🪆

Lalka

Krótko o utworze
Lalka jest powieścią dojrzałego realizmu, ukazującą perspektywę polskiego społeczeństwa pod
koniec lat siedemdziesiątych XIX w. Głównym bohaterem jest Stanisław Wokulski, który ma
cechy zarówno doby romantyzmu, jaki i pozytywizmu. Na jego przykładu Prus dokonuje
rozrachunku z ideami obu epok. Autor - wielki propagator ideałów pozytywizmu, szuka
odpowiedzi na pytanie, na ile pod jego wpływem zmieniła się mentalność polskiego
społeczeństwa. Niestety na przykładzie Warszawy widać, jak podzielona wewnętrznie jest ona,
jak wiele znaczy pochodzenie, a jak mało praca człowieka. Klęska bohaterów idealistów
pozwala podejrzewać, że Prus nie wierzył już w powodzenie pozytywistycznych koncepcji
uzdrowienia narodu i odzyskania niepodległości.

Streszczenie krótkie
Główny wątek powieści to miłość Stanisława Wokulskiego (zubożałego szlachcica) - kupca do
Izabeli Łęckiej - arystokratki. Wokulski zgromadził majątek podczas wojny rosyjsko-tureckiej.
Akcja powieści rozpoczyna się, kiedy wraca do Warszawy, by już otwarcie ubiegać się o
względy swojej ukochanej - panny Łęckiej. Jest ona niestety kobietą niezdolną do odczuwania
głębszych uczuć, liczą się dla niej jedynie pieniądz i luksus. Jest gotowa sprzedać się za te
wartości bogatemu i staremu arystokracie. Nie dopuszcza myśli o małżeństwie z Wokulskim, bo
jest on w jej mniemaniu człowiekiem z niższej warstwy społecznej (pochodzi co prawda z
rodziny szlacheckiej, ale został kupcem). Historia miłosna kończy się katastrofą - Wokulski
znika w tajemniczych okolicznościach (istnieją przypuszczenia, że popełnił samobójstwo), a
Izabela wstępuje do klasztoru.
Cel napisania utworu określił sam pisarz: „przedstawić naszych polskich idealistów na tle
społecznego rozkładu”. Akcja powieści rozgrywa się w końcu lat 70. XIX w. (a dokładnie
między styczniem 1878 a październikiem 1879). Prus opisał w powieści sylwetki trzech
idealistów (ludzi, którzy swoje życie podporządkowali konkretnej idei): Rzeckiego (idealistę
pracy - człowieka niezwykle sumiennego, dokładnego, który poświęcił życie pracy jako

Lalka 1
 subiekt), Wokulskiego (idealistę miłości - który w pewnym momencie życia wszystko
podporządkował miłości do kobiety, bo w tej miłości odkrył sens życia), Ochockiego (idealistę
nauki - który poświęca się bez reszty doświadczeniom, badaniom naukowym w celu zbudowania
maszyny latającej).

Plan Wydarzeń

Tom I
1. 1878 r. Warszawa - w jednej z jadłodajni toczy się rozmowa o Wokulskim: był subiektem
w piwiarni Hopfera, uparcie się uczył, wziął udział w powstaniu styczniowym, za co został
zesłany na Syberię. Potem ożenił się z Małgorzatą Minclową (wdową po właścicielu
sklepu), został wdowcem i wyjechał do Bułgarii, gdzie powiększa majątek.

2. Ignacy Rzecki prowadzi sklep Wokulskiego, który ten odziedziczył po Minclowej.

3. Pamiętnik starego subiekta (dzieje Rzeckiego): dzieciństwo, praktyka w galanteryjnym

sklepie Mincla, praca w sklepie.

4. Powrót Wokulskiego do Warszawy - dziesięciokrotnie powiększył majątek zmarłej żony.

5. Trudna sytuacja majątkowa Łęckich. Izabela sprzedaje srebrną zastawę, którą podobnie jak
weksle ojca, kupuje Wokulski. Dumna i próżna panna przeczuwa, że Wokulski chce się
starać o jej rękę.

