Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,

Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

Η επιμόρφωση-ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών προσχολικής και

πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα φύλου

Μαρμάνη Φωτεινή

Περίληψη

Η σύγχρονη βιβλιογραφία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σύνδεση του σχολείου με την
αγορά εργασίας και στο ρόλο που αυτό διαδραματίζει στις μεταβατικές διαδικασίες
των νεαρών ατόμων από την εφηβεία στην ενηλικίωση, από την εκπαίδευση στη
επαγγελματική ζωή, προσδιορίζοντας τις προσδοκίες τους και την αντίληψή τους για τον
μελλοντικό τους προορισμό ως ενήλικων ατόμων. Θεωρείται ότι σε πολλές περιπτώσεις
ο ρόλος αυτός του σχολείου και κατ’ επέκταση των εκπαιδευτικών είναι καταλυτικός και
επηρεάζει δραματικά την ένταξη των νέων στην αγορά εργασίας. Βάσει των ερευνών που
έχουν διενεργηθεί όλα αυτά τα χρόνια ο παράγοντας φύλο αλληλεπιδρά με την ελληνική
κοινωνική πραγματικότητα, διαμορφώνοντας τις ανδρικές και τις γυναικείες ταυτότητες,
τις αντιλήψεις, στάσεις και πρακτικές των κοινωνικοποιητικών φορέων για τον ανδρισμό
και τη θηλυκότητα, τις ιδεολογίες και κατευθύνσεις του ελληνικού εκπαιδευτικού
συστήματος για τα δύο φύλα.

Λέξεις – κλειδιά: εκπαιδευτικοί, ισότητα, φύλο, επιμόρφωση, ευαισθητοποίηση

Τhe training of teachers on gender issues

Abstract

The modern literature places special emphasis on the connection of the school with
labor market and the role it plays in the transitional processes of young people from
adolescence to adulthood, from education to professional life, defining their expectations
and perceptions of their future destination as adults. It is considered that in many cases
this role of the school and consequently of the teachers is catalytic and dramatically affects
the integration of young people in the labor market. Based on the research that has been
conducted all these years, the gender factor interacts with the Greek social reality, shaping
the male and female identities, perceptions, attitudes and practices of socializing bodies
about masculinity and femininity, the ideologies and directions of the Greek education
system for both sexes.

Keywords: teachers, equality, gender, training, making aware

1. Εισαγωγή

Η εκπαίδευση ως θεσμός και παράγοντας κοινωνικοποίησης του ατόμου αλλά και

ως θεσμός που συμβάλλει στην ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή αποτελεί καίρια
προϋπόθεση για την προώθηση και επίτευξη της ισότητας των φύλων. Η ισότητα
ευκαιριών ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες στην εκπαιδευτική διαδικασία,

- 25 -
Μαρμάνη, Φ. (2021), Η επιμόρφωση-ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών προσχολικής και πρωτοβάθμιας
εκπαίδευσης σε θέματα φύλου. Στο: Γεωργογιάννης, Π. (2021), Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία,
Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη,
Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή, Πρακτικά 31ου Διεθνούς Συνεδρίου, Πάτρα 11-12 Δεκεμβρίου 2020, σ.σ.
25-45.
31ο Διεθνές Συνέδριο

αποτέλεσε μια σημαντική παράμετρο των πολιτικών για την ισότητα των φύλων και
ενίσχυσε το διάλογο μεταξύ των κρατών με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας και της
αποδοτικότητας τόσο των εκπαιδευτικών συστημάτων όσο και των διδακτικών και
εκπαιδευτικών προϊόντων.
Ωστόσο, παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει συντελεστεί, η ανισότητα
των ευκαιριών στην εκπαίδευση, η οποία θέτει πολλαπλά και σύνθετα προβλήματα,
παραμένει ένα σημαντικό ζήτημα και μολονότι η αναπαραγωγή των στερεοτύπων των
φύλων δεν περιορίζεται στο πλαίσιο του σχολείου, αφού τόσο η οικογένεια όσο και ο
χώρος εργασίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή τους, ο χώρος της
εκπαίδευσης προσφέρεται ιδιαίτερα για θετικές παρεμβάσεις προς αυτή την κατεύθυνση.

1.1. Σκοπός της εργασίας

Βάσει των ανωτέρω θεωρήθηκε ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα η αναφορά στο επιμορφωτικό

πρόγραμμα με τίτλο «Ευαισθητοποίηση στελεχών και εκπαιδευτικών της προσχολικής
και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και ισότητας των φύλων» που
συμβάλει στην ευαισθητοποίηση και ενδυνάμωση του ανθρώπινου δυναμικού της
προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, μέσω της απόκτησης γνώσεων και
δεξιοτήτων που αφορούν στην προώθηση της ισότητας των φύλων, στην ένταξη της
διάστασης του φύλου στις παιδαγωγικές πρακτικές και στην υλοποίηση εκπαιδευτικών
παρεμβάσεων σχετικά με τα φύλα και τις διακρίσεις. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα
εντάσσεται στο πλαίσιο του Συμφώνου Συνεργασίας που υπεγράφη τον Ιούλιο του 2015
μεταξύ του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, του Υπουργείου
Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων
και του Κέντρου Έρευνας με αντικείμενο τον σχεδιασμό και την υλοποίηση έργου που θα
στοχεύει στην ευαισθητοποίηση και επιμόρφωση των στελεχών και των εκπαιδευτικών
της Προσχολικής και της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σε θέματα ισότητας των φύλων
και έμφυλων διακρίσεων. Οι παρεμβάσεις περιελάμβαναν τη διοργάνωση τεσσάρων
ημερίδων ευαισθητοποίησης και πέντε επιμορφωτικών προγραμμάτων, καθώς και
εκπαίδευση εκπαιδευτών/ εκπαιδευτριών.
Το εν λόγω επιμορφωτικό πρόγραμμα υλοποιήθηκε κατά τα προηγούμενα έτη
(2015-2016) ενώ κατά το τρέχον έτος (2020) ξεκίνησε η αντίστοιχη επιμορφωτική
δράση για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση για την οποία αναμένεται ο
προγραμματισμός των επιμέρους έργων..
Στην παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζονται το αντικείμενο, οι στόχοι, η
χρονική διάρκεια, οι θεματικές ενότητες της δράσης, όπως επίσης και τα προσδοκώμενα
αποτελέσματά της αλλά και η χρησιμότητα αυτής ενώ προηγείται η αναφορά στις
κυριότερες διεθνείς, ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές και δράσεις που αποτέλεσαν τη
βάση για την ανάπτυξη και την προώθηση της ισότητας των φύλων στην εκπαίδευση.
Επιπρόσθετα, αναλύονται ζητήματα ανισότητας που αναπαράγονται με τη γλώσσα,
εκφάνσεις γλωσσικού σεξισμού και ορισμένες πλευρές της γλωσσικής οργάνωσης μέσω
των οποίων (ανα)παράγονται το «ανδρικό» και το «γυναικείο» πρότυπο στο κοινωνικό
και στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Τέλος, παρουσιάζεται μια σειρά προτάσεων που
προβλέπεται να συμβάλουν στην άρση των προκαταλήψεων και στη δημιουργία των
αναγκαίων εκείνων προϋποθέσεων που θα επιτρέψουν την ουσιαστική ισότητα των

- 26 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

ανδρών και των γυναικών στο χώρο της εκπαίδευσης και της εργασίας.

2. Η προώθηση της ισότητας των φύλων σε διεθνές επίπεδο

Σε διεθνές επίπεδο η πρώτη σαφής αναφορά στην κατάργηση των διακρίσεων με βάση
το φύλο γίνεται στην Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η οποία
υιοθετήθηκε και ψηφίστηκε από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων
Εθνών (ΟΗΕ) το 1948.
Τα άρθρα αυτά αποτέλεσαν τη βάση για την υιοθέτηση των μεταγενέστερων
Συνθηκών, Συμβάσεων και άλλων νομικών κειμένων, όπως είναι για παράδειγμα, η
Διεθνής Σύμβαση Εξάλειψης όλων των Μορφών Διακρίσεων σε Βάρος των Γυναικών
(CEDAW).1 Στις 18 Δεκεμβρίου 1979 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε τη
«Σύμβαση εξάλειψης όλων των μορφών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών» (CEDAW).2
Η Σύμβαση αυτή θεωρείται το σημαντικότερο κείμενο για την ανάπτυξη πολιτικών
ισότητας σε παγκόσμιο επίπεδο και βασικός της σκοπός είναι η εξάλειψη των έμφυλων
ανισοτήτων, όπως επίσης η λήψη σχετικών αναγκαίων μέτρων από τις κυβερνήσεις των
χωρών που την έχουν επικυρώσει, συμπεριλαμβανομένων και των νομοθετικών, σε όλους
τους τομείς, ιδίως στον πολιτικό, τον κοινωνικό, τον οικονομικό και τον πολιτιστικό, για
να εξασφαλίσουν την πλήρη ισότητα, την ανάπτυξη και την πρόοδο των γυναικών.
Ο ΟΗΕ για την αποτελεσματική παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης
έχει δημιουργήσει αντίστοιχο μηχανισμό (Επιτροπή CEDAW) βάσει του οποίου τα κράτη-
μέλη που έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση έχουν την υποχρέωση να εκπονούν εθνικές
εκθέσεις κάθε τέσσερα (4) χρόνια, για να αποτιμάται η πρόοδος των εφαρμοζόμενων
πολιτικών για την ισότητα των φύλων, καθώς και οι σχετικές δεσμεύσεις.
Επιπλέον, το 1985 ο ΟΗΕ πραγματοποίησε στο Ναϊρόμπι την 3η Παγκόσμια
Διάσκεψη Γυναικών, στην οποία υιοθετήθηκαν οι «Στρατηγικές Προώθησης των
Γυναικών». Το 1995 πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο η 4η Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ
για τις γυναίκες με έμβλημα το τρίπτυχο «Ισότητα – Ανάπτυξη – Ειρήνη», στο πλαίσιο
της οποίας εγκρίθηκαν η επονομαζόμενη Διακήρυξη του Πεκίνου και η Πλατφόρμα
Δράσης του Πεκίνου.3 Η Διακήρυξη και η Πλατφόρμα Δράσης, που εγκρίθηκαν στη λήξη
της Διάσκεψης, διατυπώνουν τους στρατηγικούς στόχους και τις δράσεις που πρέπει να
υλοποιηθούν, ώστε να αρθούν τα εμπόδια στην προώθηση της ισότητας των φύλων.
Η Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου αποτελεί το πρώτο επίσημο διεθνές κείμενο
που υιοθετεί τη στρατηγική και τον όρο «ένταξη της διάστασης του φύλου σε όλες τις
πολιτικές» (gender mainstreaming) και ορίστηκε ως η προώθηση «από τις κυβερνήσεις
και άλλους φορείς» της «ενεργού και εμφανούς πολιτικής της ένταξης της διάστασης
του φύλου σε όλες τις πολιτικές και τα προγράμματα, έτσι ώστε πριν από τη λήψη

1 Καραγεώργου Μ, Παπαγιαννοπούλου Μ. (2013), Οδηγός για την ενίσχυση της θέσης των γυναικών στις
συνδικαλιστικές δομές. Αθήνα: Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε, ΙΜΕ, σ.100.
2 UNCHR, Διεθνή Κείμενα Προστασίας των Δικαιωμάτων των Γυναικών. Στο: http://www.unhcr.org/cy/
wpcontent/uploads/sites/41/2018/04/Conventions_Women.pdf?fbclid=IwAR1IoZfLesBJ8QED06zHYJi6t4Z1
yquzc7I5WTPisxj1xq80C0YgLNP22Kg (προσπελάστηκε στις 14/06/2020)
3 EIGE, Επισκόπηση της εφαρμογής της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου στα κράτη μέλη της ΕΕ: Βία
κατά των γυναικών —Υποστήριξη των θυμάτων. Στο: https://www.eige.europa.eu/sites/default/files/documents
(προσπελάστηκε στις 14/06/2020).

