Türkiye Üzerine Tezler III
Üçüncü Bölüm
TÜRKİYE'DE iç SAVAŞ
emokrasi ve iç savaş, tanım gereği, birbirine
Dçok yakınlar. Biri, diğerini anlatabiliyor.
Üzücü bir çözümleme; ne yazık, aynı zamanda,
gerçekçi bir çözümleme oluyor. Demokrasinin bir
devlet durumu olmasından kaynaklanıyor.
Güç, devlette, tekildir; bölünme kabul etmiyor.
Yürütme, yasama ve yargı ayrılığı, öz'ü değil, biçim'i
ilgilendiriyor; çelişkinin yoğunluğu içinde görüntü
ortadan kalkıyor. Demokrasi bir devlet durumu ola­
rak, tekil güç'ün bölünmüşlüğünü değil, uygulama
hızının düşüklüğünü gösteriyor.
Karşılaştırmalı olarak devlet'in gücü, durdur­
mak için ortaya çıktığı çelişkilerin bir türevidir;
mutlak değiL. Ne kadar çok çelişki varsa, devlet o öl­
çüde güçlü olmak gereğiyle karşılaşıyor. Tarih için­
de de öyle oluyor; her burjuva "devrimi", kuşkusuz
"karşı devrimler" de, yalnızca devletin gücünün art­
ması ile sonuçlanıyor.
Cumhuriyet Dönemi'nde uzunca süre devlet,
gücünü, askerlik görevinde düzensiz köylülere, dağa
çıkan soyguncuya, tarikatlara, feodal güç peşinde
koşan kürt beylerine, yol, buğday ve varlık vergisi
uygulamalanna, aydın çevresini kırmak için çırpı­
nan sosyalist mücahitlere ve İttihat ve Terakki'nin
kalıntılarına uygulayacak biçimde geliştirdi. 27 Ma­
yıs'tan hemen sonra çıkan "Yeni devlet görevleri"
yanında bunlar pek çok geri, aynı ölçüde romantik
ve ilkel kaldılar. 27 Mayıs'tan sonra devlet, içerik
değiştirmeye başladı.
27 Mayıs'tan 12 Mart'a kadar Türkiye'de radikal
sol, 27 Mayıs'ın eksik kalanlannı tamamlamak için
çalıştı. Objektif gündem ise 12 Mart'a işaret ediyor­
du. 12 Mart, 1961 Anayasası'nı "lüks" ilan etti.
12 Mart'tan 12 Eyıüre kadar sağ, 12 Mart'ın ek­
sik bıraktıklannı tamamlamak için çalıştı. 12 Eylül,
12 Mart'ın eksiğini fazlasıyla tamamladı. Eylülist
önlemler, Türkiye'yi Bayar-Menderes Sultası'nın
yönetim kolaylığına çekmeyi amaç ediniyor. Ancak
bir önemli sorun ve ayrılık var; aradaki kısa zamana
karşın otuz yılda Türkiye'de kapitalizm dramatik
sayılabilecek bir yayılma gösteriyor, işçi sınıfı kütle­
si, rengini vurabilecek bir büyüklüğe ulaşıyor. Bü­
yük grevleri, 15-16 Haziran Günleri ve 1 Mayıs Gös­
terileri ile yoğun sayılabilecek bir tarihi edinmiş gö­
rünüyor. Bunun dışında başta yüksek öğrenim
gençliği olmak üzere giderek köylü ve işçi gençlik
de, kendine özgü bir kavgacı tarih yazmayı bir içgü­
dü haline getirmeye başlıyor, ikisi birleştiği zaman,
Bayar-Menderes Dönemi yönetim kolaylığını bul­
mak için, üniversite özerkliğini kaldırmak, tek odalı
meclise dönmek, yargıçlar ve savcılar kurulunu işle­
mez duruma getirmek yetıniyor; Türkiye'de devlet
gücünü görülmemiş düzeyde artırmak da zorunlu
oluyor.
Bir başka neden daha var. Devlet gücü kesinlik­
le sürekli ordu, bürokrasi ve polis örgütünden ibaret
değil; bir de ideoloji var. İdeoloji'nin etkinliği, çıplak
şiddeti, zaman içinde görünmez yapabiliyor. Şiddet
ile ideoloji arasında bir tahteravalli ilişkisi görebili­
yorum. İdeolojiyi, düşünce içinde biriktirilmiş şid­
det olarak algılayabiliyorum. İdeoloji şiddetle içeril­
diği zaman her zaman şiddete gerek kalmıyor.
Modern zamanlarda Türkiye'de, şiddetin uygu­
lanmaya başlamasıyla kemalist ideolojinin etkinliği­
ni yitirmesi arasında bir denklik kurabiliyorum.
Üniversite özerkliğini, "devlet" için, asıl sorun yapan
196o'lı yıllann sonlanna doğru kemalizmin kütlesel
etkinliğini yitirmeye başlamasıdır; öyle düşünüyo­
rum. 196o'lı yıllann sonlanna doğru Türkiye üniver­
siteleri, bir yandan popülizmin ve diğer yandan po­
pülizmle sulandınlmış legal marksizmin etki alanı­
na giriyor. Üniversite profesörleri öğrencileriyle bir­
likte Marx'ı öğrenip Türkiye'yi çözümlemeye ve
bunlardan radikal çözümler çıkarmaya başlıyorlar.
"Devlet" için bir sorun başlıyor; kemalist ideolo­
ji parçalanmaya başladığı için özerk üniversite dev­
let gücü'nün uzanamadığı bir yer olarak ortaya çıkı-
577
 Yal çın Küçük
yor' Devlet gücü tekil'dir; bir devlet durumu olan
demokrasilerde çok seslilik yalnızca ders kitaplann­
da yer alıyor. Ders kitaplarında, demokrasilerde çe­
şitli kurumlarda farklı görüşlerin olabileceği, geliş­
tirilebileceği, ifade edilebileceği yazılıyor. Ders ki­
taplan, çok sesli müzik ile "çoğulcu" demokrasi'yi
birbirine kanştınyor.
Gerçekte ise devlet böyle bir durumu iç savaş
iHinı sayıyor.
İç savaş, ulusla devletin sınırları içinde, dev­
let'in tekil gücü'nün dışında, ister kurumsal planda
ve ister mekan planında olsun, başka bir otoritenin
varlığı demek oluyor. Böyle bir otoritenin saptan­
ması, iç savaş koşulu sayılıyor.
Demokrasi bir devlet durumudur; ancak gücün
uygulama hızının yavaşladığı koşullarda varlığın­
dan söz edilebiliyor. Bu hızın giderek daha da ya­
vaşladığı ve sıfıra yaklaştığı durumlar ile iç savaş
koşulları birbirine özdeş oluyor.
