Ρυθµική σύνταξη και µικρο-µακροδοµή στο πρώτο µέρος

του έργου 27, παραλλαγές για πιάνο, του A(nton) Webern.

Συνοπτική περιγραφή και ανάλυση όλου του έργου.
Κώστας Σιέµπης
Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, siembis@hol.gr

Περίληψη
Σε αυτήν την εργασία καταδεικνύεται η ρυθµική οργάνωση-σύνταξη του πρώτου µέρους του έργου 27, παραλλαγές για
πιάνο, του Anton Webern. Διαπιστώνεται η επίδραση της µικροδοµής στην µακροδοµή, µέσω της αντιστοίχισης
οµοίων ρυθµικών σχεδίων. Έτσι, φαινοµενικά ανεξάρτητα ρυθµικά σχέδια είναι, τελικά, καθολικά οργανωµένα υπό την
προσταγή δύο αριθµών, του 7 και του 11.
Η απόδειξη των παραπάνω γίνεται µε γραφήµατα που αναπαριστούν την, υπό τους δύο προαναφερθέντες αριθµούς,
ρυθµική οργάνωση µε σαφήνεια, έχοντας τελικό στόχο την τεκµηρίωση και φανέρωση του συνολικού σχεδίου του
πρώτου µέρους, αλλά και, εν περιλήψει, ολόκληρου του έργου.
Επιγραµµατικά, γίνεται αναφορά στην ύπαρξη ή όχι σχέσεων µεταξύ της δωδεκάφθογγης σειράς και των µορφών της
µε την ρυθµική σύνταξη.
Τέλος, επισηµαίνεται η µοναδική αξία αυτού του έργου ως προς; τον τίτλο του και την έννοια “παραλλαγή”. Είναι το
πρώτο έργο στο οποίο παραλλάσσονται µορφές και όχι µοτίβα ή/και θεµατικό υλικό, όπως συνηθίζεται.

1. Πρώτο µέρος
Παρατηρώντας στο διάγραµµα διακρίνεται εύκολα η κυριαρχία δύο αριθµών –αριθµών αναφεροµένων στη δοµή, στη
ρυθµική οργάνωση του πρώτου µέρους, καθώς και σε ολόκληρο το έργο- του 7 και του 11. Οι οµαδοποιήσεις σε
7µετρες ή 11µετρες ρυθµικές ενότητες, αξίες-παύσεις, έγιναν σύµφωνα µε το µουσικό περιεχόµενo.
Στο πρώτο µέρος, οι τρεις ενότητες έχουν από 18 µέτρα η κάθε µία.

1. το διάγραµµα του πρώτου µέρους του έργου

H τρίτη ενότητα είναι γραµµένη µε την
τεχνική της διπλής αντίστιξης ως προς την
πρώτη. Η τεχνική αυτή φανερώνεται ήδη στα
πρώτα τρισήµιση µέτρα του πρώτου µέρους
και είναι, γενικά, κυρίαρχη τενική, µαζί µε
την καρκινική κίνηση.
1.1. Πρώτη ρυθµική ενότητα –µέτρα: 1-7
Είναι προφανές ότι τα πρώτα 7 µέτρα αποτελούν την πρώτη ρυθµική ενότητα. Όπως δε φαίνεται, χωρίζεται στην µέση,
µε το δεύτερο µισό σε καρκινική κίνηση και αναστρεφόµενη αντίστιξη ως προς το πρώτο, έχοντας κοινή την παύση
δέκτατου έκτου στο µέσον του µέτρου 4. Το πρώτο µισό της πρώτης ρυθµικής ενότητας περιέχει 11 δέκατα έκτα, όσα
ασφαλώς και το δεύτερο µισό της.

