Sztuka baroku

Epoka, styl, cechy, nomenklatura

 Warunki rozwoju stylu barokowego
Zagadnienia podstawowe
I. WOJNY RELIGIJNE

Rzesza Niemiecka Francja Anglia Niderlandy

Wystąpienie Lutra r. 1517 Wojny religijne Spór personalny

(1562-1593) trzech Walki o panowanie
Henryk VIII i obalenie wpływów
Tzw. konfesja augsburska Henryków i Klemens VII hiszpaoskich
Melanchtona (1526)
Katolicy i hugenoci Akt Supremacji
(kalwinizm) Pokój westfalski 1648
Potępienie doktryny przez (1534)
Leona X Północ protestancka
Noc św. Bariłomieja Elżbieta I
T. Munzer – bunt chłopów (23/24 VIII 1572) kodyfikacja Południowy-zachód
(1525) anglikanizmu katolicki
Edykt nantejski (1598)

skutki Cuius regio eius religio (1555)

Uniwersalizm
Podział na kraje katolickie i protestanckie
Hiszpania, Francja, Belgia, Polska… Niemcy, Anglia, Holandia, Dania, Szwecja
 II. KONTRREFORMACJA, SOBÓR TRYDENCKI (1545-1563)
Towarzystwo Jezusowe (SI, 1534)
KONTRREFORMACJA: SOBÓR TRYDENCKI: JEZUICI:

Wewnętrzna reforma Kościoła Zwołany przez papieża Pawła III Ignacy Loyola

Zahamowanie postępów Podtrzymanie dogmatów Elitarnośd

reformacji
Ujednolicenie liturgii Pełne posłuszeostwo
Odzyskanie utraconych wobec papieża
wpływów Uznano wyłącznośd duchowieostwa
w interpretowaniu Biblii Wykształcenie

Nowy katechizm I inne…

Nieomylnośd Papieża, głowa Kościoła

Indeks ksiąg zakazanych (Paweł IV,

1559)

I inne…
 Sobór trydencki (1545-1563). Obraz nieznanego malarza weneckiego z XVI wieku

Sobór trydencki – trwający z przerwami 18 lat (1545-63) zapoczątkował ofensywę Kościoła

katolickiego, zwróconą przeciwko ruchom reformacyjnym kontrreformację. Jeśli ofensywa
miała byd skuteczna, należało uwzględnid w niej szeroko emocjonalne działanie sztuki.
 Reformacja i kontrreformacja i jej wpływ na sztukę
Nowe podejście Kościoła Katolickiego do
wiernych i sztuki:

Wnętrze kościoła Il Gesu w Rzymie. Była to

wzorcowa budowla dla całej epoki baroku.
 III. NOWA FORMA RZĄDÓW

Jean Bodin (1530-1596)

Teoretyk absolutyzmu i
twórca teorii suwerenności
władzy paostwowej;
poddani są zobowiązani do
bezwzględnego
posłuszeostwa.

Europa w okresie absolutyzmu. Spotkanie Ludwika XIV z królem

Hiszpanii, Filipem IV, z okazji podpisania pokoju pirenejskiego

Niektórzy z badaczy uważają barok za ostatni uniwersalny

wielki styl Europy. Styl ten bowiem przenikał nie tylko wszelkie
rodzaje sztuki, ale i całośd życia.
 ETYMOLOGIA NAZWY

We Francji słowo baroque

w w. XVI oznaczało po prostu
bogactwo ozdób.

W Anglii barok jest odmianą renesansu,

stylem projektowania późnego renesansu
„reakcją wobec klasycznych form, ustalonych
przez Palladia, (…) *z+ nadmiarem zwojów,
krzywizn, i rzeźbionych ornamentów”
(B. Fletcher)
 ZASIĘG TERYTORIALNY
WŁOCHY FRANCJA BELGIA HISZPANIA
I HOLANDIA
NIEMCY I AUSTRIA POLSKA
Wczesny Barok, 1590-1625
Dojrzały Barok, 1625-1660
Późny Barok, 1660-1725
(Rokoko, ok. 1720-1760)
 CECHY OGÓLNE STYLU BAROKOWEGO

Bogactwo i obfitośd form

Zawiłośd i nieokiełznanie

Przewaga wygiętych, dynamicznych łuków

Falujące i krzywe linie

Kontrast kompozycyjny

Operowanie światłocieniem

Próba uchwycenia ruchu

Sztuka uczuciowa, gwałtowna,

pełna wyobraźni i fantazji, teatralnośd

Gianlorenzo Bernini, Ekstaza św. Teresy, XVII w.,

Santa Maria della Vittoria w Rzymie
 KWESTIA MECENATU

PAOSTWA KATOLICKIE PAOSTWA PROTESTANCKIE

Kościół absolutystyczny zamożne mieszczaostwo

monarchiczny dwór

Sztuka o charakterze religijnym i Sztuka religijna tajemnicza i powściągliwa,

dworskim: wzniosła i reprezentacyjna, sztuka świecka – kameralna, realistyczna
iluzjonistyczna, triumfująca, itp. (życie codzienne, martwa natura)
 PODSUMOWANIE
barok - styl w sztuce dominujący w latach ok. 1590-1760, przeciwstawiający się
nurtom klasycyzmu; rozwijał się głównie na terenach Europy, był ściśle związany
z przemianami zachodzącymi w polityce, strukturze społecznej i religii tych
czasów, odzwierciedlał rozbicie uniwersalizmu w kulturze Europy, rozkwit
pełnego baroku w XVII w. poprzedza rozwijający się w 2 poł. wieku XVI – tzw.
barok kontrreformacyjny.

