Do rodzinnego domu przyjeżdża ze szkół w
 Po upływie roku ponownie
Wilnie na wakacje młody Tadeusz. Okazuje się,
że Soplicowo, majątek jego opiekuna Sędziego
Soplicy, jest pełne gości, którzy zjechali tu, aby
uczestniczyć w procesie o stary zamek, niegdyś
własność bogatego magnata Stolnika Horeszki.
Proces toczy się między ostatnim krewnym
Horeszki, Hrabią i Sędzią Soplicą.
Wieczorem Tadeusz bierze udział w
uczcie, na której uwodzi go
ciotka Telimena. Tadeusz myśli, że to
ona jest śliczną dziewczyną, którą
zaskoczył rankiem (Zosia mieszkała w
pokoju Tadeusza w czasie jego
nieobecności w dworku). O wdzięki
Zosi stara się także nieco starszy od
Tadeusza hrabia z rodu
Horeszków. Następnego dnia okazuje
się, że niedźwiedź opuścił matecznik i
można na niego zapolować - wszystkich
pochłaniają przygotowania do łowów na
króla puszczy. Polowanie rozpoczyna
się wczesnym rankiem. Nieco później w
karczmie Jankiela pojawia
się ksiądz Robak, który namawia
okoliczną szlachtę, by zatroszczyła się o
przygotowanie Litwy na przyjęcie wojsk
Napoleona, który już się zbliża.
Myśliwi odnoszą sukces - niedźwiedź zostaje zabity.
Wieczorem podczas kolejnej uczty wybucha spór
między Soplicą a Hrabią. Zamiast ogólnie
spodziewanej zgody, Hrabia zrywa porozumienie i
postanawia przedłużyć proces i starać się o
odzyskanie zrujnowanego zamku.
Agitacyjne działania Robaka wykorzystuje
wierny sługa Horeszków - Gerwazy -
który namawia zaścianek Dobrzyńskich do
zajazdu na Soplicowo. Jeszcze tego samego dnia
wieczorem Dobrzyńscy napadają na Soplicowo.
Już rankiem okazuje się jednak, że to nie oni
zwyciężyli w walce. Ktoś zawiadomił o bitwie
stacjonujących w okolicy Rosjan, którzy pojmali
szlachtę z Dobrzyna i rozpanoszyli się w
Soplicowie. Na ratunek pospieszył Robak z
przywódcą rodu Dobrzyńskich, Maćkiem nad
Maćkami. Udało im się wyzwolić Dobrzyńskich a
następnie pokonano Rosjan. Jeszcze tego samego
wieczora po odbyciu spowiedzi i wyznaniu swoich
win zmarł zraniony kulą w czasie bitwy z Rosjanami
ksiądz Robak, który okazał się być Jackiem Soplicą.
Tymczasem młodzi żołnierze musieli uchodzić z
majątku, bo groziło im aresztowanie. Byli wśród
nich Tadeusz i Hrabia, którzy wyruszyli walczyć w
Legionach Polskich.
pojawili się w dworku, tym razem jako legioniści,
bohaterowie. W Soplicowie wydano ucztę na
cześć polskich generałów służących pod
dowództwem Napoleona. Odbyły się
także zaręczyny Tadeusza i Zosi. Jacek Soplica
został oficjalnie zrehabilitowany (miał na Litwie
opinię zdrajcy narodowego, ponieważ z jego ręki
zginął Stolnik Horeszko, zwolennik
Konstytucji 3 maja).
Kiedy i gdzie powstał Pan Tadeusz?
Pan Tadeusz powstał w latach 1832-
1834, po upadku powstania
listopadowego, kiedy Mickiewicz
przebywał na emigracji w Paryżu. Poeta
wspomina w nim czasy świetności
ojczyzny, by pokrzepić serca rodaków,
po klęsce powstania.
Dlaczego Pan Tadeusz to epopeja narodowa?
Pan Tadeusz to epopeja narodowa, ponieważ
można w nim znaleźć cechy tego gatunku:
- ukazuje losy konkretnej grupy społecznej na tle
ważnych wydarzeń historycznych; szlachty w czasie
wojny napoleońskiej;
- jest dłuższym utworom literackim, napisanym
wierszem (trzynastozgłoskowcem)
- występuje w nim narrator trzecioosobowy,
wszechwiedzący
- ma podniosły charakter, co widać w „Inwokacji” i
apostrofy do Litwy-ojczyzny.
Pan Tadeusz powstał po upadku
powstania listopadowego, „ku
pokrzepieniu serc”. Jest wyrazem
tęsknoty autora za ojczyzną i czasami jej
świetności. 
Dlaczego Pan Tadeusz jest ważny dla Polaków? I szczęśliwy Dąbrowski niedługo się cieszył,

