1980

Να σου πω ξανά πόσο εκτίμησα αυτή τη φορά και την αφηγηματική σου δεινότητα;
Πόσο μαστορικά χτίζεις το σασπένς και τις ανατροπές; Όχι ότι δεν το έκανες και στα
προηγούμενα, όχι, απλώς είναι θέμα δικής μου πρόσληψης. Στα άλλα έριχνα το αναγνωστικό
βάρος στο ιστορικό συγκείμενο, που μου ήταν λιγότερο οικείο, λίγο "μάθαινα" παράλληλα
Ιστορία και θαύμαζα το πώς συμπλέκονται και διαπλέκονται μικρο-ιστορίες και μακρο-Ιστορία,
ήταν και τα πάθη των ηρώων περισσότερο καταλυτικά, έτσι όπως τους παράσερνε ο ρους της
εποχής τους και τους συνέθλιβε το βάρος του Κόσμου τους... Η οικειότητα του `80 μου έδωσε
όμως το χρόνο να εγκύψω πιο απερίσπαστη στο αφήγημα, να εκτιμήσω τα αλλεπάλληλα χρονικά
άλματα, την κινηματογραφική δομή του, την περήφανη υπέρβαση του happy end, το ανεκτίμητο
ταλέντο σου να σμιλεύεις αντι-συμβατικές γυναίκες που τολμούν να αντιστέκονται -και σε σένα
ακόμα που τις ιστορείς, για να παραφράσω τον Κατσαρό...❣ Αγάπησα πολύ τη Χριστίνα... Είναι
ακριβώς η γυναίκα που θα ήθελα να είμαι... Και με κ άποιο τρόπο νιώθω ότι υπάρχει κάπου...
Ελπίζω, εκεί που είναι να είναι ευτυχισμένη... Σπάνια έχω νιώσει τόσο έντονα για fictional
πρόσωπο ότι του αξίζει η ευτυχία
Ξέρω ότι κινδυνεύω να θεωρηθώ κόλακας... Ξέρω ότι είναι πιο εύκολη η αποθέωση από την
εποικοδομητική κριτική, και ξέρω ότι το ξέρεις... Αλλά μα την Παναγία, δεν θα μπορούσα να
βρω κάτι να προσάψω σ` αυτά τα μαγικά σκίτσα, είναι απόλυτα μέσα στο πνεύμα και στην
αισθητική των κειμένων σου, και εξωτερικά, στυλιστικά, και εσωτερικά, διαγράφουν τον
ψυχισμό και την διάθεση των ηρωίδων! Πιστά και στο "γράμμα" και στο "πνεύμα"! Επίτευγμα!
Μπράβο στον Κώστα Σμπώκο!!
1960
Αυτό που με εντυπωσιάζει, σε κάθε κείμενό σου -αλλά σ`αυτό το τελευταίο το ένιωσα πιο
καθαρά και αυτό με συγκίνησε περισσότερο ειδικά σ`αυτή τη συγκυρία που ζούμε- είναι η
απόδοση, πέρα από του πνεύματος της εποχής που το κάνεις αυτονόητα, απολύτως επιτυχημένα
και με βαθιά ιστορική γνώση, της "οσμής" της κάθε δεκαετίας.... Το κείμενο "μύριζε" `60, μύριζε
ελπίδα και επαγγελία μιας καλύτερης ζωής, μύριζε εργατικά χέρια που ίδρωναν, μύριζε αστική
λάμψη... It felt 60`s, που θα `λεγαν οι Αγγλοσάξονες, δεν μπορώ να το πω καλύτερα...
Δεν ξέρω πώς το κάνεις, είναι σαν να τα `χεις με κάποιο τρόπο ζήσει όλα αυτά, ή, όπως κάθε
αισθαντικός δημιουργός, σαν να τα έχεις βιώσει σε έναν παράλληλο πνευματικό βίο, σε μια
γκρίζα περιοχή, μυστική και ανεξιχνίαστη για εμάς τους κοινούς "μεταπράτες"...
1940 (Νέλλα)
• Θέλησα να αξιοποιήσω πραγματικά περιστατικά. Όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα σε
Στεμνίτσα και Αθήνα, μου έχουν παραδοθεί από την προφορική παράδοση. 
• Θέλησα να σκιαγραφήσω τη Στεμνίτσα, με την ηθογραφία της. Και να κάνω μνεία στον
παπα-Παναγιώτη, που ήταν ο παππούς μου.
• Όλα τα γεγονότα αληθή, και τα πρόσωπα - μαζί με τον Χανς-  εκτός από την Πότω. Η
Πότω προϊόν μυθοπλασίας. 
• Το διάγραμμα της Κατοχής και του Β΄ Παγκόσμιου.
1970
Mόλις σήμερα κατάφερα να το τελειώσω... Αγάπησα πολύ τη Μελιτίνη, αγάπησα τον έντεχνο
τρόπο που συμπεριέλαβες το αίτημα της γυναικείας απελευθέρωσης στο κείμενο, και φυσικά
ξέρω τώρα πολύ περισσότερα για τις ισορροπίες και τον ιστορικό ιστό της εποχής -η
ανιστόρητη 😉 Μου αρέσει και κάτι ακόμη, που δεν ξέρω πόσο συνειδητά το κάνεις -σε όλα τα
κείμενα που έχω διαβάσει μέχρι στιγμής: Οι ηρωίδες σου είναι πάντα ένα βήμα, μόνο ένα,
"μπροστά από την εποχή τους"... Τονίζω το "μόνο ένα" γιατί θα ξένιζαν ως "σουφραζέτες"...
Αυτή η λεπτή ισορροπία που κρατάς, δείχνει με απίστευτη ευκρίνεια τη γυναικεία θέση ανά
εποχή...
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ (Νέλλα)
Με μποτίνια και γοβάκια και σπορτέξ
δέκα δεκαετίες, δέκα γυναίκες, μια περιήγηση στον 20ο αιώνα
- Έτσι σχεδίασα αυτό το ταξίδι στον εικοστό αιώνα, ανά δεκαετία του, ιδωμένη μέσα από την
ιστορία μιας γυναίκας. Ακόμη γράφεται.
- Κάθε δεκαετία του 20ου αιώνα γίνεται μια φερώνυμη νουβέλα. Διαμορφώνονται
πολυπρόσωπες και πολύ-επεισοδιακές, με αναδρομικές και πρόδρομες αφηγήσεις, με
προσημάνσεις, με αφηγηματικά μοτίβα- δηλαδή επαναληπτικές φράσεις που προϊδεάζουν για
μιαν αποκάλυψη. Μια αλήθεια υποφώσκει. Οι λέξεις παίζουν σημαντικό ρόλο: οι λαλιές
ποικίλλουν σε σχέση με τον τόπο, την κοινωνική τάξη, το μορφωτικό επίπεδο, την εποχή. Στους
διαλόγους μιλούν τα πρόσωπα τη φυσική τους γλώσσα. Η αφήγηση αποπνέει έναν τόνο από τις
λαλιές των προσώπων, σαν επηρεασμένη. Ο χώρος και ο χρόνος έχουν ακρίβεια απόδοσης. Το
πρόσωπα ζωντανεύουν σε συνάρτηση με το περιβάλλον και την εποχή. Η γυναίκα ανασαίνει ή
πνίγεται, αγωνιά και αγωνίζεται, τοποθετημένη με ακρίβεια στο πλαίσιο της Ιστορίας και της
κοινωνίας. Ο χρόνος που προχωρεί προς το σήμερα γίνεται σύμμαχός της.
- Κάθε δεκαετία και μια νουβέλα, κάθε νουβέλα και μια διαφορετική ηρωίδα στο επίκεντρο.
Ηλικιακά ποικίλει σε ευρύ φάσμα. Ανθρώπινη, φθαρτή, γήινη, απέχει από τις συνήθεις
λογοτεχνικές εξιδανικεύσεις. Δεν είναι μυθική καλλονή, δεν είναι αγία. Είναι, όσο μπόρεσα,
αληθινή μέσα στο κόσμο που την περιβάλλει. Εντός του είναι ενσωματωμένη. Δε λιποταχτεί με
ακραία μέσα διαφυγής, όπως παράνοια, παρανομία, περιθώριο. Πιθανόν να περνά ξυστά τους,
αλλά δείχνει με το δάχτυλο προς την έξοδο. Οι ηρωίδες μου έχουν κίνητρο ζωής, δεν είναι
πεισιθάνατες. Επιζητούν να ανέβουν ένα σκαλί κοντύτερα σε μιαν ομορφιά ή σε μιαν ελευθερία
ή σε μια λύτρωση. Ζωική είναι η κινητήρια δύναμή τους. Υπεράνω τους φέγγει μια προσδοκία.
- Στο βάθος υποφώσκει ένας άντρας ή περισσότεροι άντρες, σε ρόλους κρίσιμους και
καταλυτικούς, με θετική ή αρνητική χροιά. Οι ηρωίδες μου υπάρχουν σε σχέση με τους άνδρες
και είναι ευάλωτες απέναντί τους. Οι περισσότερες έχουν κακοπάθει εξαιτίας τους. Μα
επιβιώνουν. Δεν αποποιούνται τη φύση τους, ως πράξη επαναστατικής εκδικητικότητας.
Παλεύουν τη συνθήκη μέσα από τη φύση τους. Περισσότερο είναι θύματα των νοοτροπιών που
εξέθρεψαν τις συμπεριφορές των αντρών.
Κοντολογίς οι ηρωίδες μου παλεύουν την Ιστορία, που τις θέλησε ηττημένες.
