SINIF FEN B - L - MLER - DERS K - TABININ E - TSEL, G - RSEL, D - L Ve ANLATIM Y - N - NDEN - NCELENMES - (#1150954) - 2565579

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 23 Sayı: 78 (Bahar 2019) 221
8. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABININ

EĞİTSEL, GÖRSEL, DİL ve ANLATIM YÖNÜNDEN
İNCELENMESİ (*)
Feyzi Osman PEKEL (**)
Öz
Alan eğitimi araştırma sonuçlarına göre öğrencilerde görülen kavram yanılgılarının
önemli nedenlerinden biri de ders kitaplarında bulunan eksik, sırasız veya yanlış bilgi-
lerden kaynaklanan kavram yanılgılarıdır. Ders kitaplarının alan eğitimi uzmanlarınca
incelenmesi sonucu tespit edilen hatalardan arındırılarak güncellenmesi ise hem ders
kitaplarının mükemmele doğru evrilmesi, hem de mevcut biyoloji eğitimi seviyesini yük-
seltebilmemiz için vazgeçilmez bir fırsattır. Bu çalışmada, Milli Eğitim Bakanlığı Talim
ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca 2018–2019 öğretim yılında itibaren beş yıl okutulması
kararlaştırılan “8. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabında” bulunan biyoloji üniteleri eleş-
tirel bir bakış açısıyla gözden geçirilerek bilimsel içeriği, eğitim tasarımı ve ders kitabı
nitelikleri bakımından incelenmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla, ilgili üniteler eksik ya da
yanlış bilgi ve kavram yanılgıları içerme olasılığı açısından incelenmiştir. Verilerin ana-
lizinde doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. İncelenen ünitelerin yazılı ve görsel
içeriğinde tespit edilen kavram yanılgıları, bilimsel olarak hatalı bilgiler, sunum, dil ve
anlatım hataları, görsel hatalar, bunların nasıl düzeltilebileceğine ilişkin çözüm önerileri
ile birlikte tablolarda liste halinde verilmiştir. Ders kitabı içeriğinde tespit edilen uygun-
suzlukların öğrencilerde kavram yanılgılarına neden olmaması ve içeriğin öğrencilerce
daha kolay bir şekilde kavranabilmesi için ilgili ders kitabındaki hata ve eksikliklerin
araştırmamızda sunulan çözüm önerileri ışığında mümkün olan en kısa sürede düzeltile-
rek eğitim öğretime uygun hale getirilmesi önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: 8. Sınıf, Fen Bilimleri, Ders Kitabı İncelemesi, Biyoloji Eğitimi,
Kavram Yanılgıları.
*) Bu çalışma, 26-27 Nisan 2019 tarihinde Antalya’da düzenlenen 10. Uluslararası Eğitimde Yeni
Yönelimler Kongresinde özet olarak sunulan sözlü bildiriden genişletilerek hazırlanmıştır.
**) Dr. Öğr. Üyesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Temel Eğitim Bölümü, Sınıf
Eğitimi Anabilim Dalı
(e-posta: osmanpekel@yahoo.com), ORCID ID: https://orcid.org/0000-0003-2996-3225
222 / Dr. Feyzi Osman PEKEL EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Examining 8th Grade Science Coursebook from Educational, Visual and Language
Perspective
Abstract
According to the results of biology education research, one of the important reasons for
misconceptions in students is textbooks having misconceptions, inaccurate information,
and faulty design in visual, language and expression perspectives. Correcting and
updating the errors and misconceptions determined by science education researchers in
textbooks is an excellent opportunity for both improving textbook perfection and the level
of current biology education. In this study, the biology units in the textbook, which were
decided to be taught as “8th Grade Science Coursebook” for five years from the 2018
academic year by the Ministry of National Education, were examined with a critical point
of view. The main purpose of this examination was to determine whether the coursebook
contains inconsistencies in terms of scientific content, educational design and textbook
qualifications. For this purpose, the related units are examined in terms of the possibility
of including misconceptions and textbook design errors. Document analysis method was
used for data analysis. The misconceptions identified in the written and visual content
of the units examined are listed in the tables together with scientific errors, presentation
errors, language and expression errors, visual errors and solutions for how to correct
them. In order not to be caused additional misconceptions and in order students to
comprehend the scientific content easier it is suggested to make it suitable for instruction
through correcting all the errors and misconceptions determined in related coursebook
in the light of solution offers.
Keywords: 8th Grade, Science, Examining Textbook, Biology Education,
Misconceptions.
1. Giriş
Günümüzde ilkokul, ortaokul ve lise ders kitapları dışında eğitim öğretimi destekle-
yebilecek görsel, basılı ve etkileşimli sayılamayacak kadar çok alternatif kaynak olması-
na karşın ders kitapları sınıf içinde ve sınıf dışında, eğitimin tüm kademelerinde; öğrenme
ve öğretme sürecinde öğrencilerin neler öğreneceği, öğretmenlerin neler öğreteceği ve bu
süreçte hangi yöntemlerin uygulanacağı konusunda yol gösterici olarak en önemli kay-
naktır (Kırbaşlar ve İnce, 2010). Öğrencilerin müfredatta ifade edilen kazanımlara ulaş-
masında birçok faktör etkili olmakla birlikte bu faktörlerin en önemlilerinden biri de ders
kitaplarıdır. Öğrenme ve öğretme sürecinin birincil kaynağı olan ders kitaplarının öğren-
cilere sağladığı en önemli fayda, seviyelerine uygun bilgilere bir bütün halinde (Keleş,
2001) zaman ve mekân kısıtlaması olmaksızın ulaşılabilir kılmasıdır. Yapılan araştırmalar
öğretmenlerin çoğunun dersin amaçlarını, uygulanacak etkinlikleri, öğretim yöntemlerini
vb. belirlerken ders kitaplarını ölçü aldıklarını ortaya koymaktadır (Kılıç, 2005). Çünkü
ders kitaplarında sadece bilgilerin nasıl sunulduğu değil, bu sunumda kullanılan bilim-
sel içerik, dil ve anlatım, resimler, görsel materyaller ve fiziksel özellikler öğrencilere
8. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABININ EĞİTSEL, GÖRSEL,
223
DİL ve ANLATIM YÖNÜNDEN İNCELENMESİ
verilmek istenen içeriği etkili ve başarılı bir biçimde kavranabilmesinde (Atıcı, Keskin
Samancı ve Özel, 2007; Kılıç, 2005; Kırbaşlar ve İnce, 2010; Kurt, 2013; Küçükahmet,
2001; Laçin-Şimşek ve Tezcan, 2008; Yılmaz, Gündüz, Diken ve Çimen, 2017) derslerle
ilgili olumlu tutumlar geliştirilebilmesinde (Gürkan ve Gökçe, 2000) hayati bir öneme
sahiptir.
Alan yazındaki farklı ders kitaplarını incelemeyi konu alan daha önceki araştırmalar
incelendiğinde ders kitaplarında içerik açısından yetersiz, eksik, hatta yanlış bilgilerin de
bulunduğu, fen ve teknolojinin yanlış anlatılabildiği (Yılmaz, Gündüz, Diken ve Çimen,
2017), yapılandırmacı öğrenme kuramı ilkelerine uygun yazıldığı belirtilmesine karşın
ders kitaplarına ait içeriğin sunumunda bu ilkelerin biçoğunun yansıtılmadığı, öğrenci-
nin günlük yaşamıyla yeterince ilgili olmadığı, öğrencilerin üniversite sınavına yönelik
beklentilerini yeterince karşılamadığı (Çimer ve Coşkun, 2018), bazı etkinliklerin kaza-
nımlarla uyumlu olmadığı (Karadaş, Yaşar ve Kırbaşlar, 2012), görsel tasarım ve metin
ilişkilendirmeye yönelik sıkıntılar (Kurnaz, Ezberci-Çevik, Bayri, 2016), içerik ve ölçme
değerlendirme bölümlerine ilişkin yetersizlik veya hatalar (Gündüz, Yılmaz ve Çimen,
2016; Karamustafaoğlu, Salar ve Celep, 2015), içerik, eğitsel tasarım ve görsel sunum
bakımından sorunların olduğu (Özay ve Hasenekoğlu, 2007; Ünsal ve Güneş, 2003),
eleştirel düşünmenin (Aybek, Çetin ve Başarır, 2014) ve bilimsel süreç becerilerinin bazı
basamaklarının karşılanmadığı (Aslan-Efe, Efe ve Yücel, 2012, Feyzioğlu ve Tatar, 2012,
Şen ve Nakiboğlu, 2014) kitapta verilen bazı etkinliklerin uygulanabilir olmadığı (Ayvacı
ve Devecioğlu, 2013) şeklinde çok sayıda problem tespit edildiği görülmektedir.
Ders kitaplarında bulunan bilimsel, görsel, tasarım ve sunum hatalarının öğrenciler-
de hatalı öğrenmelere ve kavram yanılgılarına sebep olarak öğrenmeyi engellediği bi-
linmektedir. Bu kitapların ülkemizde milyonlarca öğrenci ile birlikte binlerce öğretmen
tarafından öğretim sürecinde birincil ana kaynak olarak kullanıldığı gerçeği göz önüne
alındığında ders kitaplarında rastlanan bilimsel ve pedagojik sunum yanlışlıklarının öğ-
rencilerin erişi düzeylerinde yol açtığı zararın boyutu da anlaşılabilecektir.
Bu nedenle, gerek basım öncesi gerekse basım sonrasında ders kitaplarında gözden
kaçmış eksiklik veya yanlışlıkların giderilebilmesinin ilk şartı öncelikle bu eksiklik ve
yanlışlıkların tespitidir. Ders kitaplarındaki hata ve yanlışlıkların tespit edilmesi ders ki-
taplarının içeriğindeki hata ve yanlışlıklardan arındırılmasına kapı aralayarak mükemme-
le yaklaşabilmeleri için olmazsa olmaz bir fırsattır. Çünkü öğrenciler, eğitim sürecinin
vazgeçilmez bir parçası olan ders kitaplarında verilen bilgilerin yüzde yüz doğru ve ha-
tasız olduğuna inanmaktadırlar (Hardin, Dodd ve Lauffer, 2006). Buna ilaveten öğren-
cilerin fen ve biyoloji bilgileri, öğrenimlerinin ilk yıllarında ne kadar sağlam temellere
oturtulursa sonraki yıllarda yapılan öğrenmeler de o ölçüde başarılı olacaktır (Ünsal ve
Güneş, 2003). Bu sebeple, ders kitapları üstlendikleri eğitim öğretim misyonunun gereği
olarak mükemmele ne kadar yaklaşırsa bu kitapların kullanıldığı sınıflardaki öğrencilerin
eğitim öğretim düzeyinde de bu oranda bir nitelik artışı gözlenecektir. Dolayısıyla bu
çalışmanın ana amacı, özel bir yayınevi tarafından hazırlanan ve Milli Eğitim Bakanlığı
Talim Terbiye Kurulu Başkanlığınca 2018–2019 öğretim yılından itibaren beş yıl süre
ders kitabı olarak okutulması kararlaştırılan “8. Sınıf Fen Bilimleri” ders kitabında bulu-
nan biyoloji ünitelerinin eleştirel bir bakış açısıyla incelenmek suretiyle bilimsel içeriği,
eğitim tasarımı ve ders kitabı nitelikleri bakımından hatalar barındırıp barındırmadığının
belirlenmesidir. Araştırma sonucunda;
• 8. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı yayınevi ve yazarlarına kitaplarında yer alan
eksiklik ve yanlışlıkları düzeltmeleri için öneriler sunmak,
• 2023 yılına kadar bu ders kitabının okutulacağı sınıflardaki öğretmen ve öğrenci-
lere kullandıkları kitaplardaki ilgili kısımların niçin hatalı olduğu ve doğrusunun
nasıl olması gerektiğini ortaya koymak suretiyle yanlış öğrendikleri bilgileri dü-
zeltmeleri için fırsat sağlamak,
bu çalışmanın diğer hedeflerini oluşturmaktadır.
Bu araştırmada, "Şu anda okullarımızda ders kitabı olarak okutulmakta olan '8. Sınıf
Fen Bilimleri Ders Kitabında yer alan Biyoloji ünitelerinde' öğrencilerde eksik veya yan-
lış öğrenmelere neden olabilecek bilimsel, görsel, tasarım ve sunum hataları ile kavram
yanılgıları varsa nelerdir? Bu hataları ortadan kaldıracak çözüm önerileri nelerdir?" soru-
larına cevap aranmıştır.
2. Yöntem
Araştırma Modeli ve İncelenen Doküman
Betimsel modele dayalı bu araştırmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır.
Eğitim ile ilgili nitel araştırmalarda ders kitapları, müfredat yönergeleri, resmi belgeler
vb. dokümanlar veri kaynağı olarak doküman analizine konu olabilir ve belirlediği te-
malar doğrultusunda araştırmacı, dokümanlardan destekleyici, yanlışlayıcı veya alterna-
tif açıklamalara olanak tanıyıcı bölümleri araştırma raporunda kullanabilir (Yıldırım ve
Şimşek, 2016, s.190-197).
Araştırmada veri kaynağı ve doküman olarak Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), Talim ve
Terbiye Kurulu (TTK) Başkanlığı’nın 28.05.2018 tarih ve 78 sayılı (ekli listenin 154’ncü
sırasında) kurul kararıyla 2018-2019 öğretim yılından itibaren 5 (beş) yıl süreyle ders
kitabı olarak kabul edilen “8. Sınıf Fen Bilimleri” ders kitabı kullanılmıştır. İncelenen
dokümanda biyoloji alanına yönelik “DNA ve Genetik Kod” ve “Enerji Dönüşümleri ve
Çevre Bilimleri” başlıklı iki ünite bulunmaktadır. Her iki biyoloji ünitesi içeriğinin bilim-
sel yeterliliği, müfredattaki kazanımları karşılama yeterliliği, görsel ve içerik tasarımının
öğrenmeyi destekleyecek nitelikte olup olmaması bakımından eleştirel olarak ayrı ayrı
incelenmiştir.
Geçerlilik ve Güvenirlik
Araştırmanın araştırma sonuçlarının “aktarılabilirliğini” (dış geçerliğini) arttırmak
için “ayrıntılı betimleme” ve amaçlı örnekleme yöntemleri önerilmektedir (Erlandson
225
vd., 1993’ten aktaran Yıldırım ve Şimşek, 2016). Bu nedenle bu çalışmada aktarılabilirli-

ği (dış geçerliği) sağlamada ham veriler, ortaya çıkan temalara göre düzenlenerek, yorum
katmadan, verinin doğasına mümkün olduğunca sadık kalınarak aktarılmıştır.
İç güvenirlik konusunda öne sürülen stratejilerden biri de elde edilen verilerin ana-
lizinde bir başka araştırmacıyı kullanma ve ulaşılan sonuçları teyid etmedir. Bu şekilde
elde edilen sonuçların, araştırmacının kendi görüşünden ziyade elde edilen verilere da-
yandığı teyid edilebilir. Aynı konu üzerinde yapılmış başka araştırmaların sonuçlarını da
ulaşılan sonuçların güvenirliğini teyid etmede kullanmak mümkündür (LeComte ve Go-
etz 1982’den aktaran Yıldırım ve Şimşek, 2016, s275). Nitel araştırmalarda inandırıcılı-
ğın (iç geçerliliğin) arttırılabilmesi için ise derinlik odaklı veri toplama, çeşitleme, uzman
incelemesi yöntemlerinin kullanılabileceği belirtilmektedir. Uzman incelemesi yöntemi;
araştırma konusu hakkında genel bilgiye sahip ve nitel araştırma yöntemleri konusunda
uzmanlaşmış kişilerden, yapılan araştırmayı çeşitli boyutlarıyla incelemesinin istenme-
si inandırıcılık konusunda alınabilecek yöntemlerden bir diğeridir (Yıldırım ve Şimşek
2016, s279).
Yukarıda belirtilen veriler ışığında bu araştırmada hem iç geçerliliği hem de iç gü-
venirliğin sağlanması amacıyla uzman incelemesi ve bir başka araştırmacıyı kullanarak
ulaşılan sonuçların teyidi yöntemlerinden faydalanılmıştır. Bu amaçla veri kaynağı olarak
kullanılan ders kitabındaki biyoloji konularında elde edilen hata ve eksiklikler araştırmacı
dışında iki farklı alan eğitimi uzmanının onayına daha sunulup üzerinde görüş birliği
sağlanan kısımlar araştırma bulgularına dahil edilmiştir. İnceleme sırasında, elde edilen
çok sayıdaki verinin sistemli bir şekilde sıraya konulması ve ilgililer açısından araştırma
sonuçlarının daha kolay anlaşılır ve kullanılır olabilmesi için elde edilen veriler bulgular
kısmında tablolar halinde sunulmuştur.
3. Bulgular ve Yorum
Araştırmada incelenen ders kitabı dokümanındaki DNA ve Genetik Kod ünitesine
ait hataları içeren bulgular Tablo1’de, Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi ünitesine ait
bulgular ise Tablo 2’de sunulmaktadır:
sağlanan kısımlar araştırma bulgularına dahil edilmiştir. İnceleme sırasında,
elde edilen çok sayıdaki verinin sistemli bir şekilde sıraya konulması ve
ilgililer açısından araştırma sonuçlarının daha kolay anlaşılır ve kullanılır
olabilmesi için elde edilen veriler bulgular kısmında tablolar halinde
sunulmuştur.
3. Bulgular ve Yorum
Araştırmada incelenen ders kitabı dokümanındaki DNA ve Genetik Kod
Tablo 1. DNA
ünitesine ve Genetik
ait hataları Kod
içeren Ünitesinde
bulgular Belirlenen
Tablo1’de, Bilimsel
Enerji Hatalar. ve Çevre
Dönüşümleri
Bilimi ünitesine ait bulgular ise Tablo 2’de sunulmaktadır:
Hatalı ifade veya içerik Hatanın nedenleri ve Önerilen Çözüm
Tablo 1.“Nüfus
Sayfa 39 DNA ve Genetik Kod
cüzdanlarında Ünitesinde
bir kişinin Belirlenen
Yandaki Bilimsel
analoji kaynak Hatalar.
ve hedef benzerli-
adı, soyadı,
Hatalı doğum
ifade veya içeriktarihi gibi kişisel ğiHatanın
açısından hatalıdır,
nedenleri veçünkü nüfus
Önerilen cüzdanı
Çözüm
Sayfa 39 “Nüfus cüzdanlarında
bilgileri yer alır. Nüfus cüzdanına birbakarak
kişinin sadece özet bilgiler içeren ve tüm benzerliği
Yandaki analoji kaynak ve hedef bilgileri-
adı, soyadı, doğum tarihi gibi
o kişinin ailevi ve kişisel bilgilerine kişisel açısından
mizin kayıtlıhatalıdır,
olduğu veri çünkü nüfuserişmeyi
tabanına cüzdanı
bilgileri yer alır. Nüfus cüzdanına bakarak sadece özet bilgiler içeren ve tüm
ulaşılabilir. DNA bu bakımdan vücudun sağlayan bir araçtır. Hâlbuki DNA ise tüm
o kişinin ailevi ve kişisel bilgilerine bilgilerimizin kayıtlı olduğu veri tabanına
nüfus cüzdanı
ulaşılabilir. DNA gibibudüşünülebilir.
bakımdan vücudunDNA, bilgilerimizin
erişmeyi sağlayan en ince detaylarıyla
bir araçtır. Hâlbuki kayıtlı
DNA
incelenerek kişinin anne ve
nüfus cüzdanı gibi düşünülebilir. DNA, babası, olduğu veri tabanının kendisidir.
ise tüm bilgilerimizin en ince detaylarıyla
taşıdığı kalıtsal
incelenerek kişininhastalıklar vb. özellikler
anne ve babası, taşıdığı Öneri: DNA ile
kayıtlı olduğu veriilgili daha kendisidir.
tabanının iyi analojiler
belirlenebilir.
kalıtsal Çünkü DNA,vb.vücutözellikler
hastalıklar tipinden kolayca
Öneri: oluşturulabilir.
DNA ile ilgili Örneğindaha iyi “Nasıl ki
analojiler
saç rengine, parmak
belirlenebilir. Çünkü uzunluğundan çeşitli
DNA, vücut tipinden bir binanın inşaatına başlanmadan önceki
kolayca oluşturulabilir. Örneğin “Nasıl
hastalıklara
saç rengine, kadar
parmakbirçok bilginin kayıtlı
uzunluğundan çeşitli bir binanın
veya başlandıktaninşaatına
sonra,başlanmadan
nelerin nasıl önce
ya-
olduğu birimdir”.
hastalıklara kadar birçok bilginin kayıtlı veya başlandıktan sonra,
pılacağı veya yapıldığı o binanın nelerin nasıl
mimari,
olduğu birimdir”. yapılacağı veya yapıldığı o binanın mimari,
statik (betonarme), elektrik ve sıhhi tesisat
statik (betonarme), elektrik ve sıhhi tesisat
(su
(su tesisatı)
tesisatı)vb planlarına
vb planlarına bakarakbakarak
anla-
şılabiliyorsa
anlaşılabiliyorsa bizim de saç rengimiz,göz
bizim de saç rengimiz, göz
rengimiz,
rengimiz, boyboy uzunluğumuz
uzunluğumuz gibi gibi her
her bir
bir
özelliğimizin nasıl olacağına ilişkin tüm
detaylar kromozomlarımız üzerindeki gen-
özelliğimizin
lerimizde yaninasıl olacağına
DNA’mızda ilişkin tüm
kayıtlıdır”.
detaylar kromozomlarımız üzerindeki
Sayfa 40 “Nükleotidler bir araya gelerek Yandaki ifade
genlerimizde yanibiyolojide
DNA’mızda herkayıtlıdır”.
biri soyut
genleri,40genler
Sayfa bir araya
“Nükleotidler birgelerek DNA’yı
araya gelerek olan
Yandakinükleotid, gen, DNA,
ifade biyolojide her biri kromozom
soyut olan
oluşturur.genler
genleri, DNAbirise araya
kromozom içinde
gelerek yer
DNA’yı kavramlarını
nükleotid, ve birbirleriyle
gen, DNA, ilişkilerini
kromozomso-
oluşturur.
alır”. DNA ise kromozom içinde yer mutlaştırmak amacıyla Biyolojiilişkilerini
kavramlarını ve birbirleriyle alanında
alır”. somutlaştırmak amacıyla Biyoloji alanında
referans olarak kabul edilen bazı kitaplar-
referans olarak kabul edilen bazı kitaplarda
da
da da geçmekle
geçmekle birlikte öğrencilerce
birlikte algı-
öğrencilerce
lanması bakımından
algılanması pedagojik
bakımından problemler
pedagojik
içermektedir. Aşağıdaki gibiAşağıdaki
problemler içermektedir. ifade edilmesi
gibi
öğrenilmesini
ifade kolaylaştırabilir.
edilmesi öğrenilmesini
kolaylaştırabilir.
Öneri: “Nükleotidler bir araya gelerek
Öneri: “Nükleotidler bir araya gelerek
DNA iplikçiğini oluşturur. Hücre çekirde-
DNA iplikçiğini oluşturur. Hücre
ğindeki DNA ise DNA
çekirdeğindeki farklı bazı
ise proteinlere
farklı bazı sa-
rılı vaziyette bulunur. İşte bazı proteinlere
proteinlere sarılı vaziyette bulunur. İşte bazı
de sarılı olan
proteinlere de bu DNA
sarılı olaniplikçiği
bu DNAhücre bö-
iplikçiği
lünmesi sırasında üst üste katlanıp kısalıp
hücre bölünmesi sırasında üst üste katlanıp
kalınlaşarak
kısalıp kromozomları kromozomları
kalınlaşarak oluşturur. Bu
oluşturur. Bu
nedenle her ökaryotiknedenle her ökaryotik
kromozom bir tane
kromozom bir tane çok uzun ve doğrusal
çok uzun ve doğrusal DNA molekülü ve
DNA molekülü ve bazı proteinlerden
bazı
oluşur.proteinlerden oluşur. DNA
Kromozomlardaki Kromozomlar-
üzerinde
ise yüzlerce gen bulunur. Genler ise
organizmanın kalıtımla kazandığı özellikleri
belirleyen birimlerdir”.
Biyolojik bilgi, DNA olarak bilinen
molekül içinde şifrelenmiştir. DNA,
227
daki DNA üzerinde ise yüzlerce gen bulu-

