You are on page 1of 24

‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫رسالة‬

‫جمع األحكام‬
‫في بعض ما ي تعلق بالصيام‬

‫أوله ه‬
‫الفقريهاىلهعفوهرب ه ه‬
‫الفقريهخايلهس يوطيهحاجهعبدهالرزاقهالفطانه ه‬
‫مديرهمعهدهدارهالعلومهكروڠيفينڠهجاله‬

‫]‪[1‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫هالر ِح ْ ِْيه ه﴾ ه‬ ‫﴿هب ِْس ِمهاللَّـ ِه َّ‬


‫هالر ْ َْح ٰـ ِن َّ‬
‫هسـ ِ ُي ِدََّ ه ُم َح َّمد َهوهَ َيهأ ح ِ ِل َهو َ ْ ِب ِهه‬
‫السـ َ ُمههَ َي َ‬
‫الَلـ َ َ َُهو َّ‬ ‫هَلِل َّ ِ‬
‫هاَّل ْي َهلهيَنَا ُمه َو َلهي َْسـه َ‬
‫ُوهو َّ‬ ‫ه َالْ َح ْمدُ ِ َّ ِ‬
‫َأ ْ َْج ِع ْ َْي‪ .‬ه‬
‫هوبعدهمكهاينهس بواههرساةلهيڠهأمتهكچيلهيڠهتركندوڠهدداملڽهبربافهحكومهيڠهبرسڠكوته‬
‫دڠنهفواســـــاهدهدرفدهروكن‪٢‬ڽهدهفراكراهيڠهممبطلكنهدهفديةهفواســـــاهدهكفارَهدهســـ ـ نة‪٢‬ڽهدهدانه‬
‫س باڬڽيهدهمكهمودا‪٢‬هنهممربيهمنفعةهأولههللاهتعاىلهاكنهاينهرساةلهفدهدنياهدانهأخرَهدهاكرنهأايله‬
‫توهنهيڠهأمتهكواساهأتسهدمكْيهايت‪ .‬ه‬
‫(هتعريفهفواسهاه ه) ه‬
‫هفواسـاهفدهلةةهأرتڽيه همناهنهديريهدريهسـوات‪.‬هسـفرتهفرمانههللاهتعاىله ه﴿ها ِ ُنهن ََذ ْر ُته‬
‫ِ‬
‫ِل َّلر ْ َْح َِٰن َهص ْو ًماه﴾ه[همرمي‪٢٦/‬ه]ههبواسهاكوهبرنذرهمناهنهديريهدريهبراكت‪٢‬هاكرنهتوهنهيڠهرحامنه‪ .‬ه‬
‫هدانهفدهاصــــط هأدالهســ ـواتهعبادَهيڠهبرب موقهمناهنهديريهدريهفراكرا‪٢‬هيڠهممبطلڽه‬
‫دڠنهبربافهرشطڽهيڠهترت مو‪ .‬ه‬
‫هدليلهفواساه ه‬
‫هاَّل َينه ِم ْنهََ ْْ ِل ُ ُْكهلَ َعل َّ ُ ُْكه‬
‫اهاَّل َينهأ َمنُواه ُك ِت َبههَلَ ْي ُ ُْكهال ُ َِلـ َيا ُم َ َهَه ُك ِت َبههَ َي َّ ِ‬
‫هفرمانهتعاىله ه﴿ه َايه َأُّيه َ َّ ِ‬
‫ونه﴾ه[هالبقرَ‪١٨٣/‬ه]‪ .‬ه‬ ‫تَتَّ ُق َه‬
‫وايههأورڠيڠهبراميانهدفرضــوهأتسهاكموهبهرفواســاهســفرتهمانهدفرضــوهأتسهأومةهس ـ بلومه‬
‫اكموهمودا‪٢‬هنهاكموهبرتقوى‪ .‬ه‬

‫]‪[2‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫سـ بداهن هﷺه ه(هبُ ِ َِنهال ْسـ َ ُمههَ َيه َ َْخسهه َهشـهَا َد َِه َأ ْن َهلها َلَها َّل َّ ُ‬
‫هاَلِل َهو َأ َّنه ُم َح َّمدً َاهر ُسـو ُ ه‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫انه)ه[ه يحهالبخاري‪٨/‬ه]هدبناءهاسـ مه‬ ‫دهو َصـ ْو ِم َهر َم ـََ َه‬ ‫هالز َاكِهَه َ‬
‫دهواحل ُِهَجه َ‬ ‫دهواََا ِمهال ََّلـ َ ِهَه َ‬
‫دهوايتَا ِء َّ‬ ‫َّ ِه‬
‫اَلِله َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫أتسهلْيه همڠوچفهدواهلكمةهشهادَهدهمنونهص َهدهمڠلوارهزاكَهدهجحهدهدانهفواساهرمَان‪.‬‬
‫هحكومهفواساهرمَانه ه‬
‫هفرضوهأتسهتيف‪٢‬هملكفهيڠهكواساهدڠنهاجامع‪ .‬ه‬
‫همـكهجـاديهاكفرهمريـكهيڠهاناكرڽهدهدانهواجـبهدســـــوروههدڠنهتوبـةهدهجـكهأڠ نهده‬
‫واجبهأتسهامامهممبوهنڽ‪.‬‬
‫هلكبهينهفواساه ه‬
‫انهدهاميَاًَّ ه‬ ‫ههدريهأيبههريرَهه‪-‬هريضههللاهعنههه‪-‬هس ـ بداهرســو ههللاهﷺه ه(ه َم َ‬
‫نهص ـا َم َهر َم ََ ـ َه‬
‫وا ْح ِت َسـا ًههدهغُ ِف َرهلهماهتَقَ َّد َمه ِمنه َذنْ ِب ِهه)ه[ه يحهالبخاري‪٣٨/‬هدهمسـ‪٧٦٠//‬ه]ه رڠسـ يافهفواسـاه‬
‫رمَانهداملهحا هكدائنهبراميانهدانهمڠهيتوڠهفهالهدهدأمفونه ڬڽيهدوسا‪٢‬هيڠهتهلهللو‪.‬‬
‫همننتوههاريهفواساه ه‬
‫هتيادههاروسهفواساهرمَانهملينكنهدڠنهبربافهسبب ه‪ -‬ه‬
‫ه(هيڠفراتمه)ه هدڠنهسببهمسفرَّهبولنهشعبانهتي اهفولههاريهدهاينهفدهمسأةلهأفْيلهتياده‬
‫منفقهأنقهبولنهفدهأخريهشعبان‪ .‬ه‬
‫ه(هيڠكدواه)ه هدڠنهسببهملهيتهأنقهبولنهرمَان‪ .‬ه‬
‫ه(هيڠكمي اه)ه هدڠنهســـــببهخربهممواترهفدهملهيتهبولنهدهاكرنهدمكْيهايتهممربيهفا دَه‬
‫هلموهيڠهرضوري‪ .‬ه‬

‫]‪[3‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫ه(هيڠكمفته)ه هدڠنهسـببهاجاادهدهاينهفدهمسـأةلهتت هجاديهشـ ةهبولنهرمَـانهدڠنه‬