- Η Ιστορία του 20ου αιώνα διατρέχει τη ραχοκοκαλιά του συνόλου των νουβελών. Στις
τελευταίες δεκαετίες, που η χρονική εγγύτητα δεν έχει μετατρέψει σε Ιστορία την επικαιρότητα,
πρώτη θέση έχει η πολιτική, εξίσου προσδιοριστική. Παντού, η ανθρώπινη ζωή συνυφαίνεται με
την πολιτική- ιστορική πραγματικότητα.
- Παράλληλα με την Ιστορία των μεγάλων πραγμάτων κάθε δεκαετίας, καταγράφεται και η
Ιστορία των μικρών πραγμάτων: η ηθογραφία της καθημερινότητας, ο αντίκτυπος από τις
τεχνολογικές εξελίξεις, οι μετατοπίσεις στα ψυχαγωγικά μέσα.
- Οι ηρωίδες έχουν ψυχισμό γυναίκας, ιδωμένο από τη σκοπιά γυναίκας. Ως γυναίκες είναι
άνθρωποι, που σημαίνει ατελείς. Ως γυναίκες, συνάμα, είναι ασκημένες να υφίστανται στο
δεκαπλάσιο από τους άντρες τα κοινά δεινά· να υφίστανται από αυτούς, ως θύματα των
θυμάτων. Σημαίνει ότι μαθαίνουν να είναι μαχητικές, ανθεκτικές, ευπροσάρμοστες. Συγκροτούν
την ομάδα με τίτλο “επιζήσαντες”.
- Οι νουβέλες μου ξετυλίγονται στον νου μου με εικόνες. Μου πλάθουν εικόνες, πριν τις πλάσω.
Ο Πειραιάς, σε διαφορετικές του όψεις και στιγμές, επανέρχεται ως χώρος της πλοκής·
αισθητοποιείται πολλαπλά · αποδίδεται από γωνιές και εποχές. Οι διάλογοι αφθονούν. Σε
συνδυασμό με το σκιαγραφημένο σκηνικό, προσθέτουν ένα θεατρικό ή κινηματογραφικό
στοιχείο.
ΑΔΡΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΘΕΜΙΑΣ:
1. 1900:
Πάνω στην κόψη της πρωτοχρονιάς του 1900, αποδίδεται διεξοδικά το πανόραμα των αρχών του
αιώνα. Κεντρική μορφή είναι η Ανθή, μέσης ηλικίας, αστή και μεταφράστρια στην “Εφημερίδα
των Κυριών” της Καλλιρρόης Παρρέν. Πειραιώτισσα. Η θέση της γυναίκας στη χαραυγή του
αιώνα δηλοποιείται. Οι ιδέες που περιρρέουν την εποχή, πολιτικές, εθνικές ανακύπτουν. Η
“Μεγάλη Ιδέα” προοιωνίζεται τα γεγονότα των επόμενων δεκαετιών του αιώνα. Δίπλα στο
συλλογικό προβάλλει το προσωπικό, στη μορφή του άντρα που προτάσσεται ως ιδανικός και
σταδιακά αποκαθηλώνεται.
2. 1910:
Παραμονές των Βαλκανικών πολέμων, μία ιστορία σε δύο σκηνικά. Ανάμεσα στην Αγιά- Σοφιά
του Πειραιά με τα Μανιάτικα από τη μια, και
στο αρχοντικό της Καστέλας από την άλλη, η Μορφούλα, περιφέρει ένα βασανιστικό μυστικό.
Είναι υπηρέτρια και μάνα ενός μικρού αγοριού. Σκοπό ζωής της θέτει να το προστατέψει κόντρα
στα οδυνηρά του χαράγματα. 1912, η Ελλάδα αναπετά και διπλασιάζεται. Τα ιστορικά γεγονότα
συνυφαίνονται με τα γεγονότα της ζωής.
3. 1920:
Μέσα από την τραγωδία ζωής της Πόντιας Τσοφούλας, αναδύεται η τραγωδία ζωής του
μικρασιατικού Ελληνισμού. Της έρχονται διάσπαρτες ποντιακές φράσεις στον νου, ενώ η μνήμη
της έχει φραγή λόγω κλονισμού. Από τον Πόντο στην Κωνσταντινούπολη σε αιχμαλωσία, και
βαθύτερα στα Βουρλά του Πειραιά σε πορνεία, ένα αδιάκοπο βούλιαγμα. Ερώτημα γεννιέται αν
θα βρει κράτημα να σωθεί, την ώρα που ο Ελληνισμός στη Μικρά Ασία αφανίζεται οριστικά.
Ένα αφιέρωμα τιμής στον ποντιακό Ελληνισμό, στον μικρασιατικό πλατύτερα, μέσα από τα
παθήματα μιας γυναίκας.
4. 1930:
Μεσοπόλεμος και δικτατορία του Μεταξά. Η Νίνα, Λεβαντίνα καλλιτέχνιδα της
Κωνσταντινούπολης, έρχεται στην Ελλάδα να συμμετάσχει σε επιθεωρησιακά νούμερα. Είναι
ώριμης ηλικίας, μα τέρπει με το μπρίο της. Έχει παλιούς λογαριασμούς στην Αθήνα με έναν
Ελλαδίτη, κάποτε εγκατεστημένο στην πόλη. Αναπολεί τις κοσμοπολίτικες μέρες
Κωνσταντινούπολης πριν από την ανακήρυξη της “Τουρκικής Δημοκρατίας” του Κεμάλ. Σιγά-
σιγά στην Ελλάδα έρχεται αντιμέτωπη με μιαν ανείπωτη αποκάλυψη.
5. 1940
Η Πότω γεννήθηκε στη Στεμνίτσα, έζησε στην Αμερική και στην Αθήνα, και πίσω πάλι στη
Στεμνίτσα , με την Κατοχή. Επιδιώκει να αποφύγει τον συγχρωτισμό με τους Γερμανούς, κι
όμως πάλι ενώπιά τους βρίσκεται. Έχει πνεύμα πρωτοπόρο, μα από τον γάμο της διαμόρφωσε
μιαν ιδιότυπη άποψη για τον έρωτα. Πρωταρχικό της μέλημα να συντρέχει τους άλλους, όσο
βρίσκονται στη δίνη της ναζιστικής απανθρωπιάς. Καίριο ρόλο για το χωριό θα παίξει ο παππάς
του, που θα γίνει το έναυσμα να μεταστρέψει αλήθειες της.
6. 1950
Ο εμφύλιος έχει λήξει, αλλά η βαριά σκιά του διχάζει τους Έλληνες. Εκτοπισμένοι κομμουνιστές
σαπίζουν ακόμη στις φυλακές. Είναι οι ανυποχώρητοι μάρτυρες της ιδεολογίας τους.
Παράλληλα βαδίζει μια Ελλάδα που θέλει να ζήσει και να αναγεννηθεί. Αυτή η Ελλάδα κινείται
στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στους αδιάλλακτους κομμουνιστές και
στα καθάρματα, δοσίλογους και μαυραγορίτες της Κατοχής. Η Ελπίδα είναι παγιδευμένη στους
αντίπαλους κόσμους, ψηλαφώντας τον ενδιάμεσο χώρο της ζωής.
7. 1960
Η Ελλάδα αναπνέει σε τροχιά αναγέννησης, κάποια ανάπτυξη διαφαίνεται, οι ελπίδες
αναπτερώνονται. Οι επαρχιώτες κατακλύζουν τα αστικά κέντρα, η ζωή εκσυγχρονίζεται. Αρχές
της δεκαετίας και στα Ταμπούρια του Πειραιά οι άνθρωποι έχουν παλμό ευθυμίας λόγω των
Απόκρεω. Η Μαριάννα ζει με την οικογένεια που έφτιαξε, σε ένα μακρινάρι σπίτι με αυλή, που
συστεγάζει οικογένειες. Ονειρεύεται ένα σπίτι δικό της, μια καλύτερη ζωή, μια χαμογελαστή
ανταπόκριση βλέμματος.
8. 1970
Στον καλπασμό του φοιτητικού κινήματος κατά της δικτατορίας, μια φοιτήτρια, η Μέλα,
συμμετέχει στη θρυλική κατάληψη της Νομικής. Δεν είναι μέλος αντί-δικτατορικής οργάνωσης,
απλώς ενεργεί με την επιταγή της παρόρμησής της. Στη Νομική θα συναντηθεί με το πρώην
αγόρι της. Όσα ακολουθούν στη διάρκεια της “Νομικής” και στη σύλληψή της αργότερα, και
όσα ανακαλεί από παλιότερα, θα της δείξουν πως έχει δυσανεξία να της στερούν τον αέρα που
αναπνέει.
9. 1980
Η Δέσποινα ανήκει στη γενιά της μεταπολίτευσης. Παρά τρίχα δεν πρόλαβε τα αληθινά
γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου. Τώρα ζει την κομματικοποίηση των φοιτητικών
παρατάξεων και την επίπλαστη επανάσταση με τις υψωμένες γροθιές στις επετείους. Ύστερα
από ένα φεστιβάλ νεολαίας σε νησί, καλοκαίρι, ομάδες καταφεύγουν σε παραλία γυμνιστών για
κάμπιν. Το αγόρι της την πείθει να ακολουθήσουν. Βρίσκεται να τρέχει σαν κυνηγημένη στο
ερημονήσι.
