεδα άσκησης της εκπαιδευτικής πολιτικής και τους φορείς/δρώντες της.

 Να γνωρίσουν τις αλλαγές που έχει επιφέρει στον σχεδιασμό της εκπαιδευτικής πολιτικής η επικράτηση της
παγκοσμιοποίησης, του νεοφιλελευθερισμού και της Νέας Δημόσιας Διοίκησης (New Public Management).
 Γενικοί Μαθησιακοί Στόχοι

 Να γνωρίσουν τις κυριότερες υπερεθνικές και εθνικές εκπαιδευτικές πολιτικές για τη συμπερίληψη των λεγόμενων
«ευάλωτων ομάδων» και τους λόγους (discourses) που νομιμοποιούν τις συγκεκριμένες πολιτικές.

 Να γνωρίζουν την επίδραση της νεοθεσμικής θεωρίας και της θεωρίας του ανθρώπινου και πολιτισμικού κεφαλαίου στον
τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονοι φορείς/δρώντες εκπαιδευτικής πολιτικής αντιλαμβάνονται την έννοια της ισότητας των
ευκαιριών στην εκπαίδευση και διαμορφώνουν την εκπαιδευτική πολιτική τους.

 Να γνωρίσουν την έννοια του «κύκλου της πολιτικής» και τη «Θεωρία της Πραγμάτωσης» («The Theory of Enactment») του
St. Ball και των συνεργατών του και τη συμβολή τους στην κατανόηση των διαδικασιών παραγωγής και εφαρμογής των
εκπαιδευτικών πολιτικών.

 Να μπορούν να κατανοούν και να προσεγγίζουν κριτικά επίσημα κείμενα εκπαιδευτικής πολιτικής.

 Τρόπος εργασίας και αξιολόγησης

Υλικό για μελέτη:

Αναρτημένο στην eclass υλικό
Σύγγραμμα που θα διανεμηθεί
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

Αξιολόγηση:
Εκπόνηση ομαδικής εργασίας (Παρουσίαση στην ολομέλεια ενός επιστημονικού άρθρου,
κεφαλαίου βιβλίου ή επίσημου κειμένου πολιτικής)
Γραπτές εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου.
 Μαθησιακοί Στόχοι 1ης Διδακτικής Ενότητας

 Η ενότητα αποσκοπεί οι φοιτήτριες/φοιτητές:

 Να κατανοήσουν την έννοια της Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

 Να γνωρίσουν τη σχέση της Εκπαιδευτικής Πολιτικής με άλλα συναφή επιστημονικά πεδία.
 Να κατανοήσουν την ιστορική πορεία ανάπτυξης της Εκπαιδευτικής Πολιτικής ως διακριτού
επιστημονικού πεδίου.
 Να γνωρίσουν τη θεματολογία και τα επίπεδα ανάλυσης της εκπαιδευτικής πολιτικής.
Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις και επιστημολογικές επισημάνσεις –
Η ανάπτυξη του πεδίου της Εκπαιδευτικής Πολιτικής
 Εκπαιδευτική Πολιτική: Εννοιολογική αποσαφήνιση

 Η εκπαιδευτική πολιτική αποτελεί μέρος της γενικής πολιτικής κάθε κράτους.

 Αποσκοπεί στην οργάνωση των λειτουργιών των διαφορετικών μορφών και επιπέδων της εκπαίδευσης.

 Ως επιστημονικό πεδίο προέρχεται από την εφαρμοσμένη Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης και από την
εφαρμοσμένη Οικονομία της Εκπαίδευσης.

 Η Εκπαιδευτική Πολιτική συνδέεται στενά με τα μοντέλα παραγωγής, ανάπτυξης και οικονομίας, με το

κοινωνικοπολιτικό σύστημα μιας χώρας (φιλελεύθερο, σοσιαλιστικό κ.λπ.), αλλά και με τις δομικές και
πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και συνθήκες που έχουν ιστορικά αναπτυχθεί σε ένα εθνικό πλαίσιο.

 Η εκπαιδευτική πολιτική παράγεται όχι μόνο από τα εθνικά κράτη αλλά και από υπερεθνικά
μορφώματα (π.χ. ΕΕ) και υπερεθνικούς οργανισμούς (π.χ. Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ, UNESCO) οι
οποίοι διακινούν παγκοσμίως εκπαιδευτικές πολιτικές.
 Η ανάπτυξη του πεδίου της Εκπαιδευτικής Πολιτικής – H συμβολή της Οικονομίας της
Εκπαίδευσης

 Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης τα κράτη συνειδητοποίησαν την
αναγκαιότητα ανάπτυξης και μαζικοποίησης της εκπαίδευσης σε όλο τον πλανήτη.