- 27 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

αποφάσεων να πραγματοποιείται μια ανάλυση των επιπτώσεων στις γυναίκες και στους
άνδρες αντίστοιχα».
Ο απολογισμός της εφαρμογής της Πλατφόρμας επιβεβαίωσε ότι άσκησε θετική
επίδραση στις πολιτικές για την ισότητα των φύλων. Εντούτοις, χρειάζεται ακόμα πολλά
να γίνουν στον τομέα της ισότητας μεταξύ των ανδρών και των γυναικών, καθώς η
πρόοδος της ένταξης της διάστασης του φύλου στο σύνολο των πολιτικών βαίνει με
αργούς ρυθμούς.4
Κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής της Χιλιετίας των Ηνωμένων Εθνών,
το Σεπτέμβριο του 2000, υιοθετήθηκε από 189 Έθνη και υπογράφηκε από 147 αρχηγούς
Κρατών και Κυβερνήσεων η Διακήρυξη της Χιλιετίας,5 όπου καθορίζονται οι δράσεις και
οι 8 Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας (ΑΣΧ). Οι τρεις πρώτοι στόχοι αφορούσαν: 1) στην
εξάλειψη της φτώχειας και της πείνας, 2) στην εξασφάλιση πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης
για όλους/όλες, (να εξασφαλιστεί ότι μέχρι το 2015, όλα τα παιδιά σε όλον τον κόσμο,
αγόρια και κορίτσια, θα έχουν τη δυνατότητα να ολοκληρώσουν ένα πλήρες πρόγραμμα
πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης), 3) στην προώθηση της ισότητας των δύο φύλων και την
ενδυνάμωση της θέσης των γυναικών. Ο 3ος στόχος αφορούσε συγκεκριμένα στην
εξάλειψη της ανισότητας των φύλων στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση
έως το 2005, και σε όλες τις βαθμίδες όχι αργότερα από το 2015.
Παρά την πρόοδο που σημειώθηκε στην επίτευξη των Αναπτυξιακών Στόχων
της Χιλιετίας που έχουν ιδιαίτερη σημασία για τις γυναίκες και τα κορίτσια, και μολονότι
ο Αναπτυξιακός Στόχος τρία (3) της Χιλιετίας προσδιόριζε την ισότητα των φύλων και
τη χειραφέτηση των γυναικών ως καθολική προτεραιότητα, η συνολική πρόοδος για τις
γυναίκες και τα κορίτσια σε όλους τους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας παραμένει
αργή και άνιση, τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών.
Σε γενικές γραμμές, η Ελλάδα, ως κράτος μέλος των Διεθνών Οργανισμών, έχει
αποδεχθεί, υιοθετήσει και κυρώσει όλες τις Διεθνείς Συμβάσεις που ως σκοπό έχουν να
βελτιώσουν τη θέση των γυναικών σε όλους τους τομείς της οικονομικής, πολιτικής,
κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρας. Επίσης, η ισότητα των φύλων συνιστά
πλέον κεντρικό σκοπό και επιδίωξη της κοινωνικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3. Η έμφυλη διάσταση της εκπαίδευσης

Στο τέλος του Σεπτεμβρίου τον 2015 στη Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών που
πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη, ψηφίστηκε το κείμενο των 17 συνολικά στόχων,
τους οποίους τα κράτη-μέλη καλούνται να υλοποιήσουν έως το 2030. Και ενώ ο κόσμος
έχει σημειώσει πρόοδο προς την ισότητα των φύλων και τη χειραφέτηση των γυναικών
στο πλαίσιο των Αναπτυξιακών Στόχων της Χιλιετίας (συμπεριλαμβανομένης της ίσης
πρόσβασης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μεταξύ αγοριών και κοριτσιών), οι γυναίκες
και τα κορίτσια εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις και βία σε κάθε μέρος του

4 EIGE, Επισκόπηση της εφαρμογής της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου στα κράτη μέλη της ΕΕ: Βία κατά
των γυναικών —Υποστήριξη των θυμάτων. Στο:
https://www.eige.europa.eu/sites/default/files/documents (προσπελάστηκε στις 14/06/2020).
5 Europarl, Η συμβολή της ΕΕ στην υλοποίηση των αναπτυξιακών στόχων της Χιλιετίας (ΑΣΧ). Στο:
http://www.europarl.europa.eu/about-parliament/el/in-the-past/the-parliament-and-the-treaties/treaty-of-
rome(προσπελάστηκε στις 14/06/2020).

- 28 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

κόσμου. Η ισότητα των φύλων δεν είναι μόνο ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα,
αλλά μια απαραίτητη βάση για έναν ειρηνικό, ευημερεύοντα και βιώσιμο κόσμο. Η
παροχή σε γυναίκες και κορίτσια ισότιμης πρόσβασης στην εκπαίδευση, την υγειονομική
περίθαλψη, την αξιοπρεπή εργασία, και την εκπροσώπηση στις πολιτικές και οικονομικές
διαδικασίες λήψης αποφάσεων θα τροφοδοτήσει βιώσιμες οικονομίες και θα ωφελήσει
τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα γενικότερα.
Ανάμεσα στους δεκαεπτά (17) στόχους βρίσκεται και ο στόχος πέντε (5) που
αφορά την ισότητα των φύλων, βάσει του οποίου θα πρέπει να δοθεί τέλος σε κάθε
μορφής διάκριση κατά των γυναικών και των κοριτσιών οπουδήποτε και θα μπορούσαμε
να πούμε ότι ένα μέρος αυτού εξειδικεύεται στο στόχο 4 που σχετίζεται με την απόκτηση
ποιοτικής εκπαίδευσης, αφού αποτελεί το θεμέλιο για τη βελτίωση της ζωής των
ανθρώπων και την αειφόρο ανάπτυξη.
Συγκεκριμένα στο στόχο τέσσερα (4) ανάμεσα στα άλλα αναφέρεται πως θα
πρέπει να διασφαλιστεί, έως το 2030, η ισότιμη πρόσβαση για όλες τις γυναίκες και
τους άνδρες σε προσιτή και ποιοτική, τεχνική και επαγγελματική κατάρτιση καθώς και η
πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένων και των πανεπιστημίων.
Είναι γεγονός πως τις τελευταίες δεκαετίες έχουν προκύψει νέα δεδομένα όσον
αφορά στη σχέση των νέων γυναικών με την εκπαίδευση. Τα δεδομένα αυτά είναι:
α) η ισόρροπη συμμετοχή αγοριών και κοριτσιών σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες
β) οι καλύτερες σχολικές επιδόσεις των κοριτσιών
γ) η προώθησή τους με μεγαλύτερη επιτυχία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
δ) το ότι αποτελούν περισσότερο από 50 % του φοιτητικού πληθυσμού
ε) το ότι η επιτυχής πορεία τούς στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τους επιτρέπει τη
διεκδίκηση θέσεων υψηλού κύρους και αμοιβών
στ) η εξάλειψη αναχρονιστικών κοινωνικών αντιλήψεων για τη γυναικεία εκπαίδευση,
εξαιτίας των προαναφερθέντων.
Εντούτοις, οι κοινωνικές διακρίσεις που βασίζονται στα φύλα αντανακλώνται
και στο χώρο της εκπαίδευσης και μάλιστα σε όλα τα είδη και τις βαθμίδες της.
Βάσει παλαιότερων μελετών6, οι οποίες εστίαζαν στην πρόσβαση των κοριτσιών
στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης και στις μειωμένες σχολικές επιδόσεις
τους σε σχέση με εκείνες των αγοριών, ιδιαίτερα στις θετικές επιστήμες αλλά και
στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές επιλογές τους, οι οποίες συνδέονταν με τις
ελλειμματικές τους επιδόσεις είχε επισημανθεί η μικρότερη συμμετοχή των κοριτσιών
από εκείνη των αγοριών σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, η οποία μειωνόταν με το
πέρασμα από τις χαμηλότερες στις ψηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες.
Βάσει νεότερων ερευνών7 παρουσιάζεται μια διαφορετική εικόνα κυρίως
όσον αφορά την πρόσβαση των κοριτσιών σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, σε
ποσοτικό επίπεδο, αλλά και όσον αφορά τις γενικότερες σχολικές επιδόσεις των
κοριτσιών. Αναγνωρίζεται πως η ίση πρόσβαση των δύο φύλων στην Πρωτοβάθμια και

6 ΚΕΘΙ, Φύλο και εκπαιδευτική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Προωθώντας παρεμβάσεις για την ισότητα
των φύλων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στο https://kethi.gr/greek/ekpaidefsi/epeaek/meleti/meleti_
epeaek_11_03.pdf (προσπελάστηκε στις 14/06/2020)
7 ΚΕΘΙ, Φύλο και εκπαιδευτική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Προωθώντας παρεμβάσεις για την ισότητα
των φύλων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στο https://kethi.gr/greek/ekpaidefsi/epeaek/meleti/meleti_
epeaek_11_03.pdf (προσπελάστηκε στις 14/06/2020)

- 29 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση αποτελεί γεγονός που δε χωρά αμφισβήτηση. Οι γυναίκες

σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη και στην Ελλάδα αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεγαλύτερο
από το 50% του φοιτητικού πληθυσμού, γεγονός που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα
χαρακτηριστικά της πρόσφατης ιστορίας των γυναικών και των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις τα κορίτσια έχουν καλύτερες επιδόσεις από τα αγόρια
στο σχολείο και προωθούνται με μεγαλύτερη επιτυχία στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Στη
συνέχεια αυτού του είδους οι ακαδημαϊκές επιτυχίες ανοίγουν το δρόμο για τη διεκδίκηση
θέσεων εργασίας με υψηλό κύρος.
Στην Ελλάδα, σε ό,τι αφορά τα παραπάνω και με βάση έρευνες που διεξήχθησαν
τη δεκαετία του 90 σημειώνεται σημαντική βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης του
πληθυσμού κι αυτό αφορά και τα δύο φύλα, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες ακολούθησαν
σε αυτό τους άνδρες με κάποια καθυστέρηση.8 Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα ποσοστά
συμμετοχής αγοριών και κοριτσιών στην προσχολική και την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
κατά τις τελευταίες δεκαετίες είναι περίπου ίδια και κυμαίνονται γύρω στο 50% για κάθε
φύλο.9 Η διαφορά, που ήταν αισθητή στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση κατά τις δεκαετίες
του 1970 και 1980, περιορίστηκε στη συνέχεια και σήμερα πια δεν υφίσταται.10 Όσον
αφορά δε την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, αυξήθηκε ο απόλυτος αριθμός των εισακτέων
σε αυτή. Κατά το 2012 τα κορίτσια αποτελούν το 53% του φοιτητικού πληθυσμού στην
Ανώτατη Εκπαίδευση και το 49% στην Ανώτερη Εκπαίδευση.11
Είναι γεγονός πως, η αύξηση του ποσοστού πρόσβασης των κοριτσιών σε όλες
τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ανεξάρτητα από τους λόγους που συνέβαλαν σε αυτή,
αποτελεί μια πολύ θετική εξέλιξη, αν συγκριθεί με τα αντίστοιχα δεδομένα παρελθόντων
ετών και ενώ εμφανίζουν καλές επιδόσεις τους, «πρωτιές» στις πανελλαδικές εξετάσεις,
απόκτηση του πτυχίου μέσα στα προβλεπόμενα χρονικά πλαίσια κ.λπ., ωστόσο η θέση
των γυναικών στην αγορά εργασίας βάσει των στοιχείων της Eurostat δεν παρουσιάζει
αντίστοιχη θετική αλλαγή και βελτίωση, καθώς εξακολουθούν να εργάζονται κυρίως
σε θέσεις εργασίας που παραδοσιακά έχουν χαρακτηριστεί ως γυναικείες, οι οποίες
ξεκινούν από θεωρητικούς τομείς γνώσης, δεν αποφέρουν υψηλές οικονομικές απολαβές
και δεν έχουν υψηλό κοινωνικό γόητρο, κύρος και συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων ενώ
ταυτόχρονα πλήττονται συχνότερα από την ανεργία.12
Αναφορικά με τους/τις εκπαιδευτικούς, στην πλειονότητα τους, δεν
αντιλαμβάνονται τις διακρίσεις των φύλων στο σχολείο13 παρά σε ορισμένες

8 Βιτσιλάκη-Σορωνιάτη, Χ. (1997). Ο ρόλος του φύλου στη διαμόρφωση εκπαιδευτικών και επαγγελματικών
φιλοδοξιών. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή και Σ. Ζιώγου (επιμ.) Φύλο και Σχολική Πράξη. Θεσσαλονίκη:
Βάνιας, σ.σ. 57.
9 Βιτσιλάκη-Σορωνιάτη, X., Μαράτου-Αλιπράντη, Λ. & Καπέλλα, Α. (2001). Εκπαίδευση και Φύλο. Μελέτη
Βιβλιογραφικής Επισκόπησης. Αθήνα: ΚΕΘΙ, σ.150.
10 Βιτσιλάκη-Σορωνιάτη, X., Μαράτου-Αλιπράντη, Λ. & Καπέλλα, Α. (2001). Εκπαίδευση και Φύλο. Μελέτη
Βιβλιογραφικής Επισκόπησης. Αθήνα: ΚΕΘΙ, σ.156.
11 Θάνος, Θ. (2012). Πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση και κοινωνικές ανισότητες: Τα κοινωνικά
χαρακτηριστικά των φοιτητών των Σχολών Επιστημών Αγωγής. Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού
Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 5, 31-59.
12 European Commission, Οι γυναίκες στην αγορά εργασία. Στο: https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/
file_import/european-semester_thematic-factsheet_labour-force-participation-women_el.pdf (προσπελάστηκε
στις 15/01/2020)
13 Κανταρτζή, Ε. (1996). Αγόρια και κορίτσια στο σχολείο: Οι στάσεις και οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών
για το ρόλο των δύο φύλων. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 88, σ.σ. 39-48.

- 30 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

δραστηριότητες, και μόνο όταν αυτές τους δοθούν εντελώς συγκεκριμένα.14 Τάσσονται
υπέρ της ισότητας των φύλων, όταν το ζήτημα αυτό τεθεί άμεσα σε εκείνους/εκείνες, και
δηλώνουν ευαισθητοποιημένοι/ευαισθητοποιημένες σε θέματα φύλου.15 Ωστόσο, όταν οι
ερωτήσεις που απευθύνονται σε εκείνους/εκείνες αφορούν τους επιμέρους παράγοντες
που συνθέτουν το πλέγμα της ανισότητας, αποκαλύπτεται μια αλήθεια που οι ίδιοι/ίδιες
δεν αντιλαμβάνονται και έχει να κάνει με το ότι εμφορούνται από στερεότυπες ιδέες για
τα φύλα και τους κοινωνικούς τους ρόλους, συνθήκη η οποία προκαλεί την προσωπική
τους συμβολή στην αναπαραγωγή των στερεοτύπων αυτών.16 Συγκεκριμένα, η έρευνα
αποκαλύπτει πως οι εκπαιδευτικοί έχουν διαφορετικές προσδοκίες για τα αγόρια και τα
κορίτσια.17 Αποδίδουν στερεότυπα χαρακτηριστικά προσωπικότητας στα δύο φύλα.18
Ως ιδιότητες των αγοριών θεωρούν την επιθετικότητα, τη ζωηράδα, τον αυθορμητισμό
και την αθωότητα, που συνυπάρχουν με την τόλμη και την ανταγωνιστικότητα ενώ
τα κορίτσια, τα χαρακτηρίζει η πονηριά και η καχυποψία στις σχέσεις τους με τους
ανθρώπους, αλλά και η υπακοή, η επιμέλεια, η τάξη, η τρυφερότητα και η ευαισθησία.
Έχουν αρνητική στάση απέναντι στα τεχνικά θέματα και τα επαγγέλματα και τους αρέσει
να ασχολούνται με θέματα που σχετίζονται με παραδοσιακά γυναικείους ρόλους.
Αναφορικά με τις σχολικές επιδόσεις εντοπίζονται αντιφάσεις, καθώς βάσει
της έρευνας της Φρόση19, κατά την άποψη των εκπαιδευτικών τα κορίτσια έχουν γενικά
καλύτερες σχολικές επιδόσεις από τα αγόρια, για αρκετούς όμως από αυτούς/αυτές, όπως
προκύπτει και από την έρευνα των Σταυρίδου κ.ά.20, τα αγόρια τα καταφέρνουν καλύτερα
στα θετικά μαθήματα ενώ στην έρευνα της Κανταρτζή21 για τους εκπαιδευτικούς φαίνεται
πως δεν γίνεται αποδεκτή αυτή η διάκριση στην υπεροχή των επιδόσεων των φύλων στις
κατηγορίες μαθημάτων. Το ίδιο ισχύει και για ένα υψηλό ποσοστό των εκπαιδευτικών που
πήραν μέρος στην έρευνα των Σταυρίδου κ.ά.22 Θα μπορούσαν ωστόσο αυτές οι αντιφάσεις
να διερευνηθούν υπό το πρίσμα του διαφορετικού υπό εξέταση δείγματος της κάθε έρευνας.
Όσον αφορά στις διαφορετικές αιτίες στις οποίες οι εκπαιδευτικοί αποδίδουν τις

14 Κανταρτζή, Ε. (1996). Αγόρια και κορίτσια στο σχολείο: Οι στάσεις και οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών
για το ρόλο των δύο φύλων. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 88, σ.σ 39-48.
15 Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1998β). Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη: Διαστάσεις Ισότητας των Φύλων και
Δημοκρατίας στην Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, σ.47.
16 Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2000β). Θουκυδίδου, Περικλέους Επιτάφιος. Στο ΚΕΘΙ Ισότητα των δύο
φύλων. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Φάκελος παρεμβατικών μαθημάτων. Φάκελος 2, σ.σ. 73-74.
17 Χιονίδου-Μοσκοφόγλου, Μ. (1996). Συναισθήματα, στάσεις και προσδοκίες των εκπαιδευτικών για
τα αγόρια και τα κορίτσια στο μάθημα των μαθηματικών. Στο Ι. Παρασκευόπουλος, Η. Μπεζεβέγκης, Ν.
Γιαννίτσας, Α. Καραθανάση (επιμ.),Διαφυλικές Σχέσεις, β’ τόμος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ.σ. 117.
18 Νατσιοπούλου, Τ. και Γιαννούλα, Σ. (1996). Διερεύνηση στερεοτύπων σχετικά με το φύλο. Σύγχρονη
Εκπαίδευση, 89, σ.σ. 67-72.
19 Φρόση, Λ. (2000β). Τα κορίτσια μελετούν, τα αγόρια αποδίδουν: εικόνες εκπαιδευτικών για τους εφήβους
των δύο φύλων. Στο Σχολείο, Διαδικασίες μετάβασης και Ταυτότητες φύλου, Πρακτικά ημερίδας, Θεσσαλονίκη:
σ.σ. 32-40.
20 Σταυρίδου, Ε. Σολομωνίδου, Χ. και Σαχινίδου, Ν (1999). Συγκλίσεις και αποκλίσεις στις απόψεις ανδρών
και γυναικών εκπαιδευτικών εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία και μάθηση των Φυσικών Επιστημών στο
Δημοτικό Σχολείο. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 29, σ.σ. 169-190.
21 Κανταρτζή, Ε. (1996). Αγόρια και κορίτσια στο σχολείο: Οι στάσεις και οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών
για το ρόλο των δύο φύλων. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 88, σ.σ. 39-48.
22 Σταυρίδου, Ε. Σολομωνίδου, Χ. και Σαχινίδου, Ν (1999). Συγκλίσεις και αποκλίσεις στις απόψεις ανδρών
και γυναικών εκπαιδευτικών εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία και μάθηση των Φυσικών Επιστημών στο
Δημοτικό Σχολείο. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 29, σ.σ. 169-190.

