Μουσικές συμβιώσεις: Ελληνες (και) Εβραίοι

Μία νέα σειρά με μύθους, παραναγνώσεις και λεπτομερειεςγια την ιστορία της ελληνόφωνης
μουσικής και της μουσικολογίας
Μουσικές συμβιώσεις: Ελληνες (και) Εβραίοι | tanea.gr
Ορδουλίδης Νίκος
10 Ιουνίου 2022 | 05:00
Share
Οι πηγές μαρτυρούν τη διαχρονική ύπαρξη εβραϊκού στοιχείου τουλάχιστον από την ελληνιστική
περίοδο, σε περιοχές που χιλιετίες αργότερα σχημάτισαν το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Δεν
είναι τυχαίο πως ο Απόστολος Παύλος κήρυξε σε εβραϊκές συναγωγές μετά το 50 μ.Χ. σε εδάφη
της ελληνικής χερσονήσου, τμήματα τότε της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μετά το διάταγμα των
Μεδιολάνων το 313 μ.Χ. και τη σταδιακή χριστιανοποίηση της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, το
εβραϊκό στοιχείο βρέθηκε σε δυσχερή θέση. Οι εβραϊκοί πληθυσμοί που είναι εδραιωμένοι από
τότε στα εν λόγω εδάφη είναι γνωστοί ως «Ρωμανιώτες». Το ιστορικό γεωγραφικό κέντρο
αναφοράς τους είναι τα Γιάννινα και μιλούν την ελληνική με ποικίλες γλωσσικές μείξεις. Τους
συναντάμε, όμως, και σε άλλες τοποθεσίες, όπως στην Πρέβεζα, στα Χανιά, στην Πάτρα, στην
Κέρκυρα.

Μετά το 1492 και το Διάταγμα της Αλάμπρας των ισπανών βασιλέων Φερδινάνδου και
Ισαβέλλας, όσοι Εβραίοι δεν αποδέχτηκαν να ασπαστούν τον χριστιανισμό αποπέμφθηκαν από
την Ιβηρική Χερσόνησο. Πρόκειται για τους «Σεφαραδίτες», μια από τις μεγαλύτερες εβραϊκές
εθνοπολιτισμικές κατηγοριοποιήσεις (Sepharad στα εβραϊκά κείμενα αναφέρεται ως η περιοχή
της σημερινής Ισπανίας). Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε ένα από τα βασικά σημεία προορισμού
αυτής της μετακίνησης, καθώς οι δεσμοί με την πόλη ήταν παλαιότεροι και ήδη στενοί. Από
τότε, η Θεσσαλονίκη λογίζεται ως η «πρωτεύουσα» των Σεφαραδιτών. Το 1880, στην απογραφή
του ανδρικού πληθυσμού στο οθωμανικό σαντζάκι της Μακεδονίας, στην πόλη της
Θεσσαλονίκης απογράφτηκαν 19.926 μουσουλμάνοι, 21.671 Ελληνες, 1.233 Βούλγαροι και
25.000 Εβραίοι.

Ο πληθυσμός και η δυναμική των ελλήνων Εβραίων μειώθηκε βίαια μετά τις θηριωδίες των ναζί
και των συνεργατών τους κατά την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι κοινότητες, όμως,
επανασυστάθηκαν και έμειναν όρθιες. Η πλούσια ιστορία των Εβραίων στην περιοχή δεν
τελείωσε με το Ολοκαύτωμα, παρά το ανεπανόρθωτο πλήγμα που αυτοί υπέστησαν.

Τα ΝΕΑ και στο κινητό σου! Κατέβασε το app για Android από το Play Store

Οι έρευνες για τους έλληνες Εβραίους, αν και γνώρισε άνθηση την τελευταία εικοσαετία,
παραμένει μικρή και στοιχειώδης. Η βιβλιογραφική έκρηξη που σημειώθηκε τα τελευταία
χρόνια αναφορικά με τα ζητήματα που αφορούν την ιστορία και τον αφανισμό των ελλήνων
Εβραίων έχει δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ότι τα σχετικά θέματα έχουν καλυφθεί
επιστημονικά με επάρκεια. Ποικίλες πτυχές της παρουσίας τους στα κοινά καθώς επίσης και του
ιστορικού τους ρόλου στη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής κουλτούρας δεν έχουν
απασχολήσει ακόμη την έρευνα. Αν ένα από τα πεδία κατέχει τα σκήπτρα όσον αφορά τη
δυναμική, τον πλούτο εκφάνσεων και τον καταλυτικό του ρόλο στην επιρροή της σύγχρονης
ελληνικής κουλτούρας, αυτό είναι αναμφισβήτητα η μουσική.

Βεβαίως, εκτός του ρόλου που διαδραμάτισαν οι έλληνες Εβραίοι στα μουσικά τεκταινόμενα της
ελληνικής χερσονήσου, σημαντικές υπήρξαν και οι αλληλοεπιρροές μεταξύ των ελληνόφωνων
ορθοδόξων με τους Εβραίους στο θρήσκευμα σε διάφορες άλλες περιοχές όπου οι δύο
κοινότητες έζησαν μαζί. Οπως για παράδειγμα στην Οδησσό με τους ανατολικούς Ασκενάζι, οι
οποίοι κατά κύριο λόγο ομιλούν τη Yiddish, μια ιδιότυπη σημιτικοποιημένη-σλαβοποιημένη
γλώσσα (το Βασίλειο του Ashkenaz, απογόνου του Νώε, είναι συνδεδεμένο στα εβραϊκά κείμενα
με τα βορειο-ανατολικά ευρωπαϊκά εδάφη). Πέραν, δηλαδή, των γεωγραφικών ορίων του
σύγχρονου ελληνικού κράτους, οι πολιτισμικές συνομιλίες μεταξύ ελληνορθοδόξων και Εβραίων
αφορούν και άλλα σημεία του κόσμου, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, όπου
αντάμωσαν ως μετανάστες.

Ελληνες (και) Σεφαραδίτες

Οσον αφορά στους σεφαραδίτες Εβραίους, μπορούμε να οργανώσουμε τις εξής κατηγορίες
σχέσεων:

Μόνιμοι κάτοικοι των εδαφών που βρίσκονται στην ελληνική χερσόνησο. Στο σύγχρονο πολιτικό
κρατικό σχήμα, οι Σεφαραδίτες των περιοχών αυτών, εκτός του ότι λογίζονται έλληνες υπήκοοι,
έχουν και συνείδηση ελληνική και φυσικά ομιλούν και ελληνικά. Το επιβεβαιώνει με έντονο
συναισθηματισμό ο Ραφαέλ Ολι, ο οποίος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1924 και στάλθηκε με
τη βία στο Αουσβιτς στις 6 Απριλίου του 1943. Ο Αλμπέρτος Ναρ, η σημαντική αυτή
προσωπικότητα των γραμμάτων της Θεσσαλονίκης, τον ηχογράφησε στις 3 Νοεμβρίου του 1992.
Ο Ολι τραγουδάει ένα στιχάκι που προέρχεται από ένα τραγούδι του Ιακώβ Λεβή, ο οποίος το
σκαρφίστηκε μέσα στο Αουσβιτς:

«Χρόνια είμαι μακριά σου, παντού πλανήθηκα και ζω,

μα το χώμα σου Ελλάδα, πάντα εγώ το νοσταλγώ,

είσαι η πρώτη μου πατρίδα, και ποτέ δεν σε ξεχνώ,

είσαι η πρώτη μου πατρίδα, και γι' αυτό σε νοσταλγώ.

είμαι από το Ρεζή Βαρδάρη, τον παλιό συνοικισμό,

εβραιόπουλα λεβέντες είδαμε εκεί το φως,

το φωνάζω και καυχιέμαι, είμαι Θεσσαλονικιός

και θα είμαι ως το τέλος γνήσιος και πιστός Ρωμιός»

Η δεύτερη κατηγορία αφορά κατοίκους σημαντικών αστικών κέντρων της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας, που δεν εντάχθηκαν στο σύγχρονο ελληνικό κράτος, όπως για παράδειγμα η
Σμύρνη και η Κωνσταντινούπολη. Σε αυτούς τους τόπους οι Σεφαραδίτες συνομιλούν με τις
επίσης καλά εδραιωμένες ελληνορθόδοξες κοινότητες. Ενα παράδειγμα αυτών των σχέσεων
φαίνεται πως είναι το κομμάτι που ηχογραφείται στην Κωνσταντινούπολη περίπου το 1907-1908
από τον Σεφαραδίτη Haim Behar Menahem με τίτλο «La rosa enfloresse», δηλαδή «Το
τριαντάφυλλο ανθίζει». Ο σκοπός χρησιμοποιήθηκε από τον Σταύρο Κουγιουμτζή στο τραγούδι
«Τα πρώτα λόγια του Χριστού», που ηχογραφήθηκε και συμπεριλήφθηκε στον δίσκο «Μικρές
Πολιτείες» το 1974.

Μια άλλη κατηγορία αφορά μουσικά διακείμενα που προέρχονται από σεφαραδίτικα
ρεπερτόρια που απαντούν σε πιο απόμακρες περιοχές, τα οποία όμως και αυτά συνομίλησαν με
τα ελληνικά. Πρόκειται για σκοπούς ή στιχουργικά θέματα τα οποία συναντάμε και στα δύο
ρεπερτόρια. Πολλές φορές, δε, οι συνδιαλλαγές αυτές δεν αφορούν απλώς τις δύο
εθνοπολιτισμικές ομάδες, αλλά ένα πολύ μεγαλύτερο πολιτισμικό δίκτυο. Μια τέτοιου τύπου,
εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι το γνωστό στο ελληνικό ρεπερτόριο «Κοκοράκι». Ως
θεματολογία, το τραγούδι δανείζεται τη σεφαραδίτικη ιστορία που μπαίνει στη δισκογραφία της
Θεσσαλονίκης, με τον τίτλο «Madam Gaspard». Το τραγούδι ηχογραφείται δύο φορές από τον
Jacob Algava το 1909, δηλαδή πριν από την προσάρτηση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος.
Η κυρία Gaspare ή Gaspard, όμως, στην οποία αναφέρεται το σεφαραδίτικο τραγούδι φαίνεται
πως αποτελεί παλαιότερη σύνθεση του Henri Bachmann. Το τραγούδι απαντά ως γαλλικό
chanson. Μάλιστα, η ένδειξη κάτω από τον τίτλο, σε μια παρτιτούρα η οποία φαίνεται πως
εκδίδεται περίπου το 1898, αναφέρει «παλιό τραγούδι», αφήνοντας να εννοηθεί πως το
τραγούδι προέρχεται από τις γαλλικές λαϊκές παραδόσεις.

Ανατολικοί Ασκενάζι και ελληνόφωνοι Ορθόδοξοι

Οσον αφορά τους Ασκενάζι, συναντάμε ένα corpus δισκογραφημένου υλικού στο οποίο
εντοπίστηκαν εκδοχές των ίδιων έργων τόσο στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο όσο και στο ασκενάζι.
Σε αυτές τις ηχογραφήσεις συναντάμε περιπτώσεις που ξαφνιάζουν:

Η περιβόητη «Πιο καλή γκαρσόνα», την οποία συναντάμε ως εβραϊκό «freilach», μια μουσική
φόρμα / είδος στο Yiddish ρεπερτόριο, που θα μπορούσε να μεταφραστεί ως «χαρούμενο». Το
«Εγώ θέλω πριγκηπέσσα», που ηχογραφήθηκε περίπου το 1932 στην Αθήνα και σχολιάζει το
πρωτάκουστο ειδύλλιο μεταξύ της αδελφής του βασιλιά του Ιράκ, πριγκίπισσας Ιζαντέ Φεϊζάλ
και του, συμιακής καταγωγής ξενοδοχειακού υπαλλήλου Τάσου Χαραλάμπους. Πρόκειται για
ένα εξαιρετικό δείγμα των «περιπλανώμενων» μουσικών σκοπών, οι οποίοι απαντούν σε
ποικίλες εκδοχές, περιοχές, περιόδους και πλαίσια. Η μουσική της «Πριγκηπέσσας»
ηχογραφείται για πρώτη φορά, με βάση τα μέχρι τώρα ευρήματα, στη Λιθουανία από ασκενάζι
εβραίους μουσικούς το 1910. Εκτοτε, τον σκοπό τον συναντάμε στην ιστορική δισκογραφία
τουλάχιστον ακόμη 21 φορές, ηχογραφημένο στην Αμερική, στη Σερβία, στην Ουγγαρία, στη
Σλοβακία, στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στη Ρουμανία και στην Κροατία.

