Adam Kosek

Renesans ottoński

Renesans ottoński trwał od końca wieku X do połowy wieku XI. Jest to czas
odrodzenia kulturowego i intelektualnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Swoją nazwę
wywodzi od trzech panujących po sobie cesarzy Ottona I, Ottona II i Ottona III. Artyści i
pisarze z tego okresu czerpali inspiracje z dorobku starożytnego Rzymu, Cesarstwa
bizantyjskiego, oraz osiągnięć państwa Karolingów. Centrum tego odrodzenia stanowiło
chrześcijaństwo, które zaczęto wplatać do każdego aspektu kulturalnego. Renesans ottoński
wzmacniał tworzenie się poczucia tożsamości kulturowej i jedności w obrębie Cesarstwa.
Poprzez mecenat nad sztuką, promocję nauki i kładzenie szczególnego nacisku na wartości
chrześcijańskie, władcy ottońscy starali się wzmocnić więzi spajające ich wielokulturowe i
rozległe państwo. Tym samym dążyli do uniwersalizmu wewnątrz imperium. Otton III był
pomysłodawcą odnowienia idei Cesarstwa Rzymskiego. Niestety nie było mu dane
zrealizowanie swojego pomysłu, gdyż w 1002 r. zmarł.

Władcy ottońscy starali się umocnić swoją władzę, za pomocą porównywania się do
Imperium Rzymskiego jak również odwołując się do chrześcijaństwa, które nadawało władcy
status bożego pomazańca, na którego nie wolno podnieść ręki, tym samym podkreślało jego
wyższość. Dodatkowo pozycję władców wzmacniało podkreślane szczególnie przez Ottona I
wywodzenie się z dynastii karolińskiej. W ten sposób władca starał się przedstawić siebie
jako prawowitego dziedzica i spadkobiercę Karola Wielkiego, tym samym uzasadniając swoją
władzę nad Świętym Cesarstwem Rzymskim. Na umocnienie pozycji miał również
ceremoniał dworski. Na szczególną uwagę zasługuje sam fakt ceremonii koronacji cesarskiej,
gdzie władca który otrzymywał koronę od papieża podbudowywał swoją pozycję. Aby
jeszcze bardziej ugruntować pozycję, władcy starali się być dobrymi chrześcijanami. W tym
celu przedstawiali siebie jako pobożnych chrześcijan, ponadto roztaczali swoją opiekę nad
kościołem. Kolejnym czynnikiem były sukcesy militarne, które wykorzystywano w celach
propagandowych, aby przedstawić cesarzy jako obrońców imperium.

W tym okresie roztaczany był patronat nad klasztorami i instytucjami, które

zajmowały się edukacją. Miało to na celu wspieranie rozwoju intelektualnego społeczeństwa,
a także zachowanie wiedzy klasycznej.
Najwybitniejszą postacią tego okresu jest niewątpliwie Otton I. Władca ten był mecenasem
wielu klasztorów, między innymi:

-Klasztor St. Gallen, powstałe na początku wieku VIII , które mieści się na terenie dzisiejszej
Szwajcarii. Opactwo to było jednym z najważniejszych ośrodków monastycznych Cesarstwa.
Cesarz zapewnił wsparcie klasztorowi benedyktynów. W obiekcie tym mieściło się
skryptorium i biblioteki, co czyniło go niezwykle cennym ośrodkiem nauki i kultury w
okresie wczesnego średniowiecza. Do dnia dzisiejszego zachowało się 400 ksiąg, sprzed roku
1000.

-Opactwo Corvey, powstałe na początku IX w., mieści się w granicach dzisiejszej Federacji
Niemieckiej. Był jednym z najważniejszych sanktuariów za czasów Karolingów. Klasztor był
kolejnym, który znalazł się pod patronatem cesarza. Otton I nadał mnichom różne przywileje i
prawa, w tym zwolnienia z niektórych podatków i wielu obowiązków, co pomogło podnieść
jego prestiż i zapewniło olbrzymie wpływy. Osobą, która jest związana z tym miejscem jest
Widukind z Korbei, który jest autorem kroniki pt. „Dzieje Sasów”, w której jest najstarsza
wzmianka o księciu Mieszku I.

-Opactwo Gandersheim, położony na terenie dzisiejszych południowych Niemiec, stanowiło

niezwykle ważny ośrodek nauki i twórczości artystycznej w okresie ottońskim. Za sprawą
przeoryszy, krewnej Ottona I, przy wsparciu cesarza, klasztor odegrał kluczową rolę w
promowaniu literatury i sztuki.

-Opactwo w Kwedlinburgu, założone przez Matyldę z Ringelheim, było ściśle związane z

dynastią ottońską. Otton I zapewnił finansowanie opactwu, gdzie mieściły się grobowce kilku
członków ottońskiej rodziny królewskiej, w tym rodziców Ottona, Henryka I Patsznika i
Matyldy z Ringelheim. Klasztor ten został wyłączony spod władzy biskupów z Halberstadt.
Tym samym uzyskał silną autonomię.