- 31 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

καλές επιδόσεις των κοριτσιών και των αγοριών για τα μεν κορίτσια οι καλές επιδόσεις
οφείλονται στην αυξημένη προσπάθεια που καταβάλλουν, ενώ οι αντίστοιχες των
αγοριών στις ιδιαίτερες νοητικές τους ικανότητες.23 Επίσης, οι εκπαιδευτικοί συνεχίζουν
στο διαχωρισμό των μαθήματων σε «ανδρικά» και «γυναικεία», χαρακτηρίζοντας
αντίστοιχα έτσι τα θετικά και τα θεωρητικά μαθήματα24 ενώ υιοθετούν και το διαχωρισμό
των επαγγελμάτων σε «ανδρικά» και «γυναικεία» (αυτό δεν ισχύει για τη δεύτερη ομάδα
του δείγματος στην έρευνα της Σιδηροπούλου-Δημακάκου 25 διατηρώντας στερεοτυπικές
αντιλήψεις για τα χαρακτηριστικά αγοριών και κοριτσιών.
Επίσης, βάσει των ερευνών οι εκπαιδευτικοί προσδίδουν στη γυναίκα ως
πρωτεύοντα ρόλο εκείνον που σχετίζεται με τη σύζυγο, μάνα και νοικοκυρά,26 εύρημα
που ωστόσο ανατρέπεται στην έρευνα της Δεληγιάννη-Κουιμτζή27, όπου, τουλάχιστον σε
πρώτο επίπεδο, τάσσονται κατά της παραδοσιακής κατανομής των ρόλων που θέλει τα
αγόρια να συνδέονται με τη δημόσια σφαίρα της ζωής και τα κορίτσια με την ιδιωτική.
Οι άνδρες/θετικοί επιστήμονες, μάλιστα, υιοθετούν πολύ πιο παραδοσιακές και
στερεότυπες αντιλήψεις για τη θέση των γυναικών στην ελληνική κοινωνία από ό,τι οι
γυναίκες συνάδελφοί τους των θεωρητικών επιστημών,28 στοιχείο που έρχεται να συμφωνήσει
και με ευρήματα ξένων ερευνών, που συνδέουν την ειδικότητα των εκπαιδευτικών με το
βαθμό στον οποίο υιοθετούνται από εκείνους/εκείνες παραδοσιακές ή μη αντιλήψεις.29
Επίσης, μέσα από τη μελέτη των οδηγών σπουδών στις σχολές θεωρητικής
κατεύθυνσης που προετοιμάζουν εκπαιδευτικούς για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
διαπιστώνεται ο εξαιρετικά μικρός αριθμός των μαθημάτων με θέμα την
ευαισθητοποίηση των μελλοντικών εκπαιδευτικών σε σχέση με την ισότητα των δύο
φύλων, στα τμήματα και στους τομείς όπου προσφέρονται. Με βάση τους συνολικούς
αριθμούς διδακτικών αντικειμένων σε κάθε τμήμα, συμπεραίνεται ότι οι θεματικές
ευαισθητοποίησης σε θέματα φύλου και κοινωνικών ανισοτήτων θα μπορούσαν να
αυξηθούν και να διευρυνθούν. Επειδή το θέμα του φύλου δεν εξετάζεται αυτοτελώς,
αλλά αντιμετωπίζεται ως υποενότητα ενός ευρύτερου σεμιναρίου κρίνεται απαραίτητη
η εισαγωγή περισσοτέρων μαθημάτων που έχουν ως βασικό αντικείμενο εξέτασης το
φύλο και τη θέση της γυναίκας στο κοινωνικό-εκπαιδευτικό γίγνεσθαι. Η έλλειψη αυτή

23 Φρόση, Λ. Δεληγιάννη-Κουιμτζή, Β. (2002). Επιμόρφωση-ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών σε θέματα

φύλου: παρουσίαση της εφαρμογής του μοντέλου «ο ερευνητής ως εκπαιδευτικός» και καταγραφή της
εμπειρίας των εκπαιδευτικών από την επιμόρφωση. Στο Γ. Μπαγάκης (επιμ.), Ο εκπαιδευτικός ως ερευνητής.
Αθήνα: Μεταίχμιο, σ.σ. 126-139.
24 Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2000α). Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια. Στο ΚΕΘΙ Ισότητα των δύο φύλων. Ο
ρόλος των εκπαιδευτικών. Φάκελος παρεμβατικών μαθημάτων. Φάκελος 2, σ.σ. 49-53.
25 Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Δ. (1990). Ο προσανατολισμός της Ελληνίδας στη Μέση Τεχνική Εκπαίδευση,
όπως διαμορφώνεται από τον κοινωνικό και επαγγελματικό ρόλο της γυναίκας. Διδακτορική διατριβή. Ρέθυμνο:
Τομέας Παιδαγωγικής, Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο
Κρήτης, σ.132.
26 Σαββίδου, Τ. (1996). Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών αναφορικά με τη διαφοροποίηση των δύο φύλων.
Σύγχρονη Εκπαίδευση, 86, σ.σ. 35-46.
27 Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2000γ). Το μάθημα της Ιστορίας στο Λύκειο. Στο ΚΕΘΙ Ισότητα των δύο φύλων.
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Φάκελος παρεμβατικών μαθημάτων. Φάκελος 4, σ.σ. 31-36.
28 Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. και Ζιώγου, Σ. (1998). Ενημέρωση, στάσεις και αξίες των μελλοντικών
εκπαιδευτικών για τη θέση των ανδρών και των γυναικών στην ελληνική κοινωνία: διχοτομήσεις και διαφορές.
Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή (επιμ.), Γυναίκες και ιδιότητα του πολίτη. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, σ.σ. 113-122.
29 Riddell, S. (1989). “It’s nothing to do with me”: Teachers’ views and Gender Divisions in the Curriculum.
Στο S. Acker (ed.) Teachers, Gender and Careers. London: Taylor & Francis, p.p 58.

- 32 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

στη βασική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών έχει, οπωσδήποτε, σημαντικές επιπτώσεις

στην περιορισμένη αποτελεσματικότητα οποιωνδήποτε επιμορφωτικών προγραμμάτων
για το φύλο, επειδή δεν εμπλουτίζει την εκπαίδευση με νέο, σχετικά ενημερωμένο και
ευαισθητοποιημένο εκπαιδευτικό δυναμικό.30
Παρόλα αυτά θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα θέματα φύλου και ισότητας
ευκαιριών παρουσιάζουν αυξητική τάση στις πανεπιστημιακές σπουδές τα τελευταία
χρόνια. Σήμερα, γίνεται όλο και περισσότερο συνείδηση σε όσους και όσες ασχολούνται
επιστημονικά με το όλο θέμα ότι οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική προσπάθεια με στόχο την
ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη βασική εκπαίδευση
και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που θα την υλοποιήσουν.
Σύμφωνα με εμπειρικές έρευνες και θεωρητικές μελέτες που εκπονήθηκαν
στον ελληνικό χώρα κατά τις τελευταίες δεκαετίες από το Κέντρο Θεμάτων Ισότητας
(ΚΕ.Θ.Ι.), ενδεικτικά αναφέρεται η μελέτη των Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., Ζιώγου-
Καραστεργίου, Σ. και Φρόση, Λ. επιβεβαιώνεται η σημαντική αύξησή στην ποσοστιαία
συμμετοχή τον γυναικείου φύλου, που έχει πλέον το αριθμητικό προβάδισμα σε όλες
της βαθμίδες της Γενικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, της Αρχικής Επαγγελματικής
Κατάρτισης και της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.31 Επίσης, φάνηκε ότι το σχολείο
αναπαράγει τις κυρίαρχες ιδεολογίες για τις σχέσεις των φύλων, που οδηγούν στη
διαμόρφωση ηγεμονικών ανδρικών και γυναικείων ταυτοτήτων που δομούνται στη βάση
της διατήρησης της αντίληψης για το ρόλο του άνδρα - κουβαλητή για τα αγόρια και της
αποκλειστικής αποστολής των κοριτσιών για μητρότητα και τη δημιουργία οικογένειας.
Επιπρόσθετα, συνεχίζεται ο τυπικός διαχωρισμός των επιστημονικών κλάδων και
των σχολικών μαθημάτων σε ανδρικούς και γυναικείους παρόλο που τα αγόρια, στην
προσπάθειά τούς να επιτύχουν καλύτερες προσβάσεις στην αγορά εργασίας, επιχειρούν
για τους εαυτούς τους μια διείσδυση σε τομείς γνώσης που θεωρούνταν ως τώρα τυπικά
γυναικείοι. Τέλος, ενώ τα κορίτσια διεκδικούν τις καλύτερες θέσεις στις σπουδές και
οραματίζονται επαγγέλματα υψηλού κύρους και καριέρα, εξακολουθούν να θεωρούν
ως πρωταρχική τους προτεραιότητα τη μητρότητα και την οικογένεια, αγνοώντας τη
σύγκρουση που εμπεριέχεται στην προσπάθεια σύνδεσης της επαγγελματικής και της
οικογενειακής σφαίρας.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει μεγάλη πρόοδος όσον αφορά τη συμμετοχή
των δύο φύλων στην ανώτατη εκπαίδευση. Παρόλο που παλαιότερα το ποσοστό των
γυναικών κατόχων διδακτορικού ήταν πολύ χαμηλό, το 2012 οι γυναίκες διδάκτορες
αντιπροσωπεύουν το 47% στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το ποσοστό αυτό να κυμαίνεται
από 40-60% και στις 28 χώρες-μέλη και στην Ελλάδα να είναι στο 44%. Όσον αφορά
όμως το αντικείμενο του διδακτορικού, οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα εμμένουν.
Οι γυναίκες για παράδειγμα που έχουν διδακτορικό στη μηχανική, την παραγωγή ή τις
κατασκευές, το 2012 είναι στο 28% του συνόλου.32

30 Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. και Ζιώγου, Σ. (1998). Ενημέρωση, στάσεις και αξίες των μελλοντικών
εκπαιδευτικών για τη θέση των ανδρών και των γυναικών στην ελληνική κοινωνία: διχοτομήσεις και διαφορές.
Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή (επιμ.), Γυναίκες και ιδιότητα του πολίτη. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, σ.σ.121.
31 ΚΕΘΙ. (2008). Μελέτη των Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β.,Ζιώγου-Καραστεργίου, Σ. και Φρόση, Λ. Φύλο
και εκπαιδευτική πραγματικότητα στην Ελλάδα: Προωθώντας παρεμβάσεις για την ισότητα των φύλων στο
ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
32 Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, (2016).Περιοδική Έκδοση: Καινοτομία, Έρευνα, Ψηφιακή Καινοτομία,