 Με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ (1948) η εκπαίδευση ανακηρύσσεται
επίσημα σε ανθρώπινο δικαίωμα (δικαίωμα αρ. 26).

 Ο οικονομικός και πολιτικός ανταγωνισμός που αναπτύσσεται μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ (ψυχρός πόλεμος) οδηγεί
τις ΗΠΑ και την Ευρώπη στην ίδρυση υπερεθνικών/υπερκρατικών μορφωμάτων (π.χ. ΕΕ) και διεθνών οργανισμών
(π.χ. Παγκόσμια Τράπεζα, OOΣA, UNESCO). Σκοπός της ίδρυσης των διεθνών οργανισμών είναι η παραγωγή πολιτικών
οι οποίες στοχεύουν στην οικονομική ανάπτυξη. Η εκπαίδευση και το εκπαιδευτικό σύστημα θεωρούνται βασικό
όχημα της οικονομικής ανάπτυξης.

 Η Εκπαιδευτική Πολιτική αναπτύσσεται αρχικά στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών με τη μορφή εκπαιδευτικών
προγραμμάτων.
 Η ανάπτυξη του πεδίου της Εκπαιδευτικής Πολιτικής –
H συμβολή της Οικονομίας της Εκπαίδευσης

 Σταδιακά, εντός των διεθνών οργανισμών δημιουργούνται ομάδες ειδικών που εξειδικεύονται στη
γνώση των επιμέρους εκπαιδευτικών συστημάτων και, στη συνέχεια, σε εξειδικευμένες τεχνικές και
μεθόδους ανάλυσης (στατιστικών) δεδομένων.

 Παράλληλα, κατά τη δεκαετία του 1960 οι Οικονομολόγοι της Εκπαίδευσης αναπτύσσουν οικονομικές
θεωρίες οι οποίες προωθούν την ιδέα ότι η εκπαίδευση μπορεί να καταστεί μοχλός οικονομικής
ανάπτυξης μέσω της διαμόρφωσης ανθρώπινου κεφαλαίου (εξειδικευμένων και παραγωγικών
εργαζομένων) (π.χ. Θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου).

 Έτσι, η Εφαρμοσμένη Οικονομία της Εκπαίδευσης ονομάστηκε Εκπαιδευτική Πολιτική.

Η ανάπτυξη του πεδίου της Εκπαιδευτικής Πολιτικής – Ο ρόλος της Κοινωνιολογίας

 Τη δεκαετία του 1960 δημοσιεύονται οι πρώτες έρευνες που αναδεικνύουν τον ρόλο του σχολείου στην
κοινωνική και πολιτισμική αναπαραγωγή (ανα)παραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων.

 Η αρχή γίνεται στη Γαλλία και τις ΗΠΑ, χώρες με πολύ επιλεκτικό εκπαιδευτικό σύστημα (Bourdieu – Passeron
(1964) Les Héritiers (Οι κληρονόμοι) και η Έκθεση Coleman στις ΗΠΑ (1966)).

 Στις δεκαετίες 1960-1980 αναπτύσσεται το πεδίο της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, ενώ οι εκπρόσωποί
του ασκούν σκληρή κριτική στις θεωρίες των Οικονομολόγων της Εκπαίδευσης.

 Σταδιακά, η Εκπαιδευτική Πολιτική ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με την Εφαρμοσμένη Κοινωνιολογία της
Εκπαίδευσης.

 Οι εκπαιδευτικές ανισότητες βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Κοινωνιολογίας της
Εκπαίδευσης από τις απαρχές της εμφάνισής της ως διακριτού επιστημονικού κλάδου, καθώς άπτονται του
κεντρικού κοινωνιολογικού ζητήματος της κοινωνικής αναπαραγωγής.

 Ο όρος «κοινωνική αναπαραγωγή» αναφέρεται «σε όλους τους μηχανισμούς και σε όλες τις διαδικασίες μέσω
των οποίων διατηρούνται και ανα-δημιουργούνται, προϊόντος του χρόνου, οι πολλαπλές ιεραρχίες, οι
κατανομές και οι σχέσεις του πλούτου, της εξουσίας και της επιρροής» (Gewirtz & Gribbs, 2011: 104)
 Εκπαιδευτική Πολιτική και Επιστήμες της Εκπαίδευσης