nur. Genler ise organizmanın kalıtımla ka-
zandığı özellikleri belirleyen birimlerdir”.
Biyolojik bilgi, DNA olarak bilinen mo-
lekül içinde şifrelenmiştir. DNA, genlerin
yapısındaki bileşiktir. Genler ise, ana ba-
badan yavruya bilgi aktaran kalıtımın bi-
rimleridir (Campbell ve Reece, 2008, s6).
Bir organizmanın kalıtımla kazandığı ge-
netik bilgiler “kütüphanesinin” tümüne ge-
nom adı verilir (s7). Bir hücrenin genetik
bilgisini içeren DNA’ya genom adı verilir
(Campbell ve Reece, 2008, s216).
Her ökaryotik kromozom bir tane çok
uzun ve doğrusal DNA molekülüne sahip-
tir. Bu DNA üzerinde yüzlerce ya da bin-
lerce gen bulunur. Genler organizmanın
kalıtımla kazandığı özellikleri belirleyen
birimlerdir (s216).
Kromozomlar DNA ve proteinden oluşur-
lar. DNA genler denilen kalıtım birimlerini
meydana getiren temel bir maddedir. Gen-
ler tarafından taşınan kalıtsal bilgi, DNA
molekülünün nükleotit yapıtaşlarındaki
baz dizisinde yazılıdır (Keeton, Gould ve
Gould, 2003, s 126).
Bir organizmaya ait genler, hep birlikte ge-
nom denilen bir ya da daha fazla kromo-
zom üzerinde doğrusal bir şekilde organi-
ze olmuş fiziksel birimlerden oluşmaktadır
(Campbell ve Reece 2008, s214) Genom
ayrıca organellerdeki DNA’yı ve kromo-
zom benzeri küçük elemanları (plazmit-
leri) de kapsar (Keeton, Gould ve Gould,
2003,s214).
Kromozomların, DNA ve proteinlerin bir-
likte oluşturduğu ve çoğu kez kromatin
olarak adlandırılan yapıları içerdiği uzun
süredir bilinmektedir (Keeton, Gould ve
Gould, 2003, s286).
oluşmaktadır (Campbell ve Reece 2008,
s214) Genom ayrıca organellerdeki
DNA’yı ve kromozom benzeri küçük
elemanları (plazmitleri) de kapsar (Keeton,
Gould ve Gould, 2003,s214).
Kromozomların, DNA ve proteinlerin
228 / Dr. Feyzi Osman PEKEL birlikte oluşturduğu EKEV çoğu kez kromatin
veAKADEMİ DERGİSİ
olarak adlandırılan yapıları içerdiği uzun
süredir bilinmektedir (Keeton, Gould ve
Sayfa 40 “Nükleotid, gen DNA ve Kromo- Gould, 2003,
Yandaki s286). gen DNA ve kromo-
"Nükleotid,
Sayfa 40 “Nükleotid,
zom ilişkisi” gen DNA ve
başlıklı görsel. Yandaki "Nükleotid,
zom ilişkisi" başlıklı bu ilişkiyi gen somutlaş-
DNA ve
Kromozom ilişkisi” başlıklı görsel. kromozom ilişkisi" başlıklı
tırma amaçlı kullanılan görselden, kromo- bu ilişkiyi
somutlaştırma amaçlı kullanılan görselden,
zomların yapısının sadece nükleotidlerden
kromozomların yapısının sadece
oluşan DNA çift zincirinden ibaret olduğu
nükleotidlerden oluşan DNA çift
anlaşılmaktadır.
zincirinden ibaret 40. olduğu
sayfadaki metinde ya-
anlaşılmaktadır.
zılan “DNA, hücre
40. sayfadaki metindebölünmesi
yazılan “DNA, sırasında
hücre
kısalıp kalınlaşır ve etrafı özel
bölünmesi sırasında kısalıp kalınlaşır bir proteinve
kılıﬂa
etrafı kaplanır. Bu hâldeki
özel bir protein kılıﬂaDNA’ya
kaplanır. kro-Bu
mozom
hâldeki adı ifadesindekiadı“kromo-
verilir"kromozom
DNA’ya verilir"
zomun yapısında“kromozomun
ifadesindeki proteinlerinde bulundu-yapısında
ğu” bilgisine görselde
proteinlerinde yer verilmediği
bulunduğu” için
bilgisine
metinle
görseldegörsel kısmi çelişki
yer verilmediği için içerisindedir.
metinle görsel
İlgili
kısmigörsel
çelişkibuiçerisindedir.
haliyle öğrencilerde "kro-bu
İlgili görsel
mozomun yapısında sadece DNA’dan olu-
haliyle öğrencilerde "kromozomun
yapısında
şan genlerinsadece DNA’dan
yer aldığı, oluşan genlerin
proteinlerin ise bu
yapıda bulunmadığı" şeklinde birbukavram
yer aldığı, proteinlerin ise yapıda
bulunmadığı" şeklinde bir kavram yanılgısı
yanılgısı oluşturma potansiyeli taşımakta-
oluşturma potansiyeli taşımaktadır.
dır.
Öneri: DNA çift zincirinin belli bölgelerine
Öneri: DNA çift zincirinin
özel proteinleri sembolizebelli bölgele-
eden farklı
rine özel proteinleri
renklerde ve üzerine sembolize eden farklıbir
DNA zincirinin
renklerde ve üzerine DNA zincirinin bir
iplik gibi sarılmış olduğu makara benzeri
yapılar çizilerek
iplik gibi sarılmış bu olduğu
problemmakaraortadanbenzeri
kal-
dırılabilir.
yapılar çizilerek bu problem ortadan
kaldırılabilir.
Sayfa 41’de “DNA’nın yapısı” başlıklı İlgili görselde nükleotidleri temsil eden
Sayfa 41’de “DNA’nın yapısı” başlıklı İlgili görselde nükleotidleri temsil eden
görsel. merdivenin basamaklarındaki uzunluklar
görsel. merdivenin basamaklarındaki uzunluklar
eşit
eşit çizildiği
çizildiğiiçin
içinhatalıdır.
hatalıdır.ÇünküÇünküAdenin
Adenin
ve
ve Guanin çift halkalı olduğundandaha
Guanin çift halkalı olduğundan daha
uzun;
uzun; Sitozin
Sitozinveve Timin
Timinise tek
ise halkalı ol-
tek halkalı
duğundan
olduğundan dahadahakısa çizilmeliydiler. Görsel
kısa çizilmeliydiler.
bu haliyle
Görsel buöğrencilerde A-T, G-S eşleşebi-
haliyle öğrencilerde A-T, G-S
leceği gibi A-G ve
eşleşebileceği T-S’nin
gibi A-G deveeşleşebilece-
T-S’nin de
ği şeklinde bir kavram
eşleşebileceği şeklindeyanılgısına
bir nedenkavram
olabilir. İlgilineden
yanılgısına sayfadaki
olabilir.yazılı
İlgilimetin ile
sayfadaki
görsel
yazılı bu açıdan
metin ileçelişki
görseliçerisindedir.
bu açıdan çelişki
Öneri: Görselin nükleotidlerinde A, G
içerisindedir.
Öneri:
daha Görselin
uzun; T, S dahanükleotidlerinde A, G daha
kısa boy uzunluğun-
uzun;
da T, S daha kısa boy uzunluğunda
gösterilmelidir.
gösterilmelidir.
Sayfa 41’de “Bunları Biliyor musunuz?” Yandaki ifadede sinir hücrelerinin 46

kutucuğu içerisinde verilen “İnsan kromozom içermediği şeklinde bilimsel
hücresinin (olgunlaşmış alyuvar, sinir ve olarak tamamen yanlış bilgi verdiği için
üreme hücresi dışında) çekirdeğinde 46 ilgili metin tam bir kavram yanılgısı
kromozom yer alır. Bunların üzerinde içermektedir. Çünkü eşey hücrelerimiz ve
eşleşebileceği gibi A-G ve T-S’nin de
eşleşebileceği şeklinde bir kavram
yanılgısına neden olabilir. İlgili sayfadaki
yazılı metin ile görsel bu açıdan çelişki
içerisindedir.
Öneri:GÖRSEL,
8. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABININ EĞİTSEL, Görselin nükleotidlerinde A, G daha
229
DİL ve ANLATIM YÖNÜNDEN İNCELENMESİuzun; T, S daha kısa boy uzunluğunda
gösterilmelidir.
Sayfa 41’de “Bunları Biliyor musunuz?” Yandaki ifadede sinir hücrelerinin 46 kro-
kutucuğu
Sayfa içerisinde
41’de “Bunlarıverilen “İnsan
Biliyor mozom
Yandakiiçermediği
hücre-
musunuz?” ifadede şeklinde bilimsel olarak
sinir hücrelerinin 46
sinin (olgunlaşmış
kutucuğu alyuvar,
içerisinde sinir ve“İnsan
verilen tamamen
üremekromozomyanlış bilgi verdiği
içermediği için ilgili
şeklinde me-
bilimsel
hücresi dışında)
hücresinin çekirdeğinde
(olgunlaşmış alyuvar,46sinir tin
kromo-ve tam tamamen
olarak bir kavramyanlış yanılgısı
bilgiiçermektedir.
verdiği için
üreme
zom yerhücresi dışında) üzerinde
alır. Bunların çekirdeğinde Çünkü
46 eşey hücrelerimiz
ilgili metin
yaklaşık tam bir kavramve olgunlaştığın-
yanılgısı
kromozom
35.000 gen yer alır. Bunların
ve 3.164.700.000 bazüzerindeiçermektedir. Çünkü eşey hücrelerimiz
da çekirdeklerini kaybeden alyuvarlarımız
çifti bu- ve
yaklaşık 35.000 gen ve 3.164.700.000 baz olgunlaştığında çekirdeklerini kaybeden
lunmaktadır.” dışında tüm vücut hücrelerimiz 46 kromo-
çifti bulunmaktadır.” alyuvarlarımız dışında tüm vücut
zom içermektedir. Ayrıca, kitapta gösteri-
hücrelerimiz 46 kromozom içermektedir.
len kaynaktan
Ayrıca, kitaptaarama yapıldığında
gösterilen kaynaktan kaynağa
arama
atfedilen bilgiye erişilememiştir.
yapıldığında kaynağa atfedilen bilgiye
Öneri: İlgili ifade metninden “sinir” keli-
erişilememiştir.
mesinin
Öneri: kaldırılması
İlgili ifadehalinde ifadenin“sinir”
metninden içer-
diği kavram yanılgısı ortadan kalkacaktır.
kelimesinin kaldırılması halinde ifadenin
içerdiği kavram yanılgısı ortadan
Sayfa
10 / Dr. 42’de yer alan
Feyzi Osman PEKELEtkinlik 1 “DNA Yandaki Etkinlik
kalkacaktır. EKEV 1 “DNA
AKADEMİ Modeli Yapma”
DERGİSİ
Modeli42’de
Sayfa Yapma”yerbaşlıklı etkinlik. 1 “DNA başlıklı
alan Etkinlik Yandakietkinliğin
Etkinlik 1yapılışına
“DNA Modeli ait yönerge-
Yapma”
Modeli Yapma” başlıklı etkinlik. nin anlaşılırlığı
başlıklı etkinliğin oldukça düşüktür.
yapılışına ait
güç görünmektedir. Öte yandan etkinlikle Çünkü
yönergenin
DNA’nın
anlaşılırlığı
ilgili yapısını
konulan model
oldukça görsel üzerinde
düşüktür. göster-
Çünkü
yönergelerin
mek amacıyla
DNA’nın
anlaşılmasını yapılması
yapısını istenilen
model
destekleyecek etkinlikte
üzerinde
nitelikte
göstermek
yer
değildir. amacıyla
alan yönergeleri
İlgili yapılması
okuyan
etkinliğin istenilen
bir öğrencinin
yapılması
etkinlikte yer
etkinlikle neDNA
amaçlanan alan yönergeleri
yapmasının
modeline okuyan
istenildiğini
ait aşamalı bir
tam
öğrencinin etkinlikle ne yapmasının
olarak anlaması
görsellerden veyaoldukça güç görünmek-
tamamlanmış halini
istenildiğini görselden
tam olarakdeanlaması oldukça
tedir. Ötebir
gösteren yandan etkinlikle ilgili konulan
yoksun olması
etkinlikle ne yapılmasının
görsel yönergelerin anlaşılmasını istendiğinin
destek-
anlaşılmasını engelleyen bir diğer sebeptir.
leyecek nitelikte değildir. İlgili etkinliğin
Dolayısıyla, soyut özellikteki DNA
yapılması amaçlanan DNA modeline ait
kavramını somutlaştırma amacıyla
hazırlanangörsellerden
aşamalı veya tamamlanmış
etkinliğin kendisinin
halini gösteren bir
anlaşılırlıktan uzakgörselden
olmasıde yoksun
nedeniyleol-
ması etkinlikle ne yapılmasının
amaçladığı faydayı sağlaması mümkün istendiği-
nin anlaşılmasını engelleyen bir diğer se-
görünmemektedir.
beptir. Dolayısıyla,
Öneri: soyut özellikteki
Etkinliğin yönergeleri DNA
daha anlaşılır
kavramını
hale somutlaştırma
getirilmeli. amacıyla ilişkin
Etkinliğin yapılışına hazır-
lanan etkinliğin
birkaç görsel daha kendisinin
konularakanlaşılırlıktan
yapılması
istenen etkinlik
uzak olması somutlaştırılmalı.
nedeniyle amaçladığı faydayı
Sayfa 42 “DNA’nın büyüklüğü ve taşıdığı Yandaki
sağlamasıifademümkün hatalıdır, çünkü DNA’nın
görünmemektedir.
özellikler canlıdan canlıya değişiklik büyüklüğü veya küçüklüğü söz konusu
gösterebilir.” Öneri: Etkinliğin
değildir. DNA zincirininyönergeleri daha anla-
uzunluğu veya
kısalığı söz konusudur. Bu da yapılışına
şılır hale getirilmeli. Etkinliğin DNA’yı
ilişkin birkaç
oluşturan görselsayısına
nükleotid daha konularak
bağlıdır. yapıl-
ması istenen
Öneri: etkinlik nükleotid
“DNA’nın somutlaştırılmalı.
sayısı ve
taşıdığı özellikler canlıdan canlıya
değişiklik gösterebilir.”
Sayfa 43 “DNA, hücrenin yönetim ve “DNA genleri taşıdığı için” ifadesi
kontrol merkezi olduğu ve genleri taşıdığı hatalıdır, çünkü bu ifade öğrencilerde
için her hücrede bulunmak zorundadır”. DNA’nın genleri fiziksel olarak taşıdığı
şeklinde bir kavram yanılgısına oluşturma
potansiyeli barındırmaktadır. “Taşıdığı”
kelimesi yerine “içerdiği veya ihtiva ettiği”
kelimelerinden birinin kullanımı
Sayfa 42 “DNA’nın büyüklüğü ve taşıdığı Yandaki ifade hatalıdır, çünkü DNA’nın

özellikler canlıdan canlıya değişiklik gös- büyüklüğü veya küçüklüğü söz konusu de-
terebilir.” ğildir. DNA zincirinin uzunluğu veya kısa-
lığı söz konusudur. Bu da DNA’yı oluştu-
ran nükleotid sayısına bağlıdır.
Öneri: “DNA’nın nükleotid sayısı ve taşı-
dığı özellikler canlıdan canlıya değişiklik
gösterebilir.”
Sayfa 43 “DNA, hücrenin yönetim ve kon- “DNA genleri taşıdığı için” ifadesi hatalı-
trol merkezi olduğu ve genleri taşıdığı için dır, çünkü bu ifade öğrencilerde DNA’nın
her hücrede bulunmak zorundadır”. genleri fiziksel olarak taşıdığı şeklinde bir
kavram yanılgısına oluşturma potansiyeli
barındırmaktadır. “Taşıdığı” kelimesi ye-
rine “içerdiği veya ihtiva ettiği” kelimele-
rinden birinin kullanımı anlaşılırlığı bakı-
mından daha faydalı olacaktır.
Öneri: DNA, hücrenin yönetim ve kontrol
merkezi olduğu ve genleri de ihtiva ettiği
için her hücrede bulunmak zorundadır.
Sayfa 43 “Bu nedenle yeni hücreler oluş- “…DNA kendini eşleyerek sayısını 2 katı-
madan önce DNA kendini eşleyerek sayısı- na çıkarır” ifadesi hatalıdır, çünkü iki katı-
nı 2 katına çıkarır”. na çıkan DNA’nın sayısı değil kendisidir,
yani DNA miktarıdır. O nedenle aşağıdaki
ifade anlatım açısından daha sağlıklı ola-
caktır.
Öneri: Bu nedenle yeni hücreler oluşma-
dan önce DNA kendini eşleyerek 2 katına
çıkar.
231
DİL ve ANLATIM YÖNÜNDEN İNCELENMESİDNA miktarıdır. O nedenle aşağıdaki ifade
anlatım açısından daha
DNA miktarıdır. sağlıklıaşağıdaki
O nedenle olacaktır.ifade
Öneri:
anlatımBu nedenledaha
açısından yeni sağlıklı
hücrelerolacaktır.
oluşmadan
Sayfa 43’teki görselde “1. DNA kendini Görseldeki önce DNA
Öneri: “..karşılıklı
Bukendini
nedenle eşleyerekiplikte…”
yeni hücreler2 katına ifade-
çıkar.
oluşmadan
eşleyeceği
Sayfa zaman
43’teki karşılıklı
görselde “1. iplikte kendini si
DNA bulunan öğrencileri
Görseldeki
önce DNA’nın
“..karşılıklı
DNA kendini bir iplik
iplikte…”
eşleyerek 2 katınaşeklinde
ifadesi
çıkar.
nükleotidler
eşleyeceği
Sayfa 43’teki birbirinden
zaman görselde ayrılır.
karşılıklı DNA
“1.iplikte
DNA âdeta olabileceği
bulunan
kendini Görseldeki yanılgısına
öğrencileri DNA’nın itebileceği
“..karşılıklıbir için
iplik şeklinde
iplikte…” ha-
ifadesi
nükleotidler
bir
eşleyeceği birbirinden
fermuarzaman
gibi açılarakayrılır.
karşılıklı iki iplik
iplikte âdeta talıdır.
DNAbulunan
haline ÇünküDNA’nın
olabileceği
öğrencileri DNA bir iplik
yanılgısına şeklinde
biritebileceği
iplik şeklindedeğil
için
bir fermuar gibi
nükleotidler
gelir.” açılarak
birbirinden iki iplik
ayrılır. DNAhaline hatalıdır.
olabileceğiÇünkü
âdeta nükleotidlerin DNAeklenmesiyle
uç uca
yanılgısına biritebileceği
iplik şeklinde
oluşan
için
gelir.”
bir fermuar gibi açılarak iki iplik haline bir değil nükleotidlerin
hatalıdır. Çünkü DNAuç ucabir eklenmesiyle
iplik şeklinde
zincir şeklindedir. Bu nedenle aşağıda-
gelir.” oluşan bir zincir şeklindedir.
değil nükleotidlerin Bu nedenle
uç uca eklenmesiyle
ki ifade
aşağıdaki
daha
ifade
doğru olacaktır.
dahaşeklindedir.
doğru olacaktır.
oluşan bir zincir Bu nedenle
Öneri:
Öneri: “1.
aşağıdaki DNA
“1.ifade
DNAdahakendini
kendini
doğrueşleyeceği
olacaktır.zaman
eşleyeceği zaman
DNA
DNA
Öneri:çift zincirini
çift“1.
zincirini bir
bir arada
DNA kendini arada tutan
tutan bağların
eşleyeceği bağların
zaman
enzimler
DNA çifttarafından
enzimler tarafından
zincirini birkırılmasıyla
kırılmasıyla
arada tutan DNA
DNA çift
çift
bağların
zinciri adeta bir fermuar gibi açılarak kar-
zinciri
enzimler adeta bir
tarafından fermuar
kırılmasıyla gibi açılarak
DNA çift
karşılıklı birer zincir haline gelir”.
şılıklı birer zincir haline gelir”. 2. Görsel
zinciri adeta bir fermuar gibi 2. Görsel
açılarak
olarak,
karşılıklı pürinzincir
birer ve haline
pirimidin
gelir”. grubu
olarak, pürin ve pirimidin grubu 2. Görsel
nükleo-
nükleotidlerin
olarak, pürinuzunluklarınıve pirimidin dikkate grubualan
tidlerin
daha
uzunluklarını
anlaşılır biruzunluklarını
dikkate alanfaydalı
görsel kullanılması
daha
nükleotidlerin dikkate alan
anlaşılır
olabilir. bir görsel kullanılması faydalı
daha anlaşılır bir görsel kullanılması faydalı
Sayfa 43’teki görselde “2. Her bir ipliğin olabilir. Görseldeki
olabilir. “…Her bir ipliğin karşısına…“
karşısına
Sayfa sitoplazmada
43’teki görselde “2. serbest
Her bir hâlde
Sayfa 43’teki görselde “2. Her bir ipliğin Görseldeki
ipliğin ifadesi
Görseldeki yukarıdaki
“…Her
“…Her bir birgerekçe
ipliğin nedeniyle
ipliğinkarşısına…“
karşısına…“
dolaşan
karşısına uygun nükleotidler
sitoplazmada serbest sırayla
hâlde hatalıdır.
ifadesi Bu nedenle
yukarıdaki
karşısına sitoplazmada serbest hâlde dola- ifadesi yukarıdaki gerekçe nedeniyle aşağıdaki
gerekçe ifade daha
nedeniyle
hata-
yerleşir.”
dolaşan uygun nükleotidler sırayla doğru olacaktır.
hatalıdır. Bu nedenle aşağıdaki ifade daha
şan uygun nükleotidler sırayla yerleşir.” lıdır. Bu nedenle aşağıdaki ifade daha doğ-
yerleşir.” Öneri: “2. Her bir zincirin karşısına hücre
doğru olacaktır.
ru olacaktır.
içerisinde
Öneri: “2.serbest
Her bir hâlde
zincirinbulunan
karşısınauygun hücre
Öneri: “2. Her
nükleotidler
içerisinde bir zincirin
hücrede
serbest bulunan
hâlde karşısına
bulunan hüc-
biyolojik
uygun
re içerisinde
moleküller
nükleotidler serbest
tarafından
hücrede hâlde
sırayla bulunan uygun
yerleştirilir.”
bulunan biyolojik
nükleotidler hücrede sırayla
moleküller tarafından bulunan biyolojik
yerleştirilir.”
moleküller tarafından sırayla yerleştirilir.”
Sayfa 43 “2. ..Alt alta dizilen nükleotidler Her bir DNA çift zincirinden oluşan
de birleşir
Sayfa 43 ve“2.böylece yenidizilen
..Alt alta iplik oluşur.”
nükleotidler zincirlerin
Her bir biri DNAeskiçiftbirizincirinden
yeni olacağındanoluşan
Sayfa 43 “2.
de birleşir ve ..Alt altayeni
böylece dizilen
iplik nükleotidler
oluşur.” Her bir DNA
yandaki
zincirlerinifade çift
biri zincirinden
hatalıdır.
eski oluşan
biriAşağıdaki
yeni zincir-
ifadenin
olacağından
de birleşir ve böylece yeni iplik oluşur.” lerin biri eski
kullanılması
yandaki biri
ifadekavram yeni yanılgılarına
olacağından
hatalıdır. yanda-
neden
Aşağıdaki ifadenin
kikullanılması kavram yanılgılarına kulla-
ifade
olmaması hatalıdır.
açısındanAşağıdaki
daha ifadenin
sağlıklı olacaktır.
neden
nılması
Öneri:
olmaması kavram
“2. yanılgılarına
"..Karşılıklı
açısından dahadizilen neden olma-
nükleotidler
sağlıklı olacaktır.
ması
de
Öneri:açısından
birleşir
“2.ve daha sağlıklı
böylece
"..Karşılıklıher birolacaktır.
dizilen çift zincirde
nükleotidler
biri başlangıçtaki
de birleşir eski DNA
ve böylece çift çift
her bir zincirinden
zincirde
Öneri:
biri,
“2. "..Karşılıklı dizilen nükleotidler
biri karşısındaki
başlangıçtakiise yeni
eski DNA sentezlenmiş olan
çift zincirinden
de birleşir ve böylece her bir çift zincirde
biri, karşısındaki ise yeni sentezlenmiş olan
biri başlangıçtaki eski DNA çift zincirin-
den biri, karşısındaki ise yeni sentezlenmiş
olan yani biri yeni biri eski DNA zinciri
içeren iki ayrı DNA çift zinciri oluşturul-
muş olur.”
12 // Dr.
232 Dr. Feyzi
Feyzi Osman
Osman PEKEL
PEKEL EKEVAKADEMİ
EKEV AKADEMİ DERGİSİ
DERGİSİ
yani biri yeni biri eski DNA zinciri içeren
yani
iki ayrıbiri
DNA yeni çiftbiri eski oluşturulmuş
zinciri DNA zinciriolur.” içeren
Sayfa 43 “3. DNA’nın bir ucundan baş- Yandaki
iki
Sayfa 43 “3. DNA’nın bir ucundan Yandaki ifade öğrencilerde kavramayrıifade
DNA öğrencilerde
çift zinciri kavram
oluşturulmuş yanıl-olur.”
layan çözülme
Sayfa
başlayan 43
çözülme“3.diğer
diğer ucuna
ucunakadar
DNA’nın kadar devam gısı
devam
bir ucundan oluşturabilir
Yandaki
yanılgısı ifadeçünkü,
oluşturabilir DNA'da
çünkü, oluşan
öğrencilerde kavram
DNA'da
eder. Bu
başlayan
eder. sırada
Buçözülme
sıradaçözülen
diğer kısımların
ucuna
çözülen kadar devam zincirlerin
karşı-
kısımların birioluşturabilir
eski biribiri
yanılgısızincirlerin
oluşan yenieski
olacağından
çünkü, biriDNA'da
yeni
eder. Buhemen
sında hemen
karşısında sırada
yeni çözülen
yeniiplik
iplikoluştuğu
oluştuğu için bu aşağıdaki
kısımların
için bu oluşan ifadenin
olacağından zincirlerin
aşağıdaki kullanılması
biri
ifadenin kavram
eskikullanılması
biri yeni
karşısında
işlemsonunda
işlem hemen
sonunda ikiyeni
iki yeniiplik
yeni DNAoluştuğu
DNA oluşur. için
oluşur. Buna
Bunabu yanılgılarına
olacağından
kavram aşağıdaki
neden
yanılgılarına ifadenin
olmaması kullanılması
nedenaçısından
olmaması
işlem sonunda
DNA’nınkendini
DNA’nın iki yeni
kendinieşlemesi DNA
eşlemesidenir.” oluşur.
denir.” Buna dahakavram
sağlıklı
açısından yanılgılarına
sağlıklı olacaktır. olmaması
olacaktır.
daha neden
DNA’nın kendini eşlemesi denir.” açısından
Öneri: daha
“3.DNA’nın
DNA’nın sağlıklı olacaktır.
Öneri:
Öneri:“3. “3. DNA’nın birbir
bir
ucundan
ucundan
ucundan
başlayan
başlayan
başlayan
çözülme
çözülme diğer
diğer ucuna
ucuna kadar
kadar devam
devam eder.
eder. Bu
çözülme
sırada diğer
çözülen ucuna
kısımların kadar devam
karşısında eder.
hemen Bu
Busırada
sıradaçözülen
çözülen kısımların karşısında
yeni birer zincirkısımların
oluştuğukarşısında
için bu hemenişlem
hemen
yeni yeni
birer birer zinciroluştuğu
oluştuğuiçin için bu
buiş-
sonunda her zincir
biri biri eski biri yeni işlem
zincir
lemsonunda
sonundaher herbiri
biri biri
biri eski
eski biri
biri yeni
yenizin-zincir
içeren iki yeni DNA çift zinciri oluşur.
ciriçeren
içeren iki
iki yeni DNA
DNAçift
yenikendini zinciri
çift oluşur.
zinciri oluşur.
Buna DNA’nın eşlemesi denir.”
BunaBuna DNA’nın
DNA’nın kendini
kendini eşlemesi
eşlemesi denir.”
denir.”
Sayfa 44 “Bölüm Sonu Değerlendirme Yandaki soru cümlesi ve görsel çelişki
Sayfa
Sayfa 44
Soruları” 44“Bölüm
“Bölüm
bölümünde SonuSonu
görselDeğerlendirme
Değerlendirme
içeren So- Yandaki
1) Yandaki sorusoru
içerisindedir. cümlesi
cümlesi
Çünkü ve ve
görsel
görselde görsel çelişki
çelişki
yalnızca bir
Soruları” bölümünde
ruları” bölümünde
“Aşağıdaki görsel
görsel içeren
görsel üzerinde içeren
1) “Aşağı-
nükleotid, 1) içerisindedir.
gen, içerisindedir.
kromozom Çünkü Çünkü görselde
vargörselde iken yalnızca
bir bir
yalnızca soruda
“Aşağıdaki
dakive
DNA görsel görsel
üzerinde
kromozomları üzerinde
nükleotid,nükleotid,
göstererek gen, gen, kromozom
DNA
bunların kromozom var ikenvar
“kromozomların” ikengösterilmesi
soruda “kromozomla- soruda
DNA ve kromozomları göstererek bunların “kromozomların” gösterilmesi
arasındaki ilişkiyigöstererek
ve kromozomları sözlü olarak ara- rın”
bunların ifade gösterilmesi istenmektedir.
istenmektedir.
arasındaki ilişkiyi sözlü olarak ifade Öneri:
ediniz.” istenmektedir.
“Aşağıdaki görsel üzerinde
sındaki ilişkiyi sözlü olarak ifade ediniz.” Öneri: “Aşağıdaki görsel üzerinde nük-
ediniz.” Öneri:
nükleotid, “Aşağıdaki
gen, DNAgörsel zinciriüzerinde
ve
leotid, gen, DNA zinciriDNA ve kromozom’u
kromozom’u göstererek bunların arasındakive
nükleotid, gen, zinciri
göstererek
kromozom’u
ilişkiyi bunların
sözlü arasındaki
göstererek
olarak ilişkiyiarasındaki
bunların
ifade ediniz.” söz-
lü ilişkiyi
olarak ifade
sözlüediniz.”
olarak ifade ediniz.”
Sayfa 44 Bölüm Sonu Değerlendirme Yandaki sorunun cevaplanması için verilen

