„Pan Tadeusz” dla Bartka

1. Czym jest inwokacja, jaką pełni funkcję, o czym jest mowa w inwokacji
do Pana Tadeusza?

Inwokacja to odmiana apostrofy (czyli bezpośredni zwrot do kogoś lub do

czegoś), która pojawia się na początku eposu.
Jest to prośba, w której autor zwraca się do muzy z prośbą o natchnienie do
stworzenia jak najwspanialszego dzieła.
Zwrot ten może być również kierowany do innego, wybranego przez autora
obiektu. Za wzorzec inwokacji uchodzą wstępy
do eposów Homera – Iliady i Odysei. Inwokacja należy zatem do środków
stylistycznych, które zwyczajowo rozpoczynają eposy.

Mickiewicz rozpoczął „Pana Tadeusza” od inwokacji do Litwy, a następnie ma

miejsce rozbudowana apostrofa do Matki Boskiej, odwołuje się więc do wzoru
antycznego eposu. Nie zwraca się jednak do muz, a do ojczystej Litwy, a następ-
nie - do Matki Boskiej. Z ich wsparciem, poeta zamierza stworzyć sielankowy
obraz krainy swojego dzieciństwa i o szczęśliwy powrót do domu.

W „Inwokacji” Mickiewicz nawiązuje do fraszki Jana Kochanowskiego „Na

zdrowie”. Ojczysty kraj docenia się dopiero po stracie, podobnie jak zdrowie.

Wieszcz odwołuje się do twórczości Kochanowskiego także z innego powodu.

Był on jednym z pierwszych wielkich poetów, piszących w języku polskim.

Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie,

ile Ci trzeba cenić, ten tylko się dowie

Kto Cię stracił. [...]

 2. Prezentacja i charakterystyka bohaterów i omówienie powiązań
między nimi (Soplicowie, Horeszkowie, Rosjanie)

Soplicowie:
Jacek Soplica / Ksiądz Robak
- ojciec Tadeusza
- zakochany w Ewie Horeszkównie
- zabił Stolnika Horeszkę podczas ataku Moskali na zamek
- emigracja
- wstąpienie do zakonu bernardynów i zmiana imienia na Ksiądz Robak
- brał udział w walkach armii napoleońskich
- wraca do kraju jako emisariusz i przygotowuje powstanie wyzwoleńcze
- podczas ostatniego zajazdu na Soplicowo odnosi śmiertelną ranę
- przed śmiercią spowiada się Gerwazemu i wyznaje swoje winy

Tadeusz Soplica
- ma 20 lat
- syn Jacka Soplicy i dziewczyny, którą poślubił bez miłości (aby zapomnieć o
swej ukochanej Ewie)
- zakochany w Zosi
- imię dostał po Tadeuszu Kościuszce
- wychowywany przez swego stryja – Sędziego Soplicę w duchu patriotyzmu
- człowiek o demokratycznych ideach: znosi pańszczyznę w Soplicowie

Sędzia Soplica
- brat Jacka Soplicy
- właściciel Soplicowa i znajdującego się niedaleko zamku Horeszków (otrzymał
go na mocy carskiego ukazu po śmierci Stolnika, w ramach wdzięczności za
pomoc w zdobyciu go)
- bardzo dobry gospodarz
- przestrzega etykiety dobrego zachowania
- strażnik tradycji – dba, aby w Soplicowie wszystko odbywało się według
ustalonego porządku

Horeszkowie
Ewa Horeszkówna
- córka Stolnika Horeszki
- zakochana w Jacku Soplicy – ojciec nie pozwala na ich ślub, dziewczyna jest
wydana za mąż za innego szlachcica. Z tego małżeństwa jest Zosia

Zosia Horeszkówna
- ma 14 lat
- Córka Ewy, wychowywana na dworze Sędziego
- zakochana w Tadeuszu Soplicy
- zostaje jego narzeczoną

Telimena
- kobieta w dojrzałym wieku i bardzo piękna
- opiekunka Zosi: jej zadaniem było wprowadzić dziewczynę w świat oraz
nauczyć manier
- przyjaciółka Ewy
- próbowała uwieść Tadeusza i Hrabiego
Gerwazy – zwany Klucznikiem
- wierny sługa Stolnika Horeszki i świadek jego śmierci
- przysięga pomścić śmierć swego pana

Hrabia
- ostatni z rodu Horeszków (daleki krewny)
- za namową Gerwazego pragnie odzyskać zamek Horeszków

Rosjanie

Major Płut
- zrusyfikowany Polak
- stoi na czele Moskali-najeźdźców: dowódca oddziału stacjonującego niedaleko
Soplicowa
- człowiek skorumpowany i zepsuty; najważniejsze były dla niego pieniądze i
dobra materialne
- pozował na bohatera wojennego, ale gdy wybuchła walka z Polakami, to
uciekł i schował się w pokrzywach
- poprzysiągł zemstę na polskiej szlachcie, gdy ta wyprosiła go z balu: w czasie
zajazdu na Soplicowo związał i poniżał pojmanych więźniów

Kapitan Ryków
- przeciwieństwo majora Płuta
- dobry i waleczny żołnierz
- podczas pobytu na Litwie bardzo zżył się z Polakami: darzył ich sympatią i
szacunkiem
- bardzo sprawiedliwy i uczciwy: odrzucił łapówki od Sędziego i Księdza Robaka
 3. Obraz szlachty, grzechy szlachty.