‫بولنهيڠهلينهدهدمكْيهايتهفدهحقهأورڠههباروهماسوقهاس م دهأتوهأورڠهدداملهفنجارا‪ .‬ه‬
‫ه(هيڠلكاميه)ه هدڠنهسـببهملهيتهتندا‪٢‬هيڠهمننجوقهأتسهماسـوقهبولنهرمَـانهفدههادَهده‬
‫سكريا‪٢‬هتيادهترسالهفداڽ‪ .‬ه‬
‫هتتايفهتيادهواجبهفواســاهدڠنهســببهايكوتهفركتائنهمنجمهاي تهأورڠيڠهبرف ڠهماســوقه‬
‫رمَانهأتسهبي مڠ‪ .‬ه‬
‫هدانهدمكْيهلڬيهدهأورڠيڠههمميفيهخربهن هفدهماســــوقهأو هرمَــــانهنهاكرنهتيادهدافته‬
‫برف ڠهدڠنهأورڠيڠهتيدور‪ .‬ه‬
‫س‪.‬‬
‫ه(هيڠكمنه)ه هاه نهَايضهدڠنهاثبتهبولنهرمَانهدڠنهسؤرڠه هسك ه‬
‫يضهدڠنهلفظه ه(ه َأ ْشهَدُ هَهأ ُنه َر َايْ ُتهالْ ِه َ َ ه)هأرتڽيه‬‫طهنأيكه هسكسهدهادافنهَا ه‬ ‫هدڠن هرش ه‬
‫هنأيكهسكسهاكوههبواسهاكوهملهيتهبولنهرمَانه‪ .‬ه‬
‫هدانهتيادهمماداهدڠنهاكتڽه ه(هاهيسوقههاريهبولنهرمَانه)‪ .‬ه‬
‫هدانهدرشطههبواهأدالهايهأورڠيڠههاد هشهادَهدهتيادهحصهسهياهدهفرمفوانهدانهاكنق‪٢‬هيڠه‬
‫منجاديهسكسهدهدمكْيهلهليك‪ ٢‬هيڠهفاسقهدهتتايفهواجبهمريكئيتهفواساهس نديريڽهملينكنه‬
‫اكنق‪ .٢‬ه‬
‫هدانهدمكْيهلڬيهواجبهفو هفواسـاهأتسهأورڠيڠهفراايهاكنهخربهأورڠهفاسـقهيڠهملهيته‬
‫بولنهايت‪ .‬ه‬

‫]‪[4‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫هأفْيلهنأيكهسكسهأورڠهملهيتهبولنهدهادافنهَايضهدهمكهتأهدافتهتيادهبراكتهَايضه‬
‫ه(هسسوڠ وههاثبتهلهبولنهرمَانهفدهكوهدڠنهسكسڽيه)هأتوهاكتڽه ه(هاكوهحكومهدڠنهسكسڽيه‬
‫فدهاثبتهبولنهرمَانه)‪.‬ههه ه‬
‫هحكومهبرس هنهمطالع ه‬
‫هتيادهواجبهفواساهأهلهن ريهيڠهبرس هنهمطالعهمريكهدڠنهن ريهيڠهملهيتهأنقهبولن‪ .‬ه‬
‫هاكتهالشـ ي هابنهرره هبرسـ هنهمطالعهيأيتهبرجأوههجأوهنهأنتاراهدواهن ريهدهسـكري‪٢‬ه‬
‫دلهيتهبولنهفدهسواتهن ريهدهمكهتيادهدلهيتهأولهن ريهيڠكدواهفدهغالب‪ .‬ه‬
‫(هروك هن‪٢‬هفواسهاه ه) ه‬
‫ه ڬيهفواساهرمَانهايتهبربافهروكن ه‪ -‬ه‬
‫ه(هروكنهيڠفرات همه)ه هنيةهسـتيفههاريهسـ تهلهماسـوقهوَتهمةربهدهمسفيهماسـوقهوَته‬
‫صبحهدهاي تهواجبهفدهفواساهفرضو‪ .‬ه‬
‫همسأداهفرضوهرمَانهدهنذرهدهكفارَهدهدانهمسأداهتونهأتوهََاء‪ .‬ه‬
‫هالَليا َمهََْهْلَهالَهف ْهج ِردهفَ َ هه ِص َيا َم َُه‬
‫هله)ه[هسننهال سايئه‬ ‫هسـ بداهرسو ههللاهﷺه ه(ه َم ْهنهلَ ْهمهيَُهب ِيُ ِت ُ ِ‬
‫]همريكهيڠهتيادهنيةهفواساڽهفدهوَتهماملهدهس بلومهجفرهدهمكهتيادهفواساه ڬڽي‪ .‬ه‬
‫همكهســـ ـ لهفراكراهيڠهممبطلهفواســـــاهايتهدهتيادهممبطلهني هفدهماملهدهدانهتيادهواجبه‬
‫جتديدهني ‪ .‬ه‬

‫]‪[5‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫رشط‪٢‬هنيةه ه ه‬
‫دكاويهدريهروكنهنيةهاينهده ڬڽيهبربافهرشط ه‪ -‬ه‬
‫ه‪١‬ه–هجاتوههفدهوَتهماملهدڠنهيقْي‪ .‬ه‬
‫ههمكهتيادهممادايئهنيةهبررساتهدڠنهجفر‪ .‬ه‬
‫هأتوهشكهفدهني هأداكههنيةهايتهدهولوهدرفدهجفرهأتوهمكديڽن‪ .‬ه‬
‫هتتايفهتيادهواجبهبرنيةهفدهوَتهماملهفدهفواسـاهسـ نةهدهمكهممادايئهبرنيةهفدهسـ يڠههاريهده‬
‫س ماهمانهبلومهماسوقهوَتهظهر‪.‬‬
‫ه‪٢‬ه–هتعيْيهنيةهفدهفواساهفرضو‪ .‬ه‬
‫هسـفرتهاكتڽه ه(هسـهاجهاكوهفواسـاهاهيسـوقههاريهدريهبولنهرمَـانه)هأتوه(هدريهنذره)ه‬
‫أتوه(هدريهكفارَه)‪ .‬ه‬
‫هدمكْيهلهفدهفواسـاهسـ نةهدهسـفرتهاكتڽه ه(هسـهاجهاكوهفواسـاهايسـوقههاريهَخيسهسـ نةه‬
‫اكرنههللاهتعاىله)هأتوه(هاثنْيه)هأتوه(هعرفةه)هأتوه(ههاشـوراءه)هأتوه(هأايمهالبي ه)هأتوه(هفواسـاهأمنه‬
‫هاريهدريهبولنهشوا ه)‪.‬هه ه‬
‫هلفظهنيةه ه‬
‫سـكورا هڠ‪٢‬هاكتڽه ه(هن ََويْ ُته َصـ ْو َمهغَده َع ْن َهر َم ََـ َانه)هسـهاجهاكوهفواسـاهاهيسـوقههاريهدريه‬
‫رمَان‪ .‬ه‬
‫دانهيڠهأمكلڽه ه(هن ََويْ ُت َهص ـ ْو َمهغَده َع ْنه َأدَا ِءهفَ ْر ِضه َر َم ََ ـ َانه َهذ ِههاله ُس ـه َن َة ِ ُ ه‬
‫هَلِلهتَ َع َاىله)هســهاجه‬
‫اكوهفواساهاهيسوقههاريهدرفدهمنونيكنهفرضوهرمَانهدهاتهونهاينهدهاكرنههللاهتعاىل‪ .‬ه‬

‫]‪[6‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫تتايفهتيادهواجبهمنيتكنهأداءهدهدانهمننتوهاتهونهدانهمس ندارهكفدههللا‪ .‬ه‬


‫دانهدمكْيهلڬيهدهتيـادهواجـبهمنيتكنهفرضهدهاكرنهتيـادهأداهفواســـــاهرمَـــــانهايـته‬
‫ملينكنهفرض‪ .‬ه‬
‫دانهأدافونهمنيتكنه(هغداه)هأرتڽيه هاهيسوقههاريهدهمكهاي تهواجب‪.‬ه ه‬
‫(هروكنهيڠكدواه)ه همناهنهدريهس لهفراكراهيڠهممبطلهفواسا‪ .‬ه‬
‫س تڠههدريهفراكراهيڠهممبطلهفواسا ه‪ -‬ه‬
‫(هجامعه)ه هاي تهدڠنهمماسوقهسلكْيهحشفةهذكرهداملهفرجهدهجاكلوهدبرهمأنسهأتوهلينه‬
‫سهساكليفون‪ .‬ه‬
‫دريهمأن ه‬
‫(هاهنزا ه)ه هاي تهمڠلوارهأيرهمِنهيڠهلينهدڠنهسـببهمميفيهدهأتوهدڠنهفيكريهدهأتوهدڠنه‬
‫منيليكهجكهتيادهبرلكوههادَهلكوارهمِنهدڠنهكدواڽهدانهجكهبرلكوههادَهمكهبطلهفواساڽهأوله‬
‫انزا هدڠنهكدواڽهدهأتوهدڠنهمڽنتوههفرمفوانهدڠنهبرلفيكهدهتهتايفهتيادهبطلهفواسـاهسـببهلكواره‬
‫أيرهمذي‪ .‬ه‬
‫(همونتههدڠنهســــڠها هجهفيلهيڽنه)ه همكهتيادهبطلهفواســـــاهدڠنهلوفاهدهأتوهدڬاڬهأيهدهأتوه‬
‫جاهلهاكرنههباروهماسوقهاس مهدهأتوهجأوههدريههلامءهدهأتوهمڠرايسهاكنديهأولهموناڽ‪ .‬ه‬