10. 1990
Η καταληκτική νουβέλα βαίνει παράλληλα με την πρώτη, του 1900, αν και με διαφορετική
πλοκή. Ο σύγκλιση έγκειται στην ιδιοσυγκρασία του άντρα-ήρωα· κοινωνικά αποδεκτού ως
ιδεολόγου και ηθικά ανώτερου, που τα γεγονότα τον σμικρύνουν. Η διαφορά έγκειται στην
προοπτική· από τη μια για την Ανθή του 1900, από την άλλη για τη Ράνια του 1990. Σχεδόν ένας
αιώνας ανάμεσά τους έχει αλλάξει τη δυναμική. Μια γυναίκα κυριαρχεί πλέον σε μεγάλο βαθμό
της τύχης της. Η Ράνια της τελευταίας δεκαετίας προσκαλεί τις ηρωίδες των προηγούμενων
δεκαετιών και συνδιαλέγεται μαζί τους. Έχουν πολλά να πουν.
1990
Πραγματικά σε όλη μου τη ζωή δεν έχω διαβάσει τίποτα πιο έντιμο, πιο αυθεντικό, πιο
πρωτότυπο, πιο "από μέσα" για τη γυναίκα, "με" τη γυναίκα, "προς" και "απέναντι" στη γυναίκα,
τόσο τεκμηριωμένο, συναρπαστικά "λογοτεχνικό", αποστασιοποιημένο και μαζί ενσυναίσθητο,
αγαπησιάρικο, βιωμένο και "πληρωμένο".... Ένας πραγματικός άθλος, ένα έργο "ποταμός", ένα
συγκλονιστικό αφήγημα του αιώνα... Ο επαναπροσδιορισμός και η εξιστόρηση ενός νέου mal du
siecle, του 20ού αυτή τη φορά... Δεν θέλω να εκληφθεί ως κολακεία και συγχώρεσε το στόμφο
της εισαγωγής μου, πάντα στα μέιλ, σε αντίθεση με τις παρουσιάσεις που τις κατα-παιδεύω 😉,
γράφω παρορμητικά, σαν stream of consciousness, δεν θέλω να υποβάλω τον εαυτό μου σε
λογοκρισία, γράφω όπως μου `ρχεται..... 
Όποιος οίκος δεν το δεχτεί αυτό το έργο, θα είναι επειδή είναι πολύ μικρός και άτολμος για να
το χωρέσει!
Και τι συνταρακτικός ο τρόπος που η Ουρανία (λατρεύω τα τελετουργικά σου ονόματα, το κάνει
και ο Βασίλης αυτό και το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον) είναι το -αυτοκαθοριζόμενο όμως-
παλίμψηστο των προγόνων της.... Και πόσο υπέροχα ειρωνικό αλλά και πόσο γεμάτο
δυνατότητες το φινάλε.... Και πόσο άρρηκτα δεμένες οι γυναίκες με τη χώρα και την Ιστορία....
Πόσο αρμονικά (καθόλου βίαια, ούτε "δοτά" ούτε καταναγκαστικά όπως έχει επιχειρηθεί κατά
καιρούς) παίρνει η γυναίκα τη θέση που της αρμόζει και της ανήκει μέσα στο ρου της Ιστορίας...
Θα επιμείνω ότι μπορεί το έργο άνετα να διαβαστεί και σαν ιστορικό αφήγημα, ακόμα και να
χρησιμεύσει σαν παράλληλο ανάγνωσμα στη διδασκαλία της Ιστορίας ή και σε κάποιο τμήμα
γυναικείων σπουδών!... Νομίζω ότι έχει μέλλον... Και το πιστεύω από τα βάθη της καρδιάς
μου....
Και, ας ακουστεί αφελές, είναι γραμμένο λίγο σαν μια απόδοση οφειλής... Σ` όλες τις σιωπηλές
γυναίκες του αιώνα... Σαν να παίρνουν φωνή και να ανακαταλαμβάνουν ήρεμα και δικαιωματικά
το χώρο τους...
Εκείνες που δεν καίνε το σουτιέν τους... αλλά που κάποια στιγμή αναρωτιούνται  γ ι α τ ί  ν α  τ
ο  φ ο ρ ά ν ε .....
Είμαι πολύ συγκινημένη... Και πολύ περήφανη που είμαι από τους πρώτους του αναγνώστες.
Και ήδη φαντασιώνομαι τη στιγμή που, ενώ θα αναζητώ υλικό για το διδακτορικό μου στη
"Βιβλιοθήκη Θεμάτων Ισότητας", δίπλα μου κάποια άλλη υποψήφια θα ζητάει το "Με μποτίνια
και γοβάκια και σπορτέξ", γιατί "...άκουσα ότι είναι ο πληρέστερος μυθιστορηματικός
απολογισμός της γυναικείας διαδρομής στον 20ό αιώνα" ❣ ...Κι εγώ θα της λέω "ναι, έχετε
δίκιο!" και μέσα μου θα συμπληρώνω "είμαι σε θέση να το ξέρω, το διάβασα από τους
πρώτους"☺️
1950
Καλημέρα. Σου γράφω σκουπίζοντας δάκρυα. Είναι απλώς σπουδαίο. Πολλές φορές σου έχω
αναφέρει ότι μέσα σ`αυτές τις δυνατές, ανήσυχες, ενδιαφέρουσες γυναικείες περσόνες
αναγνωρίζω εσένα... Και η Ελπίδα έχει στοιχεία σου, δεν σου κρύβω, κάθε φορά το κάνω όταν
διαβάζω, στις φυσικές περιγραφές, στους διαλόγους, όταν χρειάζεται η φαντασία να αναπλάσει
ένα πρόσωπο, εγώ δίνω σ`αυτή τη γυναίκα -σε όλες τις γυναίκες σου- το δικό σου. Χαμογέλασα
στο σημείο που την ταλανίζουν οι ενοχές, που παίρνει πάνω της σαν Ιησούς τις κακοδαιμονίες
και τα κρίματα του περίγυρού της... Τόσο "εσύ"...
Περιττεύει να σου πω πόσα πολλά μου έμαθε -και- αυτό το κείμενο... Γι` αυτή την κρίσιμη
περίοδο της Ιστορίας όπου κάθε φορά που μάθαινα και μαθαίνω κάποια πτυχή της με παράσερνε
και με παρασέρνει ο συναισθηματισμός και ο θυμός -πότε για τους μεν πότε για τους δε... Με το
χέρι στην καρδιά, εγώ η ανιστόρητη 😉 (ως εκ τούτου δεν ξέρω πόση βαρύτητα έχει η δήλωση)
καταθέτω ότι δεν έχω διαβάσει ΠΟΤΕ μου κείμενο, ιστορικό ή άλλο, παρόμοιου βάρους,
συγκινησιακής θερμοκρασίας και πόνου..... Ποτέ...
Ξαναπιάνω το νήμα από την προ-προηγούμενη παράγραφο (είμαι συγκινημένη και αυτό πάντα
βλάπτει τον ειρμό μου) Αυτή τη φορά λοιπόν, βαθμιαία καθώς προχωρούσε η ανάγνωση, η
Νέλλα ξεθώριασε σαν παρουσία και η Ελπίδα έγινε η Ελλάδα... Μια κακοποιημένη εκατέρωθεν,
δολοφονημένη, κι ωστόσο "κυοφορούσα" Ελπίδα, που επιβιώνει και ανασταίνεται ως
δυνατότητα... Σε πείσμα της αφήγησης εγώ πιστεύω ότι ζει... Είναι η έλλογη, ουμανίστρια,
ζηλωτής της αλήθειας και του ορθού λόγου, καλλιεργημένη και ανήσυχη Ελλάδα, είναι (σε
πείσμα της φθοράς και της κατάχρησης από επίσημα χείλη αυτής της φράσης) η Ελλάδα που
θέλουμε... και που ποτέ δεν πεθαίνει
1940
• Χάρις σ`εσένα μαθαίνω Ιστορία, αυτή που δεν μπόρεσα ποτέ να "κατακτήσω" στο
σχολείο, παρά μόνο όταν συνδεόταν με μια δυνατή ανθρώπινη ιστορία... Ενσωματώνεις
τόσο αριστοτεχνικά τη μικρο-ιστορία στην μακρο-ιστορία, που είναι αδύνατον να
ξεχάσει κανείς τα πάθη της Ελλάδας μέσα από τα πάθη της Πότως... Γιατί να μην
μαθαίνεται έτσι η Ιστορία και στο σχολείο; γιατί, γιατί;;
• Η Πότω σου είναι εξίσου αυθεντική με τα υπόλοιπα πρόσωπα, τόσο γυναίκα, όσο και
άφυλη δύναμη του Ορθού Λόγου και του Ουμανισμού
• Το συγκλονιστικό πρόσωπο του Ιερέα είχε κάτι από τον ιερέα του Θεοτοκά στο έργο "Η
άκρη του δρόμου"... Πιθανόν να μην το έχεις υπόψη σου, δεν είναι γνωστό, δεν έχει καν
παιχτεί ποτέ στη σκηνή, το θεωρώ όμως, πέρα από τις δραματουργικές του αδυναμίες,
αριστουργηματικό σαν ιστορία..... Ο ιερέας του έχει πολλά στοιχεία από τον υπέροχο
παππού σου και στην κορύφωση του δράματος καλείται να απαντήσει σε ένα παρόμοιο
ανθρωπιστικό ερώτημα, και το κάνει με έναν άκρως αιρετικό και ανατρεπτικό τρόπο..... 
-- Σε γενικές γραμμές με μάγεψες -για μια ακόμα φορά..... Η γλώσσα η ολοζώντανη, η
φυσικότητα των διαλόγων, το ότι δεν "χαρίζεσαι" σε καμιά οπτική, "δεξιά" ή "αριστερή" της
Ιστορίας...