Pan Tadeusz jest ważny dla Polaków, ponieważ Ustąpił ją drugiemu; a już trzeci spieszył;
powstał po upadku powstania listopadowego, „ku
pokrzepieniu serc”. Właśnie dlatego Adam I ten zaraz odbity, odszedł bez nadziei.
Mickiewicz ukazuje w nim czasy świetności swojej
ojczyzny. Epopeja narodowa jest wyrazem tęsknoty Aż Zosia, już strudzona, spotkała z kolei
Mickiewicza za ojczystym krajem, ponieważ poeta
podczas jej pisania przebywał na emigracji w
Tadeusza, i dalszej lękając się zmiany,
Paryżu. Dziś Pan Tadeusz zaliczany jest do
arcydzieł literatury polskiej. 
 I chcąc przy nim pozostać, zakończyła tany.
Dlaczego Pan Tadeusz składa się z 12 ksiąg?
Idzie do stołu gościom nalewać kielichy. 
Adam Mickiewicz nie planował stworzyć tak
obszernego dzieła. Poeta chciał napisać sielankę,  Słońce już gasło, wieczór był ciepły i cichy,
ale nastroje, jakie panowały po upadku styczniowym
oraz tęsknota za ojczyzną, spowodowana emigracją  Okrąg niebios gdzieniegdzie chmurkami zasłany,
Mickiewicza, skłoniły autora do napisania epopei,
tekstu, który przypomni rodakom czasy świetności  U góry błękitnawy, na zachód różany;
ich ojczyzny.
Chmurki wróżą pogodę: lekkie i świecące,
Jak kończy się Pan Tadeusz?
Tam jako trzody owiec na murawie śpiące,
Ostatnia księga nosi tytuł „Kochajmy się” i
rozpoczyna się ucztą. Wojski rozprawia na temat Ówdzie nieco drobniejsze, jak stada cyranek;
wzorów na obrusie, które przedstawiają sceny z
życia szlachty i wspomina czasy świetności Na zachód obłok na kształt rąbkowych firanek,
Rzeczpospolitej. Goście wymieniają poglądy na
temat polskiego wojska i Napoleona. Młodzi Przejrzysty, sfałdowany, po wierzchu perłowy,
otrzymują od Gerwazego zamkowy skarb. Tadeusz
pyta Zosię, czy zgadza się na uwłaszczenie
chłopów, a dziewczyna zgadza się bez wahania. Na Po brzegach pozłacany, w głębi purpurowy,
koniec Jankiel daje koncert, na cymbałkach, który
Jeszcze blaskiem zachodu tlił się i rozżarzał,
staje się muzyczną opowieścią o historii Polski. Pan
Tadeusz kończy się zatem ślubem Zosi i
Tadeusza, który staje się symbolem pogodzenia Aż powoli pożółkniał, zbladnął i poszarzał.
zwaśnionych rodów. Ostatnia scena to polonez,
któremu przewodzi młoda para: Słońce spuściło głowę, obłok zasunęło,

Zosia tańczy wesoło: lecz choć w pierwszej parze, I raz ciepłym powietrzem westchnąwszy — usnęło. 

Ledwie widna z daleka. Na wielkim obszarze  A szlachta ciągle pije i wiwaty wznosi:

Zarosłego dziedzińca, w zielonej sukience, Napoleona, wodzów, Tadeusza, Zosi,

Ustrojona w równianki i w kwieciste wieńce, Wreszcie z kolei wszystkich trzech par zaręczonych,

Śród traw i kwiatów krąży niewidzialnym lotem, Wszystkich gości obecnych, wszystkich
zaproszonych,
Rządząc tańcem, jak anioł nocnych gwiazd
obrotem. Wszystkich przyjaciół, których kto żywy spamięta,

Zgadniesz gdzie jest: bo ku niej obrócone oczy, I których zmarłych pamięć pozostała święta! 

Wyciągnięte ramiona, ku niej zgiełk się tłoczy. A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Warszawa,