Sayfa
Sayfa 44
Soruları Bölüm
44Bölüm
bölümündeSonuSonu
görselDeğerlendirme
Değerlendirme
içeren So- Yandaki
“2) Yandaki sorunun
sorunun
görseldeki cevaplanması
DNA cevaplanması
çift için
için
zincirindeki verilen
veri-
nükleotid
Soruları
Aşağıdaki bölümünde
ruları bölümünde
görseldegörsel görsel içeren “2)
içeren “2) kendini
DNA’nın Aşağı- len görseldeki
görseldeki
renkleri DNA çift
DNA çift
birbirinden zincirindeki
zincirindeki
ayırt nükleotid
nük-
edilmesi oldukça
Aşağıdaki
daki görselde
eşlemesi görselde
ifade DNA’nın DNA’nın kendini leotid
kendini eşlemesi
edilmektedir. Eşleme renkleri
güç birbirinden
renkleri birbirinden
olduğundan ayırtayırt
edilmesi
(özellikle Adeninoldukça
edilmesi ve
eşlemesi
sırasında ifade
bazı edilmektedir.
nükleotidler Eşleme
ifade edilmektedir. Eşleme sırasında bazı oldukça güç olduğundan (özellikle Adenin ve
yanlış güç
Sitoziniolduğundan
temsil eden (özellikle
renkler) Adenin
soru ölçme
sırasında Yanlışbazı yerleşen
nükleotidler yanlış Sitozini temsil eden renkler) soru ölçme
nükleotidler yanlış yerleşmiştir.
yerleşmiştir. Yanlış yer- vedeğerlendirme
nükleotidleri Sitozini temsil eden renkler) soruaykırılıklar
ilkelerine ölçme
yerleşmiştir. Yanlış yerleşen nükleotidleri içermektedir. ilkelerine aykırılıklaraykırılıklar
değerlendirme
nasıl değerlendirme ilkelerine
belirleyiniz ve DNA’nın
leşen nükleotidleri kendini
belirleyiniz ve DNA’nın içer-
belirleyiniz
eşlediğini ve DNA’nın kendini nasıl Öneri:
açıklayınız.” içermektedir.
kendini nasıl eşlediğini açıklayınız.” mektedir. Görseldeki nükleotidlerin renkleri
eşlediğini açıklayınız.” Öneri:
daha Görseldeki
kolay nükleotidlerin
ayırt edilebilir birbirinerenkleri
uzak
Öneri:
daha Görseldeki
kolay ayırtnükleotidlerin
edilebilir renkleriuzak
birbirine
renklerden seçilmelidir.
daha kolay ayırt
renklerden edilebilir birbirine uzak
seçilmelidir.
renklerden seçilmelidir.
Sayfa 44 Bölüm Sonu Değerlendirme 44. sayfadaki “Bölüm Sonu Değerlendirme

Soruları. Soruları”nın cevap anahtarına kitapta yer
verilmemiştir. Bu durum yanlış yapan veya
cevabının doğruluğundan emin olamayan
öğrencilerin doğru cevabın nasıl olması
gerektiğini öğrenmesine de bir engel teşkil
233
Sayfa 44 Bölüm Sonu Değerlendirme 44. sayfadaki “Bölüm Sonu Değerlendir-

Soruları.
Sayfa 4444 Bölüm
Sayfa Bölüm Sonu Değerlendirmeme
SonuDeğerlendirme Soruları”nın
44.44.sayfadaki
sayfadaki cevap
“Bölüm
“Bölüm anahtarına
Sonu kitapta
Değerlendirme
Sonu Değerlendirme
Soruları.
Soruları. yer verilmemiştir.
Soruları”nın cevapBu durum
anahtarına yanlış
Soruları”nın cevap anahtarına kitapta yapan
kitapta yer yer
veya cevabınınBu
verilmemiştir.
verilmemiştir. doğruluğundan
durum
Bu durum yanlış emin
yapan
yanlış ola-
veyaveya
yapan
mayan
cevabınınöğrencilerin
cevabının doğru cevabın
doğruluğundan
doğruluğundan emineminnasılolamayan
olamayanol-
ması gerektiğini
öğrencilerin
öğrencilerin öğrenmesine
doğru
doğrucevabın
cevabınde bir
nasıl engel
olması
nasıl olması
teşkil etmektedir.
gerektiğini
gerektiğini öğrenmesine
öğrenmesine de bir engel
de bir teşkil
engel teşkil
etmektedir.
Öneri:
etmektedir.
Öneri: Kitabın
Kitabın son kısmında
sonsonkısmında bölüm
bölüm sonu
sonusonu
Öneri:
sorularının Kitabın
cevaplarına kısmında
ilişkin bölüm
açıklamala-
sorularının
sorularının cevaplarına ilişkin açıklamalara
cevaplarına ilişkin açıklamalara
rayer
yer verilmelidir.
verilmelidir.
yer verilmelidir.
Sayfa
Sayfa 46’da
Sayfa
46’da “Mendel’in
46’da “Mendel’in
çalışmalarınıveveYandaki
“Mendel’inçalışmalarını
çalışmalarını ve Yandaki ifadeifadeanlam
Yandaki ifade
anlambütünlüğüne
bütünlüğünekatkısı
anlam bütünlüğüne
katkısı
katkısı
elde
elde ettiği
elde ettiğisonuçları
ettiği incelemek
sonuçları
sonuçları
incelemek
incelemek isterolmayan
ister misi-
ister olmayan
olmayan gereksiz
gereksiz bir sorudur.
bir
gereksiz
sorudur.
bir sorudur.Çünkü
Çünkü bubu bu
Çünkü
misiniz?”
niz?” soruya “hayır”
soruya “hayır” diyen
diyen öğrenci
öğrenciiçin içinkitapta
kitapta
misiniz?” soruya “hayır” diyen öğrenci için kitapta
sunulan
sunulan bir seçenek
bir bir
seçenek yoktur.
yoktur.
sunulan
Öneri: seçenek
Bu nedenle buyoktur.
ifadenin tamamen
Öneri:
çıkarılması gereklidir. ifadenin
Öneri:Bu nedenle
Bu bu
nedenle bu ifadenintamamentamamen
çıkarılması
çıkarılmasıgereklidir.
gereklidir.
Sayfa 52 Cinsiyet kromozomlarının Yandaki görsel “görsel tasarım ilkeleri
Sayfa
Sayfa 52 52
Cinsiyet kromozomlarının
Cinsiyet akta- Yandaki
kromozomlarının görselgörsel
Yandaki “görsel“görsel
tasarım tasarım
ilkeleri ba-ilkeleri
aktarılması konulu başlıksız görsel. bakımından hatalıdır çünkü bu görselde dişi
rılması konulu başlıksız görsel.
aktarılması konulu başlıksız görsel. kımından hatalıdır
bakımından çünkü bu görselde
hatalıdır çünküpembe; dişi
bu görselde
bireyler ve X kromozomları erkek dişi
bireyler
bireyler ve
veXve
bireyler Ykromozomları
X kromozomları
kromozomları pembe; erkek
pembe;
ise mavi renkerkek
bireyler ve Y kromozomları ise
ile gösterilmiş olsa pembe ve mavirenk
bireyler ve Y kromozomları mavi
ise renk
mavi
ile gösterilmiş
ile
renklerin olsa pembe
gösterilmiş
toplumdaki olsa ve mavi
pembe
aidiyeti renk-
ve mavi
bakımından
lerin
daha toplumdaki
renklerin aidiyeti bakımından
kolaytoplumdaki
kavramayı aidiyeti dahaX
bakımından
sağlardı.
kolay
dahakavramayı
kolay sağlardı.
kromozomlarının kavramayı
mavi X kromozom-
ile sağlardı. X
gösterilmesi
larının maviyanıltarak
öğrencileri ile gösterilmesi
kromozomlarının mavi ile
dikkatsizlik öğrencileri
gösterilmesi
nedeniyle
yanıltarak
yanlış dikkatsizlik
öğrencileri
cevabı yanıltarak nedeniyle
dikkatsizlikyanlış
vermeye yöneltebileceğinden nedeniyle
cevabı
dolayı vermeye
yanlış cevabı yöneltebileceğinden
vermeye
yapılabilecek do-
yöneltebileceğinden
en yanlış renk seçimi
layı yapılabilecek
olmuştur.
dolayı en yanlış
yapılabilecek renk renk
en yanlış seçimi seçimi
Öneri:
olmuştur. X
olmuştur. kromozomları pembe, Y
kromozomları
Öneri: Xmavi ile gösterilebilir.pembe, Y
kromozomları
Sayfa 53 Bölüm Sonu Değerlendirme Öneri: Sayfa X53,
kromozomları
kromozomlarıBölümmaviSonu
pembe, Y kromo-
Değerlendirme
ile gösterilebilir.
zomları mavi ile gösterilebilir.
Sayfa 53 Bölüm Sonu Değerlendirme Sorularının
Soruları Sayfa 53,cevap anahtarına
Bölüm Sonu kitapta yer
Değerlendirme
Sayfa
Soruları53 Bölüm Sonu Değerlendirme Sayfa 53, Bölüm
verilmemiştir.
Sorularının Bu Sonu
durum
cevap Değerlendirme
yanlış yapan
anahtarına So-
veya yer
kitapta
Soruları rularının cevap anahtarına
verilmemiştir. Bu durumkitaptayanlışyer ve- veya
yapan
rilmemiştir. Bu durum yanlış yapan veya
gerektiğini öğrenmesine de bir engel teşkil
etmektedir.
Öneri: Kitabın son kısmında bölüm sonu
sorularının cevaplarına ilişkin açıklamala-
ra yer verilmelidir.

234 / Dr. Feyzi Osman PEKEL gerektiğini öğrenmesine
EKEV AKADEMİ de bir DERGİSİ
engel teşkil
etmektedir.
Sayfa 56 “İşlenmiş besinlerdeki katkı mad- Yandaki ifade cevaplarına
sorularının aşırı genelleme içerdiği
ilişkin için
açıklamalara
deleri, bazı kimyasal maddeler, hava ve su yüksek derecede kavram yanılgısına neden
yer verilmelidir.
kirliliği 56
Sayfa de mutasyona
“İşlenmiş neden olabilir.” katkı olma
besinlerdeki potansiyeli
Yandaki barındırmaktadır.
ifade aşırı genelleme içerdiği Mu- için
maddeleri, bazı kimyasal maddeler, hava ve tasyona yükseksebep olan kavram
derecede maddeler bellidir ve
yanılgısına neden
su kirliliği de mutasyona neden olabilir.” bunların olma su ve havada bulunmaları
potansiyeli elbette
barındırmaktadır.
Mutasyona
mutasyona sebep
sebep olan maddeler
olabilir. Ancak mutajenbellidir ve
bunların su ve havada bulunmaları
madde içermeyen her hava ve su kirliliği elbette
mutasyona sebep olabilir.
mutasyona sebep olur mu? Ya da işlenmişAncak mutajen
madde içermeyen
besinlerdeki her hava
her bir katkı maddesi ve mutas-
su kirliliği
yona sebep olmakta mıdır? Ayrıca kitapişlenmiş
mutasyona sebep olur mu? Ya da bu
besinlerdeki her bir katkı maddesi
ifadeyi hangi bilimsel temele veya kayna-
mutasyona sebep olmakta mıdır? Ayrıca
ğa dayandırmaktadır?
kitap bu ifadeyi hangi bilimsel temele veya
Öneri:
kaynağaAşırıdayandırmaktadır?
genellemeler kavram yanılgı-
larının
Öneri: sebepleridir.
Aşırı Bugenellemeler
nedenle kitapları-kavram
mızda ve derslerimizde
yanılgılarının aşırı genellemeler-
sebepleridir. Bu nedenle
denkitaplarımızda
kaçınılmalıdır. ve derslerimizde aşırı
genellemelerden
Sayfa 58’deki Tabloda Mutasyon başlıklı Yandaki tabloda mutasyon kaçınılmalıdır.
ve modifikas-
Sayfa 58’deki Tabloda
Tablodaki ifadelerden; Mutasyon başlıklı Yandaki tabloda
yon arasındaki farklar mutasyon
güzel vebirmodifikasyon
şekilde
Tablodaki ifadelerden; arasındaki farklar güzel
açıklanmasına karşın sayfanın altındaki bir şekilde
“Genlerin yapısında meydana gelen de-
“Genlerin yapısında meydana gelen açıklanmasına karşın sayfanın altındaki
ğişimlerdir” “Mutasyon” başlıklı tablodaki “Genlerin
değişimlerdir” “Mutasyon” başlıklı tablodaki “Genlerin
yapısında meydana gelen değişimlerdir”
yapısında meydana gelen değişimlerdir”
ifadesi hatalıdır. Çünkü genlerin sadece
ifadesi hatalıdır. Çünkü genlerin sadece
yapısında değil aynı zamanda sayısında
yapısında değil aynı zamanda sayısında
meydana
meydana gelen
gelendeğişmeler
değişmelerdedemutasyon-
mutasyondur.
dur.Öneri: Mutasyonlar, genlerin sayısında
Öneri:
veya Mutasyonlar,
yapısında genlerin
meydana sayısındagelen
veya yapısında
değişimlerdir. meydana gelen değişim-
lerdir.
Sayfa 59 Bölüm Sonu Değerlendirme 59. sayfadaki Bölüm Sonu Değerlendirme
Sayfa 59 Bölüm Sonu Değerlendirme 59. sayfadaki Bölüm Sonu Değerlendirme
Soruları Sorularının cevap anahtarına da kitapta yer
Soruları Sorularının cevap anahtarına da kitapta yer
cevabının doğruluğundan
öğrencilerin emin olamayan
doğru cevabın nasıl olması
öğrencilerin
gerektiğini öğrenmesine denasıl
doğru cevabın olmasıteşkil
bir engel
gerektiğini
etmektedir. öğrenmesine de bir engel teşkil
etmektedir.
sorularının cevaplarına ilişkin açıklamala-
ra yer verilmelidir.
235
DİL ve ANLATIM YÖNÜNDEN İNCELENMESİ Öneri: Kitabın son kısmında bölüm sonu
sorularının cevaplarına ilişkin açıklamalara
yer verilmelidir.
Sayfa 67’deki genetik kopyalama ile ilgili Yandaki
Öneri: görselde
Kitabın “Vücut bölüm
son kısmında hücresininsonu
Sayfa 67’deki genetik kopyalama ile ilgili Yandaki
sorularının görselde
cevaplarına “Vücut
ilişkin hücresinin
açıklamalara
görseldeki “Vücut hücresinin DNA’sı alı- DNA’sı alınır” ve “A koyununun DNA’sı B
görseldeki “Vücut hücresinin DNA’sı DNA’sı alınır” ve “A koyununun DNA’sı B
yer verilmelidir.
nır” ve “A “A
alınır” koyununun DNA’sıDNA’sı
B koyununun koyununun hücresine aktarılır.” ifadeleri
Sayfa ve koyununun
67’deki genetik B
kopyalama ile ilgili koyununun
Yandaki hücresine görselde aktarılır.”
“Vücut hücresinin ifadeleri
hücresine
koyununun aktarılır.” İfadeleri.
hücresine aktarılır.” İfadeleri. hatalıdır
hatalıdır çünkü bir hücreden DNA’nın bir
görseldeki “Vücut hücresinin DNA’sı DNA’sı alınır” ve “A koyununun DNA’sıbir
çünkü bir hücreden DNA’nın B
bütün
bütün olarak alınması
olarak hücresine
alınması ve ve başka bir hücre-
başka bir ifadeleri
hücreye
alınır” ve “A koyununun DNA’sı B koyununun aktarılır.”
koyununun hücresine aktarılır.” İfadeleri. ye
tam tam
ve veişlevsel
hatalıdır işlevsel
çünkü bir
birbir şekilde aktarılması
şekildeDNA’nın
hücreden aktarılması bir
teknik
teknik olarak mümkün
olarak alınması
bütün olarak mümkün değildir.
değildir.
ve başka birGenetik
Genetik
hücreye
kopyalamada
kopyalamada
tam ve işlevsel çekirdeği
çekirdeği çıkartılarak
çıkartılarak
bir şekilde atılan
atılan
aktarılması
yumurta
yumurta hücresine
hücresine
teknik olarak vücuthücresinden
vücut
mümkün hücresinden
değildir. alı-
alınan
Genetik
nan
diploiddiploid
kopyalamada yapıdaki
yapıdaki çekirdeğiçekirdek
çekirdek aktarıldıktan
çıkartılarak atılan
aktarıldıktan
sonra
yumurta
sonra elektrik
hücresine
elektrik şokuvücut
şoku verilerek bir
bir zigot
hücresinden
verilerek zigot gibi
alınan
gibi
bölünmesi
diploid yapıdaki
bölünmesi sağlanır. çekirdek
sağlanır. Ayrıca
Ayrıca “A koyununun
“Aaktarıldıktan
koyununun
DNA’sı
DNA’sı B koyununun
sonra elektrik
B koyununun hücresine
şoku verilerek
hücresine bir aktarılır.”
zigot gibi
aktarılır.”
ifadesinde A
bölünmesi
ifadesinde A koyununun DNA’sının
sağlanır. Ayrıca DNA’sınınhangi
“A koyununun hangi
DNA’sı aktarıldığının
hücreye
hücreye B koyununun
aktarıldığının hücresinebelirtilmesi
belirtilmesi aktarılır.”
unutul-
ifadesinde A koyununun DNA’sınınkavram hangi
muştur.
unutulmuştur.Bu muğlaklık kavram
Bu muğlaklık yanılgısına
hücreye yolaktarıldığının belirtilmesi
yol açabilir. İfadelerin aşağıdaki şekilde
yanılgısına açabilir. İfadelerin aşağıdaki
unutulmuştur. Bu konunun
muğlaklıkdahakavram
değiştirilmesi
şekilde konunun
değiştirilmesi
yanılgısına yol açabilir. daha kolayaşağıdaki
İfadelerin anlaşıl-
kolay
anlaşılması
ması ve
vedeğiştirilmesi kavram
kavram yanılgılarının yanılgılarının
önlenmesi
şekilde konunun daha kolay
önlenmesi
bakımından bakımından
yararlı yararlı olacaktır.
olacaktır.
anlaşılması ve kavram yanılgılarının
Öneri: 1. “B koyununun yumurta
Öneri:
önlenmesi
hücresinin 1. çekirdeği
“B koyununun
bakımından yararlıyumurta
çıkarılarak atılırhücre-
olacaktır.
ve A
sinin
Öneri:
koyunununçekirdeği
1.
vücut çıkarılarak
“B koyununun
hücresindenatılır veçıkarılan
A ko-
yumurta
hücresininvücut
yununun çekirdeği çıkarılarak
hücresinden atılır veçe-
çıkarılan A
çekirdek
koyununun B koyununun
vücut yumurta
hücresinden hücresinin
çıkarılan
kirdek Byerleştirilir.”
içerisine koyununun yumurta İlgili hücresinin
çekirdek B koyununun 2. yumurta görsel de
hücresinin
içerisine
ifadeler yerleştirilir.”düzeltilmelidir.
doğrultusunda 2. İlgili görsel de
içerisine yerleştirilir.” 2. İlgili görsel de
Sayfa 69 “Biyoteknolojik yöntemlerle ifadeler doğrultusunda
Yandaki ifadede düzeltilmelidir.
"...direnç kazanan bitki
ifadeler doğrultusunda düzeltilmelidir.
Sayfakazanan
direnç
Sayfa 69
69 “Biyoteknolojik yöntemlerle
bitki genleri,
“Biyoteknolojik tozlaşmadi-
yöntemlerle Yandaki
Yandaki ifadede
genleri..." ifadesi "...direnç
ifadede hatalıdır kazanan
"...direnç çünkükazanan bitki
bitkinin
bitki
renç
yoluyla kazanan
yabani bitki genleri,
otlara tozlaşma
ulaşabilmekte
direnç kazanan bitki genleri, tozlaşma yoluy-
ve genleri..."
genleri ifadesi
direnç hatalıdır çünkü
kazanmamaktadır,
genleri..." ifadesi hatalıdır çünkü bitkinin bitkinin
bitki
la yabani
sonuçta
yoluyla otlara otlara
böceklere
yabani ulaşabilmekte ve sonuçta
karşı ulaşabilmekte
dirençli otlarve genleri
genleri direnç
"dirençli direnç kazanmamaktadır,
olmayı sağlayan bitki
kazanmamaktadır, "di-
genleri
bitki
yetişebilmektedir.
böceklereböceklere
sonuçta Ayrıca
karşı dirençli buyetişebilmek-
otlar
karşı dirençliotlarla
otlar rençli olmayıdır.
kazanmakta"
"dirençli sağlayan sağlayan
olmayı genleri kazanmak- genleri
beslenen bazıbu otlarla
tedir. Ayrıca
yetişebilmektedir. canlılar buzehirlenip
beslenen
Ayrıca bazı can-
otlarla Yandaki
ta" dır. ifadedeki
kazanmakta" dır. ikinci hata ise yandaki
ölmektedir.”
beslenen bazıölmektedir.”
lılar zehirlenip canlılar zehirlenip ifadenin
Yandakihangi ifadedeki bilimselikincitemele
hata yaise da hangi
yandaki
Yandaki ifadedeki ikinci hata ise yandaki
ölmektedir.” bilimsel
ifadenin hangiaraştırmaların
bilimsel temele ya sonucuna da hangi
ifadenin
bilimsel hangiokuyucuya
dayandığının bilimsel temele
araştırmaların ya sonucuna
da hangi
belirtilmemesidir.
bilimsel
dayandığının
Çünkü araştırmaların
yandakiokuyucuya sonucuna
ifadeler başka dayandı-
belirtilmemesidir.
kaynaklarda
ğının
Çünküokuyucuya
“Biyoteknolojik belirtilmemesidir.
yandaki yöntemlerle
ifadeler başka Çünkü
kaynaklarda
direnç kazanan
yandaki ifadeler
“Biyoteknolojik
bitki genleri, tozlaşma başka kaynaklarda
yöntemlerleyoluyla direnç kazanan “Bi-
yabani
yoteknolojik
bitki genleri, yöntemlerle
tozlaşma direnç
otlara ulaşabilir ve sonuçta böceklere karşı yoluyla kazanan
yabani
bitki
otlaragenleri,
ulaşabilir tozlaşma
ve sonuçtayoluyla yabanikarşı
böceklere ot-
lara ulaşabilir ve sonuçta böceklere karşı
dirençli otlar yetişebilir. Ayrıca bu otlarla
beslenen bazı canlılar zehirlenip ölebilir”
şeklinde
dirençli ifade
otlar edilmekte
yetişebilir.iken
Ayrıcadersbukitabın-
otlarla
da yandaki
dirençli
beslenen otlar
bazı yetişebilir.
ifadelerle
canlılarbuzehirlenip
tehlikeli
Ayrıca ihtimal
bu ölebilir”
otlarla
beslenen
gerçekleşmiş bazı gibi
şeklinde ifade canlılar zehirlenip
iken ders ölebilir”
sunulmaktadır.
edilmekte Eğer bu
kitabında
şeklinde ifade edilmekte iken ders kitabında
tehlikeli
yandaki ihtimal
ifadelerlegerçekleşiyor
bu tehlikeli ise böyle-
ihtimal
yandaki ifadelerle bu tehlikeli ihtimal
sine genel geçer
gerçekleşmiş
gerçekleşmiş gibiolmayan sonuçların
gibi sunulmaktadır.
sunulmaktadır. Eğeralın-
Eğer bu
bu
tehlikeli kaynak
tılandığı isimlerine
ihtimal gerçekleşiyor deiseyer veril-
böylesine
tehlikeli ihtimal gerçekleşiyor ise böylesine
mesi
genelgerekir.
genel
geçer
geçerKaynak
olmayan
verilemiyorsa
olmayan
sonuçların
ifade-
sonuçların
alıntılandığı
ler aşağıdaki kaynakkaynak isimlerine
şekilde düzeltilmelidir. de yer
alıntılandığı isimlerine de yer
verilmesi gerekir. Kaynak verilemiyorsa
Öneri:
ifadeler “Biyoteknolojik
verilmesi gerekir. Kaynakyöntemlerle
verilemiyorsa
aşağıdaki şekilde düzeltilmelidir. di-
ifadeler
rençli aşağıdaki şekilde düzeltilmelidir.
Öneri:olmayı sağlayan genleri edinen
“Biyoteknolojik bit-
yöntemlerle
Öneri:
kiler, tozlaşma“Biyoteknolojik yöntemlerleula-
dirençli olmayıyoluyla yabani
sağlayan otlaraedinen
genleri
dirençli olmayı sağlayan genleri edinen
şabilir
bitkiler,ve tozlaşma
sonuçta böceklere
yoluyla karşı
yabani dirençli
otlara
bitkiler, tozlaşma yoluyla yabani otlara
otlar yetişebilir.
ulaşabilir
ulaşabilir
ve Ayrıca
sonuçtabu otlarla
ve sonuçta
böceklere
böceklere beslenen
karşı
karşı
bazı canlılar
dirençli
dirençli otlar zehirlenip
otlaryetişebilir. ölebilir”.
yetişebilir. Ayrıca bu otlarla
Ayrıca bu otlarla
beslenen bazıcanlılar
canlılarzehirlenip
zehirlenipölebilir”.
ölebilir”.
Sayfa 73 “7) İki heterozigot gen çapraz- Yandaki bazı
beslenen soru kökü hatalıdır çünkü “çap-
Sayfa 73 73 “7)
“7) İkiİki heterozigot
heterozigot gen
gen Yandaki soru kökü hatalıdır çünkü
landığında aşağıdaki
Sayfa
çaprazlandığında genotiplerden
aşağıdaki han-
genotiplerden razlananlar”
Yandaki soru
“çaprazlananlar” gen değil
kökü bireylerdir.
gen
hatalıdır Genler
değil
çünkü
bireylerdir.
çaprazlandığında
gisi veya aşağıdaki
hangileri genotiplerden
oluşabilir? ““ çaprazlanmaz
“çaprazlananlar” bireyler
gen çaprazlanır.
değil bireylerdir.
hangisi
hangisi veya
veya hangileri
hangileri oluşabilir?
oluşabilir? “ Genlerçaprazlanmaz
Genler çaprazlanmaz bireylerçaprazlanır.
bireyler çaprazlanır.
Öneri:
Öneri: Bir
Bir gen
gen bakımından
bakımından heterozigot
Öneri: Bir gen bakımından heterozigot ikiheterozigot iki
iki
birey
birey
birey çaprazlandığında
çaprazlandığında
çaprazlandığında aşağıdaki genotip-
aşağıdaki
aşağıdaki
lerden hangisi veya
genotiplerden
genotiplerden hangileri
hangisi
hangisi oluşabilir?”
veya
veya hangileri
hangileri
oluşabilir?”
oluşabilir?”
Sayfa73
Sayfa
Sayfa 73 “9)
73 “9) DNA
“9) DNA eşlenirken
DNA eşlenirken gerçekleşen
eşlenirken gerçekleşen
gerçekleşen Yandaki
Yandakisoru
Yandaki soru hatalıdır
soruhatalıdır çünkü “I.
hatalıdırçünkü
çünkü “I. Nükleotid
Nükleotid
“I.Nükleotid
olaylar
olaylar aşağıda
aşağıda verilmiştir:
verilmiştir:
olaylar aşağıda verilmiştir: oluşması”
oluşması” ile ne
ile kastedildiği
ne belirsiz
kastedildiği
oluşması” ile ne kastedildiği belirsiz oldu-
belirsiz
I.I.I.Nükleotid
Nükleotid oluşması
Nükleotidoluşması
oluşması ğundan
olduğundan
olduğundan dolayı soru,
dolayı
dolayı ölçme değerlendirme
soru,
soru, ölçme
ölçme
II.
II. Nükleotidlerin
II.Nükleotidlerin
karşılıklıgelmesi
Nükleotidlerinkarşılıklı
gelmesi
karşılıklı gelmesi ilkelerine
değerlendirmegöre hatalıdır.
ilkelerine göre
değerlendirme ilkelerine göre hatalıdır. hatalıdır.
III. DNA’nın
III. DNA’nın uçuç kısımlarından
kısımlarındanaçılması
açılması
III.Yeni
IV. Yeni
DNA’nın uç kısımlarından
zincirler oluşması
oluşması
açılması
IV. zincirler
IV. Yeni zincirler oluşması
Buolayların
Bu
Bu olaylarınsıralaması
olayların sıralaması
sıralaması nasıl
nasıl
nasıl olmalıdır?”
olmalıdır?”
olmalıdır?”
237
Yine 2. ünite, Ünite Sonu Değerlendirme Yine 2. Ünite, Ünite Sonu Değerlendirme
YineSorularından
2. ünite, Ünite Sonu Değerlendirme Yine
3. Ünite
soru: 2. Ünite,3.Ünite
Sorularından Sonu
Sorunun Değerlendirme
cevabı D olması
Yine 2. ünite,
Sorularından 3. soru: Sonu DeğerlendirmeSorularından
Yine 2. Ünite,
3. Ünite Sonu
Sorunun cevabıDeğerlendirme
D olması
3) Yanda DNA’daki gerekirken cevap anahtarında C olarak
D ve-
Sorularından
3) Yanda DNA’daki birbirnükleotidin
3. soru: nükleotidinyapısı
yapısı gerekirken
Sorularından
rilmiştir. cevap3. anahtarında
Sorunun cevabıC olması
olarak
3) verilmiştir.
Yanda Buna
DNA’daki göre
bir aşağıdakilerden
nükleotidin yapısı
verilmiştir. Buna göre aşağıdakilerden verilmiştir. gerekirken cevap anahtarında C olarak
hangisihangisi doğrudur?
verilmiştir. Buna göre aşağıdakilerden
doğrudur? Öneri: Öneri:Doğru
Doğrucevap
verilmiştir. cevapdüzeltilmelidir.
düzeltilmelidir.
A) hangisi
şeker
A) şeker molekülünü
molekülünü doğrudur? Öneri: Doğru cevap düzeltilmelidir.
temsiletmektedir.
temsil etmektedir.
B) A) şeker
B) fosfat
fosfat molekülünü
molekülünü
molekülünü temsil etmektedir.
temsiletmektedir.
temsil etmektedir.
B) fosfat molekülünü temsil etmektedir.
C) DNA’da
C) DNA’da 4 çeşit
4 çeşit molekülü
molekülü bulunabilir.
bulunabilir.
C) DNA’da 4 çeşit molekülü bulunabilir.
D) azotlu
D) azotlu organikorganik baz olabilir.
baz olabilir.
D) azotlu organik baz olabilir.
Tablo 2. Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi Ünitesinde Belirlenen Bilimsel Hatalar.