1900
Ένα μικρό αριστούργημα . Συγκινητικό και αστείο. Ανθρώπινο, αληθινό. Απηχώντας την
αλήθεια της εποχής του.  Στην Ανθή είδα εσένα... Τόσο αληθινή, τόσο απτή... Αυθεντικά
πρόσωπα, αυθεντική ατμόσφαιρα, πολύτιμες πληροφορίες για την εποχή... Τις ρουφηξα η
ανιστορητη. Μια απεικόνιση της πόλης, κινηματογραφική, ζωντανή. Περπατούσα δίπλα στην
Ανθή και έβλεπα. 
1910
ΘA BΓEI ENA YΠEPOXO KONΣEΠT   KAI EINAI EKΠΛHKTIKO TO ΠOΣO "EYΣXHMA"
TO ΔIAΠOTIZEI H IΣTOPIA... TO ΠOΣO APPHKTA EMΠΛEKETAI ME THN
ANΘPΩΠINH MOIPA Η ΙΣΤΟΡΙΑ!!! Θα βγει καταπληκτικό! 
Το βιβλίο σου διαποτίζει η ιστορία. 
Φαίνεται TO ΠOΣO APPHKTA EMΠΛEKETAI ME THN ANΘPΩΠINH MOIPA. KAI ΠOΣO
"KATA TO EIKOΣ KAI TO ANAΓKAIO" ΣYMBAINEI AYTO MEΣA ΣTO KEIMENO. 
MA AYTH EINAI H EΠITYXIA KAΘE fictional ΠPOΣΩΠOY NEΛΛA
MOY.   NA ΔIAΦEPOYN AΠO AYTO ΠOY O ANAΓNΩΣTHΣ - KAI
O ΣYΓΓPAΦEAΣ AKOMA - ΘEΛEI. NA EINAI EΛEYΘEPO, AYTONOMO, AΛHΘINO... 
« La Cité des Dames » de Christine de Pizan : une femme en avance sur son temps !
Titre : « La Cité des Dames »
Auteur : Christine de Pizan (1364-1431) ; historienne, poétesse et moraliste d’origine italienne,
elle est l’une des premières femmes à avoir vécu de sa plume ; par le biais de ses œuvres, elle
tente de défendre les injustices liées à son sexe dans une société médiévale patriarcale.
Genre : Dialogue allégorique / Argumentation
Thèmes : Femmes, misogynie, droits, respects, préjugés, plaidoyer, égalité

Résumé :
Déprimée par la lecture d’une satire misogyne, Christine adhère aux préjugés masculins et se
lamente d’être née femme. Apparaissent alors trois divinités nommées Raison, Droiture et Justice
qui font un plaidoyer en faveur des vertus féminines et lui confient une mission : bâtir une cité de
femmes illustres, qui brillent de par leurs qualités, et qui les abriterait des calomnies proférées à
leur époque.
Extrait :
« Il n’est rien en ce bas monde qu’il faut fuir davantage, pour dire la stricte vérité, que la femme
de mauvaise vie, dissolue et perverse. C’est une chose monstrueuse, une contrefaçon, car la
nature même de la femme la porte à être simple, sage et honnête. »
Critique : « La Cité des Dames » est un ouvrage capital pour l’histoire des femmes en Occident,
puisqu’il pose, à l’aube des temps modernes, les prémices de leurs droits, en abordant des
questions comme l’égalité des sexes, l’accès des femmes au savoir, le viol…
A ceux qui, comme Caton d’Utique, évoque la dangerosité de la femme en faisant une analogie
avec la rose « agréable à regarder, mais l’on se pique à ses épines cachées », les trois divinité
rétorquent que le sexe féminin est avant tout celui de la vertu. Ainsi, elles se livrent à une
argumentation, peuplée d’exemples précis, que j’ai pris le soin de relever pour démontrer leur
propos engagé.
https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Cit%C3%A9_des_dames
Written by Europe's first professional woman writer, The Treasure of the City of Ladies offers
advice and guidance to women of all ages and from all levels of medieval society, from royal
courtiers to prostitutes. It paints an intricate picture of daily life in the courts and streets of
fifteenth-century France and gives a fascinating glimpse into the practical considerations of
running a household, dressing appropriately and maintaining a reputation in all circumstances.
Christine de Pizan's book provides a valuable counterbalance to male accounts of life in the
middle ages and demonstrates, often with dry humour, how a womans position in society could
be made less precarious by following the correct etiquette.
This revised edition of Sarah Lawson's landmark translation contains an introduction covering
the life and work of Christine de Pizan and an overview of the recent scholarly reappraisal of her
writing. Also included are new explanatory notes on the text, a bibliography and a glossary of
names. (from the publisher)
«Το να βγάζεις ένα βιβλίο στην Ελλάδα είναι συχνά ένα πρόβλημα. Ακόμα συχνότερα, είναι μια
περιπέτεια. Σε γενικές γραμμές, τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζεις όταν βγάζεις ένα
βιβλίο, στη χώρα αυτή, είναι: 1. Να βρεις ποιος θα το εκδώσει. Και μετά: 2. Να βρεις ποιος θα το
διαβάσει. 3. Για ορισμένους συγγραφείς υπάρχει και ένα τρίτο πρόβλημα: Να βρεις ποιος θα το
γράψει». Φρέντυ Γερμανός.
Από τη γένεση του γραπτού λόγου, είναι να αναρωτιέται κανείς πώς προέκυψε η κατάσταση που
οι Gilbert και Gubar χαρακτηρίζουν «anxiety of influence», ανησυχία της επιρροής, που
διακατείχε τις λογοτέχνιδες του 19ου αιώνα. Με προκατόχους του αντίθετου φύλου να ρίχνουν
βαριά σκιά στη λογοτεχνία της εποχής, οι γυναίκες που επιχειρούσαν να γράψουν και να
εκδώσουν δεν έβρισκαν την έμπνευση και την ενθάρρυνση που εξασφαλίζει η ταύτιση με
ομότεχνους-πρότυπα. Στην αναζήτηση ταυτότητας, οι συγγραφείς και ποιήτριες πριν τον 20ό
αιώνα είτε έπρεπε να ανατρέξουν στην αρχαιότητα είτε να δημιουργήσουν το δικό τους στίγμα.
Προτίμησαν σοφά το δεύτερο. Και ανταμείφθηκαν.
Είχε πρωτοχαράξει ο 15ος αιώνας όταν η Κριστίν ντε Πιζάν, απαυδισμένη από τις κοινωνικές
διακρίσεις κατά των γυναικών, παρουσίασε στην Ισαβέλα, Βασίλισσα της Γαλλίας, το βιβλίο
της Trésor de la cité des dames, κατόπιν μεταφρασμένο στα αγγλικά ως The city of ladies. Στα
τρία μέρη του βιβλίου η Πιζάν αποδομεί τον μισογυνισμό στην απεικόνιση του θηλυκού στη
λογοτεχνία. Επικαλείται τη Λογική, την Ορθότητα και άλλες αξίες με τις οποίες κάνει διάλογο
για να αναδείξει τη στρέβλωση της γυναικείας μορφής και υπόστασης μέσω των κυρίαρχων
επιδραστικών κειμένων. Στο κεφάλαιο «Η Κριστίν ρωτά τη Λογική αν κάποια γυναίκα έχει
εφεύρει νέες μορφές γνώσης» (ελεύθερη απόδοση), η «Λογική» αναφέρει τη Νικοστράτη ή
Τέλφουσα (Καρμέντα για τους Ιταλούς), κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας. Μητέρα του βασιλιά
Εύανδρου, ίδρυσε το Παλλάντιο, επινόησε το λατινικό αλφάβητο και κατέγραψε κανόνες για το
νέο συντακτικό μορφώνοντας τους «βάρβαρους» γηγενείς που βρήκε στην Ιταλία, όταν
εγκαταστάθηκε στην ανατολική όχθη του Τίβερη με τον γιο της και όσους Αρκάδες την
ακολούθησαν. Μιλά ακόμη για την Αθηνά Παλλάδα, την ευφυή γυναίκα που επινόησε
χαρακτήρες για το ελληνικό αλφάβητο, την τέχνη της ύφανσης, την τεχνική της παραγωγής
ελαιόλαδου με τη σύνθλιψη του καρπού, την τεχνική της κατασκευής οπλισμού και πανοπλίας
για τους πολεμιστές. Με την καταγωγή της να περιβάλλεται από μυστήριο, ο απλός λαός δεν
άργησε να της αποδώσει θεϊκή προέλευση –θεά της Σοφίας και του Πολέμου– για να περάσει
στην αθανασία μέσω της μυθολογίας.