Czytelnik 1989, s. 335-336.
Darmo się Podkomorzy zostać przy niej sili:
W jaki sposób zakończył się spór o zamek w
Zazdrośnicy już z pierwszej pary go odbili; utworze Pan Tadeusz?
Spór o zamek w Panu Tadeuszu zakończył się
szczęśliwie. Doszło do pogodzenia zwaśnionych
rodów, których potomkowie, Zosia i Tadeusz,
pobrali się. Zanim jednak do tego doszło, Sędzia i
Hrabia wielokrotnie się sądzili. Pierwotne motywacje
nie zapowiadały jednak eskalacji konfliktu. Hrabia
miał bowiem romantyczną duszę i lubił gotyckie
budowle, natomiast Sędzia postanowił walczyć o
zamek na drodze sądowej z czystego „pieniactwa”,
o czym wspomina ksiądz Robak:
 «Po coś waść — krzyknął Robak — do tych ruin
łaził?
 Wiesz, jak zamku nie cierpię; odtąd moja noga
 Tam nie postanie. Znowu kłótnia! kara Boga!
Jakże tam było? powiedz; trzeba tę rzecz zatrzeć.
Już mię znudziło wreszcie na tyle głupstw patrzeć:
Ważniejsze ja mam sprawy niż godzić pieniaczy;
Ale jeszcze raz zgodzę». «Zgodzić? Cóż to znaczy!
A idźże mi waść wreszcie z tą zgodą do licha! —
Przerwał Sędzia, tupnąwszy nogą — patrzcie
mnicha!
Że go przyjmuję grzecznie, chce mnie za nos
wodzić!
Wiedz wasze, że Soplice nie zwykli się godzić:
Gdy pozwą, muszą wygrać; nieraz w ich imieniu
Trwał proces, aż wygrali w szóstym pokoleniu.
Dosyć zrobiłem głupstwa z porady waszeci,
Zwołując podkomorskie sądy po raz trzeci.
Od dzisiaj nie ma zgody, nie ma, nie ma, nie ma! 
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Warszawa, Czytelnik
1989, s. 178.
Konflikt rozgorzał na dobre, gdy Gerwazy
opowiedział historię zamku oraz rodu Horeszków.
Stary Klucznik przedstawia Sopliców jako
krzywdzicieli jego panów. Stary sługa uważa Jacka
Soplicę za mordercę i ze szczegółami opisuje scenę
śmierci Stolnika. Klucznik nie chce bowiem, żeby
hrabia oddał zamek bez walki. Gerwazy wspomina
również, że zamek trafił do Sopliców po Targowicy,
co nie stawia ich w dobrym świetle. Hrabia
rezygnuje ze sprzedaży zamku, ale na krótko.
Dochodzi bowiem do kłótni po polowaniu. Hrabia
czuje się urażony podarkiem — skórą niedźwiedzią.
Dawne urazy podsyca w Hrabim Gerwazy. To
właśnie klucznik organizuje zajazd.
Ostatecznie jednak zwaśnione rody walczą razem
przeciwko Moskalom. Sędzia wybacza zbuntowanej
szlachcie, która uczestniczyła w zjeździe. Spór o
zamek kończy się tak, jak chciał tego ksiądz Robak
(Jacek Soplica), czyli ślubem Zosi i Tadeusza.
Dlaczego pan Tadeusz chciał się utopić?
Pan Tadeusz chciał się utopić, ponieważ pomylił
Zosię z Telimeną. Dziewczyna zajmowała jego
pokój, kiedy bohater przyjechał:
Stała młoda dziewczyna… Białe jej ubranie
Wysmukłą postać tylko aż do piersi kryje,
Odsłaniając ramiona i łabędzią szyję.
W takim Litwinka tylko chodzić zwykła z rana,
W takim nigdy nie bywa od mężczyzn widziana
Więc choć świadka nie miała, założyła ręce
Na piersiach, przydawając zasłony sukience.
Włos w pukle nierozwity, lecz w węzełki małe
Pokręcony, schowany w drobne strączki białe,
Dziwnie ozdabiał głowę: bo od słońca blasku
Świecił się jak korona na świętych obrazku.
Twarzy nie było widać; zwrócona na pole
Szukała kogoś okiem, daleko, na dole;
Ujrzała, zaśmiała się i klasnęła w dłonie,
Jak biały ptak zleciała z parkanu na błonie,
I wionęła ogrodem, przez płotki, przez kwiaty,
I po desce opartej o ścianę komnaty…
Nim spostrzegł się, wleciała przez okno, świecąca,
Nagła, cicha i lekka, jak światłość miesiąca.
Nucąc chwyciła suknie, biegła do zwierciadła:
Wtem ujrzała młodzieńca i z rąk jej wypadła
Suknia, a twarz od strachu i dziwu pobladła.
Twarz podróżnego barwą spłonęła rumianą,
Jak obłok, gdy z jutrzenką napotka się raną.
Skromny młodzieniec oczy zmrużył i przysłonił,
Chciał coś mówić, przepraszać; tylko się ukłonił
I cofnął się. Dziewica krzyknęła boleśnie,
Niewyraźnie, jak dziecko przestraszone we śnie;
Podróżny zląkł się, spojrzał; lecz już jej nie było.  A pani ta niewiastą już w latach dojrzałą;
Wyszedł zmieszany i czuł, że mu serce biło
Głośno, i sam nie wiedział, czy go miało śmieszyć
To dziwaczne spotkanie, czy wstydzić, czy cieszyć.  Chłopcowi każda piękność zda się rówiennicą,