6. Panna Łęcka udaje się do sklepu Wokulskiego. Traktuje go lekceważąco - jest przecież
kupcem. Wokulski rozmyśla nad obłudą i zakłamaniem arystokracji.

7. Wokulski pomaga Wysockiemu, jego sklep odwiedzają jednocześnie hrabia i hrabina

Krzeszowscy, którzy pozostają w separacji.

8. Święta wielkanocne. W kościele św. Józefa na Krakowskim Przedmieściu odbywa się

kwesta, w której bierze udział panna Izabela.

9. Na przyjęciu w kręgu arystokracji Stanisław spotyka Izabelę. Jej osoba i majątek są tematem
większości rozmów. Wokulski nie czuje się dobrze w dusznej atmosferze salonów.

10. Pamiętnik starego subiekta (wspomnienia Rzeckiego na temat kampanii

węgierskiej): Wiosna Ludów, Rzecki wraz z przyjacielem, Augustem Katzem, walczą na
Węgrzech. Katz popełnia samobójstwo, Rzecki wraca do Warszawy. Wokulski zakłada
nowy sklep, którego prowadzenie powierza Rzeckiemu.

Lalka 2
 11. Wokulski na spotkaniu grupy bogatych szlachciców i kupców, rozmawiają o założeniu
spółki handlowej.

12. Stanisław decyduje się kupić za zawyżoną cenę kamienicę Łęckich.

13. Wokulski jest coraz bardziej zakochany w Izabeli. Aby nie zostać wyśmianym w
towarzystwie, uczy się języka angielskiego. W końcu zostaje zaproszony na obiad do
Łęckich.

Tom II
1. Przygotowania Wokulskiego do wizyty u Łęckich. W końcu ich odwiedza. Mimo że celowo
popełnił kilka gaf, zauważa, że dla pana domu jego osoba ma duże znaczenie. Izabela robi
mu kilka zwierzeń. W końcu Łęccy zapraszają pana Stanisława na wspólną wycieczkę do
Paryża.

2. Wokulski pomaga potrzebującym: Obermanowi, Marii, potem spotyka się z Izabelą.

3. Do Warszawy przyjeżdża na występy śpiewak Rossi. Izabela jest nim zachwycona. Aby
zrobić jej przyjemność, Wokulski obsypuje Rossiego kwiatami i prezentami.

4. Wokulski kupuje kamienicę Łęckich za zawyżoną cenę 90 tys. rubli. Łęcki jest zawiedziony,
co dowodzi całkowitej ignorancji w sprawach interesów, myślał, że uda mu się uzyskać ze
sprzedaży 120 tys. rubli.

5. Rzecki dowiaduje się o celu wszystkich działań Wokulskiego. Tymczasem do Łęckich

przybywają wierzyciele. Izabela jest zmuszona wezwać Wokulskiego, aby uregulował
należności.

6. W międzyczasie Łęccy dowiadują się o zawyżeniu ceny kamienicy. Unoszą się honorem i
ozięble traktują Stanisława.

7. Izabelę odwiedza Starski - młody hulaka i utracjusz - planują wspólne wakacje.

Rozmawiają w języku angielskim w obecności Wokulskiego, który rozumie każde słowo i
bardzo cierpi.

8. Pamiętnik starego subiekta (dzieje Wokulskiego): Wokulski wyjeżdża do Paryża.

Wspomnienia: pobyt Stanisława u Hopfera - upór w zdobywaniu wiedzy, uczestnictwo w
powstaniu, pobyt w Irkucku, powrót do Warszawy i kłopoty ze znalezieniem pracy, ślub z
Minclową, jej śmierć, spotkanie z Izabelą w teatrze, całkowita zmiana.

Lalka 3
 9. Pamiętnik starego subiekta: Rzecki odwiedza mieszkańców kamienicy kupionej przez
Wokulskiego. Poznaje panie Jadwigę Misiewiczową i Helenę Stawską.

10. Wokulski w Paryżu. Spotyka tu swego przyjaciela Suzina i genialnego

chemika, prof. Geista, który namawia go, aby poświęcił się nauce.