1976, Αθήνα. Ο απόηχος της δικτατορίας δεν έχει διαλυθεί στην ατμόσφαιρα. Η κοινωνία και,
συνεπαγόμενα, οι Τέχνες και τα Γράμματα ξαναβρίσκουν τα πατήματά τους μετά από μια
επταετία λογοκρισίας και φίμωσης. Η γυναικεία γραφή, συγκεκριμένα, βρίσκει νέα φόρμα στον
πεζό λόγο και την ποίηση· έχοντας αφομοιώσει τις επιταγές της λογοκρισίας και της
πατριαρχίας, οι γυναίκες της λογοτεχνίας συνεχίζουν την αντίσταση στο χαρτί. Ανάμεσά τους η
Μαργαρίτα Καραπάνου. Στο μυθιστόρημα διαμαρτυρίας κατά της λογοκρισίας Η Κασσάνδρα και
ο Λύκος, επιβάλλει ένα ιδιοσυγκρασιακό στιλ γραφής, ανεξάρτητο από το κληροδότημα των
αρρένων συγγραφέων της εποχής. Η ηρωίδα του βιβλίου δανείζει το σώμα και το μυαλό της
στην πράξη της αντίστασης, αμφισβητώντας με σκέψεις και πράξεις τα δεδομένα που της
επιβάλλονται όσο εκφράζεται ψυχοσωματικά σαν το καταπιεσμένο και παραμελημένο παιδί που
είναι. Η συγγραφέας, αντί να καταδείξει και να καταγγείλει, υπαινίσσεται, προβάλλει,
μεταφέρει. Φέρνει τη λογοκρισία της περιόδου της Χούντας στα μέτρα της, κάνοντας το
προσωπικό πολιτικό και, ταυτόχρονα, το πολιτικό άκρως προσωπικό. Γράφει με το δικό της
ύφος, δεν παίρνει τη θέση στη διαδοχή κανενός παρά δημιουργεί τη δική της στη λογοτεχνική
παράδοση. Δίνει, μάλιστα, τη χαριστική βολή στην πατριαρχική κληρονομιά των λέξεων
γράφοντας το βιβλίο σε μορφή ημερολογίου. Ένα είδος εντελώς προσωπικό, συνυφασμένο με τη
γυναίκα και τους ενδεδειγμένους τρόπους έκφρασής της. Το ημερολόγιο αποτελούσε για αιώνες
έναν από τους ελάχιστους επιτρεπόμενους τρόπους επαφής των γυναικών με τον γραπτό λόγο.
Οι γυναίκες αποτρέπονταν από τη συγγραφή βιβλίων με την απαγόρευση σπουδών και την
αποκαρδιωτική κριτική. Κατέφευγαν στην αποτύπωση των προσωπικών τους εμπειριών, των
σκέψεων και του ανομολόγητου ανικανοποίητου σε τεφτέρια που κρατούσαν κλειδωμένα στα
έπιπλα των δωματίων τους, δεμένα με κορδέλες, κλειδωμένα με λουκετάκια, μακριά από το
δημόσιο βλέμμα, την επίκριση και την χλεύη.
Όσο «βλάσφημο» κι αν φανεί, παρεμφερής λογική ακολουθείται στα λογοτεχνικά «υποείδη»,
στην «παραλογοτεχνία», με χαρακτηριστικότερα το «ρομάντζο», το «άρλεκιν», το «ερωτικό
μυθιστόρημα» – το ροζ, το οποίο η «διαχρονική» λογοτεχνική κριτική καταδικάζει από όπου κι
αν προέρχεται. Παραγκωνισμένες από ένα σύστημα διαδοχής που τις αποκλείει, συγγραφείς
εμπλούτισαν την παγκόσμια βιβλιογραφία προβάλλοντας το ανικανοποίητο που αναφέρεται
παραπάνω σε φανταστικές και φαντασιακές πλοκές. Υπακούοντας στις συμβάσεις του
ρομαντικού μυθιστορήματος –με τη σημασία που υιοθετήθηκε από τον 20ό αιώνα, ελάχιστη
επαφή κρατά με τη γοτθική του ρίζα–, οι συγγραφείς του είδους στη Δύση είναι πολυγραφότατες
και συντηρούν το μεγαλύτερο ποσοστό της βιβλιοπαραγωγής παγκοσμίως πολλά χρόνια τώρα.
Με τη γόνιμη βιβλιογραφία τους, η κάθε Johanna Lindsey και Nora Roberts προσελκύουν
εκατοντάδες χιλιάδες αναγνώστριες, παραδίδοντας έτοιμο target group στις διαδόχους τους,
όπως εκείνες παρέλαβαν από τις προκατόχους τους.
Η αναφορά στο Φαντασιακό μάς πάει στην Επιστημονική Φαντασία, στην οποία διέπρεψαν
συγγραφείς σαν την Ursula Le Guin και τη Margaret Atwood. Η γνωστή, και αφηγημένη από την
ίδια, ιστορία με το ψευδώνυμο της Le Guin –τα αρχικά του ονόματός της– που θεωρήθηκε
όνομα άντρα συγγραφέα (βλ. πηγές) είναι ένα απολαυστικό ανέκδοτο και αποτελεί απόδειξη των
στερεοτύπων που επικρατούν στη λογοτεχνία: η Επιστημονική Φαντασία –επειδή εμπεριέχει το
«Επιστημονική», φυσικά…– γράφεται από άντρες.
Ας παρατείνουμε την εύθυμη ατμόσφαιρα με δύο βιβλία της Atwood, τη Φαγώσιμη Γυναίκα και
την Ανάδυση, τα αμερικανικά εξώφυλλα των οποίων «ξεγέλασαν» αναγνώστες, ή μάλλον
αναγνώστριες, που αναζητούσαν ένα ρομαντικό ανάγνωσμα. Το ξεκάθαρα sci-fi περιεχόμενο δεν
απέτρεψε τους εκδότες να αποδώσουν τα εξώφυλλα με ροζ φόντο, χρυσαφί σχέδια και τις
σιλουέτες μίας γυναίκας και ενός άντρα σε οβάλ πλαίσια, επειδή το όνομα συγγραφέα στο
εξώφυλλο ανήκε σε γυναίκα.
Παρά τις αδόκητες κατηγοριοποιήσεις στις οποίες υπόκεινται κάποιες γυναίκες συγγραφείς
εξαιτίας, πρωτίστως, του φύλου τους και, δευτερευόντως, της θεματολογίας με την οποία
εκφράζουν ό,τι δεν καλύπτει η «σοβαρή» και «ποιοτική» λογοτεχνία που γράφεται με αντρικές
πένες, τα βιβλία τους συγκαταλέγονται δίκαια ανάμεσα στις πρώτες θέσεις των ευπώλητων.
Αποτελούν το παράδειγμα και την ενθάρρυνση που χρειάζονται οι νεότερες συγγραφείς για να
πιστέψουν στη δουλειά τους και να κάνουν το πρώτο βήμα προς την έκδοση. Δημιουργούν
αναγνώστριες, την κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας βιβλιοπαραγωγής, διψασμένες για ιστορίες
που τις εκφράζουν, για ιστορίες που καθρεφτίζουν τις εμπειρίες και τις προσδοκίες τους.
[ Για το παρόν κείμενο χρησίμευσαν στοιχεία από τις εξής πηγές: Φρέντυ
Γερμανός, Τρελαθήκαμε εντελώς;, Κάκτος 1988· Christine de Pizan, The city of ladies, Penguin
Books 2005· Sandra M. Gilbert & Susan Gubar, The madwoman in the attic, Yale Nota Bene
2000· Karen Van Dyck, Η Κασσάνδρα και οι λογοκριτές στην ελληνική ποίηση 1967-1990, Άγρα
2002· Ursula K. Le Guin, The golden age, www.newyorker.com 2012· Margaret
Atwood, In other worlds. Science fiction and the human imagination, Virago Press 2011.
Εικονογράφηση: August Macke, Woman Writing (1910) ].
 
Tags: 
Σαπφώ Καρδιακού / Φεμινισμός
Γυναίκες. Αγωνίστριες,  μαχητές της ζωής άλλων εποχών, απολαμβάνουν τα λάφυρα τους, τα
κεκτημένα τους. Η νίκη τόσο γλυκιά, η διαδρομή σκληρή, δύσκολη. Τα κέρδισαν με αγώνα,
υπομονή και πείσμα. Ένα οδοιπορικό μέσα από τις ιστορίες δέκα γυναικών. Μνήμες…
 
Ανθή, Μορφούλα, Τσοφούλα, Νίνα, Πότω, Ελπίδα, Μαριάννα, Μέλα, Χριστίνα, Ράνια.
Γυναίκες που οι  ιστορίες τους διανύουν δεκαετίες γεμάτες αγώνα για τα δικαιώματα
τους ,για  μια καλύτερη θέση μέσα στην κοινωνία.
«Η γυναίκα μέσα στο χρόνο». Ο αγώνας της για ίση αντιμετώπιση στην μόρφωση και στην
επαγγελματική αποκατάσταση σε μια εποχή που για το σύνολο του κόσμου, η γυναίκα ήταν
μόνο για την τεκνοποίηση και το νοικοκυριό.
Σε έναν αγώνα άνισο ,που δίνουν οι γυναίκες στην χαραυγή του εικοστού αιώνα μέσα σε μια
κοινωνία με μεσαιωνικές ιδέες , η κοινωνική προκατάληψη είναι  αναπόφευκτη.
Οι δέκα ηρωίδες του βιβλίου, κάθε μια στην δική της εποχή, βρίσκονται πάντα ένα βήμα
μπροστά. Παλεύουν για την ζωή, κόντρα στα οικεία περιβάλλοντα τους.
Ένα βιβλίο που καθρεφτίζει τις επιθυμίες, τα όνειρα, τις ανάγκες τους και την διαρκή πάλη για
να αποκτήσουν όσα επιζητούν.
Η Νέλλα Συναδινού, με γλαφυρή γραφή περιγράφει την τότε εποχή. Μέσα από μια
φωτογραφική μνήμη, ξεδιπλώνοντας την  Ιστορία, αποθανατίζει με ακρίβεια την κάθε εποχή που
ζει η εκάστοτε ηρωίδα.
Οι εικόνες ζωντανεύουν. Μεταφερόμαστε από την μια εποχή στην άλλη και αισθανόμαστε μέρος
της ιστορίας.
Δέκα γυναίκες παλεύουν για ένα καλύτερο αύριο. Κάθε μια με διαφορετικό κίνητρο. Επιζητούν
ελευθερία, λύτρωση, μια προσδοκία, μια αλήθεια… Γυναίκες που τις χαρακτηρίζει η τόλμη και
η εξυπνάδα. Τόσο ίδιες , τόσο διαφορετικές. Από την αρχή του εικοστού αιώνα μέχρι και τα τέλη
του, ενώνονται σε ένα γαϊτανάκι γεμάτο προσδοκίες…
Η συγγραφέας, με αφήγηση που ρέει,  γραφή δυνατή, με γλωσσικές εναλλαγές ανάλογα την
εποχή, μας ταξιδεύει μέσα στο χρόνο και τον χώρο, συστήνοντας μας τις ηρωίδες, κάνοντας μας
να αισθανθούμε κομμάτι του παζλ της ιστορίας τους.