• w okresie reformacji dochodzi do ideowego przełomu, przejścia między

renesansem i barokiem – Europa dzieli się na katolicką i protestancką
co również odbija się w tematyce i formie dzieł
• w krajach katolickich największym mecenasem pozostaje nadal Kościół
i monarchiczny dwór, zatem powstaje głównie sztuka religijna i dworska,
skupiona na rozbudzaniu wiary, gloryfikowaniu władzy, jest to sztuka
programowo wzniosła, reprezentacyjna i „teatralna”
• w krajach protestanckich głównym mecenasem jest bogate mieszczaństwo,
sztuka religijna jest tam skromniejsza, mniej reprezentacyjna, dominuje
natomiast realistyczne i bardzo kameralne malarstwo rodzajowe
ARCHITEKTURA BAROKU
Ogólne cechy architektury barokowej:
• całkowite zerwanie z tradycjami renesansowymi, zasadami spokoju, harmonii i
prostoty – architektura barokowa skupia się na bogactwie, przepychu,
obfitości i ogromnym zróżnicowaniu form ich zaskakującej zawiłości,
nieokiełzaniu
• linia prosta zostaje zastąpiona dynamicznie wyginanym łukiem i krzywą
linią, tworzącą wrażenie falowania, wyłamywania się form w przestrzeni
• stosowanie mocnych kontrastów, skupienie na zagadnieniach światła i ruchu
– dążenie do „ożywienia” architektury, gwałtowności formy oddającej
gwałtowność uczuć, bogactwo dekoracji, lustra we wnętrzach
• monumentalność, dynamizm wyrażający się poprzez m.in. zwielokrotnienie
kolumn i pilastrów, stosowanie okazałych gierowanych gzymsów, także
skręconych kolumn
• w planach budowli pojawiają się formy o nieregularnych kształtach, duża
różnorodność form kopuł, okien i portali, mnogość sklepień i nowe formy, np.
sklepienie eliptyczne i zwierciadlane
• rzeźbiarskie traktowanie budynku, bogato profilowana linia konturowa,
szczegółowe opracowywanie fasad budowli, przyczółki rozczłonkowane
• w budownictwie sakralnym powstają budowle centralne oraz układy
o założeniu centralnym wydłużonym – eliptyczne, główne przekrycie stanowi
kopuła, ściany są nieregularne – unikanie linii prostych
• w budownictwie świeckim dominują liczne pałace i rezydencje, bogato
przeszklone i oświetlone, ogromne założenia mieszkalne i reprezentacyjne z
licznymi tarasami, wielkimi schodami (system amfiladowego połączenia
pomieszczeń zastąpiono bardziej funkcjonalnym układem korytarzowym)
• następuje zintegrowanie różnych dziedzin sztuki i powiązanie rozplanowania
budynku z jego otoczeniem, kształtowanie architektury zieleni – popularny
staje się typ regularnego, osiowego założenia rezydencjonalno-parkowego z
rozległym geometrycznym ogrodem
entre cour et jardin – typ pałacu barokowego, wykształconego
we Francji w XVII w., główny budynek
leżał na osi między dziedzińcem
honorowym a ogrodem znajdującym się
na tyłach pałacu, np. Wersal
porte-fenêtre – występujące w pałacach z okresu
XVII-XIX wieku wysokie okno sięgające
od podłogi do sufitu, zabezpieczone zewnętrzną
balustradą
ARCHITEKTURA BAROKU
WE WŁOSZECH
 BAROK BAROKOWI NIE RÓWNY
BAROK KLASYCYZUJĄCY BAROK OZDOBNY
GIACOMO (JACOPO) BAROZZI DA VIGNOLA
(1507-1573)

Na dworze Franciszka I (1541-43, Fontainbleu)

Budowniczy Bazyliki św. Piotra w Rzymie (od 1567)

Rozpoczyna budowę Il Gesu (1568)

Regola delle cinque ordini d'architettura
 - dwukondygnacyjna ze
spływami wolutowymi
w drugiej kondygnacji
- dzielona profilowanym
gzymsem z inskrypcją
- podziały pionowe za pomocą
zdwojonych pilastrów na
wysokich cokołach,
ustawionych w wielkim
porządku
- zróżnicowanie przyczółków,
nisze i posągi w niszach

Giacomo della Porta,

fasada kościoła Il Gesù w Rzymie,
XVI w., 1568-1584
- prototypem planu był kościół
San Andrea w Mantui
- model kościoła jezuickiego,
wzniesiony na planie krzyża
łacińskiego z pseudotranseptem,
prezbiterium zakończone
półokrągło, w nawach bocznych
kaplice
- kopuła na przecięciu nawy
głównej i transeptu, w nawie
sklepienie kolebkowe z lunetami,
w kaplicach spłaszczone kopuły
lub strop płaski

Jacopo da Vignola –
Plan kościoła Il Gesù w Rzymie, 2 poł.
XVI w.
Jacopo da Vignola – kościół Il Gesù w Rzymie, 2 poł. XVI w.
 MODERNIZACJA URBANISTYCZNA RZYMU

Ustawienie obelisku na placu św. Piotra (1586 r.)