‫]‪[7‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫(همماسوقههْيهسواتهدداملهلوبڠ‪٢‬هيڠهتربواكه)ه ه‬
‫‪١‬ه‪-‬هدكهندَيكهدڠنه ه(همماســوقه)هاي تهدڠنهســڠهاجهدهســفرتهملمفوهفدهبركومورهدانه‬
‫اسـ ت شـاقهتت هوضـوءهدهأدافونهماكنهمينومهدڠنهلوفاهديريڽهفواسـاهأتوهجاهلهأتوهدفقسـاهدهمكه‬
‫تيادهبطلهجاكلوه ڽقهساكليفون‪ .‬ه‬
‫بهفَلْ ُي ِ َّهته َص ْهو َمههدههفَاهن َّ َماه َأ ْط َع َم ُهه ُ‬
‫هللاه‬ ‫سه َوه َهُوه َهصامئٌهفَأَ َ َه‬
‫كه َو َ ِ‬
‫رش َه‬ ‫اكرنهس بداهن ﷺه ه(ه َم ْهن هن َ ِ َه‬
‫َو َسقَا ُهه)ه[هخباري‪٦٦٦٩/‬هدهمس‪١١٥٥//‬ه]هه رڠس يافهلوفاهتت هفواساهدهمكهماكنهمينومهايه‬
‫دهمكههندقهلهدمسفرَّكنهفواساڽهدهمكههاڽهتهلهمكرنياهماكنهمينومڽهايتهأولههللا‪.‬ه ه‬
‫دمكْيهلهدهتيادهبطلهدهسـفرتهمماسـوَكنه(هبواسـريه)هدهأتوهترماسـوقهدڠنهسـ نديريڽهده‬
‫اكرنهبرساڠنتهحاجةهكفداڽ‪ .‬ه‬
‫دمكْيهلڬيهدهتيـادهبطـلهترمـاســـــوقه(هڽـاموقه)هكفـده طنهمولوتهدهدڠنهرشطهتيـاده‬
‫مڠلوارڽهدڠنهسڠهاجهدهاكرنهدمكْيهايتهداكتكنهسڠهاجهمونتههدهمكهبطلهفواساڽ‪ .‬ه‬
‫دمكْيهلڬيهدهترماسوقه(هدبوه)هجالنهراايهأتوهدبوهتفوڠ‪ .‬ه‬
‫دانهأورڠهبرســـــْيهيڠهأداهأيرهدداملهمولوتڽهدهمكهتورونهأيرهكداملهفروتهأتوهنأيكهكدامله‬
‫أوتقهدهمكهتيادهبطلهفواساڽهدهاكرنهتيادهسڠهاج‪ .‬ه‬
‫دانهترماســـوقهأيرهكداملهروڠ اهأورڠيڠهمنديهواجبهدهمكهتيادهبطلهفواســـاڽهدهدڠنه‬
‫رشطهجكهتيادهدڠنهمڽ‪ ./‬ه‬
‫‪٢‬ه‪-‬هدكهندَيكهدڠنه ه(ههْيه)هاي تهجكهكچيلهســـاكليفونهدهســـفرتهمماســـوقهبيجيه‬
‫َّيسهكداملهروڠ اهدڠنهسڠهاجهفيلهيڽن‪ .‬ه‬

‫]‪[8‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫ملينكنه(همراس ـها هيئهماكن هنه)هدهمكهتيادهبطلهفواســاهدڠڽنهدهاكرنهراســاهماكننهايتهأ ره‬


‫جواهبوكنههْي‪ .‬ه‬
‫دمكْيهلهده(همنچيومهبوڠاه)هدهاكرنهبأووڽهايتهأ رهجواهبوكنههْيهفدهعرف‪ .‬ه‬
‫برسـ هنه(هأسـفهبباك هوه)هدهمكهبطلهفواسـاهدڠنهدايسـفڽهدهجكهمسفيهكفدهروڠ اهده‬
‫اكرنهفدهأسفڽهايتههْي‪ .‬ه‬
‫‪٣‬ه‪-‬هدكهنـدَيكهدڠنه ه(هلوبڠهيڠهتربواكه)هايـته ه طنهمولوتهده طنهتليڠـاهده طنهذكره‬
‫ده طنهفرجهده طنهدبر‪ .‬ه‬
‫س همث ه هده‬
‫مكهتيادهبطلهفواساهدهجكهدچوچوقهكدامل ه( هداڬيڠهفوها ه ه) هدڠنهجارومهب ه‬
‫اكرنهفوهاهايتهأڠ واتهيڠهتيادهبروڠ اه‪ .‬ه‬
‫أدافونهمنيُكه(هفروته)همكهمسفيهفهيسوهكدامله طڽنهدهمكهاي تهبطلهفواساڽ‪ .‬ه‬
‫دانهســـ ـ ـله(هلوبڠهبولو‪٢‬ه)هرومـاهدانهرمْوتهايـتهتيـادهداكتهلوبڠهيڠهتربواكهدهتيـادهبطـله‬
‫فواسـاهدڠڽنهدهدانهجاكلوهمسفيهكداملهروڠ اهسـاكليفونهدهاكرنهماسـوقهسـواتههْيهكفدهروڠ اه‬
‫دڠنهتيادهم لويهلوبڠهيڠهتربواك‪ .‬ه‬

‫]‪[9‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫حكومهأيرهليوره ه‬
‫تيادهبطلهفواســـــاهدڠنهمنلنهأيرهليورهديريهســـ ـ نديريهدهيڠهأداهدداملهمولوتهدهيڠهتياده‬
‫برمچفورهدهيڠهسوچي‪ .‬ه‬
‫تتايفهبطلهفواساهدڠنهمنلنهأيرهليورهأورڠهلين‪ .‬ه‬
‫أتوهمنلنهأيرهليورهرستههْيهيڠهبرمچفور‪.‬ه ه‬
‫أتوهيڠهبرمچفورهدڠنهدارههدهجكهتيادهلكهياتنهورَّهدارههدڠنهســــببهســــودههبربافهاكيله‬
‫لودههساكليفونهدهمكهبطلهفواساڽهسببهأيرهليورهايتهتركناهجنسهدهمكهجاديهلهسفرتههْيهيڠه‬
‫ساتو‪ .‬ه‬
‫أدافونهأورڠيڠهدب ءهس ـ نتياسهبردارههڬوســڽيهدهســكريا‪٢‬همشــقةهمملهياراهدرفداڽهدهمكه‬
‫اي تهدمعافهدهدانهممادايئهدڠنهملودههجواهدهتيادهدبرايتهدڠنهممباسـوهڽهفدهتيف‪٢‬هماسهدهدانه‬
‫دمعافهبكسهدارههيڠهبرمچفورهدڠنهأيرهليورڽ‪ .‬ه‬
‫دانهدمكْيهلڬيهدهمنلنهأيرهلهيورهيڠهسـودههلكوارهدريهظاهريهبيبريهمولوتهدهأتوهسـفرته‬
‫د سـهأيهسـوڬيهدڠنهأيرهليورهأتوهدڠنهأيرهدهمكدينهدماسـوقهكداملهمولوتڽهدانهمنلنهايهدهمكه‬
‫بطلهفواســـاڽهنهاكرنههأيرهليورهايتهســـودههبرچرايهدريهبف هدهمكهجاديهلهمنلنههْيهيڠهلينه‬
‫كداملهمولوتڽ‪ .‬ه‬
‫برسـ هنهمڠلوارهليدههيڠهأداهأتسـڽهأيرهليورهدهمكدينهدماسـوَڽهدانهمنلنهايهدهمكهتياده‬
‫بطلهفواساڽهدهاكرنهتيادهداكتكنهبرچرايهدريهبف ‪ .‬ه‬