Σαν υφάδι υφαίνει την ιστορία της η συγγραφέας, με πινελιά ξεχωριστή την πολιτική κατάσταση
της κάθε δεκαετίας, διαμορφώνοντας  την εκάστοτε ιστορία.
Μαζί με τις ηρωίδες του βιβλίου, άντρες σε ρόλους καταλυτικούς για την ιστορία, που
αποδυναμώνουν με τον χαρακτήρα τους τον ρόλο των γυναικών,  αποτυπώνονται   δυναμικά
στις σελίδες του βιβλίου.
 
Μια ιστορία που ξετυλίγει την  ψυχοσύνθεση των γυναικών σε όλες της τις εκφάνσεις, μέσα από
απαγορεύσεις, απογοητεύσεις, αγωνία, απαξίωση, ζυμώνοντας  έτσι χαρακτήρες γυναικών, που
εξελίχθηκαν, διεκδίκησαν, κέρδισαν, αγαπήθηκαν. Μια δυναμική όμως, που παρόλα αυτά
αναζητά ένα χάδι, μια ευαίσθητη χορδή.
 
…«Είμαστε ο χορός που αντανακλά την κοινωνία από την οποία εκπορεύεται. Είμαστε τα ορόσημα
στις διαδρομές της κοινωνίας, σε ξεχωριστές της στιγμές, που τις καθρεφτίζουμε. Είμαστε το μέρος
που συναπαρτίζει το όλον. Του λόγου με την Ουρανία, στηρίζουμε την αρχή και το τέλος ενός
αιώνα. Είστε οι αντανακλάσεις μας και οι δυστυχέστερες ή ευτυχέστερες εκφάνσεις μας.»

 Η Νέλλα Συναδινού, υπογράφει ένα βιβλίο γεμάτο συναισθήματα, πάλη, χρώματα, και άρωμα
γυναίκας.
Ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα που αξίζει να του χαρίσετε το χρόνο σας.
(X. Κουρουπάκη)
έκα διηγήματα με κεντρικές ηρωίδες 10 γυναίκες, μία για κάθε δεκαετία του 20ου αιώνα, μας
ζωντανεύουν την Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας εντός και εκτός συνόρων. Η συγγραφέας
Νέλλα Συναδινού, φιλόλογος και ιστορικός, έχοντας διεισδύσει σε βάθος στην πολύπλευρη και
πολυπρισματική εικόνα του Ελληνισμού του 19ου και του 20ου αιώνα, “παραδίδει” γοητευτικά
μαθήματα μέσα από γλαφυρό τρέχοντα λόγο ενσωματώνοντας παράλληλα ιδιωματισμούς και
ντοπιολαλιές που σε μεταφέρουν στο χωροχρόνο. Μέσα από τις γραμμές που “αφηγούνται” τις
ιστορίες των ηρωίδων, μαθαίνει με εύπεπτο τρόπο ο αναγνώστης για την εκβιομηχάνιση της
χώρας, για την Μεγάλη Ιδέα και τον Εθνικό Διχασμό, για το δράμα του Μικρασιατικού και
Ποντιακού Ελληνισμού, για την Κατοχή και την Αντίσταση, για την εποχή της Δικτατορίας και
της Μεταπολίτευσης … για τους παράλληλους κόσμους των αστών και των εξαθλιωμένων
μαζών του Πειραιά που ζωντανεύει στις αισθήσεις μας μέσα από ένα διαδοχικό “κολλάζ” καρτ-
ποστάλ περιγραφικού λόγου.
Ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα, λίγο απαιτητικό για τους μαθητές μας, γοητευτικό για τους γονείς
τους!
Ν. Λεονάρδου, φιλόλογος
Θέλετε να μας μιλήσετε για το νέο σας βιβλίο και πώς αποφασίσατε να γράψετε το “Με
μποτίνια, με γοβάκια και σπορτέξ”;
Η αρχή έγινε παλιότερα, σε μια εκδήλωση για τη δεκαετία του ’60, όπου συμμετείχα με ένα
διήγημά μου.
Εμπνεύστηκα μια γυναικεία μορφή σε φτωχογειτονιά του Πειραιά, το ’63. Βυθίστηκα στη
δεκαετία, ανακαλύπτοντας και πιστοποιώντας δεδομένα της εποχής. Έδωσα ψυχή στην ηρωίδα
μου πλάθοντάς την αληθινή μέσα στον κόσμο που την περιβάλλει. Εντός του την
ενσωμάτωσα‧ούτε μυθική καλλονή ούτε αγία, μόνον ανθρώπινη, φθαρτή, και γήινη. Έκτοτε,
αχνόφεγγε η ιδέα για ένα ταξίδι στον χρόνο με άρωμα γυναίκας. Ονειρεύτηκα να περιηγηθώ
στον εικοστό αιώνα, ανά δεκαετία του, με δέκα ιστορίες - καθεμιά ιδωμένη μέσα από την
ιστορία μιας γυναίκας.
Τότε συνέγραφα την ποιητική μου συλλογή “Γαλάζιο ενστερνίστηκα”, ενώ συνάμα σχεδίαζα το
αδρό περίγραμμα του επόμενού μου έργου. Τα ποιήματά μου, λυτρωτική διέξοδος αυτογνωσίας,
με οδηγούσαν στο ακόλουθο βήμα, το “Με μποτίνια , με γοβάκια και σπορτέξ”.
Γυναίκες δεκαετίας. Να υποθέσω ότι κάνατε αρκετή έρευνα ώστε να είναι “σωστά” η κάθε
δεκαετία;
Η έρευνα ήταν εξονυχιστική και δεν αφορούσε μόνον τα ιστορικά στοιχεία, αλλά το σύνολο των
δεδομένων: την ηθογραφία της καθημερινότητας, τις τεχνολογικές εξελίξεις στα μέσα
συγκοινωνίας-επικοινωνίας-ψυχαγωγίας, τους νεωτερισμούς, την ενδυμασία, τα σύγχρονα
ονόματα οδών, τα σύγχρονα τραγούδια, τα έργα, τα βιβλία. Όσον αφορά τα στοιχεία Ιστορίας, η
δυσκολία έγκειτο στη λεπτομερή ευθυγράμμισή τους με την ιστορία της μυθοπλασίας.
Υπήρξε κάποια δεκαετία η κάποιο σημείο που σας δυσκόλεψε στο βιβλίο σας;
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα χρειάστηκε να διαβάσω λογοτεχνία, σύγχρονη της
εποχής, καθώς και εφημερίδες, για να εγκλιματιστώ στο περιβάλλον τους. Μπήκα στην αύρα
τους τόσο, που εκφραζόμουν και σκεφτόμουν στον παλμό τους. Στις τελευταίες, ανέσυρα από τις
μνήμες μου, τηρώντας την αποστασιοποίηση, δύσκολο εγχείρημα. Ίσως οι ενδιάμεσες, έμμεσα
εντυπωμένες μέσω αφηγήσεων των παλαιότερων, να ήταν οι πιο προσπελάσιμες.
Έχετε κοινά στοιχεία με κάποια πρωταγωνίστρια από το βιβλίο σας και αν ναι, ποια είναι
αυτή;
Κομμάτια του εαυτού μου υπάρχουν διάσπαρτα σε όλες τις ηρωίδες μου, καθώς ολόψυχα
ταυτιζόμουν μαζί τους και γινόμασταν μία υπόσταση. Από το μωσαϊκό που συνθέτει τις
προσωπικότητές τους, κάποιες ψηφίδες είναι ατόφια δικές μου και κάποιες αφομοιωμένες από
έμμεσα βιώματα. Ποιες ηρωίδες πηγάζουν άμεσα από μένα, έστω μερικώς, θα μου επιτρέψετε να
μην αποκαλύψω. Άλλωστε, όλες τις εγκολπώθηκα εντέλει.
Έχετε κάποιον αγαπημένο συγγραφέα που θα θέλατε ακολουθήσετε τα βήματα του;
Έχω συγκεκριμένους αγαπημένους συγγραφείς, όμως ποτέ δε θα ακολουθούσα τα βήματα τους.
Δε θα έγραφα ποτέ στα αχνάρια κάποιου που θαυμάζω απεριόριστα, γιατί έτσι θα υπέπιπτα σε
ιεροσυλία και θα υπέκυπτα στη θλιβερή μίμηση. Ακολουθώ ατομικούς δρόμους, τόσο στην
ποίηση, όσο και στην πεζογραφία, που με εμπνέουν να τους οραματίζομαι.
Βλέπω πως έχετε γράψει και μια ποιητική συλλογή. Σας ήταν εύκολο μετά από την ποίηση να
γράψετε βιβλίο; Σας εκφράζει κάποιο από τα δύο περισσότερο;
Μου ήταν απολύτως φυσικό – ούτε εύκολο ούτε δύσκολο. Ανέκαθεν το πεζό κείμενο ήταν το
είδος μου. Στους στίχους οδηγήθηκα από παρόρμηση ψυχής, για να καταθέσω τα εσώτερα
της ψυχής με τρόπο αυτο-διηγητικό και συνάμα συμμετοχικό – που να καλεί σε συν-βίωση του
συναισθήματος ή της εμπειρίας. Από την άλλη, οι νουβέλες μου εμπεριέχουν μεν το βίωμα,
άμεσα ή δυνάμει, όμως ενσωματωμένο σε 10 διαφορετικές προσωπικότητες. Το κάλεσμα σε
συμμετοχή είναι ευρύτερο.Εν κατακλείδι θα έλεγα πως ο τίτλος της ποιήτριας είναι πολύ βαρύς ,
για να θεωρώ πως τονκατέκτησα. Αρκούμαι να δηλώνω πως είμαι “γράφουσα”.