Rusya'da On Sekizinci yüzyılın başlarında Pu­
gaçef Hareketi, var olan devlet otoritesinin dışında
ayrı bir otorite ve yönetim oluşturuyor; bu otorite­
nin dağıtılması değil, çıkışı bir iç savaşa işaret edi­
yor. On Dokuzuncu yüzyılın ikinci yansında, Al­
manya'ya yenilmiş Fransa'da, önce Ulusal Savunma
Hükümeti ve giderek Komün yönetimi, çıkışında, iç
savaş nanı sayılıyor. Her savaş aynı zamanda bir iç
savaş oluyor, bu en çok kurtuluş savaşlarında belli
oluyor; Yirminci yüzyılın ilk yarısında Türkiye'nin
Kurtuluş Savaşı da iç savaş yaşamaktan geri kalmı­
yor.2 İç savaş içinde "milli devlet" otoritesinin ku­
rulmasında Çerkez Ethem'in Kuvay-ı Seyyare'si
önemli ve etkin rol oynuyor; sonunda Çerkez Ethem
de bir iç savaş süreci içinde temizleniyor.
Her savaş, aynı zamanda, bir iç savaş oluyor:
Ancak; koşulları birbirinden çok büyük farklılık
gösteriyor. Savaş, acıya ve sevince dayanıklılık isti­
yor; doğru. Fakat savaşta bir büyük kayba acımak
veya bir başarıya sevinmek, cephede ve cesetler ara­
sında olsa bile, mümkün; savaş filmleri ve romanla­
n bunu yaşatıyor. Buna dayanıyor. İç savaş ise se­
vince ve acıya sessiz kalabilmeyi gerektiriyor; cephe
savaşçının günlük yaşamına geliyor. Savaşta, piya­
deyi temizlemek ve topçuyu susturmak önemli olur­
ken, iç savaşta, hedef, çok büyük ölçüde savaşmak
istemeyenler arasından seçiliyor. Savaş, kaybını
kütlelerle sayarken, iç savaş öldürebildiği seçkinle­
rin etkisine güveniyor.
Savaşmayanların ve seçkinlerin trajik sonlan iç
savaşta, katılan kütlenin büyümesine yol açıyor. Sa­
vaşı bitirme girişimleri, iç savaşı yayıyor; katılımı
artınyor. Ayrıca iç savaşta tekil otoriteye karşı çıkan
yeni güç'ün, coğrafi olarak tekil bir otoriteye dönüş­
mediği zamanlarda daha çok, herhangi bir temsil
578
mekanizmasını kullanmadan katılımcı bir yönetim
oluşturuyor.
İç savaş, çelişkileri durdurmak için var olan
devletin, kurum ya da mekan boyutunda, kendi çı­
kış misyonunda bir acz'i gösteriyor. Belli kurum ve
mekan düzeyinde, devlet'in gücü işlerliğini yitiri­
yor; resmi bakış açısı böyle bir durumu "anarşi" ola­
rak niteliyor. Aslında devlet gücünün kaybolduğu
kurum ya da uzamda, bireysel inisiyatif ön plana ge­
liyor; kurum ya da uzam, içinden, çok daha "anar­
şik" görünüm veriyor.' Komün ya da direniş örgüt­
lenmeleri, tehdide uğramış devlet otoritesi açısın­
dan, ortaya çıkışlanndan çok daha fazla iç oluşum­
lan nedeniyle ürkütücü oluyorlar; yönetim seçimle
ve her zaman geriye alınabilen görevlendirmelerle
yapılıyor. Yöneticiler ne yapacaklarını bilemiyorlar
ve hemen uygulamaya koyabilecekleri hazır, par
dacret du peupJe, formüller bulamıyorlar. Bir dene­
me ve yanılma süreci kendiliğinden başlıyor.
Demokrasi aydınlanmış yurttaş istiyor ve ne ya­
zık, tüm yurttaşların, ne az ve ne çok, aynı ölçüde
aydınlanmış olmalarını varlığını sürdürmenin
önemli koşulu yapıyor. Tekeller ise rekabetçi kapi­
talizmin aydınlanma tutkusu yerine, geniş kütleler
için, cehaleti öğretmeyi bir ve temel eğitim politika­
sı sayıyor. Tekelci aşama, buıjuvazinin çocukluk dö­
nemindeki bellum omnium contra omnes durumu­
nu tümden ortadan kaldınyor; görev ve sorumlu­
lukları için çekişen yurttaş istencini siliyor.
Tekelci aşamada demokrasi ile iç savaş koşulla­
n, tanım gereği, birbirine daha çok yaklaşıyor.
Devlet ve devletin otoritesini tehdit eden yeni
oluşum var; iç savaşta yalnızca iki taraf bulunuyor.'
Modern zamanlarda ortaya çıkan bulanıklıkların
kaynağı, buıjuva legalitesinin korunması halinde,
devletin, otoritesini tehdit eden ve dual otorite var­
lığına yol açabilecek hareketlerle baş edememesin­
de yatıyor. Bu tür durumlar, buıjuva legalitesi için­
de ve zaman zaman gizli istihbarat örgütlerinin yet­
kilerini aşarak düzenledikleri yasa dışı operasyon­
larla ortadan kaldınlmayınca, devletin, kendi safın­
da savaşan silahlı örgütlerin ortaya çıkması için
elindeki imkanları kullanmaktan geri kalmadığı gö­
rülüyor. Bu para-militer örgütlerin zaman zaman
devlet gücüyle çatışmak zorunda kalması veya bun­
ların örtülemeyen suçlarının cezalandınlması zo­
runluluğu, bulanıklığın daha da artmasına yol açı­
yor. Bütün bu bulanıklığa karşın, iç savaşta, devle­
tin otoritesini tehdit eden hareketin ve gelişmelerin
dışındakilerin tümü, devlete yardımcı oluyor ve
devletin yanında savaşıyor.
Böyle bir durum, demokrasi ile iç savaşın, tanım
gereği, birbirine yakınlaştıklan alana girmiyor; tam
tersine, modern devletin doğuşundan önceki dö­
nemdeki yapıyı hatırlatıyor. Söz konusu dönemde

devletin toplam otoritesini oluşturan güçler, dağı­
nık ellerde bulunabiliyor; ancak dış savaşlarda bir
araya getiriliyor.
Demokrasi ile iç savaş arasında kurduğum ya­
kınlık bir reductİo ad absürdüm yöntemiyle de­
mokrasiyi anlatmayı amaçlamıyor. Tam tersine: bi­
risiyle diğerini daha açık bir biçimde ortaya koyına­
ya çalışıyor. Bunu, tümüyle kavramsal ve teorik bir
çaba olarak geliştiriyorum ve sunuyorum.
