MANIERYZM

CZYM JEST MANIERYZM?

Pozy figur powinny byd urozmaicone i pełne gracji (…), do każdego dzieła powinieneś
wprowadzad co najmniej jedna figurę całą skręconą, zagadkową i trudną, aby ci, którzy znają
się na subtelnościach sztuki, zauważyli twoją umiejętnośd. PAOLO PIANO

Jest istotnie możłiwe, by na obrazie, jaki malujesz, znalazły się rzeczy, jakich natura nie
zrobiła, a także by rzczy zostały ulepszone, by sztuka nadała im wdzięk, naprawiła je i ułożyła
najodpowiedniej. JACOPO PONTORMO

Nazwa: Słowo manieryzm wywodzi się od włoskiego maniera, a to z kolei z łacioskiego

manus, czyli ręka. Pierwotnie nazwa ta oznaczała specyficzne cechy twórczości jakiegoś
artysty, czyli była synonimem słowa styl. W przeciwieostwie do dzisiejszego rozumienia
maniery, jako zjawiska o zabarwieniu pejoratywnym, w XVI w. maniera oznaczała pożądana
cechę czy wręcz pewną zaletę.

manieryzm - tendencja w sztuce europejskiej ok. 1520-1600; współistniał z wieloma innymi

nurtami sztuki XVI w. Zjawisko uformowane we Włoszech, w środowiskach dworskich,
stanowił rozwinięcie i przekształcenie idei estetycznych dojrzałego renesansu.
 PODSTAWOWE CECHY MANIERYZMU
WYTWORNOŚD

WYRAFINOWANIE

ŚWIADOMA SZTUCZNOŚD FORM

KUNSZTOWNOŚD

SWOBODA WYOBRAŹNI I FANTAZJI ARTYSTY

WYRAFINOWANA KOLORYSTYKA

BEZBŁĘDNOŚD TECHNICZNEGO WYKONANIA

DZIEŁO NIE NAŚLADUJE ŚWIATA REALNEGO

SPEZZATURA – IN. POWŚCIĄGLIWA NONSZALACJA, GRACJA, TAKIE ROZWIĄZANIE

TRUDNOŚCI, BY ODBIORCA UZYSKAŁ WRAŻENIE ŁATWEGO ICH POSKROMIENIA I BY
POWSTAŁ EFEKT „GRACJI” – DOSKONAŁEGO DŹWIĘKU (WG. SŁOWNIKA)
 MALARSTWO MANIERYSTYCZNE
Malarstwo manierystyczne dobrze przyjęło się w środowiskach dworskich:
- we Francji ok. 1540-80, na dworze Franciszka I – SZKOŁA W FONTAINBLEAU
- w Czechach i Morawach, w Austrii, na dworze Rudolfa II, ok. 1575-1600;

We Włoszech, skąd wywodzi się styl, manieryzm uformował się wśród malarzy, którzy
kontestowali ideały czystego renesansu i zmieniali je według własnego uznania.
Manierystyczni malarze stosowali perspektywę zbieżną, często zimną gamę barwną,
deformowali postaci, obrazy przepełniali skomplikowana symboliką i odważną erotyką.
Malarstwo manierystyczne cechowała dziwacznośd (bizarro), pomysłowośd (capriccio),
bogata ornamentyka, a także tzw. figura serpentinata. Celem nie jest zwykłe naśladowanie
świata realnego, lecz tworzenie dzieł bezbłędnych stylowo i formalnie [bezbłędny rysunek,
skomplikowana kompozycja, trudne, sztuczne pozy, zaskakujące rozwiązania, wyrafinowana
kolorystyka] dążenie do uzyskania efektu "gracji" - doskonałego wdzięku.