Έχετε συγγραφικά όνειρα;
Το γράψιμο είναι το πιο όμορφο ταξίδι μου. Σκοπεύω, όσο εξαρτάται από εμένα, να το
συνεχίσω.
Τι θα λέγατε σε κάποιον που θέλει να ακολουθήσει τον δρόμο της συγγραφής;
Να διαβάζει όσα γράφει σαν αναγνώστης, ξεχνώντας πως τα έγραψε ο-η ίδιος-α. Εφόσον
πραγματικά του-της αρέσουν, θα ξεπεράσει την αγωνία της καθολικής αποδοχής τους.Επίσης να
τα αφήνει να παλιώσουν ένα διάστημα και ξανά να τα διαβάζει. Αλλάζει η οπτική με τον χρόνο
και η εικόνα γίνεται περισσότερο αντικειμενική, λιγότερο ναρκισσιστική.
Λίγο πριν την τελευταία μας ερώτησή, θα ήθελα να μας αναφέρετε ένα αγαπημένο σας
απόσπασμα από το βιβλίο σας.
(Δύσκολο να επιλέξω. Σχεδόν τυχαία, από τη νουβέλα “Δεκαετία του ’20, μια δεύτερη αρχή
παλιγγενεσίας μετά την Παλιγγενεσία”)
[…] Η Τσοφούλα έφτιανε σχέδια διαφυγής της. Κανένα δεν της έβγαινε για μπορετό. Τα
συγκεκριμένα και χειροπιαστά που έμαθε απαρχής, σαν να ’ταν νήπιο, ανήκαν στον μικρόκοσμο
των τριών δόσεων: Καφέ Αμάν, αραμπάς ενδιάμεσα, γιατάκι. Ιδέα δεν είχε τι παραμόνευε
παραέξω. Η παλιότερή της ανάμνηση ήταν μια καρότσα που την έφερνε στην Πόλη στο πλάι του
Αχμέτ. Η καρότσα ήταν μνήμη απ’ τα συγκεκριμένα και χειροπιαστά. Απ’ τις αφηρημένες
έννοιες θυμόταν τον φόβο και την απέχθειά της για τον Αχμέτ, μαζί με μιαν απέραντη θλίψη και
αίσθηση απώλειας. Την έφερε σκλάβα και σκλάβα την κρατούσε. Ένιωθε σίγουρη πως κάποια
μέρα θα τον σκότωνε.
Έξω απ’ το γιατάκι ήταν ο τουρκομαχαλάς, όπου κινδύνευε να τη λιντσάρουν. Ήταν η Ρωμιά
πόρνη. Έτσι κι αλλιώς στη φαντασίωση των Τούρκων κάθε Ρωμιά, και η αγνότερη, ήταν πόρνη
ερωτικών ονείρων. Από τις ακατανόμαστες βρισιές της μάνας του το είχε καταλάβει. Και από
μιαν απρόσμενη κουβέντα του Αχμέτ ένα βράδυ, που σε ερωτική έξαψη της εξομολογήθηκε πως
ήταν ευλογημένος απ’ τον Αλλάχ• είχε γνήσια Ρωμιά στο κρεβάτι του, δική του, όχι σαν τόσους
που φόραγαν σταυρουδάκια στις Τουρκάλες τους, για να τους είναι ποθητές!
Σιγουρευόταν πως όσο ενηλικιωνόταν και συναρμοζόταν ο νους της με τις εφημερίδες που
διάβαζε, θα ξεπερνιούνταν οι αντοχές της. Μπορεί να γεννήθηκε δεκαεπτά χρονών, μα μέστωνε
η σκέψη της γλήγορα. Θα τον σκότωνε. […]
Για το κλείσιμο θα ήθελα να μας δώσετε μια συμβουλή για όσους θέλουν να γίνουν ή είναι
νέοι συγγραφείς.
Ας μην ξεχνούμε πως κι εγώ, παρά την ώριμη ηλικία μου, νέα συγγραφέας είμαι, αφού
πρόσφατα ξεκίνησα να εκδίδω. Οι συμβουλές μου περιλαμβάνονται στην ερώτηση 8. Θα
προσθέσω πως χρειάζεται σκληρή δουλειά, γιατί ιδιαίτερα στην ποίηση, η προχειρότητα είναι
κανόνας. Με εξαιρέσεις φυσικά.
Ευχαριστώντας σας για το ενδιαφέρον σας προς το βιβλίο μου,
Νέλλα Συναδινού. (Στο «Μια αγκαλιά βιβλία»)
Την ιδέα συνέλαβα παλιότερα, σε μια εκδήλωση για τη δεκαετία του ’60, όπου συμμετείχα με
ένα διήγημά μου. Εμπνεύστηκα μια γυναικεία μορφή σε φτωχογειτονιά του Πειραιά, το ’63.
Βυθίστηκα στη δεκαετία, ανακαλύπτοντας και πιστοποιώντας δεδομένα της εποχής. Έδωσα
ψυχή στην ηρωίδα μου πλάθοντάς την αληθινή μέσα στον κόσμο που την περιβάλλει‧ ούτε
μυθική καλλονή ούτε αγία, μόνον ανθρώπινη, φθαρτή, και γήινη. Έκτοτε, αχνόφεγγε η ιδέα για
ένα ταξίδι στον χρόνο με άρωμα γυναίκας. Ονειρεύτηκα να περιηγηθώ στον εικοστό αιώνα, ανά
δεκαετία του, με δέκα ιστορίες - καθεμιά ιδωμένη μέσα από την ιστορία μιας γυναίκας.
“Με μποτίνια, με γοβάκια και σπορτέξ- Δέκα γυναίκες διατρέχουν δέκα δεκαετίες του
εικοστού αιώνα” για πείτε μας λίγα λόγια για το βιβλίο σας; Τι είδος είναι; Ο τίτλος του
μοιάζει με τίτλο θεατρικού έργου, είναι; Ποιο είναι το βασικό θέμα του και το μήνυμα που
θέλει να μεταδώσει στον κόσμο, εάν υπάρχει;
Δεν είναι θεατρικό, αν και oιδιάλογοι αφθονούν και διεξάγονται στις φυσικές λαλιές των
προσώπων‧ σε σχέση με την εποχή και την περιοχή, την κοινωνική τάξη, το μορφωτικό
επίπεδο, τη φυσιογνωμία. Προεξάρχουν οι εικόνες.Οι διάλογοι σε συνδυασμό με το
σκιαγραφημένο σκηνικό, προσδίδουν θεατρικότητα.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για 10 αυτοτελείς νουβέλες. Στη νουβέλα, με την κλασική της
έννοια, το βάρος της αφήγησης βρίσκεται στην ηθογραφία και στην ψυχογραφία, όχι στα
επεισόδια και στην πλοκή. Χαρακτηρίζεται επίσης από έναν ρεαλισμό στο ύφος.
Το θέμα μου είναι η γυναίκα μέσα στον χρόνο, και ειδικότερα μέσα στον 20ό αιώνα. Ο χώρος
και ο χρόνος, σταθερά σε αλληλεξάρτησημε την κοινωνία, αισθητοποιούνται
πιστά.Ανιχνεύοντας την πορεία των καθημερινών γυναικών σε βάθος, διαμόρφωσα ένα
οδοιπορικό στον 20ό αιώνα. Ανά δεκαετία του, εμπνεύστηκα μια φερώνυμη νουβέλα με μιαν
ηρωίδα στο επίκεντρο.
Τα μηνύματα παραμένουν ανοιχτά για τον αναγνώστη.

Το γράψατε κατά την περίοδο της καραντίνας;

Η συγγραφή του βιβλίου διήρκεσε περισσότερο. Ολοκληρώθηκε στις καραντίνες, αλλά είχε
ξεκινήσει από πριν. Η έρευνα ήταν εξονυχιστική και δεν αφορούσε μόνον τα ιστορικά στοιχεία,
αλλά το σύνολο των δεδομένων: την ηθογραφία της καθημερινότητας, τις τεχνολογικές εξελίξεις
στα μέσα συγκοινωνίας-επικοινωνίας-ψυχαγωγίας, τους νεωτερισμούς, την ενδυμασία, τα
σύγχρονα ονόματα οδών, τα σύγχρονα τραγούδια, τα έργα, τα βιβλία. Όσον αφορά τα στοιχεία
Ιστορίας, η δυσκολία έγκειτο στη λεπτομερή ευθυγράμμισή τους με την ιστορία της
μυθοπλασίας.Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα χρειάστηκε να διαβάσω λογοτεχνία,
σύγχρονη της εποχής, καθώς και εφημερίδες, για να εγκλιματιστώ στο περιβάλλον τους.
Ακολούθησε η επαλήθευση των στοιχείων, ως αυτο-επιμέλεια. Χτένισα και λείανα τα κείμενα,
ώστε να καταλήξουν πυκνά και χωρίς πλατειασμούς.
Και πρόκειται για 660 σελίδες…
Επίσης, θέλω να μας πείτε λίγα λόγια και για το προηγούμενο σας βιβλίο, το πρώτο όπως
γράφει και στο σύντομο βιογραφικό σας, “Γαλάζιο ενστερνίστηκα”.