‫]‪[10‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫حكوم‪٢‬هشكهفدهفواسهرمَانه ه‬
‫‪١‬ه–هســؤرڠهماكنهرورهأتوهبواكهفواســاهدڠنهاجاادڽهاكنهكدائنهكدواڽهايتهفدهوَته‬
‫ماملهدهمكدينهڽاتهسالهڽهدهبطلهفواساڽهدهتتايفهتيادهمڠافهجكهتيادهڽاتهسوات‪ .‬ه‬
‫‪٢‬ه–هســـؤرڠهماكنهرورهأتوهبربواكهفواســـاهدڠنهتيادهاجاادهدهرستهتيادهڽاتهسـ ـواته‬
‫دريهحالڽهمسأداهسـالهأتوهبتو هدهمكهحصهفواسـاهفدهمسـأةلهماكنهرورهنهاكرنهأصـلڽهماسـ يههمامله‬
‫دهدانهتيادهحصهفدهمسأةلهبربواكهفواساهدهاكرنهأصلڽهماس يههس يڠههاري‪ .‬ه‬
‫‪٣‬ه–هأفْيلهماســـوقهوَتهصـــبحهدهفدهحا هماكننهماسـ ـ يههدداملهمولوتڽهدهمكههندَهله‬
‫دبواڠڽهدهدانهتيادههاروسهايهمنلنهماكننهايت‪ .‬ه‬
‫(هروكنهيڠكمي اه)ه هصامئهأرتڽيه هأورڠهفواساهدهدانه ڬڽيهتي اهرشطه ه‪ -‬ه‬
‫(هيڠفراتمه)ه همس‪/‬هدهمكهتيادهحصهفواساهاكفر‪ .‬ه‬
‫(هيڠكدواه)ه ههاَلهدهمكهتيادهحصهفواسهأورڠهڬي ‪ .‬ه‬
‫أدافونه(همابوقهيڠهسڠهاجه)هأتوه(هفيتهيڠهفنوهههاريه)همكهتيادهحصهفواساڽ‪ .‬ه‬
‫برســـ ـ هنه(هتيدوره)همكهتيادهبطلهفواســـــاڽهدهجكهتيدورهدريهجفرههيڠ اهصـــــبحه‬
‫ساكليفون‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمي اه)ه هســـــوچيهدريهحي هدانهنفاسهدهمكهتيادهحصهلڬيهفو هحرامهفواســـــاه‬
‫كدواڽ‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمفته)ه هجاتوهههفواســاڽهدداملههاري‪٢‬هيڠهمرنمياه ڬيهفواســاهدهاي تههاريهيڠهلينه‬
‫درفدهدواههاريهراايهدهدانهتي اههاريهترشيقهدهمكهحرامهفواساهفدههاريهترس بوت‪ .‬ه‬

‫]‪[11‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫حكومهفواساهفدههاريهشكه ه‬
‫ايـتههـاريهيڠكمي ـاهفولهدريهبولنهشـــــعبـانهدهأفْيـلهتيـادهملهيـتهبولنهفـدهمـاملڽهرساته‬
‫چواااهســدرهانهدهرستهبرخرب‪٢‬هأورڠهرايمهدڠنهملهيتهبولنهرمَــانهدهتتايفهتيادهســؤرڠهفونه‬
‫يڠهمنأيكهسكسهدهأتوهأداهتتايفهتيادهدترمياهاكرنهفاسقهدهأتوهاكنق‪٢‬هأتوهفرمفوان‪ .‬ه‬
‫مكهتيادههاروسهفواســـاهفدههاريهشـــكهملينكنهدڠنهرشطهفواســـاهايتهأداهســـببهده‬
‫سـفرتهفواسـاهََـاءهدهنذرهدهدانهفواسـا‪٢‬هسـ نةهيڠهجاديههادَه ڬڽيهبرفواسـاهسـفرتهفواسـاهاثنْيه‬
‫دانهَخيسهيڠهبربتولنهدڠنههاريهشـــــكهدهمكهحصهلهلڬيهفو هتيادهحرامهدهملينكنهســـــڠهاجه‬
‫منجاتوههفواساهفدههاريهشكهدهمكهتيادهحصهلڬيهفو هحرام‪ .‬ه‬
‫حكومهفواساهفدهنَلفهيڠكدواهشعبانه ه‬
‫حرامهفواسـاهفدهنَلـفهيڠكدواهدرفدهبولنهشـعبانهدهاي تهدريههاريهيڠكمنهبلسههيڠ اه‬
‫أخريهبولنهدهملينكنهفواسـاهََـاءهدهنذرهدهكفارَهدهفواسـاهسـ نةهيڠهسـودههجاديهوردهدهدانهفواسـاه‬
‫يڠهبهرهوبوڠهدڠنهنَلــفهيڠهفراتمهدهســفرتهفواســاهفدههاريهيڠلكْيهبلسهدههاريهيڠهكمنهبلسهده‬
‫دانهســسوســڽهدهمكهأفْيلهبربواكهفدههاريهيڠهكتوجههبلسهدهمكهتيادههاروسهلڬيهايهفواســاه‬
‫فدههاريهيڠالكفنهبلسهنهاكرنهسودهههيلڠهبرهوڠ‪ .‬ه‬

‫]‪[12‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫رشط‪٢‬هواجبهفواساه ه‬
‫فداڽهأمفتهرشطهواجبه ه‪ -‬ه‬
‫(هيڠفراتمه)ه هعقلهدهمكهتيادهواجبهفواساهأتسهمريكهيڠههيلڠهعقلهدڠنهتيادهسڠهاج‪ .‬ه‬
‫(هيڠكدواه)ه هبلوغهدهمكهتيادهواجبهأتسهاكنق‪ .٢‬ه‬
‫(هيڠكمي اه)ه هاهس مهدهمكهتيادهواجبهأتسهاكفرهدهتتايفهواجبهأتسهمرتدهََاءهفواساه‬
‫يڠهتهلهللوهفدهماسهردهڽ‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمفته)ه هكواساهدهمكهتيادهواجبهأتسهأورڠهساكيتهدانهيڠهتواهساڠت‪ .‬ه‬
‫فراكراهيڠههماروسهبربواكهفواساه ه‬
‫(هيڠفراتمه)ه هسـاكيتهدهيڠهرضورَهأتوهيڠهممباوأهبرببههسـاكيتهدڠنهسـببهفواسـاهدهاي ته‬
‫دڠنهخربهأهلهاخلربَهدهمكههاروسهبربواكهفواسـاهجاكلوهجاديهسـاكي هايتهدڠنهسـببهسـڠهاجه‬
‫ماكنهماكننهفدهماملهيڠهممباوأهكفدهساكي هفدهس يڠههاريهساكليفون‪ .‬ه‬
‫تتايفهتيادههاروسهبربواكهفواسـاهسـببهسـاكيتهيڠهسـديكيتهدهسـفرتهفنيڠهكفالهدهسـاكيته‬
‫تليڠاهدهدانهساكيتهڬي يهدهملينكنهجكهبميبڠهبرببههساكيتهدڠنهسببهفواسا‪.‬ه ه‬
‫(هيڠكدواه)هههساڠتهلفرهدانهده هاهدهسكريا‪٢‬هحاصلهمرضَهسببهلفرهأتوهده اهايت‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمي ـاه)ه هبكرجيـاهدهســـــفرتهأورڠهيڠهمڠتهفـاديهدهأتوهبربواتهرومـههدهمسـأداهبركرجيـاه‬
‫أونتوقهديريهس نديريهدهأتوهماكنهأوفههدهأتوهخدمة‪ .‬ه‬
‫ه‬