Domenico Fontana, (ur. 1543-1607)

FASADA BAZYLIKI ŚW. PIOTRA (1608-1612)
Carlo Maderna (1556 -1629): szerokośd - 114,69 m,
Fasada kolumnowa (styl koryncki) oraz attyka z figurą wysokośd 48 m
Chrystusa i apostołami.
 Rzeźby na attyce fasady Bazyliki św. Piotra Wys. 5,7 m.
„Paweł V Borghese Rzymski, Papież, w 1612 roku, siódmym swojego pontyfikatu, na cześd
Księcia Apostołów”
 LOŻA BŁOGOSŁAWIEOSTW
PŁASKORZEŹBA:
BRAMA DZWONÓW Buonvicino, Chrystus przekazujący klucze
Zegar: Valadier (1790) Piotrowi
Zegar w nieukooczonej wieży po prawej stronie
Gianlorenzo Bernini, Plac św. Piotra, 1655-1667, 320 m x 240 m, 196 m x 148
 Przypomnienie:

Perystaza
(koluimnada) –
rząd lubi kilka
rzędów kolumn
połączonych ze
sobą belkowaniem
lub łukami
arkadowymi.

https://pl.khanacademy.org/humanities/art-history/monarchy-enlightenment/baroque-
art1/baroque-italy/v/bernini-st-peter-s-piazza-1656-67?modal=1

Gianlorenzo Bernini – plac i kolumnada przed bazyliką św. Piotra w Rzymie,

XVII w.
Materiał: trawertyn
80 pilastrów i 284 kolumn toskaoskich
wysokośd 13 m, 4 rzędy
140 rzeźb postaci Świętych KOLUMNADA KAROLA WIELKIEGO
KOLUMNADA KONSTANTYNA WIELKIEGO

Herb Aleksandra VII

https://pl.khanacademy.org/humanities/art-
history/monarchy-enlightenment/baroque-
art1/baroque-italy/v/bernini-sant-andrea-al-
quirinale?modal=1

Gianlorenzo Bernini –
kościół San Andrea al Quirinale
w Rzymie, XVII w.
Gianlorenzo Bernini –
kościół San Andrea al Quirinale
w Rzymie, XVII w.
 FRANCESCO BORROMINI (1599-1667) Był
czołowym architektem baroku dojrzałego we
Włoszech. Jego działalnośd datujemy od ok.
1619 r. kiedy architekt przybył do Rzymu i
pracował dla swojego wuja słynnego
podówczas architekta - Carlo Maderno.
Następnie pracuje wraz ze swoim
rówieśnikiem Berninim. Pierwszy kościół, jaki
zaprojektował wraz z innymi architektami to
San Ivo alla Sapienza. Natomiast pierwszym
samodzielnym projektem Borrominiego był
kościół San Carlo alle Quatro Fontane.
Artysta jako pierwszy na dużą skalę stosował
w architekturze linie faliste, wklęsłe i
wypukłe, odrzucając wzory klasyczne i
masywnośd wczesnego baroku. Borromini
posługiwał się również efektami
światłocieniowymi, stosował indywidualne i
fantazyjne rozwiązania. Od momentu
poróżnienia z Berninim (przy pracy nad
Konfesją św. Piotra) mocno z nim
rywalizował.
Portret Francesco Borrominiego
- w fasadzie dominuje wklęsło-wypukła
linia falista, zdecydowanie brak linii
prostych;
- okazałe gierowane gzymsy, element
balustrady, liczne nisze uzupełniane
posągami, całość wieńczy medalion
- dynamika, ruch

-mały kościółek trynitarzy umieszczony

jest na rogu ulicy; Borromini musiał więc
dopasować fasadę do rogu ulicy;

https://pl.khanacademy.org/humanities/art-
history/monarchy-enlightenment/baroque-
art1/baroque-italy/v/francesco-borromini-san-
carlo-1638-1646?modal=1

Francesco Borromini –
kościół San Carlo alle Quatro Fontane
w Rzymie, XVII w., 1667 r.
- plan owalny o nieregularnym
falującej linii; założenie wpisane
w układ ulicy i klasztoru, na rogu
- wnętrze zdynamizowane za
pomocą okazałych wyłamanych
gzymsów, odmaterializowania
ścian
- sklepienie eliptyczne
z kasetonami

