KAROLINA GALWAS, 12.05.

20222

Architektura i sztuka w średniowieczu

Styl gotycki i romański
 KAROLINA GALWAS, 12.05.20222

STYL
ROMAŃSKI
Styl romański w Europie datuje się na X-XIII wiek. Jego nazwa nawiązuje do tradycji starożytnego Rzymu
(Roma) oraz do narodów romańskich (Włochów, Francuzów), które ów styl stworzyły i rozwinęły. Ponieważ
budowle romańskie były bardzo kosztowne, młode państwo mogło sobie pozwolić na wznoszenie niemal
wyłącznie obiektów sakralnych: kościołów, kaplic, klasztorów.
 KAROLINA GALWAS, 12.05.20222

CHARAKTERYSTYKA
ARCHITEKTURY ROMAŃSKIEJ
Masywność, prostota form: Najstarsze polskie świątynie cechuje
skromność, prostota i stosunkowo niewielkie rozmiary. Monumentalizm, czyli surowość i masywność
formy. Podstawowym budulcem był kamień wapienny, piaskowiec lub granit.
Grube mury, małe wąskie okna: Okna i portale(ozdobne obramienie otworu wejściowego)
były małe i wąskie, zakończone łukiem, osadzone w ukośnych ościeżach. W przypadku większych
dzielono je kolumienką z głowicą(górna, część kolumny, filara) i bazą(dolna część, podstawa
kolumny lub filaru) na tzw. biforia(dwudzielne arkadowe okno) i triforia(trójdzielne arkadowe
okno).
Konstrukcja: Świątyniom nadawano prostą formę. Budowano je na planie
kwadratu, prostokąta, niekiedy koła (rotundy). Najbardziej okazałe wznoszono na planie krzyża.
Kościoły oglądane z zewnątrz, z pewnego oddalenia, sprawiają wrażenie jakby zestawiono je
z wielkich brył geometrycznych. Prostopadłościanowi głównej nawy mógł towarzyszyć walec okrągłej
wieży, lub dwa smukłe i wysokie prostopadłościany wież kwadratowych.
Półkoliste łuki, sklepienia kolebkowe („połowa walca”): Jednym
z głównych elementów konstrukcyjnych było sklepienie. Pod koniec XI wieku zaczęto stosować
rozwiązania kolebkowe (beczkowe) i  krzyżowe. Sklepienie krzyżowe powstało w wyniku przecięcia dwóch sklepień
kolebkowych i zastosowanie kwadratowego założenia.
Kolumny: Romańskie kolumny miały tradycyjną konstrukcję trzyczęściową –
zawierały bazę, trzon i kapitel. Bazę z plintą łączyły dekoracyjne listki, tzw. szpony (żabki) trzon miał różną formę
– był gładki, lub dekorowany motywami geometrycznymi, roślinnymi.
 KAROLINA GALWAS, 12.05.20222

PRZYKŁADY Z ARCHITEKTURY
ROMAŃSKIEJ
FRANCJA: Niezachowana do dziś, bazylika opactwa benedyktyńskiego w Cluny,
które było centrum reformy kościelnej, tzw. Kongregacji Kluniackiej.
HISZPANIA: K atedra w Santiago de Compostela -
najważniejszy zabytek romańskiej Hiszpanii. Ta dwupoziomowa, trójnawowa bazylika jest
typowym przykładem syntezy dekoracji i architektury.
WŁOCHY: W architekturze romańskiej Włoch powielano wzory
wczesnochrześcijańskie, budowle pozbawione były masywności. Takim przykładem
jest katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (Santa Maria Assunta) w Pizie.
POLSKA: Kolegiata w Tumie pod Łęczycą w centralnej Polsce. W
historii Kolegiaty w Tumie pojawia się postać łęczyckiego diabła Boruty. Według legendy
na ścianach wieży znajdują się wgłębienia po pazurach diabła Boruta, który chciał wieżę
przewrócić.
 KAROLINA GALWAS, 15.05.2022

SZTUKA ROMAŃSKA

Malarstwo i rzeźba w stylu romańskim:

Rzeźba w stylu romańskim podporządkowana była architekturze. Wypełniała portale, zdobiła kapitele,
wsporniki. Motywy czerpane były ze świata roślin lub zwierząt. Często rzeźbiono także figury ludzkie
w scenach biblijnych.
Malarstwo było podobnie jak rzeźba związane z budowlami, głównie kościelnymi. Tworzono freski -
malowidła wykonywane na ścianach, na niezeschniętym tynku, mozaiki. Tematyka była głównie
biblijna, często malowano także motywy roślinne.
Cechy rzeźby romańskiej:
przewaga płaskorzeźb (reliefów), niewielka ilość rzeźb
wolno stojących,
bliskie związki rzeźby z architekturą,
wykonanie rzeźb w kamieniu, rzadziej w drewnie,
upodobanie rzeźbiarzy do scen ilustrujących Pismo
Święte,
stosowanie motywów roślinnych i zwierzęcych,
zdobienie portali, kapiteli kolumn i ich trzonów,
tympanonów pod łukami półkolistymi, umieszczanie
rzeźb w niszach i zagłębieniach muru,
 stosowanie prawa ram - figurki bohaterów komponowano,
tak aby wpisały się w pozostawione w architekturze
miejsce,
anonimowość artystów,
brak dbałości o wierne oddanie prawdziwego wyglądu
człowieka; ukazywano go odzianego w długie szaty, bez
cech charakterystycznych w rysach twarzy; gestem czy
wyrazem twarzy nie zdradzającego żadnych uczuć,
nienaturalne układy postaci, wygięte lub wyprostowane,
nieprzywiązywanie wagi do prawidłowości
anatomicznych,
przedstawianie postaci Chrystusa zawsze w sposób surowy,
sztywny, nieporuszony, hieratyzm postaci.
Cechy malarstwa romańskiego:
malowanie obrazów na wewnętrznych ścianach kościołów -
fresków, mozaik (szczególnie we Włoszech widoczne są
wpływy malarstwa mozaikowego z Bizancjum),
duża popularność malarstwa miniaturowego - ręcznie pisane
i ilustrowane księgi, plakietki, puzderka,
stosowanie roztopionego wosku do malowania na deskach,
określony sposób malowania: obrysowywanie postaci,
dopiero później ich kolorowanie, najczęściej na złotym i
srebrnym tle,
czyste kolory,
 hieratyzm,
charakterystyczny wygląd postaci (głowy
przechylone o surowym wyrazie twarzy, palce rąk
wykrzywione, nogi rozstawione - to znamiona
ruchu),
właściwe dla tamtych czasów stroje: suknie,
płaszcze, krótkie tuniki, dla świętych - długie szaty,
duże zainteresowanie witrażownictwem,
skoncentrowanie się na tematyce biblijnej.
 KAROLINA GALWAS, 16.05.2022

STYL GOTYCKI
Gotyk jest to styl w architekturze i sztuce dojrzałego i późnego średniowiecza. Cechy
charakterystyczne gotyku to m.in. krzyżowo-żebrowe sklepienia, łuk ostry, wielkie witrażowe okna.
Budowano wówczas wielkie katedry i strzeliste kościoły gotyckie. Początkowo „gotyk” była to
nazwa pogardliwa, używana w okresie renesansu jako określenie stylu barbarzyńskich Gotów.
Dopiero w czasie romantyzmu uznano ten styl za arcydzieło sztuki.
 CHARAKTERYSTYKA
ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ
-Sklepienie żebrowe, konstrukcja przyporowa
Kościół najczęściej jest trójnawowy (choć nierzadko też pięcio)
posiada prostokątne pola przęseł, które uzyskują równej grubości
filary arkadowe. Służki filarów suną od posadzki aż do zwornika.
Elementy te tworzą wewnętrzną konstrukcję nośną i to na nią
przechodzi cały ciężar sklepienia. Zewnętrzna konstrukcja
przyporowa składa się ze skarp, a z nich – wznoszą się łuki
przyporowe, które wspierają ściany i sklepienie.
-Witraże
Dzięki odciążeniu budowli konstrukcją przyporową, mury są „zbyteczne”, dzięki temu w bocznych
ścianach i w prezbiterium „zamiast” murów, znajdziemy wielkie okna wypełnione kolorowymi witrażami.
Okna ścian szczytowych nawy głównej i transeptu przyjmują formę rozet.
-Maswerki
Pierwszy maswerk pojawił się w katedrze Notre Dame w Reims około 1211 r. I do tego czasu był coraz
chętniej wykorzystywany, najpierw w formie geometrycznej, a z czasem coraz bardziej dekoracyjnej.
Maswerk to nic innego jak dekoracyjny wzór, który wypełniał górną część okna.
-podstawa budowli była wzniesiona na planie krzyża,