Tablo 2. Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi Ünitesinde Belirlenen
Tablo 2. Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi Ünitesinde Belirlenen
Bilimsel Hatalar.
Hatalı ifade veya içerik Hatanın nedenleri ve Önerilen çözüm
Bilimsel Hatalar.
Hatalı ifade veya içerik Hatanın nedenleri ve Önerilen çözüm
Sayfa 176’daki Ekoloji
Hatalı piramidi.
ifade veya içerik Yandaki "Ekoloji
Hatanın piramidi"
nedenleri görselineçözüm
ve Önerilen ait
Sayfa 176’daki Ekoloji piramidi. Yandaki "Ekoloji piramidi" görseline ait
Sayfa 176’daki Ekoloji piramidi. basamaklardaki örnekler sadece
basamaklardaki örnekler sadece karasal ait
Yandaki "Ekoloji piramidi" karasal
görseline
ekosistemlere
ekosistemlere aittir.
basamaklardaki Hâlbuki
örnekler
aittir. sucul
Hâlbuki ekosis-
sadece karasal
sucul
temlerin de kendi,
ekosistemlere üretici, tüketici
aittir. ve
Hâlbuki
ekosistemlerin de kendi, üretici, tüketici ayrış- sucul
tırıcıları vardır.
ekosistemlerin de
ve ayrıştırıcıları vardır. kendi, üretici, tüketici
ve ayrıştırıcıları vardır. ilaveten sucul
Öneri:
Öneri: Yandaki
Yandakipiramide
piramide ilaveten sucul
Öneri: Yandaki piramidebir ilaveten sucul
eksosistemlere
eksosistemlereait ait
ikinciikinci
bir piramit konul-
piramit
eksosistemlere ait ikinci bir piramit
ması öğrencilerde
konulması üretici canlıların
öğrencilerde sadece
üretici canlıların
konulması öğrencilerde üretici canlıların
karasal
sadece ekosistemdeki
karasal
sadece karasal yeşil
ekosistemdeki bitkilerden
ekosistemdeki
yeşil
ibaretbitkilerden
olmadığını fark
bitkilerden ibaret etmelerini
olmadığını farkyeşil
sağlaya-
ibaret
etmelerini sağlayacaktır. olmadığını fark
caktır.
etmelerini sağlayacaktır.
YineYine
aynıaynı piramitte
piramitte 1. Derece
1. Derece tüketici
tüketici ola- Yine
olarak Yineaynı piramitte
aynı 1. Derece
piramitte tüketici
1. Derece ola-
tüketici
rak
Yine sadece
aynı çekirgeye
piramitte ye
1. verilmiştir.
Derece
sadece çekirgeye ye verilmiştir. tüketici rak
olarak sadece
Yine çekirgeye
aynı yer
piramitte verilmiştir.
1. Derece
olarak sadece çekirgeye yer verilmiştir. Hâl-
tüketici
sadece çekirgeye ye verilmiştir. buki öğrencilerin
olarak sadecedaha aşina
çekirgeyeolduğu
Hâlbuki öğrencilerin daha aşina olduğuyer koyun,
verilmiştir.
keçi, inekkeçi,
Hâlbuki
koyun, vb.öğrencilerin
örneklerinden
inek dahabiraşina
kaçının
vb. örneklerinden olduğu
bir
daha koyun,
kaçınınilavedahakeçi,
edilmesi inek vb.
ilave“Birincil örneklerinden
“Birincil bir
edilmesitüketicinin
sadecekaçının daha
çekirgeden
tüketicinin ilave
ibaret
sadece edilmesi
olduğu”
çekirgeden “Birincil
şeklinde
ibaret
tüketicinin
oluşabilecek
olduğu” şeklinde sadece
muhtemel çekirgeden
yanılgıya muhtemel
oluşabilecek da engel ibaret
olduğu”
olacaktır.
yanılgıyaAynı şeklinde oluşabilecek
durumolacaktır.
da engel muhtemel
diğer üst basamaklar
Aynı durum
yanılgıya da engel olacaktır.
için Aynı durum
için de söz
diğer üstkonusudur.
basamaklar de söz
diğer üst basamaklar için de söz
18 // Dr.
238 Dr. Feyzi
Feyzi Osman
OsmanPEKEL
PEKEL EKEV AKADEMİ
EKEV DERGİSİ
AKADEMİ DERGİSİ
konusudur.
Yine aynı piramitte ayrıştırıcıların
Yine aynı piramitte ayrıştırıcıların yeşil Yine yeşil Yine aynıaynı
piramittepiramitte ayrıştırıcıların
ayrıştırıcıların klorofi-
renkli tek hücreliler gibi gösterilmesi. klorofile sahip bir hücreliler gibi yeşil
renkli tek hücreliler gibi gösterilmesi. le sahip bir hücreliler gibi yeşil renkli ola-
renkli olarak gösterilmesi ayrıştırıcıların
rakbirgösterilmesi ayrıştırıcıların
hücreli üreticilerle aynıbir canlılar
hücreli
üreticilerle aynı canlılar oldukları
oldukları şeklinde kavram yanılgısı şeklinde
kavram yanılgısı oluşturabilir.
oluşturabilir.
Öneri: Ayrıştırıcıların
Öneri: Ayrıştırıcılarıngösteriminde
gösteriminde yeşil yeşil
renk kullanılmamalıdır.
renk kullanılmamalıdır.
Sayfa 176’daki “Ekoloji piramidinde Yandaki ifadelerden “piramidin tepesine
Sayfa 176’daki
beslenme “Ekoloji
ilişkisine piramidinde
bağlı olarak bes- vücut Yandaki
doğru ifadelerden
gidildikçe birey “piramidin
sayısı tepesine
azalır”
lenme ilişkisine
büyüklüğü genelde bağlı olarak
artar. Vücutvücut büyük- doğru
büyüklüğüne gidildikçe
ifadesi birey sayısı
doğrudur, ifade-
azalır”“vücut
ancak
lüğü genelde
ters orantılı artar.
olarakVücut büyüklüğüne
üreticiden ters si büyüklüğü”
tüketiciye doğrudur, ancak “vücut
ile ilgili büyüklüğü”
bu orantıyı kurmak ile
orantılı
doğru olarak üreticiden
gidildikçe azalır.” doğru ilgili
birey sayısıtüketiciye her bu orantıyı
zaman kurmak doğru her zaman doğru
sonuçlara
gidildikçe birey sayısı azalır.” sonuçlara götürmemektedir.
götürmemektedir. Örneğin Örneğin
bir karınca bir
birincilbirincil
karınca tüketici olduğu
tüketici gibi gibi
olduğu bir bir
yılanı
yı-
yiyerek dördüncül tüketici de
lanı yiyerek dördüncül tüketici de olabil-
olabilmektedir ve vücudu da oldukça
mektedir ve vücudu da oldukça küçüktür.
küçüktür.
Öneri:
Öneri:Hatalı
Hatalıifadenin çıkarılması
ifadenin ve “vü-
çıkarılması ve
cut“vücut
büyüklüğü” ile ilgili genellemelerden
büyüklüğü” ile ilgili
kaçınılması daha doğru
genellemelerden olacaktır.
kaçınılması daha doğru
olacaktır.
Sayfa 179’daki Fotosentez
Sayfa 179’daki Fotosentez başlığı altında Yandaki
başlığı altında Yandaki ifadede “bitkiler
ifadede de tıpkı hayvanlar
“bitkiler de tıpkı
“Bahçenizdeki
“Bahçenizdeki bir bitkiyi belirli aralıklarla hayvanlar gibi büyüyüp besine
bir bitkiyi belirli aralık- gibi büyüyüp gelişmek için gelişmekihtiyaç
için
larla sulayıp
sulayıp onunonun Güneş ışığı
Güneş ışığı görmesini besineifadesi
görmesini duyar” ihtiyaçhatalıdır
duyar”çünkü ifadesibitkiler bü-
hatalıdır
sağladığınızda bitkinin
sağladığınızda bitkinin büyüyüp geliştiğini yüyüp
büyüyüp geliştiğini çünkügelişmek
bitkiler için besine gelişmek
büyüyüp değil enerjiyeiçin
farkedersiniz.
fark edersiniz.Bitkiler
Bitkilerdede tıpkı
tıpkı hayvanlar
hayvanlar gibi (ATP’ye) ihtiyaçenerjiye
besine değil duyarlar. İhtiyaçları
(ATP’ye) olan
ihtiyaç
gibi büyüyüp
büyüyüp gelişmek gelişmek için ihtiyaç
için besine ihtiyaçO enerjiyi
besine duyar. ise ürettikleri
duyarlar. İhtiyaçları besinlerini
olan enerjiyi harcaya-
ise
duyar.bitkinin
hâlde O hâlde bitkinin
kendi kendi
besinini besinini üre-
üretebilmesi için rakürettikleri
üretirler.besinlerini
Kitaptakiharcayarak
ifade öğrencilerde
üretirler.
Güneş ışığına
tebilmesi için ve suyaışığına
Güneş gereksinim duyduğunu
ve suya gerek- kendi Kitaptaki
besininiifadeüretenöğrencilerde
bitkilerin de kendi sanki
söyleyebilir misiniz?”
sinim duyduğunu söyleyebilir misiniz?” besinini üreten bitkilerin
dışarıdan harici bir besin kaynağına de sankiihti-
dışarıdan harici bir besin kaynağına
yaçları olabileceği şeklinde bir yanılgıya
ihtiyaçları olabileceği şeklinde bir
yolyanılgıya
açabilir. Zaten bitkiler ürettikleri
yol açabilir. besini
Zaten bitkiler
ATP’ye çevirmeden kullanamamaktadırlar.
ürettikleri besini ATP’ye çevirmeden
Bukullanamamaktadırlar.
açıdan bitkiler öncelikle besinebitkiler
Bu açıdan değil
ATP’ye ihtiyaç duyar ve bu
öncelikle besine değil ATP’ye ihtiyaçATP’yi de be-
sinlerinin
duyar vebirbukısmını
ATP’yiharcayarak
de besinlerininüretirler.
bir
Bukısmını
bakımdanharcayarak
mevcut ifadenin aşağıdaki
üretirler. Bu
şekilde düzeltilmesi
bakımdan mevcutdaha yararlı olacaktır.
ifadenin aşağıdaki
şekilde düzeltilmesi daha yararlı
Öneri: “Bahçenizdeki bir bitkiyi belirli
olacaktır.
aralıklarla sulayıp onun güneş ışığı gör-
mesini sağladığınızda bitkinin büyüyüp
geliştiğini fark edersiniz. Bitkiler de tıpkı
hayvanlar gibi büyüme gelişme vb. olaylar
Öneri: “Bahçenizdeki bir bitkiyi belirli
aralıklarla sulayıp onun güneş ışığı 239
görmesini sağladığınızda bitkinin
büyüyüp geliştiğini fark edersiniz.
içinBitkiler
enerjiyedeihtiyaç duyarlar. gibi
tıpkı hayvanlar Bitkiler
büyümebu
gelişme vb. olaylar için enerjiye
enerjiyi fotosentez ile ürettikleri besininihtiyaç
bir duyarlar. Bitkiler bu üretirler.
kısmını harcayarak enerjiyi fotosentez
O hâlde
ile ürettikleri besinin
bitkinin kendi besinini üretebilmesibir kısmını
için
harcayarak üretirler. O hâlde bitkinin
güneş ışığına ve suya gereksinim duydu-
kendi besinini üretebilmesi için güneş
ğunu söyleyebilir
ışığına ve suya misiniz?”
gereksinim duyduğunu
Sayfa 179 “Fotosentez” başlığı altında Öneri: Yandakimisiniz?”
söyleyebilir ifadeler de “…Güneş ışı-
“O hâlde
Sayfa 179 bitkinin kendi besinini
“Fotosentez” üretebil-“Oğı…”
başlığı altında ifadelerinde
Öneri: Yandakigüneş kelimesi
ifadeler gezegen
de “…Güneş
mesi için
hâlde Güneş
bitkinin ışığına
kendi ve suya
besinini gereksinim
üretebilmesi içinanlamında
ışığı…” kullanılmadığından
ifadelerinde güneşyanikelimesiözel
Güneş ışığınasöyleyebilir
duyduğunu misiniz?”duyduğunuisim
ve suya gereksinim olmadığından
gezegen “güneş”
anlamında kelimesi küçük
kullanılmadığından
söyleyebilir misiniz?” yani özel isim olmadığından “güneş”
“Bitkilerin Güneş ışığı, su ve karbondiok- harfle yazılmalıdır (Örn: Dünyamızı aydın-
kelimesi
yıldızınküçük harfle yazılmalıdır
(Özel isim).(Örn:
sit kullanarak
“Bitkilerin kendi
Güneş besinlerini
ışığı, üretmesine latan
su ve karbondioksit
adı Güneş’tir.
Dünyamızı aydınlatan yıldızın adı
fotosentez adı
kullanarak verilir….Bitkilerin
kendi Güneş Gözlerimi
besinlerini üretmesine güneşe
Güneş’tir. (Özelçevirince
isim). baktım ki bu-
fotosentez adı verilir….Bitkilerin Güneş ışığı, Gözlerimi güneşe çevirinceisim).
ışığı, su ve karbondioksit kullanarak kendi lutlar güneşi kapatmışlar. (Cins baktım ki
besinlerini
su üretmesine fotosentez
ve karbondioksit kullanarakadı veri-
kendi bulutlar güneşi kapatmışlar. (Cins isim).
lir….”
besinlerini üretmesine fotosentez adı
verilir….”
Sayfa 181’de yer alan Etkinlik 1 deki “4. Öneri 1.Yandaki etkinlikte KOH çözelti-
Sayfa 181’de yer alan Etkinlik 1 deki “4. Öneri 1.Yandaki etkinlikte KOH çözeltisi
grup bitkilerden birinin yanı başına KOH si ancak kapalı bir ortamda karbondioksit
grup bitkilerden birinin yanı başına KOH ancak kapalı bir ortamda karbondioksit
çözeltisi koysun. Diğerinin yanına hiçbir tutucu olarak işe yarar. Sınıf, oda vb gibi
çözeltisi koysun. Diğerinin yanına hiçbir şey tutucu olarak işe yarar. Sınıf, oda vb gibi
şey koymasın.
koymasın. Her Her
iki iki bitkidiğer
bitki diğertüm şartlardışarıdan
tüm şart- hava hava
dışarıdan girişinin olduğu bir
girişinin ortamdabir
olduğu
lar bakımından aynı özellikte
bakımından aynı özellikte olsun.” olsun.” KOH konulan etkinliğin sonucu gerçekleş-
ortamda KOH konulan etkinliğin sonucu
meyecektir. Bu nedenle etkinliğin
gerçekleşmeyecektir. Bu bunedenle
kısmı
hatalıdır, düzeltilmelidir.
etkinliğin bu kısmı hatalıdır,
Öneri 2: Bu deneyin sonucuna ilişkin tah-
düzeltilmelidir.
minlerini almak üzere deneydeki bağımlı
ve Öneri
bağımsız 2: değişkenle
Bu deneyin sonucuna
ilgili ilişkin
sorular soru-
tahminlerini
labilir. almak üzere deneydeki
bağımlı ve bağımsız değişkenle ilgili
sorular sorulabilir.
Sayfa 181 ve 182’de yapılması istenen Sayfa 181’de yapılması istenen etkinlikle
etkinlikte yöneltilen soruların cevapları bulunması gereken cevapların aynı
verilmektedir. Örn. “Yaptığınız etkinlikte oda sayfada ve bir sonraki sayfada “Yaptığınız
sıcaklığında bulunan bitkinin soğuk etkinlikte oda sıcaklığında bulunan
ortamdakine göre daha fazla geliştiğini bitkinin soğuk ortamdakine göre daha
Sayfa 181 ve 182’de yapılması istenen Sayfa 181’de yapılması istenen etkinlikle
etkinlikte yöneltilen soruların cevapları bulunması gereken cevapların aynı sayfada
verilmektedir.
Sayfa 181 ve Örn. 182’de“Yaptığınız
yapılması istenen ve Sayfa
etkinlikte bir sonraki
181’desayfada “Yaptığınız
yapılması istenen etkinlik-
etkinlikle
oda sıcaklığında
etkinlikte bulunan
yöneltilen bitkinincevapları
soruların soğuk te oda sıcaklığında
bulunması bulunan
gereken bitkinin soğuk
cevapların aynı
ortamdakine Örn.
verilmektedir. göre “Yaptığınız
daha fazlaetkinlikte
geliştiğini
oda ortamdakine göre
sayfada ve bir dahasayfada
sonraki fazla geliştiğini
“Yaptığınız
gözlemlediniz. bulunan
sıcaklığında O hâlde sıcaklığın
bitkinin fotosen-
soğuk gözlemlediniz.
etkinlikte odaO hâlde sıcaklığın fotosen-
sıcaklığında bulunan
ortamdakine göre bir
tez hızını etkileyen daha fazla
faktör geliştiğini
olduğu çıka- tezbitkinin soğuk ortamdakine
hızını etkileyen bir faktör olduğugöre çıka-
daha
gözlemlediniz. O hâlde sıcaklığın fotosentez fazla geliştiğini gözlemlediniz.
rımını yapabilir misiniz?”Karbondioksitin rımını yapabilir misiniz?” “Karbondioksi- O hâlde
hızını etkileyen
yeterli olmadığı bir bir
faktör olduğufotosentez
ortamda çıkarımını tinsıcaklığın fotosentez
yeterli olmadığı hızını etkileyen
bir ortamda fotosentezbir
yapabilir misiniz?”Karbondioksitin yeterli faktör olduğu çıkarımını
yapılamaz. Yaptığınız etkinlikte KOH çö- yapılamaz. Yaptığınız etkinlikte KOH çö- yapabilir
olmadığı bir ortamda fotosentez yapılamaz. misiniz?” “Karbondioksitin yeterli
zeltisinin yanına konan bitkinin yeterince zeltisinin yanına konan bitkinin yeterince
Yaptığınız etkinlikte KOH çözeltisinin yanına olmadığı bir ortamda fotosentez
gelişememesinin nedeni KOH çözeltisinin gelişememesinin nedeni KOH çözeltisinin
konan bitkinin yeterince gelişememesinin yapılamaz. Yaptığınız etkinlikte KOH
karbondioksiti
nedeni KOH tutması nedeniyle
çözeltisinin bitkinin karbondioksiti
karbondioksiti çözeltisinin tutması
yanına nedeniyle
konan bitkinin
bitkinin
fotosentez
tutması yapamamasıdır….”
nedeniyle bitkinin şeklinde
fotosentez yeterince gelişememesinin şeklinde
fotosentez yapamamasıdır.” nedeni KOH su-
etkinlikte istenen soruların cevaplarına yer nulması
yapamamasıdır….” şeklinde etkinlikte istenen çözeltisinin öğrencilerin etkinliği
karbondioksiti yapmadan
tutması
verilmektedir.
soruların cevaplarına yer verilmektedir. cevaplara
nedeniylehazır olarak yani kopya
bitkinin çeke-
fotosentez
rekyapamamasıdır.”
erişmesine neden olduğundan etkinlik
şeklinde sunulması
amacına ulaşamamaktadır.
öğrencilerin etkinliği yapmadan cevaplara
hazır olarak yani kopya çekerek
erişmesine neden olduğundan etkinlik
amacına ulaşamamaktadır.
Sayfa 183’te Solunum ile ilgili olarak 183. sayfada Enerji Dönüşümleri ana baş-
Sayfa 183’te
“Resimde Solunumdalgıcın
gördüğünüz ile ilgili
tahminolarak
et- lığı183. sayfada
altında Enerji
yer alan Dönüşümleri
Solunum ana
alt başlığı al-
“Resimde gördüğünüz dalgıcın tahmin başlığı altında yer alan Solunum alt
tiğiniz gibi denizin derinliklerinde soluk tında sadece hücre içi solunumdan bah-
ettiğiniz gibi denizin derinliklerinde soluk alıp başlığı altında sadece hücre içi
alıp verebilmesi mümkün değildir. Dalgıç, sedilmesi gerekirken ilk paragrafta nefes
verebilmesi mümkün değildir. Dalgıç, solunumdan bahsedilmesi gerekirken
solunumu için
solunumu için gereken
gereken oksijen
oksijen ihtiyacını
ihtiyacını alıp
ilkverme olaraknefes
paragrafta adlandırılan
alıp vermesolunum-
olarak
sırtında
sırtında taşıdığı oksijen
taşıdığı tüpünden
oksijen sağla- dan bahsedilmiş ve solunumun
tüpünden adlandırılan solunumdan bahsedilmiş canlılarve
maktadır. Solunumun canlılar için önemi için önemi nedir diye sorulmuştur. İkinci
nedir? paragrafta ise hücre solunumundan bahse-
Canlılar hayatlarını devam ettirmek için dilerek nefes alıp verme ile hücre içi solu-
enerjiye gereksinim duyar. Bu enerji, be- num adeta birbirine karıştırılmıştır. "Ener-
sinlerden elde edilir. ATP olarak adlan- ji dönüşümleri" ana başlığı altında sadece
dırılan besinlerin hücre içinde parçalan- hücre içi solunuma değinilmesi gerekirken,
masıyla enerji elde edilmesine solunum nefes alıp verme şeklindeki solunumdan
adı verilir. Vücuda alınan besinler önce bahsedilmesi öğrencilerde nefes alıp ver-
sindirilerek kana geçebilecek hâle gelir. me ile hücre içi solunumu birbirine karıştı-
Sindirilen besinler solunum olayı ile par- rarak kavram yanılgısına düşmelerine yol
çalanır ve ATP elde edilir. ATP, yaşamsal açmaktadır. Hele hele, biyolojide hücre
faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için kulla- solunumu ile nefes alıp verme olaylarının
Türkçe’de aynı kelime olan “solunum” ile
Canlılar hayatlarını devam ettirmek için solunumundan bahsedilerek nefes alıp
enerjiye gereksinim duyar. Bu enerji, verme ile hücre içi solunum adeta
besinlerden elde edilir. ATP olarak birbirine karıştırılmıştır. "Enerji
adlandırılan besinlerin hücre içinde dönüşümleri" ana başlığı altında sadece
parçalanmasıyla enerji elde edilmesine hücre içi solunuma değinilmesi
solunum adı verilir. Vücuda alınan besinler gerekirken, nefes alıp verme şeklindeki
önce sindirilerek kana geçebilecek hâle gelir. solunumdan bahsedilmesi öğrencilerde 241
Sindirilen besinler solunum olayı ile nefes alıp verme ile hücre içi solunumu
parçalanır ve ATP elde edilir. ATP, yaşamsal birbirine karıştırarak kavram yanılgısına
faaliyetlerin
nılır. İşte bugerçekleştirilmesi
nedenle en basitiçin en adlandırılmasının
kullanılır.
canlıdan düşmelerine yol yaygın açmaktadır. bir kavram
Hele yanıl-
hele,
İşte bu nedenle en basit canlıdan en karmaşık biyolojide hücre solunumu
karmaşık yapılı canlıya kadar tüm canlılar gısına neden olduğu bilinmesine rağmen ile nefes alıp
yapılı canlıya kadar tüm canlılar solunum verme olaylarının Türkçe’de aynı kelime
solunum yapmak zorundadır” denilmekte- ve konu dolaşım sistemi, gaz değişimi vb.
yapmak zorundadır” denilmektedir. olan “solunum” ile adlandırılmasının
dir. olmamasına
yaygın birrağmen kavrambu yanılgısına
kısımda soluk alıp
neden
vermeye hangi gerekçe
olduğu bilinmesine rağmen ve konu ile değinildiği an-
laşılamamıştır.
dolaşım sistemi, gaz değişimi vb.
Ders kitaplarırağmen
olmamasına yazılırken öğrencilerde
bu kısımda soluk alıpen
vermeye hangi gerekçe
azından yaygın olarak karşılaşılan kavramile değinildiği
anlaşılamamıştır.
yanılgılarını giderici kavramsal değişim
Ders kitapları yazılırken öğrencilerde en
metinleri, çürütme metinleri vb. ilgili kı-
azından yaygın olarak karşılaşılan kavram
sımlara eklenmelidir.
yanılgılarını giderici kavramsal değişim
Öneri: Solunum
metinleri, çürütme başlığı altındaki
metinleri vb.konu ile
ilgili
ilişkisi olmayan
kısımlara ve öğrencilerde kavram
eklenmelidir.
yanılgısına
Öneri: Solunumneden başlığı
olabilecek ilk konu
altındaki paragrafile
ilişkisi olmayan
silinerek gaz değişimi ve öğrencilerde kavram
ve hücre solunumu-
yanılgısına neden olabilecek ilk paragraf
nun ayrı süreçler olduğunu ortaya koyan
silinerek gaz değişimi ve hücre
birsolunumunun
kavramsal değişim ayrı
metni eklenmelidir.
süreçlerDERGİSİolduğunu
22 / Dr. Feyzi Osman PEKEL EKEV AKADEMİ
Sayfa 183’te Solunum ile ilgili görsel. 183. sayfada
ortaya koyan Solunum
bir kavramsal alt başlığı
değişim altında
metni
hücre solunumunu açıklamak için yazı-
eklenmelidir.
olduğunu gözden kaçırmış olduklarını
Sayfa 183’te Solunum ile ilgili görsel. lan metinle
183. sayfada çelişkili
düşündürmektedir. Solunum ilk paragrafa
alt başlığı ilaveten
altında
22 / Dr. Feyzi Osman PEKEL hücre solunumunu ile
EKEV açıklamak
yerleştirilen su altında solunum yapamadı-
Öneri: Konu ilişkisi
AKADEMİ için
olmayan yazılan
DERGİSİ ve
metinle çelişkili
öğrencilerde kavram ilk yanılgısına
paragrafa ilaveten
neden
ğı için oksijen tüpü aracılığı ile nefes alıp
yerleştirilen
olabilecek bugözden
olduğunu“dalgıç” su silinmelidir.
görsel altında olduklarını
kaçırmış solunum
verebilen
yapamadığı görseli
için oksijen hemaracılığı
tüpü kitabın ileya-
düşündürmektedir.
zarlarının hem de kitabı inceleyerek onay-
nefes alıp verebilen “dalgıç”
Öneri: Konu ile ilişkisi olmayan ve görseli hem
layan panelyazarlarının
kitabın üyelerinin hücre solunumu ve
öğrencilerde kavram hem de kitabı
yanılgısına neden
nefes alıp
inceleyerekvermenin
onaylayanher ikisinin
olabilecek bu görsel silinmelidir. panel de ayrı
üyelerinin fiz-
yolojik
hücre olaylar
solunumu olduğunu
ve nefesgözden kaçırmış
alıp vermenin
olduklarını düşündürmektedir.
her ikisinin de ayrı fizyolojik olaylar
Sayfa 183 Yandaki ifadenin muhtemelen bir yazım
Öneri: Konu ile ilişkisi olmayan ve öğren-
yanlışı olabileceği değerlendirilmiştir.
cilerde kavram yanılgısına neden olabile-
Çünkü besinler hiçbir bilimsel kaynakta
cek bu görsel
“ATP” silinmelidir.
olarak adlandırılmadığı gibi
Sayfa
Sayfa 183183 Yandaki
literatürdeifadenin
Yandaki ifadenin veya
öğrenci muhtemelen bir
bir yazım
öğretmenlere
muhtemelen ait
yazım
bu
yanlışışekilde bir
olabileceği kavram yanılgısına
değerlendirilmiştir.
yanlışı olabileceği değerlendirilmiştir. da
rastlanmamıştır.
Öneri: Kitaptaki bu ifade ivedilikle
“ATP”
“ATP”olarak olarakadlandırılmadığı
adlandırılmadığı gibi lite-
gibi
düzeltilmelidir.
Sayfa 183’te “Canlılar hayatlarını devam Yandaki metinde bulunan cümleler birbu
ratürde öğrenci veya öğretmenlere ait
literatürde öğrenci veya öğretmenlere ait
ettirmek için enerjiye gereksinim duyar. Bu anlam şekilde bir
bu şekilde kavram yanılgısına
bir kavram
bütünlüğü da
yanılgısınarastlan-
içerisinde
da
rastlanmamıştır.
mamıştır.
enerji, besinlerden elde edilir. ATP olarak sıralanmamıştır. Bu da öğrenenlerin metni
Öneri: Kitaptaki bu ifade ivedilikle
adlandırılan besinlerin hücre içinde Öneri:
doğru, Kitaptaki
anlamlı bubir ifadebütün
ivedilikle düzel-
halinde
parçalanmasıyla enerji elde edilmesine tilmelidir. düzeltilmelidir.
anlamalarına engel olmaktadır.
Sayfa
solunum 183’te “Canlılar
adı verilir. hayatlarını
Vücuda devam Öneri:
alınan besinler Yandaki Bu metinde bulunan
nedenle ilgili metincümleler
aşağıdakibir
ettirmek için enerjiye gereksinim duyar. Bu anlam
önce sindirilerek kana geçebilecek hâle gelir. gibi verilebilir: bütünlüğü içerisinde
enerji, besinlerden elde edilir. ATP olarak sıralanmamıştır.
Sindirilen besinler solunum olayı ile “Canlılar hayatlarını devam ettirmek için Bu da öğrenenlerin metni
adlandırılan
parçalanır ve ATP besinlerin
elde edilir. hücre içinde enerjiye
ATP, yaşamsal doğru, gereksinim
anlamlı duyar. bir Vücuda
bütün alınan halinde
parçalanmasıyla enerji elde
faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için edilmesine anlamalarına
kullanılır. besinlerden engelelde
enerji olmaktadır.
edilebilmesi için
solunum adı verilir. Vücuda alınan besinler Öneri:
İşte bu nedenle en basit canlıdan en karmaşık önce sindirilerek kanaBu nedenle ilgili metin aşağıdaki
geçebilecek hâle
önce sindirilerek kana geçebilecek hâle gelir. gibi verilebilir:
Sayfa 183’te “Canlılar hayatlarını devam Yandaki metinde bulunan cümleler bir an-
ettirmek için enerjiye gereksinim duyar. Bu lam bütünlüğü içerisinde sıralanmamıştır.
enerji, besinlerden elde edilir. ATP olarak Bu da öğrenenlerin metni doğru, anlamlı
adlandırılan besinlerin hücre içinde parça- bir bütün halinde anlamalarına engel ol-
lanmasıyla enerji elde edilmesine solunum maktadır.
adı verilir. Vücuda alınan besinler önce Öneri: Bu nedenle ilgili metin aşağıdaki
sindirilerek kana geçebilecek hâle gelir. gibi verilebilir:
Sindirilen besinler solunum olayı ile par-
“Canlılar hayatlarını devam ettirmek için
çalanır ve ATP elde edilir. ATP, yaşamsal
enerjiye gereksinim duyar. Vücuda alınan
faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için kulla-
besinlerden enerji elde edilebilmesi için
nılır. İşte bu nedenle en basit canlıdan en
önce sindirilerek kana geçebilecek hâle
karmaşık yapılı canlıya kadar tüm canlılar
gelmelidirler. Kandaki besinlerin hücre
solunum yapmak zorundadır.”
içine alınarak parçalanması sonucunda
enerji elde edilmesine solunum adı veri-
lir. Sindirilen besinlerde depolanmış enerji
solunum olayı ile açığa çıkarılarak hemen
ATP şekline dönüştürülür. Enerji taşıyan
bir molekül olan ATP’nin taşıdığı enerji
ise, enerji gerektiren diğer yaşamsal faa-
liyetler sırasında harcanır. İşte bu nedenle
en basit yapılı canlıdan en karmaşık yapılı
canlıya kadar tüm canlılar solunum denilen
olay ile hücre içerisine aldığı besinlerden
enerji elde etmek ve bunu kullanmak zo-
rundadırlar. Bitkiler gündüz fotosentez ve
solunumu birlikte yaparken geceleri sade-
ce solunum yapar.”
Öneri: Bu kısımda kavram yanılgılarının
engellenmesi için hücresel solunum ve
akciğer solunumunun benzerlik ve farklı-
lıklarını vurgulayan bir kavramsal değişim
metnine yer verilmelidir.
Sayfa 187 “Bitkiler kökleri ile topraktan su Yandaki metnin öğrencilerce daha kolay
alır. Hayvanlar ise doğrudan suyu alarak kavranabilmesi için aşağıdaki şekilde dü-
ya da bitkileri tüketerek su ihtiyacını kar- zeltilmesinin faydalı olacağı değerlendiril-
şılayabilir.” mektedir.
Öneri: “bitkiler suyu topraktan kökleriyle
alırken hayvanlar ise suyu genellikle içe-
rek veya bitkileri yiyerek su ihtiyacını kar-
şılarlar.”
değişim metnine yer verilmelidir.
Öneri: Bu kısımda kavram yanılgılarının
Sayfa 187 “Bitkiler kökleri ile topraktan su Yandaki metnin öğrencilerce daha kolay
engellenmesi için hücresel solunum ve
alır. Hayvanlar ise doğrudan suyu alarak ya kavranabilmesi için aşağıdaki şekilde
akciğer solunumunun benzerlik ve
da bitkileri tüketerek su ihtiyacını düzeltilmesinin faydalı olacağı
farklılıklarını vurgulayan bir kavramsal
karşılayabilir.” değerlendirilmektedir.
değişim metnine yer verilmelidir.
Öneri: “bitkiler suyu topraktan kökleriyle
Sayfa 187 “Bitkiler kökleri ile topraktan
8. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABININ EĞİTSEL, su Yandaki
GÖRSEL,metnin öğrencilerce daha kolay
alırken hayvanlar ise suyu genellikle 243
alır.ve
DİL Hayvanlar
ANLATIM iseYÖNÜNDEN
doğrudan suyu alarak ya kavranabilmesi için aşağıdaki şekilde
İNCELENMESİ içerek veya bitkileri yiyerek su ihtiyacını
da bitkileri tüketerek su ihtiyacını düzeltilmesinin faydalı olacağı
karşılarlar.”
karşılayabilir.” değerlendirilmektedir.
Sayfa
Sayfa 188 “Soluk almaalma olayıyla
olayıyla bitki
bitkiveve Yandaki
Yandaki ifadede tam bir yanılgı-
kavram
188 “Soluk Öneri: ifadede
“bitkilertam suyubir kavram
topraktan kökleriyle
hayvan vücuduna giren oksijen, soluk verme yanılgısı mevcuttur. Çünkü Glikoz
hayvan vücuduna giren oksijen, soluk ver- sı alırken mevcuttur. Çünkü Glikoz
hayvanlar ise suyu molekülünün
genellikle
sırasında karbondioksitin (CO2) yapısına molekülünün yapısına katılan atomların
me sırasında karbondioksitin (CO2) yapı- yapısına katılan
içerek veya atomların
bitkileri yiyerek radyoaktif izo-
su ihtiyacını
katılarak havaya karışır.” radyoaktif izotopları kullanılarak solunum
sına katılarak havaya karışır.” topları kullanılarak
karşılarlar.” solunum
son ürünleri izlenmiştir. İzotop atom son ürünleri
Sayfa 188 “Soluk alma olayıyla bitki ve izlenmiştir. Yandaki İzotop
izleme yöntemiatom ile izleme
yapılanyöntemi ile
ifadede tam bir kavram
araştırma
hayvan vücuduna giren oksijen, soluk verme yapılan araştırma
yanılgısı sonucunda;
mevcuttur.
sonucunda; havadan alınan oksijenin havadan
Çünkü alı-
Glikoz
sırasında karbondioksitin (CO2) yapısına nan molekülünün
oksijenin yapısınayapısına,
suyun katılan atomların
glikozun
suyun yapısına, glikozun hidrojenlerinin
katılarak havaya karışır.” radyoaktif
hidrojenlerinin izotopları
suyun kullanılarak
yapısına,karbon solunum
glikozun
suyun yapısına, glikozun ve
son ürünleri izlenmiştir. İzotop atom
karbon ve oksijenlerinin
oksijenlerinin ise karbon ise karbon di-
dioksitin
izleme yöntemi ile yapılan araştırma
oksitin yapısına
yapısına
sonucunda; katıldığıtespit
katıldığı
havadan tespit edilmiştir.
alınan
edilmiştir.
oksijenin
Dolayısıyla
Dolayısıylayandaki ifade
yandaki bilimsel temel-
ifade bilimsel
suyun yapısına, glikozun hidrojenlerinin
densuyun yapısına, glikozun karbon aci-
yoksun
temelden bir kavram
yoksun biryanılgısı
kavram olup yanılgısı
ve
olup acilen düzeltilmelidir.
lenoksijenlerinin
düzeltilmelidir. ise karbon dioksitin
Sayfa 188 Bunları biliyor musunuz? Yandaki ifadenin daha kolay anlaşılması
Sayfa 188 Bunları biliyor%30’unu
musunuz?bitkiler, Yandakiyapısına katıldığı
ifadenin tespit anlaşılması
daha değiştirilmesi
kolay edilmiştir.
“Atmosferdeki oksijenin için aşağıdaki şekilde daha
Dolayısıyla yandaki ifade bilimsel
“Atmosferdeki
kalan oksijenin
%70’lik kısmını diğer%30’unu üretir.” için
üreticilerbitkiler, aşağıdaki
faydalı şekilde değiştirilmesi daha
olacaktır:
temelden yoksun bir kavram yanılgısı
kalan %70’lik kısmını diğer üreticiler üre- faydalı Öneri: olacaktır:
“Atmosferdeki oksijenin yaklaşık
olup acilen düzeltilmelidir.
%30’unu
Öneri: karasal ortamdaki bitkiler,
“Atmosferdeki kalan
tir.” 188 Bunları biliyor musunuz?
Sayfa Yandaki ifadenin dahaoksijenin yaklaşık
kolay anlaşılması
%70’lik kısmını ise sucul ortamdaki
“Atmosferdeki oksijenin %30’unu bitkiler, %30’unu karasalşekilde
için aşağıdaki ortamdaki bitkiler, kalan
değiştirilmesi daha
bitkisel organizmalar üretir.”
kalan %70’lik kısmını diğer üreticiler üretir.” %70’lik faydalıkısmını
olacaktır: ise sucul ortamdaki bitki-
Sayfa 189 “Besin üretimi sırasında bitkilerin Öneri: Yandaki“Atmosferdeki
ifade bilimseloksijenin olarak yaklaşık
hatalıdır
sel organizmalar üretir.”
vücudunda olan karbon, besin zinciri %30’unu çünkü karbon besin üretimi
karasal ortamdaki bitkiler, kalan sırasında
sayesinde tüketicilerin vücuduna geçer”. bitkilerin kısmını
%70’lik vücudunda ise sucul değildir. Besin
ortamdaki
üretimi sırasında bitkilerin vücuduna
Sayfa 189 “Besin üretimi sırasında bitki- Yandaki bitkiselifade bilimsel olarak
organizmalar üretir.”hatalıdır çün-
lerin
Sayfa vücudunda
189 “Besin olan karbon,
üretimi
24 / Dr. Feyzi Osman PEKEL besin
sırasında zinciri
bitkilerin kü karbon
Yandaki besin
ifadeüretimi
bilimsel sırasında
EKEV AKADEMİ
olarak bitkilerin
hatalıdır
DERGİSİ
sayesinde tüketicilerin
vücudunda olan karbon, vücuduna geçer”.
besin zinciri vücudunda
çünkü karbon değildir. Besinüretimi
besin üretimisırasında
sırasın-
24 / Dr. Feyzi
sayesinde Osman PEKEL
tüketicilerin vücuduna geçer”. dabitkilerin
bitkilerin EKEV AKADEMİ
vücudunda
vücuduna katılır. DERGİSİ
değildir.
Bu Besin
nedenle
katılır. Bu
üretimi nedenlebitkilerin
sırasında ifade aşağıdakivücudunaşekilde
ifadedüzeltilmelidir.
aşağıdaki şekilde düzeltilmelidir.
katılır. Bu nedenle ifade aşağıdaki şekilde
Öneri:
Öneri:“Fotosentez
“Fotosentez
düzeltilmelidir. sonucunda
sonucunda bitkilerin
bitkilerin
vücuduna
vücuduna katılan karbon,
katılan besin
karbon,
Öneri: “Fotosentez sonucunda bitkilerin zinciri
besin sa-
zinciri
yesinde
vücudunatüketicilerin
sayesinde katılan vücuduna
tüketicilerin
karbon, geçer”.zinciri
vücuduna
besin geçer”.
Sayfa 189 “Soluk alırken kullandığımız sayesinde Yandakitüketicilerin
ifadenin daha vücuduna anlaşılır
geçer”.olması
Sayfa 189
oksijen gazı,“Soluk
havanın alırken
sadecekullandığımız
%21’ine yakınYandaki ifadenin
açısından daha anlaşılır
aşağıdaki olması açı-
Sayfa 189 “Soluk alırken kullandığımız Yandaki ifadenin dahaşekilde düzeltilmesi
anlaşılır olması
oksijen
bir gazı, havanın
kısmını oluşturur.sadece %21’ine ya- sından
Havanın aşağıdaki şekilde düzeltilmesi ol-
oksijen gazı, havanın sadece %21’ineyaklaşık oldukça
yakın açısından yararlıdır.
aşağıdaki şekilde düzeltilmesi
kın bir
%78’ini
bir kısmını oluşturur.
azot gazı
kısmını Havanın
(N) oluşturur”.
oluşturur. yaklaşık
Havanın yaklaşık oldukçadukça yararlıdır.
Öneri:yararlıdır.
“Soluk alırken kullandığımız
%78’iniazot
%78’ini azotgazı
gazı(N)
(N)oluşturur”.
oluşturur”. Öneri: “Soluk
havanın
Öneri: alırkenalırken
%21’ine
“Soluk kullandığımız bir hava-
yakınkullandığımız kısmını
nınhavanın
%21’ine yakın
gazı, bir
oksijen %21’ine kısmını
yaklaşık
yakın%78’inioksijen gazı,azot
ise
bir kısmını
yaklaşık %78’ini
gazı (N)
oksijen ise azot %78’ini
oluşturur”.
gazı, yaklaşık gazı (N) ise oluştu-
azot
Sayfa 190’da “Azot Döngüsü” başlıklı görsel.rur”. gazı (N) oluşturur”.
Yandaki görsel bilimsel olarak hatalıdır.
Sayfa 190’da “Azot Döngüsü” başlıklı görsel. Yandaki Çünkü görsel bilimsel olarak
190. sayfadaki metindehatalıdır.
“Bazı
Çünkü
bakteriler190. ise sayfadaki
topraktaki metindefazla “Bazı
azotun
bakteriler
havaya ise topraktaki
tekrar fazla azotun
aktarımını sağlar”
havaya
denilmesine tekrarrağmen aktarımını
aynı sayfadaki sağlar”Azot
denilmesine
Döngüsü başlıklı rağmengörselde “azotu Azot
aynı sayfadaki havaya
Döngüsü
aktaran başlıklı
bakteriler” görselde
toprakta “azotu havaya
değil havada
aktaran bakteriler” toprakta
asılı gibi gösterilmiş. İlgili görsel değil havada
mevcut
asılı gibi kavram
haliyle gösterilmiş. İlgili görsel
yanılgılarına yol mevcut
açabilir.
haliyle
Öneri: kavram
Azotu yanılgılarına
havaya, bitkiye yol açabilir.
aktaran
Öneri: Azotu havaya, bitkiye aktaran
sayesinde
Öneri: tüketicilerin
“Fotosentez vücuduna
sonucunda geçer”.
bitkilerin
Sayfa 189 “Soluk alırken kullandığımız vücuduna
Yandaki ifadenin katılan karbon, besin zinciri
daha anlaşılır olması
oksijen gazı, havanın sadece %21’ine yakın sayesinde
açısındantüketicilerin
aşağıdaki şekilde vücudunadüzeltilmesi
geçer”.
Sayfakısmını
bir 189 “Soluk alırken
oluşturur. kullandığımız
Havanın yaklaşık Yandaki ifadenin daha anlaşılır olması
oldukça yararlıdır.
oksijen azot
%78’ini gazı, gazı
havanın sadece %21’ine yakın
(N) oluşturur”. açısından
Öneri: “Soluk aşağıdaki alırken şekilde kullandığımız
düzeltilmesi
bir kısmını oluşturur. Havanın yaklaşık oldukça
havanınyararlıdır.
%21’ine yakın bir kısmını
244 / Dr. azot
%78’ini Feyzigazı
Osman
(N) PEKEL
oluşturur”. Öneri: EKEV AKADEMİ DERGİSİ
oksijen “Soluk
gazı, yaklaşık alırken kullandığımız
%78’ini ise azot
havanın %21’ine yakın bir kısmını
gazı (N) oluşturur”.
Sayfa 190’da “Azot Döngüsü” başlıklı görsel. oksijen Yandakigazı, görsel yaklaşık
bilimsel %78’ini
olarakise azot
hatalıdır.
Sayfa 190’da “Azot Döngüsü” başlıklı Yandaki gazı (N) görsel
oluşturur”.bilimsel
Çünkü 190. sayfadaki metinde “Bazı olarak hatalıdır.
190’da “Azot Döngüsü” başlıklı görsel. Çünkü
görsel.
Sayfa Yandaki190.görsel
bakteriler sayfadaki
ise bilimsel metinde “Bazı
topraktaki olarak bak-
hatalıdır.
fazla azotun
teriler
Çünkü ise topraktaki
190. sayfadaki
havaya tekrar aktarımını sağlar” fazla azotun
metinde havaya
“Bazı
tekrar aktarımını
bakteriler
denilmesine sağlar”
iserağmen
topraktaki denilmesine
aynı fazla azotun
sayfadaki rağ-
Azot
men aynı sayfadaki
havaya
Döngüsü başlıklıAzot
tekrar Döngüsü
aktarımını
görselde “azotubaşlıklı
sağlar”
havaya
görselde “azotu
denilmesine
aktaran havayaaynı
rağmen
bakteriler” aktaran bakteriler”
sayfadaki
toprakta Azot
değil havada
toprakta
Döngüsü değilgösterilmiş.
asılı gibi havada asılıİlgili
başlıklı görselde gibi görsel
gösterilmiş.
“azotu havaya
mevcut
aktaran
İlgili görsel
haliyle bakteriler”
mevcut
kavram haliyle
toprakta
yanılgılarına kavram
değil yanıl-
havada
yol açabilir.
asılı gibi
gılarına yol gösterilmiş.
açabilir.havaya, İlgili görsel mevcut
Öneri: Azotu bitkiye aktaran
haliyle kavram yanılgılarına yol açabilir.
Öneri: Azotu
bakterilerin havaya,
farklıbitkiye
Öneri: Azotu havaya, bitkiye aktaran
renklerde bak-
küçük
aktaran
terilerin farklı
yuvarlağımsı renklerde
bakterilerin farklı renklerde küçük
farklı küçük yuvarla-
renklerde,
ğımsı farklı renklerde,
ayrıştırıcıların
yuvarlağımsı ayrıştırıcıların
ise yuvarlağımsı
farklı ise
ipliksi
renklerde,
yuvarlağımsı
farklı ipliksi
renklerde
ayrıştırıcıların ise farklı renklerde ipliksi
bitkilerin
yuvarlağımsı bitki-
kökleri
lerinaltındaki
farklı toprak toprak
köklerirenklerde
altındaki alanında gösterilmesi
alanında
bitkilerin gös-
kökleri
daha
terilmesi kolay
altındakidaha kavranması
kolayalanında
toprak kavranması ve ve kavram
kav-
gösterilmesi
ram yanılgılarının
yanılgılarının
daha kolay kavranması önlenmesi bakımından
önlenmesi vebakımından
kavram
yararlı olacaktır.
yararlı olacaktır.
yanılgılarının önlenmesi bakımından
Sayfa 190’da “Bir çiftçi toprağa neden gübre yararlı Yandaki ifade Türkçe anlatım
Sayfa 190’da “Bir çiftçi toprağa neden Yandaki olacaktır. ifade Türkçe anlatım bakımın-
döker?”
Sayfa 190’da “Bir çiftçi toprağa neden gübre bakımından ifade
Yandaki hatalıdır.Türkçe Çünkü dilimizde
anlatım
gübre döker?” dan“Gübre
hatalıdır. Çünkü şeklinde
dökmek” dilimizdebir“Gübrekavram,
döker?” bakımından
dökmek” şeklinde hatalıdır.
bir Çünkü deyim
kavram, dilimizdeya
deyim ya da anlatım biçimi yoktur.
da“Gübre
anlatım dökmek” şeklinde bir kavram,
biçimi
“Gübreyavermek yoktur. “Gübre
veya gübrelemek” vermek hem
deyim da anlatım biçimi yoktur.
veya gübrelemek”
anlaşılırlık hem hemde anlaşılırlık
dil ve hem de
anlatım
“Gübre vermek veya gübrelemek” hem
dil ve anlatım açısından
açısından daha daha uygundur. Bu
anlaşılırlık hem uygundur.
de dil veBu anlatım nedenle
nedenle
ifade ifade
aşağıdakiaşağıdakişekilde
açısından daha uygundur. Bu nedenle şekilde düzeltilme-
düzeltilmelidir:
lidir:
Öneri:
ifade “Bir çiftçi
aşağıdaki şekildetoprağa neden gübre
düzeltilmelidir:
Öneri:
verir?”
Öneri: “Bir“Birçiftçi toprağa
çiftçi toprağaneden gübregübre
neden ve-
Sayfa 190’da “Benzer şekilde azotrir?” verir?”
Yandaki ifade bilimsel temelden yoksun
döngüsündeki
Sayfa bir
“Benzer
190’da“Benzer
Sayfa 190’da aksaklık,
şekildeşekilde
azot döngü-ölüYandaki
azot olup ifade
Yandaki kavram
ifadebilimsel yanılgısı
bilimsel temelden
temelden içermektedir.
yoksun
yoksun
döngüsündeki bir aksaklık, ölü olupolup kavram yanılgısı
kavram yanılgısı içermektedir. Çünkü içermektedir.
sündeki bir aksaklık, ölü organizmaların
toprağa karışmasını engelleyebilir. Bu du- azot döngüsü aksasa bile ayrıştırıcı canlı-
organizmaların toprağa karışmasını Çünkü azot döngüsü aksasa bile ayrıştırıcı
rumda Dünya âdeta bir çöp yığınına dö- ların faaliyeti devam ettiği sürece canlılara
engelleyebilir. Bu durumda Dünya âdeta bir canlıların faaliyeti devam ettiği sürece
ner”.
çöp yığınına döner”.
aitcanlılara
atıklar ayrıştırıcılar
ait
tarafından
atıklar
parçala-
ayrıştırıcılar
nacağı için çöp yığınları
tarafından parçalanacağı için çöp yığınlarıoluşmayacaktır.
Azot döngüsü aksarsa
oluşmayacaktır. Azot bitkisel
döngüsü üretim
aksarsadu-
racağından
bitkisel üretimcanlılık duracağından
devam etmez, canlılık çöp yı-
ğınlarının
devam etmez, oluşması çöpise ayrıştırıcı canlıların
yığınlarının oluşması
faaliyetini
ise ayrıştırıcıyapmaması veya yapamaması
canlıların faaliyetini
halinde
yapmaması gerçekleşebilir.
veya yapamaması Dolayısıylahalinde
bu ifa-
degerçekleşebilir.
aşağıdaki gibi düzeltilebilir:
Dolayısıyla bu ifade
aşağıdaki gibi düzeltilebilir:
Öneri:“Azot döngüsünde gerçekleşecek
Öneri:“Azot döngüsünde gerçekleşecek
bir aksaklık bitkisel üretimi de aksataca-
bir aksaklık bitkisel üretimi de
ğından canlılık uzun
aksatacağından süre uzun
canlılık devam edemez”
süre devam
edemez”
Sayfa 191' de “Ozon tabakasının görevi Yandaki ifade hatalıdır. Çünkü Ozon
Güneş’ten gelen yararlı ışınların yeryüzüne tabakası olmasaydı güneşin zararlı
inmesini, zararlı ışınların ise tutulmasını ışınlarının yanı sıra faydalı ışınları da
sağlamaktır.” dünyamıza ulaşırdı. Eğer ozon tabakası
bitkisel üretim
bitkisel üretim duracağından
duracağından canlılık canlılık
devam etmez,
devam etmez, çöp çöp yığınlarının
yığınlarınınoluşması oluşması
ise ayrıştırıcı
ise ayrıştırıcı canlıların
canlıların faaliyetini
faaliyetini
yapmaması veya
yapmaması veya yapamaması
yapamaması halinde halinde
gerçekleşebilir. Dolayısıyla
gerçekleşebilir. Dolayısıyla bubu ifade ifade
aşağıdakigibi
aşağıdaki gibidüzeltilebilir:
düzeltilebilir:
8. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABININ EĞİTSEL, GÖRSEL, döngüsünde gerçekleşecek
Öneri:“Azot
Öneri:“Azot döngüsünde gerçekleşecek 245
DİL ve ANLATIM YÖNÜNDEN İNCELENMESİ bir
bir aksaklık
aksaklık bitkisel bitkisel üretimi üretimi dede
aksatacağından
aksatacağından canlılıkcanlılıkuzun uzunsüre süredevam
devam
edemez”
Sayfa 191' de “Ozon tabakasının görevi Yandaki ifade hatalıdır. Çünkü Ozon taba-
edemez”
Sayfa
Güneş’ten
Sayfa 191'gelen
191' dede “Ozon
yararlı tabakasının
“Ozon ışınların
tabakasının görevi kası
yeryüzüne
görevi Yandaki
olmasaydı
Yandaki ifade
ifade hatalıdır.
güneşin zararlı
hatalıdır. Çünkü Ozon
ışınlarının
Çünkü Ozon
Güneş’ten gelen yararlı ışınların yeryüzüne tabakası olmasaydı
inmesini, zararlı ışınların ise tutulmasını yanı sıra faydalı ışınları da dünyamıza
Güneş’ten gelen yararlı ışınların yeryüzüne tabakası olmasaydı güneşin
güneşin zararlı
zararlı
inmesini, zararlı
inmesini, zararlı ışınların
ışınların iseise tutulmasını
tutulmasını ışınlarının
ışınlarının yanı sıra faydalı ışınları
ışınlarıdada
sağlamaktır.” ulaşırdı. Eğer yanıozon sıratabakasıfaydalı olmadığında
sağlamaktır.”
sağlamaktır.” dünyamıza
dünyamıza ulaşırdı. Eğer ozon tabakası
güneşin faydalıulaşırdı.
olmadığında ışınları
güneşin
Eğer ozon
dünyaya
faydalı
tabakası
ulaşama-
ışınları
olmadığında
saydı ancak ulaşamasaydıgüneşin
o zaman ozon tabakasına faydalı ışınları
böy-
dünyaya
dünyaya ulaşamasaydı ancak
ancak o o zaman
zaman
le ozon
bir görev atfedilebilirdi.
tabakasına böyle Demek bir ki ozon
görev
ozon
tabakasının tabakasına
görevi sadece böyle zararlı bir görev
ışınları
atfedilebilirdi. Demek ki ozon tabakasının
atfedilebilirdi. Demek ki ozon tabakasının
filtre ederek
görevi sadecedünyaya
zararlıulaşmasını
ışınları filtre engelle-
ederek
görevi sadece zararlı ışınları filtre ederek
mektir.
dünyaya Faydalı ışınların dünyaya
ulaşmasını ulaş-
engellemektir.
dünyaya ulaşmasını engellemektir.
masını
Faydalısağlamak
ışınların şeklinde
dünyaya bir görevi
ulaşmasını söz
Faydalı ışınların dünyaya ulaşmasını
konusu
sağlamakdeğildir.
sağlamak
şeklindeİfade
şeklinde aşağıdaki
bir görevi
bir görevi şekilde söz
söz
konusu değildir.
düzeltilmelidir. İfade aşağıdaki şekilde
konusu değildir.
düzeltilmelidir. İfade aşağıdaki şekilde
Öneri: Ozon Ozontabakasının
düzeltilmelidir.
Öneri: görevi Güneş’ten
tabakasının görevi
gelen zararlı ışınları
Öneri:
Güneş’ten süzerek
Ozon zararlı
gelen dünyayasüzerek
tabakasının
ışınları ulaş-
görevi
masını
dünyayaengellemektir.
Güneş’ten gelen zararlı
ulaşmasını ışınları süzerek
engellemektir.
Sayfa 191’de
Sayfa 191’de “Atmosferin
“Atmosferin bileşiminde
bileşiminde sera dünyaya
sera Yandaki
Yandaki ulaşmasını
ifade
ifadetam engellemektir.
tambirbir kavram
kavram yanılgısı
yanılgısı
Sayfa 191’de
gazları adı
gazları “Atmosferin
adı verilen
verilen su
subuharı, bileşiminde sera Yandaki
karbondioksit, içermektedir
buharı,karbondioksit, ifade
içermektedirçünkü tam
çünküozon bir kavram
ozon bir
bir sera
sera yanılgısı
gazı
gazı
gazları
metan, adı
metan, ozon verilen
ozongibi su
gibiçeşitlibuharı,
çeşitligazlar karbondioksit,
gazlarbulunur.”
bulunur.” içermektedir
değildir.
değildir. Ozon Ozon çünkü
tabakasının ozon
tabakasının bir
incelmesi sera veya
incelmesi gazı
metan, ozon gibi çeşitli gazlar bulunur.” değildir.
veya Ozon
kalınlaşması tabakasının
ile küresel
kalınlaşması ile küresel ısınma veya sera ısınmaincelmesi
veya
veyaetkisi
sera kalınlaşması
arasında ile küreselbir
doğrudan ısınma
bağlantıveya
etkisi arasında doğrudan bir bağlantı bu-
sera etkisi arasında doğrudan
bulunmamaktadır. Yukarıdaki bir bağlantı
ifade
lunmamaktadır. Yukarıdaki ifade öğrenci-
öğrencilerde,
bulunmamaktadır. bazı öğretmenlerde
Yukarıdakive bazı ifade
lerde, bazı insanların
yetişkin öğretmenlerde ve bazı yetişkin
öğrencilerde, bazı sahip olduğu
öğretmenlerde tipik
ve bir
bazı
insanların
kavram sahip
yetişkinyanılgısı olduğu
insanların örneğidir.
sahiptipik bir kavram
olduğu tipik bir
yanılgısı
kavramörneğidir.
Öneri: Atmosferin
yanılgısı bileşiminde sera
örneğidir.
Öneri:
gazları
Öneri: Atmosferin
adı
Atmosferin bileşiminde
verilen su serabuharı,
bileşiminde gaz-sera
larıgazları
adı verilen adısu buharı,
verilen karbondioksit,
su buharı,
metan gibimetan
karbondioksit, çeşitli
gibigazlar
çeşitlibulunur.
gazlar
bulunur.
Sayfa
Sayfa191’de bulunan
191’de bulunan aşağıdaki
aşağıdaki metin.metin. Yandaki
Yandaki alt konualt içeriğinin
konu içeriğinin
mevcut mevcut
sunum
sunum biçimibiçimi öğrencilerde
öğrencilerde kavramkavram ya-
nılgılarının giderilmesini değil adeta
yanılgılarının giderilmesini değil adeta
kavram yanılgılarının oluşmasını teşvik
ederkavram yanılgılarının
niteliktedir. oluşmasını teşvik
Çünkü “Küresel
eder niteliktedir.
Isınma” başlığı Çünkü ozon
altında “Küresel Isın-
tabakasından bahsedilmesi öğrencileri
ma” başlığı altında
ozon tabakasının küresel ısınmayla ozon tabakasından
bahsedilmesi
doğrudan ilişkili öğrencileri ozon tabakasının
olduğu yanılgısına
küresel
itebilir. ısınmayla
Nitekim doğrudan
bu konunun ilişkili olduğu
ikinci
paragrafında yazarlar ozon gazını da sera
gazları içerisinde saymaktadır. Bu durumbu konunun
yanılgısına itebilir. Nitekim
ikincidaparagrafında
yazarların ozon gazını serayazarlar
gazı olarakozon gazını
da sera gazları içerisinde
bildiğini ve bu konuda tam bir kavram
yanılgısına sahip
saymaktadır. Bu
olduklarını
durum yazarların
düşündürmektedir. da ozon gazını sera gazı
olarak
Öneri: Ozonbildiğini ve bu
tabakasının konuda tam bir kav-
görevlerinden
“ozon tabakası” şeklinde ayrı bir alt
başlık altında bahsedilmelidir. Ayrıca
bilimsel gerçeklere tamamen ters olan
hatalı kısımlar ivedilikle düzeltilmelidir.
Sayfa 191 “Atmosferin bileşiminde sera Yandaki ifadeler birden fazla kavram
gazları adı verilen su buharı, karbondioksit, yanılgısı içermektedir. Çünkü öncelikle
metan, ozon gibi çeşitli gazlar bulunur”. “Bu Ozon gazı bir sera gazı değildir. Ozon
kavram yanılgılarının oluşmasını teşvik
eder niteliktedir. Çünkü “Küresel
Isınma” başlığı altında ozon
tabakasından bahsedilmesi öğrencileri
ozon tabakasının küresel ısınmayla
doğrudan ilişkili olduğu yanılgısına
246 / Dr. Feyzi Osman PEKEL itebilir. Nitekim bu konunun
EKEV AKADEMİ ikinci
DERGİSİ
paragrafında yazarlar ozon gazını da sera
gazları içerisinde saymaktadır. Bu durum
ramyazarların
yanılgısına sahipgazını
da ozon olduklarını düşün-
sera gazı olarak
dürmektedir.
bildiğini ve bu konuda tam bir kavram
yanılgısına
Öneri: sahip görevlerinden
Ozon tabakasının olduklarını
düşündürmektedir.
“ozon tabakası” şeklinde ayrı bir alt baş-
Öneri: Ozon tabakasının görevlerinden
lık altında bahsedilmelidir. Ayrıca bilimsel
“ozon tabakası” şeklinde ayrı bir alt
gerçeklere tamamen ters olan hatalı kısım-
başlık altında bahsedilmelidir. Ayrıca
lar bilimsel
ivediliklegerçeklere
düzeltilmelidir.
tamamen ters olan
Sayfa 191 “Atmosferin bileşiminde sera Yandaki ifadeler birden fazla
hatalı kısımlar ivedilikle kavram
düzeltilmelidir.
gazları adı verilen su buharı, karbondiok- yanılgısı içermektedir.
Sayfa 191 “Atmosferin bileşiminde sera Yandaki ifadeler birden fazla kavram Çünkü öncelikle
sit, metan,
gazları adı ozon gibisuçeşitli
verilen gazlar
buharı, bulunur”. Ozon
karbondioksit, gazı biriçermektedir.
yanılgısı sera gazı değildir. Ozon ta-
Çünkü öncelikle
“Bu gazlar
metan, ozon ışığı
gibi önce
çeşitlisoğurur
gazlar sonra “Bubakası
bir kıs-
bulunur”. Ozonilegazı
küresel ısınma
bir sera arasında
gazı doğru-
değildir. Ozon
mını tekrar
gazlar yayar.soğurur
ışığı önce Böylecesonrabir çeşit kısmınıdantabakası
bir yalıtım bir ilişki söz
ile konusu
küreseldeğildir.
ısınma arasında
göreviyayar.
tekrar yaparak yeryüzünün
Böylece fazla
bir çeşit ısınmasını
yalıtım göreviAyrıca
doğrudan
ikincibirolarak
ilişki söz konusu
ozon değildir.
tabakasının
veya soğumasını
yaparak engeller.
yeryüzünün fazla Buna sera etkisi
ısınmasını veyayeryüzünün
Ayrıca ikinci olarak ozon
ısınma veya soğumasındatabakasının
soğumasını
denir”. engeller. Buna sera etkisi denir”. yeryüzünün ısınma
doğrudan her hangi birveya
etkisisoğumasında
de bulun-
doğrudan her hangi bir etkisi de
mamaktadır. Ozon tabakasına bu yönde
bulunmamaktadır. Ozon tabakasına bu
bir görev atfetmek ise kavram yanılgısın-
yönde bir görev atfetmek ise kavram
danyanılgısından
kaynaklanmaktadır.
kaynaklanmaktadır.
Öneri:
Öneri:“Atmosferin
“Atmosferinbileşiminde sera gaz-sera
bileşiminde
larıgazları
adı verilen adısu buharı,
verilen karbondioksit,
su buharı,
metan gibi çeşitli gazlar
karbondioksit, metanbulunur”.
gibi çeşitli gazlar
bulunur”.
Sayfa 191-192
Sayfa 191-192 “Ancak
“Ancak teknoloji birlikteYandaki
teknoloji ile birlik- Yandakicümleler
cümlelerkavram
kavramyanılgısına iteniten
yanılgısına
te hayata
hayata kazandırılanbazı
kazandırılan bazı ürünler ozonanlam
ürünler ozon anlamkargaşaları içermektedir.
kargaşaları Çünkü Çünkü
içermektedir. ifa-
tabakasının incelmesine
tabakasının incelmesine ve ve sera etkisinindelerde
seraetkisinin ozon tabakasının
ifadelerde incelmesine
ozon tabakasının yol
incelmesine
bozulmasına neden
bozulmasına neden olabilmektedir. Kişiselaçanyol
olabilmektedir.Kişisel unsurların küresel ısınmaya
açan unsurların da sebep da
küresel ısınmaya
bakım için
bakım içinkullanılan parfüm parfüm
kullanılan ve deodo-veolduğusebepya da küreselyaısınmaya
olduğu sebepısınmaya
da küresel olan
rantlar, sanayi sanayi
deodorantlar, tesislerinden atılanunsurların
atılan atıklar,
tesislerinden ozon tabakasında
sebep olan incelmeye
unsurların ozon de
tabakasında
atıklar, fabrika bacaları
fabrika bacaları ve taşıtlardan
ve taşıtlardan çıkansebep
çıkan gazlar, olduğu şeklinde
incelmeye de sebep hatalıolduğu
bir genelle-
şeklinde
gazlar, çeşitli
çeşitli tarım tarım
ilaçları ilaçlarıbazılarıdır.
bunlardan bunlardanmeye, hatalı birkavram
bu da genellemeye, bu daneden
yanılgısına kavram
bazılarıdır. Bu ürünlerden çıkan zehirli yanılgısına neden olmaktadır.
Bu ürünlerden çıkan zehirli gazlar ısı tutma olmaktadır. Öte yandan parfüm ve deo- Öte
gazlar
özelliğiısıgösterir”.
tutma özelliği gösterir”. yandan parfüm
dorantlardan ya da vefabrika
deodorantlardan
bacalarındanya da
çıkan her gazın ya da her atık maddenin ya
fabrika bacalarından çıkan her gazın
da her atık maddenin ozon tabakasına
ozon tabakasına zarar verdiğini veya küre-
zarar verdiğini veya küresel ısınmaya
sel ısınmaya sebep olduğunu ifade etmek
sebep olduğunu ifade etmek bilimsel
bilimsel temelden yoksun aşırı bir genel-
temelden yoksun aşırı bir genelleme
lemedurumundadır. Zaten öğrencilerde
durumundadır.Zaten öğrencilerde ve
ve yetişkinlerde
yetişkinlerde görülen kavram
görülen yanıl-
kavram
gılarının bir sebebi de gereğinden fazla
yanılgılarının bir sebebi de gereğinden
fazla genelmelerdir.
Bir diğer kavram yanılgısı da “Ancak
teknoloji ile birlikte hayata kazandırılan
bazı ürünler ozon tabakasının
incelmesine ve sera etkisinin bozulmasına
247
genelmelerdir.
Bir diğer kavram yanılgısı da “Ancak
teknoloji ile birlikte hayata kazandırılan
bazı ürünler ozon tabakasının incelmesine
ve sera etkisinin bozulmasına neden ola-
bilmektedir” ifadesinde ozon tabakasını in-
celmesi ve küresel ısınma olarak adlandırı-
lan sebepleri ve kendileri ayrı, birbirinden
büyük ölçüde bağımsız iki olayın sebep ve
sonuçları aynıymış gibi ifade edilmesidir.
Çünkü örneğin ozon tabakasına zarar ve-
ren CFC gazlarının küresel ısınmaya etkisi
olmadığı gibi, küresel ısınmayı arttıran at-
mosferdeki su buharı artışının da ozon ta-
bakasının incelmesine doğrudan bir etkisi
bulunmamasına rağmen kitapta bu iki olay
ile bunları meydana getiren sebepler aynı
imiş gibi sunulmaktadır.
Öneri: Ozon tabakası ve küresel ısınma
mutlaka ayrı başlıklar halinde ele alın-
malı ve aşırı genelleme içeren kısımlar
çıkarılmalıdır.
Sayfa 192 “Güneş’ten gelen ışınlar önce Yandaki bazı ifadeler hatalıdır. Çünkü göz-
vücudun dış örtüsü olan deriyle temas de oluşan kataraktın ve deri kanserinin tek
eder.
28 Ozon
/ Dr. Feyzitabakasının
Osman PEKELseyrelmesi sonucu sebebi ozon tabakasının incelmesi
EKEV AKADEMİ sonucu
DERGİSİ
zararlı ultraviyole (UVB, UVC) ışınları dünyaya ulaşan zararlı ultraviyole ışınları
da yeryüzüne
ulaşır ve cildeulaşır
zararveveren zarar veren (UVB,
cilde rahatsızlıklara UVC)
ışınları değildir.
(UVB, UVC) Budeğildir.
ışınlar katarakt
Bu ışınlar
rahatsızlıklara
neden olur. Gözde neden olur.
oluşan oluşan ve deri
Gözdebunlardan
katarakt kanserine
katarakt ve derineden olan çok
kanserine nedensayıdaki
olan çok
kataraktDeri
biridir. bunlardan
kanseribiridir.
de UVDeri de sebeplerden
kanserineden
ışınlarının sayıdaki sadece bir tanesini
sebeplerden sadece teşkil et-
bir tanesini
olduğu radyasyondan
UV ışınlarının kaynaklanan
neden olduğu ve hem
radyasyondan mektedir.
teşkil Dolayısı ile herhangi
etmektedir. Dolayısı bir
ile hastada
herhangi
insanları
kaynaklanan hem hayvanları
ve hem etkileyen
insanları hem hayvan-biroluşmuş
bir hastada oluşmuş
bir katarakt ya dabirderi
katarakt ya da
kanserinin
hastalık olarak bilinmektedir.”
ları etkileyen bir hastalık olarak bilinmek- asıl ve tek sebebinin UV ışınları olduğu id-UV
deri kanserinin asıl ve tek sebebinin
tedir.” ışınları olduğu iddia edilemez.
dia edilemez.
Sayfa 192 192. sayfadaki “Cilt lekesi” başlıklı

