YAĞLAMA VE YAĞLAMA YAĞLARI

Dr. Öğr. Üyesi Burak Zincir

Yağlama

• Bakım – tutum ve onarım giderlerini en aza indirmek, korozyon ve önemli

makine parçalarındaki aşınma miktarlarını minimum tutmak için, verimli bir
yağlama gereklidir.

• Yağlama yağları sadece makinenin hareketli parçalarını yağlamakla kalmaz,

sürtünme kayıplarını ve aşınmayı önlemek, karbon artıklarının birikimine engel
olmak, pistonların soğutulmasını sağlamak, yanma sırasında oluşan asitleri
nötrleştirmek etkisiz hale getirmek ve asitlerden gelen aşınmaları en aza
indirmek gibi de görevleri vardır.
Yağlama
• Yağlama yağları, metal yüzeyler üzerine yayılacak ve ona yapışacak özellikte olduklarından,
hareketli parçalar arasında olduğu gibi çok ince bir yağ katmanı veya yağ filmi oluştururlar.

• Yağ filminin kalınlığına bağlı olarak, metal yüzeyler arasındaki dokunma ya azalır veya tümüyle
yok edilir.

• İki metal yüzeyi birbirinden tümü ile ayıran yağ katmanına kalın film adı verilir. Bu durumda
metal yüzeyler arasında aşınma olmaz. Eğer yağın viskozitesi azalır veya yağ basıncı çoğalırsa,
yağın bir kısmı dışarı atılır ve yağ filmi, yüzeydeki çıkıntılar birbirine dokununcaya kadar incelir,
fakat ana yükün yağ katmanı tarafından taşınması sürdürülür. Böyle bir duruma ince yağ
katmanlı yağlama denir. Bu gibi yağlama şekillerinde, kalın yağ filminin azalma miktarı ile orantılı
olarak, metal yüzeylerde aşınmalar meydana gelecektir.
Yağlama
• İdeal bir yağ:
1. Silindir gömleği yüzeyinde yeterli ve iyi bir yağ katmanı oluşturarak layner ve piston
segmanlarının aşınmasını önlemeli
2. Piston segmanlarının yuvalarında tutmasına neden olan yapışkan artıklar oluşturmamalı
3. Piston kafası ve eteği ile iki stroklu makinelerin portlarında karbonumsu artıklar bırakmamalı
4. Silindir yüzeyleri ve süpaplarda yapışkan artıklar bırakmamalı
5. Yatak aşınmalarının azalmasına yardımcı olmalı
6. Makineyi temizlemeli
7. Yağ devresinde, streyner ve filtrelerde ve yağ soğutucularında çamur ve tıkanmaya neden
olan artıklar bırakmamalı
8. Her türlü filtre kullanımına elverişli olmalı
9. Yağ tüketimini azaltacak özelliklere sahip olmalı
10. Yağ değiştirme süresi uzun olmalı
11. Soğuk havalarda kolayca ilk hareket sağlar özellikte olmalı
Yağlama Yağlarının Görevleri

• Makineyi temizleme görevi

 Piston temizliği
 Tüm makine temizliği

• Makineyi soğutma görevi

• Aşınmayı önleme görevi

 Asitlerden kaynaklı aşınmayı önleme
 Mekanik aşınmayı önleme
Dizel Makinelerde Yağlanan Parçalar

• Ana yataklar (palamar yatakları)

• Kemşaft dişlileri
• Kemşaft yatakları
• Krankpin ve gacın pin yatakları
• Kroshet pin yatakları
• Kroshet sliperi ve gaytları
• Rokerarm veya piyano yatakları
• Srast yatağı
• Silindir yüzeyleri
• Turboşarjer ve hava bloverlerinin yatakları
Yağlama Yağının Üretimi

• Gemilerde kullanılan yağlama yağları ham petrolün damıtılması sonucu elde

edilir ve genellikle karbon ve hidrojenden oluşurlar.

• Yağlama yağları üretiminde genel olarak iki kez damıtma işlemi gerçekleşir.
Birinci damıtmada, ham petroldeki tüm yağlar çıkarılır. Bu işlemden sonra,
birincil damıtma ürünleri tekrar damıtılarak hafif ve ağır makine yağları elde
edilir.
Yağlama Yağının Özellikleri

• Özgül ağırlık
• Parlama noktası
• Akma noktası
• Viskozite
• Karbon artıkları
• Su ve tortu
• Asitlilik
• Su ile karışma
• Çamur eğilimi
• Oksitlenme
• Alkalinlik (TBN)
Özgül Ağırlık

• Her zaman olmamakla birlikte daha yüksek özgül ağırlığa sahip yağlar, daha
yüksek viskozitededir.

• Viskozite, yağlama yağlarının en önemli özelliklerinden biridir ve yüksek

viskoziteli yağlar daha iyi yağlama sağlar.
Parlama noktası

• Parlama noktası, yağlama yağının oluşturduğu buharın, dış kaynak ile

tutuştuğu ve parladığı noktadır.