- 33 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

Στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας οι γυναίκες συνεχίζουν να είναι
λιγότερες από τους άνδρες, με ποσοστό κάτω από το 45% σε περισσότερες από τις μισές
χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28, οι γυναίκες μηχανικοί
και επιστήμονες αποτελούν το 2,8% στην αγορά εργασίας σύμφωνα με τα στοιχεία του
2013, ενώ οι άνδρες αποτελούσαν το 4,1%. Επίσης, οι γυναίκες που απασχολούνται σε
ερευνητικές δραστηριότητες συνεχίζουν επίσης, να είναι λιγότερες από τους άνδρες έτσι
το 2011 οι γυναίκες ήταν το 33% των ερευνητών στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.33
Στην Ελλάδα, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 2% για τις γυναίκες και 3,4% για τους
άνδρες. Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι από το 2008 έως και το 2011 ο αριθμός των
γυναικών αυξάνεται κατά 11,1% ανά έτος, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνδρες
είναι μόλις 3,3%. Επίσης, οι γυναίκες στην ανώτατη εκπαίδευση αποτελούν μόλις το
35,6%, με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να είναι στο 41%, σε κυβερνητικούς
φορείς οι Ελληνίδες ερευνήτριες είναι πάνω από τον μέσο όρο με ποσοστό 48,1% (στην
ΕΕ ο μέσος όρος είναι 41,6%), ενώ δυναμική είναι η παρουσία τους και στις ελληνικές
επιχειρήσεις με ποσοστό 30,8% (στην ΕΕ ο μέσος όρος είναι 19,7%).34
Ως προς τις/στους εκπαιδευτικούς και τις θέσεις τους στην εκπαιδευτική
ιεραρχία, αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη διαχρονικά υψηλή σε ποσοστά συμμετοχή
των γυναικών στο συγκεκριμένα χώρο απασχόλησης έτσι παρ’ όλο που τις τελευταίες
δεκαετίες η γυναικεία παρουσία στην αγορά εργασίας εμφανίζει αυξανόμενη δυναμική,
δεν εμφανίζει παρόμοια δυναμική στις θέσεις της ιεραρχίας. Ειδικότερα στο κομμάτι
της εκπαίδευσης το φαινόμενο αυτό γίνεται άμεσα αντιληπτό, καθώς υπάρχει υπερ-
εκπροσώπευση του γυναικείου φύλου στον εκπαιδευτικό κλάδο και υπο-εκπροσώπευση
στις ιεραρχικά υψηλόβαθμές θέσεις.35
Όσον αφορά στα αναλυτικά προγράμματα θέτουν ως επίσημο στόχο την
προώθηση της δημοκρατικής συνείδησης των μαθητών και μαθητριών και τη διαμόρφωση
ισότιμων πολιτών, αγνοούν σημαντικές αρχές της ισότητας των φύλων, που θα τους
έδιναν τη δυνατότητα να εκπληρώσουν το στόχο τoυς.36
Γενικότερα, στην Ελλάδα μπορούμε να πούμε ότι αρχικά, δηλαδή γύρω
στη δεκαετία του 1980, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών δεν υπαγόταν σε κάποιο
οργανωμένο πλαίσιο και ούτε η καθιερωμένη επιμόρφωση των εν ενεργεία εκπαιδευτικών
είχε συμπεριλάβει τη θεματική αυτή στα προγράμματά της, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε
στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.37 Στη συνέχεια όμως, αποδείχθηκε η ανάγκη μιας

Γυναίκες ερευνήτριες στο προσκήνιο, Τεύχος 106, 2016-2017. Στο: https://www.ekt.gr/el/magazines/

features/20923
33 Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, (2016).Περιοδική Έκδοση: Καινοτομία, Έρευνα, Ψηφιακή Καινοτομία,
Γυναίκες ερευνήτριες στο προσκήνιο, Τεύχος 106, 2016-2017. Στο: https://www.ekt.gr/el/magazines/
features/20923
34 Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, (2016).Περιοδική Έκδοση: Καινοτομία, Έρευνα, Ψηφιακή Καινοτομία,
Γυναίκες ερευνήτριες στο προσκήνιο, Τεύχος 106, 2016-2017. Στο: https://www.ekt.gr/el/magazines/
features/20923
35 Γιαννιού, Δ.(2016). Γυναικείο Φύλο και ηγεσία. Απόψεις των γυναικών εκπαιδευτικών για την υπο-
εκπροσώπευσή τους στην εκπαιδευτική ιεραρχία. Πανεπιστήμιο Πάφου,Πάφος, σ.1
36 Κέντρο Θεμάτων Ισότητας. (2008). Μελέτη των Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β.,Ζιώγου-Καραστεργίου, Σ. και
Φρόση, Λ. Φύλο και εκπαιδευτική πραγματικότητα στην Ελλάδα: Προωθώντας παρεμβάσεις για την ισότητα
των φύλων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα,σ.277.
37 Χουρσούτογλου, Β.(2006).Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών σε θέματα φύλου. Διακηρύξεις Διεθνών
Οργανισμών και η ευρωπαϊκή πολιτική. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, σ.203.

- 34 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

ουσιαστικότερης οργάνωσης στα θέματα ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών στην

προβληματική του φύλου. Στη σημερινή εποχή παρατηρείται μια όλο και αυξανόμενη
βιβλιογραφία για την ανάπτυξη προγραμμάτων επιμόρφωσης εκπαιδευτικών με θέμα το
φύλο που στόχο έχουν την ενημέρωσή τους και την αποτίναξη έμφυλων στερεοτύπων.

4. Αντικείμενο-στόχοι-προσδοκώμενα αποτελέσματα επιμορφωτικού προγράμματος.

Το επιμορφωτικό πρόγραμμα με τίτλο: «Ευαισθητοποίηση στελεχών και εκπαιδευτικών

της προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και ισότητας
των φύλων», που υλοποιήθηκε, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, από το Εθνικό Κέντρο
Δημόσιας Διοίκησης σε συνεργασία με το Κέντρο Θεμάτων Ισότητας, το αρμόδιο
Υπουργείο και τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, είχε ως αντικείμενο την
ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση των στελεχών και των εκπαιδευτικών της
προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα ισότητας των φύλων στην
εκπαίδευση, έμφυλων στερεοτύπων και διακρίσεων. Επίσης, αντικείμενό του αποτέλεσε
και η ενημέρωσή των εκπαιδευτικών αναφορικά με την ανάπτυξη σχετικών δράσεων
με τη διάσταση του φύλου (έμφυλες δραστηριότητες όπως το θεατρικό παιχνίδι) στη
σχολική κοινότητα.38
Σκοπός της επιμόρφωσης ήταν η ανάπτυξη στελεχικού εκπαιδευτικού δυναμικού
στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση (νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία),
εξειδικευμένου στα θέματα ισότητας των φύλων, ώστε να ενταχθεί η διάσταση του
φύλου στα αναλυτικά προγράμματα, στις διδακτικές πρακτικές, στη σχολική ζωή κ.λπ.
Το επιμορφωτικό πρόγραμμα στόχευε στην ενημέρωση, στην ευαισθητοποίηση
και στην ενίσχυση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των εκπαιδευτικών της προσχολικής
και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ζητήματα που αφορούν στην προώθηση της ισότητας
των φύλων, στην ένταξη της διάστασης του φύλου στις παιδαγωγικές πρακτικές και στην
υλοποίηση εκπαιδευτικών παρεμβάσεων σχετικά με τα φύλα και τις έμφυλες διακρίσεις.39
Ως προσδοκώμενα αποτελέσματα του επιμορφωτικού προγράμματος με τίτλο:
«Ευαισθητοποίηση στελεχών και εκπαιδευτικών της προσχολικής και πρωτοβάθμιας
εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και ισότητας των φύλων», καταγράφονται τα εξής:
• Να προσδιορίζουν το περιεχόμενο και τους στόχους του επιμορφωτικού
προγράμματος.
• Να αντιλαμβάνονται τα αναμενόμενα αποτελέσματα και τη σκοπιμότητα του
επιμορφωτικού προγράμματος.
• Να εκθέτουν με σαφήνεια τη δομή, το περιεχόμενο και τους άξονες του επιχειρησιακού
προγράμματος για τη διοικητική μεταρρύθμιση.
• Να γνωρίζουν τους βασικούς άξονες του πλαισίου υλοποίησης των επιμορφωτικών
προγραμμάτων.
• Να μπορούν να σχεδιάζουν και να πραγματοποιούν Έμφυλες Δραστηριότητες στο

38 Εθνικό Κέντρο Δημόσιας
εκπαιδευτικών της προσχολικής
φύλων. Αθήνα, σ.13.
39 Εθνικό Κέντρο Δημόσιας
εκπαιδευτικών της προσχολικής
φύλων. Αθήνα, σ.14.
Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. (2015). Ευαισθητοποίηση στελεχών και
και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και ισότητας των
Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. (2015). Ευαισθητοποίηση στελεχών και
και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και ισότητας των

- 35 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

πλαίσιο της σχολικής κοινότητας σύμφωνες με τις βασικές αρχές και μεθόδους της
φεμινιστικής παιδαγωγικής.·
• Να έχουν τη δυνατότητα να σχεδιάζουν ή να προσαρμόζουν στις συνθήκες που
απαιτεί κάθε διδακτική περίσταση κατάλληλες Έμφυλες Δραστηριότητες.
• Να μπορούν να χειρίζονται με επάρκεια τα μεθοδολογικά εργαλεία που διαθέτουν
οι επιστήμες της αγωγής στο πλαίσιο του σχεδιασμού και της οργάνωσης Έμφυλων
Δραστηριοτήτων.40

4.1. Θεματικές ενότητες και διάρκεια

Το επιμορφωτικό σεμινάριο με χρονική διάρκεια 28 ωρών, περιελάμβανε τις εξής

θεματικές ενότητες:
  Κοινωνικό και βιολογικό φύλο, έμφυλες ταυτότητες και διακρίσεις.
  Έμφυλες δραστηριότητες στη σχολική κοινότητα. Θετικές επιστήμες, τεχνολογία
και φύλο.
  Λογοτεχνία και φύλο (με έμφαση στα παραμύθια).
  Φυσική αγωγή, αθλητισμός, παιχνίδια και φύλο.
  Ιστορία και φύλο
  Φύλο και δημόσια ζωή
  Εισαγωγή στην έμφυλη διάσταση της ιστορικής επιστήμης-αίτια και συνέπειες του
αποκλεισμού των γυναικών από την ιστορία
  Η σημασία της απόδοσης των γυναικών στην Ιστορία και της Ιστορίας στις γυναίκες:
κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες
  Η σημασία της συμπερίληψης της ιστορίας των γυναικών στο μάθημα της Ιστορίας
σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης.
  Ο ρόλος των γυναικών και ανδρών εκπαιδευτικών στη διδακτική της
  Η έμφυλη διάσταση του περιβάλλοντος
  Φύλο και παιχνίδι-Υπέρβαση του έμφυλου διαχωρισμού των παιχνιδιών
Επιπρόσθετα και παράλληλα προτάθηκαν και Έμφυλες Δραστηριότητες που
έχουν στο επίκεντρό τους την προώθηση της ισότητας των φύλων. Ως παιδαγωγικές
δραστηριότητες δεν διαφέρουν στο σχεδιασμό, στην πραγματοποίηση και στην αποτίμησή
τους από οποιαδήποτε άλλη σχετική δραστηριότητα. Υιοθετούν, μεταξύ άλλων, τις αρχές
και τις μεθόδους της συνεργατικής μάθησης, της ενεργού συμμετοχής, της ισότιμης
αντιμετώπιση όλων των παιδιών ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.41
Τονίζεται ωστόσο με έμφαση ότι πρωταρχική σημασία κατά το σχεδιασμό και την
πραγμάτωσή τους δίνεται στην προώθηση της ισότητας των φύλων. Πρόκειται δηλαδή
για δραστηριότητες που επιδιώκουν την άμβλυνση των ανισοτήτων ανάμεσα στα φύλα
και, κατά συνέπεια, έχουν έντονο το στοιχείο της ενδυνάμωσης μέσω της ενεργητικής
συμμετοχής των μαθητών/-τριών στο σχεδιασμό, στην υλοποίηση και στον απολογισμό