11. Powrót do Warszawy i wyjazd do Zasławka na zaproszenie prezesowej Zasławskiej.

Spotkanie z Izabelą, nadzieje na związek z ukochaną kobietą.

Geneza
początkowo ukazywana w odcinkach w Kurierze Codziennym

pełna książka wydana w 1890 r. w Warszawie

pomysł na fabułę i tytuł zaczerpnięty z notatki prasowej o procesie młodej kobiety

oskarżonej o kradzież lalki

początkowo utwór miał nosić nazwę Trzy pokolenia (nawiązujące do Wokulskiego,

Ochockiego i Rzeckiego)

rozczarowanie pisarza polskim społeczeństwem

Czas i Miejsce Akcji

czas narracji 1878-79 r.

retrospekcje: Wiosna Ludów, kampanie napoleońskie, powstanie styczniowe

Miejsce akcji: Warszawa, Zasławek, Paryż

Gatunek i jego cechy

realizm krytyczny

dojrzały realizm w późnym pozytywizmie, ukazujący rzeczywistość w sposób pogłębiony i

kładący nacisk na prawdę

narracja: 3-osobowa i 1-osobowa (w Pamiętniku Starego Subiekta), bywa subiektywna;

narrator wchodzi w rolę Wokulskiego

świat przedstawiony naśladuje rzeczywistość, jest prawdopodobny i ma określony czas

bohaterowie skomplikowani - pokazują wiele cechy, nie są stereotypowi i jednoznaczni

Lalka 4
 wydarzenia nie wynikają z logiki, bohaterowie skłonni do podejmowania subiektywnych
decyzji

Bohaterowie
Stanisław Wokulski - główny bohater, w zubożałej rodzinie szlacheckiej, ciężko pracował u
Hopfera, aby móc się uczyć. Po powstaniu wzbogacił się. Ożenił się z Małgorzatą
Minclową, a po jej śmierci nieszczęśliwie zakochał się w Izabeli

Izabela Łęcka - córka Tomasza Łęckiego, nie zauważa, że Wokulski się w niej podkochuje.
Nie ma zasad moralnych, staje się nieszczęśliwa

Ignacy Rzecki - romantyk, przyjaciel Wokulskiego, prowadzi sklep Stanisława, dobry,

uczciwy człowiek. Jest autorem ,,Pamiętnika starego subiekta”

Tomasz Łęcki - ojciec Izabeli, arystokrata. Popadł w długi, był na skraju bankructwa

Prezesowa Zasławka - starsza kobieta, posiada gospodarstwo w Zasławku

Pani Wysocka - wyszła za mąż, aby mieć dobrobyt; podkochuje się w Wokulskim

Kazimierz Starski - flirciarz, kobieciarz. Podoba mu się Izabela

Julian Ochocki - kuzyn Izabeli, pozytywista

Małgorzata Mincel - żona Wokulskiego, zmarła po 4 latach małżeństwa, zostawiła

Stanisławowi spory majątek

Motywy
Miłość

miłość romantyczna - Wokulski idealizuje Izabelę, widzi w nie anioła, nie dostrzega jej
wad, nie widzi że jest pozbawiona głębszych uczyć - sprzeda się każdemu, kto zapewni
jej odpowiedni poziom życia

miłość nieodwzajemniona:

uczucie Wokulskiego do Izabeli

uczucie pani Stawskiej do Wokulskiego, który bardzo ją lubi, ale jest zauroczony
Izabelą

Lalka 5
 miłość jako uczucie kierujące losem człowieka - uczucie do Izabeli jest siłą decydującą
o działaniach Wokulskiego

Awans społeczny

awans społeczny jest możliwy na poziomie materialnym, ale nadal wyższe warstwy
społeczne reagują na takie osoby podejrzliwie i niechętnie

awans społeczny jako metoda zdobycia ukochanej kobiety pochodzącej z wyższych sfer