Αναπτύσσεται μια έντονη επιστημολογική συζήτηση για το κατά πόσο οι Επιστήμες της Εκπαίδευσης
αποτελούν διακριτό επιστημονικό χώρο και φια τη σχέση τους με την Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών.
Οι Επιστήμες της Εκπαίδευσης αποτελούνται από (AECSE, 1985: 4-5 όπ. αναφ. στο Σταμέλος κ. συν, 2015:
37) :
α. τις επιστήμες που ασχολούνται με τα «μακρο-εκπαιδευτικά» φαινόμενα,
β. τις επιστήμες που εξετάζουν τα «μικρο-εκπαιδευτικά» φαινόμενα, και
γ. τη διδακτική των επιστημών.
Η Εκπαιδευτική Πολιτική μπορεί να ενταχθεί στην πρώτη κατηγορία.
 Εκπαιδευτική Πολιτική, Κοινωνική Πολιτική και Πολιτική Επιστήμη

 Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 η Κοινωνική Πολιτική απέκτησε ως τομέα ενδιαφέροντος και
δράσης την Εκπαίδευση.
Η Κοινωνική Πολιτική αποτελεί «διορθωτική ή προληπτική παρέμβαση στην κοινωνική πραγματικότητα με
τη λήψη μέτρων που αποσκοπούν στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και στην προαγωγή της
κοινωνικής δικαιοσύνης. Η κοινωνική πολιτική περιλαμβάνει την κοινωνική ασφάλιση, την υγεία και
πρόνοια, την απασχόληση και την κατοικία» τον Τσαούση (1989: 146 στο Σταμέλος κ. συν, 2015: 38).

Η Πολιτική Επιστήμη ασχολείται με τη θεωρία και πρακτική των πολιτικών, καθώς και με την περιγραφή
και ανάλυση των πολιτικών συστημάτων και συμπεριφορών.
Ωστόσο, η σύνδεση της Πολιτικής Επιστήμης με την Εκπαιδευτική Πολιτική δεν ήταν παραδοσιακά
ισχυρή.
 Ορισμός της Εκπαιδευτικής Πολιτικής

«Η Εκπαιδευτική Πολιτική ενδιαφέρεται για την κατανομή της εξουσίας και της οργάνωσης στη
λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης…η Εκπαιδευτική
Πολιτική ενδιαφέρεται για τις επιρροές που υπεισέρχονται στη διαμόρφωση δομών και
διαδικασιών, για το ποιος ελέγχει και με ποιον τρόπο τα αποτελέσματα της χρήσης τους, ή
ακόμα για το ποιος έλεγχος υπάρχει στην πρόσβαση, από ποιους και γιατί. Έτσι, στον άξονα
κράτος – πολιτική διαδικασία – οικονομία το ενδιαφέρον εστιάζεται σήμερα στην ισχυροποίηση
της οικονομίας, στις υπερ- και ενδοκρατικές πιέσεις που υφίσταται το κράτος, αλλά και στη
διαμεσολάβηση συμφερόντων (κρατικών, κομματικών, άλλων συλλογικών και ατομικών) που
επηρεάζουν την πολιτική διαδικασία» (Σταμέλος, Βασιλόπουλος & Καβασακάλης, 2015: 40).
Τοποθέτηση της Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο σύνολο
των πολιτικών
Σύνολο Αναπτυξιακής-Οικονομικής
Πολιτικής
Πολιτική για την Κοινωνική
Ανάπτυξη

Εκπαιδευτική
Πολιτική

(Σταμέλος κ.ά., 2015: 41)

 Ο κύκλος της Εκπαιδευτικής Πολιτικής
«Τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να γίνουν για μια πλήρη έρευνα ή πορεία σκέψης στην Εκπαιδευτική
Πολιτική ή για την πλήρη εφαρμογή μιας πολιτικής παρέμβασης στην εκπαίδευση»

Σταμέλος κ.ά., 2015: 41

 Τα επίπεδα της πολιτικής

Το ιστορικό πλαίσιο συγκρότησης του κοινωνικού συγκείμενου αναφορ[ας

Το σύγχρονο κοινωνικό-οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται
οι εκπαιδευτικές πολιτικές

Οι σχεδιαστές της εκπαιδευτικής πολιτικής (policy makers) και οι διαδικασίες εκπόνησης της
πολιτικής

Η ατζέντα της εκπαιδευτικής πολιτικής

Τα εργαλεία εφαρμογής και ελέγχου της εκπαιδευτικής πολιτικής
Τα υποκείμενα και τα αντικείμενα της εκπαιδευτικής πολιτικής.