Figura serpentinata – w sztukach plastycznych układ postaci charakteryzujący się silnym,

czasem wręcz nienaturalnym, skręceniem ciała, mający na celu nadanie jej lekkości i
dynamiki. Taka forma upowszechniła się w manieryzmie włoskim.
 WŁOCHY

TINTORETTO (1518-94)

Właściwie Jacopo Robusti to malarz

późnej doby renesansu, który
pogodził renesans z ideałami
manierystycznymi. Malował alla
prima i nie zawsze przemyśliwał
własne kompozycje. Odnosi się
wrażenie, że często obrazy
powstawały spontanicznie. Jest
autorem obrazów religijnych, wśród
nich znajduje się obraz Ostatniej
wieczerzy namalowany w bardzo
intrygującej kompozycji przestrzennej

Tintoretto, Autoportret, ok. 1547, olej na płótnie, 46 x 38 cm

Museum of Art, Filadelfia
Tintoretto, Ostatnia wieczerza, 1592-94, olej na płótnie, 365 x 568 cm
San Giorgio Maggiore, Wenecja
 Antonio da Correggio
(1494-1534)

Antonio da Correggio, Boże

Narodzenie (Święta Noc), 1528-30
olej na płótnie, 256,5 x 188 cm
Gemäldegalerie, Drezno
Antonio da Correggio, Noli
me tangere, ok. 1525
olej na płótnie, 130 x 103 cm
Prado w Madrycie
Antonio da Correggio, Wniebowzięcie NMP, 1526-30,
fresk, plafon Katedry WNMP w Parmie
Antonio da Correggio, Danae,1530, olej na płótnie, 158 x 189 cm, Galleria
Borghese, Rzym
Andrea del Sarto
(1486-1530)

Andrea del Sarto,

Madonna z harpiami, 1517
olej na drewnie, 208 x 178
cm, Galleria degli Uffizi,
Florencja
Andrea del Sarto,
Rzeźbiarz, ok. 1517
olej na płótnie, 72 x 57 cm
National Gallery, Londyn
 Pontormo (Jacopo
Carucci, 1494-1556)

Jacopo Pontormo, Zdjęcie z krzyża,

1528, olej na drewnie, 313 x 192 cm
Cappella Capponi, Santa Felicità,
Florencja
Jacopo Pontormo,
Nawiedzenie, 1528-29
olej na drewnie, 202 x 156 cm
San Michele, Florencja
Jacopo Pontormo, Ostatnia
wieczerza, 1525, olej na
płótnie, 230 x 173 cm
Galleria degli Uffizi, Florencja
 Rosso Fiorentino
(1495-1540)

Rosso Fiorentino, Zdjęcie z krzyża,

1521, olej na drewnie, 375 x 196 cm
Muzeum Miejskie w Volterze
Rosso Fiorentino, Muzykujący anioł, ok. 1520, tempera na drewnie, 38 x 47
cm ,Galleria degli Uffizi, Florencja
Rosso Fiorentino, Mojżesz i
córki Jetra, 1523-24
olej na płótnie, 160 x 117 cm
Galleria degli Uffizi, Florencja
Rosso Fiorentino, Pieta, ok. 1538, olej na płótnie, 127×163 cm, Luwr w Paryżu
 Rosso Fiorentino, Pieta, ok.
1538, olej na płótnie,
127×163 cm, Luwr w Paryżu

W 1530 roku Rosso Fiorentino został mianowany nadwornym malarzem króla Franciszka I i
zamieszkał na dworze francuskim, gdzie rozpropagował florencki styl manierystyczny, a co
więcej, dał początek szkole z Fontainebleau. Tu właśnie powstała słynna Pieta (około 1538),
która obecnie znajduje się w paryskim Luwrze. Na zlecenie tego monarchy, w 1532 roku
rozpoczął dekorowanie Wielkiej Galerii pałacu w Fontainebleau. W 1536 roku zaczął kierowad
wszystkimi pracami. Zmarł jednak niespodziewanie w 1540 roku.
 Parmigianino, właśd.
Francesco Mazzola (1503-40).