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Warszawa, Czytelnik
1989, s.13.
Niestety, nie widział dokładnie jej twarzy, więc w
czasie uczty pomyślał, że kobieta, którą widział
wcześniej, to Telimena:
 Gdy tak były zajęte stołu strony obie,
 Tadeusz przyglądał się nieznanej osobie.
 Przypomniał, że za pierwszym na miejsce
wejrzeniem
Odgadnął zaraz, czyim miało być siedzeniem.
Rumienił się, serce mu biło nadzwyczajnie:
Więc rozwiązane widział swych domysłów tajnie!
Więc było przeznaczono, by przy jego boku
Usiadła owa piękność widziana w pomroku!
Wprawdzie zdała się teraz wzrostem dorodniejsza,
Bo ubrana, a ubiór powiększa i zmniejsza.
I włos u tamtej widział krótki, jasnozłoty,
A u tej krucze długie zwijały się sploty?
Kolor musiał pochodzić od słońca promieni,
Którymi przy zachodzie wszystko się czerwieni.
Twarzy wówczas nie dostrzegł, nazbyt rychło znikła;
Ale myśl twarz nadobną odgadywać zwykła:
Myślił, że pewnie miała czarniutkie oczęta,
Białą twarz, usta kraśne jak wiśnie bliźnięta;
U tej znalazł podobne oczy, usta, lica.
W wieku może by była największa różnica:
Ogrodniczka dziewczynką zdawała się małą,
Lecz młodzież o piękności metrykę nie pyta,
Bo młodzieńcowi młodą jest każda kobiéta,
A niewinnemu każda kochanka dziewicą. 
A. Mickiewicz, Tamże, s.27-28.
W rzeczywistości była to jednak Zosia, o czym
Tadeusz przekonał po zakończeniu polowania:
Telimena sprawuje obowiązki pani,
Wita wchodzących, sadza, rozmową zabawia,
I siostrzenicę wszystkim z kolei przedstawia:
Naprzód Tadeuszowi, jako krewną bliską.
Zosia grzecznie dygnęła, on skłonił się nisko,
Chciał coś do niej przemówić, już usta otworzył:
Ale spojrzawszy w oczy Zosi, tak się strwożył,
Że stojąc niemy przed nią, to płonął, to bladnął;
Co było w jego sercu, on sam nie odgadnął.
Uczuł się nieszczęśliwym bardzo — poznał Zosię!
Po wzroście i po włosach światłych, i po głosie;
Tę kibić i tę główkę widział na parkanie,
Ten wdzięczny głos zbudził go dziś na polowanie.
A. Mickiewicz, Tamże, s.143-144.
Tadeusz zdawał sobie sprawę, że Telimena stała
się ofiarą tej pomyłki:
Daremnie broniło się serce Tadeusza;
Ulitował się, uczuł że go żal porusza.
Długo poglądał niemy, ukryty za drzewem,
Na koniec westchnął i rzekł sam do siebie z
gniewem:
«Głupi! cóż ona winna, że się ja pomylił?»
Mickiewicz, Tamże, s.145.
Telimena czuła się oszukana i zdradzona:
Chcąc iść; lecz go wstrzymała Telimena okiem
I twarzą, jak Meduzy głową. Musiał zostać
Mimowolnie; poglądał z trwogą na jej postać:
Stała blada, bez ruchu, bez tchu i bez życia;
Aż wyciągając rękę jak miecz do przebicia,
Z palcem zmierzonym prosto w Tadeusza oczy:
«Tego chciałam! — krzyknęła — ha, języku smoczy!
Serce jaszczurcze! To nic, żem tobą zajęta
Wzgardziła Asesora, Hrabię i Rejenta,
Żeś mnie uwiódł i teraz porzucił sierotę,
To nic! Jesteś mężczyzną, znam waszą niecnotę,
Wiem, że jak inni, tak ty mógłbyś wiarę złamać,
Lecz nie wiedziałam, że tak podle umiesz kłamać!
Słuchałam pode drzwiami stryja! Więc to dziecko,
Zosia, wpadła ci w oko i na nią zdradziecko
Dybiesz? Zaledwieś jedną nieszczęsną oszukał,
A jużeś pod jej okiem nowych ofiar szukał!
Uciekaj, lecz cię moje dosięgną przekleństwa —
Lub zostań, wydam światu twoje bezeceństwa;
Twe sztuki już nie zwiodą innych, jak mnie zwiodły!
Precz! Gardzę tobą! Jesteś kłamca, człowiek
podły!»
Mickiewicz, Tamże, 225.
Pan Tadeusz wpadł w rozpacz i postanowił się
utopić:
Chyba ucieczkę prędką; gdzie? Chyba do grobu! 
Więc kułak przycisnąwszy na schylonym czole,
Biegł ku łąkom, gdzie stawy błyszczały się w dole,
I stanął nad błotnistym; w zielonawe tonie
Łakomy wzrok utopił i błotniste wonie
Z rozkoszą ciągnął piersią, i otworzył usta
 Ku nim. Bo samobójstwo jak każda rozpusta
Jest wymyślną; on w głowy szalonym zawrocie
Czuł niewymowny pociąg utopić się w błocie. 
Lecz Telimena z dzikiej młodzieńca postawy
Zgadując rozpacz, widząc że pobiegł nad stawy,
Chociaż ku niemu takim słusznym gniewem pała,
Przelękła się; w istocie dobre serce miała.
Żal jej było, że inną śmiał Tadeusz lubić,
Chciała go skarać, ale nie myśliła zgubić.
Więc puściła się za nim, wznosząc ręce obie,
Krzycząc: «Stój! Głupstwo! Kochaj czy nie! Żeń się