40 Εθνικό Κέντρο Δημόσιας
εκπαιδευτικών της προσχολικής
φύλων. Αθήνα, σ.18.
41 Εθνικό Κέντρο Δημόσιας
εκπαιδευτικών της προσχολικής
φύλων. Αθήνα. σ.139.
Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. (2015). Ευαισθητοποίηση στελεχών και
και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και ισότητας των
Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. (2015). Ευαισθητοποίηση στελεχών και
και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και ισότητας των

- 36 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

των Έμφυλων Δραστηριοτήτων.42

Ωστόσο για την επιτυχή πραγμάτωση των Έμφυλων Δραστηριοτήτων είναι
αναγκαίο να διαμορφωθεί κατάλληλο παιδαγωγικό κλίμα, που θα διασφαλίζει τη
συμμετοχή όλων των παιδιών, αγοριών και κοριτσιών, θα εμπνέει ασφάλεια, θα ευνοεί
την επικοινωνία, θα καλλιεργεί τον αλληλοσεβασμό και θα ενθαρρύνει την έκφραση
γνώμης. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στη δημιουργία ενός τέτοιου κλίματος είναι
καταλυτικός. Δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην ισότιμη συμμετοχή όλων των παιδιών σε
όλα τα στάδια, από το σχεδιασμό ως τον απολογισμό, και αποφεύγουμε κάθε αυταρχική
και ιεραρχική πρακτική ανάμεσά τους. Η εναλλαγή των ρόλων στο πλαίσιο της ομάδας,
παρά τις δυσκολίες που συχνά εμφανίζονται, πρέπει να αποτελεί σταθερή επιδίωξή μας. 43

4.2. Αξιολόγηση χρησιμότητας δράσεων.

Αναφορικά με τη χρησιμότητα των δράσεων και βάσει της έρευνας που το Κέντρο
Θεμάτων Ισότητας υλοποίησε:44
• 89% εκτιμούν ότι καλύφθηκαν προσωπικά και επιστημονικά ενδιαφέροντα έναντι
84% που δηλώνουν ότι αφορούν σε κάλυψη υπηρεσιακών αναγκών. Οι θεματικές
ενότητες (με βάση το ωρολόγιο πρόγραμμα) αξιολογούνται θετικά Οι εισηγήτριες
και εισηγητές αξιολογούνται «καλά» έως «άριστα», με ανώτατη βαθμολογία 9,2 και
κατώτερη 7,9 (για το σύνολο των κριτηρίων, π.χ προετοιμασία, μεταδοτικότητα,
σαφήνεια, εκπαιδευτικές τεχνικές,κλπ...)
• Οι εκπαιδευτικές και οργανωτικές συνιστώσες των δράσεων αξιολογούνται από
«καλά» έως «άριστα», με τις οργανωτικές (διοικητική υποστήριξη, υποδομές,
υπηρεσίες διαμονής/διατροφής κλπ..) να υπερτερούν ελαφρώς των εκπαιδευτικών
• Όσον αφορά στην κάλυψη της θεματολογίας,75% απάντησαν ΝΑΙ έναντι 25% που
απάντησαν ΟΧΙ.
• Συνολικός βαθμός ικανοποίησης από τη δράση: 8,44 («άριστα»).45

5. Προτάσεις

Στο παρόν κεφάλαιο καταλήγουμε σε προτάσεις που οφείλουν να ληφθούν υπόψη

προκειμένου να προωθηθεί η ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση.
Κρίνεται αναγκαία λοιπόν η ευαισθητοποίηση/ενημέρωση των γονέων
αλλά και των εκπαιδευτικών, ανδρών και γυναικών, έτσι ώστε να είναι σε θέση να

42 Κογκίδου, Δ. (1997).Επιμόρφωση-ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών για θέματα ισότητας των φύλων στην

εκπαίδευση, Φάκελος Υλικού, Αθήνα. σ.137-138.
43 Κογκίδου, Δ. (1997).Επιμόρφωση-ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών για θέματα ισότητας των φύλων στην
εκπαίδευση, Φάκελος Υλικού, Αθήνα. σ.137-138.
44 ΚΕΘΙ, Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και στελεχών προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε
θέματα ισότητας φύλων και έμφυλων διακρίσεων. Στο: https://www.kethi.gr/en/node/967 (προσπελάστηκε στις
15/1/2021)
45 ΚΕΘΙ, Ευαισθητοποίηση και Επιμόρφωση των Στελεχών και των Εκπαιδευτικών της Προσχολικής και
της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σε θέματα ισότητας των φύλων και έμφυλων διακρίσεων.Στο: https://www.
kethi.gr/programmata/eyaisthitopoiisi-kai-epimorfosi-ton-stelehon-kai-ton-ekpaideytikon-tis-prosholikis-kai-
tis-protobathmias-ekpaideysis-se-themata-isotitas-ton-fylon-kai-emfylon-diakriseon (προσπελάστηκε στις
29/11/2020)

- 37 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

διακρίνουν τις ανισότητες και να προωθούν την ισότητα στο πλαίσιο τον εκπαιδευτικού
συστήματος. Κρίνεται ως εντελώς απαραίτητος λ.χ. ο σχεδιασμός και η υλοποίηση
και νέων προγραμμάτων ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης εκπαιδευτικών καθώς τα
πανεπιστημιακά τμήματα -με κάποιες λίγες εξαιρέσεις- δεν προετοιμάζουν επαρκώς τους/
τις εκπαιδευτικούς έτσι ώστε να υιοθετήσουν εκπαιδευτικές πρακτικές που προωθούν
την ισότητα των φύλων στη εκπαίδευση. Επιπρόσθετα, ενδέχεται μέρος των εν ενεργεία
εκπαιδευτικών να μην ήρθαν σε επαφή καθόλου ή ελάχιστα με τη θεματική του φύλου
κατά τη διάρκεια των βασικών τους σπουδών.
Επίσης, απαραίτητη είναι και η διερεύνηση των γνωστικών αντικειμένων, με
τη διάχυση στο αναλυτικό πρόγραμμα, κυρίως του Γυμνασίου, γνώσης που επιχειρεί
να εισαγάγει μαθητές και μαθήτριες σε θέματα οικογενειακής ζωής (θέματα οικονομίας,
υγιεινής, σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης κ.λ.π.). Η έννοια της φροντίδας σε όλες της
τις πτυχές αποτελεί κυρίαρχη θεματική και βασική επιδίωξη της πρότασης αποτελεί η
προσπάθεια ενσωμάτωσης και των αγοριών σε μια διαδικασία αποδοχής και «μάθησης»
της ιδεολογίας και των πρακτικών εκφάνσεων του «φροντίζειν». Η πρόταση αυτή έχει
τύχει ευρείας εφαρμογής στο εκπαιδευτικό σύστημα της Ολλανδίας.46 Ο εμπλουτισμός
των διδακτικών προγραμμάτων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με τη διάσταση του φύλου
(ιστορία των γυναικών, ενημέρωση για τη θέση των γυναικών στην κοινωνία σήμερα, η
αναγκαιότητα ανακατανομής των κοινωνικών ρόλων στην κοινωνία, την εργασία και τα
κέντρα λήψης των αποφάσεων κ.λ.π.). Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί η σημασία
του εμπλουτισμού των διδακτικών προγραμμάτων με μαθήματα που αναπτύσσουν την
επικοινωνία και τη συντροφικότητα μεταξύ των φύλων και καταρρίπτουν μύθους και
ιδεολογήματα γύρω από το ανθρώπινο σώμα και τις σχέσεις των φύλων.
Επιπρόσθετα, η εισαγωγή σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας που λαμβάνουν
υπόψη τη διάσταση του φύλου και της ισότητας (πρακτικές ασκήσεις, βιωματικά
εργαστήρια, κ.ά.) θα μπορούσε να προταθεί, καθώς θα συνέβαλε στην ανάπτυξη κριτικών
δεξιοτήτων του μαθητικού πληθυσμού.
Μια άλλη πρόταση θα μπορούσε να είναι ο εμπλουτισμός του μαθήματος του
Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού με τη διάσταση του Φύλου, που συντελεί
στην επίτευξη του στόχου οι επαγγελματικές επιλογές των παιδιών να βασίζονται στις
κλίσεις, στα ενδιαφέροντα και στις ικανότητες τους, ενθαρρύνοντας τα να προχωρήσουν
ανεπηρέαστα στην επιλογή της. Στο πλαίσιο του επιβάλλεται η συνειδητή ενθάρρυνση
των κοριτσιών να στραφούν προς παραδοσιακά «ανδρικά» επαγγέλματα και των αγοριών
προς επαγγέλματα φροντίδας.
Τέλος, η ανάπτυξη των Γυναικείων Σπουδών / Σπουδών του Φύλου στην
Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, με ανάλογη αύξηση θέσεων εργασίας, και ενθάρρυνση,
αφενός μεν της σχετικής με τα ανωτέρω έρευνας, αφετέρου δε, τη λήψη μέτρων για τη
δημιουργία θέσεων ερευνητριών στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής κοινότητας και ανάδειξη
ευρύτερα του γυναικείου ερευνητικού δυναμικού στο πλαίσιο της αξιοποίησης του
συνόλου των διαθέσιμων ανθρώπινων πόρων σε συνδυασμό με τις σημαντικές επιλογές
των θεματικών/τομεακών προτεραιοτήτων, οι οποίες συνδυάζουν οικονομικό/ κοινωνικό

46 Extra, J. (1994). Φροντίδα σημαίνει αλληλεγγύη. Η εισαγωγή του νέου μαθήματος «Verzorgin». Στο Ν.
Παπαγεωργίου (Επιμ.) Εκπαίδευση και Ισότητα ευκαιριών, Πρακτικά Συνεδρίου σ.σ.271-280, Υπουργείο
Προεδρίας, Γενική Γραμματεία Ισότητας, Αθήνα.

- 38 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

ενδιαφέρον με τις διεθνείς τεχνολογικές προοπτικές και εξελίξεις (και φυσικά με την
ανάπτυξη των τεχνολογικών υποδομών).
Γενικά, θα λέγαμε πως η ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση μπορεί να γίνει
πράξη μόνον, όταν οι μεμονωμένες προσπάθειες γίνονται μέρος της εκπαιδευτικής
πολιτικής και στηρίζονται από τους επίσημους φορείς της εκπαίδευσης. Επομένως,
θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι μεγαλύτερες δυνατότητες επιτυχίας έχουν
οι παρεμβάσεις εκείνες που δεν παραμένουν μια περιφερειακή δραστηριότητα του
σχολείου, αλλά μπορούν να διεισδύσουν στον πυρήνα της εκπαιδευτικής διαδικασίας,
αναδιαμορφώνοντας τους στόχους, το περιεχόμενο και την ιδεολογία της προσφερόμενης
γνώσης, αλλά και του ίδιου του σχολείου.