• Dizel makinelerde, kullanılmakta olan türlü yağların parlama noktaları 204-

232 °C değerleri arasında değişir. Dizel yataklarında sıcaklık 66 °C’nin üstüne
nadiren çıkar. Piston rot ve yatakların aşırı ısınmaları sırasında sıcaklık hızlı bir
şekilde 815 °C veya daha yüksek değerlere çıkabilir ve yağ parlayabilir. Ancak,
yeterli bir yağlama ile yağların bu sıcaklığa karşı koymaları sağlanabilir.

• Silindir duvarındaki yağın bir bölümü ise parlama noktası ne kadar yüksek
olursa olsun yakılır.
Akma noktası

• Akma noktası yağın akamadığı sıcaklıktır. Yüksek akma noktasına sahip olan
bir yağ, pompalama işlemini kolaylaştırır ve yağ, yağlama devresinin her
tarafına kolayca erişebilir. Ancak, böyle akma noktası, özellikle soğuk havalarda
ilk hareketin zorlukla yapılmasına neden olur.

• Silindir layneri ve karterde kullanılan yağlama yağlarının manevra sırasındaki

duruşlarda akıcılığını kaybetmeyecek özellikte olması gerekir. Aksi halde,
devrede yağın kaybolması, silindirlerin çizilmesi ve yatakların aşırı bir biçimde
aşınmasına varan arızalara neden olacaktır.
Viskozite

• Yağlama yağları için viskozite en önemli özelliklerden biridir ve akıcılığını

gösterir.

• Dizel makinelerin bazı bölümleri diğerlerinden daha yüksek viskozitede

yağlama yağını gerektirir. Örnek olarak silindir laynerlerinde kullanılmakta olan
yağlama yağı, yüksek viskoziteli olup layner duvarının yüksek sıcaklıklarında
yeterli bir akıcılık kazanır.
Karbon artıkları

• Yağlama yağlarının ısıtılmasıyla yapılarındaki uçucu maddelerin buharlaşması

ve yanması sonucu geri kalan artıklara karbon artıkları denir.

• Yağlama yağının aşırı miktarda karbon artığı kapsaması halinde, piston

segmanları çevresinde ve yuvalarında, süpap yuvalarında, piston kafaları ve
yanma odası duvarlarında kurum birikintileri oluşur.

• Karbon artıkları ısıyı çok zayıf iletir, sonuç olarak silindir duvarları, piston
kafaları, egzoz portları ve segmanların çevrelerinde biriktiklerinde silindir
sıcaklıkları yükselir.
Su ve tortu

• Yağlama yağlarında su ve tortu bulunmaması gerekir. Yağlama yağındaki

yabancı maddeler ve tozlar yağlama devresi yolu ile yataklara kadar gider ve
zamanla onlara yağ verilmesine engel olabilir. Ayrıca yabancı maddeler
yataklarda korozyon ve aşındırıcı etkiler yapabilir.
Asitlilik

• Yeni ve kullanılmamış yağlama yağlarında, ham petrolden gelen doğal asitler,

mineral asit adı verilen sülfürik asit ve bileşik yağlarda görülen yağ asitlerinden
biri veya birkaçı görülür.

• Yağlama yağlarında, yatak yüzeylerinde, çift dip tankları ve borularında,

yağlama yağı sistemlerinde yüksek oranda paslanma ve karıncalanmaya neden
olan mineral asitler bulunmamalıdır.

• Toplam asitlilik sayısı (TAN) ile ifade edilir.

Su ile karışma

• Dizel makinelerinin karterindeki yağ zaman zaman silindir soğutma

sisteminden, ekspenşın cointlerinden, arızalı teleskopik boruların
contalarından sızan su ile karışır. Bu gibi durumlarda türlü amaçlarla kullanılan
yağlama yağlarındaki suyun derhal ayrılması son derece önemlidir. Aksi halde
emülsiyon oluşur ve bu yağ makinede kullanılmaya devam ederse hasar
oluşabilir.

• Eğer yağlama yağı su ile çalkalanıp bırakıldığında, sudan hemen ayrılıyorsa iyi
bir özelliğe sahiptir.
Çamur eğilimi
• Yağ yeni de olsa ve temizlenmesi için en mükemmel yöntemler de uygulansa, yine de samp
tankların diplerinde bir miktar çamur birikir. Bu çamur genel olarak oksitlenme sonucudur.

• Yağlama yağlarının büyük bir bölümü esas olarak hidrojen ve karbonlu üründür. Eğer karbonlu
hidrojenler, dizel makinelerin karterlerinde olduğu gibi, hava içinde savrulurlarsa, havanın
oksijeni ile yağ arasındaki kimyasal bir tepkime meydana gelir ve oksitlenmiş karbonlu
hidrojenler oluşur.

• Yağlama yağlarında aşırı oksitlenme yağın renginin hızlı bir biçimde koyulaşması, viskozitenin
yükselmesi, aitliliğinin artması ve karbonumsu maddeler oluşmasına neden olur.