Σταμέλος κ. ά. 2015: 42
 Επιλογικά…

«Παλαιότερα η εκπαιδευτική πολιτική δεν εξεταζόταν με πολιτικούς

όρους. Αυτό είναι πια παρελθόν. Σήμερα, η εκπαιδευτική πολιτική
είναι το επίκεντρο της δημόσιας αντιπαράθεσης. Η διαμόρφωση της
εκπαιδευτικής πολιτικής είναι μια καθαρά πολιτική υπόθεση»
(Olssen et al., 2004: 2-3 στο Γουβιάς & Θεριανός, 2015: 23)
 Προτεινόμενα κείμενα για μελέτη

Γουβιάς, Δ., & Θεριανός, Κ. (2014). Εκπαιδευτική Πολιτική. Αθήνα: Gutenberg - Γιώργος & Κώστας
Δαρδανός (Κεφάλαιο με τίτλο «Πολιτική και Εκπαίδευση»).
Σταμέλος, Γ., Βασιλόπουλος, Α., & Καβασακάλης, Α. (2015). Εισαγωγή στις Εκπαιδευτικές Πολιτικές.
Αθήνα: Κάλιππος - Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Το κεφάλαιο «Επιστημολογική
τοποθέτηση και διερεύνηση του αντικειμένου ‘Εκπαιδευτική Πολιτική’: Η ιστορική πορεία συγκρότησής
του»).
 Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε στην 1η ενότητα
(ενδεικτικά)
Ασημάκη Α., Κουστουράκης Γ., & Καμαριανός Ι. (2011). Οι έννοιες της νεωτερικότητας και της μετανεωτερικότητας και η
σχέση τους με τη γνώση: Μια κοινωνιολογική προσέγγιση. Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, ΙΕ (60), 99- 120.
Ball, J.S. (1993). What is policy? Texts, trajectories and toolboxes? Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education,
13(2), 10-17. DOI: 10.1080/0159630930130203
Ball, J.S. (2008). The education debate. Bristol: The Policy Press.
Γουβιάς, Δ., & Θεριανός, Κ. (2014). Εκπαιδευτική Πολιτική. Αθήνα: Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός.
Dale, R. (2005). Globalisation, knowledge economy and comparative education. Comparative Education, 41(2), 117-149.
DOI: 10.1080/03050060500150906
European Commission (2018). Commission Staff Working Document Accompanying the document Proposal for a Council
Recommendation on Key Competences for LifeLong Learning {COM(2018) 24 final}.
Gewirtz, S., & Cribbs, A. (2011). Κατανοώντας την εκπαίδευση: Μια κοινωνιολογική θεώρηση (Mτφρ. Ελεάννα Πανάγου).
Αθήνα: Μεταίχμιο.
Grek, S. (2014). OECD as a site of coproduction: European education governance and the new politics of ‘policy
mobilization’. Critical Policy Studies, 8(3), 266-281. DOI: 10.1080/19460171.2013.862503
Hall, D., Grimaldi, E., Gunter, H., Møller, J., Serpieri, R., & Skedsmo, G. (2015). Educational reform and modernisation in
Europe: The role of national contexts in mediating the new public management. European Educational Research Journal,
14(6), 487-507. DOI: 10.1177/1474904115615357
McLaughlin K., Osborne, S., & Ferlie, E. (2002). New Public Management: Current Trends and Future Prospects.
London, UK and New York: Routledge.
Ozga, J. & Jones, R. (2006). Travelling and embedded policy: the case of knowledge transfer. Journal of Education
Policy, 21(1), 1-17, DOI: 10.1080/02680930500391462
Lawn, M., & Grek, S. (2012). Europeanizing Education: Governing a New Policy Space. Oxford: Symposium Books.
Lingard, B. (2013). Historicizing and contextualizing global policy discourses: Test- and standards based
accountabilities in education. The International Education Journal: Comparative Perspectives, 12(2), 122–132.
OECD (2018a). OECD Future of Education and Skills 2030 Project Background. Paris: OECD Publishing.
OECD (2019). OECD Skills Strategy 2019: Skills to Shape a Better Future. Paris: OECD Publishing.
https://doi.org/10.1787/9789264313835-en.
Rizvi, F., & Lingard, B. (2010). Globalizing education policy. London: Routledge.
Robertson, S. L. (2005). Re-imagining and rescripting the future of education: Global knowledge economy
discourse and the challenge to education systems. Comparative Education, 41(2), 151–70.
Σταμέλος, Γ., Βασιλόπουλος, Α., & Καβασακάλης, Α. (2015). Εισαγωγή στις Εκπαιδευτικές Πολιτικές. Αθήνα:
Κάλιππος - Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών
Wilkins, A., & Olmedo, A. (2018). Conceptualising education governance: Framings, perspectives and theories. In A.
Wilkins & A. Olmedo (Eds.). Education governance and social theory: Interdisciplinary approaches to research (pp.
1-17). London: Bloomsbury Academic.