Francesco Borromini –
kościół San Carlo alle Quatro Fontane
w Rzymie, XVII w.
Francesco Borromini –
kościół San Carlo alle Quatro Fontane
w Rzymie, XVII w.
Francesco Borromini – kościół San Carlo alle Quatro Fontane (kopuła), XVII w.
Francesco Borromini –
kościół San Carlo alle Quatro Fontane
w Rzymie, XVII w.
Francesco Borromini –
kościół San Ivo w Rzymie, XVII w.
TYPOWY PRZYKŁAD BAROKU DOJRZAŁEGO
Francesco Borromini –
kościół San Ivo w Rzymie, XVII w.
 Nagrobek Innocentego X, zleceniodawcy nowej
fasady kościoła i wielkiego zwolennika i mecenasa
Francesco Borrominiego
Borromini dostał zlecenie od Innocentego X po
śmierci jego poprzednika Urbana VIII, który
faworyzował Berniniego. Borromini jednak
został odsunięty od pracy po śmierci
Innocentego X, ponieważ następny papież
Aleksander VII, znowu faworyzował Berniniego.
Francesco Borromini, kościół Sant’Agnese
in Agone w Rzymie, XVII w.
 Francesco Borromini,
kościół Sant’Agnese in
Agone w Rzymie, XVII w.
-fasada dośd spokojna, lekko wklęsła,
przypominająca fronton pałacu;
Borromini chciał zintegrowad budowlę z
przestrzenią urbanistyczną miasta;
- fasad podzielona w pionie wydatnymi
gzymsami;
- zastosowane zostały wielkie pilastry
dzielące fasadę na rytmiczne pola
wypełnione oknami z barokowymi
naczółkami;
- nad portalem w drugiej kondygnacji
została umiejscowiony balkon; wyjście
na balkon wieoczy koncha
przypominająca muszlę morską;
- Borromini skontrastował wypukłą linię
portalu i balustrady balkonowej z wklęsłą
linią gzymsu koronującego;
- przyczółek wieoczący fasadę ma
nieregularny kształt i mocno akcentuje
zakooczenie fasady;

Francesco Borromini –
oratorium filipinów w Rzymie, XVII w.
Pietro da Cortona –
kościół Santa Maria della Pace
w Rzymie, XVII w.
-kościół jest wzorowany na elementach
architektury bizantyoskiej, np. na świątyni San
Vitale w Rawennie; z zewnątrz świątynie
cechuje bogactwo ornamentu;
- łączy w sobie plan centralny z zachowaniem
osi podłużnej; ołtarz główny umieszczony
został w części eliptycznej planu;
- we wnętrzu obejście łączy się z nawą
centralną za pośrednictwem ośmiu wielkich
arkad;
- nad nawą centralną dominuje kopuła
posadowiona na ośmiobocznym tamburze;
każdy bok bębna posiada rytm pary okien;
- fasada kościoła jest zbudowana na wzór łuku
triumfalnego

Balthassare Longhena, kościół Santa

Maria delle Salute w Wenecji, XVII w.
Balthassare Longhena –
kościół Santa Maria delle Salute
w Wenecji, XVII w.
Balthassare Longhena – kościół Santa Maria delle Salute w Wenecji, XVII w.
ARCHITEKTURA ŚWIECKA
PRZYKŁADY PAŁACÓW
Pałac powstał na zamówienie
Emmanuela Philiberta, księcia
Carignano.

Guarino Guarini –
Palazzo Carignano w Turynie,
XVII w.
 Jacopo da Vignola –
pałac w Capraroli, XVII w.
Został wybudowany jeszcze w XVI wieku na
polecenie Alessandra Farnese – Pawła III.
Miała to byd jego letnia rezydencja. W XVII
w. został gruntownie przebudowany i
pozbawiony fortyfikacji obronnych.
 Palazzo Barberini w Rzymie - Carlo Maderna (plan),
F. Borromini i G. Bernini (fasada)
Zaprojektowany dla Maffeo Barberniniego – Urbana VII w miejsce wcześniejszej willi
Sforzów. Dzisiaj jest to siedziba Narodowego Muzeum Sztuki Starożytnej w Rzymie.
Gianlorenzo Bernini, Scala Regia, XVII w.
Francesco Borromini, Kolumnada w
Palazzo Spada w Rzymie, XVII w.
 OGLĄDNIJ!

https://youtu.be/CX_S4_c5xJ0
 NIE TYLKO WŁOCHY
ARCHITEKTURA BAROKOWA POZA ITALIĄ
FRANCJA, ANGLIA, NIEMCY, AUSTRIA, HISZPANIA
LINIA KLASYCYZUJĄCA
Christopher Wren –
katedra św. Pawła w Londynie,
XVII-XVIII w.
 Fisher von Erlach –
kościół św. Karola Boromeusza
w Wiedniu, XVII w.