sobie
Czy jedź! Tylko stój!» Ale on już szybkim biegiem
Wyprzedził ją daleko; już stanął nad brzegiem. 
Mickiewicz, Tamże, s.229-230
Ostatecznie Pan Tadeusz nie popełnił samobójstwa,
ponieważ spotkał Hrabiego. Z racji tego, że
Tadeusz był zazdrosny o Zosię, doszłoby do
pojedynku między bohaterami, ale Telimena nie
pozwoliła, by doszło do rozlewu krwi. 
W jaki sposób zwoływano gości do dworu w
utworze Pan Tadeusz?
Wojski grał na rogu. Był to sygnał, który świadczył o
zakończeniu polowania:
Natenczas Wojski chwycił na taśmie przypięty
Swój róg bawoli, długi, cętkowany, kręty
Jak wąż boa, oburącz do ust go przycisnął,
Wzdął policzki jak banię, w oczach krwią zabłysnął,
Zasunął wpół powieki, wciągnął w głąb pół brzucha
I do płuc wysłał z niego cały zapas ducha,
I zagrał: róg jak wicher wirowatym dechem,
Niesie w puszczę muzykę i podwaja echem.
Umilkli strzelcy, stali szczwacze zadziwieni
Mocą, czystością, dziwną harmoniją pieni.
Starzec cały kunszt, którym niegdyś w lasach
słynął,
Jeszcze raz przed uszami myśliwców rozwinął;
Napełnił wnet, ożywił knieje i dąbrowy,
Jakby psiarnię w nie wpuścił i rozpoczął łowy.
Bo w graniu była łowów historyja krótka:
Zrazu odzew dźwięczący, rześki — to pobudka;
Potem jęki po jękach skomlą — to psów granie;
A gdzieniegdzie ton twardszy jak grzmot — to
strzelanie.
Tu przerwał, lecz róg trzymał; wszystkim się
zdawało,
Że Wojski wciąż gra jeszcze, a to echo grało. 
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Warszawa, Czytelnik
1989, s.122
Pan Tadeusz — jaki to gatunek / rodzaj literacki?
Dzieło Adama Mickiewicza, Pan Tadeusz,
powszechnie uważane jest za epopeję (epos). Jest
to gatunek literacki o charakterze wierszowanym,
który wywodzi się ze starożytności („Iliada”,
„Odyseja” Homera). Niektórzy badacze traktują
jednak Pana Tadeusza jako sumę gatunków
(inaczej: gatunek synkretyczny). To samo dotyczy
rodzaju literackiego tego utworu. Z formalnego
punktu widzenia epos zaliczany jest do epiki, choć
jest to dyskusyjne, właśnie ze względu na to, że to
arcydzieło zostało napisane wierszem —
trzynastozgłoskowcem. Pan Tadeusz jest jednak
uznawany za epopeję narodową i posiada wiele
cech tego gatunku. Rozpoczyna się inwokacją
(„Litwo, ojczyzno moja”), która w klasycznym etosie
była prośbą do bóstwa o natchnienie lub stanowiła
zapowiedź losów bohaterów. Kolejną cechą epopei
jest to, że opisuje losy konkretnej grupy społecznej
(w tym przypadku — szlachty) na tle ważnych
wydarzeń historycznych (nadzieja Polaków na
odzyskanie niepodległości za sprawą
Napoleona). Pan Tadeusz posiada również inne
cechy swojego gatunku. Występuje w nim
obiektywny, wszechwiedzący narrator
trzecioosobowy; jest pisany wierszem; a świat
przedstawiony w utworze został opisany bardzo
szczegółowo
Czy Pan Tadeusz to powieść?
Nie, Pan Tadeusz nie jest powieścią. Utwór Adama
Mickiewicza to epopeja (epos). Zarówno epos, jak i
powieść są to gatunki literackie zaliczane do epiki,
czyli jednego z trzech rodzajów literackich. Nie da
się jednak ukryć, że epopeja narodowa Mickiewicza
ma pewne cechy charakterystyczne dla powieści,
takie jak wszechwiedzący narrator trzecioosobowy,
fabuła, świat przedstawiony, opisy i dialogi. Również
długość „Pana Tadeusza” jest typowa dla powieści.
W przeciwieństwie jednak do tego gatunku epos jest
pisany wierszem (trzynastozgłoskowcem). „Pan
Tadeusz” posiada również inne cechy
charakterystyczne dla eposu, takie jak to, że
ukazuje losy konkretnej grupy społecznej (szlachty),
na tle historyczno-politycznym. 
Pan Tadeusz – „Litwo, ojczyzno moja” –
inwokacja – interpretacja.
Pojawienie się inwokacji jest cechą
charakterystyczną epopei. W starożytnych eposach
inwokacja była formą prośby do bóstwa o
natchnienie, czasem stanowiła również zapowiedź
przyszłych losów bohaterów. Inwokację możemy
zdefiniować jako rodzaj apostrofy, czyli zwrotu do
adresata. W tym przypadku „adresatką” jest Litwa,
ojczyzna podmiotu lirycznego Dalsza część
inwokacji wskazuje, iż podmiot liryczny tęskni za
ojczystym krajem, który utracił:
„Litwo, Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”.