Fragment obrazu Autoportret w

wypukłym lustrze
Parmigianino, Autiportret w
wypukłym lustrze, ok. 1524,
olej na desce, śr. 24 cm,
Kunsthistorisches Museum
w Wiedniu
Parmigianino, Madonna z Dzieciątkiem,
aniołami i św. Hieronimem (Madonna z
długa szyją), 1534-1535, olej na desce,
Galleria degli Uffizi, Florencja
 Agnolo Bronzino
(1503-72)

Angelo Bronzino,
Eleonora z Toledo z synem 1544-45,
olej na drewnie, 115 x 96 cm,
Galleria degli Uffizi, Florencja
 Angolo Bronzino, Portret Bartolomea i Lukrecji Panciatichi
olej na drewnie, 104x85 cm; 102x85 cm, Galleria degli Uffizi, Florencja
Obraz był prawdopodobnie darem
Kosmy Medyceusza dla króla Francji
Franciszka I. Jest pomyślany jako
zagadka do odszyfrowania. Jest to
obraz alegoryczny, pełen ukrytych
treści .

Angelo Bronzino,
Zwycięstwo Czasu nad Miłością,
1540-45, olej na drewnie, 147 x
117 cm, National Gallery, Londyn
EL GRECO
 EL GRECO, właśc. DOMENIKOS THEOTOKOPOULOS (1541-1614)

El Greco, urodził się na Krecie. Już jako młodzieniec wiedział, że rozwinie się tylko, jeśli
pojedzie do Wenecji, z którą jego rodzinna wyspa była wówczas związana politycznie. Na
Krecie zresztą jedyną akceptowana formą sztuki były ikony, których pisaniem również się
zajmował, ale ich sztywny kanon nazbyt ograniczał jego twórczy temperament i
wyobraźnie.
W 1569 r. lub 1570 El Greco przybył do Rzymu. W drodze do Wiecznego Miasta zatrzymała
się w kilku miejscowościach, m. in. w Weronie, Mantui, Florencji, Peruggi, Reggio. W Rzymie
El Greco przebywał na dworze księcia Farnese i uczestniczył w dekorowaniu jego willi w
Caprarola (Palazzo Farnese). Pobyt w Rzymie umożliwił mu poznanie wielu znaczących
mecenasów, m. in. humanisty i bibliotekarza Fulvio Orsiniego. W Rzymie El Greco podejmuje
bardzo modny wtedy temat: Chłopca zapalającego świeczkę, malując kilka wersji tego
tematu. El Greco stał się znanym artystą, ale zraził do siebie środowisko rzymskie, kiedy w
znanym sporze o nagie postacie z fresku Michała Anioła w Kaplicy Sykstyoskiej zaproponował,
że cały fresk należy usunąd i zastąpid go nowym, jego autorstwa. Istotnie, El Greco nie cenił
Michała Anioła i całe życie uważał, że słynny rzeźbiarz był przeciętnym malarzem.