Teorik olma iddialanna karşın, pratik açıklıklar
getirdiğini de eklemek gerekiyor. Türkiye'de veya
bir başka ülkede, demokrasiye tahammül etmekte
güçlük çekenlerin sık sık anarşi'den söz etmeleri ve­
ya birey yurttaşların hak almaya başlamalannın ar­
kasından "bunun sonu iç savaş" sözünü telaffuz et­
mekten çekinmemeleri, herhalde, bir tarihsel biriki­
me dayanıyor. Yönetenler açısından işleyen bir de­
mokrasinin bir gönül işi olmadığını ve her zaman
kendisini zorlayan bir süreç oldu�nu açıklıkla or­
taya koyuyor. Yönetenlerin, ellerindeki gücü yavaş
uygulamakla hiç uygulamadıklan durumlar arasın­
da bir ayrım yapamayacaklan dönemler oluyor; çı­
kıyor. Devlet gücünün yavaş uygulandığı durumu,
demokrasi, hiç uygulanmadığı bir durum sayarak, iç
savaş olarak niteleyebiliyor.
Teorik açıklıklar da getiriyor; demokrasiler kar­
şılaştınlamaz. Demokrasinin bir devlet durumu ola­
rak kavranması ve demokrasi ile iç savaşın yakınlığı­
nın ileri sürülmesi, kurumlar sayımı yaparak, iki ül­
ke arasında demokrasi karşılaştırılması yapılamaya­
cağını da ortaya çıkannış oluyor. Kurumlar ya da ya­
salara bakılarak bir ülkede demokrasinin varlığı söy­
lenemez; belki, yalnızca yokluğuna işaret edilebilir.
Tarihsel uyuma işaret etmek gereğini duyuyo­
rum; alışılmışın dışında, 1950-1960 dönemini de­
mokratik bir durum olarak sayınadığımı tekrarlıyo­
rum. Başında çelişkilerin ifade ve hareket imkanı­
nın ortadan kaldırıldığı bir zaman aralığına demok­
rasi diyebilmek, toplumsal dinamiğin çözümlemesi­
ni hep senkronize düşünmekten de ileri gelebiliyor.
Daha önceki bölümlerdeki çözümleme ile bura­
da geliştirmeye çalıştığım teorik şema birbirini des­
tekliyor; daha önceki bölümlerde, 1961 Anayasası
ile ifadesini bulan bir yapının işlerliğini 1960'lı yıl­
ların ortalarından itibaren kazanmaya başladığını
göstermeye çalıştım. Şimdi buna, Cumhuriyet Tür­
kiyesi'nde iç savaşın başlangıç tarihi olarak 1968 yı­
lım ekliyorum.
1968 Yılında Türkiye
Bütün gerçekler soyut'tur.
Somut, her zaman eksikli gerçektir.
Tüm gerçeklere, somutun zenginliğinde soyut­
lama ile varılıyor.
Türkiye Üzerine Tezler III
Savaşlar, yapılırken ve eski zamanlarda da ya­
pılmadan önce ilan ediliyor. İç savaş, yapıldıktan
yıllar sonra ilan edilebiliyor. Savaşları komutanlar
ya da devlet başkanları açıyorlar. İç savaşlar, tarih­
çilerin, siyaset adamlarının ve ikisi birlikte bilim
adamlarının yetki alanına giriyor.
Aydın Üzerine Tezler'in bir kitabında, On Doku­
zuncu yüzyıl Türkiyesi'nde 1806 yılını, bir iç savaşın
başlangıç yılı olarak saptarken, önemli, güçlük çek­
medim. Aydın Üzerine Tezler'in bir diğer kitabında,
Yirminci yüzyılın başında, Türkiye'de bir uzun iç sa­
vaşın başlangıç yılı olarak 1903 ve 1906 yılları ara­
sında seçim yapmadan önce hala araştırma ve tar­
tışma yapılması gerektiğini düşünüyorum. Ancak
bu ikinci iç savaş döneminde de başlangıç yılı olarak
en azından iki tarih noktası üzerinde durabiliyor­
dum.
Yakın zamanları incelemek, çözümlemek, teorik
özünü çıkarmayı denemek, başlı başına riskli bir iş­
tir; bunu biliyorum. Türkiye Üzerine Tezler'in
üçüncü kitabı böyle bir risk bilgisi içinde hazırlandı;
yalnızca riski azaltmaya çalışıyorum. Ancak resmi
savlann 1980 yılından hemen önceki tarih kesiti
üzerinde durduğu, 1980 yılı çevresini iç savaş duru­
muna yaklaştırdıklan biliniyor; bu, güçlüğü de artı­
rıyor.
Bilimsel çaba ile resmi açıklamaların her zaman
çakışması mümkün olmuyor. Cumhuriyet Türkiye­
si'nde iç savaşın 1968 yılında başlatılmasının doğru
ve yerinde olacağı sonucuna vardım. Burada bilim
yolunda yürümenin zaman zaman bir jungle'da yü­
rümeye benzediğini tekrarlamak durumundayım;
heyecan kadar kaygı da içeriyor. Geriye dönüşleri
var.
Kuşkusuz bu sonuca, beni, kaynaklanm götürü­
yor. Fakat bu sonuca vardıktan sonra kaynaklar de­
ğişiyor, daha aydınlık oluyor ve yenileşiyor.
Kaynaklar, kendisini daha iyi gösteren aygıt'a
dönüşüyorlar.
1968 yılının bir iç savaş başlangıç yılı olarak se­
çiminden güvenli olmak zorunluluktur; kartları ve
kaynaklan yeniden elden geçirdim. Genç, ancak yıl­
lann gazetecisi Hikınet Çetinkaya'nın Sancılı Yılla­
rı'nı, 1968 yılını iç savaş yılı olarak seçtikten sonra,
yeniden değerlendinneye çalıştım.
Faruk P aşa, KKK
İlhan Selçuk'
27 Mayıs'tan bu yana orduda en büyük
operasyonun yapılacağını gazeteler bir süre­
den beri yazıyorlar. Generaller arasında
emekliye sevkedilecek olanların isimlerini
579
 Yalçın Küçük
yayınlıyorlar: Bu konuda çeşitli yorumlar or­
tada dolaşıyor. 30 Ağustos'a doğru rahatsız
takvim yaprakları birer birer düşüyor.
Hiç kuşkusuz orduda bir operasyonun ge­
reksiz olduğunu ilk bakışta kimse ileri süre­
mez. Zirvede en yüksek rütbeden başlayıp ta­
banda en küçük rütbeye oturan piramit, silah­
lı kuvvetlerin dengesi bakırrundan şarttır. Bir
orduda binbaşıdan çok albay, yüzbaşıdan
çok yarbay bulundu mu hastalık var demek­
tir. Veya bu ölçüde olmasa da, yukan kade­
melerde piramitin orantısını bozacak şişkinlik
başgösterdi mi rahatsızlık işaretidir. Bunun
için emekliye sevk işlemlerinde zaman zaman
köklü kararlara kayılması yadırganamaz. Nite­
kim 27 Mayıs'ta yedi bine yakın subay ünifor­
mayı çıkarmak zorunda kaldı. Ne var ki, bu
zorunlu ameliyatın başarısını gölgeleyen nok­
talar vardı:
Giden yedi bin subay arasında kalanlar­
dan daha değerli ve genç elemanlar az sayıl­
mayacak ölçüdeydi.