Został ufundowany przez Karolo VI jako

wotum po epidemii dżumy z 1713 r.
 Fisher von Erlach – pałac Schönbrunn w Wiedniu, XVII w.
Powstał na zlecenie cesarza Leopolda I (południowo-zachodni Wiedeo). Wystrój
barokowy zawdzięcza Marii Teresie, córce Karola VI. Widok na francuski ogród.
Lucas von Hildebrandt - Górny belweder w Wiedniu, XVII w.
Matthaus Pöppelmann - Zwinger w Dreźnie, XVII w.
Zwinger, Drezno, 1711-28r.,
aut. M. D. Pöpelmann,
fund. Fryderyk August
(w Polsce znany jako
August Mocny)‫‏‬
Matthaus Pöppelmann - Zwinger w Dreźnie, XVII w.
Filippo Juvara, Pałac Królewski w Madrycie, XVIII w.
Alberto de Churriguera, Plaza Mayor, Salamanka, po 1700 r.,
ratusz miejski z dzwonami
Churrigueryzm - nazwa kierunku
występującego w Hiszpanii w okresie
baroku, utworzona od nazwiska rodziny
rzeźbiarzy i architektów Churriguera:
José Simóna i jego synów. Styl powstał
pod koniec XVII wieku i cechował się
znacznym nagromadzeniem dekoracji,
zarówno architektonicznych, jak też
rzeźbiarskich i malarskich, które
przesłaniały układ konstrukcyjny
budowli. Styl łączył ze sobą detale
włoskie i niderlandzkie oraz motywy
meksykaoskie, tworząc często zawiłe
wzory roślinne w postaci splątanych
ornamentów umieszczanych na
płaszczyznach ścian (kwiatony, festony), w
połączeniu z łamanymi gzymsami,
spiralnymi kolumnami, itp. Stosowany był
głównie do dekoracji wnętrz i portali.

fasada kościoła św. Jakuba w Santiago

de Compostella
ARCHITEKTURA BAROKOWA WE FRANCJI
 FRANCJA

Barok we Francji przypada na okres panowania Ludwika XIII i jego

następcy Ludwika XIV, czyli czas największego rozkwitu monarchii
absolutnej, w której wszystko podporządkowane jest władzy dworu
królewskiego.
Sztuka staje się doskonałym narzędziem do ukazania wielkości
i majestatu władcy, toteż król funduje szereg okazałych dzieł
architektonicznych, rzeźbiarskich i malarskich mających na celu
gloryfikację jego samego i jego rządów, podkreślenie ich rozmachu
i splendoru.
Barok francuski bywa nazywany barokiem klasycznym lub
klasycyzującym, ponieważ opiera się na ideałach antycznych – stosuje
logiczne, czytelne formy, pełne umiaru, harmonii i spokoju.

WYDARZENIEM NIEZWYKŁEJ WAGI DLA SZTUKI BAROKOWEJ I NIE

TYLKO STAŁO SIĘ ZAŁOŻENIE W PARYŻU, W 1648 R., KRÓLEWSKIEJ
AKADEMII MALARSTWA, A NASTĘPNIE W ROKU 1671, AKADEMII
ARCHITEKTURY!
SPUŚCIZNA BAROKU WŁOSKIEGO WE FRANCJI
Kościół został ufundowany przez
Annę Austriaczkę z okazji narodził
przyszłego króla Francji, Ludwika XIV.
Kościół jest więc kościołem
wotywnym. Francois Mansart był
projektantem i w początkowym
okresie kierownikiem budowy. W
drugim okresie budową kierował
Jacques Lemercier. Świątynia
przejawia wpływy włoskie (Il
Gesu) widoczne w projekcie fasady
budowli. Tradycje lokalne
(gotyckie) uzupełniają wygląd fasady,
np. szkarpy wokół nawy i bębna
kopuły w kształcie pilastrów oraz
silnie wzwyż wydźwignięta kopuła.

Francois Mansart, Jacques

Lemercier, Kościół Val-de-Grâce w
Paryżu, XVII w.
François Mansart, Jacques
Lemercier, kościół Val-de-
Grâce w Paryżu, XVII w.
(widok zakrywający kopułę)
Kościół na Sorbonie jest umiejscowiony w
słynnej dzielnicy łacioskiej Paryża. Jest to
dzielnica uniwersytecka. Plan kościoła jest
zdominowana przez kopułę w części
centralnej; krótkie ramiona poprzeczne i
przedłużone ramiona podłużne z
kaplicami bocznymi tworzą ciekawe
wnętrze. W fasadzie zachowany jest
podział właściwy dla kościołów jezuickich
(Il Gesu): portal z bocznymi niszami, w
dolnej kondygnacji masywne kolumny
korynckie, solidne belkowania
podkreślające linię poziomą, delikatne
spływy wolutowe łączące kondygnacje.

Jacques Lemercier, Kościół na Sorbonie w

Paryżu, fasada i plan, XVII w.
Tzw. Tum Inwalidów jest budowlą
założoną na planie kwadratu z
wpisanym krzyżem greckim. Architekt
wysunął i uplastycznił częśd środkową
z trójkątnym przyczółkiem. Cały
fronton jest podniesiony i obejmuje
dwie kondygnacje. Kopuła pomyślana
została jako akcent urbanistyczny w
panoramie miasta. Kościół został
wzniesiony na polecenie Ludwika XIV i
pierwotnie miał byd przeznaczony na
świątynie grobową rodziny królewskiej,
co jednak nigdy nie miało miejsca. Do
świątyni przylega kompleks ogrodowo-
pałacowy Les Invalides (Pałac
Inwalidów), czyli dawny szpital dla
weteranów wojennych. W samej
świątyni znajduje się grób Napoleona
Bonaparte, tłumnie odwiedzany przez
turystów.