El Greco,
Chłopiec
zapalający
świeczke (El
Soplón),
1570-72
olej na
płotnie,
60,5 x 50,5
cm, Neapol
Pod koniec 1575 r., El Greco pojawił się w
Madrycie. Głównym powodem była chęd
zatrudnienia się do dekorowania
powstającego na zlecenie króla Filipa II
kompleksu klasztorno-pałacowego
Escorialu. Niestety El Greco nie został
doceniony przez króla. Wyjechał więc do
Toledo, gdzie przyjął zlecenie na
wykonanie ołtarza głównego dla
tamtejszego klasztoru Santo Domingo el
Antiguo. El Greco zawsze marzył by zostad
nadwornym malarzem Filipa II. Wykonał
dla niego obraz Adoracja imienia Jezus,
który pokazał królowi po tym, jak zmarł
jego nadworny malarz Juan Fernandez de
Navarrete. Filip po obejrzeniu
innowacyjnego płótna zlecił El Greco
namalowanie obrazu do retabulum
bazyliki w Escorialu, pt. Męczeństwo św.
Maurycego. Niestety dzieło nie spodobało
się monarsze. El Greco pozostał więc do
końca swego życia w Toledo i z tym El Greco, Męczeostwo św. Maurycego, 1580-82,
miastem związał swoją twórczośd. olej na płótnie, 448 x 301 cm, Kaplica św.
Wawrzyoca, El Escorial
2 lipca 1577 r. El Greco otrzymuje 400 reali
zadatku na wykonanie Espolio (Expolio), czyli
temat Chrystusa z szat obnażonego. Obraz
wielkich rozmiarów, zamówiony dla świątyni,
która była przedmiotem dumy miasta Toledo,
znakomitego dzieła architektonicznego w stylu
hiszpaoskiego gotyku. Rzadki w malarstwie
renesansowym motyw stał się przedmiotem
obrazu. Motyw przedstawia scenę znieważenia
Chrystusa. Krzyż tutaj jest niewidoczny..
Atrybutem męki jest sznur. Jezus niczym złodziej
ciągnięty jest przez jednego z oprawców. Jego
spojrzenie wyraża wiarę i cierpienie; zwraca się
ku innemu, wyższemu, boskiemu światu. Malarz
stworzył wertykalną kompozycję, która nosi
cechy malarstwa bizantyjskiego i weneckiego
(czerwieo skontrastowana z żółcią, centralna
postad Chrystusa przypomina mandorlę)

El Greco, Obnażenie z szat (El Espolio), 1577-79

olej na płótnie, 285 x 173 cm Zakrystia Katedry
NMP w Toledo
W twórczości malarskiej El Greco
uderza znikoma liczba wizerunków
kobiecych; ten rodzaj portretu został
ograniczony do wąskiego kręgu
rodzinny malarza. Pierwsze miejsce
należy tu przyznad portretowi damy
w futrze. Wielu biografów El Greco
dopatrzyło się bowiem w tym
portrecie rysów wielkiej miłości
malarza Jeronimy de las Cuevas.
Malarz związał się z nią w Toledo.

El Greco, Portret damy w futrzanej

etoli, olej na płótnie, 1577-80, 62 ×
50 cm, Muzeum i Galeria Sztuki
Kelvingrove w Glasgow
El Greco w 1586 r. namalował dla
kościoła Santo Tome w Toledo
obraz Pogrzeb hrabiego Orgaza.

Według tradycji w czasie

pogrzebu Gonzalo Ruiza, hrabiego
Orgaza, dobroczyocy kościoła św.
Tomasza, miał miejsce cud: święci
Stefan i Augustyn zstąpili z nieba,
aby go włożyd do grobu. Cud ten
został przedstawiony w dolnej
części obrazu. Natomiast w części
środkowej dusza hrabiego Orgaza,
przedstawiona jako mała,
przezroczysta istota, wstępująca
do nieba, ukazanego w szczycie
malowidła.

El Greco, Pogrzeb hrabiego

Orgaza, 1586, 488x360 cm, olej
na płótnie, San Tome w Toledo
Kompozycja obrazu
Słynny Widok Toledo
przedstawia historyczne miasto
hiszpaoskie spowite dwoma
żywiołami: ziemi z bujną
zielenią i burzliwej atmosfery,
wysuniętych na plan pierwszy.
Na tym tle, przedstawiającym
kontrast ciepłej zieleni i
ponurych chmur, rozdzieranych
przez błyskawice, rysują się dali,
migocące, kamienne mury
miasta, w stoickim uporze
wyczekującego zakooczenia
burzy.

El Greco, Widok Toledo, 1597-

99, olej na płótnie,
Metropolitan Museum of Art,
Nowy Jork
Jest to temat raczej rzadko spotykany w ikonografii w
czasach, gdy działał artysta. Malarz skomponował obraz
w ulubionym wydłużonym formacie, przy czym
pobrzmiewają w nim jakieś dalekie pogłosy sacra
conversatzione: pośrodku obrazu widnieje postad
siedzącej Madonny, a u jej stóp na pierwszym planie,
znajdują się adorujący ją święci. Lecz znikła klasyczna
sceneria tego typu kompozycji. U El Greca w
nieokreślonym wnętrzu dzieje się coś niesamowitego,
rozgrywa się misterium, jakiego nie znały zeświecczone
kompozycje włoskie. Święci na pierwszym planie
zachowują się jak porażeni, szczególnie jeden, z prawej
strony, odchylony do tyłu, traci równowagę; jego szaty
rozdyma wiatr. Święty z lewej strony o równie długiej
sylwetce rozkłada ręce modlitewnym gestem.