6. Επίλογος

Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως η επίτευξη μιας

ποιοτικής εκπαίδευσης, που εξασφαλίζει στις μαθήτριες και στους μαθητές, ανεξάρτητα
από το φύλο, φυλή, θρησκεία, κουλτούρα, σεξουαλικό προσανατολισμό, αρτιμέλεια
κ.λ.π. ίσα δικαιώματα, που εστιάζει στη διαπολιτισμικότητα και στηρίζεται στην ισότητα
των φύλων και των ευκαιριών, διαμορφώνει ένα θετικό περιβάλλον ενήλικης ζωής όχι
μόνο για τη σημερινή γενιά, αλλά και για τις επερχόμενες γενεές. Μέσα στα πλαίσια αυτά
ο εκπαιδευτικός ανεξαρτήτως φύλου οφείλει να διαθέτει το σύνολο των συμπεριφορών
και των γνώσεων που του/της επιτρέπει να εντοπίζει την ανισότητα στις εκπαιδευτικές
ευκαιρίες, να παρεμβαίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η ίση μεταχείριση των
μαθητριών και των μαθητών, και θα οδηγεί σε ίσα εκπαιδευτικά αποτελέσματα.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Βιτσιλάκη-Σορωνιάτη, Χ. (1997). Ο ρόλος του φύλου στη διαμόρφωση εκπαιδευτικών

και επαγγελματικών φιλοδοξιών. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή και Σ. Ζιώγου
(επιμ.) Φύλο και Σχολική Πράξη. Θεσσαλονίκη: Βάνιας
Βιτσιλάκη-Σορωνιάτη, X., Μαράτου-Αλιπράντη, Λ. & Καπέλλα, Α. (2001). Εκπαίδευση
και Φύλο. Μελέτη Βιβλιογραφικής Επισκόπησης. Αθήνα: ΚΕΘΙ
Γιαννιού, Δ.(2016). Γυναικείο Φύλο και ηγεσία. Απόψεις των γυναικών εκπαιδευτικών
για την υπο-εκπροσώπευσή τους στην εκπαιδευτική ιεραρχία. Πανεπιστήμιο
Πάφου, Πάφος.
Γκασούκα, Μ., (2014). Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις του φύλου. Ζητήματα εξουσίας
και ιεραρχίας. 3η εκδ., Διάδραση, Αθήνα.
Γκασούκα, M., Γεωργαλλίδου Μ. (2014): Οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα
διοικητικά έγγραφα. INTRAWAY
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1987). Τα στερεότυπα για τους ρόλους των δύο φύλων
στα καινούργια αναγνωστικά του Δημοτικού Σχολείου ‘Η Γλώσσα μου’.
Φιλόλογος, 49, 229-248.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1992). Η εικόνα για τον κόσμο της αγοράς εργασίας σε αγόρια
και κορίτσια εφηβικής ηλικίας: μια πρώτη προσέγγιση για την επίδραση

- 39 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

των παραγόντων φύλο και κοινωνικο-οικονομική προέλευση. Παιδαγωγική

Επιθεώρηση, 16, 75-96.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, (1993). ‘Μια εύκολη δουλειά και ένας καλός σύζυγος’: όνειρα
και προσδοκίες κοριτσιών εφηβικής ηλικίας. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή &
Σ. Ζιώγου (επιμ.), Εκπαίδευση και Φύλο. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1994). Τα στερεότυπα για τους ρόλους των δύο φύλων στα
εγχειρίδια του Δημοτικού σχολείου. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή και Σ.
Ζιώγου (επιμ.) Εκπαίδευση και Φύλο. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1995). « Ο πατέρας πήγε για ψώνια γιατί η μητέρα είναι
στη δουλειά της». Τάσεις και παρεμβάσεις στα καινούρια αναγνωστικά
του δημοτικού σχολείου. Στο Υπουργείο Προεδρίας & Γενική Γραμματεία
Ισότητας Εκπαίδευση και Ισότητα Ευκαιριών, Πρακτικά συνεδρίου. Αθήνα.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1998α). Αξίες για την Ισότητα των Φύλων στην Εκπαίδευση
και ο ‘Εκπαιδευτικός ως Ερευνητής’. Πρακτικά Συνεδρίου Εκπαίδευση και
Φύλο/ Νέες Τεχνολογίες. Αθήνα: ΚΕΘΙ.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1998β). Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη: Διαστάσεις
Ισότητας των Φύλων και Δημοκρατίας στην Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών.
Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1998γ). Τάσεις και αξίες για την Ισότητα των φύλων στο
σχολείο και μια πρόταση για την Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών. Στο ΚΕΘΙ
(εκδ.), Εκπαίδευση και Φύλο. Νέες Τεχνολογίες. Πρακτικά Συνεδρίου,
Θεσσαλονίκη.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2000α). Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια. Στο ΚΕΘΙ Ισότητα των
δύο φύλων. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Φάκελος παρεμβατικών μαθημάτων.
Φάκελος 2,49-53.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2000β). Θουκυδίδου, Περικλέους Επιτάφιος. Στο ΚΕΘΙ
Ισότητα των δύο φύλων. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Φάκελος παρεμβατικών
μαθημάτων. Φάκελος 2, 73-74.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2000γ). Το μάθημα της Ιστορίας στο Λύκειο. Στο ΚΕΘΙ
Ισότητα των δύο φύλων. Ο ρόλος των εκπαιδευτικών. Φάκελος παρεμβατικών
μαθημάτων. Φάκελος 4, 31-36.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (2002). Ανδρικές και γυναικείες ταυτότητες, σχολική επιτυχία
και επιλογές ζωής: μια προσπάθεια ερμηνείας των διαφορών στις ακαδημαϊκές
επιδόσεις των δύο φύλων. Εισήγηση στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο του
Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης.
Αθήνα, 17-18 Μαΐου.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. & Αθανασιάδου, Χ. (1997). Αναπαραστάσεις των
εκπαιδευτικών για τα φύλα. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή & Σ. Ζιώγου (επιμ.),
Φύλο και Σχολική Πράξη. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. και Ζιώγου, Σ. (1998). Ενημέρωση, στάσεις και αξίες των
μελλοντικών εκπαιδευτικών για τη θέση των ανδρών και των γυναικών στην
ελληνική κοινωνία: διχοτομήσεις και διαφορές. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή
(επιμ.), Γυναίκες και ιδιότητα του πολίτη. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. – Ζιώγου, Σ. (επιμ.) (β΄ ανατύπωση) (1999). Εκπαίδευση και
Φύλο. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.

- 40 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. και Ζιώγου, Σ. (2000). Ισότητα των Φύλων και ο Ρόλος των
Εκπαιδευτικών: Φάκελος Παρεμβατικών Μαθημάτων. ΚΕΘΙ Αθήνα.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., Ζιώγου, Σ., Δαλακούρα, Α. και Χασεκίδου, Θ. (2002). Απόψεις
εφήβων για το φύλο και την ιδιότητα του πολίτη: διαμορφώνοντας εικόνες της
ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας. Πρακτικά 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου για
την Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική ΄Ερευνα. Παιδαγωγική Εταιρία
Ελλάδος, Αθήνα.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. & Σακκά, Δ. (1998). Αριάδνη: Διευρύνοντας τις ανδρικές
ταυτότητες στην εφηβεία. Τελική Έκθεση. DG XXII, Brussels & Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., Σακκά, Δ. & Ρεντζή, Σ. (1998). Ανδρικές Tαυτότητες στην
Eφηβεία. Εθνική ΄Εκθεση. European Commission, Project “Arianne”.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., Σακκά, Δ., Ψάλτη, Α., Φρόση, Λ., Αρκουμάνη, Σ.,
Στογιαννίδου, Α. & Συγκολλίτου, Ε. (2000). Ταυτότητες Φύλου στην Εφηβεία
και Επιλογές Ζωής. Τελική Έκθεση. Κέντρο Εκπαιδευτικής ΄Ερευνας και
Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη.
Extra, J. (1994). Φροντίδα σημαίνει αλληλεγγύη. Η εισαγωγή του νέου μαθήματος «Ver-
zorgin». Στο Ν. Παπαγεωργίου (Επιμ.) Εκπαίδευση και Ισότητα ευκαιριών,
Πρακτικά Συνεδρίου σ.σ.271-280, Υπουργείο Προεδρίας, Γενική Γραμματεία
Ισότητας, Αθήνα.
Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. (2015) εκπαιδευτικό υλικό
προγράμματος με τίτλο: «Ευαισθητοποίηση στελεχών και εκπαιδευτικών
της προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε θέματα διακρίσεων και
ισότητας των φύλων». Αθήνα.
Ζιώγου – Καραστεργίου, Σ. (1999α). Η εξέλιξη του προβληματισμού για τη γυναικεία
Εκπαίδευση στην Ελλάδα. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή & Σ. Ζιώγου (επιμ.)
(β΄ανατύπωση), Εκπαίδευση και Φύλο. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Θάνος, Θ. (2012). Πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση και κοινωνικές ανισότητες:
Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των φοιτητών των Σχολών Επιστημών
Αγωγής. Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 5, 31-59.
Κανταρτζή, Ε. (1991). Η Εικόνα της Γυναίκας: διαχρονική έρευνα των αναγνωστικών
του δημοτικού σχολείου. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.
Κανταρτζή, Ε. (1992). Το παραπρόγραμμα και τα στερεότυπα που επιβάλλει στους
ρόλους των δύο φύλων. Νεοελληνική Παιδεία, 24, 107-114.
Κανταρτζή, Ε. (1996). Αγόρια και κορίτσια στο σχολείο: Οι στάσεις και οι αντιλήψεις των
εκπαιδευτικών για το ρόλο των δύο φύλων. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 88, 39-48.
Καραγεώργου Μ, Παπαγιαννοπούλου Μ. (2013) Οδηγός για την ενίσχυση της θέσης των
γυναικών στις συνδικαλιστικές δομές, Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε, ΙΜΕ
Κέντρο Θεμάτων Ισότητας. (1999). Απολογιστικός Φάκελος του Προγράμματος
«Επιμόρφωση-Ευαισθητοποίηση Εκπαιδευτικών σε Θέματα Ισότητας των
Φύλων στην Εκπαίδευση», Στάδια Ι & ΙΙ.
Κέντρο Θεμάτων Ισότητας. (2000). Ισότητα των φύλων, ο ρόλος των εκπαιδευτικών:
Φάκελος παρεμβατικών μαθημάτων. Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ., Υπουργείο Παιδείας.
Κέντρο Θεμάτων Ισότητας. (2001). Προς μια Κοινοτική Στρατηγική-Πλαίσιο για την

- 41 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

Ισότητα των Φύλων (2001- 2005). Αθήνα.