Szlachta w „Panu Tadeuszu” jest ukazana w bardzo szczegółowy sposób,

zarówno pod względem statusu majątkowego, jak i pod względem
charakterów:

Hierarchia społeczna:
- Arystokracja inaczej zwana magnaterią. Należą do niej Horeszkowie
- Ziemiańska (średniozamożna) – należą do niej Soplicowie i Podkomorzy
- Zaściankowa – szlachta okoliczna, drobna, bez majątku ziemskiego. Należą do
niej Dobrzyńscy

Szlachta i jej wady:

- nieustanne biesiadują,
- kierują się dewizą: „zastaw się, a postaw się”, czyli żyją na pokaz, nad stan;
- cechuje ją warcholstwo (tworzą intrygi),
- pieniactwo (nieustannie wytaczają sprawy sądowe),
- ignorancja,
- chcą mieć władzę (za wszelką cenę),
- skorzy do bijatyk; 

4. Tradycje i obyczaje szlacheckie.

Pielęgnowanie obyczajów, przekazywanych z pokolenia na

pokolenie nadawało życiu szlachty i ich codzienności głęboki sens.
Wynikało z tradycji, szacunku do dawnych czasów, kiedy wszystko miało
swój określony porządek i miejsce, było dowodem narodowej wspólnoty.
  polowanie (kobiety na króliki, mężczyźni na niedźwiedzie)
 parzenie kawy w serwisie porcelanowym z motywami z historii Polski
 biesiadowanie
 kolejność spacerowania
 kolejność jedzenia
 czernina — czarna polewka
 zajazd - dawny sposób egzekucji wyroku sądowego.
 taniec! polonez
 witanie gości.
 brama otwarta — każdy może przyjechać = gościnność.
 grzybobranie
 dzwonek na kolację i obiad
 modlą się przed posiłkiem.
 swatanie
 nauka grzeczności, noszenie się po polsku
 dania: przepisy są ze starej księgi kucharskiej. 

5. Omówienie wątków: miłosnego, sporu o zamek, księdza Robaka, sporu

Assesora i Rejenta.

Wątek sporu o zamek – należący kiedyś do Stolnika Horeszki zamek na

mocy carskiego ukazu przeszedł w ręce Sędziego Soplicy, gdy w trakcie
najazdu Moskali Stolnik stawiał zacięty opór, czym zyskał miano
nieprzyjaciela Rosji. Stolnik zginął w trakcie ataku od kuli Jacka Soplicy,
któremu wcześniej nie chciał oddać ręki swojej córki Ewy.

Ta historia z przeszłości ciąży nad mieszkańcami Soplicowa, zwłaszcza że żyje

jeszcze ostatni z rodu Horeszków – Hrabia i dawny sługa Gerwazy. Odżywają
dawne urazy. Gerwazy knuje przeciwko Soplicom, przypomina Hrabiemu o
jego prawie do zamku.

Zgodnie ze szlacheckim zwyczajem przy udziale szlachty dobrzyńskiej

organizuje zajazd, by odebrać dawną własność rodu Horeszków.
 Soplicowo kapituluje, ale wkrótce do dworu przybywają Moskale. W efekcie
wobec zewnętrznego zagrożenia zwaśnione strony godzą się i stają do walki
z nieprzyjacielem. Krwawa bitwa kończy się zwycięstwem szlachty.

Zapowiedź zaślubin Tadeusza i Zosi ostatecznie rozstrzyga kwestię sporu o

zamek.

Wątek romansowy – Zaczyna się od tego, że Tadeusz myli Zosię z Telimeną,

sądząc, że urocza istota, którą zobaczył przelotnie w momencie przybycia do
Soplicowa, to Telimena.

W efekcie zabawnej pomyłki młodzieniec zaczyna z nią romansować. Kiedy z

przerażeniem odkrywa na jej twarzy zbyt grubą warstwę pudru i brak dwóch
zębów, zmienia obiekt swoich miłosnych uniesień, zwraca się ku Zosi -
adorowanej z kolei przez Hrabiego.