Στο ποιητικό μου βιβλίο η έμπνευση πήγασε από την εικόνα, που συνειρμικά με συνέδεε με τον
εσώτερο εαυτό μου. Ένας πίνακαςζωγραφικής, μια καλλιτεχνική φωτογραφία, μια όψη της
πόλης ή της θάλασσας πουαντίκρισα περπατώντας, αποτέλεσαν αφετηρία να πλάσω μια ιστορία
περιπλάνησης εντός μου. Η εικόνα έδωσε το έναυσμα για το ταξίδι, που δρομολογήθηκε
σεατομικά μονοπάτια, τόσο αυτό-αναφορικά. Στο βιωματικό ξετύλιγμα αναδύθηκαννέες εικόνες
και η κίνηση έγινε αμφίδρομη‧ από την εικόνα στη διαδρομή, από τη διαδρομή στην εικόνα.
Μέσα στις διακλαδώσεις ζήτησα να καταργήσω την αυτο-αναφορά, καλώντας σε συμμετοχή ‧
με νέες εικόνες και νέες διαδρομές.
Νελλα Συναδινου eliotropia
Νέο βιβλίο με τίτλο “Με μποτίνια, με γοβάκια και σπορτέξ”. Σε τι αναφέρεται το
συγκεκριμένο μυθιστόρημα;
Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για μυθιστόρημα, αλλά για δέκα αυτοτελείς νουβέλες, που η
οργανική τους σύνδεση αποκαλύπτεται στο τέλος. Ο πλήρης τίτλος, έχει υπότιτλο και είναι: “Με
μποτίνια, με γοβάκια και σπορτέξ – δέκα γυναίκες διατρέχουν δέκα δεκαετίες του 20ού αιώνα.
Το θέμα μου είναι η γυναίκα μέσα στον χρόνο, και ειδικότερα μέσα στον 20ό αιώνα. Ο χώρος
και ο χρόνος, σταθερά σε αλληλεξάρτηση με την κοινωνία, αισθητοποιούνται πιστά.
Ανιχνεύοντας την πορεία των καθημερινών γυναικών σε βάθος, διαμόρφωσα ένα οδοιπορικό
στον 20ό αιώνα. Ανά δεκαετία του, εμπνεύστηκα μια φερώνυμη νουβέλα με μιαν ηρωίδα στο
επίκεντρο.
Στη νουβέλα, με την κλασική της έννοια, το βάρος της αφήγησης βρίσκεται στην ηθογραφία και
στην ψυχογραφία, όχι στα επεισόδια και στην πλοκή.
Σκιαγραφήστε μας τις κεντρικές ηρωίδες του βιβλίου. Τι πρεσβεύουν και τι προσπαθούν να
πετύχουν;
Δεν πρεσβεύουν κάποια πίστη ή ιδεολογία ούτε προσπαθούν να επιτύχουν κάποιον υψηλό
στόχο. Βεβαίως και οι δέκα, καθεμιά με τον τρόπο της, αγωνίζονται ή καταβάλλουν μια
προσπάθεια. Καμιά δεν αδρανεί. Όμως πρόκειται για πάλη ζωής, που αντανακλά τις επιθυμίες,
τις ανάγκες και τους πόθους τους κόντρα στα περιβάλλοντά τους. Δεν πρόκειται για μανιφέστο
υπέρ του γυναικείου κινήματος. Μόνον στην πρώτη νουβέλα αναφέρεται ο κύκλος της
Καλλιρρόης Παρρέν, που μάχεται για τη “νέα γυναίκα”, για να δοθεί το στίγμα. Στις επόμενες, οι
ηρωίδες γλιστρούν στον χρόνο, συντονισμένες μαζί του, καθεμιά με την ιστορία της:
Ένας αιώνας καταιγιστικών εξελίξεων. Πόσο δύσκολο είναι να αποτυπωθεί σε ένα έργο η
ολότητα του, μιας εποχής ταχύτατων αλλαγών και αντιθέσεων.
Επειδή δεν πρόκειται για μελέτη, αλλά για λογοτεχνική μυθοπλασία, έχουμε δέκα ιστορίες
ενταγμένες στην Ιστορία – τη μεγάλη και τη μικρή, των καθημερινών πραγμάτων‧ ηθογραφία,
νεωτερισμούς, μέσα συγκοινωνίας-επικοινωνίας-ψυχαγωγίας, έργα, βιβλία, τραγούδια,
ενδυμασία. Δύσκολη ήταν η έρευνα των δεδομένων και οι επανειλημμένες στρώσεις
επαληθεύσεών τους. Η ένταξή τους μέσα στον μύθο ήταν φυσική. Γιατί τα δεδομένα
εξυπηρέτησαν τον μύθο και ο όχι ο μύθος τα δεδομένα. Δεν επιχείρησα να συμπεριλάβω τα
πάντα δίκην πραγματείας. Τις συνθήκες και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ζήτησα να αποδώσω,
για να ζωντανέψω τις ηρωίδες μου ενσωματωμένες στον χρόνο και στον χώρο.
Τι ενώνει, τελικά, αυτές τις τόσο διαφορετικές γυναίκες;
Οι δέκα ηρωίδες είναι πάντα ένα βήμα, μόνον ένα, μπροστά από την εποχή τους. Δεν είναι
περιθωριακές, δε φλερτάρουν με την παρανομία ή την παράνοια. Δεν είναι μυθικές καλλονές,
δεν είναι αγίες. Είναι ανθρώπινες, φθαρτές, γήινες. Είναι μέσες γυναίκες που παλεύουν μέσα
στις αντιξοότητες των καιρών – περισσότερο ή λιγότερο ταραγμένων.
Οι δέκα ηρωίδες δεν είναι πεισιθάνατες‧ αντίθετα, παλεύουν να πιαστούν από τη ζωή. Καθεμιά
έχει κίνητρο ζωής. Επιζητεί να ανέβει ένα σκαλί κοντύτερα σε μιαν ομορφιά ή σε μιαν ελευθερία
ή σε μια λύτρωση. Υπεράνω τους φέγγει μια προσδοκία. Μια αλήθεια που κρύβεται πάντα
υποφώσκει. Στο βάθος διαγράφονται μορφές ανδρών σε ρόλους καταλυτικούς. Οι ηρωίδες, με
ψυχισμό γυναίκας, ασκούνται να είναι μαχητικές και ανθεκτικές. Υφίστανται στο δεκαπλάσιο
από τους άντρες.
Έτσι αναδεικνύουν με ευκρίνεια τη γυναικεία θέση ανά εποχή.
Πώς αποτυπώνεται ο ρόλος της γυναίκας, τα στερεότυπα και οι αντιξοότητες στην πορεία
του χρόνου;
Ο ρόλος της γυναίκας, τα στερεότυπα και οι αντιξοότητες εικονίζονται πανοραμικά στην πρώτη
νουβέλα της αρχής του 20ού αιώνα – Πρωτοχρονιά 1900. Στη συνέχεια ανακύπτουν μέσα από
τη ροή του μύθου, καθώς μορφοποιείται η φυσιογνωμία και η ψυχοσύνθεση της εκάστοτε
ηρωίδας‧ πάντα σε συνάρτηση με την Ιστορία και την επικαιρότητα.
Η Ιστορία, από τη σκοπιά του συγγραφικού ενδιαφέροντος, είναι ένας εξαιρετικά δραματικός
χώρος που, ακόμα και στις πλέον αδρές του διαστάσεις, αποτελεί συμπίλημα ατομικών
πεπρωμένων. Αν ο προσδιορισμός των συντεταγμένων αυτού του χώρου είναι η γνώση της
Ιστορίας, προσωπικά με ενδιαφέρουν τα επί μέρους πεπρωμένα, που είναι το αντίθετο της
γνώσης, είναι η αίσθηση της Ιστορίας. (Θανασης Βαλτινός)
αντικείμενο της λογοτεχνίας είναι ο κόσμος και η ζωή στις ποικίλες εκφάνσεις τους [...] Η
Ιστορία ως αλληλουχία πραγματικών περιστατικών αποτελεί μέρος αυτών των εκφάνσεων.
Κανένας δεν μπορεί να την αγνοήσει. Κανένας δεν είναι άμοιρος ή ανεπηρέαστος όχι μόνον από
όσα γίνονται γύρω του ή έχουν γίνει, αλλά και από όσα επίκεινται. (Θ.Βαλτινός)
• Η Ανθή φορούσε ίσια φούστα σταχτιά, αρκετά κοντή, μια που δεν
κάλυπτε τον αστράγαλο, χαλαρή μάλλινη ζακέτα στο χρώμα της φούστας
και λευκό μεταξωτό πουκάμισο από μέσα με μικρό φιόγκο στο λαιμό. (σκηνική/ενδυματολογική
οδηγία)
• Διάλογοι!! Εκτενείς!
• Συνέχισε επί της Αθηνάς και τα καταστήματα πλήθαιναν, πρωτοχρονιάτικα στολισμένα
κατά τα αθηναϊκά πρότυπα, ώσπου βρέθηκε με την Αγία Τριάδα από δεξιά της και από
αριστερά τον Τινάνειο Κήπο, που στο βάθος του διακρινόταν ο Άγιος Σπυρίδωνας. Εδώ
πολύ κινηματογραφικό
• Τον είδε να ψηλώνει κι άλλο στο οικείο του έδαφος. Από στιγμή σε στιγμή θα της
μετέθετε εκ νέου το πρόβλημα. Μίλησε, αγέρωχος. Εδώ αριστοτεχνικά συνδυάζεται ο
έντονος, οδυνηρά οικείος διάλογος με το ψυχογράφημα των προσώπων. (δεκαετία 90)