• Günümüzde üretilen dizel makine karter yağlarını oksitlenmeye son derece dayanıklıdır ve
sürekli olarak 8 seneye kadar kullanılabilecek yapıdadır.
Toplam Alkalinlik Sayısı (TBN)

• Kükürtlü yakıtlarla çalıştırılan makinelerde, makine soğuk iken oluşacak

sülfürik asidi nötrleştirecek ya da azaltacak katkılar eklenen yağlama yağları
kullanılmalıdır. Silindir yağlarında kullanılan Total Base Number (TBN), yağlama
yağının asit nötrleştirme yeteneğini gösteren kısaltmadır.

• Alkalinlik TBN ile değerlendirilir. Anlamı her bir gram yağlama yağında
miligram türünden potasyum hidroksitin varlığıdır. Yakıttaki kükürt miktarına
göre TBN miktarı olan yağlar seçilir.
Yağlama Yağları

• Yatak yağları

• Silindir yağları
 Yüksek basınç ve sıcaklığa dayanma
 Dayanıklı bir yağ filmi oluşturma
 Artık ve birikintilere engel olma
Yağlama Yağının Bozulması

• Yakıtın eksik veya zayıf yanması sonucu karbonumsu parçacıklar

• Yanmamış yakıt
• Egzoz gazının kartere kaçması
• Deniz suyu
• Yağların oksitlenmesi sonucu oluşan ürünler
• Yağ katıklarından gelen kül
• Metal parçacıkları
• Kükürtlü yakıtlardan kaynaklı inorganik asitler
• Kum ve tozlar
Yağlama ile İlgili Sorunlar

• Pistonlarda birikinti
• Yağ seviyesinin yükselmesi
• Yağ seviyesinin düşmesi
• Makine aşınması
• Yatak korozyonu
• Çamur oluşumu
Yağ Değiştirme Süresi
• Kullanın yağ her 3000 saatlik operasyondan sonra veya gerek görülen her an analiz
ettirilmelidir. Maddelerde belirtilen durumlardan bir veya birkaçı görüldüğünde devredeki yağın
tamamı değiştirilmelidir.

1. Viskozitenin yeni yağa göre %5-15 oranında azalıp çoğalması. Yağ oksitlendiğinde viskozite
artarken, yağa yakıt karıştığında viskozite azalır.

2. Yağın yabancı maddeler tarafından %0,5 oranında kirlenmesi

3. İçindeki su nedeniyle yağın su ile %0,5 değerinde emülsiyon oluşturması. Gemi dizel
makinelerinde en çok %0,2 oranında suya izin verilir. %0,2 oranında deniz suyu bulunması
ise tehlikelidir.
Yağ Değiştirme Süresi
4. Konradson karbon değerinin %1-2 olması. Yağlama yağının karbonlaşması ya da fuel oilin
eksik yanması sonucu meydana gelir.

5. Toplam asit sayısının (TAN) 1-2 mg KOH/g olması.

Yağlama Yağından Örnek Alımı
1. Örnek alınacak kaplar temiz, kuru olmalı ve olası kirleticiler olmamalıdır.
2. Örnekler daima aynı noktadan alınmalıdır.
3. Örneklerin tümü, makine normal yük altında ve sıcaklıkta iken, yağın dolaştığı sistemden ve tercihen gemi
limana yaklaştığı zaman alınmalıdır.
4. Örnek yağın, yağlama yağı pompasının çıkış tarafından alınması düşünülmelidir.
5. Her örneğin alınışında, devrede yaklaşık aynı miktar yağ bulunduğundan emin olunmalıdır.
6. Eğer yağın depolandığı tanktan örnek alınması gerekirse, takın üst ve dibine yakın kısımlarından iki örnek
alınmalı ve iki örneğin eşit miktardaki yağın eşit oranda karıştırılmasıyla esas örnek oluşturulmalıdır.
7. Örnek kabına yaklaşık olarak 1 litre kullanılmış yağ alınır.
8. Örnekler büyük makinelerde 10 dk ve küçük makinelerde ise 5 dk’lık bir süre içinde alınmalıdır.
9. 1 litrelik örnek alındıktan sonra, sağlanan numune şişeleri doldurulmadan önce iyice çalkalanır.
10. Örnek şişeleri %80’ine kadar doldurulur, şişenin üst kısmında bir hava boşluğu bırakılır ve şişe iyice kapatılır.
11. Örnek şişeleri doldurulduktan sonra gemi ve sahibinin adı, ürün adı ve viskozite değeri, örneğin kaynağı, örneğin
alındığı tarih, liman ve gönderildiği tarih, yağ sisteminin kapasitesi, yağın serviste kaldığı süre, örnek alınmasının
nedeni gibi bilgiler etikete girilir ve şişeye yapıştırılır.
Yağlama Yağından Örnek Alımı

• Örnek alınacak yerler:

 Samp tanklar
 Küçük çaplı yardımcı boru devreleri
 Separatör giriş tarafı ve çıkış devreleri
 Filtrelerin, kulerlerin dreyn valfleri veya muslukları