Τέλος, ένα ακόμη δείγμα που αντικατοπτρίζει τις στενές σχέσεις μεταξύ ελληνόφωνου και
Yiddish ρεπερτορίου είναι το, γνωστό ακόμη και σήμερα, «Της αμύνης τα παιδιά», λόγω της
συμπερίληψής του στη δημοφιλή ταινία του Κώστα Φέρρη με τίτλο «Ρεμπέτικο» το 1983. Στον
ομότιτλο δίσκο το τραγούδι αναφέρεται ως «παραδοσιακό», σε διασκευή του Σταύρου
Ξαρχάκου. Ο σκοπός ηχογραφήθηκε αρχικά το 1906 με τον τίτλο «Χασάπικο σερβικό» από ένα
μουσικό σχήμα που τιτλοφορούνταν Εταιρεία Μίτσος», με αρμόνικα, μαντολίνο και κιθάρα. Εν
συνεχεία, το 1918, ο ορχηστρικός σκοπός μετατράπηκε σε τραγούδι και ηχογραφήθηκε από την
ελληνική Εστουδιαντίνα με τον τίτλο «Μακεδών». Οι στίχοι του αναφέρονται στο στρατιωτικό
και πολιτικό κίνημα, υπό την καθοδήγηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, το οποίο εκδηλώθηκε το
1916 και σχημάτισε την ονομαζόμενη «προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης». Ο σκοπός,
όμως, είναι γνωστός και στο ρεπερτόριο των Ασκενάζι. Φαίνεται πως ηχογραφείται τουλάχιστον
από το 1912, σε διάφορες τοποθεσίες, όπως στη Βαρσοβία, στη Νέα Υόρκη και στο New Jersey.
Αναλυτικές πληροφορίες μπορεί κάποια/κάποιος να βρει στην ιστοσελίδα του Εικονικού
Μουσείου Αρχείου Κουνάδη, στη διεύθυνση vmrebetiko.gr, χρησιμοποιώντας στην αναζήτηση
τη φράση-κλειδί «Εβραϊκές επιρροές». Σε αυτό το τμήμα αποτυπώνονται γλαφυρά οι σχέσεις
μεταξύ των ελληνόφωνων και των εβραϊκών μουσικών παραδόσεων μέσω της τεκμηρίωσης ενός
εκ των πιο ζωντανών ιστορικών μέσων που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας, της ιστορικής
δισκογραφίας.

Ο Νίκος Ορδουλίδης είναι μουσικολόγος, επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Μουσικών

Σπουδών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Εκτός άλλων έχει γράψει: «Η δισκογραφική καριέρα του
Βασίλη Τσιτσάνη» (Ιανός, 2014), «Η εποχή του ρεμπέτικου: το λαϊκό πιάνο» (Πριγκηπέσσα,
2018)

Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν: Νέο σκάνδαλο στο Ευρωκοινοβούλιο με την «ομερτά» για το
συμβόλαιο της Pfizer

Ακολουθήστε

μήρια :: Περιοχή : Ιωάννινα,τα

Τεκμήρια :
(6)
Εικόνες
( 15 )
Ηχογραφήματα
(5)
Κείμενα
Κείμενα :
1. Δισκοπαρουσίαση: Γιαννιώτικα του 1930
2. Ο εβραϊκός γάμος στα Γιάννενα
3. Αδελφότητα Σκλιβανιτών Ιωαννίνων
4. Μουσική παράδοση και αστικοί χοροί των Ιωαννίνων.
5. Το παζάρι στα Γιάννινα

Κείμενο : 2 Ο εβραϊκός γάμος στα Γιάννενα

Πηγή : /P049-11 , Ευρετήριο : O-A809337E
AnnetteFromm
Μετάφραση: Αγόρω Τσίου

Ο εβραϊκός γάμος στα Γιάννενα

Fromm, Annette(Μετάφραση: Τσίου, Αγόρω): "Ο εβραϊκός γάμος στα Γιάννενα", Παράδοση και
Τέχνη 049, σελ. 26-27, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2000.

Ο εβραϊκός γάμος στα Γιάννενα

Χωρίς Ρίνκω, Ζαλίνκω και Κουλιό, οι Εβραίοι δεν έκαναν αλλιώς. Οι γάμοι είναι κεντρική
έκφραση της εθνικής ταυτότητας. Κάνοντας έρευνα για την εθνική ταυτότητα της εβραϊκής
κοινότητας των Ιωαννίνων η παραπάνω ρίμα ακουγόταν απρόσμενα και επαναληπτικά καθώς
μιλούσα με μέλη της εβραϊκής κοινότητας για τον παραδοσιακό γάμο. Σ' αυτές τις δύο σύντομες
γραμμές είναι συμπυκνωμένη η κατανόηση της πλουραλιστικής φύσης της κοινότητας και των
συμβιωτικών σχέσεων με τους χριστιανούς γείτονες κατά τη διάρκεια των πιο σημαντικών
γεγονότων του κύκλου της ζωής.
Ποια ήταν αυτά τα πρόσωπα τα τόσο ζωτικά για την εβραϊκή κοινότητα; Η Ρίνκω ήταν η
μοδίστρα που έραβε τα νυφικά φορέματα για πολλές εβραίες νύφες στα Γιάννενα. Πολλές
εβραιοπούλες μάθαιναν να ράβουν στο εργαστήριο της πριν τον πόλεμο. Η Ζαλίνκω ήταν μια
από τις πιο έμπειρες μαμές στην πόλη. Πριν τον πόλεμο, όλες οι γεννήσεις γίνονταν στα σπίτια,
με τη βοήθεια μαμής. Ο Κουλιός ήταν ντόπιος μουσικός. Η μουσική του ήταν ζωτικό μέρος των
τελετών του γάμου. Ακουγόταν σε όλη την εβραϊκή κοινότητα όταν η προίκα μεταφερόταν από
το σπίτι της νύφης στο σπίτι του γαμπρού μετά την τελετή του γάμου και κατά τη διάρκεια του
γλεντιού που ακολουθούσε το γάμο.
"Είχαμε κάποιον που έπαιζε όργανα. Τον έλεγαν Κου-λιό, ήταν γύφτος. Αυτός έλεγε τα στιχάκια.
Ξέρεις τι είναι τα στιχάκια; Πολύ ωραία. Είχαμε επίσης και μια μαμή, βοη θούσε τις γυναίκες να
γεννήσουν. Και μία μοδίστρα που λεγόταν Ρίνκω" (συνέντευξη Ε. Μασαθία, 27/06/1984)
Η ανάμνηση και των τριών ήταν από τα ζωντανά βιώματα των μελών της κοινότητας καθώς
αποδείχθηκε και από τις περιγραφές της κυρίας Τσίτω που αναφέρονται παρακάτω. Η κυρία
Τσίτω αρχίζει την αφήγηση της με τη Ζαλίνκω, τη μαμή. Καθώς ο Gaster τονίζει, η μαμή ήταν
εξίσου σημαντική για τη διαδικασία του γάμου, άλλωστε ο σκοπός του γάμου ήταν η εκπλήρωση
της πρώτης εντολής της βίβλου: "Αυξάνεστε και πληθύνεστε".
"Η Ζαλίνκω ήταν η μαμμή. Καμιά εβραία δεν γεννούσε εάν δεν έφερναν τη μαμή. Δεν ήταν
εβραία η μαμή. Ηταν η καλύτερη μαμή στα Γιάννενα. Πολύ καλή μαμή, είχε ξεγεν-νήσει όλα τα
εβραιόπουλα. Μετά ο Κούλιος είχε ένα τακίμι από βιολιά και άλλα τέτοια. Ηξερε όλα τα έθιμα
και τις παραδόσεις των εβραίων. Γάμος χωρίς αυτό το τακίμι δεν γινόταν. Ελεγαν τόσο καλά
τραγούδια. Ηξερε όλους τους εβραίους. Τον έλεγαν Κούλιο. Ηταν κι άλλοι και κάποιος είχε ένα
κλαρίνο. Ηταν πολύ καλοί. Αγαπούσαν τους εβραίους πάρα πολύ.
Η Ρίνκω ήταν η μοδίστρα, αυτή που έραβε τα προικιά. Ηταν η καλύτερη μοδίστρα στα Γιάννενα.
Οι εβραίοι μπορούσαν να είναι σφιχτοχέρηδες, αλλά στα ρούχα και σε όλα για τους γάμους και
τα γλέντια, σπαταλούσαν. Να δεις μια γιαννιώτισσα εβραιοπούλα ντυμένη, ήταν κούκλα, κούκλα
και μοντέρνα, θα πήγαινε στη συναγωγή... τα ρούχα της, τα κοσμήματα, πολύ όμορφη. Τι να σου
πω;" (συνέντευξη της Ι. Τσίτω 19/06/1984).
Αλλα μέλη της κοινότητας επίσης ανέφεραν το βιολί και άλλα μουσικά όργανα που έπαιζαν στον
εορτασμό του γάμου. Ανάμεσα τους ήταν το λαούτο, το μπουζούκι, η φλογέρα. Η μουσική
παιζόταν όταν το νυφικό φόρεμα κοβόταν και ραβόταν, κατά τη μεταφορά της προίκας από το
σπίτι της νύφης στο σπίτι του γαμπρού, και μετά τη στέψη. Η κυρία Τσίτω θυμάται αυτή τη
διαδικασία και το ρόλο των μουσικών.
"Την άλλη μέρα ήταν οι χοροί, τους έλεγαν το νυφικό. Δυο ή τρεις μοδίστρες έρχονταν μαζί.
Εκοβαν το νυφικό φόρεμα, όλες χόρευαν κι άρχιζαν να το ράβουν. Το απόγευμα της άλλης μέρας
έπρεπε να το έχουν τελειώσει. Ο γάμος ήταν την επόμενη. Συνήθως ήταν Παρασκευή βράδυ,
απόγευμα. Ο γαμπρός πήγαινε πρώτα στη συναγωγή, στον κήπο της συναγωγής. Ο γαμπρός
πήγαινε πρώτος και μπροστά του πήγαιναν πολλοί συγγενείς και πολλοί από τους ανθρώπους
του. Πήγαιναν με βιολί και ορχήστρα. Τραγουδούσαν στο δρόμο και πήγαιναν στο γαμπρό -
ελληνική μουσική με βιολί. Αργότερα το βιολί επέστρεφε κι έπαιρνε τη νύφη με όλους τους
συγγενείς...
Το απόγευμα είχαν βιολί. Υπήρχε ένα κλαρίνο, ένα βιολί κι ένα μπουζούκι και γλεντούσαν όλη τη
νύχτα. Επαιζαν συρτά. Χόρευαν κρατώντας τα χέρια, σε κύκλο, ξέρεις" (συνέντευξη Ι. Τσίτω,
06/1982).
Εντούτοις δεν συμπεριέλαβε τη μεταφορά των προικιών στη διήγηση της. Αυτή η τελετή, μαζί με
άλλες περιπτώσεις φυσικά, ήταν κεντρική για τα στιχάκια. Κατά τη διάρκεια της πορείας με τα
προικιά συνέθεταν στιχάκια ειδικά για το ζεύγος. Στις αναμνήσεις της σχετικά με το γλέντι του
γάμου, η κα. Ματαθία αναφέρει ειδικά τις μαντινάδες οι οποίες ταιριάστηκαν και τρα -
γουδήθηκαν για το νέο ζευγάρι το επόμενο πρωί του γάμου.
"Παρασκευή απόγευμα ήταν ο γάμος. Γίνονταν την Παρασκευή τα παλιά χρόνια. Ναι. Και το
βράδυ είχαν τραπέζι μέχρι το πρωί. Και θα σου πω για τις μαντινάδες. Ξέρεις τι είναι μαντινάδες;
Το πρωί, αμέσως μετά το ξύπνημα. Τους ξυπνούσαν με όργανα. Πήγαιναν με τα όργανα, ένας
πήγαινε μαζί τους με ένα μπουκάλι κρασί. Γύριζαν τα σπίτια με τη δροσιά. Τους ξυπνούσαν κι
αυτός έλεγε πρωινά τραγούδια. Τώρα τα πουλιά, τώρα τα χελιδόνια, τώρα τα παιδιά...Ξύπνα
αφέντη μου. Τραγουδούσαν κάτι σαν αυτό" (συνέντευξη Ε. Ματαθία 27/061984).
Η Καραβέλη (1982) αναφέρει ότι τέτοια τραγούδια παίζουν ρόλο στη δημιουργικότητα μεταξύ
των συμμετεχόντων στον ελληνικό χριστιανικό γάμο. Ενα άλλο γηραιό μέλος της κοινότητας, που
ζούσε στο Ισραήλ το 1984 θυμόταν επίσης πολλές δραστηριότητες συνδεδεμένες με το γλέντι
του γάμου, που περιλαμβάνουν αυτά τα τραγούδια.
"Την Παρασκευή παντρευόμασταν, στο σπίτι. Και μετά όλη τη βδομάδα είχαμε επισκέψεις. Ο
κόσμος ερχόταν με δώρα και πράγματα. Την Τετάρτη η νύφη έπιανε τη ζύμη, και έριχναν
χρήματα εκεί. Είχαμε ένα μεγάλο σπίτι, κήπο με τραπέζι, εκεί έκαναν το γάμο, Παρασκευή. Μετά
το γάμο, έρχονταν το Σάββατο και κάθε ένας ερχόταν με βιολιά μετά και μας ξυπνούσαν.
Ερχονταν στο παράθυρο. Ολοι στο γάμο έλεγαν "Δωσ' μου κρασί να πιω" (συνέντευξη Σ. Β. Κοέν
21/01/1983).
Το ακόλουθο σχόλιο από ένα άλλο μέλος της κοινότητας, το οποίο επίσης ζει στο Ισραήλ, δείχνει
τη σπουδαιότητα των οργανοπαιχτών. Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι οι οργανοπαίχτες στη
γιορτή του γάμου δεν ήταν εβραίοι. "Φυσικά, σε κάθε γάμο, σε κάθε γλέντι υπήρχε ένας
βιολιτζής. Ηταν χριστιανός. Αλλά ήξεραν, πήγαιναν σ' όλα τα εβραϊκά σπίτια και ήξεραν να τους
παίξουν αυτά που ήθελαν, τα τραγούδια, τους χορούς" (συνέντευξη Ι. Μπατίς 28/01/1984).
Η Ρίνκω, η μοδίστρα, αναφέρεται στην ακόλουθη αφήγηση στη συγκεκριμένη διαδικασία της
ενδυμασίας του γάμου, μαζί με τις συνήθειες που σχετίζονται με το κόψιμο και το ράψιμο του
νυφικού. "Είχαμε μια μοδίστρα, αργότερα, όταν κάναμε το νυφικό μου φόρεμα. Ζει ακόμα στα
Γιάννενα. Αυτή έκανε το νυφικό μου φόρεμα, η Ρίνκω. Το έραψε για μένα. Οταν το έραβαν
καλούσαν όλους, για να κόψουν το νυφικό. Εριχναν λεφτά στη μέση, πολλά λεφτά. Τα πετούσαν
στο ψαλίδι, έπειτα αυτή έραβε" (συνέντευξη Σ. Β. Κοέν 21/01/1984).
Στις αρχές της άνοιξης του 1984, καθώς ρωτούσα για τις λεπτομέρειες του γάμου, μου είπαν ότι
η Ρίνκω ζει ακόμη. Βρήκα μια ευχάριστη, καλομίλητη ηλικιωμένη γυναίκα γεμάτη αναμνήσεις
από επικοινωνίες με τους εβραίους γείτονες, στο σπίτι της θυγατέρας της. Αλλωστε, μου είπε,
ένας εβραίος τη βοήθησε να αγοράσει την πρώτη της ραπτομηχανή. Μου ανέφερε το ρόλο που
έπαιξε αυτή και άλλοι στην εβραϊκή κοινότητα. "Η Ρίνκω έραβε τα προικιά για όλους, πλούσιους
και φτωχούς, κανένας δεν εξαιρούνταν. Η Ζά-λινκω ήταν η μαμή. Ολα τα παιδιά, πολλά παιδιά
έκαναν, τα έβγαζε εκείνη. Κι ο Κούλιος ήταν ο μουσικός. Ξέρεις τι καλός κι αγαπητός που ήταν;"
(συνέντευξη Αικατερίνης "Ρίνκω" Δεσπότου 02/04/1984).
Ο Νάχμαν (1978) έγραψε ότι η μοδίστρα, ο βιολιτζής και η μαμή έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στα
καθημερινά έθιμα της κοινότητας. Αυτά τα τρία πρόσωπα συμβολικά αντιπροσωπεύουν δύο
σπουδαίες τελετές: το γάμο και τη γέννηση. Οπως λέει η έκφραση, χωρίς αυτούς οι εβραίοι δεν
έκαναν τίποτα.
Η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων είναι σημαντική μεταξύ των εβραϊκών κοινοτήτων εξαιτίας
της πλουραλιστικής φύσης αυτής της πόλης. Εκεί κατοικούσαν έλληνες χριστιανοί, αλβανοί
μουσουλμάνοι, γύφτοι, βλάχοι, έλληνες και ισπανοί εβραίοι και άλλοι. Κάθε κοινότητα κατείχε
διαφορετική οικονομική, πολιτική και κοινωνική θέση. Η συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών
ομάδων ήταν αναπόφευκτη. Το σημαντικό για την εβραϊκή κοινότητα είναι ότι μιλούσαν ελ-
ληνική δημοτική, όχι κάποια διαφορετική διάλεκτο. Ετσι, οι μη εβραίοι μπορούσαν να
συνεργαστούν μαζί τους πιο εύκολα. Αυτό είναι φανερό στις αφηγήσεις που σχετίζονταν με τους
τρεις συγκεκριμένους έλληνες χριστιανούς στον εβραϊκό παραδοσιακό γάμο των Ιωαννίνων πριν
από το 2ο παγκόσμιο πόλεμο.
Μετάφραση Αγόρως Τσίου
Annette Fromm University of Tulsa
**********************************************
*********************************************