Podmiot liryczny jest zatem tułaczem, wygnańcem,
który przebywa z dala od umiłowanego kraju. Dalej,
podmiot zwraca się do Matki Boskiej Ostrobramskiej
i Częstochowskiej. Wypowiedź jest nacechowana
emocjonalnie i stanowi wyraz tęsknoty za krajem. Z
tego powodu możemy utożsamić podmiot liryczny z
autorem, czyli z Adamem Mickiewiczem, który
pisał Pana Tadeusza, przebywając na emigracji; po
klęsce powstania listopadowego. W „Inwokacji”
pojawiają się również inne wątki biograficzne. W
dzieciństwie poeta miał wrócić do zdrowia właśnie,
dzięki modlitwom swojej rodzicielki do Matki Boskiej:
„Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem
(— Gdy od płaczącej matki, pod Twoją opiekę
Ofiarowany martwą podniosłem powiekę;
I zaraz mogłem pieszo, do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu —)
Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono!”
Podmiot liryczny, tożsamy z Mickiewiczem, prosi
teraz o kolejny cud, szansę na powrót „na ojczyzny
łono”. W Inwokacji pojawia się mnóstwo epitetów
(„pola malowane”, „łąki zielone”) oraz porównań
(„gryka jak śnieg biała”). Te środki stylistyczne
sprawiają, że opis ojczyzny staje się plastyczny, a
co ważniejsze — emocjonalny. Podmiot liryczny
„widzi i opisuje”. Tęskni. Opis, który jest
wspomnieniem, powoduje retardację (zatrzymanie
czasu), która stanowi próbę powrotu do ojczyzny z
lat dziecięcych.  i dam nie ustawiał: A każdy mimowolnie porządku
Pan Tadeusz — najważniejsze wydarzenia w
utworze, cytaty.
Najważniejsze wydarzenia w utworze Pan
Tadeusz to:
1. Powrót tytułowego bohatera do dworku w
Soplicowie.
2. Ujrzenie pięknej nieznajomej przez Tadeusza.  tak, wiedziałam, kto jesteś: mężczyzna!”
3. Pomyłka Tadeusza (bohater sądzi, że
nieznajomą, którą spotkał, jest Telimena).
4. Zauroczenie Tadeusza Telimeną.
5. Spór o zamek.
6. Historia Jacka Soplicy.
7. Grzybobranie, polowanie.
8. Odkrycie przez Tadeusza pomyłki i poznanie
Zosi.
9. Atak hrabiego na Soplicowo.
10. Napad Moskali.
11. Spowiedź Jacka Soplicy i uzyskanie
przebaczenia.
12. Ślub Zosi i Tadeusza.
13. Uwłaszczenie chłopów.
14. Koncert Jankiela.
15. Polonez.
Ważne i popularne cytaty z Pana Tadeusza:
„Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie;
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”.
„I nie przeczym, że nasi synowie i wnuki Mają od
starych więcej książkowej nauki; Ale co dzień
postrzegam, jak młódź cierpi na tem, Że nie ma
szkół uczących żyć z ludźmi i światem”.
„Nikt tam nie rozprawiał O porządku, nikt mężczyzn
pilnował; Bo Sędzia w domu dawne obyczaje
chował, I nigdy nie dozwalał, by chybiano względu
Dla wieku, urodzenia, rozumu, urzędu. Tym ładem,
mawiał, domy i narody słyną, Z jego upadkiem
domy i narody giną”.
„I przystąpiwszy, cicho jęknęła: «Niewdzięczny!
Szukałeś wzroku mego, teraz go unikasz; Szukałeś
rozmów ze mną, dziś uszy zamykasz, Jakby w
słowach, we wzroku mym była trucizna! Dobrze mi
„Niech słowo kocham jeszcze raz z ust twych
usłyszę,
Niech je w sercu wyryję i w myśli zapiszę”.
„Bo serce nie jest sługa, nie zna, co to pany,
I nie da się przemocą okuwać w kajdany”.
„Tu przerwał, lecz róg trzymał; wszystkim się
zdawało, Że Wolski wciąż gra deszcze, a to echo
grało”.
„Polak, chociaż stąd między narodami słynny,
Że bardziej niźli życie kocha kraj rodzinny,
Gotów zawżdy rzucić go, puścić się w kraj świata,
W nędzy i poniewierce przeżyć długie lata,
Walcząc z ludźmi i z losem, póki mu śród burzy
Przyświeca ta nadzieja, że Ojczyźnie służy
Księga I Gospodarstwo
1. Do Soplicowa przyjeżdża z Wilna
Tadeusz. W swoim dawnym
pokoju spotyka Zosię. Zapada
wieczór. Tadeusz z Wojskim idą
pod las na spotkanie Sędziego i
jego gości.
2. Powitanie Tadeusza z Sędzią.
Uczta w starym zamku. Sędzia
daje wykład na temat zasad
dobrego
wychowania. Telimena uwodzi
Tadeusza, Asesor kłóci się z
Rejentem (o to, który z chartów
pochwycił zająca).
3. Do Sędziego
przychodzi ks. Robak,
prawdopodobnie z tajemniczymi
wiadomościami.
Księga II Zamek
1. Przygotowania do polowania.
2. Klucznik Gerwazy opowiada
Hrabiemu historię zamku (wersja
wydarzeń Gerwazego na temat
historii miłości Jacka Soplicy i Ewy