2. η πρώτη ρυθµική ενότητα

1.2. Δεύτερη ρυθµική ενότητα –µέτρα: 8-18

Η δεύτερη ρυθµική ενότητα –µέτρo 8 µε την άρση του, έως και το µέτρο 18- έχει 11 µέτρα. Αρχίζει µε κοινή την παύση
δέκατου έκτου του τέλους της προηγούµενης ενότητας.
Εδώ φαίνεται καθαρά η µικρο-µακροδοµική σχέση των ρυθµικών ενοτήτων µε τις τρεις ενότητες του µέρους. Αυτά τα
11 µέτρα που χωρίζονται, χωρίς κοινή παύση ή φθόγγους, σε 11+7 και 7+11 δέκατα έκτα –πάντα µε χρήση της
καρκινικής κίνησης- στο άθροισµά τους είναι 18+18 δέκατα έκτα, που, όπως αναφέρθηκε προηγουµένως, 18 είναι το
σύνολο των µέτρων της κάθε µιaς ενότητας.

3. η δεύτερη ρυθµική ενότητα

Στα πρώτα 11 δέκατα έκτα, δηλαδή στην πρώτη ρυθµική υποενότητα της δεύτερης ρυθµικής ενότητας, διακρίνεται η
καρκινική συµµετρία µε άξονα το δεύτερο δέκατο έκτο του ένατου µέτρου.
Στα επόµενα 14 δέκατα έκτα (7+7), µε κοινό, ως αρχή, το τέλος της προηγούµενης ρυθµικής οµάδας, η συµµετρία είναι
και σε καρκινική κίνηση και σε αναστρεφόµενη αντίστιξη χωρίς κοινό σηµείο.

Η επανάληψη των µέτρων 8 έως 10 στα µέτρα 16 έως 18, τα τελετευταία 11 δέκατα έκτα αυτής της ενότητας, χρήζει
ιδιαίτερης προσοχής. Τα µέτρα αυτά, κόντα της πρώτης ενότητας, έχουν αλλοιωθεί, σε σχέση µε την πρώτη τους
εµφάνιση, µε την δηµιουργία δύο συµµετριών: η πρώτη συµµετρία είναι από την παύση του δεύτερου δέκατου έκτου
του µέτρου 15 έως την παύση του δεύτερου δέκατου έκτου του µέτρου 17 και η δεύτερη συµµετρία είναι µε κοινή την
παύση του τέλους της προηγούµενης συµµετρίας έως την παύση στο τέλος του µέτρου 18. Με αυτόν τον τρόπο, δηλα-
δή, µέσω της ασύµµετρης εµφάνισης των τελευταίων 11 δέκατων έκτων, τα οποία διασπώνται σε δύο επιµέρους
συµµετρίες, αυτά γίνονται εύκολα αντιληπτά ως κόντα της πρώτης ενότητας.

1.3. Τρίτη ρυθµική ενότητα –µέτρα: 19-29

Η ενότητα αυτή έχει 11 µέτρα και εκτείνεται από το δεύτερο τριακοστό δεύτερο του µέτρου 19 έως και το τέταρτο
τριακοστό δεύτερο του µέτρου 30. Και σε αυτήν την ενότητα συνδυάζονται η καρκινική κίνηση µε την αναστρεφόµενη
αντίστιξη. Όµως, εδώ πρέπει να σηµειωθεί η καρκινική συµµετρία που δηµιουργείται από 24 τριακοστά δεύτερα, χωρίς
κοινό φθόγγο, τα οποία συγκροτούν ένα χαρακτηριστικό επαναλαµβανόµενο ρυθµικό σχέδιο, που έχει την ακόλουθη
ρυθµική σύνταξη: 7 τριακοστά δεύτερα µε το τελευταίο κοινό, ως πρώτο για τα επόµενα 11 και στη συνέχεια άλλα 7
τριακοστά δεύτερα χωρίς κοινό φθόγγο ή παύση µε τα προηγούµενα ή το αντίστροφο.
=24 τριακοστά δεύτερα =

Αυτό το ρυθµικό σχέδιο είναι µία ρυθµική υποενότητα και επαναλαµβάνεται τρεις φορές. Είναι δε ιδιαίτερα χαρα-
κτηριστική η χρήση των τριών τελευταίων τριακοστών δευτέρων της πρώτης εµφάνισής του ως αρχή της δεύτερης
εµφάνισής του. Οµοίως, τα τρία τελευταία τριακοστά δεύτερα αυτής της τρίτης ρυθµικής ενότητας χρησιµοποιούνται
ως αρχή της τέταρτης ρυθµικής ενότητας.
 4. η τρίτη ρυθµική ενότητα
Η τρίτη µε την τέταρτη ρυθµική ενότητα υπέχουν θέση ανάπτυξης στο πρώτο µέρος του έργου.