görselin bulunduğu kitapta cilt lekelerine
ilişkin her hangi bir bilgi verilmemesine
karşın bu görsel metinle ilişkisiz bir
şekilde kitaba yerleştirilmiştir. İlgili
sayfadaki metinde UV ışınlarının da
etkeni olduğu deri kanserinden
bahsedilmesi öğrencilerde “yaşlı
insanlarda görülen cilt lekelerinin deri
kanseri olduğu” şeklinde algılanmasına
yol açmaktadır.
Öneri: İlişkisiz görsel çıkartılmalı veya
neden olur. Gözde oluşan katarakt bunlardan katarakt ve deri kanserine neden olan çok
biridir. Deri kanseri de UV ışınlarının neden sayıdaki sebeplerden sadece bir tanesini
olduğu radyasyondan kaynaklanan ve hem teşkil etmektedir. Dolayısı ile herhangi
insanları hem hayvanları etkileyen bir bir hastada oluşmuş bir katarakt ya da
ulaşır ve cilde zarar veren rahatsızlıklara ışınları (UVB, UVC) değildir. Bu ışınlar
hastalık olarak bilinmektedir.” deri kanserinin asıl ve tek sebebinin UV
neden olur. Gözde oluşan katarakt bunlardan katarakt ve deri kanserine neden olan çok
ışınları olduğu iddia edilemez.
biridir.
248 / Dr.Deri
Feyzikanseri
Osman de UV ışınlarının neden sayıdaki sebeplerden
PEKEL EKEV AKADEMİsadece bir DERGİSİtanesini
olduğu radyasyondan kaynaklanan ve hem teşkil etmektedir. Dolayısı ile herhangi
insanları hem hayvanları etkileyen bir bir hastada oluşmuş bir katarakt ya da
Sayfa 192olarak bilinmektedir.”
hastalık 192. kanserinin
deri sayfadakiasıl“Cilt ve teklekesi”
sebebinin başlıklı
UV
Sayfa 192 192. sayfadaki
görselin “Cilt
bulunduğu lekesi”
ışınları olduğu iddia edilemez.kitapta başlıklı
cilt görse-
lekelerine
linilişkin
bulunduğu kitaptabircilt
her hangi lekelerine
bilgi ilişkin
verilmemesine
herkarşın
hangi birbu bilgi verilmemesine
görsel metinle ilişkisiz karşın bu bir
Sayfa 192 görsel
şekildemetinlekitabailişkisiz bir şekilde
yerleştirilmiştir.
192. sayfadaki “Cilt lekesi” başlıklı kitaba
İlgili
yerleştirilmiştir.
sayfadakibulunduğu
görselin İlgilikitapta
metinde sayfadaki
UV ışınlarının metindeda
cilt lekelerine
UVilişkin
ışınlarının
etkeni da etkeni
her olduğu
hangi olduğu
deri
bir bilgi deri kan-
kanserinden
verilmemesine
bahsedilmesi
serinden
karşın bu görsel öğrencilerde
bahsedilmesi öğrencilerde
metinle ilişkisiz “yaşlı
“yaşlı
bir
insanlarda
insanlarda
şekilde kitaba görülen cilt lekelerinin
görülenyerleştirilmiştir.
cilt lekelerinin İlgili deri
deri
kanseriolduğu”
kanseri
sayfadaki olduğu”
metinde şeklinde
şeklinde algılanmasına
UV algılanmasına
ışınlarının da
yol açmaktadır.
etkeni olduğu deri kanserinden
yol açmaktadır.
Öneri: İlişkisiz görsel
bahsedilmesi çıkartılmalı“yaşlı
öğrencilerde veya
Öneri:
metin İlişkisiz
içerisinde görsel çıkartılmalı
cilt
insanlarda görülen cilt lekelerinin derilekelerine veya de
metin içerisinde
değinilmelidir.
kanseri olduğu” cilt şeklinde
lekelerine de değinil-
algılanmasına
Sayfa 192 Küresel ısınmanın zararlarından melidir. yol açmaktadır.
ve Sayfa 194’te de Küresel ısınmanın Öneri: İlişkisiz Hâlbuki 193.çıkartılmalı sayfadaki veya tüm
Sayfa 192 Küresel ısınmanın zararların- Öneri: Hâlbuki 193.görsel sayfadaki tüm içeriğin
engellenmesine yönelik çözüm önerilerinden metin içeriğin içerisinde
küresel ısınma için alınacak
cilt lekelerine de
dan ve Sayfa 194’te de Küresel ısınmanın küresel ısınma için alınacak tedbirlerden
bahsedilirken, bir bütün olarak sunulması değinilmelidir. tedbirlerden sonra yani 194. sayfadan
engellenmesine
gereken
Sayfa konu yönelik
bu Küresel
192 bölünerek çözüm
ısınmanın konuyla ilişkisi sonra
önerilerin-
zararlarından sonra yani
yer194.
alması sayfadan
hem konuyu sonra bölmeyecek
yer alması
den
olmayan bahsedilirken,
ve Sayfa193. 194’te bir bütün
de Küresel
Sayfadaki olarak
Ekolojik sunul- hem
Ayak Öneri:
ısınmanın konuyu
hem de iki bölmeyecek
ayrı konunun
Hâlbuki hem de
her birinin
193. sayfadaki iki ayrı
daha
tüm
ması gereken
engellenmesine
Ġzinin bu konu bölünerek
yönelik konusu
hesaplanması konuyla
çözüm önerilerinden konunun
ilişkisiz bir içeriğin her birinin daha
küresel sağlayacaktır.
iyi kavranmasını iyi kavranmasını
ısınma için alınacak
ilişkisi araya
olmayan
bahsedilirken,
biçimde bir193. Sayfadaki
bütün
sokuşturularak olarak Ekolojik
sunulması sağlayacaktır.
verilmiştir. tedbirlerden sonra yani 194. sayfadan
Ayak
gereken İzinin
bu hesaplanması
konu bölünerek konusu
konuyla
Sayfa 194 “Sera etkisini bozacak gazların ilişki-
ilişkisi sonra
Yandaki yer cümle
alması hem konuyu bilimselbölmeyecek
olarak hem
siz bir biçimde
olmayan
oranını 193. araya
düşürecek sokuşturularak
Sayfadaki
projeler Ekolojik veril-
geliştirme Ayak
ve bu hem de iki ayrı
de Türkçe dil konunun
ve anlatım her birinin
bakımındandaha
miştir. çalışma
Ġzinin
konuda hesaplanması konusu teknolojik
yapan ülkelere ilişkisiz birve iyi kavranmasını
hatalıdır. Çünkü sağlayacaktır.
öncelikle “Sera etkisini
biçimde
mali araya sokuşturularak
kaynak aktarma buverilmiştir.
önlemlerden bozacak gazlar” yoktur, ikincisi ise şayet
Sayfa 194
Sayfa 194 “Sera
“Sera etkisini
etkisinibozacak gazların Yandaki
bozacakgazların Yandaki cümle
cümlehem hem bilimsel
bilimsel olarak
olarak hem hem
bazılarıdır.” “Sera etkisini bozacak gazlar” varsa
oranını düşürecek
oranını düşürecekprojeler geliştirmevevebu de de
projelergeliştirme Türkçe dil
Türkçe ve
dil anlatım
ve bakımından
anlatım
bunların isimlerinin ilgili metin içerisinde bakımındanhata-
bu konuda
konuda çalışma
çalışma yapan yapan ülkelere
ülkelere tekno-ve lıdır.
teknolojik Çünkü Çünkü
hatalıdır.
okuyucuya öncelikle “Sera gerekir.
öncelikle
da açıklanması etkisini boza-
“Sera etkisini
Ayrıca
lojik vekaynak
mali mali kaynak aktarma
aktarma bu buönlemlerden
önlemler- cakbozacak gazlar”
var yoktur,
gazlar”
olduğu iddia ikincisi
yoktur,
edilen ise“sera
şayet
ikincisi “Sera
iseetkisini
şayet
den bazılarıdır.”
bazılarıdır.” etkisini
“Sera
bozacak”bozacak
etkisini gazlar”
bozacak
gazların oranınıvarsa
gazlar” bunların
“düşürmeye”varsa
isimlerinin
bunların ilgili metin
isimlerinin
değil tersine içerisinde
ilgili
yükseltmeye okuyu-
metin içerisinde
çalışmak
cuya da açıklanması
okuyucuya
gerekir. Cümlenin gerekir.
da açıklanması Ayrıca
doğrusugerekir.
aşağıdaki var ol-
Ayrıca
gibi
var olduğu iddia edilen
duğu iddia edilen “sera etkisini bozacak” “sera etkisini
bozacak”
gazların oranınıgazların oranını değil
“düşürmeye” “düşürmeye”
tersine
değil tersine yükseltmeye çalışmak
yükseltmeye çalışmak gerekir. Cümlenin
gerekir. Cümlenin doğrusu aşağıdaki gibi
doğrusu aşağıdaki gibi olmalıdır:
Öneri: “Sera etkise neden olan gazların
salınımını azaltacak projeler geliştirme ve
bu konuda çalışma yapan ülkelere mali ve
teknolojik kaynak aktarma bu konuda alın-
ması gereken önlemlerden bazılarıdır”.
olmalıdır:
Öneri: “Sera etkise neden olan gazların
salınımını azaltacak projeler geliştirme ve
bu konuda çalışma yapan ülkelere mali ve
teknolojik kaynak aktarma bu konuda 249
alınması gereken önlemlerden
bazılarıdır”.
Sayfa 194
Sayfa 194 "Aşağıda
"Aşağıda küresel ısınmanınYandaki
küresel ısınmanın Yandaki ifadeler “Küresel
ifadeler “Küreselısınmanın en-
ısınmanın
engellenmesine
engellenmesine yönelik önerilerden: gellenmesi için ozon tabakasına zararzarar
yönelik önerilerden: engellenmesi için ozon tabakasına ve-
—Ozontabakasına
Ozon tabakasına zarar maddelerirenveren
verenmaddeleri
zarar veren maddeler maddeler kullanılmamalıdır”
kullanılmamalıdır” şeklinde
içeren deodorant
içeren deodorant parfümlertamşeklinde
ve kullanılma-
ve parfümler
tam bir kavram yanılgısı içerdiği
bir kavram yanılgısı içerdiği gibi bu
kullanılmamalıdır.” gibi bu kavram yanılgısını öğrencilere
malıdır.” kavram yanılgısını öğrencilere aktarılma-
aktarılmaya çalışılmaktadır. Hâlbuki daha
ya önce
çalışılmaktadır.
de söylediğimiz Hâlbukigibi daha
küresel önce de
ısınma
söylediğimiz
ve ozon gibi küresel
tabakasının ısınma ve ozon
incelmesi
tabakasının
birbirleriyleincelmesi
doğrudanbirbirleriyle doğru-
ilişkili değildir. Bu
danikiilişkili değildir.ilişkisiz
ayrı konunun Bu ikiönlemlerinin
ayrı konunun bir
ilişkisiz
arada önlemlerinin bir arada defalarca
defalarca karıştırılması yazarların
karıştırılması
da bu konuda yazarların da bu konuda
aynı kavram aynı
yanılgısına
kavram
sahip yanılgısına sahip olduğunu düşün-
olduğunu düşündürmektedir.
dürmektedir.
Öneri: Küresel ısınmanın azaltılması için
gerekli önlemler arasında ozon
tabakasının incelmesine ilişkin önlemlere
gerekli önlemler
kesinlikle yerarasında ozon tabakasının
verilmemelidir. Bunlara
incelmesine ilişkin önlemlere
ayrı başlıklar altında yer verilmelidir. kesinlikle
Sayfa 194 “Aşağıda küresel ısınmanın yerYandaki
verilmemelidir.
ifadelerBunlara ayrı başlıklar
hem bilimsel olarak
engellenmesine yönelik önerilerden: altında
hem yer deverilmelidir.
dil ve anlatım bakımından
…Sayfa 194 “Aşağıda küresel ısınmanın hatalaraifadeler
Yandaki sahiptir. hem Çünkü ilgili olarak
bilimsel kısımda
Fabrika bacalarına ve araçların egzoz sadece küresel ısınmanın azaltılması için
engellenmesine yönelik önerilerden: hem de dil ve anlatım bakımından hata-
borularına filtreler takılmalıdır.” gerekli önlemlerin ifade edileceği
… lara sahiptir. Çünkü ilgili kısımda sadece
belirtiliyor ancak öneriler arasında
Fabrika bacalarına ve araçların egzoz küresel ısınmanın
“Fabrika azaltılması
bacalarına için gerekli
ve araçların egzoz
borularına filtreler takılmalıdır.” önlemlerin
borularına ifade edileceği
filtreler belirtiliyor
takılmalıdır”an-
cakdenilmektedir.
öneriler arasındaHalbuki“Fabrika bacalarına
günümüzde
ve fabrikaların
araçların egzoz borularına
bacalarına takılanfiltreler ta-
filtrelerin
kılmalıdır” denilmektedir.
çoğu elektrostatik filtredirHalbuki
ve bunlar günü-
daha
müzde
ziyadefabrikaların
mikro partikülbacalarına
şeklindekitakılan fil-
küllerin,
trelerin çoğu elektrostatik
taneciklerin havaya filtredir ve bun-
yayılmasını
lar azaltmaya
daha ziyadeyöneliktir.
mikro partikül Zararlışeklindeki
gazların
küllerin, taneciklerin
etkili bir havaya yayılmasını
şekilde filtresine yönelik bir
işlevleri yöneliktir.
azaltmaya yoktur. Zararlı
Bu nedenle
gazların etki- katı
partiküllerin filtrelerce tutulmasının
li bir şekilde filtresine yönelik bir işlevleri
küresel ısınmanın azaltılmasına yönelik
yoktur. Bu nedenle katı partiküllerin fil-
trelerce tutulmasının küresel ısınmanın
azaltılmasına yönelik bir faydası olma-
dığı gibi küresel ısınmanın artışına da
bir katkısı bulunmamaktadır. Katı par-
tiküllerin tutulması sadece hava ve çevre
kirliliğinin azaltılmasına yöneliktir. Çevre
ve hava kirliliğinin azaltılması ile küresel
ısınmanın azaltılması ise birbirleriyle doğ-
rudan bağlantılı olmayan konular olduğun-