El Greco, Zesłanie Ducha Św. (Pentecostes), 1606-10,

275x127 cm., olej na płótnie, Prado w Madrycie.
INNE OBRAZY EL GRECO

El Greco, Św. Weronika, ok.

1580, olej na płótnie, 84 × 91
cm, Museo de Santa Cruz
El Greco, Ekstaza św.
Franciszka, ok. 1580, c. 1580
olej na płótnie, 102 x 75 cm
Muzeum Diecezjalne w Siedlcach
 El Greco, Trójca
Święta, 1577, olej na
płótnie, 300 x 179
cm, Prado w
Madrycie

El Greco, Wniebowzięcie Marii, 1577, olej na

płótnie, 401 x 229 cm, Art Institute, Chicago
El Greco, Wypędzenie przekupniów ze świątyni, 1600,
olej na płótnie, 106 x 130 cm
National Gallery, Londyn
Jest to portret kardynała Don Fernando Niño
de Guevera, wielkiego inkwizytora i biskupa
Sewilli.

El Greco,
Portret kardynała, ok. 1600
olej na płótnie, 171 x 108 cm
Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
 El Greco, Portret mężczyzny, 1600-05
olej na płótnie, 64 x 51 cm, Prado w Madrycie

El Greco, Chrystus niosący krzyż, 1580s

olej na płótnie, 105 x 79 cm, Metropolitan
Museum of Art, Nowy Jork
 El Greco, Laokoon, 1610
olej na płótnie, 142 x 193 cm
National Gallery of Art, Waszyngton
STUDIA ŚWIĘTYCH
GIUSEPPE ARCIMBOLDO (1527-1593)
Znany jest ze swoich ekscentrycznych obrazów
owoców, warzyw i zwierząt przybierających
ludzkie kształty. Projektował również gobeliny.
Cieszył się uznaniem jako portrecista na
dworze Rudolfa II w Pradze. Jego obrazy są
wykoncypowanymi rebusami przeznaczonymi
do odszyfrowywania przez wyrafinowanych
intelektualistów o erudytów. Spełniaja
manierystyczną zasadę capriccio – dzieła
niezwykłego, dziwacznego (bizzaro),
pomysłowego, zaskakującego odbiorcę i
prowadzącego z nim umysłową i optyczną grę.
Jego malarską specjalnością były ludzkie
postacie, a zwłaszcza głowy kompozytowe
ułożone z elementów innych niż ludzkie.
Surrealiści przyczynili się do ponownego
zainteresowania portretami artysty, które przez
ludzi współczesnych artystów uważane były za
przykład złego smaku.
Giuseppe Arcimboldo , Lato, 1563, Giuseppe Arcimboldo , Jesień, 1573
olej na desce, 67 x 51 cm olej na płótnie, 76 x 64 cm
Kunsthistorisches Museum, Wiedeo Musée du Louvre, Paris
Giuseppe Arcimboldo, Warzywa w misie lub Ogrodnik , 1587-90, olej na
drewnie, 36 x 24 cm, Muzeum Miejskie w Cremonie
 Giuseppe Arcimboldo,
Bibliotekarz, ok. 1566, olej na
płótnie, 97 x 71 cm, Sztokholm
 FRANCJA