oraz zabójstwa Stolnika).
3. Śniadanie, flirty Tadeusza z
Telimeną, opowieści damy o
Petersburgu, dalszy ciąg kłótni
Asesora z Rejentem.
4. Postanowienie o wyprawie na
grzyby.
Księga III Umizgi
1. Hrabia spotyka Zosię karmiącą
ptactwo - jest zachwycony jej
urodą.
2. Grzybobranie, Telimena odchodzi
do „Świątyni dumania”. Tadeusza
podąża za nią.
3. Sędzia rozmawia z Telimeną o
planach ożenienia Tadeusza z
Zosią.
4. Nadchodzi Hrabia, a potem
Tadeusz, rozmawiają z Telimeną,
Tadeusz dostaje klucz do jej
pokoju.
Księga IV Dyplomatyka i łowy
1. Polowanie. Rozmowy w karczmie
Jankiela - Robak opowiada o
Napoleonie, radzi „dom oczyścić z
śmieci” - przygotowywać się do
walki, torować drogę zwycięskim
wojskom francuskim.
2. Przygoda na polowaniu -
niedźwiedź atakuje Hrabiego, na
szczęście stojący w pobliżu Robak
celnie strzela ratują Hrabiemu
życie.
3. Gra Wojskiego na roku, uczta z
litewskim bigosem, Wojski
opowiada historię Domejki i
Dowejki.
Księga V Kłótnia
1. Matrymonialne plany Telimeny
(Tadeusz, czy
Hrabia?). Zosia zostaje
wprowadzona do towarzystwa i
przedstawiona Tadeuszowi.
2. Tadeusz olśniony Zosią, Telimena
jest w rozpaczy, oddala się
do „Świątyni dumania”, za nią
podąża Tadeusz, przygoda z
mrówkami.
3. Kolacja w zamku. Tadeusz w
rozterce (odkrywa defekty urody
Telimeny i widzi jak Hrabia i Zosia
wesoło rozmawiają).
 4. Zjawia się Gerwazy (dawny sługa
Horeszków), zawstydza Hrabiego,
który brata się z Soplicami, obraża
Sędziego, rozpoczyna się
regularna bitwa. Goście w
popłochu opuszczają zamek.
Gerwazy doradza Hrabiemu
zorganizowanie „zajazdu” na
Soplicowo.
Księga VI Zaścianek
1. Sędzia i Protazy przygotowują
pozew sądowy. Robak
zawiadamia Sędziego, że zbliżają
się wojska Napoleona, radzą jak
się przygotować na ich przyjęcie
(powstanie na Litwie).
2. Zaścianek dobrzyński i jego
mieszkańcy (przywódca Maciek
nad Maćkami; inni Bartek Prusak,
Bartek Brzytewka, Maciej
Konewka, Maciej Kropiciel).
Księga VII Rada
1. W domostwie Maćka odbywa się
rada, w jaki sposób przygotować
Litwę na przyjęcie
Francuzów, szlachta chce walczyć
z Rosjanami.
2. Pojawia się Gerwazy, który
wykorzystując wojownicze
nastroje mieszkańców zaścianka,
rzuca hasło zajazdu na Soplicowo.
3. Rozgniewany Maciek nad
Maćkami wyprasza całe
towarzystwo. Mimo to decyzja
zajazdu już zapadła.
Księga VIII Zajazd
1. Robak wyznaje Sędziemu, że jest
jego bratem i odkrywa mu swój
plan zorganizowania powstania,
który niszczy Gerwazy.
2. Tadeusz pragnie wyjechać, jest
zakochany w Zosi, ma wyrzuty
sumienia z powodu Telimeny,
odbywa z nią burzliwą rozmowę.
3. Zajazd na dwór Sopliców - wielka
bitwa, uczta zwycięzców na
zamku.
Księga IX Bitwa
1. Przybywają Rosjanie, szlachta
dobrzyńska zostaje uwięziona.
2. Podstęp Robaka. Major Płut
zaleca się do Telimeny, Tadeusz
jej broni. Dobrzyńscy uwolnieni.
Rozpoczyna się walka, Robak
zostaje ciężko ranny.
Księga X Emigracja, Jacek
1. Litwini biorący udział w walce
postanawiają opuścić Soplicowo i
dołączyć do polskiego wojska.
2. Hrabia czule żegna Telimenę.
Tadeusz i Zosia wyznają sobie
miłość. Pożegnanie.
3. Robak ujawnia swoje prawdziwe
nazwisko. Gerwazy mu
przebacza. Jacek umiera.
Księga XI Rok 1812
1. Wojska Napoleona wkraczają na
Litwę. W Soplicowie przebywają
generałowie: Dąbrowski,
Kniaziewicz, Małachowski,
Giedrojć, Grabowski.
2. Poranna msza i rehabilitacja
Jacka Soplicy.
3. Między Horeszkami a Soplicami
dochodzi do zgody.
4. Zaręczyny Zosi i Tadeusza,
Asesora i Tekli Hreczeszanki,
Rejenta i Telimeny.
Księga XII Kochajmy się
1. Staropolska uczta, koncert
Jankiela na cymbałach. Polonez.
 przełomowych dla całego narodu wydarzeń.
Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i
obiektywny. Pojawiają się liczne opisy, zarówno
Czas i miejsce akcji statyczne, jak i dynamiczne, mające na celu
opóźnienie, czyli retardację rozwoju wydarzeń i
wzmożenie ciekawości czytelnika.
Akcja Pana Tadeusza rozgrywa się na Litwie w
dworku Soplicowie oraz w Dobrzynie, rozpoczyna
się latem 1811 roku (obejmuje pięć dni), kończy się
wiosną roku 1812 (jeden dzień). Retrospekcje, czyli
przypomnienia sięgają do ostatniego ćwierćwiecza
osiemnastego wieku.