dan birbirine karıştırılmamalıdır. Küresel
ısınma, ozon tabakasının incelmesi ve asit
yağmurları konuları ile öğrenci, öğreten ve
yetişkinlerde ortak olan kavram yanılgıla-
rından biri de “çevrenin bir boyutuna zarar
veren faktörün çevrenin diğer boyutlarına
da zararlı olduğu” yanılgısıdır. Kavram
yanılgılarının öğrencilere aktarılmaması
için mevcut ifade aşağıdaki şekilde düzel-
tilmelidir:
Öneri: Fabrika bacalarına ve araçların eg-
zoz borularına sera gazlarının dışarı veril-
mesini azaltacak filtreler takılmalıdır.
Sayfa 194 “Aşağıda küresel ısınmanın en- Yandaki ifadelerde de görüldüğü gibi
gellenmesine yönelik önerilerinden bazıla- “küresel ısınmanın engellenmesine yöne-
rı verilmiştir: lik öneriler” arasında “Kimyasal temizlik
… malzemeleri ve tarım ilaçlarının çevreye
verdiği zararlar konusunda insanlar bi-
Kimyasal temizlik malzemeleri ve tarım
linçlendirilmelidir” denilmektedir. Yani
ilaçlarının çevreye verdiği zararlar konu-
ilgili önerilerin sadece “küresel ısınmanın
sunda insanlar bilinçlendirilmelidir.”
engellenmesine yönelik” olması gerekirken
küresel ısınma ile doğrudan ilişkili olma-
yan çevrenin diğer boyutlarına zararlı olan
maddelerin ya da olayların küresel ısın-
maya da katkısı varmış gibi sunulması öğ-
rencilerde çevre konusunda zaten var olan
“çevrenin bir boyutuna zarar veren bir
olayın çevrenin bütün boyutlarına zarar
verir” şeklinde “aşırı çevreci” bir man-
tık kullandıkları son yirmi yıldır bilinen
bir kavram yanılgısı durumudur (Pekel &
Özay 2005).
gerekli önlemler arasında çevrenin diğer
boyutlarına zarar verenlere ilişkin önlem-
lere kesinlikle yer verilmemelidir. “Diğer
çevre kirleticileri” başlığı altında yer ve-
rilebilir.
251
Sayfa 194 “Aşağıda küresel ısınmanın en- Yandaki ifadelerdeki “uygun alanlar ağaç-
gellenmesine yönelik önerilerinden bazıla- landırılmalıdır” ifadeleri küresel ısınmanın
rı verilmiştir: önlenmesi bakımından alınacak tedbirler-
…Gereksiz ağaç kesimi engellenmeli, uy- den bir tanesi olmakla birlikte hem ekoloji
gun alanlar ağaçlandırılmalıdır. bilimi açısından hem de biyoloji eğitimi
bakımından hatalıdır. Çünkü ülkemizin
doğal yapısında da örnekleri bulunduğu
gibi farklı ekosistemlere uyum sağlamış,
başka ekosistemlerde neslini devam ettir-
mesi mümkün olmayan canlı türleri vardır.
Örneğin orman alanlarımız az diye bozkır-
larımızın tamamı orman haline getirilirse
bozkır bitkileri ve bozkırlarla özdeşleşmiş
bazı canlı türleri de yok olacaktır. Örneğin
savanlarda yaşayan hayvanlardan çıtalar
orman içerisinde saatte 120 km hızla ko-
şamazsa avını da yakalayamaz ve açlıktan
ölür. Kitapta da örneğini gördüğümüz bu
düşünce tarzı öğrenci, öğretmen ve yetiş-
kinlerdeki “uygun olan her yeri ağaçlan-
dırmak” şeklindeki yaygın kavram yanılgı-
sının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.
Cümle kavram yanılgılarına neden olma-
ması için aşağıdaki şekilde düzeltilmelidir.
Öneri: “Gereksiz ağaç kesimi engellen-
meli ve etrafımızdaki alanlar -eğer bilini-
yorsa- daha önceki bitki örtüsüne uygun
biçimde ağaçlandırılmalıdır”.
Yine 6. Ünite, Ünite Sonu Değerlendirme Yandaki sorunun cevabı A olması gerekir-
Sorularından 3. Soru: ken cevap anahtarında D olarak verilmiş-
3) Aşağıdaki canlılardan hangisi bir besin tir.
zincirindeki birinci dereceden tüketici bir Öneri: Cevap anahtarı düzeltilmelidir.
canlıyla doğrudan beslenebilir?
A) /Aslan
32 B)Osman
Dr. Feyzi Fil PEKEL
C) Geyik D) Otlar EKEV AKADEMİ DERGİSİ
Sayfa 204'te 6. Değerlendirme sorusu Yandaki soru ölçme değerlendirme ve