Niedługo po tym sytuacja się odwraca; Telimena snuje plany małżeńskie w

stosunku do Hrabiego, ten jednak kocha bardziej romantycznie i żenić się nie
ma zamiaru. W rezultacie, więc praktyczna Telimena wychodzi za mąż za
Rejenta, a Tadeusz oświadcza się Zosi.

Wątek Księdza Robaka - Historia Jacka Soplicy i jego miłości do Ewy

Horeszkówny stanowi początek reszty głównych wątków Pana Tadeusza.
Gdyby nie dawne wydarzenia, reszta historii nie mogłaby się wydarzyć.

Jacek Soplica był niegdyś znanym warchołem i zawadiaką, za którego

przewodnictwem szły miejscowe zaścianki. Stanowił swego rodzaju
przywódcę lokalnej biedniejszej szlachty i z tego powodu Stolnik Horeszko
utrzymywał z nim bardzo zażyłe stosunki. Politycznie bowiem opłacało się
mieć tego człowieka po swojej stronie, nawet jeżeli słynął on jako porywczy
szlachcic. Problem rozpoczął się, kiedy Soplica zakochał się w Ewie
Horeszkównie, córce Stolnika. Gdy poprosił o jej rękę, podano mu czarną
polewkę – symbol hańbiącej odmowy. Zrozpaczony Jacek Soplica odszedł w
dalekie strony i ożenił się bez miłości. Z tego związku narodził się Tadeusz,
oddany potem na wychowanie bratu ojca. Wąsal Soplica, gdy powrócił
wreszcie do domu, zastał zamek Horeszków atakowany przez siły Moskali.
We wściekłości zastrzelił tryumfującego Stolnika, za co przylgnęła do niego
łatka zdrajcy. By odpokutować swoje, winy włączył się w walkę
 narodowowyzwoleńczą, potem zaś wstąpił do Zakonu. Jako ksiądz Robak
agitował na Litwie za Napoleonem, w nim bowiem upatrywano
wyzwoliciela. Zaopiekował się również córką Ewy Horeszkówny, wywiezionej
z mężem na Sybir przez Rosjan. Chciał ostatecznie połączyć oba rody
małżeństwem Tadeusza i Zosi. Zginął zaś w obronie Hrabiego – jednego z
potomków Stolnika Horeszki.

Wątek sporu Asseora i Rejenta - Spór dwóch zapalonych myśliwych,

szczupłego, niskiego i mało ruchliwego Asesora z porywczym i nerwowym
Rejentem dotyczy w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza dwóch chartów
łowców: Sokoła i Kusego, a dokładniej – wyższości jednego z nich.

Podczas polowania na niedźwiedzia padły kluczowe strzały. Gdy zwierzę

zostało powalone, na miejsce przybyli uzbrojeni Asesor i Rejent i od razu
rozpoczęli kłótnię o to, który z nich jest autorem celnego strzału i do którego
będzie należała skóra mieszkańca lasu.

Mimo iż spór przerwał po jakimś czasie Gerwazy, który zaczął rozcinać pysk
dużego mieszkańca puszczy, by z jego czaszki wydobyć kulę i dzięki temu
dowiódł, iż nie pochodzi ona z ich flint, lecz pasuje do strzelby
Horeszkowskiej – to i tak spór myśliwych trwał dalej.

Sedno kłótni przenieśli z swoich umiejętności łowczych na swoje psy, które

w czasie polowania na zająca dopadły zwierzaka jednocześnie. Mimo to
niestrudzeni pieniacze zaczęli się sprzeczać o wyższość Kusego nad Sokołem,
wplątując w swój spór innych gości Sędziego Soplicy.

6. Wyjaśnienie i omówienie tła wydarzeń.

Wydarzenia w Panu Tadeuszu rozgrywają się w czasie historycznym, bo w

latach 1811-1812, w dobie walk napoleońskich, które dla Mickiewicza piszącego
w latach 1832-1834 były już historią. A zatem główne wydarzenie historyczne
utworu to kampania napoleońska oraz marsz wojsk Napoleona na Rosję, z
udziałem wojsk polskich.
Na tle tych wydarzeń i przemian, ksiądz Robak przeprowadzał na Litwie
agitację, nawołując do ogólnonarodowego powstania, które by wspomogło
działania Napoleona w Rosji i przyczyniło się do szybszego odzyskania
niepodległości przez Polskę.

7. Postać Jankiela i jego koncert – jakie wydarzenia z historii Polski

przedstawia i w jaki sposób.