‫]‪[13‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫مكههاروسڽهدڠنهبربافهرشطه ه‪ -‬ه‬
‫دڠنهسببهفواساهجاديهبميبڠهأتسهكبناسائنهاتنههفرهومائنهدهأتوهبميبڠهكبناسائنهروهمڽ‪ .‬ه‬
‫دانهمشقةهبركرجياهفدهمامل‪ .‬ه‬
‫دانهبرنيةهفواساهفدهماملهدهمكهبربواكهايهفدهكتياكهبرساڠنتهمشقةهجوا‪.‬‬
‫(همســأةله)ه هجكهســؤرڠهســاڠتهبرحاجةهكفده(هَوته)هســاراههيدوفههارينهدهمسأداه‬
‫أونتوقهديريهس نديريهأتوهأونتوقهأورڠهد وههتڠ وڠهجوابڽهدهمكههاروسهبربواكهاكرنهمڠحاصله‬
‫يڠهدمكْيهدهتتايفهأتسهَدرهرضورَهجوا‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمفته)هههمسافرهيڠههاروسهَرصهدهمكههاروسهبربواكهفواساهدهمسأداهفرضهرمَا هنه‬
‫دهأتوهنذرهأتوهكفارَهدهََاءه‪ .‬ه‬
‫دڠنهرشطهدهجاڠنهََلــدهســامت‪٢‬ههندقههماروســكنهبربواكهفواســاهجواهدهدانهموليئه‬
‫سفرڽهايتهس بلومهجفر‪ .‬ه‬
‫مريكهيڠهواجبهََاءهفواساهدانهتيدَڽه ه‬
‫واجبهََاءهأفْيلهمسبوههأورڠيڠهساكيتهدهأتوهمقْيهأورڠيڠهمسافر‪ .‬ه‬
‫دانهواجبهفو هأتسهفرمفوانهيڠهحي هدانهنفاسهدهدانهيڠهســـــڠهاجهبواكهدهأتوهيڠهتياده‬
‫نيةهفدهماملهدهمسأداهسڠهاجهأتوهلوفا‪ .‬ه‬
‫دانهيڠهلوفوتهفواساهدڠنهسببهفيتهدهدانهمرتد‪ .‬ه‬
‫تتايفهتيادهواجبهََـاءهاكفرهأصـأهأفْيلهماسـوقهاهسـ مهدهدانهاكنق‪٢‬هأفْيله لغهجاكلوه‬
‫لغهفدهس يڠههاريهرمَانهساكليفونهدهدانهأورڠهڬي هأفْيلهمسب هوه‪ .‬ه‬

‫]‪[14‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫ههمكهواجبهبرسـ راهََـاءهأتسهأورڠهبربواكهفواسـاهدڠنهتيادههذرهدهدانهسـ نةهبرسـ راه‬


‫ڬيهيڠهلينهدريهمريكئيتهدهرستهس نةهفو هبرتوروت‪٢‬هدهسفايهچفتهلفسههوتڠڽ‪ .‬ه‬
‫حكومهاهمساكه ه‬
‫سـ نةهمناهنهدريهماكنهمينومه ڬيهاكنق‪٢‬ه ل هةڽهفدهسـ يڠههاريهرمَـانهدهدانهأورڠهڬي ه‬
‫يڠهمسبوههڬي ڽهفدهس يڠڽهدهدمكْيهلڬيهفرمفوانهيڠهفوتوسهحي هدانهنفا هسڽهفدهس يڠههاري‪ .‬ه‬
‫دانهيڠهمســافرهيڠههابيسهســفرڽهفدهحا هســودههبربواكهفواســاڽهدهدانهيڠهســاكيتهأفْيله‬
‫مسبوههايهفدهس يڠههاريهترس بوت‪ .‬ه‬
‫تتايفهواجبهأتسهأورڠيڠهممبطلهفواسـاهرمَـانڽهدڠنهسـڠهاجهدهدانهيڠهلوفاهنيةهفدهماملهده‬
‫دانهيڠهسـ يلفهفدهظنهرورڽهمكهڽاتهاكتهسـ يڠههاريهدهدانهيڠهبربواكهفدههاريهشـكهمكدينه‬
‫ڽاتهاكتههاريهرمَان‪ .‬ه‬
‫س نة‪٢‬هدداملهفواساه ه‬
‫السـ ُهح ِورهبَ َرَهك ٌهةه)ه[ه‬ ‫(هيڠفراتمه)ه هسـ نةهماكنهرورهنهسـ بداهن هﷺه ه(ههت َ َّ ه‬
‫سـ َهح هرواهفَها َّنه ِ ْهيفه َّ ه‬
‫ِ‬
‫سننهال سايئ‪٢١٤٧/‬ه]هماكنهرورهلهاكموهاكرنههبواسهدداملهرورهايتهبركة‪ .‬ه‬
‫دانهســ نةهتأخريهماكنهرورهدهدانهحاصــلهفهالهســ ن هدهدڠنهماكنهأتوهمينومهدهمسأداه‬
‫سديكيتهأتوه ڽقهدهجكهساتوهت وقهأيرهساكليفون‪ .‬ه‬
‫(هيڠكدواه)ه همڽ راهبربواكهدهسـ بداهرسـو ههللاهﷺه ه(هلهيَ َزا ُ هالنَّ ُاسه َخب ْري َ َّ‬
‫هماهَعلُواهال ِف ْط َهره‬
‫)ه[هالبخاري‪١٩٥٧/‬ه]هس نتياسهمأنسهدڠنهكبأيقكنهس ماهمانهمريكهمڽ راهبربواكهفواسا‪ .‬ه‬

‫]‪[15‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫دڠنهرشطهدهيقْيهماســوقهوَتهبربواكهدهمكهجكهظنهدڠنهاجاادڽهدهمكهتيادهس ـ نةه‬
‫مڽ راكنهدهتتايفهحرامهجكهشكهايهفدهدمكْيهايت‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمي اه)ه هس نةهبربواكهفواساهدڠنهُهر َطبهدهجكهأداهدهاي تهخرماهمڠ هيڠه سه‪ .‬ه‬
‫أتوهدڠنهبرهاي تهخرماهماسقهيڠهكريڠهدهجكهتيادهرطب‪ .‬ه‬
‫أتوهدڠنهأيرهدهجكهتيادهرطبهدانهبر‪ .‬ه‬
‫ص ُتده َوهَ َ ه‬
‫يه ِر ْز َِ َكه َأفْ َط ْهرتُهه)ه‬ ‫(هيڠكمفته)ه هسـ نةهممباچهدهاءهمكدينهبربواكه ه(ه َالهلهُ َّمه َ َه‬
‫له ُ ْه‬
‫الظ َهمأُه َوابْتَههلَ ِه‬
‫تهال ُع ُهر ُوقه َوثَهبَ َتها َل ْهج ُرها ْهنه َشا َء ُه‬
‫ههللاه)‪ .‬ه‬ ‫دانه(ه َاللهُ َّهمه َذه َه‬
‫َبه َّه‬
‫ِ‬
‫(هيڠلكاميه)ه هصـدَةهماكننهأتوهمينومنهدهجاكلوهسـديكيتهسـاكليفونهدهسـ بداهرسـو ههللاه‬
‫هالَلـــا ِمئهشـــيئًاه)ه[هســـننه‬ ‫هدهغريهأنَّهُهلهين ُق ُمهمنهأج ِر َّ‬ ‫اهاكن َهلُهمث ُلهأج ِر ِه َ‬ ‫نهفط َرهصـــا ً َ‬ ‫ﷺه ه(ه َم َّ‬
‫السمذي‪٨٠٧/‬ه]ه رڠسـ ـ يافهممبواكهفواســـاه ڬيهأورڠهفواســـاهدهمكهدافته ڬڽيهفهالهســـفرته‬
‫فهالڽهدههبكنهتيادهكوراڠهسواتهفهالهفونهدرفدهفهالڽ‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمنه)ه هســ نةهمنديهواجبهســ بلومهصــبحهدهتتايفهمڠيكوتهأبوههريرَهه‪-‬هريضههللاه‬
‫عنههه‪-‬ه هواجبهمنديهفدهماملهدهمكهجكهتيدقهدهمكهتيادهحصهفواساڽ‪.‬ه ه‬
‫دانهسـ نةهبرسـ راهمنديهواجبهمريكهيڠهلكوارهمنڽيهفدهسـ يڠهرمَــانهدهمكهتيادهبطله‬
‫فواساهمريكهيڠهترماسوقهأيرهكداملهروڠ اڽهأولهأيرهمنديهيڠهواجبهسفرتهتهلهدهولو‪ .‬ه‬
‫ملينكنهدڠنهمڽ‪/‬هأتوهملمفوهفدهبركومور‪٢‬هدانهاس ت شاق‪ .‬ه‬
‫(هيڠكموجهه)ه هس نةهجاڬاهليدههدريهااكفهبوهوڠهدهمڽومفههأورڠهدهمايكهدهدانهليڽن‪ .‬ه‬