I szkoła Fontainebleau – nazwa, jaką określa się grupę

XVI-wiecznych artystów, biorących
udział w dekorowaniu pałacu
w Fontainebleau, reprezentują oni
nurt sztuki manierystycznej;

 powstała za panowania Franciszka I

 połączenie wpływów włoskiego renesansu i manieryzmu z tradycją
gotycyzującą i elementami niderlandzkimi
 Tematyka głównie mitologiczna, liczne postaci alegoryczne, wyraźny
erotyzm i duża elegancja, wytworność, niezwykle dworski charakter
Rosso Fiorentino, dekoracje Galerii Franciszka I na zamku w Fontainebleau
1534-39
Najsłynniejszym dziełem szkoły z
Fontainebleau jest Diana na łowach.
Wyidealizowana postad młodej kobiety, tak
odmienna od tego, co przedstawiało
włoskie quattrocento (np. Botticelli), może
byd uważana za pierwowzór nowożytnej
francuskiej elegancji i wytrwałości. Malarz
figurze kobiecej nadał cechy
nieprawdopodobnej lekkości i zwinności z
odrobiną zmysłowości. U boku bogini
dynamicznymi susami pędzi pies, który wraz
z nią szybko zmierza przed siebie w pogoni
za ofiarą.

szkoła Fontainebleau, Diana na łowach,

ok. 1550, olej na płótnie, 191x132 cm,
Luwr w Paryżu
szkoła Fontainebleau, Gabriela d'Estrées i jej siostra księżna de Villars w kąpieli, ok. 1590,
olej na drewnie, Luwr
Franciszek I był szczodrym
mecenasem sztuki. Jego bardziej
lub mniej bezpośredniemu
wpływowi Francja zawdzięcza
powstanie wielu dzieł
renesansowych i manierystycznych.
W portrecie namalowanym w
latach 1525-30 przez Jeana Cloueta
władca został ukazany w
uroczystym stroju. Dekoracyjnośd,
zbytek i niezmierna dbałośd o detal
to cechy najbardziej zwracające
uwagę w tym dziele, o chłodnym i
oficjalnym stylu.

Jean Clouet, Franciszek I,

1525-30, olej na desce, 96x73,
Luwr w Paryżu
Jest to przepiękny portret córki cesarza
Maksymiliana II i Marii Hiszpaoskiej, która
to poślubiła Karola IX Walezjusza w 1570
roku zostając wtedy królową Francji.

François Clouet, Elżbieta

Austriaczka, ok.. 1571
olej na płótnie, 36 x 26 cm
Luwr w Paryżu
PRZYKŁADY MANIERYSTYCZNEJ RZEŹBY EUROPEJSKIEJ
 BENVENUTTO CELLINI (1500-1571)
Cellini był zdolnym malarzem i rzeźbiarzem
manierystycznym, który pochodził z Florencji. Był
również człowiekiem gwałtownego charakteru
(popełnił kilka morderstw, które darowano mu
dzięki protekcji możnych mecenasów). Ten
charakter przyczynił się również do jego
wielokrotnych podróży (niektórych
przymusowych). Opis swojego życia zawarł w
napisanej przez siebie autobiografii pt.
Benvenutta Celliniego żywot własny spisany przez
niego samego. W książce tej Cellini pisze o sobie
w samych superlatywach: jako o najlepszym i
najwspanialszym artyście, jakiego kiedykolwiek
wydała Florencja. Cellini w 1538 r. wyjechał do
Paryża i tam tworzył dla Franciszka I. Dla niego
wykonał jedno z najwspanialszych dzieł sztuki
jubilerskiej, słynną Salierę (solniczkę). Wykonał
również rzeźbę Perseusz z głową Meduzy, która
stanęła w arkadach słynnej Loggia dei Lanzi, Benvenuto Cellini, Perseusz z głową
niedaleko Palazzo Vecchio. Meduzy, 1545-54, brąz, wys. 320 cm
Loggia dei Lanzi, Florencja
Benvenuto Cellini, Saliera Franciszka I, 1540-44, złoto, 26 x 33,5 cm,
Kunsthistorisches Museum, Wiedeo
 GIOVANNI DA BOLOGNA (1529-1608)
Giambologna to typowy rzeźbiarz manierystyczny. Pochodził z
Flandrii ale bardzo szybko przeniósł się do Włoch, do Florencji.
Tam znalazł mecenat u Medyceuszów. Charakterystyczną
cechą tego rzeźbiarza jest wykorzystywanie figury serpentinaty
w swoich rzeźbach.