-Opactwo Altenmünster w Lorsch, założone jeszcze w czasach królestwa frankijskiego

zachowało pewne znaczenie jako instytucja religijna. Otton I zapewnił opactwu ograniczone
wsparcie, mimo, że okres jego świetności minął w X wieku. Powstał tu Ewangeliarz z Lorsch
jeden z najcenniejszych zabytków z tego okresu jeżeli chodzi o piśmiennictwo.

Nie sposób nie wspomnieć o wybitnej postaci jaką jest przeorysza Gerberga. Była ona opatką
klasztoru w Gandersheim. Przewodniczyła ona opactwu Gandersheim, które było znanym
centrum nauki i twórczości artystycznej. Pod jej rządami opactwo rozkwitło jako centrum
aktywności intelektualnej, przyciągając uczonych, pisarzy i artystów. Przeorysza Gerberga
była mecenaską literatury i sztuki.

Architekturę ottońską charakteryzują kościoły w stylu bazyliki, wyposażone w

misterne rzeźby i drzwi z brązu. Przykładami są kościół opactwo św. Michała w Hildesheim i
kościół św. Cyriaka w Gernrode. Nie wolno również zapominać o budowlach, które
nawiązywały do kaplicy pałacowej w Akwizgranie. Jest to Kościół kanoniczek w Essen, jak
również kościół w Ottmarsheim.

W malarstwie iluminacja rękopisów weszła na nowy poziom w okresie ottońskim

dzięki żywym kolorom, skomplikowanym wzorom i motywom, które inspiracje czerpały z
Bizancjum. Na szczególną uwagę zasługują iluminowany ewangeliarz Ottona III, Złoty
Kodeks, ewangeliarz, który powstał w opactwie benedyktynów w Echternach, Psałterz
Egberta gdzie znajdziemy trzydzieści cztery iluminacje, wykonane przez Ruodprechta,
mnicha Niemieckiego oraz Registrum Gregorii, jest to rękopis, który jest zbiorem listów
papieża Grzegorza Wielkiego. Znajduje się tu wiele całostronicowych miniatur. Na jednej z
nich został ukazany papież.

Jeżeli chodzi o piśmiennictwo, to powstały kroniki historyczne i dzieła literackie.

Kronika biskupa Thietmara z Merseburga, spisana w latach 1012-1018, która dostarcza
niezwykle cennych informacji na temat współczesnych wydarzeń. Ten artefakt, bo inaczej nie
można go nazwać dostarcza informacji na temat wielu państw, w szczególności Niemiec ale
również Polski i Czech. Kronika ta obejmuje końcówkę wieku IX oraz część wieku X. Jest
niezwykle cenna dlatego, że biskup w znacznej jej części korzysta z przekazów ustnych, jak
również z tego, że sam żył w tym okresie. Znajdziemy tam między innymi relację ze zjazdu
gnieźnieńskiego. Natomiast Ewangelia Ottona III łączy w pięknie iluminowanym rękopisie
tematy artystyczne i religijne. Ten liczący blisko 300 stron manuskrypt jest bogato
ilustrowany. Znajdują się tu sceny z nowego testamentu, portrety ewangelistów, jak również
wizerunek cesarza.

Renesans ottoński położył podwaliny pod średniowieczną sztukę i kulturę, wpływając

na późniejsze ruchy artystyczne, takie jak okres romański i gotycki. Pojawiło się tu na nowo
pojęcie symetrii, proporcji. Dzięki patronatowi i działalności naukowej władcy przyczynili się
do zachowania i rozpowszechniania klasycznej nauki i tradycji. Dzięki temu artyści mogli
tworzyć wysokiej jakości dzieła. Artyści tego okresu czerpali z osiągnięć i dokonań swoich
poprzedników, cały czas udoskonalając istniejące formy i eksperymentując już z istniejącymi.
Dzięki temu okres średniowiecza jest tak bogaty i różnorodny jeśli chodzi o kulturę i sztukę.

Renesans ottoński to kluczowy okres w kulturze średniowiecznej Europy. Jest

naznaczony odrodzeniem się klasycznych inspiracji, które przeplatają się z zasadami
chrześcijańskimi. Hojnie wspierając przedsięwzięcia artystyczne, monarchowie wywarli
głęboki i trwały ślad na europejskim dziedzictwie kulturowym, tworząc środowisko, w
którym kwitła kreatywność i ekspresja artystyczna, która pozostawiła ślad w historii kultury
europy. W tym czasie doszło do połączenia trzech wpływów zarówno klasycznych,
bizantyjskich, jak i karolińskich. W okresie tym głównym tematem twórczości była wiara
chrześcijańska i pobożność. Dzięki temu, że wiara była wykorzystywana w celach
propagandowych, z tego okresu pochodzi wiele niezwykle cennych zabytków architektury
(głownie sakralnych), sztuki i piśmiennictwa, które zachowały się do naszych czasów i mogą
cieszyć oczy zwiedzających i budzić podziw nad twórcami tych dzieł. Na dodatek wiedza
współczesnych przetrwała do dziś, właśnie dzięki niezwykle misternej i kunsztownej pracy.
 Bibliografia:

1.Weinfurter S., Niemcy w średniowieczu 500 – 1500, Monachium 2008

2. KochW., Style w architekturze, Warszawa 1996

3. Skubiszewski P., Malarstwo europejskie w średniowieczu, t. 1: Malarstwo

karolińskie i ottońskie, Warszawa 197