‫]‪[16‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫ســـفرتهمڠومفتهملينكنهســـفرتهمڽبوتهعيبهأورڠههندقهبرتونڠهأتوهسـ ـ باڬڽيهدهمكه‬
‫تيادهس نةهمنيڠ لههبكنهواجبهايهسفرتهمانهأورڠيڠهتيادهفواسا‪ .‬ه‬
‫اكرنهدمكْيهايتهممبطلهفهالهفواسا‪ .‬ه‬
‫(هيڠالكفنه)ه هممباڽقه چهَرأنهدانه ڬي‪٢‬هأذاكر‪ .‬ه‬
‫(هيڠكسـمبيلنه)ه هسـ نةهاعتاكفهداملهمسـجدهسـتيفههاريهسـ يڠهدانهماملهدهلبيه‪٢‬هلڬيه‬
‫دهارفهبربتولنهعبادتڽهدڠنهليةلهالقدرهفدهسـفولهأخريهرمَـانهدهدانهسـ نةهممباڽقهاعتاكفهايته‬
‫سفايهديريڽهلبيههترجاڬاهدريهمڠرجياهفراكراهيڠهتيادهفاتوتهكرجيا‪ .‬ه‬
‫رڠيڠهس نةهمنيڠ لهداملهبولنهفواساه ه‬
‫(هيڠفراتمه)ه هس ـ نةهمنيڠ لهمسواهاكهڠيننهَّلَهشــهوَهيڠهتيادهفاتوتهدهدانهجاكلوههاروسه‬
‫ساكليفونهدهمسأداهدڠنهمندڠرهدهملهيتهدهمنچيومهدهدانهمڽنتوه‪ .‬ه‬
‫(هيڠكدواه)ه هس نةهمنيڠ لهبهربواڠهدارههدانهكچفهماكنن‪ .‬ه‬
‫دمكْيهلڬيهمكروههمڠ هوچ هوفهدهمنچيومهدهبرفلوقهدهدانهمڽنتوههاهسـسيهدهجكهتيادهبميبڠه‬
‫ممباوأهكفدهلكوارهمِنهدانهجامعهدهدانهحرامهجكهبميبڠهممباوأهكفدهكدواڽ‪ .‬ه‬
‫(هيڠكمي اه)ه هســـ نةهمنيڠ لهبرســـوڬيهمكدينهدريهســـودههڬلين‪،‬ريهمااريهدهدانهجكه‬
‫بروبههبأووهمولوتڽهسببهتيدورهساكليفونهدهدسيسهش ي هابنهرر‪ .‬ه‬
‫برسـ هنهشـ ي هرمأه هتيادهمكروههبرسـوڬيهجكهبروبههبأووهمولوتڽهمكدينهڬلين‪،‬ريهدڠنه‬
‫سببهتيدور‪ .‬ه‬

‫]‪[17‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫(هفديةهفواسهاه ه) ه‬
‫فديةهاي تهدنداهاكرنهلوفوتهفواســاهرمَــانهدهدانهَدرڽهايتهســاتوهچوفقهدرفدهســاتوه‬
‫هاريهيڠهلوفوتهدهدهباڬيهكفدهفقريهأتوهمسكْي‪ .‬ه‬
‫مكهواجبهفديةهدڠنهدواهسببه ه‪ -‬ه‬
‫(هيڠفراتمه)ه هتيادهمسفتهفواساهسببهكامتْيهدهأتوهتيادهكواسا‪ .‬ه‬
‫(هسـفرته)ه هلوفوتهََـاءهفواسـا‪٢‬هيڠهواجبهدهدرفدهفواسـاهرمَـانهدهنذرهدهأتوهكفارَهده‬
‫مسأداهكواســاهفواســاهســامسههيدوفهأتوهتيادهكواســاهتتايفهفواســاهيڠهلوفوتهأدالهلوفوتهدڠنهتياده‬
‫هذر‪ .‬ه‬
‫مكهحكومڽه ه‬
‫دبريهفيليههأنتاراهفديةهدريههراتهتركهڽهدهجكهأداهتركهڽهاي تهسـاتوههاريهسـاتوهچوفقه‬
‫أايلهيڠهأفَل‪ .‬ه‬
‫أتوهفواسـاهڬنيتهأولهأهلهلكوارڬاڽهسـ نديريهدهأتوهأولهأورڠهأسـ يڠهدڠنهرشطهوصـي ه‬
‫س بلومهمايتهدهأتوهدڠنهاهذنهلكوارڬاڽهيڠههاَله لغهدهمسأداهدڠنهأداهأوفاهنهأتوهتياد‪ .‬ه‬
‫دانهجكهتيادهأداه ڬيهميتهايتههراتهتركهڽهدهمكهتيادهواجبهســـواتهدههاڽهســـ نةه‬
‫جوا؟؟ ه؟هدهدانهتيادههاروسهأورڠهأسـ يڠهممبايرهفديةهڬنيتهدهملينكنهدڠنهوصــيةهميتهأتوهدڠنه‬
‫اهذنهلكوارڬاڽ‪ .‬ه‬
‫(هدانهسفرته)ه هلوفوتهفواسا‪٢‬هيڠهواجبهاكرنههذرهيڠهتيادههارفنهمسبوههدهساڠتهتواه‬
‫دهأتوهساكيتهيڠهتيادههارفهمسبوههدهمكهواجبه يرهفديةه ڬيهتيف‪٢‬ههاريهساتوهچوفق‪ .‬ه‬