1.4. Τέταρτη ρυθµική ενότητα –µέτρα: 30-36

H τέταρτη και τελευταία ρυθµική ενότητα της δεύτερης ενότητας του µέρους αρχίζει από το δεύτερο τριακοστό
δεύτερο του µέτρου 30 και ολοκληρώνεται στο τέλος του µέτρου 36. Είναι η πυκνότερη ρυθµική ενότητα του µέρους.
Η πρώτη ρυθµική υποενότητα της τέταρτης ενότητας εκτείνεται από το δεύτερο τριακοστό δεύτερο του µέτρου 30 έως
και το πέµπτο τριακοστό δεύτερο του µέτρου 32 και έχει συνολικά 16 τριακοστά δεύτερα, τα οποία είναι σε καρκινική
συµµετρία µε άξονα το τέταρτο τριακοστό δεύτερο του µέτρου 31. Όµως, το δεξί χέρι έχει 11 τρακοστά δεύτερα, όσα
και το αριστερό. Είναι η µοναδική φορά που διαχωρίζονται, ως προς τον αριθµό 11, τα δύο χέρια. Με αυτόν τον τρόπο
οι συµµετρίες ισχύουν όχι µόνο για κάθε ένα χέρι, αλλά και µε συνδυασµό των δύο χεριών. Αυτό επιτυγχάνεται µε ένα
κοινό τριακοστό δεύτερο και για τα δύο χέρια στην αρχή και στο τέλος του διαχωρισµού τους.
Ακολουθεί η δεύτερη υποενότητα, µε κοινό τριακοστό δεύτερο το τελευταίο της προηγούµενης διάταξης, η οποία
αποτελείται από δύο συνηµµένες µε ένα κοινό τριακοστό δεύτερο διατάξεις 7 τριακοστών δευτέρων σε καρκινική
συµµετρία µε άξονα το πέµπτο τριακοστό δεύτερο του µέτρου 33.

Τέλος και µετά από δύο παύσεις τριακοστών δευτέρων, οι οποίες προαναγγέλουν την κόντα της δεύτερης ενότητας του
πρώτου µέρους, ολοκληρώνεται η τέταρτη ρυθµική ενότητα µε ρυθµική διάταξη 11 τριακοστών δευτέρων σε καρκινική
συµµετρία µε άξονα το πρώτο τριακοστό δεύτερο του µέτρου 36.

Είναι αξισηµείωτο ότι σε αυτήν την ρυθµική ενότητα η αναστρεφόµενη αντίστιξη συµβαίνει µεταξύ των τριών
υποενοτήτων της και όχι µέσα σε κάθε µία χωριστά.

1.5. Πέµπτη και έκτη ρυθµική ενότητα –µέτρα: 37-54

Αυτές οι δύο και τελευταίες ρυθµικές ενότητες του πρώτου µέρους, η πέµπτη και έκτη, είναι πανοµοιότυπες µε την
πρώτη και δεύτερη αντίστοιχα, γραµµένες όµως, µε την τεχνική της αναστρεφόµενης αντίστιξης ως προς αυτές.
Η µοναδική διαφορά βρίσκεται στα τέσσερα τελευταία µέτρα -15 έως 18 της Α ενότητας και 51 έως 54 της Α. Πιό
συγκεκριµένα, ενώ στην πρώτη ενότητα η σειρά είναι δεξί-αριστερό-δεξί-αριστερό-αριστερό-δεξί χέρι, στα αντίστοιχα
µέτρα της τρίτης ενότητας είναι αριστερό-δεξί-αριστερό-δεξί-αριστερό-δεξί χέρι. Αυτό συµβαίνει διότι τα µέτρα 51 έως
54 είναι η κόντα ολόκληρου του µέρους.