Jules Hardouin Mansart, Kościół

Inwalidów w Paryżu, pocz. XVIII w.
Jules Hardouin-Mansart – kościół Inwalidów w Paryżu, pocz. XVIII w.
Założenia pałacowo-ogrodowe we Francji
Przykłady budownictwa pałacowego
SZTUKA OGRODOWA
François Mansart – pałac w Maison Lafitte, XVII w.
Charlesa Le Brun, Louisa Le Vau i André Le Nôtre, pałac Vaux-le-Vicomte, XVII w.
Vaux-le-Vicomte jest zespołem pałacowo-ogrodowym, położonym we Francji w miejscowości
Maincy. Został wzniesiony w latach 1656-61 dla mikołaja Fouqueta przez Charlesa Le Brun,
Louisa Le Vau i André Le Nôtre. Styl w jakim został on zaprojektowany nazywamy albo
stylem Ludwika XIV, albo barokiem klasycyzującym. Pałac i założenie ogrodowe jest
uważane za pierwsze dzieło w tym specyficznie francuskim stylu. Oprócz tego kompleks jest
typowym przykładem założenia w typie entre cour et jardin i obok Wersalu jest
najwybitniejszym przykładem XVII-wiecznego zespołu pałacowo-ogrodowego we Francji.

Charlesa Le Brun, Louisa Le Vau i André Le Nôtre pałac Vaux-le-Vicomte, XVII w.

 WERSAL

- reprezentacyjny pałac Ludwika XIV

- zaprojektowany przez:
Jules Hardouin-Mansart,
Louis Le Vau
Charles Le Brun (dekoracje)
André Le Nôtre (ogrody)
- rozbudowany z pałacyku
myśliwskiego Ludwika XIII poprzez
dodanie dwóch prostopadłych
skrzydeł
- założenie w typie
entre cour et jardin
z dwoma dziedzińcami –
Marmurowym i Królewskim
- później dobudowano także Petit
Trianon, Grand Trianon
i Pomarańczarnię

pałac w Wersalu, XVII w.

pałac w Wersalu (od strony dziedzińca), XVII w.
pałac w Wersalu (od strony ogrodu), XVII w.
Łączy elementy architektury
antycznej, średniowiecznej i
barokowej. Kościół emporowy z
wielobocznym obejściem. Wnętrze
kaplicy jest jasne, przejrzyste, silnie
klasycyzujące. Wzoruje się na Sainte
Chapelle św. Ludwika - staje się
świadomą inscenizacją chwały
francuskiego królestwa i Króla Słooce.

Jules Hardouin Mansart i Robert

de Cotte – Kaplica Ludwika XIV
w Wersalu, XVII w.
pałac w Wersalu – Galeria Zwierciadlana, XVII w.
pałac w Wersalu –
Galeria Zwierciadlana
(dekoracje sklepienia)
XVII w.
Grand Trianon, pałac w Wersalu, XVII w.
 KONKURS NA WSCHODNIĄ FASADĘ LUWRU
1665 r.
B
e
r
n
i
n
i

P
e
r
r
a
u
l
t
Claude Perrault – zachodnia fasada Luwru, XVII w.
RZEŹBA BAROKOWA W EUROPIE
OGÓLNE CECHY BAROKOWEJ RZEŹBY:

• główne typy rzeźby barokowej to: fontanny miejskie i ogrodowe, konne

pomniki władców, ołtarzowe grupy figur i reliefy ze scenami wizji,
ekstaz i cudów (np. Ekstaza św. Teresy), alegoryczne posągi i grupy
figur, we wnętrzach kościołów, pałaców i budowli publicznych
• Gianlorenzo Bernini wprowadza nowy typ nagrobka – rozbudowana,
architektoniczna, piętrowa forma umieszczana w przyściennej niszy,
z figurami alegorycznymi i tronującą, klęczącą w modlitwie bądź leżącą
postacią zmarłego (m.in. Nagrobki papieskie w bazylice Św. Piotra
w Rzymie)
• rzeźbę cechowała duża ekspresja, dynamizm, napięcie form i
zróżnicowanie kierunków, kompozycje wieloosiowe (często grupowe),
ukazywanie postaci w gwałtownym ruchu lub nagle zatrzymanych,
skupienie na mimice, niekiedy wręcz teatralizacja przedstawienia
 MANIERYSTYCZNE POCZĄTKI
W żadnym chyba rodzaju sztuki cezura między
manieryzmem a barokiem nie da się tak wyraźnie
uchwycid jak w rzeźbie. Jeszcze w 1608 r. dział i tworzy
czołowy przedstawiciel manieryzmu – Giovanni da
Bologna, a już w pięd lat później młodziutki Bernini
rozpoczyna pracę nad Dawidem, który stad się miał
manifestem nowej sztuki. W ciągu lat kilku (1619-1625)
na zlecenie papieskiej rodziny Borghese wykonuje on
cztery rzeźby, w których mieści się właściwy program
plastyki baroku; są to Dawid, Neptun i tryton, Porwanie
Prozerpiny i Apollo i Dafne (wszystkie rzeźby znajdują
się w Galerii Borghese). Rzecz prosta, że Gianlorenzo nie
mógł całkowicie przejśd do porządku dziennego nad
osiągnięciami manieryzmu, że w rzeźbach jego łatwo
znaleźd przynajmniej jedną wspólną cechę z
Gianbologną, którą jest dynamika, przeciwstawiana
statyce renesansu.
 Bernini Giovanni Lorenzo
(1598-1680)
(GIANLORENZO)