Bu operasyon orduda reform niteliğine
dönüştürülemediği için piramit kısa sürede
yine bozuldu.
On yıl sonra bugün yapılacağı söylenen
ameliyatın başarıya ulaşması için de objektif
koşullar yoktur. Bir orduda sık sık tasfiyeler
yapmak zorunda kalmak, temel düzende bir
bozukluğa işarettir. Ve adam çıkartmakla işler
düzelseydi, herhalde şimdiye kadar bu yolda
epey yol almış bulunurduk. Tersine Silahlı
Kuvvetler'de seyrek sayılmayacak biçimle de
tasfiyelere yönelmek yalnız ordu yapısında
değil, topluma da huzursuzluk yaratmaktadır.
çünkü:
Bir insanı çocuk yaşta askeri okula alırsı­
nız, asker ocağı eğitimiyle karakterine biçim
verirsiniz. O insan askerlik ülküsüne bütün
yüreğiyle bağlanır, üniformasıyla bedeni aynl­
mayacak biçimde birbirine yapışır. Devlet ha­
zinesinden masrafla yetişmiş, dış ülkelere yol­
lanrnış, dil öğrenmiş, yetki sahibi olmuş, ol­
gunlaşmış bir subayken hayatının hızlı çağın­
da kendisine: -emekliye ayrıldın... dersiniz.
Oysa üniforması teni gibidir o insanın. Si­
vil hayatta sudan çıkmış balığa dönecek, bu­
ruk ve olumsuz bir kişi olacak. Kendisine
haksızlık yapıldığını iddia edecek, tepkileri
dalga dalga toplum hayatına yansıyacaktır.
Ama bakıyoruz ki, asıl sorun buyken, or­
dunun üst kademesindeki terfi ve emeklilik
politikası ağır basmaktadır. Kanunlar zorlana-
580
rak, meslek hayatını doldurmuş generallere
olanak yaratmak çabasının Silahlı Kuvvetler'e
ne yararı dokunacaktır?
Bir orgeneralin süresi dolduğu halde mes­
lekte birkaç yıl daha kalması bir değer taşı­
maz. Tersine, alt kademelerde olumsuz yan­
kılar yaratır. Askerlik öyle bir meslektir ki, ba­
rış zamanında sinesinde gizli kıymetler saklar;
ve savaş zamanında ortaya çıkar esas mihenk
taşı. Çünkü barış statiktir, savaş dinamik..
Eğer Balkan Harbi, gelmeseydi, Mustafa Ke­
mal'in, zamanına göre çok devrimci ve hatta
bugün bile geniş toplum yığınlanna göre çok
ileri sayılan radikal fikirleriyle, baremi sonuna
kadar tırmanabilmesi zor olurdu.
Kumandanıık niteliğinin kaç kırat olduğu
çoğunlukla cephelerde belli olur. Barış zama­
nında koşullarda ise askerler arası hizmet ya­
rışı daha değişik kurallara göre yürür.
Hal böyleyken üst makamlarda süresi dol­
muşların süresini uzatmak zaten büyük prob­
lem niteliğine sarmış emeklilik işlemlerindeki
sivrilikleri bilemekte, gereksiz bulutların kafa­
larda yoğunlaşmasına yol açmaktadır. Yalnız
ordu çevrelerinde değil, tüm millet hayatında
30 Ağustos kararları önemlidir. Çünkü asker­
lerin politika hayatında giderek ağır bastıkla­
rı bilinmeyen şey değildir. Sunay, Genelkur­
may Başkanlığı'ndan Cumhurbaşkanlığı vaa­
diyle istifa ettirilerek bugünkü makamına gel­
miştir. Milli Güvenlik Kurulu, iktidarla bera­
ber politikanın içindedir. Toplumdaki patla­
maları bastırmak için, lekeli iktidar sık sık or­
duyu imdada çağırmakta, askeri birlikleri ve
kumandanıarı eğilimlerine alet etmek iste­
mektedir.
Böyle bir ortamda, sözgelişi, Sıkıyönetim
Kumandanı Sayın Orgeneral Kemal Atalay'ın
orgenerallik süresi dolduğu halde görevinin
uzatıldığını düşünelim ... (ki, ajanslar bu yolda
haberler vermektedir.)
Böyle bir durumda Sayın Orgeneralin ki­
şiliğine politik nitelikte ağır bir yüklem vuru­
lacaktır.
Orduda birbirinin yerini doldurabilecek
değerli kumandanlar vardır. Süresi dolduğu
halde görevi uzatılan orgeneral, arkadaşları­
nın değerini hiçe sayan bir karara ortak edi­
lecektir. Piramitin zirvesinde politik çevrelerin
desteğiyle görev süresi uzatılan generalin bu
başarısı da herhalde askerlik alanında tescil
edilmiş olmayacaktır. Bir orgenerale böyle bir
muameleyi reva görmek, kişiliğine kamuoyu
önünde saygısızlık demektir.

Sanki Hikmet, 1968 yılının bir iç savaş başlangı­
cı olarak saptanmasından sonra pek değer kazana­
cak değerlendirmelerini, ince çalışmasının sayfaları
arasına saklamış; şimdi sıralayabiliyorum. 1965-
1971 yıllarını incelediği çalışmasında Hikmet Çetin­
kaya, 1967 yılı için, şunları yazıyor: "1967 dönemi
Sancılı Türkiye'nin 'Kabuk Değiştirme" dönemiy­
di."" Bunu izleyen yıla şöyle bağlıyor: "1967 yılının
son günleriydi. Önümüzde sosyal çalkantılara gebe
olan 1968 yılı yaklaşıyordu." Sonra, daha ilerde, çal­
kantılara gebe 1968 yılını özetliyor: "1968 yılı, öğ­
renci ve işçi hareketleriyle birlikte sağ kadroların
bütünleştikleri dönemdi." Teknik Üniversite 1968
yılında, polis tarafından basıldı. Eski bir ihtilalci su­
bayın komutasında komando kamplan ilk kez bu yıl
açıldı. Kan ilk kez bu yıl döküldü; İlk kez bir öğren­
ci, solcu Vedat Demircioğlu bu yıl öldürüldü, Viet­
nam'da pasifikasyon uzmanı CIA mensubu R.
Komer, 1968 yılında, Türkiye'ye Amerikan Büyükel­
çisi olarak geldi.
1968 yılı iç savaş başlangıcı olarak, Türkiye Üze­
rine Tezler'den çok önce, pratik tarafından seçiliyor.
Bu seçimi gösterebilmek için pratik'i yeniden dü­
zenlemek durumundayım ve pratik yeniden sırala­
nıyor.