5. το τέλος των ενοτήτων Α και Α

Βέβαια, ακόµη και µε αυτόν τον τρόπο, δεν διαταράσσεται η ρυθµική σειρά δέκατων έκτων και παύσεων, εφόσον
ουσιαστικά στα ίδια σηµεία βρίσκεται δέκατο έκτο ή παύση, όπως για παράδειγµα στο µέσον των µέτρων 17 και 53
αντίστοιχα.
Το πρώτο µέρος του έργου έχει µορφή σονάτας χωρίς θέµα.

2. Δεύτερο και τρίτο µέρος –συνοπτική περιγραφή και ανάλυση

Στο δεύτερο και τρίτο µέρος του έργου οι ενότητες καθώς και η ρυθµική σύνταξή τους, όπως εξάλλου και στο πρώτο
µέρος, σχηµατίζονται µε την χρήση των δύο αριθµών, του 7 και του 11.

2.1. Δεύτερο µέρος

Αυτό το µέρος έχει 22 µέτρα, τα οποία χωρίζονται µε σηµεία επανάληψης σε 11+11 µέτρα. Η ρυθµική σύνταξη µε τις
επαναλήψεις έχει ως εξής:
7+11+7+11+7 = 43 µέτρα + 1 µέτρο η κόντα
Αξίζει να σηµειωθεί ότι στο τελευταίο µέτρο των υποενοτήτων, εκτός της τελευταίας, εµφανίζεται το ζεύγος των
φθόγγων φα δίεση και ντο, πάντα µε το ίδιο ρυθµικό σχήµα.
Το δεύτερο µέρος έχει µορφή κανόνα καθρέφτη χωρίς θέµα.

2.2. Τρίτο µέρος

Το τρίτο µέρος έχει 66 µέτρα. Οι ενότητές του είναι είτε τρεις, από 22 µέτρα η κάθε µία, είτε δύο, από 33 µέτρα η κάθε
µία. Συνολικά δε, διαιρείται σε έξι υποενότητες από 11 µέτρα η κάθε µία.
Το τρίτο µέρος έχει µορφή ρόντο χωρίς θέµα, µόνο µε τα επεισόδιά του.

3. Σχέσεις µεταξύ των µερών –γενικά συµπεράσµατα

Οι σχέσεις µεταξύ των µερών έχουν ως εξής:
Ενότητες
Μέρος / Μορφή Ρυθµική αγωγή Ρυθµός
Υποενότητες

Ι / Σονάτα 40 3

ΙΙ / Κανόνας 160 2

ΙΙΙ / Ρόντο 80 6

Άρα πρόκειται για µορφολογικές παραλλαγές χωρίς θέµα. Η ίδια η σειρά υπέχει θέση θέµατος, στέκεται εκτός έργου
και χρησιµοποιείται ως εργαλείο κατασκευής του. Είναι αξιοσηµείωτο ότι, ο συνολικός αριθµός των µορφών της
σειράς που χρησιµοποιούνται σε όλο το έργο –και στα τρία µέρη του- είναι 77, δηλαδή 7Χ11. Η εµµονή δε στους
αριθµούς 7 και 11 –κάτι, ως γνωστόν, συνηθέστατο στα έργα του Webern, αν και αυτό είναι το µοναδικό του έργο που
κυριολεκτικά “κρέµεται” από αυτούς τους δύο αριθµούς- απορρέει, σύµφωνα µε την κοινή πρακτική των συνθετών της
Νέας Σχολής της Βιένης και όχι µόνο, από το όνοµά του: [ΑWEBERN] = 7 γράµµατα και [ΑNTONWEBERN] = 11
γράµµατα.