‫]‪[18‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫﴿هوهَ َي َّ ِ‬
‫هاَّل َينهيُ ِطي ُقونَهُه ِفدْ ي َ ٌة َهط َعا ُمه ِم ْسـ ـ ِكْي﴾ه[هالبقرَ‪١٤٨/‬ه]ه‬ ‫ســـفرتهفرمانهتعاىله ههه َ‬
‫واجبهأتسهمريكهيڠهتيادهكواساهايتهفديةهماكننهكفدهأورڠهفقريهمسكْي‪ .‬ه‬
‫(هيڠكدواه)ه هسببهلوفوتهفَيةلهوَتهفواسا‪ .‬ه‬
‫(هسفرته)ه هبربواكهفواساهفرمفوانهيڠهبونتيڠهاكرنهبميبڠهمرضَهأنقڽهسفرتهڬوڬورانهدهأتوه‬
‫بربواكهفرمفوانهيڠهمڽوسوهاكنق‪٢‬هاكرنهبميبڠهكوراڠهأيرهسوسوڽهدهمكهجاديهمرضَهأنقڽ‪ .‬ه‬
‫مكهواجبهأتسهكدواڽهفديةهرستهََاء‪ .‬ه‬
‫برس هنهجكهبربواكهكدواڽهدهاكرنه بميبڠهمرضَهديريهس نديريهدهمكهحكومڽهسفرته‬
‫أورڠيڠهساكيتهأداههارافنهمسبوههاي تهََاءهفواساڽهرساتهتيادهواجبهفديةه‪ .‬ه‬
‫حكومهفديةهتأخريهََاءهرمَانه ه‬
‫واجبهفديةهسـاتوههاريهسـاتوهچوفقهأتسهمريكهيڠهتأخريهََـاءهفواسـاڽهدڠنهتيادههذره‬
‫هيڠ اهداتڠهرمَانهيڠهلين‪ .‬ه‬
‫أدافونهجكهدتأخريهدڠنهسـببههذرهدهسـفرتهسـاكيتهسـفنجڠهاتهونهدهأتوهاكرنهلوفاهده‬
‫مكهتيادهواجبهفديةهدڠنهسببهتأخريهس ماهمانهأداهدداملههذر‪ .‬ه‬
‫دانهبربيلڠ‪٢‬هفديةهدڠنهسببهبربيلڠهاتهونهيڠهايهتأخريهََاء‪ .‬ه‬
‫مثالڽه هتأخريهََــاءهفواســاهســاتوههاريههيڠ اهأمفتهاتهونهدهمكهواجبهفدُّيڽهايته‬
‫أمفتهچوفقهدهيعِنهأمْيلهساتوهفوكهدڠنهأمفتهمكهجاديهأمفت‪ .‬ه‬
‫دانهجكهتأخريهََـاءهفواسـاهتي اهفولههاريهدهيعِنه هتي اهفولهفوكهدڠنهأمفتهدهمكه‬
‫جاديهواجبهفدُّيڽهرساتوسهدواهفولهچوفق‪ .‬ه‬

‫]‪[19‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫دانهجكهتأخريهســـ بلسههاريههيڠ اهلفنهاتهونهدهيعِنه هســـ بلسهفوكهلفنهدهمكه‬


‫جاديهلفنهفولهلفنهچوفقهدهدمكْيهل‪ .‬ه‬
‫أينهلهمسأةلهأورڠيڠهماس يهههيدوف‪ .‬ه‬
‫أدافونهيڠهســودههمايتهدهمكهدفديههدريههراتهتركهڽه ڬيهتيف‪٢‬هســاتوههاريهايتهدواه‬
‫چوفقهدهچوفقهيڠفراتمهاكرنهفواساهيڠهلوفوتهدهدانهچوفقهيڠكدواهاكرنهتأخريهََاء‪ .‬ه‬
‫مثـالڽه هتـأخريهََـــــاءهســـــاتوههـاريههيڠ ـاهأمفـتهاتهونهدهمـكهواجـبهفـدُّيڽهايـتهلاميه‬
‫چوفق‪ .‬ه‬
‫سـاتوهچوفقه ڬيهفواسـاهيڠهلوفوتهيڠهتيادهمسفتهََـاءهدهدانهأمفتهچوفقهاكرنهأمفته‬
‫اتهونهيڠهدتأخريكن‪ .‬ه‬
‫دانهجـكهتـأخريهََـــــاءهتي ـاهفولههـاريههيڠ ـاهأمفـتهاتهونهدهمـكهواجـبهرساتوسهلْيه‬
‫فولهچوفق‪ .‬ه‬
‫تي ـاهفولهچوفقهاكرنهفواســــــاهيڠهلوفوتهدهدانهرسات هوسهدواهفولهاكرنهأمفـتهاتهونهه‬
‫تأخريهدهيعِنه هتي اهفوكهأمفت‪ .‬ه‬
‫دانهجكهتأخريهس ـ بلسههاريهلفنهاتهونهدهمكهجاديهلفنهفولهلفنهرستهس ـ بلسه‬
‫چوفقهدهمكهجاديهمسبيلنهفولهمسبيلنهدهدمكْيهل‪.‬هه ه‬

‫]‪[20‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫(هكفارَهجام هعه ه) ه‬
‫كفارَهاي تهدنداهأورڠهممبطلهفواسـاهسـاتوههاريهدريهفواسـاهرمَـانڽهدڠنهجامعهدهدانه‬
‫حكومڽهايتهبردوساهدهلڬيهواجبهدتعزيرهمڠيكوتهفنداڠنهَايضهدهدانهََاءهدانهكفارَ‪ .‬ه‬
‫هبكنهبرڬنداهكفارَهايتهدڠنهسببهبربيلڠههاريهجامعڽ‪ .‬ه‬
‫بربافهمسأةلهيڠهتيادهواجبهكفارَه ه‬
‫سفرتهجامعهدڠنهلوفاهديريڽهدداملهفواسا‪ .‬ه‬
‫دانهتيادهواجبهكفارَهفواساهيڠهلينهدريهرمَانهدهمسأداهََاءهدهنذرهدهأتوهكفارَ‪ .‬ه‬
‫دمكْيهلڬيهدهمڠلوارهمِنهدڠنهلينهدرفدهجامع‪ .‬ه‬
‫دانهلڬيهدهجامعهأورڠهمسافرهاكنهاهسسيڽهدهاكرنهنيةهترخمهدهبوكنهنيةهممبطلكنهفواساه‬
‫دڠنهجامع‪ .‬ه‬
‫دانهجامعهأورڠيڠهشكهماس يههماملهدهمكدينهڽاتهس يڠههاري‪ .‬ه‬
‫دانهأورڠيڠهســڠاكهفواســاڽهســودههبطلهســببهماكنهدڠنهلوفاهدهمكدينهجامعهايهاكرنه‬
‫برف ڠهديريڽهتيادهفواسا‪ .‬ه‬
‫مكهسلكْيهيڠهترس بوتهايتهتيادهواجبهكفارَ‪ .‬ه‬

‫]‪[21‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫كيفيةهكفارَهدڠنهترتيبه ه‬
‫(هيڠفراتمه)ه هملفاسهســــاتوهأورڠهســــهياهدهيڠهمؤمنهدهيڠه هساهدريهســ ـ لهعيبهيڠه‬
‫من‪،‬دراهمعلهدانهكرجياهدهدڠنهادراهيڠهجلس‪ .‬ه‬
‫مكهتيادهممادايئهملفاسهسـهياهيڠهسـاڠتهتواهدهيڠهڬي هدهيڠهسـاكيتهدهيڠهتياداهأداههارافنه‬
‫مسبوههدهيڠهترفوتوڠهجــاريهلكيهكيڠهدهجــاريهمـانيسهدهايبوهَّڠنهدهتلوجنوقهد هجــاريهتڠــههدانه‬
‫س باڬڽي‪ .‬ه‬
‫تتايفهممادايئهملفاسهســهياهيڠهترفوتوڠهســلكْيهجاريهاكيكهدهيڠهبواتهسـ بهلهدهيڠهتويلهدهيڠه‬
‫ترفوتوڠهدواهتلڠاهدهدانههيدوڠ‪ .‬ه‬
‫(هيڠكدواه)ه هفواســاهدواهبولنهبرتوروت‪٢‬هدهجكهتيادهكواســاهملفاسهاباهدهســفرتهتياده‬
‫دافتهسهياهيڠهممادايئهفدهكفارَ‪ .‬ه‬
‫مكهدكهندقهاكتڽه(هبرتوروت‪٢‬ه)هجكهبطلهفواسـاڽهسـاتوههاريهدريهدواهبولنهايتهده‬
‫دانهجاكلوهدڠنههذرهسـاكليفونهدهسـفرتهسـاكيتهدهأتوهمسـافرهدهأتوهمڽوسـوهاكنق‪٢‬هدهأتوهلوفاه‬
‫نيةهدهواجبهلهايهمموليئهفواساهفو هدواهبولنهبرتوروت‪ .‬ه‬
‫تتايفهتيادهواجبهمموليئهدڠنهســببهحي هدهأتوهنفاسهدهأتوهڬي هدهأتوهفيتهيڠهممنويهه‬
‫هاري‪ .‬ه‬
‫دانهدكهنـدَيكهاكتڽه ه(هدواهبولنه)هايـتهبولنهاهســـ ـ مهدهرستهتيـادهحســـــابههـاريه‬
‫ََاءڽ‪ .‬ه‬
‫مـكهأفْيـلهف‪،‬ـههبولنه(هتيـادهچوكوفهبولنه)هيڠفراتمهيڠهايهســـــداڠهكفـارَهدهمـكهدڬنيته‬
‫سفايهچوكوفهتي اهفولههاريهدريهبولنهيڠهكتي ا‪ .‬ه‬