görsel tasarım ilkeleri bakımından
hatalıdır. Çünkü sorunun cevabı “tohum
çimlenmesinde ışık şiddetinin etkisi”
olarak belirtilmesine karşın yerleştirilen
görseldeki bitki çimlenme aşamasını
Sayfa204'te
Sayfa 204'te6.6.Değerlendirme
Değerlendirme sorusu
sorusu Yandaki
Yandaki sorusoruölçmeölçmedeğerlendirme ve gör-
değerlendirme ve
Sayfa 204'te 6. Değerlendirme sorusu selgörsel
tasarım ilkeleri
tasarım bakımından hatalıdır.
ilkeleri bakımından
Yandaki soru ölçme değerlendirme ve
hatalıdır.
Çünkü Çünkü sorunun cevabı “tohum
görselsorunun cevabı
tasarım “tohum
ilkeleri çimlenme-
bakımından
çimlenmesinde ışık şiddetinin
etkisi” olarak etkisi”
sinde ışık şiddetinin
hatalıdır. Çünkü sorunun cevabıbelirtil-
“tohum
olarak belirtilmesine karşın yerleştirilen
mesine karşın yerleştirilen
çimlenmesinde görseldekietkisi”
ışık şiddetinin bitki
görseldeki bitki çimlenme aşamasını
çimlenme aşamasını
olarak belirtilmesine çoktan
karşıngeride
çoktan geride bırakmış çimlenen değil
bırak-
yerleştirilen
mış çimlenen bir
görseldeki
çiçeklenmiş değil
bitki çiçeklenmiş bir bitki
çimlenme aşamasını
bitki yer almaktadır. Bu
yerhali
almaktadır.
çoktan gerideBubırakmış
hali ile ise
ile ise “çiçeklenme veya tohum “çiçeklenme
çimlenen değil
çiçeklenmiş
veya tohum oluşumunabir bitki ışık
yer şiddetinin
almaktadır. Bu
etki-
oluşumuna ışık şiddetinin etkisi” konu
hali
si”alınmış ile
konu alınmış ise “çiçeklenme
olmaktadır. veya tohum
olmaktadır.
oluşumuna ışık şiddetinin etkisi” konu
Öneri:
alınmışGörsel
Öneri: Görsel ileile yazılı
olmaktadır.
yazılı metin
metin içeriği
içeriği
uyumlu
uyumlu hale
hale getirilmelidir.
getirilmelidir.
Öneri: Görsel ile yazılı metin içeriği
Sayfa 249'da Sözlük: Kitabın sonundaki sözlükte bulunan
Sayfa 249'da Sözlük: uyumlu
Kitabın hale
sonundaki getirilmelidir. “geni-
“genital bölge”sözlükte bulunan
açıklaması “Cinsiyet
Sayfa 249'da Sözlük: Kitabın
talhormonlarının sonundaki“Cinsiyet
bölge” açıklaması sözlüktehormonla-
bulunan
bulunduğu bölge” olarak
“genital
rının bulunduğu bölge” açıklaması
bölge” olarak “Cinsiyet
yazıldığı
yazıldığı için bilimsel açıdan hatalıdır.
hormonlarının bulunduğu bölge” olarak
için bilimsel
Öneri: açıdanorganlarının
“Cinsiyet hatalıdır. bulunduğu
yazıldığı için bilimsel açıdan hatalıdır.
bölge.”
Öneri: olarak
“Cinsiyet düzeltilmelidir.
Öneri: “Cinsiyetorganlarının
organlarınınbulunduğu
bulunduğu
bölge.”
bölge.”olarak
olarak düzeltilmelidir.
düzeltilmelidir.
4. Sonuç ve Tartışma
Bu çalışmada ortaokul 8. sınıflarda okutulmakta olan Fen Bilimleri ders
4. Sonuç ve Tartışma
4.Bu
Sonuç
kitabında ve Tartışma
yer
çalışmada alanortaokul
Biyoloji8.ünitelerinin bilimsel ve görsel
sınıflarda okutulmakta olan Feniçeriği ile eğitim
Bilimleri ders
tasarımında
Bu çalışmada
kitabında bulunan
yer alanortaokul eksiklik
Biyoloji ve
8. sınıflarda hataların
okutulmakta
ünitelerinin tespit
bilimsel olan edilerek ülkemiz
Fen Bilimleri
ve görsel içeriği iledersfen ve
kitabında
eğitim
biyoloji
yer
tasarımındaeğitimi
alan Biyoloji seviyesini
ünitelerinin
bulunan artırmaya
bilimsel
eksiklik yönelik katkı
ve görsel içeriği
ve hataların sunulması amaçlanmıştır.
ile eğitim ülkemiz
tespit edilerek tasarımında fenbulunan
ve
Elde
eksiklik edilen
biyoloji sonuçlar
veeğitimi
hataların 8. edilerek
tespit
seviyesini Sınıf Fen Bilimleri
ülkemiz
artırmaya fen ve
yönelik ders kitabında
biyoloji
katkı eğitimi
sunulması yeramaçlanmıştır.
alan her artırma-
seviyesini iki
yaBiyoloji
yönelik
Elde ünitesine
katkı
edilen sonuçlar ait 8.bilimsel
sunulması Sınıf içeriğin,
amaçlanmıştır.
Fen kavram
Elde
Bilimleri ders yanılgıları,
edilen sonuçlar 8.yer
kitabında görsel
Sınıf
alanFentasarım
herBilimleri
iki
hataları,
ders
Biyoloji görsel-metin
kitabında yer alanait
ünitesine ilişkilendirme,
her bilimsel
iki Biyoloji dil
ünitesine
içeriğin, ve anlatım
ait bilimsel
kavram hataları
içeriğin,görsel
yanılgıları, ile ölçme
kavramtasarım
yanılgıları,
değerlendirme
görsel tasarım
hataları, hataları
hataları,
görsel-metin barındırdığını
görsel-metin göstermektedir.
ilişkilendirme,
ilişkilendirme, ve Bu
dil ve dilanlatım hataların
anlatım her
hataları
hataları ileilebirinin
ölçme de-
ölçme
ne olduğu,
ğerlendirme nedenleri
hataları ve nasıl
barındırdığını giderilebileceğine
göstermektedir. Bu ilişkin çözüm
hataların
değerlendirme hataları barındırdığını göstermektedir. Bu hataların her birinin her önerileri
birinin ne ile
olduğu,
birlikte
nedenleri
ne olduğu,Tablo
ve nasıl 1 ve Tablo 2’de
giderilebileceğine
nedenleri detaylı bir biçimde
ilişkin çözüm önerileri
ve nasıl giderilebileceğine sunulmuştur.
çözüm Tablo
ile birlikte
ilişkin önerileri 1 veile
Tablo
2’de Bu ünitelere
detaylı bir ait
biçimde içerikte yer
sunulmuştur. verilen görsellerin
birlikte Tablo 1 ve Tablo 2’de detaylı bir biçimde sunulmuştur. kullanımında tespit edilen
hataların
Bu
yanı sıra
Buünitelere
ünitelere metin
aitait
içerikte
içeriktekısmında
yeryer
verilen
yergörsellerin
verilen verilen bilgilerin
görsellerin içeriğinde
kullanımında
kullanımında de
tespittespit
bilimsel
edilenedilen
hataların
hatalara
yanı
hataların rastlanmıştır.
sıra metin
yanı kısmında
sıra metinyer Bu hataların
verilen yer
kısmında bir
bilgilerin kısmı
verilen öğrencilerde
içeriğinde
bilgilerindeiçeriğinde hem
bilimsel hatalara mevcut
de bilimsel rastlan-
mıştır. Bu hataların
hatalara bir kısmı
rastlanmıştır. Buöğrencilerde hemkısmı
hataların bir mevcutöğrencilerde
öğrenmeleri hem
hem demevcut
ileriki öğ-
renmeleri engelleyebilecek hatta ilave kavram yanılgılarına da yol açabilecek niteliğe
sahip olan hatalardır. Örneğin kitabın 41. sayfasında bulunan “DNA’nın yapısı” başlıklı
görselde nükleotidleri temsil eden merdivenin basamaklarındaki uzunlukların eşit çizil-
mesi herhangi iki nükleotidin aynı basamakta karşılıklı bağ yapabileceği yanılgısına yol
açmaktadır. Ya da öğrencilerin niçin iki pürin grubu ya da iki pirimidin grubu nükleotidin
aynı basamakta karşılıklı bağ yapamayacağını anlamasını engellemektedir. Bir kitabın
metin kısmında verilen bilgilerle görselde verilen bilgilerin çelişki oluşturduğu durumlar
253
öğrenciler metinde verilen içeriği istenen şekilde kavrayamamasına veya hatalı bir şekil-
de öğrenmesine sebep olmaktadır.
Araştırmamızda kitaptaki içeriğin bazı bölümlerinin barındırdığı görsel tasarım hata-
ları nedeniyle işlevsiz kaldığı da tespit edilmiştir. Örneğin 44. sayfadaki Bölüm Sonu De-
ğerlendirme Soruları’ndan ikinci soruda "Aşağıdaki görselde DNA’nın kendini eşlemesi
ifade edilmektedir. Eşleme sırasında bazı nükleotidler yanlış yerleşmiştir. Yanlış yerleşen
nükleotidleri belirleyiniz ve DNA’nın kendini nasıl eşlediğini açıklayınız.”şeklinde soru-
lan sorunun cevaplanması için verilen görselin DNA çift zincirindeki nükleotid renkle-
rinin birbirinden ayırt edilmesinin oldukça güç olması nedeniyle, bu soru kitabın bu bö-
lümündeki ölçme değerlendirme etkinliğini işlevsiz kılmaktadır. Hâlbuki görsel tasarım
ilkelerine göre burada kullanılan renklerin öğrencilerin kolayca ayırt edebileceği birbiri-
ne uzak renklerden seçilmesi gerekirdi. Görsel tasarımın bu ilkesine uyulmaması sonucu
soru sadece işlevsiz kalmamakta aynı zamanda kitabın ölçme değerlendirmedeki etkin-
liğini de azaltmaktadır. Öte yandan, kavram yanılgıları ile ilgili araştırmalardan çıkan en
önemli sonuçlardan biri de ders kitaplarından kaynaklanan kavram yanılgılarıdır. Ders
kitaplarındaki içerikte bulunan görsellerde kullanılan renklerden, bu görsellerin metinler-
le başarı bir şekilde ilişkilendirilememesine varıncaya kadar yapılan hataların, öğrenci-
lerde kavram, olay ve ilişkilere yönelik hatalı çerçeveler oluşmasına neden olabileceğini
söylemek yanlış olmayacaktır. Benzer şekilde ders kitaplarının tasarımında uygun renk-
lerin seçimine özen gösterilmemesi şeklinde görsel tasarım ilkelerine uyulmaması, görsel
ve metinlerin ders kitabı içeriğinde bağlantısız veya zayıf bağlantılı olarak kullanılması,
öğrencileri öğretilmesi hedeflenen kavram ve ilişkileri istenen düzeyde kavramaktan alı-
koyacağı (Atıcı, Keskin-Samancı ve Özel, 2007; Özay ve Hasenekoğlu, 2007) açıktır. Bu
durum hem öğretmenlerin hem de ailelerin, benzer hatalar içeren bir konu kapsamındaki
soruyu yanlış cevaplayan öğrencinin soruyu bilgi eksikliğinden mi yoksa renkleri ayırt
edemedikleri için mi yanlış cevapladığını anlamalarını da zorlaştırmaktadır. Benzer ha-
talar ders kitaplarına ilişkin daha önceki araştırmalarda da (Gündüz, Yılmaz ve Çimen
2016; Özay ve Hasenekoğlu, 2007; Uçar, Somuncuoğlu-Özerbaş, 2017) tespit edilerek
“yüz binlerce öğrencinin okuduğu bir ders kitabında yapılan bilimsel hatalar ile ölçme ve
soru tekniği açısından açık olmayan hatalı soruların öğrencilerde yanlış öğrenmelere ve
kavram yanılgılarına neden olacağı” tehlikesine dikkat çekilmiştir.
İncelenen ders kitabı materyalinde tespit edilen çarpıcı hata türlerinden birisi de 183.
sayfada Enerji Dönüşümleri ana başlığı altında yer alan Solunum alt başlığı altında yer
verilen su içerisindeki dalgıç fotoğrafından oluşan görselin hemen yanında “Resimde
gördüğünüz dalgıcın tahmin ettiğiniz gibi denizin derinliklerinde soluk alıp verebilmesi
mümkün değildir. Dalgıç, solunumu için gereken oksijen ihtiyacını sırtında taşıdığı oksi-
jen tüpünden sağlamaktadır. Solunumun canlılar için önemi nedir?" sorusu ve devamın-
da ise hücre içi solunumdan ve fermantasyondan bahsedilmesidir. Biyolojide hücre içi so-
lunum ile nefes alıp verme şeklindeki dış solunum olaylarının Türkçede aynı kelime olan
“solunum” ile adlandırılmasının yaygın bir kavram yanılgısına neden olduğu bilinmesine
rağmen ve konu dolaşım sistemi veya gaz değişimi olmamasına rağmen bu kısımda soluk
alıp vermeye hangi gerekçe ile değinildiği anlaşılamamıştır. Bu kısımda yazarların amacı
öyle olmasa bile hem nefes alıp verme şeklindeki dış solunumdan devamında ise hücre
içi solunumdan karışık bir şekilde bahsetmeleri suretiyle nefes alıp verme ile hücre içi
solunumun adeta birbirine karıştırılması teşvik edilmiş olmaktadır. Öğrencilerde görülen
kavram yanılgılarının önemli sebeplerinden biri de günlük kullanılan dildir. Bu örnekte
de görüldüğü gibi, iki ayrı olayın İngilizcede iki ayrı kelime ile adlandırılırken Türkçede
aynı kelime ile adlandırılması öğrencilerde kavram kargaşası oluşumuna sebep olmakta-
dır."
Araştırmamızda incelenen materyalde tespit edilen önemli hata türlerinden birisi de ki-
tabın içeriğinde yer verilen bilgilerin bir kısmının bilimsel olarak tamamen yanlış bilgiler
barındırmasıdır. Örneğin 41. sayfadaki “Bunları Biliyor musunuz?” kutucuğu içerisinde
verilen “İnsan hücresinin (olgunlaşmış alyuvar, sinir ve üreme hücresi dışında) çekirde-
ğinde 46 kromozom yer alır. Bunların üzerinde yaklaşık 35.000 gen ve 3.164.700.000 baz
çifti bulunmaktadır” şeklinde verilen ifadede sinir hücrelerinin 46 kromozom içermediği
şeklinde bilimsel olarak tamamen yanlış bilgi verildiği için ilgili metin tam bir kavram
yanılgısı içermektedir. Halbuki, öğrenciler ders kitaplarında yer verilen bilgilerin yüzde
yüz doğru ve hatasız olduğuna inandıklarından (Hardin, Dodd ve Lauffer, 2006) öğren-
dikleri bu tür hatalı bilgiler yüzünden zihinsel şemalarındaki eski bilgilerle daha sonraki
öğrenecekleri yeni bilgilerle uyumlu bir biçimde bağdaştıramayacakları için, ya verilen
bilgiyi redderek öğrenmeyecekler, ya da yeniden fakat yanlış bir biçimde yorumlayarak
hatalı bir biçimde öğrenecekler, ya da bu yanlış bilgi ile ilişkili yeni öğrenecekleri bilgiler
ezbere bilgi olmaktan öte geçemeyeceği için günlük hayatlarında kullanabilmeleri veya
başka konu alanlarına transfer edilebilmeleri mümkün olmayacaktır (Posner et al., 1982).
Kitapta öğrencilere doğruymuş gibi sunulan bu hatalı bilgiler, öğrencinin zihninde ön-
ceden var olan ve bilimsel olarak doğru olarak yapılandırılmış kavramsal yapıyı bozucu
bir etki yaparak hem anlamlı öğrenmeyi engelleyecek hem de kavram yanılgılarına yol
açacaktır.
Araştırmamızda incelenen ders kitabında tespit edilen hata türlerinden birisi de kitap-
ta alıntılanan içerik için gösterilen kaynaklara erişilememesidir. Örneğin 41. sayfada "ol-
gunlaşmış sinir hücrelerinin 46 kromozom içermediği" bilgisinin için referans gösterilen
kaynaktan arama yapıldığında kaynağa atfedilen bilgiye de erişilemediği tespit edilmiştir.
Halbuki hem ders kitabı yazım ilkelerinden, hem de ders kitabı değerlendirme kriterlerin-
den birisi yararlanılan içeriğe atfedilen kaynağa erişilebilir olmasıdır.
İlke olarak ders kitaplarında kullanılacak görsel materyallerin ve bunlara ait içeriğin
bilimsel hatalar barındırmayacak biçimde tasarlanması gerekirken ders kitaplarının ta-
sarımında bu ilkeye yeterince uyulmadığı ders kitabı incelemeyi konu alan daha önceki
araştırmalarda da (Özay ve Hasenekoğlu, 2007; Uçar ve Somuncuoğlu-Özerbaş 2017;
Yılmaz, Gündüz, Diken ve Çimen, 2017) tespit edilmiştir. Bu araştırmaların sonuçları,
bilimsel veya pedagojik tasarım hatası içeren görsellerin bulunduğu ders kitaplarının öğ-
rencilere soyut kavramları/ilişkileri zihinlerinde somutlaştırmalarına yardımcı olmadığı
gibi, kavram yanılgılarının ortaya çıkmasına da sebep olabildiğini göstermektedir. Bu du-
255
rum ders kitabı yazarlarının ders kitapları yazımında sıkça yapılan daha önceki hatalarla
ilgili akademik alan yazın hakkında bilgi sahibi olmadıklarını göstermektedir.
Öte yandan, ders kitapları yazılırken öğrencilerde en azından yaygın olarak karşılaşı-
lan kavram yanılgılarının tespit edildiği kısımlara kavram yanılgılarını giderici kavramsal
değişim metinleri, çürütme metinlerinin eklenmemiş olması, bahsedilen sorunların hem
ortaya çıkmasını, hem de öğrencilerin kavramsal anlama düzeyinin yükseltilmesini en-
gellediğini düşündürmektedir.
Araştırmamızda incelenen ders kitabında kavram yanılgısı içeren veya kavram yanıl-
gısına yol açma potansiyeli taşıyan kısımların kavram yanılgılarını konu alan daha önceki
araştırmalardaki öğrencilerde tespit edilmiş kavram yanılgıları ile örtüşmesi anlamlı bu-
lunmuştur. Çünkü bu araştırmalar (Tekkaya, Çapa, Yılmaz, 2000; Valanides, 2000) öğ-
retmenlerin de öğrencilerde olduğu gibi bazı kavram yanılgılarına sahip olduğunu ortaya
koymaktadır. Bu araştırma ile ulaşılan sonuçlar öğrencilerde tespit edilen bazı kavram
yanılgılarının, kavram yanılgısına sahip ders kitapları veya öğretmenlerden öğrencile-
re aktarılmasıyla oluştuğu fikrini desteklemektedir. Kavramsal değişim yaklaşımının en
önemli amacı konuların öğretimine başlanmadan önce öğrencilerin mevcut kavram ya-
nılgıları tespit edilmesi ve öğretim sürecinde hatalı kavramsal yapıların doğru olanlarıyla
değişiminin gerçekleştirilmesidir (Pekel, 2005). Bu amaca ulaşılabilmek ise, alan ve alan
eğitimi uzmanlarınca ders kitaplarında yapılacak detaylı bir analiz sonucunda tespit edi-
lecek hata ve yanlışlıkların ders kitabı yazarlarınca düzeltilmesi (Tekkaya ve Balcı, 2003;
Yılmaz, Gündüz, Diken, Çimen, 2017) halinde mümkündür.
Öğrencilerin, eğitim sürecinin vazgeçilmez bir parçası olan ders kitaplarının içeriğin-
de yer verilen bilgilerin tamamının yüzde yüz gerçek ve hatasız olduğunu kabul ettikleri
(Hardin, Dodd ve Lauffer, 2006) tespiti göz önüne alındığında, ders kitaplarındaki kav-
ram yanılgılarının düzeltilmesinin (Eyidoğan ve Güneysu, 2002) ne kadar önemli olduğu
ortaya çıkmaktadır. Çünkü Ünsal ve Güneş (2003) tarafından da belirtildiği gibi, öğre-
nimlerinin ilk yıllarında öğrencilerin fen ve biyoloji bilgileri ne kadar sağlam temellere
oturtulursa ileriki aşamalarda onlardan istenen başarı düzeylerine o ölçüde erişmeleri
beklenir.
Araştırmamızın önemli katkılarından birisi de şu anda okullarımızda 2023 yılına ka-
dar okutulmasına MEB TTK Başkanlığınca karar verilmiş olan 8. sınıf Fen Bilimleri
ders kitabındaki Biyoloji ünitelerine ilişkin öğrencilerin kavramsal erişi düzeylerinin
yükselmesini engelleyen ve ders kitabı niteliklerine aykırılıklar içeren, bilimsel, görsel
ve pedagojik tasarım hatalarının, bu hataların nasıl düzeltilebileceğine ışık tutan çözüm
önerileri ile birlikte bulgular kısmında tablolar halinde sunulmuş olmasıdır. Böylece bu
araştırma ile elde edilen bulguların, hem incelenen kitabın yazarlarına ve yayınevine,
hem de okullarda bu kitabı okutmakta olan öğretmenlere bu hataların ne olduğunu ve
nasıl düzeltilebileceğini görme fırsatı sağlamasıdır. Buna ilaveten, araştırmamızda elde
edilen bulguların, ileride bu konulara yönelik ders kitabı yazmak isteyecekler için de yol
gösterici bir rehber olacağı değerlendirilmektedir.
Öneriler
• MEB tarafından ders kitabı içeriği hazırlayacak yazarların ilgili ders kitabının ya-
zımında yapılan daha önceki hatalardan ve öğrencilerde sıkılıkla tespit edilen kav-
ram yanılgıları hakkında bilgi sahibi olmaları sağlanmalıdır.
• Ders kitapları yazılırken en azından öğrencilerde yaygın olarak karşılaşılan kavram
yanılgılarının bulunduğu kısımlara kavram yanılgısını giderici kavramsal değişim
metinleri veya çürütme metinleri eklenmelidir. Böylelikle öğrencilerin anlamlı öğ-
renmelerinin önündeki en önemli engellerden biri olan kavram yanılgıları, hem
ortaya çıkmadan engellenebilecek, hem de öğrencilerin kavramsal anlama ve kav-
ramsal erişi düzeylerinin yükseltilebilmesi mümkün olacaktır.
• Hazırlanan kitapların TTK Başkanlığınca ders kitabı olarak kabul edilmeden önce
hatalardan arındırılabilmesi için ilgili alan ve alan eğitimi uzmanlarınca daha titiz
bir şekilde incelenmesi sağlanmalıdır.
• TTK başkanlığınca “ders kitabı” olarak kabul edilen ders kitaplarının okullara da-
ğıtımından önce kitapların birer nüshası incelemeleri için ilgili alan eğitimi uzman-
larına da gönderilmelidir. Kitapların okullara dağıtımı bu incelemeden başarıyla
geçmesi halinde yapılmalıdır.
• Yürürlükteki bir ders kitabında öğretim yılı içerisinde tespit edilmiş hatalar ilgili
kurullarca teyit edildikten sonra kitapta bulunan hataların ne olduğunu ve nasıl dü-
zeltilmesi gerektiğini açıklayan resmi bir "düzeltme (erratum)" yazısı hazırlanarak
okullara ve ilgili dersin öğretmenlerine ivedilikle tebliğ edilmelidir.
• Yürürlükteki ders kitaplarında tespit edilen hatalar TTK Başkanlığınca diğer pay-
daşlar olan ilgili yayınevi ve kitabın yazarları ile kitabı incelemiş olan panel üyele-
rine de iletilmelidir.
• Tespit edilen hataların bulunduğu ders kitabındaki hatalar, yazarları ve yayınevi
tarafından düzeltildikten sonra izleyen öğretim yılı başında okullara kitabın gün-
cellenmiş yeni baskısı gönderilmelidir.
• Okullarımızda okutulmakta olan ders kitapları hakkında ilgili alan ve alan eğitimi
uzmanlarının incelemeleri sonucu tespit edilecek olası hatalar ve çözüm önerile-
rinin bilimsel yayınlar halinde yayınlanmasının hem ders kitaplarının, hem de ül-
kemiz eğitim seviyesinin mükemmele doğru evrilmesinde zararlı değil son derece
yapıcı ve faydalı sinerjik bir etki oluşturacağından kuşku duyulmamalıdır. Çünkü
ders kitapları incelenmezse hatalar tespit edilemez, hatalar tespit edilemezse dü-
zeltilemez. Aksi halde, hatalar içeren ders kitapları kullanılarak öğrencilerin erişi
düzeyleri istenen seviyeye yükseltilemez.
• Dolayısıyla bu araştırmaya konu olarak incelenen ve içeriğinde bir dizi hata ve uy-
gunsuzluklar barındırdığı belirlenen ders kitabı, yine araştırmamızda sunulan çö-
züm önerileri ışığında yazarlarınca ivedilikle düzeltilerek eğitim öğretime uygun
hale getirilmelidir.
257
• Ders kitapları program geliştirme, alan ve alan eğitimi uzmanlarının görüşleri doğ-
rultusunda alanında uzman kişiler tarafından yazılmalıdır.
• Ders kitaplarının içeriği hem bilimsel ve teknolojik gelişmeler, hem de kitap ince-
leme ve alan eğitimi araştırma sonuçları ışığında sürekli güncellenmelidir.
• Bu çalışma sonuçları biyoloji, fen ve alan eğitimi araştırmacıları ile ders kitabı
yazarlarına, öğretmenlere ve TTK Başkanlığının bu konuda yapacağı çalışmalara
katkı sağlayacaktır.
• Bu çalışmada ulaşılan sonuçlar incelenen kitabın sadece biyoloji alanına ilişkin
üniteleri ile bu makalenin yazarı ve iki alan eğitimi uzmanının görüşleri ile sınır-
lıdır. Bu nedenle bütüncül bir sonucun ortaya çıkarılabilmesi için kitapta yer alan
Fizik ve Kimya ünitelerinin de ilgili alan eğitimi uzmanlarınca incelenmesi öneril-
mektedir.
• Kitapta incelemesi yapılan biyoloji ünitelerinde gözden kaçmış olması muhtemel
hataların tespiti ve bu araştırma ile tespit edilmiş olan hataların farklı bakış açıla-
rıyla yorumlanarak daha zengin ve farklı alternatif çözüm önerileri elde edilebil-
mesi için ilgili içeriğin biyoloji eğitiminde uzman olan başka araştırmacılarca da
incelenerek bu sonuçların bilimsel makale şeklinde yayınlanması önerilmektedir.
• Buna ilaveten “bir ders kitabının taşıması gereken kriterleri” içeren bir ölçeğin bu
ders kitabını okutan öğretmenlere uygulanması suretiyle nicel verilerden elde edi-
lecek sonuçlarla birlikte değerlendirilmelidir.
Kaynakça
Aslan-Efe H., Efe R., Yücel, S. (2012). Ortaöğretim biyoloji ders kitaplarında yer alan
etkinliklerin bilimsel süreç becerileri açısından analizi. Mehmet Akif Ersoy Üni-
versitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 1-20.
Atıcı, T., Keskin Samancı, N. ve Özel, Ç.A. (2007). İlköğretim fen bilgisi ders kitapları-
nın biyoloji konuları yönünden eleştirel olarak incelenmesi ve öğretmen görüş-
leri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 115-131.
Aybek, B., Çetin, A, Başarır, F. (2014). Fen ve teknoloji ders kitabının eleştirel düşünme
standartları doğrultusunda analiz edilmesi. Journal of Research in Education
and Teaching, 3(1), 313-325.
Ayvacı, H.Ş., Devecioğlu, Y. (2013). 10. Sınıf fizik ders kitabı ve kitaptaki etkinliklerin
uygulanabilirliği hakkında öğretmen değerlendirmeleri. Amasya Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 418-450.
Campbell, N.A., Reece, J. B. (2008). Biyoloji, Gündüz, E., Demirsoy, A, Türkan, İ. (Eds).
(pp. 1247). 2. Türkçe Baskı, Ankara: Palme Yayıncılık.
Çimer A., & Coşkun, S. (2018). Students’ opinions about their ninth grade biology text-
book: from the perspective of constructivist learning approach. Journal of Edu-
cation and Learning, 7(4), 201-204.
Eyidoğan F., Güneysu, S. (2002, Eylül). İlköğretim 8.sınıf fen bilgisi kitaplarındaki kav-
ram yanılgılarının incelenmesi. V. Fen ve Matematik Eğitimi Kongresinde su-
nulan bildiri.
Feyzioğlu, E.Y., Tatar, N. (2012). Fen ve teknoloji ders kitaplarındaki etkinliklerin bilim-
sel süreç becerilerine ve yapısal özelliklerine göre incelenmesi. Eğitim ve Bilim,
37(164), 108-125.
Gündüz, E., Yılmaz, M., Çimen, O. (2016). MEB ortaöğretim 10. sınıf biyoloji ders ki-
tabının bilimsel içerik bakımından incelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Der-
gisi,11(2), 414-430.
Gürkan, T. ve Gökçe, E. (2000). İlköğretim ilk okuma-yazma kitaplarının incelenmesi. S.
Sever (Ed.), 1. Ulusal çocuk kitapları sempozyumu sorunlar ve çözüm yolları,
(51-66). Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi ve Tömer Dil Öğretim Merkezi
Yayınları.
Hardin, M., Dodd, J.E., & Lauffer, K. (2006). Passing it on: The reinforcement of male
hegemony in sports journalism textbooks. Mass Communication & Society, 9(4),
429-446.
Karadaş, A., Yaşar, Z,. ve Kırbaşlar, G. (2012). 4. ve 5. sınıf fen ve teknoloji kitaplarında
“madde ve değişim” öğrenme alanı etkinliklerinin incelenmesi. Necatibey Eği-
tim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 6(1), 94-123.
Karamustafaoğlu, S., Salar, U., Celep A. (2015). Ortaokul 5. Sınıf fen bilimleri ders kita-
bına yönelik öğretmen görüşleri. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 93-118.
Keleş, E. (2001). Fizik ders kitaplarını değerlendirme ölçeği. Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü.
Keeton, W.T., Gould, J.L. & Gould, C. G. (2003). Genel Biyoloji. Demirsoy, A., Türkan,
İ., Gündüz, E.(Eds). (pp. 1194). Fifth Edition, Ankara: Palme Yayıncılık.
Kılıç, D. (2005). Konu alanı ders kitabı incelemesi. (Eds. Ö. Demirel ve K. Kıroğlu).
Ders kitabının öğretimdeki yeri (s.37-53). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Kırbaşlar, G., İnce, E. (2010). İlköğretim ve orta öğretim ders kitaplarında atom kavramı
ve konularının incelenmesi. Milli Eğitim, 188, 251-273.
Kurnaz, M.A., Ezberci-Çevik, E., Bayri, N.G. (2016). Fen ve teknoloji ders kitapla-
rındaki gösterim türleri arası geçişlerin incelenmesi. Cumhuriyet International
Journal of Education, 5(3), 31–47.
Kurt, H. (2013). Biyoloji öğretmen adaylarının “bağışıklık” konusundaki bilişsel yapıları.
Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 242-264.
Küçükahmet, L. (Editör) (2001). Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu. (Fen Bilgisi).
Ankara: Nobel Yayınevi.
Laçin-Şimşek C., Tezcan, R. (2008). Çocukların fen kavramlarıyla ilgili düşüncelerinin
gelişimini etkileyen faktörler. İlköğretim Online, 7(3), 569–577.
259
Özay, E. ve Hasenekoğlu, İ. (2007). Lise–3 biyoloji ders kitaplarındaki görsel sunumda