PAR049

Η μουσική των εβραίων γυναικών στην Ελλάδα

Ένα ταξίδι του Κρίστοφερ Κινγκ με την Αμαλία Βάκα, την Ρόζα Εσκενάζυ και την Στέλλα Χασκίλ

Η Αμαλία Βάκα, η Ρόζα Εσκενάζυ και η Στέλλα Χασκίλ, τρεις εβραίες τραγουδίστριες του
περασμένου αιώνα, η πρώτη Ρωμανιώτισσα των Ιωαννίνων και οι άλλες δύο Σεφαραδίτισσες
από τη Θεσσαλονίκη, με τις φωνές και τα τραγούδια τους, «ταξίδεψαν» νοερά τους δεκάδες
παρευρισκόμενους στη Συναγωγή των Ιωαννίνων το απόγευμα της Κυριακής σε μία ξεχωριστή
και ιδιαίτερη εκδήλωση.

Η εκδήλωση αυτή αποτέλεσε τη μία από τις τρεις παρόμοιες διαλέξεις, που επιμελήθηκε ο
αμερικανός εθνομουσικολόγος Κρίστοφερ Κινγκ, αφιερωμένες στην περιθωριοποιημένη και
άγνωστη εν πολλοίς ιστορία της μουσικής των εβραίων γυναικών στην Ελλάδα, με τις άλλες δύο
να παρουσιάζονται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αντίστοιχα.

Στις διαλέξεις αυτές, όπως και την Κυριακή στη Συναγωγή των Ιωαννίνων, ο κ. Κινγκ, έπαιξε
αυθεντικούς δίσκους 78 στροφών

αυτών των μουσικών, που διασώζονται και παρουσίασε ένα οπτικοακουστικό πρόγραμμα
συζητώντας τη σχέση μεταξύ της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής και των εβραίων
καλλιτεχνών που είτε έζησαν στην Ελλάδα είτε έπαιξαν εκτενώς στη χώρα πριν μεταναστεύσουν
στις ΗΠΑ.

Τις μουσικές συναντήσεις συντόνισαν η Μαριάννα Σκυλακάκη (δημοσιογράφος), η Αθηνά

Κατσανεβάκη (Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Σχολή Καλών Τεχνών, ΑΠΘ, μέλος ΕΕΠ,
Εθνομουσικολογία-Παραδοσιακό Τραγούδι) και η Κατερίνα Καφεντζή (ιστορικός, μουσική
επιμελήτρια, ραδιοφωνική παραγωγός).

Ο Κρίστοφερ Κινγκ είναι αμερικανός εθνομουσικολόγος, συνθέτης και συγγραφέας,

βραβευμένος με Grammy το 2002. Το 2018 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Ηπειρώτικο Μοιρολόι».
Τα τελευταία χρόνια ζει στο Ζαγόρι και στην Κόνιτσα.

Ο δήμαρχος Ιωαννίνων Μ. Ελισάφ στο σύντομο χαιρετισμό του αναφέρθηκε στην πλούσια
μουσική παράδοση που δημιουργήθηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα, την οποία η
ελληνική κοινωνία οφείλει και μπορεί να ενσωματώσει στο σύγχρονο διάλογο για τον πολιτισμό
της χώρας. «Και οι τρεις γυναίκες ήταν πρωτοπόρες στην τέχνη τους, εκφράζοντας όμως και τον
μόχθο για τη ζωή και την ελπίδα τους για ένα καλύτερο μέλλον. Ήταν όμως γυναίκες, ελληνίδες
και εβραίες και ο συνδυασμός αυτός ήταν εμπόδιο για την εκπλήρωση των στόχων και των
ονείρων τους», ανέφερε μεταξύ άλλων ο κ. Ελισάφ.
Ακολούθησε ζωντανή εκτέλεση κάποιων κομματιών από ένα μικρό μουσικό σχήμα.

Μωυσής Ελισάφ: Η δημοτική μουσική είναι μια κλεφτή ματιά προς ένα
ιδανικό μέλλον…
28 Μαΐου 2022

Του Παναγιώτη Μήλα

Στη μεγάλη εκδρομή της τελευταίας τάξης του ΣΤ’ Γυμνασίου Αρρένων της Αθήνας, μείναμε
τρεις ημέρες στα Γιάννενα. Την εποχή που η ροκ μουσική και οι «Beatles» ήταν ο κυρίαρχος
ήχος, η παρέα μου με τσιπουράκι και μεζέδες ακούγαμε ηπειρώτικα τραγούδια στου «Μακρή»,
κοντά στον μόλο απ’ όπου ξεκινούν τα καραβάκια για το Νησάκι.

Ακολούθησε πολύωρη επίσκεψη στην Καχάλ Καντός Γιασάν, στην Παλαιά Ιερά Συναγωγή, τη
«Μέσα Συναγώι», η οποία βρίσκεται στην εβραϊκή συνοικία του Κάστρου. Μέσα στην
περιτειχισμένη πόλη, στην οδό Ιουστινιανού.

Αυτό το ταξίδι στο χρόνο και οι ιστορίες που ακούσαμε τότε από τον κύριο Ισαάκ και την κυρία
Ραχήλ μάς είχαν κυριολεκτικά μαγέψει.

Όμως την ίδια συγκίνηση ένιωσα όταν είδα αυτή τη φωτογραφία που τραβήχτηκε στα Ιωάννινα
στις 24 Μαρτίου του 1944, λίγο πριν αυτές οι γυναίκες επιβιβαστούν στα λεωφορεία που θα τις
μεταφέρουν στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λάρισας για να πάρουν από εκεί το τρένο που
ερχόταν από Αθήνα και είχε προορισμό τη Θεσσαλονίκη.
Άρχιζε έτσι το μεγάλο ταξίδι για το Άουσβιτς. Αυτές οι γυναίκες ήταν Εβραίες. Δεν ήξεραν πού τις
πάνε. Δεν τους είχαν πει την αλήθεια. Σήμερα κανείς δεν ξέρει αν σώθηκε το ξανθό χαμογελαστό
κορίτσι…

Η φωτογραφία είναι από το βραβευμένο βιβλίο «Διάσωση» [Εκδόσεις Καπόν], της

δημοσιογράφου Καρίνας Λάμψα και του καθηγητή Ιακώβ Σιμπή.

***

Οι ιστορίες των μελών της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων, η μουσική του τόπου, τα
μοιρολόγια, οι γεύσεις αλλά και το ιδιαίτερο κλίμα της περιοχής με έχουν δέσει συναισθηματικά
με αυτή την πόλη.

Έτσι όταν έμαθα ότι ο Δήμαρχος Ιωαννιτών Μωυσής Ελισάφ, έχει υπό την αιγίδα του την
εκδήλωση: «Στο περιθώριο της ιστορίας: Η μουσική των ελληνοεβραίων γυναικών στις αρχές
του 20ου αιώνα», [“The Unsung History of Greek Jewish Women in the early 20th century”]
σκέφτηκα να τον αναζητήσω για μια σύντομη συνέντευξη.

Η εκδήλωση με κεντρικό ομιλητή τον Αμερικανό εθνομουσικολόγο Christopher C. King θα

πραγματοποιηθεί την Κυριακή 29 Μαΐου 2022, στις 7 μ.μ. στον τόπο στον οποίο στηρίχτηκε η
αγάπη μου για τα Γιάννενα, στην Παλαιά Ιερά Συναγωγή Καχάλ Καντός Γιασάν.

***

*ΚΥΡΙΕ Δήμαρχε, σας ευχαριστώ που κάνατε αυτό το μικρό διάλλειμα για να συζητήσουμε για τη
μουσική των ελληνοεβραίων γυναικών.

-Κι εγώ σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία.

*ΘΑ ΕΧΟΥΜΕ μια σύντομη συνομιλία η οποία θα βασιστεί στα «Πέντε W και στο ένα H»: Ποιος
(Who, Which), Που (Where), Πότε (When), Γιατί (Why), Τι (What) και Πως (How).