‫]‪[22‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫(هيڠكمي اه)ه هممربيهماكننهيڠهحصهفده بهفطرَهدهكفدهأمنهفولهأورڠهمسـكْيهأتوهفقريهده‬


‫تيف‪٢‬هسـاتوهأورڠهدريهمريكئيتهسـاتوهچوفقهدهجكهتيادهكواسـاهدواهبولنهبرتوروت‪٢‬هدهسـفرته‬
‫سـاڠتهتواهدهسـاكيتهيڠهبركاكلنهدواهبولنهدهأتوهبرببههسـاكيتهدڠنهسـببهفواسـاهدهأتوهبرسـاڠنته‬
‫َوَهشهوَهاكنهوطيء‪ .‬ه‬
‫مكهجكهتهيادهكواســـاهممربيهماكننهاكرنهفافاهدهمكههندَهلهكفارتڽهايتهمكدينهن يتهدهفده‬
‫مان‪٢‬هكيفيةهيڠهايهكواساهدهتتايفهتأهدافتهتيادهدڠنهترتيب‪.‬ه ه‬
‫(هفواسها‪٢‬هس ن هةه ه) ه‬
‫لكبهينهفواسـاهسـ نةهايتهسـفرتهسـ بداهرسـو ههللاهﷺه ه(ه َم ْهنهصـا َمهي َ ْو ًماهيفه َسـبيلِ َّ ِ‬
‫هاَلِلده‬
‫هسـ ْب ِع َْيه َخ ِريفًاه)ه[ه يحهالبخاري‪٢٨٤٠/‬ه]ه رڠيڠهسـ يافهفواسـاهسـاتوه‬ ‫هاَلِل ْ َ‬
‫هوْجهُه َع ِنهالنَّ ِار َ‬ ‫ب َ َّعدَ َّ ُ‬
‫هاريهفدهجالنههللاهدهنس‪،‬ايهدجأوههدريهأيفهنرأاكهتوجههفولهاتهون‪ .‬ه‬
‫ســ تڠههدرفداڽه ههاريهعرف هةهدهاي تههاريهيڠهكســمبيلنهبولنهذوهاحلجةهدهملينكنهأورڠه‬
‫جحهدانهيڠهمسافرهدهمكهس نةهبربواك‪ .‬ه‬
‫دانهفواساههاريهترويةهدهاي تههاريهيڠهالكفنهبولنهذوهاحلجة‪ .‬ه‬
‫دانههاريههاشـــورا هءهدهاي تههاريهيڠكســـفولهبولنه رمهدهدانهاتســـوهاءهاي تههاريه‬
‫هالتاسـ ـ َهعه)ه[ه يحه‬ ‫لِئهب َِهق ُ‬
‫يتهاىلهَابِلده َلصـــو َم َّنهاليو َم ِ‬ ‫يڠكسـ ـمبيلنهدهاكرنهسـ ـ بداهن هﷺه ه(ه ِ ْ‬
‫مس‪١١٣٤//‬ه]هجكهاكوههيدوفهفدهاتهونههادافنهنس‪،‬ايهكوهفواساهاتسوهاء‪ .‬ه‬
‫دانهسـ تڠههدرفداڽهدهسـ نةه ڬيهأورڠهفواسـاهرمَـانهدهبرفواسـاهفو هأمنههاريهدريهبولنه‬
‫شـوا هدهدانهجاكلوهدڠنهتيادهبرتوروت‪٢‬هسـاكليفونهدهملينكنهمريكهيڠهلوفوتهرمَانهدڠنهتياده‬
‫هذرهدهمكهواجبهس راهفدهََاءهنهاكرنهتيادهحاصلهفَيةلهفواساهس ن ‪ .‬ه‬

‫]‪[23‬‬
‫مجع األحكام ف بعض ما يتعلق ابلصيام‬ ‫رسالة‬

‫دهاكنه َك َِلـيا ِمها َّ ْه ِهره)ه‬ ‫ـان ُ َّ‬


‫هأهأتْ َب َعهُه ِسـ تناه ِمنه َشـ َّوا َ‬ ‫سـ بداهرسـو ههللاهﷺه ه(ه َمنهصـا َم َهر َمَ َ‬
‫[ه يحهمس‪١١٦٤//‬ه]ه رڠس يافهفواساهرمَانهدهمكدينهمڠيكوتهدڠنهفواساهأمنههاريهدريه‬
‫بولنهشوا هأدالهايهسفرتهفواساهساتوهاتهون‪ .‬ه‬
‫اكرنهسـاتوهكباجيقكنهايتهدڬنداهدڠنهسـفولهدهمكهجاديهفواسـاڽهسـاتوهبولنهرمَـانه‬
‫سفرتهسفولهبولنهدهدانهأمنههاريهبولنهشوا هسفرتهدواهبولن‪ .‬ه‬
‫دانهسـ تڠههدرفداڽهدهسـ نةهفواسـاه َأاي ُمهالْ ِبي هاي تههاريهيڠهكتي اهبلسهدهكمفتهبلسه‬
‫دهدانهلكاميهبلسهدريهتيف‪٢‬هبولن‪ .‬ه‬
‫دانه َأايمهالســـ ْـوهدهاي تههاريهيڠهكدواهفولهلفنهدهدواهفولهمسبيلنهدهدانهيڠهكتي اهفوله‬
‫دريهتيف‪٢‬هبولنهدهمـكهجـكهكوراڠهبولنهدريهتي ـاهفولههـاريهمـكهدڬنيتهســـــاتوههـاريهدريه‬
‫بولنهمڠريڠڽي‪ .‬ه‬
‫دانهدمكْيهلڬيهدهسـ نةهفواسـاهاثنْيهدانهَخيسهدهاكرن اكرنهسـ بداهن هﷺه ه(هت َُعر ُضه‬
‫حبهأنهيُ َعر َضهمعأهوأَّهصــا ٌهمئه)ه[هســننهالسمذي‪٧٤٧/‬ه]هدنأيكه‬ ‫العام ُ هيو َمهالثنْيِ هو ِ‬
‫امخليسهفأ ه‬
‫ســ ـ لهعاملنهفدههاريهاثنْيهدانهَخيسهدهمكهاكوهســ ـواكههبواهدنأيككنهعاملنهكوهدهفدهحا هاكوه‬
‫سداڠهفواسا‪ .‬ه‬
‫سـقدرهاينهسـهاجههمميفونهاباهاكنهسـ تڠههحكوم‪٢‬هيڠهبرسـڠكوتنهدڠنهفواسـاهدهمودا‪٢‬هنه‬
‫دافـتهمنفـةهدڠڽنهأولهســـ ـ ـلهأورڠيڠهممبـاچڽهدانهمؤمنْيهدانهمؤمنـاتهأمْيهوصـــــيههللاههيه‬
‫س يدَّهومولَّهمحمدهوهيهأحلهو بههأْجعْيهوس‪ ./‬ه‬

‫]‪[24‬‬

You might also like