Przekrój warstw społecznych

społeczeństwo polskie - warstwy społeczne niewspółpracujące ze sobą, podzielone

konfliktami, gardzące sobą

Samobójstwo

niewyjaśnione zniknięcie Wokulskiego - według jeden z interpretacji zakończenia

bohater zabija się niemogąc znieść rozczarowania prawdą o Izabeli

Patriotyzm

patriotyzm jako działania pozytywistyczne - przejawia się w pracy wśród niższych

warstw społecznych, rozwijaniu nauki i handlu,

patriotyzm jako walka o niepodległość - Wokulski był zesłany na Syberię za udział w

działaniach spiskowych, Rzecki walczył w Wiośnie Ludów, doktor Szuman brał udział
w powstaniu styczniowym

Arystokracja polska

Jako warstwa społeczna - próżna, niezajmująca się niczym pożytecznym, pozbawieni

odpowiedzialności za naród, patriotyzmu

arystokracja wobec miłości - małżeństwo jest traktowane jak transakcja handlowa, nie
ma tutaj moralności ani odpowiedzialności

arysotkracja oświecona - zdarzają się osoby o wyższej świadomości społecznej

(prezesowa Zasławka, Julian Ochocki)

Żydzi w społeczeństwie polskim

grupa wnosząca do społeczeństwa polskiego pozytywne wartości - umiejętność ciężkiej

pracy, zmysł handlowy

Lalka 6
 fiasko założeń asymilacji Żydów w społeczeństwie polskim

Praca u podstaw

dbanie o edukację i poprawę poziomu życia najuboższych warstw społecznych jako

sposó na zapewnienie krajowi lepszej przyszłości

Idealizm

ludzie wierzący w ideały wolności, patriotyzmu, braterstwa są skazani na przegraną w

społeczeństwie pozbawionym poczucia narodowości i egoistów

Kobieta

kobieta jako lalka - próżna, kapryśna, brak głębszych emocji, sprzeda się za bogactwo

kobieta jako ideał - zyskanie miłości wybranki jako główny cel i motywacji działań
mężczyzny, ale także przyczyna jego klęski (Femme Fatale)

Miasto

realistyczny opis Warszawy

idealizujący opis Paryża - doskonałe miejsce realizujące idee pozytywistyczne

Pieniądze

pieniądze jako sposób na awans społeczny

pieniądze jako cel życia i zainteresowanie arystokracji - większoć arystokracji dba

wyłącznie o to by nie stracić bogactwa i zdobyć jeszcze więcej pieniędzy

Walka

walka o niepodległość, walka zbrojna (Rzecki i Wokulski)

walka o wydobycie się z nędzy (awans społeczny i akceptacja otoczenia)

walka między uczuciami a rozomumem (Wokulski, któy kocha się w Izabeli)

Problematyka
Lalka ukazywała się najpierw w odcinkach w „Kurierze Codziennym” (w latach 1887-1889),
pierwsze wydanie osobne ukazało się w 1890 r. w Warszawie. Akcja właściwa utworu rozgrywa
się w latach 1878-1879, ale retrospekcje (czyli powracanie pamięcią do minionych wydarzeń),
na które natrafić można w Pamiętniku starego subiekta, obejmują okres od roku 1837 i dotyczą

Lalka 7
 wydarzeń związanych z Wiosną Ludów, a konkretnie z kampanią węgierską (1848), a
także powstaniem styczniowym (1863). Miejscem akcji jest Warszawa, ale
poszczególne epizody rozgrywają się w Zasławku (u pani prezesowej) oraz w Paryżu. W
Pamiętniku starego subiekta (czyli Ignacego Rzeckiego) zostały także opisane wydarzenia, jakie
rozegrały się na Węgrzech.

