Wielka Powtórka Maturalna

Pan Tadeusz
Adam Mickiewicz

Notatki dla maturzystów. Poznaj najważniejsze zagadnienia

i przygotuj się do egzaminu w formule 2023
Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
Akcja rozgrywa się późnym latem 1811 r, (księgi I–X) oraz wiosną 1812 r.
(księgi XI – XII). Miejscem wydarzeń jest dworek szlachecki w Soplicowie
na Litwie i jego najbliższa okolica: zamek Horeszków, karczma Jankiela,
zaścianek w Dobrzynie.

Akcje utworu organizują 3 równoległe wątki:

1. Narodowowyzwoleńczy – działalność konspiracyjna księdza Robaka

Wątek ten dotyczy głównie prób przygotowania na Litwie zbrojnego powstania, związanego z woj-
ną francusko-rosyjską. ksiądz Robak usiłuje przygotować powstanie na Litwie, wspomagające
Napoleona przeciw Rosji. Agituje do tego patriotycznego czynu szlachtę zaścianka. Plany krzyżuje
mu zajazd zorganizowany przez Hrabiego i Klucznika. W trakcie bójki ksiądz otrzymuje ranę i na łożu
śmierci wyznaje, że jest Jackiem Soplicą.

Wielka Powtórka Maturalna

2. Miłosne perypetie Tadeusza

To historia uczucia, które łączy Tadeusza i Zosię. Uczucia prawdziwego i spełnionego, choć z prze-
szkodami. Para zakochanych bohaterów to potomkowie Ewy Horeszkówny i Jacka Soplicy, których
rozdzieliła stanowcza decyzja Stolnika (Ewa wyjechała z mężem na Sybir i tam zmarła, zostawiając
córkę, a Jacek rozpił się, potem ożenił się i po śmieci żony zostawił Tadeusza bratu, z daleka starając
się kierować jego wychowaniem, łożąc na utrzymanie Zosi). Tadeusz i Zosia są reprezentantami do-
brze wychowanej, pełnej ideałów szlachty, zdolnej do troski o ojczyznę i wrażliwej na los poddanych
(Tadeusz wraz z Zosią podejmuje decyzję o uwłaszczeniu).

3. Spór o zamek Horeszków

Kłócą się Horeszkowie z Soplicami, głównie Sędzia i Hrabia. Zamek pozostał po śmierci Stolnika i zo-
stał nadany Soplicom. Jednak Hrabia – potomek Horeszków – również zgłaszał do niego prawa. To-
czył się proces. Hrabia poczuł się nim znudzony ale Klucznik Gerwazy, opowiadając o dziejach zam-
ku, wzniecił w nim wolę walki. Zamek stał się przyczyną zajazdu. Ten zatarg dzieli litewską szlachtę
i doprowadza do bratobójczej walki. Zamiast wspólnie organizować powstanie przeciw najeźdźcy,
zajmują się załatwianiem interesów i problemów z przeszłości. Sprawa zakończyła się polubownie
dopiero wraz z małżeństwem potomków obu rodzin: Zosi i Tadeusza.

Wielka Powtórka Maturalna

2
Inne ważne problemy w Panu Tadeuszu:

Tradycja

Pielęgnowanie obyczajów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie nadawało życiu szlachty i ich

codzienności głęboki sens. Wynikało z tradycji, szacunku do dawnych czasów, kiedy wszystko miało
swój określony porządek i miejsce, było dowodem narodowej wspólnoty, niemal patriotycznym obo-
wiązkiem. Życie w Soplicowie toczy się według ogólnie przyjętych zasad obyczajowości szlacheckiej.
Jest to ściśle przestrzegana etykieta, wynikająca z hierarchicznego porządku społeczności, gościn-
ność, kultura stołu, polowania, grzybobrania, ceremonia zaręczyn, rady szlacheckie i zajazdy.

Przyroda

Przyroda w Panu Tadeuszu stanowi integralną część świata przedstawionego, spełnia wiele ról. Sta-
nowi epizod akcji, ukazuje piękno kraju, opis jest całością niezależną od akcji, podkreśla tęsknotę
autora za ojczyzną, miłość do ojczystych krajobrazów. Mickiewicz poprzez opisy natury eksponuje
ludzkie uczucia, zachowania.
Najważniejszym środkiem artystycznym stosowanym przy opisie przyrody są animizacje i per-

Wielka Powtórka Maturalna

sonifikacje. Jest ona ściśle zespolona z człowiekiem. Nakreślony pejzaż jest również pejzażem we-
wnętrznym, tzn. oddającym stan ducha bohaterów. Znaczącą funkcją opisów przyrody jest kon-
struowanie nastroju sielskości. Ostoja polskości – dworek soplicowski – otoczony jest przez naturę.
Wszystkie elementy, pojawiające się w poemacie, są znane, zwyczajne, naturalne dla przyrody nad-
niemeńskiej. Uporządkowane – dają harmonijny obraz Litewskiej natury.

Historia

Wydarzenia „Pana Tadeusza” rozgrywają się w czasie historycznym – w latach 1811-1812, w dobie
walk napoleońskich, które dla Mickiewicza (piszącego epopeje w latach 1832-1834) są już historią.
Główne wydarzenia historyczne utworu to ekspansja Napoleona na Rosję, ze szczególnym uwzględ-
nieniem wojsk polskich. W utworze występują również postaci historyczne, natomiast historia jesz-
cze wcześniejsza zawarta została w słynnym koncercie Jankiela.
Historia rozgrywa się w tle perypetii bohaterów, ale wywiera na nich wpływ. Jest obecna we
wspomnieniach, w kulcie do narodowych pamiątek, w budowie fabuły. Szlachta deklaruje gorący
patriotyzm.

Wielka Powtórka Maturalna

3
 Dom

Litwa jest dla A. Mickiewicza domem-ojczyzną, którą zmuszony był opuścić.:

„Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie:

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił.
Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję,
bo tęsknię po Tobie”.

Motyw ten odnosi się również do dworku w Soplicowie, który jest archetypem szlacheckiego domu.
Arkadyjski dworek jest tu ostoją polskości. To miejsce bezpieczne, uporządkowany, gościnne. Ściany
pełne są obrazów dawnych bohaterów, zegar z kurantem wygrywa melodię Mazurka Dąbrowskiego,
a mieszkańcy dworku kultywują tradycję i przestrzegają dobrych staropolskich zwyczajów.

Wielka Powtórka Maturalna

Wielka Powtórka Maturalna

4