-Με χαρά σας ακούω…

*ΠΩΣ θα χαρακτηρίζατε τα Ιωάννινα όσον αφορά την καλλιτεχνική και πνευματική τους ζωή;

-Τα Ιωάννινα έχουν μια «πλούσια» καλλιτεχνική και πνευματική ζωή. Ως Δήμος Ιωαννιτών, μέσω
του Πνευματικού Κέντρου και του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου προγραμματίζουμε και
υλοποιούμε πολύπλευρες πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του
έτους. Οι εκδηλώσεις αυτές, είτε είναι μουσικές, είτε θεατρικές παραστάσεις, είτε θεματικές
ημερίδες είτε εκθέσεις προσελκύουν το ενδιαφέρον των Γιαννιωτών και όχι μόνο, οι οποίοι
έχουν τη δυνατότητα, σχεδόν καθημερινά, να παρακολουθήσουν ποιοτικά θεάματα στην πόλη
τους.

*ΠΟΙΟΝ ρόλο παίζει στη ζωή σας το Παραδοσιακό Ηπειρώτικο τραγούδι;

-Η μουσική ήταν πάντα η λύτρωσή μου. Βέβαια όχι μόνο για μένα αλλά για όλους τους
ανθρώπους. Είναι μία τέχνη η οποία μας αγγίζει νομίζω ευκολότερα από τις υπόλοιπες. Η
Ήπειρος είναι ένας µουσικός κυκεώνας µε πανδαισία ήχων, χρωμάτων και ρυθμών. Κάθε
Ηπειρώτης, κάθε Γιαννιώτης, ζει, δημιουργεί, λυπάται, χαίρεται υπό τον ήχο του κλαρίνου. Από
τα παιδικά μου χρόνια μέχρι σήμερα, το Παραδοσιακό Ηπειρώτικο τραγούδι με συντροφεύει σε
κάθε στιγμή της ζωής μου. Ως Γιαννιώτης αναγνωρίζω τη σημασία της διατήρησης της
παράδοσης και για το σκοπό αυτό προσπαθώ να συμβάλω και από τη θέση του Δημάρχου
Ιωαννίνων στη διάδοση του Παραδοσιακού Ηπειρώτικου τραγουδιού.

*ΠΩΣ επέδρασε σε σας ο ελληνικός και ο εβραϊκός πολιτισμός σε συνδυασμό;

-Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων, ένιωθαν και συνεχίζουν να νιώθουν κοντά στους συμπατριώτες τους
χριστιανούς των Ιωαννίνων, καθώς έχουν κοινή ζωή, κοινά ήθη και έθιμα.
Στα Ιωάννινα, κατά το παρελθόν, ανεξαρτήτως θρησκευτικής ταυτότητας, Εβραίοι και Χριστιανοί
είχαν εντάξει τον πολιτισμό στην καθημερινότητά τους. Παρακολουθούσαν τις ίδιες
παραστάσεις και συναυλίες, κοινωνούσαν και επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Υπήρχε πληθώρα
κοινών σημείων αναφοράς σε όλα τα επίπεδα και τις ποικίλες πτυχές της καθημερινότητας και
της κοινωνικής ζωής, τα οποία υπερίσχυαν των όποιων διαφορών.
Προσωπικά, με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η θρησκευτική ιστορία και παράδοση και γι’ αυτό μελετάω
γενικώς κείμενα που έχουν σχέση με τη θρησκειολογία.

*ΠΟΥ βρήκε τη δύναμη και άντεξε στον χρόνο η παραδοσιακή μουσική της Ηπείρου;

-Και στη χώρα μας ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει σχεδόν εξαφανίσει τον παλιό, μέσα από τον
οποίο ζούσαν και γεννιόντουσαν τα παραδοσιακά τραγούδια. Ωστόσο οι Ηπειρώτες, συνεχίζουν
να περιφρουρούν την πολύτιμη κληρονομιά της παραδοσιακής τους μουσικής, να τη διαδίδουν
και να την εξελίσσουν.
Τα παραδοσιακά τραγούδια της Ηπείρου, όπως όλα τα δημοτικά τραγούδια, ταξίδεψαν σε
πολλές περιοχές της Ελλάδας, με τις μετακινήσεις των ανθρώπων. Τραγουδιούνται και
χορεύονται ακόμα σε κάθε ελληνική γωνιά και τόπο, με περηφάνια.

*ΠΟΤΕ ανακαλύψατε τα ηπειρώτικα τραγούδια;

-Τα Ηπειρώτικα τραγούδια στα Ιωάννινα δεν τα ανακαλύπτεις. Γεννιέσαι μέσα τους. Η σταδιακή
εγκατάλειψη της υπαίθρου μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μετέτρεψε την πόλη σε ένα
πολύμορφο αστικό κέντρο όπου τοπικά πολιτιστικά ιδιώματα συνενώθηκαν δημιουργώντας ένα
ψηφιδωτό. Μεγαλώνοντας λοιπόν στα Ιωάννινα άκουγα τα τραγούδια σε τοπικές και εθνικές
γιορτές, δημόσιες και ιδιωτικές. Η πόλη τότε ήταν ακόμη σχετικά μικρή και δεν υπήρχαν ακόμη
οι εξωτερικές επιρροές σε μεγάλο βαθμό οπότε η τοπική μουσική παράδοση ήταν μέρος της
καθημερινότητάς μου.

*ΠΟΙΟΣ τρόπος υπάρχει για να αγγίξει αυτή η μουσική και τις νέες γενιές;

-Η τωρινή εποχή είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη στην οποία μεγάλωσε η γενιά μου. Οι
νέες γενιές έχουν πολύ περισσότερα ερεθίσματα και από διαφορετικές μεριές. Θεωρώ όμως ότι
η ηπειρώτικη μουσική παράδοση μπορεί και πρέπει να παίξει έναν καθοριστικό ρόλο στη ζωή
τους. Ο τρόπος είναι ένας. Να συνεχίσουμε τις συντονισμένες προσπάθειες γνωριμίας της νέας
γενιάς με αυτή, τη δική τους παράδοση μέσω της εκπαίδευσης. Σχολεία, πολιτιστικοί φορείς και
σύλλογοι το κάνουμε εδώ και δεκαετίες και πρέπει να συνεχίσουμε σε αυτό το πλαίσιο
εμπλουτίζοντας την εμπειρία αυτή με νέες τεχνολογίες ώστε η μοναδική αυτή παράδοση και να
διασωθεί αλλά και να γίνει πιο προσιτή στη νέα αυτή γλώσσα της ψηφιακής τεχνολογίας που
τόσο αγαπούν οι νέοι μας.

*ΠΟΙΟΣ μπορεί να είναι ο αντίκτυπος της ηπειρώτικης μουσικής στον σημερινό άνθρωπο;
-Θεωρώ ότι η μεγαλύτερη δύναμη της ηπειρωτικής μουσικής είναι αυτή η γήινη αίσθηση που
σου αφήνει, η σύνδεση με τον τόπο και τους ανθρώπους του. Ο σημερινός άνθρωπος μοιάζει
όλο και περισσότερο αποστασιοποιημένος και μόνος. Η ηπειρώτικη μουσική λοιπόν μπορεί να
επαναπροσδιορίσει τη σχέση του ατόμου μέσα στο σύνολο, να τον επιστρέψει στον τόπο, στον
χρόνο, να τον εντάξει σε μία συλλογικότητα, να του προσθέσει μια ταυτότητα που είτε είχε στο
παρελθόν του μέσω της οικογένειας και του περίγυρού του είτε την αποκτά για πρώτη φορά αν
έχει μεγαλώσει σε άλλο περιβάλλον.

*ΤΙ μπορεί να ανακαλύψει ο σημερινός άνθρωπος στην τόσο μεγάλη ποικιλία της ελληνικής
δημοτικής μουσικής;

-Μπορεί να βρει ένα “νέο” παλιό πολιτισμό. Ένα γήινο αντίδοτο σε ένα όλο και πιο
αυτοματοποιημένο κόσμο. Η ελληνική δημοτική μουσική είναι ένα ηχητικό οικοσύστημα, ένα
σύμπαν όπου μπορούν και συνυπάρχουν όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα και οι εμπειρίες.
Μουσική για να πενθήσει κανείς, μουσική για να διασκεδάσει, μουσική για να συνδεθεί με τους
γύρω του, μουσική για να υμνήσει το φυσικό περιβάλλον.

*ΤΙ χαρίζουν στους ανθρώπους τα πανηγύρια και τα μοιρολόγια;

-Αν μας απέδειξε κάτι ο περιορισμός την εποχή της πανδημίας είναι η ανάγκη να βρισκόμαστε
μαζί στις χαρές και τις λύπες. Να βιώνουμε την καθημερινότητά μας συλλογικά. Τα πανηγύρια
αλλά και τα μοιρολόγια είναι ο πυρήνας του τοπικού μας πολιτισμού και κάτι που, ακόμη και
όσοι δεν το έχουν βιώσει ή δεν είναι στην κουλτούρα τους όταν έρχονται σε επαφή μαζί του,
νιώθουν μια ζεστασιά, νιώθουν την ανθρωπιά να αναβλύζει από αυτές τις εκδηλώσεις ζωής.
Ακόμα και αν – ειδικά όταν – μιλάμε για τον αποχαιρετισμό σε ένα αγαπημένο πρόσωπο.

*ΤΙ μπορεί να προσφέρει στον σημερινό άνθρωπο ένα ταξίδι στον χρόνο με τη βοήθεια της
αυθεντικά λαϊκής δημοτικής μουσικής;

-Θεωρώ ότι δεν είναι μόνο ένα ταξίδι στο χρόνο, ένα πισωγύρισμα της μνήμης. Πιστεύω ότι
είναι και ένας καθρέφτης του σήμερα αλλά και μια κλεφτή ματιά προς ένα ιδανικό μέλλον.
Επειδή ακριβώς – όπως προανέφερα – η δημοτική μουσική είναι η ανθρωπιά, η ζεστασιά της
συλλογικότητας, είναι αδήριτη ανάγκη να συμπεριλάβουμε τη δημοτική μουσική στην τωρινή
μας καθημερινότητα αν θέλουμε να διατηρήσουμε ζωντανές τις τοπικές μας κοινότητες.

*ΓΙΑΤΙ έχει επηρεάσει η ηπειρώτικη μουσική τις απόψεις σας για τον καθημερινό άνθρωπο;

-Η ηπειρωτική μουσική είναι βαθιά ουμανιστική γι’ αυτό και μιλά ακόμη στις ψυχές των
ανθρώπων. Οποιοσδήποτε ασχολείται με τα κοινά θα πρέπει να θεωρεί ως αφετηρία τις λαϊκές
κουλτούρες για τη δημιουργία συγκροτημένων κοινοτήτων, για μια δημοκρατική και καλύτερη
κοινωνία. Ούτε εγώ προσωπικά παρεκκλίνω από αυτή την άποψη. Άλλωστε γενικά ο πολιτισμός
πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο και της πολιτικής στην πράξη. Η δε δημοτική παράδοση με τη
μουσική στο κέντρο της είναι μια άσκηση δημοκρατίας που επιβιώνει από εποχές που ήταν πιο
δύσκολες και ασταθείς από τη σημερινή.

*ΚΥΡΙΕ καθηγητά, σας ευχαριστώ πολύ που μοιραστήκατε μαζί με τους αναγνώστες του Catisart
τις σκέψεις και τα σχέδιά σας για τη μουσική μας παράδοση.

-Κι εγώ σας ευχαριστώ γι’ αυτό το σύντομο διάλλειμα με τα «Πέντε W και το ένα H»…

***

Ο ρωμανιώτικης καταγωγής κ. Μωυσής Ελισάφ είναι Δήμαρχος Ιωαννιτών από το 2019 και
διετέλεσε Καθηγητής Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

ΕΤΙΚΕΤΕΣChristopher C. King.Αμαλία Βάκα (Μάτσα)Δήμαρχος ΙωαννιτώνΜωυσής ΕλισάφΡόζα

ΕσκενάζυΣτέλλα Χασκίλ.

LIVE TV

ΘΕΜΑΤΑ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Διαφήμιση

Μία μοναδική εβραϊκή κοινότητα στα Ιωάννινα

13.12.2020
griechische Stadt Ioannina
Οδοιπορικό της Γερμανικής Ραδιοφωνίας (ARD) στην πρωτεύουσα της Ηπείρου, στα ίχνη της
μοναδικής κοινότητας των Ρωμανιωτών, που είναι μία από τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες
στην Ευρώπη.
Διαπεραστικός ο ήχος του κλειδιού. Ένα κλειδί τόσο μεγάλο που η Αλέγκρα Μάτσα μόλις
καταφέρνει να το χωρέσει στην τσάντα της. Γιατί δεν είναι οποιοδήποτε κλειδί, είναι το
αυθεντικό κλειδί της παλαιάς Συναγωγής των Ιωαννίνων, κατασκευασμένο πριν 200 χρόνια.
Άπλετο φως στο κτίριο της παλαιάς Συναγωγής, που μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι 400 πιστούς.
Η Αλέγκρα Μάτσα μας δείχνει ξεχωριστούς θησαυρούς, για παράδειγμα ένα βιβλίο με
θρησκευτικά τραγούδια γραμμένο στην ελληνική γλώσσα, αλλά με εβραϊκή γραφή. Ένα
μοναδικό δημιούργημα.