-okna, portale i inne elementy zakończone ostrymi łukami

 KAROLINA GALWAS, 16.05.2022

PRZYKŁADY ARCHITEKTURY
GOTYCKIEJ
- Kościół Najświętszej Marii Panny w Gdańsku (największa budowla sakralna w Polsce),
-Katedra Notre Dame w Paryżu (1163 – 1250),
-Katedra w Chartres(Francja)
-Katedra św. Wita w Pradze
 SZTUKA GOTYCKA
Cechy rzeźby gotyckiej:
• ścisły związek z kościołem, zainteresowanie tematyką religijną,

• pojawianie się wizerunków osób świeckich,

• duża popularność rzeźby kamiennej wraz z bujnym rozwojem rzeźby drewnianej, malowanej
wielobarwnie,

• występowanie zarówno pojedynczych figur, jak i tłumów postaci,

• większa swoboda artysty w przedstawianiu postaci w celu uniknięcia deformacji postaci,

• ozdabianie kapiteli kolumn liśćmi i motywami roślinnymi,

• dążenie do realistycznego przedstawienia przedmiotu lub postaci.

• postacie ludzi pełne wdzięku i życia, spokojne, racjonalne, realistyczne; swobodne w gestach, postawie i
mimice twarzy, wzory zaczerpnięte z Antyku,
MALARSTWO
witrażowe (malarstwo monumentalne)

miniaturowe (iluminatorstwo na pergaminie)
tablicowe (na drewnianej desce lub płycie z innego materiału)

ścienne (fresk)
 KAROLINA GALWAS, 16.05.2022

PORÓWNANIE
GOTYKU I ROMANIZMU
Styl romański
– okres powstawania: od IX/X w. (w Polsce od X/XI w.)
– materiał: kamień
– funkcja budynków: sakralna i zarazem obronna
– konstrukcja budynków: ciężka przysadzista bryła, ciężar oparty na murach, proste, geometryczne rzuty
– typy budynków: kościoły-rotundy i kościoły bazylikowe
– drzwi i okna: zwieńczone łukiem, małe okna (biforia i triforia)
– sklepienia: beczkowe
– wystrój: rzeźby będące częścią architektury (np. rzeźbione w kolumnach i płaskorzeźby, postacie statyczne, pozycje majestatyczne),  malarstwo – obrazy na desce, postacie statyczne,
wydłużone, w nienaturalnych pozycjach
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory (w tym obronne)

Styl gotycki
– okres powstawania: od XII w. (w Polsce od XIII/XIV w.)
– materiał: kamień i cegła
– funkcja budynków: użytkowa (sakralna lub świecka)
– konstrukcja budynków: lekka strzelista bryła, ciężar oparty na smukłych kolumnach i przyporach
– typy budynków: kościoły bazylikowe i halowe
– drzwi i okna: zwieńczone ostrołukowo; duże, wysokie okna, witrażowe rozety
– sklepienia: krzyżowo-żebrowe
– wystrój: – rzeźby wolnostojące i ołtarze szafowe, malarstwo – postacie w ruchu, realistyczne, oprócz obrazów na desce freski, sklepienia kościołów malowane jak niebo z gwiazdami
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory, ale i budynki świeckie (zamki, ratusze, hale targowe, kamienice mieszkalne, budynki uniwersyteckie
 kościół w Inowłodzu

Kościół Mariacki w Krakowie

 KAROLINA GALWAS, 18.05.2022

PORÓWNANIE
GOTYKU I ROMANIZMU
Styl romański
– okres powstawania: od IX/X w. (w Polsce od X/XI w.)
– materiał: kamień
– funkcja budynków: sakralna i zarazem obronna
– konstrukcja budynków: ciężka przysadzista bryła, ciężar oparty na murach, proste, geometryczne rzuty
– typy budynków: kościoły-rotundy i kościoły bazylikowe
– drzwi i okna: zwieńczone łukiem, małe okna (biforia i triforia)
– sklepienia: beczkowe
– wystrój: rzeźby będące częścią architektury (np. rzeźbione w kolumnach i płaskorzeźby, postacie statyczne, pozycje majestatyczne),  malarstwo – obrazy na desce, postacie statyczne,
wydłużone, w nienaturalnych pozycjach
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory (w tym obronne)