Κέντρο Θεμάτων Ισότητας. (2008). Μελέτη των Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β.,Ζιώγου-
Καραστεργίου, Σ. και Φρόση, Λ. Φύλο και εκπαιδευτική πραγματικότητα στην
Ελλάδα: Προωθώντας παρεμβάσεις για την ισότητα των φύλων στο ελληνικό
εκπαιδευτικό σύστημα.
Κέντρο Ερευνών Θεμάτων Ισότητας. (2008): Σειρά Παρακολούθησης και Αξιολόγησης
των Επιπτώσεων των Εκπαιδευτικών πολιτικών στο Φύλο.
Κογκίδου, Δ. (1997). Φεμινιστική Παιδαγωγική: ένα πλαίσιο για την Εκπαίδευση των
Εκπαιδευτικών. Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή και Σ. Ζιώγου (επιμ.), Φύλο και
Σχολική Πράξη. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Κογκίδου, Δ. (1997). Επιμόρφωση-ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών για θέματα ισότητας
των φύλων στην εκπαίδευση, Φάκελος Υλικού, Αθήνα.
Κογκίδου, Δ. (1998). Ισότητα των φύλων στην Εκπαίδευση: Δυνατότητες και προβλήματα
στην ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών. Στο Εκπαίδευση και Φύλο: Νέες
Τεχνολογίες, Πρακτικά συνεδρίου.
Κογκίδου, Δ. & Γκασούκα, Μ., Αξιολόγηση των προτεινόμενων αναλυτικών
προγραμμάτων των επιτροπών στα διάφορα γνωστικά αντικείμενα με κριτήρια
το φύλο και τον πολιτισμό, Τ. Ι και ΙΙ. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού
Κύπρου, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων,
Λευκωσία, 2010
Νατσιοπούλου, Τ. και Γιαννούλα, Σ. (1996). Διερεύνηση στερεοτύπων σχετικά με το
φύλο. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 89, 67-72.
Σαββίδου, Τ. (1996). Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών αναφορικά με τη διαφοροποίηση
των δύο φύλων. Σύγχρονη Εκπαίδευση, 86, 35-46.
Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Δ. (1990). Ο προσανατολισμός της Ελληνίδας στη
Μέση Τεχνική Εκπαίδευση, όπως διαμορφώνεται από τον κοινωνικό και
επαγγελματικό ρόλο της γυναίκας. Διδακτορική διατριβή. Ρέθυμνο: Τομέας
Παιδαγωγικής, Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, Φιλοσοφική
Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Σταυρίδου, Ε. Σολομωνίδου, Χ. και Σαχινίδου, Ν (1999). Συγκλίσεις και αποκλίσεις στις
απόψεις ανδρών και γυναικών εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία και μάθηση
των Φυσικών Επιστημών στο Δημοτικό Σχολείο. Παιδαγωγική Επιθεώρηση,
29, 169-190.
Φρόση, Λ. (2000β). Τα κορίτσια μελετούν, τα αγόρια αποδίδουν: εικόνες εκπαιδευτικών
για τους εφήβους των δύο φύλων. Στο Σχολείο, Διαδικασίες μετάβασης και
Ταυτότητες φύλου, Πρακτικά ημερίδας, Θεσσαλονίκη.
Φρόση, Λ. Δεληγιάννη-Κουιμτζή, Β. (2002). Επιμόρφωση-ευαισθητοποίηση
εκπαιδευτικών σε θέματα φύλου: παρουσίαση της εφαρμογής του μοντέλου «ο
ερευνητής ως εκπαιδευτικός» και καταγραφή της εμπειρίας των εκπαιδευτικών
από την επιμόρφωση. Στο Γ. Μπαγάκης (επιμ.), Ο εκπαιδευτικός ως ερευνητής.
Αθήνα: Μεταίχμιο.
Χιονίδου-Μοσκοφόγλου, Μ. (1996). Συναισθήματα, στάσεις και προσδοκίες των
εκπαιδευτικών για τα αγόρια και τα κορίτσια στο μάθημα των μαθηματικών.
Στο Ι. Παρασκευόπουλος, Η. Μπεζεβέγκης, Ν. Γιαννίτσας, Α. Καραθανάση
(επιμ.),Διαφυλικές Σχέσεις, β’ τόμος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

- 42 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

Χουρσούτογλου, Β.(2006).Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών σε θέματα φύλου.

Διακηρύξεις Διεθνών Οργανισμών και η ευρωπαϊκή πολιτική. Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.

Ξενόγλωσση

Acker, S. (1980) Women: the other academics, British Journal of the Sociology of Edu-
cation, 1, pp. 81-91.
Aisenberg, N. & Harrington, M. (1988) Women of academe: outsiders in the sacred
grove (Amherst, University of Massachusetts Press).
Armenti, C. (2004) May babies and post-tenure babies: maternal decisions of women
professors, Review of Higher Education, 27(3), 211–231.
Association of University Teachers (2004) The unequal academy –UK academic staff
1995–96 to 2002–03. (London, Association of University Teachers).
Bagilhole, B. (2000) Too Little Too Late? An Assessment of National Initiatives for
Women Academics in the British University System, Higher Education in Eu-
rope, Vol. XXV, No. 2, 2000.
Bebbington, D. (2001). Women Scientists in higher education: A literature review. Lon-
don, Athena Project.
Blattel-Mink, B. (2001). From Bottom to Top in Higher Education: Women’s Experiences
and Visions in Different Parts of the World – A Summary, International Jour-
nal of Sociology and Social Policy, 21 (1/2), 3-19.
Butler, J. P. (1997). The psychic life of power: theories in subjection. Stanford, Ca-
lif., Stanford University Press.
Council of Europe (2000). Council of Europe Activities since 1995 in the Field of Equal-
ity between Women and Men, related to the Strategic Objectives in the Beijing
and Vienna Platforms for Action.
Council of Europe (2001). A New Social Contract between Women and Men: the role of
education. Proceedings.
Coucker, S. & Armenti, C. (2004) Sleepless in academia Gender and Education, Vol. 16,
No. 1, March 2004.
Gerard, Ε. (2012): Gender in the Social Sciences: Political Science and Sociology Cur-
ricula at the Australian National University Summer Research Scholarship
2011–2012, ANU Research School of Social Sciences,Cross-DisciplinaryRe-
searchScheme
Riddell, S. (1989). “It’s nothing to do with me”: Teachers’ views and Gender Divisions
in the Curriculum. Στο S. Acker (ed.) Teachers, Gender and Careers. London:
Taylor & Francis.
Subrahmanian,R. (2005). Gender Equality in Education: Definitions and Measurements.
International Journal of Educational Development, 25, σσ. 395-407.
Wetheridge, L. (2016). Girls’ and women’s literacy with a lifelong learning perspective:
issues, trends and implications for the Sustainable Development Goals. UNE-
SCO: France.

- 43 -
31ο Διεθνές Συνέδριο

Ιστοσελίδες

Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, (2016).Περιοδική Έκδοση: Καινοτομία, Έρευνα, Ψηφιακή

Καινοτομία, Γυναίκες ερευνήτριες στο προσκήνιο, Τεύχος 106, 2016-2017.
Στο: https://www.ekt.gr/el/magazines/features/20923
ΚΕΘΙ, Φύλο και εκπαιδευτική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Προωθώντας παρεμβάσεις
για την ισότητα των φύλων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στο: https://
kethi.gr/greek/ekpaidefsi/epeaek/meleti/meleti_epeaek_11_03.pdf (προσπε-
λάστηκε στις 14/06/2020)
ΚΕΘΙ, Ευαισθητοποίηση και Επιμόρφωση των Στελεχών και των Εκπαιδευτικών της
Προσχολικής και της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σε θέματα ισότητας των
φύλων και έμφυλων διακρίσεων. Στο: http://www.kethi.gr/programmata/eyais-
thitopoiisi-kai-epimorfosi-ton-stelehon-kai-ton-ekpaideytikon-tis-prosholik-
is-kai-tis-protobathmias-ekpaideysis-se-themata-isotitas-ton-fylon-kai-emfy-
lon-diakriseon (προσπελάστηκε στις 29/11/2020)
ΚΕΘΙ, Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και στελεχών προσχολικής και πρωτοβάθμιας
εκπαίδευσης σε θέματα ισότητας φύλων και έμφυλων διακρίσεων. Στο: http://
www.kethi.gr/en/node/967 (προσπελάστηκε στις 15/1/2021)
EIGE, Επισκόπηση της εφαρμογής της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνου στα κρά-
τη μέλη της ΕΕ: Βία κατά των γυναικών —Υποστήριξη των θυμάτων. Στο:
https://www.eige.europa.eu/sites/default/files/documents (προσπελάστηκε
στις 14/06/2020).
Europarl, Η συμβολή της ΕΕ στην υλοποίηση των αναπτυξιακών στόχων της Χιλιετί-
ας (ΑΣΧ). Στο: http://www.europarl.europa.eu/about-parliament/el/in-the-
past/the-parliament-and-the-treaties/treaty-of-rome (προσπελάστηκε στις
14/06/2020).
European Commission, Οι γυναίκες στην αγορά εργασία. Στο: https://ec.europa.eu/
info/sites/info/files/file_import/european-semester_thematic-factsheet_la-
bour-force-participation-women_el.pdf (προσπελάστηκε στις 15/01/2020)
UNESCO (2015) A Guide for Gender Equality in Teacher Education Policy and Practic-
es. Στο: http://www.unesco.org/open-access/terms-use-ccbyncnd-en (προσπε-
λάστηκε στις 15/01/2020)
UNCHR, Διεθνή Κείμενα Προστασίας των Δικαιωμάτων των Γυναικών. Στο: http://www.
unhcr.org/cy/wpcontent/uploads/sites/41/2018/04/Conventions_Women.pdf?f
bclid=IwAR1IoZfLesBJ8QED06zHYJi6t4Z1yquzc7I5WTPisxj1xq80C0YgL
NP22Kg (προσπελάστηκε στις 14/06/2020).

Βιογραφικά στοιχεία συγγραφέα

Η Δρ. Φωτεινή Κ. Μαρμάνη κατάγεται από το Λαύριο, είναι φιλόλογος, κάτοχος

δεύτερου πτυχίου στη Διοίκηση Επιχειρήσεων, με μεταπτυχιακές και διδακτορικές
σπουδές στον τομέα της Κοινωνιολογίας. Εργάζεται στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας,
ενώ παράλληλα διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών
Επιστημών και στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης. Είναι συγγραφέας του
επιστημονικού συγγράμματος «Το προσφυγικό πρόβλημα-η διάσταση του φύλου», το

- 44 -
 Αγωγή Υγείας, Παιδαγωγική Θεραπεία, Κοινωνική Ιατρική, Κοινωνική Παιδαγωγική,
Διαπολιτισμικότητα, Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Πράξη, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση και έχει δημοσιεύσει σημαντικό αριθμό
άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά. Το ερευνητικό ενδιαφέρον της εστιάζεται στις
γυναίκες αιτούσες άσυλο που υφίστανται σοβαρές διακρίσεις εξαιτίας του φύλου τους,
στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, στην επιστήμη της κοινωνικής πολιτικής ιδιαιτέρως σε
θέματα που σχετίζονται με το φύλο, τα στερεότυπα και τον σεξισμό.

- 45 -