Przedstawiona obok rzeźba jest czwartą z rzędy realizacją tego

tematu przez artystę. Jest to jego najsławniejsze dzieło
wykonane z brązu. Posąg Merkurego miał byd częścią fontanny
przy Villa Medici w Rzymie. Merkury balansuje na wietrze na
fragmencie brązowej kolumny. Rozpoznajemy Merkurego
(Hermesa) bo kaduceuszu, który trzyma w dłoni oraz po
charakterystycznej czapce petasos (najczęściej spotykamy ją z
maleokimi skrzydłami). Kaduceusz był symbolem pokoju
(równowagi) i handlu.

Giovanni da Bologna, Merkury, 1580, brąz, wys.

180 cm, Museo Nazionale del Bargello, Florencja
Ta grupa rzeźbiarska jest drugą bardzo znaną
rzeźbą artysty. Ma ponad 410 cm wysokości i
przedstawia legendarny temat z historii Rzymu,
tj. Porwanie Sabinek. Giambologna otrzymał
zlecenie na figurę będąc nadwornym rzeźbiarzem
rodziny Medyceuszy. Artysta zbudował rzeźbę w
oparciu o podstawową figurę często
wykorzystywaną przez rzeźbiarzy i malarzy
manierystycznych. Figura serpentinata tworzy
cudowną skręconą kompozycję i nadaje rzeźbie
pełnego dynamizmu. Nic więc dziwnego, że
Gianbologna stanie się jednym z ulubionych
rzeźbiarzy artystów barokowych, m. in. Lorenzo
Berniniego.

figura serpentinata – zasada kompozycyjna

ujmująca kulminacyjny moment ruchu
i akcji, charakteryzująca się takim ułożeniem
ciał postaci, że tworzą one rodzaj spirali często
o wręcz nienaturalnie skręconej formie;
stosowana głównie w rzeźbie manierystycznej
Giovanni da Bologna, Porwanie Sabinek, 1581–
1582, marmur, Loggia del Lanzi, Florencja
 Giovanni da Bologna, Herkules
zabijający centaura Nessosa, 1600,
marmur, wys.269 cm, Loggia dei
Lanzi, Florencja
CORNELIS FLORIS DE VRIENDT (1514-75)
Cornelis Floris był rzeźbiarzem i architektem
pochodzenia flamandzkiego. Jego szkicownik z
ornamentami i motywami architektonicznymi bardzo
mocno oddziaływał na sztukę w całej Europie i
przyczynił się do rozpropagowania ornamentów
okuciowych i tzw. rollwerku (ornament kartuszowo-
zwijany). Sam artysta znany jest również jako architekt
Ratuszu w Antwerpii.

zwijany ornament, rollwerk, ornament kartuszowy,

zawijany, ornament manieryst. operujący formami
taśmy, jakby wycinanej z blachy, komponowany
przestrzennie, o zakooczeniach zwijających się
łagodnie lub spiralnie.

okuciowy ornament, ornament manierystyczny,

składający się z motywów naśladujących płaskie
żelazne okucia, wycięte w kształcie listew i ażurowych
plakiet, wśród których występują m.in. kaboszony,
małe rauty i elementy imitujące główki gwoździ, nitów
itp., elementy fantastyczne, groteskowe, roślinne.
 rollwerk

ornament chrząskowo-małżowinowy

Ornament okuciowy z kaboszonem w centrum

Corneli Floris, Ratusz w Antwerpii, XVI w.
 Literatura:

 Sztuka Świata, t. 6, Arkady, Warszawa 1991, s. 155-241.

 John Shearman, Manieryzm, PWN, Warszawa 1970.
 Diane Bodart, Renesans i manieryzm, PWN, Warszawa 2007.