Jankiel – był Żydem w podeszłym wieku. Dzierżawił 2 karczmy, które należały

do Sędziego Soplicy. Okoliczna ludność gromadziła się w nich w niedzielę, gdy
Żyd organizował zabawę z tańcami. Jankiel rzeczywiście doskonale znał się na
muzyce. Słynął z niesamowitej zdolności gry na cymbałach. Unikał publicznych
koncertów, ze względu na podeszły wiek. Obiecał jednak Zosi, że zagra na jej
weselu. Nie potrafił więc odmówić zagrania na cymbałach z okazji jej zaręczyn.
Jankiel zagrał słynny koncert, który ilustrował historię Rzeczpospolitej. Podczas
koncertu jest 5 motywów muzycznych i każdy z nich nawiązuje do wydarzeń
historycznych Polski:

- Swój koncert Jankiel zaczął od przypomnienia uchwalenia Konstytucji 3 maja

1791 roku grając Poloneza Trzeciego Maja
- Potem są fałszywe dźwięki, które nawiązują do Targowicy
- następne dźwięki nawiązują do obrony Warszawy podczas powstania
kościuszkowskiego oraz rzeź Pragi
- piosenka o żołnierzu tułaczu
- ostatnia melodia to „Mazurek Dąbrowskiego”, który odnosi się do utworzenia
legionów polskich - ma dać nadzieję Polakom na odzyskanie niepodległości.

8. Opowiedz o przebiegu polowania na niedźwiedzia (Księga IV)

Popularną rozrywką, jaką kultywowano w Soplicowie, były polowania.

Odbywały się one w obecności wielu osób i dostarczały wielu niesamowitych
wrażeń.
Sędzia Soplica zarządził pobudkę i zbiórkę o godzinie czwartej trzydzieści rano,
przy leśnej kaplicy. Tam też zebrali się wszyscy uczestnicy polowania i razem
wyruszyli w głąb puszczy.
Głównym celem wyprawy było upolowanie niedźwiedzia. Gdy zwierz opuścił
swój matecznik, myśliwi rozstawili się po okolicy, a ich ogary pomknęły w las w
poszukiwaniu drapieżnika. Po pewnym czasie Wojski przyłożył ucho do ziemi,
wstał i oznajmił wszystkim, że zbliża się do nich niedźwiedź.
Następnie psy wpadły na trop i poszukują celu. Wojski rozkazał zachować
cierpliwość i spokój. Jednak na dźwięk psiego jęku, wszyscy myśliwi rzucili się ze
strzelbami do miejsca, z którego ów krzyk usłyszeli. Zaczęli biec i strzelać mimo
zakazu.
Na miejscu pozostał jedynie Wojski, Tadeusz i Hrabia. Myśliwi chybili.
Niedźwiedź przybiegł w miejsce, gdzie zostały wymienione osoby i rusza na
Tadeusza i Hrabiego. Z drugiej strony lasu nadbiegają Assesor, Rejent i
Gerwazy. Ostatecznie niedźwiedź zostaje zabity przez Gerwazego. Na koniec
Wojski dał koncert na rogu. Po nim, zgromadzeni zaczęli się kłócić o to, kto
rzeczywiście zabił niedźwiedzia (słynny spór Assesora i Rejenta).

9. Cechy epopei na przykładzie Pana Tadeusza.

Epopeja to obszerny poemat lub powieść epicka, opiewająca czyny bohatera na

tle ważnych wydarzeń historycznych.

1. Inwokacja - „Pan Tadeusz” rozpoczyna się inwokacją do Litwy, a

następnie ma miejsce rozbudowana apostrofa do Matki Boskiej.
Mickiewicz odwołuje się więc do wzoru antycznego eposu, który
najczęściej inicjowała inwokacja do Muzy jako źródła natchnienia.
2. Narrator - W tekście występuje charakterystyczny dla eposu narrator
trzecioosobowy, który jest wszechwiedzący i zachowuje obiektywny
dystans w stosunku do opisywanych wydarzeń. 

3. Styl - „Pan Tadeusz” wzorem antycznego eposu został skonstruowany w

oparciu o dwa rodzaje stylu. Mamy tu do czynienia ze stylem
 patetycznym, który ujawnia się w opowiadaniu o przebiegu akcji,
zwłaszcza scen batalistycznych (np. walka szlachty z Moskalami). Z kolei
w partiach opisowych przeważa styl realistyczny (np. opis serwisu). Styl
„Pana Tadeusza” jest również typowym stylem homeryckim, ponieważ
obfituje w rozbudowane porównania, epitety, metafory i inne środki
liryczne.

4. Fabuła wielowątkowa - Fabuła „Pana Tadeusza” jest wyraźnie

wielowątkowa. Splatają się tu wątki prywatne i publiczne. Do tych
pierwszych należy spór o zamek pomiędzy Soplicą a Horeszką, miłość
Tadeusza i Zosi, perypetie miłosne Telimeny, spór Asesora z Rejentem
itd. Wątek narodowy to natomiast działalność księdza Robaka i kampania
napoleońska.

5. Ilość ksiąg – Jak każdy epos, musi mieć ilość ksiąg podzielną przez 6. Pan
Tadeusz składa się z 12 ksiąg.