Tytuł książki został zaczerpnięty z jednego z epizodów powieści, procesu, jaki baronowa
Krzeszowska wytoczyła Helenie Stawskiej o rzekomą kradzież lalki. Lalka to powieść
wielowątkowa, można tu wskazać następujące wątki: romansowy (Izabela i Wokulski);
ukazanie warstw społecznych (arystokracji, mieszczaństwa, Żydów i prostego ludu z nizin
społecznych); ukazanie sytuacji politycznej Polski, czyli tło polityczne utworu; rozliczenie się
z ideologią romantyczną ; pytanie o drogi rozwojowe Polski.
Głównym wątkiem jest niewątpliwie miłość Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej. Prus
ukazuje również ewolucję społeczno-polityczną społeczeństwa polskiego na przestrzeni prawie
półwiecza: od końca lat trzydziestych do końca lat siedemdziesiątych XIX stulecia.
Ta ewolucja stanowi właśnie o tle politycznym utworu, szczególnie wyraziście zauważalnym w
pamiętniku Ignacego Rzeckiego, starego subiekta. Pamiętnik... to zapis przemian, jakie
zachodziły w świadomości ideowo-politycznej kolejnych pokoleń Polaków. Ze względu na ten
przekrój polskiej społeczności, Lalka określana jest mianem powieści „polskiego dojrzałego
realizmu”, określanego również mianem krytycznego.

Prus ukazuje dokładny wizerunek poszczególnych warstw społecznych.

Arystokrację reprezentują m.in. Łęccy, Krzeszowscy, Zasławska, Ochocki, Wąsowska. Jest to
warstwa charakteryzująca się przeważnie egoizmem, nicością moralną, tępotą i
degeneracją, zamkniętą we własnym świecie, nie dopuszczającą do swej świadomości żadnych
przemian, ani nowych twarzy. Modelowym przykładem jest Izabela Łęcka, niezdolna do
żadnych wyższych uczuć, sztuczna niczym tytułowa lalka. Również jej ojciec, pan Tomasz, to
zadufany w sobie bankrut, życiowy safanduła i nieudacznik. Jest jednak zarozumiały, a do
pochodzącego z niższej warstwy społecznej Wokulskiego odnosi się z wyraźnym dystansem i
protekcją. Prus ukazuje również mieszczaństwo (Minclowie, Rzecki, warszawscy kupcy). Są
to głównie ludzie stroniący od wszelkiego życiowego ryzyka, preferujący raczej powolne,
mozolne dorabianie się, niż ryzykowne inwestycje przynoszące duże zyski, ale czasem
niebezpieczne. Lalka ukazuje też niziny społeczne (ludzie zamieszkujący warszawskie Powiśle:
Magdalena, Węgiełek, Wysoccy). Warunki życia proletariatu ukazane są naturalistycznie,
wszechobecna nędza, brud i choroby uniemożliwiają najuboższym zajęcie się czymkolwiek, z
wyjątkiem rozpaczliwej walki o przetrwanie kolejnego dnia. To już nie życie, to wegetacja.

Lalka 8
 Główny bohater powieści, Stanisław Wokulski, ukazany jest jako synteza dwóch osobowości:
romantyka sprzed 1863 r. i pozytywisty lat 70. XIX stulecia. O romantyzmie głównego
bohatera powieści świadczy przede wszystkim udział w powstaniu styczniowym i marzenia o
idealnej miłości, zaś o przekonaniach pozytywistycznych kult ciężkiej pracy, kult nauki,
utylitaryzm i filantropia. Wokulski ponosi klęskę jako romantyk, miłość do Izabeli okazuje się
złudną igraszką rozkapryszonej i pustej pannicy. Jednak jako pozytywista główny bohater Lalki
również nie odnosi sukcesu. Polskie społeczeństwo ma przestarzałą strukturę, jest chore na
antagonizmy klasowe i międzyludzkie. W tej sytuacji program pracy organicznej nie ma szans
powodzenia, zaś wszelkie twórcze i myślące jednostki skazane są na klęskę.
Powieść ma zakończenie otwarte, nie wiemy ostatecznie, co stało się z głównym bohaterem.
Wokulski miał zamiar popełnić samobójstwo, jednak autor nie zdecydował się na „uśmiercenie”
go; być może miał to być wyraz jakiegoś promyka optymizmu, sugestia, że z każdej sytuacji
może być wyjście.

Lalka 9