Styl gotycki
– okres powstawania: od XII w. (w Polsce od XIII/XIV w.)
– materiał: kamień i cegła
– funkcja budynków: użytkowa (sakralna lub świecka)
– konstrukcja budynków: lekka strzelista bryła, ciężar oparty na smukłych kolumnach i przyporach
– typy budynków: kościoły bazylikowe i halowe
– drzwi i okna: zwieńczone ostrołukowo; duże, wysokie okna, witrażowe rozety
– sklepienia: krzyżowo-żebrowe
– wystrój: – rzeźby wolnostojące i ołtarze szafowe, malarstwo – postacie w ruchu, realistyczne, oprócz obrazów na desce freski, sklepienia kościołów malowane jak niebo z gwiazdami
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory, ale i budynki świeckie (zamki, ratusze, hale targowe, kamienice mieszkalne, budynki uniwersyteckie
Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie

kościół św. Wolfganga w Schneeberg w Saksonii

 KAROLINA GALWAS, 18.05.2022

PORÓWNANIE
GOTYKU I ROMANIZMU
Styl romański
– okres powstawania: od IX/X w. (w Polsce od X/XI w.)
– materiał: kamień
– funkcja budynków: sakralna i zarazem obronna
– konstrukcja budynków: ciężka przysadzista bryła, ciężar oparty na murach, proste, geometryczne rzuty
– typy budynków: kościoły-rotundy i kościoły bazylikowe
– drzwi i okna: zwieńczone łukiem, małe okna (biforia i triforia)
– sklepienia: beczkowe
– wystrój: rzeźby będące częścią architektury (np. rzeźbione w kolumnach i płaskorzeźby, postacie statyczne, pozycje majestatyczne),  malarstwo – obrazy na desce, postacie statyczne,
wydłużone, w nienaturalnych pozycjach
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory (w tym obronne)

Styl gotycki
– okres powstawania: od XII w. (w Polsce od XIII/XIV w.)
– materiał: kamień i cegła
– funkcja budynków: użytkowa (sakralna lub świecka)
– konstrukcja budynków: lekka strzelista bryła, ciężar oparty na smukłych kolumnach i przyporach
– typy budynków: kościoły bazylikowe i halowe
– drzwi i okna: zwieńczone ostrołukowo; duże, wysokie okna, witrażowe rozety
– sklepienia: krzyżowo-żebrowe
– wystrój: – rzeźby wolnostojące i ołtarze szafowe, malarstwo – postacie w ruchu, realistyczne, oprócz obrazów na desce freski, sklepienia kościołów malowane jak niebo z gwiazdami
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory, ale i budynki świeckie (zamki, ratusze, hale targowe, kamienice mieszkalne, budynki uniwersyteckie
 KAROLINA GALWAS, 18.05.2022

PORÓWNANIE
GOTYKU I ROMANIZMU
Styl romański
– okres powstawania: od IX/X w. (w Polsce od X/XI w.)
– materiał: kamień
– funkcja budynków: sakralna i zarazem obronna
– konstrukcja budynków: ciężka przysadzista bryła, ciężar oparty na murach, proste, geometryczne rzuty
– typy budynków: kościoły-rotundy i kościoły bazylikowe
– drzwi i okna: zwieńczone łukiem, małe okna (biforia i triforia)
– sklepienia: beczkowe
– wystrój: rzeźby będące częścią architektury (np. rzeźbione w kolumnach i płaskorzeźby, postacie statyczne, pozycje majestatyczne),  malarstwo – obrazy na desce, postacie statyczne,
wydłużone, w nienaturalnych pozycjach
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory (w tym obronne)

Styl gotycki
– okres powstawania: od XII w. (w Polsce od XIII/XIV w.)
– materiał: kamień i cegła
– funkcja budynków: użytkowa (sakralna lub świecka)
– konstrukcja budynków: lekka strzelista bryła, ciężar oparty na smukłych kolumnach i przyporach
– typy budynków: kościoły bazylikowe i halowe
– drzwi i okna: zwieńczone ostrołukowo; duże, wysokie okna, witrażowe rozety
– sklepienia: krzyżowo-żebrowe
– wystrój: – rzeźby wolnostojące i ołtarze szafowe, malarstwo – postacie w ruchu, realistyczne, oprócz obrazów na desce freski, sklepienia kościołów malowane jak niebo z gwiazdami
– rodzaje budynków: kościoły i klasztory, ale i budynki świeckie (zamki, ratusze, hale targowe, kamienice mieszkalne, budynki uniwersyteckie
 KAROLINA GALWAS, 18.05.2022

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