ΗΧΗΤΙΚΟ ΚΑΙ ΟΠΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ

Griechenland - Ioannina
02:47 λ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | 13.12.2020
Μία μοναδική εβραϊκή κοινότητα στα Ιωάννινα (mp3)
Όλα τα βίντεο, ηχητικά, φωτορεπορτάζ
Αλλά η πιο συγκλονιστική στιγμή είναι όταν αντικρίζουμε τις μαρμάρινες επιγραφές στους
τοίχους. Εκεί έχουν χαραχθεί 1.750 ονόματα, που αντιστοιχούν σε μέλη της ακμάζουσας,
προπολεμικά, εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Την άνοιξη του
1944 μεταφέρθηκαν όλοι τους στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου βρήκαν τραγικό
θάνατο. Όπως λέει η Αλέγκρα Μάτσα, δολοφονήθηκαν 651 παιδιά, ηλικίας έως 13 ετών.
Γεννήθηκαν στα Γιάννενα, πέθαναν στο Άουσβιτς.

Μικρή κοινότητα, αλλά πλούσια σε παράδοση

Griechenland Synagoge Kahal Kadosh Yashan in Ioannina | Besuch von Joachim Gauck 2014
Στιγμιότυπο από την επίσκεψη του Προέδρου της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Γιόαχιμ Γκάουκ στη
συναγωγή των Ιωαννίνων το 2014
Μόλις 180 Εβραίοι των Ιωαννίνων κατάφεραν να επιβιώσουν στο Ολοκαύτωμα. Μεταξύ αυτών
ήταν ο πατέρας της Αλέγκρα Μάτσα, αλλά και οι γονείς του Μωυσή Ελισάφ, προέδρου της
τοπικής εβραϊκής κοινότητας. Όπως εξηγεί ο ίδιος «σήμερα η κοινότητα είναι μικρή και δεν
αριθμεί περισσότερα από 50 μέλη, ωστόσο είναι ιδιαίτερα πλούσια σε παράδοση». Και αυτό
γιατί η πρωτεύουσα της Ηπείρου ήταν το κέντρο των αποκαλούμενων «Ρωμανιωτών», δηλαδή
των ελληνόφωνων Εβραίων. Πρόκειται για μία από τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες στην
Ευρώπη. Σήμερα ελάχιστοι έχουν απομείνει, κάτι που είναι ιδιαίτερα εμφανές σε σημαντικές
θρησκευτικές εορτές όπως η Γιορτή των Φώτων (Χανουκά) στα μέσα Δεκεμβρίου.

Το 2019 ο Μωϋσής Ελισάφ εξελέγη δήμαρχος στα Ιωάννινα, μία ζωντανή πανεπιστημιούπολη με
110.000 κατοίκους. Προκαταλήψεις εναντίον των Εβραίων υπάρχουν και στην ιδιαίτερη πατρίδα
του, λέει ο ίδιος, ενώ η γενική εικόνα είναι ότι αυξάνεται ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα. «Στον
προεκλογικό αγώνα άλλοι υποψήφιοι προσπάθησαν να με υπονομεύσουν, όχι ανοιχτά, αλλά με
παρασκηνιακές κινήσεις, ιδιαίτερα στα γύρω χωριά», λέει ο Μωϋσής Ελισάφ. «Αλλά ο κόσμος
με ξέρει. Εϊκοσι χρόνια γιατρός, είχα πολλούς ασθενείς στην περιοχή, με γνωρίζουν καλά και
νομίζω ότι αυτό εξηγεί και την εκλογική μου επιτυχία».

Διαφήμιση

Αβέβαιο το μέλλον της κοινότητας

Greichenland Moses Elisaf Bürgermeister von Ioannina
Μωυσής Ελισάφ, πρόεδρος της εβραϊκής κοινότητας και δήμαρχος των Ιωαννίνων
Η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων έχει παρελθόν χιλίων ετών. Έχει όμως και μέλλον;
«Φοβάμαι πως όχι», λέει ο Μωϋσής Ελισάφ και εξηγεί: «Τα παλαιά μέλη πεθαίνουν, η νέα γενιά
παντρεύεται και κάνει οικογένεια εκτός της εβραϊκής κοινότητας, οπότε μάλλον δεν έχει μέλλον
η κοινότητά μας. Θέλουμε όμως να συντηρήσουμε τη συναγωγή, το νεκροταφείο, τα βιβλία και
το αρχείο μας, ώστε να μείνει ζωντανή η ανάμνηση για την εβραϊκή κοινότητα στην πόλη μας».

Στη Συναγωγή η Αλέγκρα Μάτσα συγκεντρώνει υλικό για μία μελλοντική έκθεση. Θέλει να
υπενθυμίσει την πλούσια ιστορία της εβραϊκής κοινότητας, η οποία, όπως επισημαίνει, είναι
ταυτόχρονα και μία ιστορία ειρηνικής συμβίωσης χριστιανών, μουσουλμάνων και Εβραίων στην
πρωτεύουσα της Ηπείρου. «Για 500 ολόκληρα χρόνια ζούσαμε εδώ, με απόλυτο σεβασμό ο ένας
για τον άλλον», λέει η Αλέγκρα Μάτσα. «Για 500 χρόνια δεν είχαμε συγκρούσεις ανάμεσα σε
Εβραίους και μουσουλμάνους ή χριστιανούς. Είχαμε μόνο ωραίες ιστορίες...»

Τόμας Μπόρμαν (ARD)

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου

102.5 FM
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
ΜΟΥΣΙΚΗ
ΘΕΑΤΡΟ - ΟΠΕΡΑ
ΧΟΡΟΣ
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
DESIGN & ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
ΒΙΒΛΙΟ
ΑΡΧΙΚΗ
ΤΕΥΧΟΣ
ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
LIFE
LOOK
YOUR VOICE
VIRAL
ΖΩΔΙΑ
PODCAST
102.5 FM RADIO
CITY GUIDE
ENGLISH GUIDE
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
COVER ART
ΣΤΗΛΕΣ
FUTURE EU
ADVERTORIAL
ΑΡΧΕΙΟ
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
Ρωμανιώτες, οι Έλληνες Εβραίοι των Ιωαννίνων
Μια ξεχωριστή κοινότητα Εβραίων σε σχέση με τις υπόλοιπες

357216-740135.jpg
Νεκταρία Ζαγοριανάκου
19.11.2019, 15:06
9’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ
romaniotes_pic_2.jpg
EΠΙΛΟΓΕΣ
Το αόρατο χέρι της Μαφίας
ΚΟΣΜΟΣ
Το αόρατο χέρι της Μαφίας
Zastro
Εικονογράφηση: μια καλλιτεχνική απεικόνιση στρατοπέδου εγκλεισμού στην επαρχία Σιντζιάνγκ
από το πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης DALL-E-2
ΚΟΣΜΟΣ
Φάκελος «Κίνα»: Γενοκτονία σε αργή κίνηση
Ρωμανός Γεροδήμος
2022 Τα βραβεία των αναγνωστών: Τι σας άρεσε τη χρονιά που πέρασε
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
2022 Τα βραβεία των αναγνωστών: Τι σας άρεσε τη χρονιά που πέρασε
A.V. Team
Ένα ντοκιμαντέρ μιλά για την κοινότητα των Ρωμανιωτών, που αποτελεί σημαντικό κομμάτι του
πολύμορφου μωσαϊκού της πόλης των Ιωαννίνων.

ΗΑνιές Σκλάβου και ο Στέλιος Τατάκης είναι κινηματογραφιστές. Ζευγάρι στη ζωή και στη
δουλειά. Ο στόχος τους στην κοινή τους αυτή πορεία είναι μέσα από τη δική τους ματιά σε
γεγονότα, σε μαρτυρίες, σε ντοκουμέντα, σε προσωπικότητες να διατηρηθεί, να συντηρηθεί η
ιστορική μνήμη. Οι λέξεις μεταμορφώνονται μέσα από ήχους και εικόνες. Ο θεατής
προσκαλείται να διαμορφώσει προσωπική άποψη και κρίση μέσα από την ανασύνθεση και τη
διήγηση γεγονότων.

Η τελευταία τους δουλειά, που προβλήθηκε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη τον προηγούμενο
μήνα, αφορά τους Ρωμανιώτες, τους Έλληνες Εβραίους της πόλης των Ιωαννίνων. Το
ντοκιμαντέρ που δημιούργησαν μιλά για την κοινότητα που αποτελεί σημαντικό κομμάτι του
πολύμορφου μωσαϊκού της πόλης.

Η παρουσία ελληνόφωνων Εβραίων στον ελλαδικό χώρο πιστοποιείται από τον 4ο αιώνα π.Χ.,
μια περίοδος που ο ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική γλώσσα επηρέαζαν βαθιά όλους τους
λαούς της Μεσογείου. Εβραϊκές κοινότητες υπάρχουν σε όλο τον ελλαδικό χώρο, οι οποίες
εξαιτίας κυρίως της γλώσσας ενσωματώνονται στην κοινωνία.

Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι από την εποχή του Βυζαντίου αποτελούν μια ισχυρή παρουσία. Η
επίσημη γλώσσα τους είναι τα ελληνικά και μέσα στον χρόνο σε συνάρτηση με την
αλληλεπίδρασή τους με τις υπόλοιπες θρησκευτικές κοινότητες της πόλης, διαμορφώνουν
ιδιαίτερα ήθη, έθιμα, θρησκευτική μουσική και τελετουργία. Οι ιδιαιτερότητες της κοινότητας
την κάνουν να ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες εβραϊκές κοινότητες, τους Σεφαραδίτες και τους
Ασκεναζίμ.

Οι Γιαννιωτοεβραίοι Ρωμανιώτες διατήρησαν την ξεχωριστή τους ταυτότητα και τις συνήθειές
τους και μετά τον ερχομό χιλιάδων Σεφαραδιτών όταν το 1492 βρήκαν καταφύγιο στον ελλαδικό
χώρο ύστερα από τους διωγμούς και την εξορία που τους επιβλήθηκε από την Ισπανία, την
Πορτογαλία, την κάτω Ιταλία και τη Σικελία.
romaniotes_pic_5.jpg
Σχετικό Άρθρο
azia.jpg
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
Νέο ντοκιμαντέρ για τη ζωή της Φρίντα Κάλο, με τη συμμετοχή της Άζια Αρτζέντο
Newsroom
Δεν απορροφήθηκαν από την ισχυρή παρουσία των Σεφαραδιτών όπως έγινε σε άλλες ελληνικές
πόλεις, για παράδειγμα στη Θεσσαλονίκη που αποτελεί το κέντρο των ισπανόφωνων Εβραίων.

Η κουβέντα με την Ανιές και το Στέλιο μοιραία οδηγήθηκε σε μια καταλυτική ημερομηνία. Ήταν
ξημερώματα Σαββάτου, εικοσιπέντε Μαρτίου του 1944. Οι Γερμανοί συγκεντρώνουν όλους τους
Ρωμανιώτες στην κεντρική πλατεία. Ολόκληρες οικογένειες, ηλικιωμένοι, παιδιά, έγκυες
γυναίκες φορτώνονται σε φορτηγά αφήνοντας πίσω τις περιουσίες, την πόλη, τη λίμνη. 1870
άνθρωποι αφήνουν πίσω τους τη γνώριμη ζωή.

Εκατό επέζησαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μαζί τους γυρίζουν 60 περίπου από τα
βουνά και απ' όπου είχαν βρει καταφύγιο. Αντικρίζουν μια Ελλάδα διχασμένη από τον Εμφύλιο,
τα σπίτια τους είναι είτε λεηλατημένα είτε κατοικημένα από ανθρώπους από τα τριγύρω
κατεστραμμένα χωριά. Πολλοί αποφασίζουν να μεταναστεύσουν. Όσοι έμειναν αγωνίζονται για
μια καινούργια ζωή και τα καταφέρνουν. Η κοινότητα οργανώνεται, επαναλειτουργεί η
συναγωγή, γεννιούνται τα πρώτα παιδιά.

Ιωάννινα 2019. Η Συναγωγή λειτουργεί σε σημαντικές γιορτές του Εβραϊσμού και δίνει την
ευκαιρία σε Ρωμανιώτες από την Ελλάδα, από όλο τον κόσμο να έρχονται στην πόλη των
Ιωαννίνων και να μοιράζονται τις μνήμες τους και την κοινή τους ταυτότητα.

Σήμερα η κοινότητα αποτελείται από πενήντα ανθρώπους, οι περισσότεροι μεγάλοι σε ηλικία.

Προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανή την ιστορία τους και την ταυτότητά τους. Ανέθεσαν στους
κινηματογραφιστές Ανιές Σκλάβου και Στέλιο Τατάκη τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ για τους
Ρωμανιώτες.

img_9854.jpg
Σχετικό Άρθρο
nosokomeio
HEALTH & FITNESS
Ιωάννινα: Μονάδα Σωματικής Αποτοξίνωσης στο «Χατζηκώστα»
Newsroom
Πότε αποφάσισες ότι θα γίνεις κινηματογραφιστής;
Ανιές: Με παππού και γιαγιά ιδιοκτήτες κινηματογράφων από το 1935, με πατέρα σκηνοθέτη,
τον Πολ Σκλάβο, νομίζω ότι ήταν πολύ δύσκολο να «ξεφύγω» από την παράδοση της
οικογένειας. Και εγώ και ο αδελφός μου (διευθυντής φωτογραφίας) μεγαλώσαμε στο θερινό
σινεμά ΟΡΦΕΑΣ, μέσα στην κινηματογραφική μαγεία. Πέρασα από μια φάση που ήθελα να γίνω
ψυχολόγος, αλλά η γοητεία της εικόνας και της αφήγησης ιστοριών με κέρδισε.
Στέλιος: Από παιδί έβλεπα πολλές ταινίες, κυρίως στα καλοκαιρινά σινεμά που υπήρχαν στην
Καλλιθέα όπου μεγάλωσα. Στο γυμνάσιο δούλευα στο εργαστήριο φωτογραφίας του θείου μου
και, ενώ ασχολούμουν και σπούδασα προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών, δεν ήθελα
να είμαι κλεισμένος σε 4 τοίχους και έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με τη φωτογραφία στον
κινηματογράφο, κάτι που μου άρεσε εξίσου.

Οι λήψεις σας είναι ζωντανές, ακόμη και όταν εμφανίζεται μια φωτογραφία καταφέρνετε να της
δώσετε ζωή. Είναι η αισθητική σας; Τα αισθήματα που σας δημιουργεί το θέμα;
Ανιές: Πάντα αναζητούμε καινούριους τρόπους να «ζωντανέψουμε» τα υλικά που έχουμε, ειδικά
στα ιστορικά ντοκιμαντέρ. Εστιάζουμε στις λεπτομέρειες και ο Στέλιος πάντα ψάχνει
καινούριους τρόπους να επεξεργαστεί και να αναδείξει μια εικόνα. Στόχος είναι να έχουμε μια
κινηματογραφική αισθητική.
Στέλιος: Σκοπός μας όταν, είτε γυρίζουμε κάποια πλάνα με τις φωτογραφίες, είτε όταν
δημιουργούμε στο post, είναι να έχουμε όσο το δυνατόν φιλμική αίσθηση. Δεν αντιμετωπίζουμε
μια φωτογραφία απλά ως μια εικόνα που πρέπει να μπει γιατί δεν έχουμε κάτι άλλο ή για να
μας καλύψει ένα cut στο μοντάζ.

img_2650.jpg
Σε κάθε δουλειά σας εκείνο που μου κάνει εντύπωση ότι καταφέρνετε σε σχετικά περιορισμένο
χρόνο να ζωντανέψετε μια ολόκληρη εποχή, να διηγηθείτε μια ιστορία με τη δική σας ματιά. Τι
είναι εκείνο που σας κάνει να ασχοληθείτε με ένα θέμα, ή με μια προσωπικότητα όπως κάνατε
για το Γεώργιο Παπανικολάου, τον ερευνητή που ανακάλυψε το τεστ-παπ;
Ανιές: Επιλέγουμε τα θέματα που θα μας προξενήσουν το ενδιαφέρον. Γι' αυτό και η
θεματολογία μας είναι τόσο διαφορετική από ταινία σε ταινία. Όσο κάνω την έρευνα προσπαθώ
να βρω απαντήσεις στα ερωτήματα που δημιουργούνται. Το πιο δύσκολο είναι να καταφέρουμε
να ξεχωρίσουμε, να «ξεσκαρτάρουμε» τις πληροφορίες και να δημιουργήσουμε ένα ντοκιμαντέρ
με ρυθμό και με κινηματογραφική αισθητική. Δεν μπορείς να τα πεις όλα σε τόσο περιορισμένο
χρόνο. Το στοίχημα είναι να διαλέξεις αυτά που πρέπει για να πας τον θεατή ένα βήμα
παρακάτω. Να γίνει ο ίδιος ερευνητής και να ψάξει περαιτέρω πληροφορίες με αφορμή την
ταινία που έχει δει.
Στέλιος: Ο κάθε δημιουργός προσπαθεί να διηγηθεί μια ιστορία μέσα από τη δική του ματιά. Το
ίδιο και εμείς. Τα θέματα άλλες φορές τα βρίσκουμε εμείς, άλλες φορές μας βρίσκουν αυτά.
Αυτό που εμείς ψάχνουμε είναι το θέμα να μας κινήσει το ενδιαφέρον, να μάθουμε και εμείς
μέσα από τη διαδικασία περισσότερα για αυτό και επίσης, αν γίνεται να είναι πρωτότυπο. Να
μην έχει ξαναγίνει κάτι για αυτό. Αν είναι ένα θέμα που είναι ήδη γνωστό ψάχνουμε να βρούμε
τον τρόπο να το δείξουμε από μια άλλη σκοπιά.
Ανιές: Όσον αφορά τον Γεώργιο Παπανικολάου ήταν η πρώτη και η μόνη, μέχρι στιγμής,
ανάθεση που είχαμε, στα πλαίσια της σειράς ντοκιμαντέρ για την Cosmote Tv «Αυτοί που
τόλμησαν». Η πρόκληση ήταν να βρούμε το κάτι διαφορετικό στη θεματολογία, για ένα
πρόσωπο για το οποίο έχουν γίνει πολλά ντοκιμαντέρ και αφιερώματα. Γι' αυτό ο βασικός
άξονας, πέρα από τα βιογραφικά στοιχεία, ήταν ένα δικό μου ερώτημα. «Μετά το Τεστ Παπ τι;»
Και εκεί ανακάλυψα πόσες εφαρμογές είχε η μέθοδός του σε άλλα όργανα, τη σύλληψη της
ιδέας της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης, την υποστήριξη που έλαβε από την
Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία, ακόμη και ότι οι βαφές που εφηύρε για να χρωματίζει τα
κύτταρα έχουν ακόμα παγκόσμια το όνομά του! Έμαθα να λέω και «αποφολιδωτική
κυτταρολογία»!

Είστε ζευγάρι στη δουλειά και στη ζωή. Πόσο εύκολη είναι η συνύπαρξη και η κοινή δημιουργία;
Ανιές: Είμαστε μαζί πολλά χρόνια. Δουλεύαμε καιρό στον ίδιο χώρο, αλλά ποτέ μαζί. Από το
2010, σε μία περίοδο «ξηρασίας», ο Στέλιος, κυρίως, αποφάσισε να χρησιμοποιήσουμε τις
γνώσεις και την εμπειρία μας για να δημιουργήσουμε κάτι δικό μας. Ξεκινήσαμε από 2 μικρού
μήκους. Ο συνδυασμός λειτουργούσε, οπότε συνεχίσαμε σε πιο φιλόδοξα σχέδια. Νομίζω ότι
έχουμε βρει μια ισορροπία. Θα υπάρξουν διαφωνίες, υποχωρήσεις και συμβιβασμοί, αλλά το
πιο ωραίο κομμάτι είναι όταν ο ένας «κόβει» και ο άλλος «ράβει», Πολύ συχνά ο ένας
συμπληρώνει την ιδέα του άλλου και αυτό είναι πολύ δημιουργικό.
Στέλιος: Λειτουργούμε και μαζί και χωριστά. Σε κάθε πρότζεκτ μοιράζουμε τις δουλειές που
πρέπει να γίνουν, επικοινωνούμε και με δημιουργικό διάλογο προχωράμε. Έτσι ενώνουμε δύο
ματιές σε μία.

Στο ντοκιμαντέρ για τους Ρωμανιώτες τι ήταν εκείνο που σας συγκίνησε περισσότερο; Γιατί
αποφασίσατε να διηγηθείτε την ιστορία τους;
Στέλιος: Όταν βρέθηκε στα χέρια μας το βιβλίο του Αλέξανδρου Μωυσή «Το πανόραμα του
Νισήμ Λεβή», καταλάβαμε τη διαφορετικότητα της Γιαννωτοεβραϊκής κοινότητας σε σχέση με
τις άλλες ελληνοεβραϊκές κοινότητες. Αυτό μας έκανε να δημιουργήσουμε ένα έργο για τους
Ρωμανιώτες.
Ανιές: Δεν μας ήταν ξεκάθαρο, όπως και στον περισσότερο κόσμο, το πόσο ξεχωριστοί είναι οι
Ρωμανιώτες από τις υπόλοιπες κοινότητες. Και αφού δεν είχε υπήρχε κάποιο έργο να
παρουσιάζει αμιγώς την ιστορία τους, αποφασίσαμε να το προχωρήσουμε.

romanites_poster_gr.jpg
Το ντοκιμαντέρ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά, με μεγάλη επιτυχία, στη Νέα Υόρκη. Ποιες
είναι οι δικές σας εντυπώσεις; Τι σας είπε ο κόσμος μετά την προβολή;
Ανιές: Η Νέα Υόρκη είναι μία από τις πόλεις που μετανάστευσαν πολλοί Ρωμανιώτες ήδη από τις
αρχές του 1900. Ήταν μεγάλη η αγωνία μας να δούμε πώς θα αντιδράσει το κοινό που στην
πλειοψηφία του ήταν οι απόγονοί τους. Μαζί με την αγωνία ότι βλέπαμε πρώτη φορά το έργο
μας με κοινό. Πραγματικά οι θεατές αγκάλιασαν την ταινία μας, μας μιλούσαν για τις μνήμες
τους, τη γιαγιά τους, τον παππού τους, για αυτούς που χάθηκαν... Ήταν πολύ συγκινητικό.
Στέλιος: Ήταν πολύ ευχάριστη η εμπειρία στο Νew York City Greek Film Festival, όχι μόνο γιατί
πήραμε βραβείο αλλά πιο πολύ γιατί μιλήσαμε με ανθρώπους που τους είχε αγγίξει η ταινία.
Πολλοί ήταν απόγονοι Ρωμανιωτών που είχαν μεταναστεύσει τη Νέα Υόρκη. Και είχαν
συγκινηθεί από την ιστορία του γενέθλιου τόπου τους.

romaniotes_pic_3.jpg
Η Ρωμανιώτικη κοινότητα αριθμεί περίπου 50 μέλη, οι περισσότεροι μεγάλοι σε ηλικία.
Προσπαθούν όμως να διατηρήσουν ζωντανή την ιστορία τους και την ταυτότητά τους. Το
ντοκιμαντέρ είναι ένας τρόπος. Αισθανθήκατε ευθύνη μπροστά σε μια τέτοια πρόκληση;
Ανιές: Είναι φυσικά μεγάλη η ευθύνη και ευχαριστούμε την κοινότητα και όσους μας
εμπιστεύτηκαν και συμμετέχουν ή βοήθησαν στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ. Αυτό που μας
ενδιέφερε ήταν να αναδείξουμε ότι αυτή η κοινότητα ήταν και είναι πάντα ενεργό μέλος των
Ιωαννίνων και της Ελλάδας. Ελπίζουμε ότι το καταφέρνουμε.
Στέλιος: Πιστεύουμε ότι το ντοκιμαντέρ μας είναι ένα μέσο, όχι μόνο να διατηρηθεί η ιστορική
μνήμη των Ρωμανιωτών αλλά και να παρουσιαστεί και να διαδοθεί η διαφορετικότητα και η
μοναδικότητά τους, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο. Η κα Άννα Γκάρτυ μας είπε πως,
όταν στο Ισραήλ λέει ότι είναι Ρωμανιώτισσα, τη ρωτάνε αν είναι από τη Ρουμανία.

img_2662.jpg
Σας γνώρισα στην προβολή του ντοκιμαντέρ «Βυζιά». Ο τίτλος έντονος και το θέμα δύσκολο.
Μέσα από την αφήγηση προτιμάτε να προκαλείτε και να προσκαλείτε το κοινό να αφυπνιστεί ή
να κυλά ήρεμα η ιστορία; Πώς καταφέρνετε να παρουσιάσετε μια δύσκολη στιγμή;
Ανιές: Αυτό που θέλουμε είναι να προκαλούμε στον θεατή την ανάγκη να ψαχτεί και να ψάξει
και μετά την προβολή. Το να παρουσιάσεις δύσκολες στιγμές, όπως στα «ΒΥΖΙΑ» που ήταν πολύ
προσωπικές και στενάχωρες ιστορίες, δεν είναι απλό. Πρέπει να συγκινήσεις αληθινά τον θεατή,
χωρίς να πέσεις στο μελό, χωρίς υπερβολές. Αφήνουμε το πρόσωπο ή το θέμα να «μιλήσει»
μέσα από τις εικόνες μας και τις τελικές επιλογές μας. Πάντα με σεβασμό.
Στέλιος: Δεν μας ενδιαφέρει να προκαλούμε μόνο για να προκαλούμε. Μας ενδιαφέρει να
δίνουμε στον θεατή γνώση, να του δημιουργούμε συναισθήματα και όταν φεύγει μετά την
προβολή να μην ξεχνάει τι έχει δει. Να προβληματίζεται και να ψάχνει να μάθει περισσότερα
για το θέμα που έχουμε αφηγηθεί.