gözlemlenen bazı sorunlar. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 4(1), 80-91.
Pekel, F.O. (2005). High school students’ and trainee science teachers’ perceptions of
ozone layer depletion. Journal of Baltic Science Education, 4 (1), 12-21.
Pekel, F.O., Özay, E. (2005). Turkish high school students' perceptions of ozone layer
depletion. Applied Environmental Education & Communication, 4(2), 115-123.
Posner, G.J., Strike, K.A., Hewson, P.W. & Gertzog, W.A., (1982). Toward a theory of
conceptual change. Science Education, 66 (2), 211-227.
Pınarbaşı, T. (2002). Çözünürlükle ilgili kavramların anlaşılmasında kavramsal değişim
yaklaşımının etkinliğinin incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum:
Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Şen A.Z., Nakiboğlu, C. (2014). 9. Sınıf kimya, fizik, biyoloji ders kitaplarının bilimsel
süreç becerileri açısından karşılaştırılması. Journal of Turkish Science Educa-
tion. 11(4), 63 80.
Tekkaya, C. & Balcı, S. (2003). Öğrencilerin fotosentez ve bitkilerde solunum konuların-
daki kavram yanılgılarının saptanması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, 24, 101-107.
Tekkaya, C., Çapa, Y., Yılmaz, Ö. (2000). Biyoloji öğretmen adaylarının genel biyoloji
konularındaki kavram yanılgıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Der-
gisi, 18, 140-147.
Uçar, C., & Somuncuoğlu-Özerbaş, D. (2017). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders ki-
tabının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim
Dergisi, 25(4), 1373-1388.
Ünsal, Y. & Güneş, B. (2003). İlköğretim 6. sınıf fen bilgisi ders kitabının fizik
konuları yönünden incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergi-
si, 23(3), 115-130.
Valanides, N. (2000). Primary student teachers’ understanding of the particulate nature
of matter and its transformations during dissolving. Chemistry Education: Re-
search and Practice in Europe, 1(2), 249-262.
Yıldırım, A., Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı,
No: 76, s 427). Ankara: Seçkin Yayınları.
Yılmaz, M., Gündüz, E., Diken E.H., Çimen, O. (2017). 8. Sınıf fen bilimleri ders ki-
tabındaki biyoloji konularının bilimsel içerik açısından incelenmesi. Erzincan
Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 17-35.

SINIF FEN B - L - MLER - DERS K - TABININ E - TSEL, G - RSEL, D - L Ve ANLATIM Y - N - NDEN - NCELENMES - (#1150954) - 2565579

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SINIF FEN B - L - MLER - DERS K - TABININ E - TSEL, G - RSEL, D - L Ve ANLATIM Y - N - NDEN - NCELENMES - (#1150954) - 2565579

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 23 Sayı: 78 (Bahar 2019) 221

8. SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABININ

Feyzi Osman PEKEL (**)

vd., 1993’ten aktaran Yıldırım ve Şimşek, 2016). Bu nedenle bu çalışmada aktarılabilirli-

daki DNA üzerinde ise yüzlerce gen bulu-

Sayfa 41’de “Bunları Biliyor musunuz?” Yandaki ifadede sinir hücrelerinin 46

Sayfa 42 “DNA’nın büyüklüğü ve taşıdığı Yandaki ifade hatalıdır, çünkü DNA’nın

Sayfa 44 Bölüm Sonu Değerlendirme Yandaki sorunun cevaplanması için verilen

Sayfa 44 Bölüm Sonu Değerlendirme 44. sayfadaki “Bölüm Sonu Değerlendirme

Sayfa 44 Bölüm Sonu Değerlendirme 44. sayfadaki “Bölüm Sonu Değerlendir-

cevabının doğruluğundan emin olamayan

Tablo 2. Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi Ünitesinde Belirlenen Bilimsel Hatalar.

Sayfa 192 192. sayfadaki “Cilt lekesi” başlıklı

rudan bağlantılı olmayan konular olduğun-

Sayfa 204'te 6. Değerlendirme sorusu Yandaki soru ölçme değerlendirme ve

252 / Dr. Feyzi Osman PEKEL EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Özay, E. ve Hasenekoğlu, İ. (2007). Lise–3 biyoloji ders kitaplarındaki görsel sunumda

You might also like