Tłem historycznym jest kampania

napoleońska (marsz wojsk Napoleona
na Moskwę), bardzo wyraźny jest kult
Bonapartego, z którym Polacy na
początku dziewiętnastego wieku wiązali
ogromne nadzieje na odzyskanie
niepodległości.

GENEZA: Pan Tadeusz powstał w czasie pobytu

Adama Mickiewicza w Paryżu, w okresie, kiedy
poeta przyglądał się z niepokojem sporom, jakie
dzieliły polską emigrację polistopadową. Utwór miał
się stać dla Mickiewicza sposobem na
zapomnienie o kłótniach i bezustannych
oskarżeniach, jakimi obrzucali się emigranci.
Pisanie Pana Tadeusza było również dla poety
pewnego rodzaju powrotem do kraju lat dziecięcych,
do ojczyzny.

Pan Tadeusz powstawał w Paryżu w

latach 1832-1834, wydany został w
roku 1834. Utwór nie został odebrany od
razu jako wielkie dzieło. Czytelnicy i
krytycy odnieśli się do Pana Tadeusza z
dużą nieufnością, nie zrozumieli
wielkości dzieła. Nakład nie rozchodził
się dobrze, wiele egzemplarzy zostało w
magazynach i było sprzedawanych
później jako jedna z części wydania
zbiorowego dzieł Mickiewicza.
PAN TADEUSZ JAKO EPOPEJA: Dzieło Adama
Mickiewicza to epopeja. Jest to utwór dużych
rozmiarów, pisany
wierszem (trzynastozgłoskowcem), ukazujący losy
wybranej grupy bohaterów (są nimi zwykli,
przeciętni ludzie, przedstawiciele głównie średniej
szlachty, choć pojawia się
również arystokracja oraz
drobna szlachta zaściankowa) na tle ważnych,