Silahlı Kuvvetler'in başı, Genelkurmay Başka­
nı ile başlamakta bir sakınca olmadığını düşünü­
yorum. Daha önce kullanılan bir malzemeyi, bir
olgu da denilebilir, yeniden kullanmak zorunda­
yım. 24 Şubat 1971 tarihinde Genelkurmay Başka­
nı Orgeneral Memduh Tağmaç, bir radikal yöneti­
mi önlemek için bir araya çağırdığı general ve ami­
raller kolejine şöyle hitap ediyor: "Biz Silahlı Kuv­
vetler'i nasıl ayakta tutacağız? Onu düşünelim. İçi­
mizde istihbaratçılar var. 1961-1962'den sonra iş­
leri rayına oturtmak için dört sene çalışıldı.
1968'den itibaren sapma başladı. Sapma, bugün
1961-62'deki duruma gelmeye başladı. Komutan,
eğitimi nasıl yaptıracağını düşünür. Biz burada,
Türkiye'ye yayılan kıtalara nasıl hükmedebiliriz."7
Devletin en büyük dayanağı Silahlı Kuvvetler'in
Komutanı, Silahlı Kuvvetler'e hükmetmekteki za­
afiyetten söz ediyor ve takvim olarak 1968 yılını
başlangıç düşüyor.
1968 yılı Temmuz ayında Hava Harp Okulu öğ­
rencileri her yıl olduğu türden mezuniyeti kutlamak
amacıyla "Göksenin" albümünü çıkanyor; aşırı din­
ci Bugün, Göksenin'e karşı bir kampanya açıyor.
Muhsin Batur'un, anılannda, "Silahlı Kuvvetler'i
kışlasına çekmek için uğraş vermiş, Cumhurbaşkanı
Sunay'ın itimadını kazanmış, biraz içine kapanık,
oldukça inatçı, disiplinli ve çok dürüst bir insan"
olarak tanıttığı Orgeneral Memduh Tağmaç, Bu­
gün'ün kampanyası karşısında inadını göstermiyor
ve susuyor. Herkes susmuyor. Yirmi beş genç deniz­
ci subay elinde bir bildiri, gazete bürolannı dolaşı-
Türkiye Üzerine Tezler III
yor; "Büyük Türk Ulusu, biz halk ordusuyuz, biz
Atatürk ordusuyuz" diyor.· "Hava Harp Okulu'nda
genç Harbiyeli'lerin yurt sorunlannı Atatürkçü ve
gerçekçi bir açıdan ele almalan, bu konudaki dü­
şüncelerini bir 'Kültür Yıllığı' olan Göksenin'de top­
layarak yayınlamaları, geriye dönüş dualan yap­
makta olan bu sapık fikirleri son derece ürkütmüş­
tür. Tanzimafa 'Milli Bozgun Çığın', Abdülhamife
'Ulu Hakan', Vahdettin'e 'Büyük Sultan', Namık Ke­
maller'e 'sahte kahraman', 27 Mayıs Devrimi'ne
'Gece Hareketi' diyen, Mustafa Kemal'e ve devrim­
lerine açıkça ve alçakça saldıran bir zümreden de
aslında başka türlü bir davranış beklenemezdi."
Bundan sonra ulus'a bir taahhüt tekrarlanıyor. "Şu­
na inanmanı ve bilmeni isteriz ki, Harpokullan her
türlü dış etkiden uzak, özgür, mutlu ve herkesin in­
sanca yaşadığı bir Türkiye'nin bağımsızlığı için ölü­
müne dek savaşmaya andiçmiş genç subaylar yetiş­
tirmektedir, orduya. Bize inan, bize güven." Orge­
neraller, kendi dışlannda bir inisiyatif görüyorlar.
Kabul etmeleri mümkün görünmüyor.
Komer geliyor.
Pratiği yeniden dizmeyi sürdürüyorum.
İşte bu yılda ve yine 1968 yılında, Vietnam Sava­
şı'nda Amerika Birleşik Devletleri'nin baş pasifikas­
yon danışmanı Robert Komer, Türkiye'ye büyükelçi
olarak geliyor. Bir Amerikan kaynağından aktarıyo­
rum: "Against this background, it was bold indeed
for President Johnson to send one of his former
speCİal assistants, Robert Komer, as ambassador
to Turkey at the end of November 1968. Komer's
past service as a CIA analyst was a matter ofpub­
Hc record! Bir CIA araştırma uzmanı olarak çalıştı­
ğı resmi kayıtlarda yer alan Komer'in Türkiye'ye bü­
yükelçi olarak gönderilmesi, Amerikan kaynakla­
nnda da "gerçekten cüretkar" sayılıyor. Solcu genç­
lik, büyük tepki gösteriyor; Türkiye'de ''bir yeni Vi­
etnam deneyi" yapılmak istendiği ileri sürüıüyor.
Solcu yayınlar, pasifikasyon uzmanı Komer'in "solu
bölmek için bir CIA fesatını yönetmek üzere Türki­
ye'ye gönderildiğini", that Komer had been sent to
direct a CIA conspiracy to split the left, ileri sürü­
yor.
Bu sırada Vietnam'da, bir tarafın dünyanın en
güçlü kapitalist ülkesi Birleşik Devletler'in asker ve
silah katkısıyla sürdürdüğü bir iç savaş yaşanıyor.
Bir parantez açmam gerekiyor.
Dünyanın solculan, dünyanın en saf insanları­
dırlar; Aydınlanma Çağı'nın çocuklan oluyorlar.
Hepsi, kendi pratikleriyle ve hayal kınklığı içinde
büyüyorlar. Silahı ve şiddeti hiç sevmedikleri gibi,
baştan ve tümden reddediyorlar. Safdırlar; saf aklı
abartıyorlar, insanlann doğru hareket etmemeleri­
ni, yalnızca, doğru'nun insanlara gösterilmemiş ol­
masında buluyorlar.
581
 Yalçın Küçük
Gerçek'i buluyorlar. Ütopyacılar, en saflan olu­
yorlar ve zamanlannı, doğru yolu uygulaması için
krallara doğru projeleri göstermeye ayınyorlar.
Marx ve Engels, Ütopyacılann hayal kınklığının
üzerinde büyüyorlar ve bütün yaşamlannı, yöneti­
lenlere, "doğru" yolu anlatmaya harcıyorlar. Dünya­
nın bütün solcuları ütopyacıdırlar; az veya daha çok.
Parantez içinde parantez açmak zorundayım;
ütopyada önemli olan akl'ın harekete getirilmesi
için "doğru" örneklerin gösterilmesidir. Öz, burada
ve doğru'yu göstermenin yöntem ve yolunda yatmı­
yor. Fourier, Saint-Simon ve Owen, ya iyi çizilmiş
projelerle ya da zaman zaman uygulamaya dökül­
müş örneklerle yönetenIere, izlenmesi gereken yolu
göstermeye çalışıyorlar. Yönetenleri değil, yöneten­
lerin aklını değiştirmeye özen gösteriyorlar.