Ποιο είναι το θέμα που ονειρεύεστε να αφηγηθείτε;

Ανιές: Τα θέματα είναι αστείρευτα. Μία προσωπική ιστορία, ένα άγνωστο γεγονός, μια εικόνα
μπορούν να είναι η αφορμή για τη επαφή μας με νέους κόσμους, άλλα περιβάλλοντα. Νομίζω η
αναζήτηση του επόμενου θέματος, για κάθε δημιουργό, δεν τελειώνει ποτέ. Αρκεί να έχεις τα
μάτια, τα αυτιά και τη ψυχή σου ανοιχτά.
Στέλιος: Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο θέμα-σκοπός για εμάς. Αυτό που ονειρευόμαστε είναι
να βρίσκουμε ενδιαφέροντα θέματα για να δείξουμε, όπου θα καταθέσουμε τη ματιά μας και να
το κάνουμε καλά, βασικά με τα δικά μας στάνταρτ.

Το ντοκιμαντέρ αφηγείται την ιστορία της κοινότητας και σκιαγραφείται μέσα από προσωπικές
ιστορίες, μαρτυρίες, ιστορικές αναλύσεις, την ποίηση του Ρωμανιώτη ποιητή Γιοσέφ Ελιγιά και
με την παρουσίαση ιστορικών αρχείων και φωτογραφικού υλικού. Μία σημαντική πηγή είναι το
σπάνιο φωτογραφικό αρχείο του Νισήμ Λεβή που μας ζωντανεύει την πόλη των Ιωαννίνων στα
τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα. Τα γυρίσματα έγιναν στα Ιωάννινα και στην Αθήνα.

Σχετικό Άρθρο
Ιωάννινα: Βρέθηκε σάκος με όπλα του 19ου αιώνα ανάμεσα σε καλαμιές κοντά στη λίμνη
ΕΛΛΑΔΑ
Ιωάννινα: Βρέθηκε σάκος γεμάτος όπλα δίπλα στη λίμνη
Newsroom
Συμμετέχουν οι:
Μωυσής Ελισάφ, Πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων
Ραφαήλ Μωυσής, Απόγονος οικογένειας Λεβή
Εσθήρ-Στέλλα Κοέν, Επιζήσασα Άουσβιτς
Μάκης Μάτσας, Πρόεδρος Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος
Μάρσια Χαντάτ (Haddad) Οικονομόπουλος, Διευθύντρια του μουσείου της συναγωγής Kehila
Kedosha Janina Νέας Υόρκης
Χαΐμ Ισχακής, Ρωμανιώτης Κάντορας
Άννα Μπακόλα Garty, Ρωμανιώτισσα της Διασποράς
Αλέξανδρος Μωυσής, Απόγονος οικογένειας Λεβή
Λιλή Cohen Prah-Ya, Απόγονος Ρωμανιωτών
Μαρία Ζουμπούλη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Μουσικών Σπουδών, Παν/μιο Ιωαννίνων
Λήδα Παπαστεφανάκη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια οικονομικής & κοινωνικής ιστορίας, Παν/μιο
Ιωαννίνων
Αλέκος Ράπτης, Ιστορικός ερευνητής

Σενάριο- Σκηνοθεσία: Ανιές Σκλάβου, Στέλιος Τατάκης

Διεύθυνση Φωτογραφίας: Στάθης Γαλαζούλας
Μουσική: Μάριος Γρηγόρης
Το ντοκιμαντέρ «Ρωμανιώτες, Οι Έλληνες Εβραίοι των Ιωαννίνων» είναι μία παραγωγή του
Στέλιου Τατάκη σε συμπαραγωγή της Cosmote Tv και με την υποστήριξη της Ισραηλιτικής
Κοινότητας Ιωαννίνων.

img_9844.jpg
Ο Στέλιος Τατάκης σπούδασε προγραμματιστής-αναλυτής στη Δέλτα Πληροφορική και
Διεύθυνση Φωτογραφίας στη Σχολή Κιν/φου Λυκούργου Σταυράκου. Από το 1991 εργάζεται ως
μοντέρ - σκηνοθέτης και δ/ντης φωτογραφίας σε διαφημιστικά σποτ, εταιρικά βίντεο και
μεγάλου μήκους ταινίες και κάνει δικές του παραγωγές. Έχει τιμηθεί δύο φορές με το πρώτο
βραβείο μοντάζ στο Ελληνικό φεστιβάλ Διαφημιστικών ταινιών το 2000 και το 2001. Το 2015
τιμήθηκε με το Βραβείο Μοντάζ στο 9ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ για το ντοκιμαντέρ
«Γεγονότα στη Φώκαια 1914». Μεταξύ άλλων έχει σκηνοθετήσει εταιρικά βίντεο για τις
εταιρίες: ΦΑΓΕ, Revoil, ΙΟΝ, Ελαϊς-Uniliver, Όμιλος Σαράντης, Μινέρβα, Ε.Τ.Α.Τ, ΜΗΤΕΡΑ, Goody's,
Παπαστράτος, Αττικό Μετρό, Ε.Ο.Α, Université Nice Sophia Antipolis, Ολυμπιακός Α.Ε., Εθνική
Τράπεζα, Lasertouch, Anaplasis,Eurobank, Millenium Bank. Από το 2006 συνεργάζεται με την
εταιρεία Allergan δημιουργώντας προωθητικά βίντεο για το Botox και άλλα προϊόντα και
θεραπείες. Ως παραγωγός, σκηνοθέτης και μοντέρ έχει δημιουργήσει τις μικρού μήκους:
«Extreme Walks», «White & Blue», «Heaven on Line» και τα βραβευμένα ντοκιμαντέρ «Τα
κολλητήρια» (2012), «Γεγονότα στη Φώκαια 1914» (2014) και «Βυζιά» (2017).

Η Ανιές Σκλάβου σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο

Αθηνών και Σκηνοθεσία στη Σχολή Κιν/φου Λυκούργου Σταυράκου. Από το 1992 έχει εργαστεί
ως βοηθός σκηνοθέτης σε πολλές μεγάλου μήκους ταινίες όπως: «Από το χιόνι», σκην. Σωτήρης
Γκορίτσας, «Αθώο Σώμα», σκην. Νίκος Κορνήλιος, «Απόντες», σκην. Νίκος Γραμματικός, «Safe
sex» και «Το κλάμα βγήκε από τον παράδεισο», σκην. Μιχάλης Ρέππας, Θανάσης
Παπαθανασίου, «Για πάντα» σκην. Μαργαρίτα Μαντά. Στην τηλεόραση συμμετείχε ως βοηθός
σκηνοθέτης σε πολλές σειρές όπως: «Η αίθουσα του θρόνου», σκην. Πηγή Δημητρακοπούλου,
«Safe Sex tv series» 1η & 2η σεζόν, «Εθνική Ελλάδος», σκην. Αντώνης Αγγελόπουλος. Ως
σκηνοθέτης στην τηλεόραση έχει δημιουργήσει τις σειρές: «Πήρα κόκκινα γυαλιά» (15
επεισόδια), «Ο άγγελός μου ο διάβολός μου» (8 επεισόδια), «Safe Sex» (1 διπλό επεισόδιο),
«Αυτοί που τόλμησαν – Γεώργιος Ν. Παπανικολάου» (Cosmote History). Το πρώτο ντοκιμαντέρ
που έγραψε και σκηνοθέτησε με τίτλο «Ο κυρ Ορφέας» (2004) τιμήθηκε με το βραβείο
Σκηνοθεσίας Καλύτερου Δραματοποιημένου Ελληνικού Nτοκιμαντέρ στο 6ο Διεθνές φεστιβάλ
ντοκιμαντέρ Καλαμάτας. Έχει γράψει το σενάριο και σκηνοθετήσει επίσης τις μικρού μήκους:
«Extreme Walks», «White & Blue», «Heaven on Line» και τα βραβευμένα ντοκιμαντέρ «Τα
κολλητήρια» (2012), «Γεγονότα στη Φώκαια 1914» (2014) και «Βυζιά» (2017).

Παράκαμψη προς το κυρίως περιεχόμενο

LiFO
HOMEΕΙΔΗΣΕΙΣΕλλάδα
Ελλάδα
O Mωυσής Ελισάφ και η γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότητα
«ο αντισημιτισμός είναι μια αρρώστια των κοινωνιών μας, η οποία χρονολογείται από χιλιετίες»
O Mωυσής Ελισάφ και η γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότητα
Νίκη ΚουτουλούληΝίκη Κουτουλούλη
19.8.2021 | 10:28
Facebook
Twitter
E-mail
0
Τα Γιάννενα αποτέλεσαν τη μητρόπολη του ρωμανιώτικου εβραϊσμού. Η ιστορική εβραϊκή
κοινότητα των Ιωαννίνων υπήρξε πολυπληθής, ισχυρή και είχε ελληνοεβραϊκό χαρακτήρα.
Πέρασε από ακμή και παρακμή και μέχρι σήμερα, αν και ολιγομελής, παραμένει ενεργή.

Πρόκειται για μια από τις παλιότερες εβραϊκές κοινότητες στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, με
ιστορία τουλάχιστον χιλίων χρόνων. Η ύπαρξη Εβραίων στην πόλη των Ιωαννίνων είναι
συνυφασμένη με την ίδρυση της πόλης, στο τέλος της πρώτης χιλιετίας.

Χωρίς να ξέρουμε την ακριβή ημερομηνία εγκατάστασης των Εβραίων στην πόλη, η πρώτη
γραπτή μαρτυρία είναι το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου του Β’ του Παλαιολόγου το
1319, που δίνει οικονομικά, εκκλησιαστικά και διοικητικά προνόμια στις διάφορες μειονότητες
και στους Εβραίους που κατοικούσαν στην πόλη των Ιωαννίνων.

Το χαρακτηριστικό της κοινότητας των Ιωαννίνων είναι ότι ήταν ρωμανιώτικη. Οι ρωμανιώτες
Εβραίοι, όπως ονομάστηκαν, μιλούσαν την ελληνική γλώσσα εμπλουτισμένη με εβραϊκές λέξεις.
Ο ελληνόφωνος αυτός χαρακτήρας μάλιστα δεν χάθηκε, όπως συνέβη με άλλες ρωμανιώτικες
κοινότητες της Ελλάδας, παρά την άφιξη των Εβραίων που έφυγαν από την ιβηρική χερσόνησο.

Ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο, όπως όλες οι εβραϊκές κοινότητες. Ειδικά στην κεντρική
Ευρώπη δεν τους επιτρέπονταν η δουλειά σε αγροτική γη, οπότε αναγκαστικά βρίσκονταν στα
αστικά κέντρα και ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο. Εκτός από έμποροι και βιοτέχνες, η
μεγάλη μάζα ήταν τεχνίτες, αχθοφόροι και πλανόδιοι μικροπωλητές.
Οι παραδόσεις, όσο φθίνει η κοινότητα, αρχίζουν και χαλαρώνουν. Ουσιαστικά πρόκειται απλά
για μια διαφορετική θρησκεία, τίποτα παραπάνω. Θρησκευτική ζωή δεν μπορεί να υπάρξει,
εμείς είμαστε μια κοσμική κοινότητα, δεν είμαστε μια ιδιαίτερα θρησκευόμενη κοινότητα. ―
Μωυσής Ελισάφ

Κουντουριώτου, Σούτσου, Γιωσέφ Ελιγιά, είναι μερικοί από τους δρόμους των Ιωαννίνων όπου
κατοικούσαν οι Εβραίοι. Δεν υπήρχε γκέτο, υπό την κλασική έννοια του όρου, αλλά επρόκειτο
για μεικτές συνοικίες οι οποίες ήταν τα κέντρα των εβραϊκών κατοικιών. Κατοικίες με
συγκεκριμένη αρχιτεκτονική, που η ύπαρξή της χαρακτηρίζει μέχρι και σήμερα τα στενά της
πόλης των Ιωαννίνων όπου βρίσκονται.