Kawaler Gian Lorenzo Bernino (…)

zdawał się niestrudzony, a sam o sobie
mawiał, że przez cały ciąg swego życia,
odjąwszy czas na posiłki i spanie, nie
potrafiłby zebrad więcej bezczynności
niż jeden miesiąc
F. Baldinucci, Żywot Gian Lorenza
Berniniego (1682)

Gianlorenzo Bernini, Autoportret, ok.

1635, olej na płótnie, 53 x 43 cm
Galleria Borghese, Rzym
 NAJWAŻNIEJSZE DZIEŁA (RZEŹBA)
MECENAT BORGESHE:
ZLECENIA URBANA VIII:
ZEUS I AMALTEA, OK. 1609-15 ZLECENIE CORNARO:
KONFESJA ŚW. PIOTRA EKSTAZA ŚW. TERESY 1647-52
ENEASZ Z ANCHIZESEM, 1618-19
(1626-33)
PORWANIE PROZEPINY, 1621-22
NAGROBEK URBANA VIII ZLECENIE INOCENTEGO X:
DAWID, 1623-24
1627-47 FONTANNA CZTERECH RZEK,
APOLLO I DAFNE, 1622-25
FONTANA TRYTONA W 1648-51
OKRES PONTYFIKATU ALEKSANDRA RZYMIE OK. 1635-37
VII: OKRES PONTYFIKATU
OKRES PONTYFIKATU
OPRAWA TRONU ŚW. PIOTRA, KLEMENSA X:
KLEMENSA IX:
1657-60 NAGROBEK BŁ. LUDWIKI
DEKORACJA MOSTU ŚW.
POMNIK KONSTANTYNA WIELKIEGO, ALBERTONI,
ANIOŁA,
1662-68 OK. 1671-74
1667-69
Prorocy Daniel i Habakuk, 1655-61 NAGROBEK PAPIEŻA
POMNIK KONNY LUDWIKA XIV,
Święci Maria Magdalena i Hieronim,
ALEKSANDRA VII
1669-70
1661-63
1671-78
ZEUS I AMALTEA,
Marmur karraryjski, wys. 44 cm
Galleria Borghese, Rzym
 Porwanie Persefony, 1621-22 r.

Marmur, wys. 295 cm

Galleria Borghese, Rome
- Zamówiona przez Scypiona Borghese
- scena mitologiczna: Persefona (Prozerpina) i
Hades (Pluton)
- wpływy manierystyczne
- dramatyzm, ruch, moment kulminacyjny
- przeciwstawne siły: Hades przygniata
Persefonę do siebie, ona natomiast próbuje się
z tego uścisku wyrwad
- delikatnośd i smukłośd bogini kontrastuje z
muskulaturą władcy podziemi (b. dobra
znajomośd anatomii ludzkiego ciała)
- realizm: wgniecenia na marmurowym ciele
Persefony, pozostawione przez dłonie Hadesa
- Detale: rozwiane włosy przez wiatr,
łzy spływające po lewym policzku
(rozmywane przez wiatr), dłoo prawa
odpycha głowę Plutona powodując
zagniecenia w skórze; lewa natomiast
w geście rozpaczy w zniesiona ku
górze; szczekanie trójgłowego Cerbera
potęguje wrażenie dramatyczności
sceny, zamieszania, itp.
 Dawid, 1623 r.

Marmur karraryjski, wys. 170 cm

Galleria Borghese, Rzym
- twarz prawdopodobnie przedstawia samego Berniniego,
który zmaga się z marmurem rzeźbiąc Dawida (wg tradycji
lustro miał trzymad kard. Maffeo Barberini)
Gladiator Borghese, Agasjasz z Efezu Dawid, Bernini, 1623 r.
- Ruch: uchwycenie momentu (mocno
skręcone ciało, którego ciężar został
przeniesiony na prawą nogę – napięcie
mięśni), gdzieś między podniesieniem
kamienia i załadowaniem procy a
wycelowaniem w stronę Goliata