Deniz Gezmiş ve Mahir çayan ile arkadaşlarının
çabalannda da bir "gösteri" var; köylülüğe göster­
mek istiyorlar. Kuşkusuz klasik ütopyacılardan
farklı olarak yönetilenleri yöneten yapma mücade­
lesi içindeler; ancak, bunu, köylülüğe, devletin güç­
süzlüğünü ve savaşılarak değiştirilebileceğini göste­
rerek yapmak istiyorlar. Köylülüğün, savaş yapıla­
bileceğini ve bununla devletin değiştirilebileceğini
gördüğü andan itibaren, kendisinin, doğrudan doğ­
ruya büyük bir savaşın içinde olacağını umuyorlar.
Ütopya, gösteri üzerinedir.
Politika, güç üzerinedir.
Köylülük, tarihin hiçbir kesitinde coğrafyanın
hiçbir bölmesinde hiçbir hareketin öncüsü olma­
mıştır; bütün burjuva devrimlerinin dayanağıdır.
Bütün burjuva devrimlerinde en çok kaybeden köy­
lülük oluyor.
Köylülük, her zaman, güç'ün peşinden gidiyor.
Parantezi kapatıyorum. Yine de henüz açık ol­
duğuna inanamıyorum.
"Kanlı Pazar" Olayları'ndan söz etmem gereki­
yor; henüz, zamanı gelmedi. 1968 yılının devamı bir
tarihte ve 1969 yılı Şubat ayında yaşanıyor. Banşçı
bir yüriiyüşün üzerine hazırlanmış ve güvenlik kuv­
vetlerinin gözetimi altına alınmış, gözü dönmüş
dincilerin saldırması gerçekleştiriliyor. Yüriiyüşün
düzenleyicilerinden Harun Karadeniz anlatıyor ve
aktarıyorum. "Gerçi o günlerde pek tanımadığımız
kişiler istediğimiz kadar silah bulabileceklerini bize
duyurdular ve 'eğer isterseniz hemen ayarlıyalım
durumu' diye tekliflerini ilettiler. Tereddütsüz red­
dettik. Biz bir ihtiıaı yapmak dileğinde ve konu­
munda değildik. Binler mertebesinde silahlanmak
bizim işimiz değildi. Bize yapılan silah temini tekli­
fini polisin örgütlemiş olması da büyük olasılıktı."
1969 yılı başında gençlik silahsızlanmadan yana bir
tutumda ısrar ediyor.ıo "Durum ne kadar sakıncalı
olursa olsun bizi silahlanmadan ve kendimizi kav-
582
gaya göre hazırlamadan YÜriiyecektir." yüriiyorlar.
Taksim'de iki yüriiyüşçü, Duran Erdoğan ve Turgut
Aytaç öldüriiıüyor. Sonraki yıllann kanıksatan sayı­
larına bakmak gerek; yeni ve çok büyük, aynı ölçü­
de ürkütücü bir sayı ortaya çıkıyor. "Kanlı Pazar"
adı veriliyor.
Sağ ile sol arasında bir gelişmişlik farkı var. Sağ,
coğrafya olarak, Aydınlanma çağı'nın öncesi bir ta­
rihe düşüyor ve takvimin ilerlemesine karşın, bura­
dan çıkamıyor. Kapitalizmin rekabetçi aşamasın­
dan önceki ve sonraki dönemleri yaşıyor; tekelci dö­
nemde eğitim, Freres İgnorantins'e, Brothers Igno­
ramus'a, Echel Biraderier'e, bırakılıyor. Aydınlan­
ma çağı'nın cephe aldığı din, tekelci dönemde, bü­
yük sermayenin iki yüzlülüğünü de üstlenerek orta­
ya çıkanlıyor. Sağ, aklın egemenliği yerine dinin
açılımlarını yol gösterici sayıyor.
Din, şiddet'e muhtaç ve şiddet, din'e ihtiyaç du­
yuyor.
Şamanizm ile yola çıkan Türkiye'nin ırkçıları
çok hızlı bir biçimde İsliim'a dönüyorlar." Şamaniz­
me bağlı kalmak isteyenleri döverek dışarıya atıyor­
lar.
Dünyanın sağcıları, hiçbir zaman hayal kırıklı­
ğını tanımıyorlar. Hayal, aklın işlevlerinden birisi­
dir; sağcılığın yetki alanının dışında kalıyor. Düş
aklın olağan dışı işleyişinin üriinüdür; sağcılık, ak­
lın her türlü işleyişini kabul etmiyor. Bir tek hayal'e
icazet var; cennet. Bu da yaşamı değil yaşamamayı
ilgilendiriyor.
Hayal'ı yasaklayanlar hayal kırıklığını bilmiyor­
lar. Hayal kırıklığını tanımayanlar, Aydınlanma Ça­
ğı'na ulaşamıyorlar; aydınlanamıyorlar. Başlangıçta
aklı değil, şiddeti, bir inandırma yöntemi seçiyorlar.
Bütün bunlara ek olarak ve pratik platformda,
Türkiye'de sağın, 1968 yılında şiddet kullanmaya
başladığını göstermek gerekiyor; zor olmadığını ifa­
de edecek durumdayım. Doğrudan doğruya Milli­
yetçi Hareket Partisi için hazırlanmış olan Ankara
Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı'nın İddia­
namesi'nden aktarmak yeterli olabiliyor. Açık ve
şöyle: "Ülkücü unsurların yurt içi ve dışındaki ör­
gütlenme ve kadrolaşma gayretlerinin yanısıra 1968
yıllarından itibaren yoğun ve sistemli bir şekilde si­
lah edinmeye başladıkları, aşırı solun saldırılarına
karşı korunmak bahane ve propagandasıyla bireysel
olarak başlattıkları silahlanma çaba ve çalışmaları­
nın zamanla hız, kapsam, nitelik ve miktarının art­
tığı göriilmektedir."12 Göriiıüyor.
Güzel. Bir noktanın çok açık olması gerekiyor.
Açıklık, bilimin işidir.
1968 yılında sol eylemlerin yükseldiğinde hiçbir
kuşku yok. Ancak 1968 yılında sol eylemler tümüy­
le barışçıl ve yasalar çerçevesinde gelişiyor; hiçbir

yerde 1968 yılında Türkiye'de solun silah kullanma­
ya veya silah edinmeye çalıştığını gösteren bir iddi­
a, bir kayıt ve bir iz bulunmuyor.
Türkiye'de sağ, Türkiye solunun banşçıl ve ya­
salar içinde yükselişini barışçıl ve yasalar çerçeve­
sinde ve daha önemlisi burjuva legalitesinin sınırla­
n içinde, durduramayacağını gördüğü için silahlan­
maya başlıyor. Türkiye'de açıkça paramiliter bir sağ
örgütlenmesi başlıyor.