Για την κατασκευή τους χρησιμοποιούσαν πέτρα, ξύλο και πηλό. Έμοιαζαν με τα σπίτια των
υπόλοιπων Γιαννιωτών, καθώς κατασκευάζονταν από τους ίδιους ξακουστούς τεχνίτες των
μαστοροχωρίων της Ηπείρου. Δίφυλλες τεράστιες πόρτες, παράθυρα που προφυλάσσονται από
σιδεριές που προεξέχουν, τις περισσότερες φορές, αυλές που βρίσκονται συνήθως στο πίσω
μέρος του σπιτιού και πέτρινοι τοίχοι χαρακτηρίζουν τα πιο πολλά από αυτά. Υπήρχαν μάλιστα
τρία είδη κατοικιών, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του ιδιοκτήτη. Τα λαϊκά εβραϊκά
σπίτια, οι μεσοαστικές κατοικίες και τα επώνυμα μέγαρα. Τα σπίτια που σώζονται μέχρι σήμερα
χρονολογούνται μετά το 1820, τότε που η πόλη πυρπολήθηκε και καταστράφηκε.

O Mωυσής Ελισάφ και η γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότηταFacebook Twitter

Στις 5 Αυγούστου 2021 ο βανδαλισμένος τάφος βρέθηκε ανοιχτός, με διάσπαρτα σπασμένα
μάρμαρα, και ξεκολλημένη την ταφόπλακα. Το εβραϊκό νεκροταφείο Ιωαννίνων έχει γίνει στόχος
αντισημιτικού μίσους και έχει υποστεί αλλεπάλληλους βανδαλισμούς στο παρελθόν... Φωτ.:
ΚΙΣΕ
Όπως όλες οι κοινότητες που περνούν από την ακμή στην παρακμή μέσα στα χρόνια, έτσι και η
γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότητα αλλάζει μορφή μέσα σε αυτά. Στις αρχές του 20ού αιώνα, πριν
την απελευθέρωση, υπήρχαν περίπου 5.000 Εβραίοι σε έναν πληθυσμό περίπου 25.000, ήταν
δηλαδή περίπου το 20% του συνολικού πληθυσμού. Καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία έφθινε,
η οικονομική κρίση ωθούσε μεταναστευτικές ροές κυρίως προς την Αμερική. Έτσι πολλοί
Γιαννιώτες, Εβραίοι και Χριστιανοί, ακολούθησαν την οδό της μαζικής μετανάστευσης στις ΗΠΑ.
Σταδιακά, ο πληθυσμός μειώθηκε και στην Κατοχή βρίσκονταν στην πόλη περίπου 2.000
Εβραίοι.

Το μεγάλο πλήγμα για την εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων ήρθε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι
Γερμανοί συγκέντρωσαν τους Εβραίους της πόλης τον Μάρτιο του 1944 σε δύο πλατείες, στο
κάστρο και στον μώλο, και αφού τους στοίβαξαν σε φορτηγά τούς μετέφεραν στη Λάρισα και
από εκεί στο Άουσβιτς. Λίγοι από αυτούς, οι οποίοι γνώριζαν τι επρόκειτο να συμβεί, μιας και
είχαν προηγηθεί κι άλλες συλλήψεις, είχαν ενταχθεί στις οργανώσεις της εθνικής αντίστασης και
το φθινόπωρο του 1943 πήγαν στην Αθήνα, κρύφτηκαν και ακολούθησαν ένα δίκτυο διαφυγής
προς την Παλαιστίνη που λειτουργούσε με τη χρηματοδότηση του Εβραϊκού Πρακτορείου.

Η γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότητα και η ιστορία της οικογένειας του πρώτου Εβραίου δημάρχου
στην ΕλλάδαFacebook Twitter
Στις 25 Μαρτίου του 1944 οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους Εβραίους της πόλης και αφού τους
στοίβαξαν σε φορτηγά τούς μετέφεραν στη Λάρισα και από εκεί στο Άουσβιτς.
Το μονοπάτι της διαφυγής ακολούθησαν και οι γονείς του κ. Μωυσή Ελισάφ, δημάρχου των
Ιωαννίνων, καθηγητή Παθολογίας και προέδρου της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Όπως
αναφέρει μιλώντας στη LifO: «Ο πατέρας μου και η μητέρα μου ακολούθησαν το δίκτυο
διαφυγής προς τη Μέση Ανατολή. Επέστρεψαν το 1945 στα Γιάννενα, έχοντας χάσει ουσιαστικά
όλους τους συγγενείς τους, γονείς και αδέρφια. Έτσι, προσπάθησαν να στήσουν τη ζωή τους
ξανά. Από τους 1.900 ανθρώπους που συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν κυρίως στο Άουσβιτς,
επέστρεψαν περίπου 100. Δηλαδή, ο συνολικός αριθμός απωλειών της κοινότητας είναι περίπου
92%, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά της Ευρώπης».

Η κοινότητα, όταν ανασυστάθηκε το 1945, είχε περίπου 160 άτομα, ακολούθησε όμως μια
προοδευτική μείωση του αριθμού κυρίως λόγω του εμφυλίου πολέμου. Σήμερα, η κοινότητα
στα Γιάννενα δεν αριθμεί πάνω από 50 μέλη.

Ο κ. Ελισάφ, ως πρόεδρος της κοινότητας από το 2001, μας εξηγεί πως γίνεται μεγάλη
προσπάθεια ώστε να διατηρηθεί ζωντανή η εβραϊκή παράδοση μέσα από εκδηλώσεις,
συγγραφή βιβλίων και παραγωγή ντοκιμαντέρ. Υποστηρίζοντας τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα
της πόλης των Ιωαννίνων, διατηρείται η επαφή με τους επισκέπτες από το Ισραήλ, δίνοντας στα
Γιάννενα τον χαρακτήρα μιας ανοιχτής και εξωστρεφούς πόλης.

O Mωυσής Ελισάφ και η γιαννιώτικη εβραϊκή κοινότηταFacebook Twitter

Φωτο: Μάγια Μπρκοβιτς
«Οι παραδόσεις, όσο φθίνει η κοινότητα, αρχίζουν και χαλαρώνουν. Ουσιαστικά πρόκειται απλά
για μια διαφορετική θρησκεία, τίποτα παραπάνω. Θρησκευτική ζωή δεν μπορεί να υπάρξει,
εμείς είμαστε μια κοσμική κοινότητα, δεν είμαστε μια ιδιαίτερα θρησκευόμενη κοινότητα.
Προσπαθούμε να κάνουμε μια φορά τον χρόνο μια μεγάλη γιορτή. Κάνουμε ένα προσκλητήριο
συμπατριωτών μας, με γιαννιώτικη δηλαδή καταγωγή, από όλο τον κόσμο. Μαζεύονται εδώ
στην πόλη άνθρωποι από τον Καναδά, την Αθήνα, το Ισραήλ, τη Θεσσαλονίκη. Ακόμα και πέρσι,
υπό συνθήκες πανδημίας, καταφέραμε να το οργανώσουμε» αναφέρει ο κ. Ελισάφ.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
DW: Πόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα;
ΔΙΕΘΝΗ
DW: Πόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο αντισημιτισμός στην Ελλάδα;
16.09.17
Όσο για το αν τον στεναχωρεί που η εβραϊκή κοινότητα χάνει τη δυναμική της με τα χρόνια, ο
δήμαρχος απαντά: «Με στενοχωρεί γιατί δεν είναι μόνο ότι φθίνει ως κοινότητα, είναι ότι σιγά
σιγά θα ακολουθήσει μια πορεία προς το τίποτα. Έχει σημασία να κωδικοποιήσεις, να γράψεις
την ιστορία, τις παραδόσεις και να διατηρήσεις τα μνημεία που υπάρχουν ακόμα στην πόλη».

Τα εβραϊκά μνημεία που υπάρχουν ακόμα και σήμερα στα Γιάννενα είναι η Συναγωγή, που
λειτουργεί κανονικά, το εβραϊκό νεκροταφείο, όπου υπάρχουν μνήματα από τον 15ο αιώνα, το
μνημείο του Ολοκαυτώματος και οι γειτονιές όπου έμεναν οι Εβραίοι της πόλης, με μικρό
ποσοστό των κατοικιών τους να έχει παραμείνει αναλλοίωτο στα χρόνια.

Αντισημιτισμός και διαφορετικότητα

Οι προκαταλήψεις εναντίον των Εβραίων είναι διαχρονικό φαινόμενο. Στα Γιάννενα το 2009
έγιναν βανδαλισμοί στο νεκροταφείο, με αποτέλεσμα να καταστραφούν πολλοί εβραϊκοί τάφοι,
ανάμεσά τους και αυτός της μητέρας του δημάρχου. Πιο πρόσφατα, στις αρχές Αυγούστου,
άγνωστοι βανδάλισαν ξανά τα εβραϊκά μνήματα.

Ο Μ. Ελισάφ θεωρεί πως «ο αντισημιτισμός είναι μια αρρώστια των κοινωνιών μας, η οποία
χρονολογείται από χιλιετίες. Δεν είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο και έχει πολλαπλές εκφάνσεις.
Στον πυρήνα του ευρωπαϊκού άξονα αντισημιτισμού είναι ο θρησκευτικός αντισημιτισμός. Είναι
ο θεοκτόνος λαός που δεν αποδέχτηκε τον σωτήρα του. Δυστυχώς, ακόμα και τα Ευαγγέλια
έχουν οξύτατους χαρακτηρισμούς εναντίον των Εβραίων. Επομένως ο αντισημιτισμός βρίσκεται
εγκολπωμένος στον πυρήνα της χριστιανικής θρησκείας και έτσι, καθώς κυριάρχησε ο
χριστιανισμός, οι Εβραίοι είναι αυτοί που δεν αποδέχονται την επικρατούσα θρησκεία, αλλά
παραμένουν περιχαρακωμένοι στη δική τους. Πάντα στις κοινωνίες ψάχνεις να βρεις ένα
εξιλαστήριο θύμα, το θύμα αυτό είναι πάντα ο πιο αδύναμος κρίκος αυτής της αλυσίδας. Οι
Εβραίοι, ως θρησκευτική μειονότητα, ήταν εύκολο θύμα, και έτσι ξεκινά ο θρησκευτικός
αντισημιτισμός που πλέκεται στη συνέχεια με οικονομικά συμφέροντα. Στους Εβραίους δεν
επιτρεπόταν να κάνουν πολλά επαγγέλματα. Ήταν αργυραμοιβοί, ασχολούνταν με το χρήμα,
επομένως ήταν εύκολα εκτεθειμένοι και το γεγονός αυτό λειτουργούσε αθροιστικά με το
θρησκευτικό. Ο “Έμπορος της Βενετίας” είναι ένα πολύ κλασικό παράδειγμα ακριβώς αυτού.
Φανταστείτε ότι ο Σέξπιρ γράφει ένα αντισημιτικό έργο, όταν στην Αγγλία που το γράφει δεν
υπήρχε ούτε ένας Εβραίος, είχαν μείνει δυο-τρεις».

Όλα αυτά προς τον 20ό αιώνα, και καθώς αναδύεται ο φασισμός, καταδύονται στον φυλετικό,
λυτρωτικό αντισημιτισμό. Μπαίνει η έννοια της φυλής για πρώτη φορά. «Αυτή ήταν η ακραία
έκφανση του αντισημιτισμού. Όλες οι μορφές του πατάνε η μία πάνω στην άλλη, χωρίς να
ταυτίζονται» λέει ο δήμαρχος Ιωαννίνων.

Η έννοια της διαφορετικότητας γίνεται αντιληπτή πολύ νωρίς για έναν Εβραίο. Στην περίπτωση
του Μ. Ελισάφ, ωστόσο, δεν υπήρξαν διακρίσεις λόγω της καταγωγής του. «Από την πρώτη μέρα
που γεννιέσαι, αντιλαμβάνεσαι την έννοια της διαφορετικότητας. Οφείλω να ομολογήσω ότι
στη ζωή μου δεν υπήρχαν επίσημες διακρίσεις. Δηλαδή στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στο
νοσοκομείο, δεν αντιμετωπίστηκα διαφορετικά από την πολιτεία και τις θεσμοθετημένες της
αρχές. Στο επίπεδο της καθημερινότητας δεν παύεις ωστόσο να βιώνεις την καχυποψία και τα
αρνητικά στερεότυπα που συνοδεύουν τους Εβραίους» εξηγεί.

Τα ίχνη της εβραϊκής παρουσίας στα Γιάννενα, μέσα από τις παλιές εβραϊκές γειτονιές, τα μικρά
πολύχρωμα εναπομείναντα σπιτάκια και τα εβραϊκά μνημεία, δίνουν στην πόλη ένα όμορφο
χρώμα πολυπολιτισμικότητας, γεγονός που φαίνεται να στηρίζουν οι πολίτες της εκλέγοντας τον
πρώτο Έλληνα Εβραίο, Γιαννιώτη δήμαρχο. Όπως αναφέρει και ο ίδιος, δίνοντας μου ένα δώρο
πριν φύγω, ένα cd με εβραϊκή μουσική, «ήταν μια υπέρβαση η εκλογή μου. Είναι ένα μήνυμα
πως τα στερεότυπα αρχίζουν να παίζουν δευτερεύοντα ρόλο και ο άλλος σε αξιολογεί βάσει
αυτού που είσαι και όχι με βάση το θρήσκευμά σου».