Widzimy Dawida, który ściągnął

niepotrzebną zbroję
Widad także głowę orła (symbol
rodu Borghese)
Dafne zamienia się
w drzewo laurowe
(dłonie przeradzają
się w gałęzie
wawrzynu, a nogi
pokrywa kora);
nimfa w spiralnym
ruchu ucieka przed
Apollem; Apollo
ukazany w
delikatnym biegu
(cała kompozycja
tworzy wręcz
figurę taneczną)
Dafne jakby
zakorzeniała się w Apollo i Dafne, 1622-25 r.
ziemi Marmur karraryjski, wys. 243 cm
Galleria Borghese, Rzym
W odróżnieniu od Porwania Prozerpiny, dłonie Apolla nie
powodują wgnieceo na ciele Dafne, nimfa jest nieuchwytna
(dłoo lekko spoczywa na wyślizgującym się biodrze Dafne)
 Ledwie skooczonej prośby wysłuchała rzeka,
Miękka kora pieszczoną pierś Dafne powleka.
Widad włos w liściach, rękę niknącą w gałęzi,
Nogę, dawniej tak lekką, ziemia w sobie więzi,
Wierzch pokrywa jej czoło; i w drzewa postaci
Jeszcze nadobna Dafne piękności nie traci.
Jeszcze do niej Apollo silnym ogniem płonie,
Czuje bicie serca w zdrewniałym już łonie;
Przyciska lube drzewo dla pocałowania,
Ale i drzewo jeszcze uścisków zabrania.

Owidiusz, Metamorfozy, księga I, wersy 557-566

Marmur, stiuk, pozłacany brąz
Kaplica rodziny Cornaro, Santa Maria della
Vittoria, Rzym

Ekstaza św. Teresy, 1647-52 r.

Gianlorenzo Bernini –
Ekstaza św. Teresy
z kościoła Santa Maria della
Vittoria w Rzymie, XVII w.
Gianlorenzo Bernini –
Ekstaza św. Teresy
z kościoła Santa Maria della
Vittoria w Rzymie, XVII w.
 Nagrobek błogosławionej Ludovici Albertoni, 1671-74
Marmur
Kaplica Altieri, San Francesco a Ripa, Rzym
- Teatralna scena, twarz oświecona światłem padającym z lewej
strony przez okno
Gianlorenzo Bernini –
Błogosławiona Ludwika Albertoni,
XVII w.
Konfesja nad grobem św. Piotra, 1624-33 Tron św. Piotra, 1657-65 r.
https://www.youtube.com/watch?v=EFsaaK1w2Ao https://www.youtube.com/watch?v=z-yC6Owcg7g#t=30
Nagrobek papieża Urbana VIII, 1628-47
Złoto, brąz, marmur kolorowy i biały
Ścian północna, Bazylika św. Piotra
 Herb papieski podtrzymują
putta, w środku pszczoły

Personifikacje Caritas i Iustitia,

tumb z kolorowego marmuru,
za nim cokół, na którym
usytuowana została siedząca
postad Urbana VIII (Maffeo
Barberini)
Nagrobek Aleksandra VII, 1671-78
Personifikacja czterech rzek: Dunaju, Gangesu,
Nilu, La Platy
- Zleceniodawca Innocenty X

Fontanna Czterech Rzeka na Piazza Navona w

Rzymie, 1648-51 r.
Gianlorenzo Bernini – fontanna del Moro na Piazza Navona w Rzymie, XVII w.
- Na zlecenie Urbana VIII (ostatnie przed śmiercią)
- położona na Plazza Barberini
- trawertyn
- herb papieski (pszczoły)
- woda doprowadzona z akweduktu Acqua Felice

Fontanna Trytona , ok. 1640 XVII w.

Gianlorenzo Bernini –
Popiersie Scypiona Borghese,
XVII w.
1632
Marble, height 78 cm
Galleria Borghese, Rome
Gianlorenzo Bernini –
Popiersie Ludwika XIV,
XVII w.
1665
Marble, height 80 cm
Musée National du Château,
Versailles
Pomnik konny Ludwika XIV, 1671-77
1669-70
Terracotta, height 76 cm
Galleria Borghese, Rome
Niccolo Salvi – fontanna di Trevi w Rzymie, XVII w.
RZEŹBIARZE FRANCUSCY
1666-73
Marble
Apollo Grotto, Versailles
François Girardon – Apollo i Nimfy (w ogrodach Wersalu), XVII w.
1675-94
Marble
Church of Sorbonne, Paris
c. 1680
Marble
Palais de Versailles, Versailles
Ludwik XIV – BERNINI Ludwik XIV – COYSEVOX
OK. 1655 OK. 1680
1680-90
Marble
Tuileries Garden, Paris
Pierre Puget–
Milon z Krotonu, XVII w.

1671-82
Marble, height 269 cm
Musée du Louvre, Paris
Pierre Puget–
Perseusz i Andromeda, XVII w.

1678-84
Marble, height 320 cm
Musée du Louvre, Paris
 Literatura:

 Sztuka Świata, t. 7, Arkady, Warszawa 1994, s. 15-59,

263-295
 Sztuka baroku. Architektura, Rzeźba. Malarstwo,
red. Rolf Toman, Könemann, Kolonia 2000.