Dünyanın ve Türkiye'nin solculuğu naivdir. Öğ­
renmeyi seviyor. Silah edinmeyi ve şiddeti, Türkiye
sağından ve işin başında, kendisini savunabilmek
için öğreniyor.
Devam ediyorum.
İç Savaş, 1968 yılında ilan ediliyor.
Şu söylenebilir; Sıkıyönetim Askeri Savcılığı'nın
hazırlamış olduğu bir iddianame, önemli bilimsel
görüşlere dayanarak yapılamaz, suçlayabilmek için
yanıltıcı olmak zorunda kalabiliyorlar. Böyle bir dü­
şünceyi tartışma gereğini duymuyorum; doğru ola­
bilir veya olmayabiliyor. MHP cephesinin önemli ti­
rafçısı Tevfik Ağansoyu aktarmam gerekiyor. Başlı­
yor: "Bizler devletin jandarması, polisi gibi silah ku­
şandık, bombalanmızı hazırladık, zincirlerimizi, bı­
çaklanmızı, sopalanmızı elimize aldık, sokaklara dö­
küldük."" Kendilerini devletin polisi ve jandarması
ile eş sayıyorlar. Jandarma ve polis türünden "kara­
kol" gerekiyor. Ağansoyun söylediklerini aktarmayı
sürdürüyorum: "Bir de bunun yanında kanunlar
nezdinde kurulan Ülkücü Gençlik Derneği, Ülkü
Ocaklan ve Genç Ülkücüler Derneği ile Milliyetçi
Hareket Partisi'ni kendimize karargah (karakol) ola­
rak seçerek kullandık." Karakol da buluyorlar.
Devam ediyor. MHP içinde eylemlerin boyııtu
karşısında kaygıya kapılanlar olmaz mı? Kuşkusuz,
oluyor. Çaresi bulunuyor: "Yöneticiler eylemlere
karşı çıktıklan zaman kongrelerle, silah zoruyla,
açıklarını bularak veya topluma deşifre etme tehdi­
di yoluyla onlan ekarte ederek yerlerine, ceza evle­
rinde yetişmiş silahlı eylemi tasvip eden tecrübeli
arkadaşlanmızı yerleştirerek yasal kuruluşlan da
yasa dışı hale getirdik." Sağın paramiliter örgütüne
kolunu kaptıran, bütün vücuduyla içeride kalıyor.
Peki, ne zaman başlıyor? MHP militanı Ağan­
soy, böyle bir soruya da cevap hazırlamış görünü­
yor. "Ülkücü gençler olarak bizlerin yıırtiçi ve yıırt
dışındaki örgütlenme ve kadrolaşma hareketlerimi­
zin yanısıra 1968 yılından itibaren yoğun ve sistem­
li bir şekilde silah edinmeye başladığımız."·' diyor
ve sonra silahlanma sürecinin kısa ve özet bir tarih­
çesini veriyor. "Önceleri zincir, sopa, kesici ve delici
aletlerle başlattığımız silahlanma faaliyeti 1975-
1976 döneminde süratle tabanca edinme şekline dö­
nüşmüş ve bu devre önceleri Karadeniz yapısı 7.65,
Türkiye Üzerine Tezler III
daha sonralan büyük çaplı ve çok mermili tabanca­
lann ve bombaların teminiyle gelişimini tamamla­
mıştır." Şimdilik burada durmak gerekiyor; 1975-
1976 dönemi, daha ilerde ele alınıyor.
Türkiye'de tarihin yoğunlaştığı 1968 yılına dön­
mek zorunlu oluyor. Ankara Sıkıyönetim Komutan­
lığı Askeri Savcılığı, hazırladığı İddianame'de, Albay
Türkeş'in sözlerine yer veriyor ve birisini buraya alı­
yorum: "Komando kamplan adı verilen mahallerde
gençlik kollan çeşitli sportif ve kültürel faaliyetlerde
bulunuyorlar. Bu arada kendilerine judo da öğretili­
yor. Komünistler memleketi sahipsiz sanıp da sokak
hakimiyeti kuramazlar. Onların anlayacaklan dil­
den konuşacak, memleketçi, milliyetçi çocuklarımız
vardır. Bunun için gençlerimizi mücadeleci olarak
yetiştiriyoruz. Gençlerimiz memleket vazifelerine
hazırlıklı bulunuyorlar, bulunacaklardır."·5 1968 yı­
lında "komando kampları" kurulduğu ve çalıştırıldı­
ğı öğreniliyor; Türkeş, savunmasını böyle yapıyor.
Bir noktanın ayrılarak gösterilmesinde yarar var;
buradaki eğitimler, sol'un, "sokak hakimiyeti" kur­
malarına karşı düzenleniyor. Birden bire kütleselle­
şerek ve gösteri ve yürüyüşlerle kendisini açıklayan
sol, yasalar çerçevesinde ve devletin legal organları­
nın yasaları işletmesi yoluyla, susturulamıyor.
Tekrarlıyorum; iç savaş'ta iki taraf var. Üçüncü
taraf yok. MHP, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
CKMP bu adı 1969 yılında alıyor, burjuva legalitesi­
nin sınırlamalarından doğan eksikliği gidermek için
harekete geçiyor.
Milliyetçi Hareket Dergisi'nin, Ekim 1968 tarih­
li yirmi yedinci sayısında, "sözde partiler kanunu
böyle kamplar kurulmasına cevaz vermezmiş, tabii
ki böyle beyan ve ihbarlara herkesin karnı toktur"
deniyor.'" Komando Kamplan ile ilgili olarak şu bil­
giler veriliyor: "Komando ve judo çalışmaları için bu
yıl İstanbul'da 60, Ankara'da 50, İzmir ve Adana'da
30'ar çadır kurulmuştur. Beşer kişilik bu çadırlarda
yatan gençler tam bir askeri disiplin altında ve
emekli subaylar tarafından eğitilmişlerdir. Günlük
hayat, sabah saat 06.00'da başlamış, eğitim çalış­
malan ile gece 1O.00'a kadar devam etmiştir. Ak­
şam yemeklerinden sonra kampa çağrılan milliyetçi
yazar ve öğretmenler seminerler vermişlerdir. Ayrı­
ca bazı geceler, gece tatbikatlan yapılmış, takiplere
çıkılmıştır. Gece ve gündüz, kampları, gençler ikişer
saat nöbetle korumuşlar, yabancıları kamp dahiline
sokmamışlardır."·7 Bu bilgiler, kamplann amacını
da açıklayarak, sona eriyor: "Yurdun muhtelif yerle­
rinde açılan kamplardan bu yıl yetişen gençlerin
adedi binin üzerindedir. Gelecek yıllar bu çalışma­
lar bütün yıırt sathına yayılacak ve komünistlerle,
mason-kapitalist işbirlikçilerin korktukları güne on
binlerce genç hazırlanacaktır." Komando kampla­
nnda "kıyam" için, gençler yetiştiriliyor. MHP, baş­
langıçta klasik faşist ideolojiye uygun olarak ma-
583
 Yalçın Küçük
sonlara ve kapitalizme çatmaktan geri kalmıyor.
Daha sonraki yıllarda bu tür süslemelere gerek duy­
muyor.'"
Şimdi sıra saymaya geliyor. Bir: "1968 Ağustos
ayı İzmir ili'nin Gümüldür-Akrepkaya mevkiinde"
MHP iddianamesi böyle yazıyor, "takriben 150-200
gencin katıldığı bir komando kampı açılmıştır.'·
Kampı, emekli subay Rifat Baykal yönetiyor. iki: 3
Ağustos 1968 tarihinde Ankara-Eskişehir yolunda
MHP yöneticisi emekli subay Dündar Taşer'in yö­
netiminde komando kampı çalışmaya başlıyor.
"Emekli askerlerin de ders verdiği kampa 100 kişi
iştirak etmiş, kamp çadırlan ise Kızılay'dan sağlan­
mıştır. MHP iddianamesi'ndeki bilgilere göre AP
Hükümetleri zamanında Kızılay Kurumu, komando
kamplanna yardımcı olma gereğini duyuyor. Üç: 21
Ağustos 1968 tarihindeki Siliyri Komando Kampı'nı
iddianame'ye göre "Komando Mustafa", Mustafa
Ok yönetiyor. Albay Türkeş kampı teftiş ediyor. Ga­
ziantep'te kırk kişilik bir "komando kursu" ve buna
karşın, izmir'de Karaburun ilçesinin bir köyünde
ise komando kampı açılıyor. Bunlar hep 1968 yılın­
da gerçekleştiriliyor; burada 1968 yılı program ger­
çekleşmeleri üzerinde durulduğu için, 1969 yılı
kamplannı sayım dışına bırakıyorum.
Gülşen'in Rahmine Kazığı Kim Soktu
ve Neden Soktu?
Nurullah Tevfik Ağansoy'°
Eylemde hangi vatan haini ölmüştür?
Hangisi yaralanmıştır? Hedef vatan hainleri,
din düşmanları olsa dahi insanları öldürmek
yetkisi kimden alınmıştır? Vatan hainlerini öl­
dürmek eylemi meşrulaştırmaz. Neticede he­
def insandır. Suçlu ise cezai müeyyidesi ka­
nunda yazılıdır ve uygulayıcıları Adalet meka­
nizmalarıdır. Din düşmanı iseler; inanır veya
inanmaz o insanın kendi sorunudur. Allah
inanmayanları öldürün diye bir emir verme­
miştir. Allah "tebliğ edeceksiniz" der.
"Onların cezalarını ancak ben veririm"
der. "Benim verdiğim canı kulum alamaz"
der. Öyleyse bu da yeterli bahane değildir.
Madem ki devlet için yaptık, deniyor. Devlet
için yapılan işler resmi'dir. Devlet gayrıresmi
çalışmaz. Resmen hangi ülkücü eylem yap­
mıştır da bu meşru kılınmıştır. Yoktur. O za­
man meşru eylem olmadığına göre boş safsa­
talarla gençler galeyana getirilmiş suçlar işlet­
tirilmiştir. Ve bu suçların cezaları da çekile­
cektir.
Örnekler binlercedir. Bir misal daha vere­
yim. Mehmet Öz, Gülşen Kavak ile yaşadığı
kısa süreli dost hayatını onu öldürmek ve
584
kadını da komünist olarak tanıtmakla nokta­
lamıştır. Kadına işkence yaparak cinsel orga­
nına kazık sokmuşlar, daha sonra da iple
boğmuşlardır. "Devlet için!"
Olayı Yunus Meral, ben, Ferhat Tüysüz ve
Recep Akyol Adapazarı cezaevi müşahedesin­
de yatarken Günaydın gazetesinin haberin­
den okuyarak öğrendik. Haberde kadının el­
lerinin ve ayaklarının arkadan bağlanarak bo­
ğulduğunu, boğulmadan evvel tecavüz edil­
diğini ve cinsel organına kazık sokulduğunu
yazıyordu; gazete, ayrıca kadının o halde bir
resmini de yayınlamış, cesedin Arnavutköy'de
bulunduğunu haber etmişti. Bu vahşeti gör­
dükten sonra hepimiz bu eylemi gerçekleşti­
rene lanet etmiştik. Öyle ki gazetelerden "ca­
nı sıkılınca adam öldüren" puntolarıyla tanı­
nan Ferhat Tüysüz isimli arkadaş, "bu işi ya­
panı elime geçirirsem hiç acımadan geberti­
rim" demişti.
Uzun zamandır meydana gelen ideolojik
olaylarda iple boğma, komando düğümü at­
ma, elleri, ayakları arkadan bağlayarak kişinin
kendi kendisini boğmasını sağlamak ve cese­
di de bir çuval, TV kutusu, bez veya valiz ve
benzeri şeylere koyarak bir yere atmak Şişli
bölgesinin karakteristik eylem özelliğini taşı­
makta idi. "Arkadaşlara Gülşen Kavak işinin
bölgemiz militanları tarafından gerçekleştiriI­
miş olacağını, olayın gayrımeşru alemin işi
değil siyasi nitelikli olabileceğini, veya bölge­
den birinin gönül meselesi bulunduğunu,
ölümü de ancak siyasi bir görünümle kamuf­
le etmek isteyebileceği gibi tahmini bilgilerle
söyledim. Eğer eylem, arkadaşlarımız tarafın­
dan gerçekleştiriimiş ise mutlaka ölümle ce­
zalandırılması gerektiği noktasında görüş bir­
liğine vararak, bunun böyle olmamasına hep
beraber dua ettik.
Kısa bir süre sonra bu işin Bölgemiz mili­
tanıarından Mehmet Öz, Hasan Taygar ve Ali
Peker tarafından gerçekleştirildiğini öğrendik.
Adapazarı cezaevinden K. Maltepe ve Davut­
paşa Askeri cezaevlerine haber gönderildi ve
alınan karar gereğince Mehmet Öz'ün ve Ha­
san Taygar'ın öldürülmeleri kararlaştırıldı. Bu
karardan kısa bir süre sonra K. Maltepe Aske­
ri cezaevine getirildim.
Kartal-Maltepe Askeri cezaevinde daha
evvelden Hasan Taygar'ın sorgusu yapılmıştı,
arkadaşlar tarafından. Cezaevi idaresinden al­
dığım izinde televizyon seyretmeye diye di­
ğer koğuşlarda bulunan bölgemizin militanla­
rıyla görüşmeye gittim. Bu görüşmeler sıra-

sında, Hasan'ın kadına tecavüz gibi bir ey­
lemde bulunmadığını esasen kimsenin bu
olayı bilmediği, Hasan Taygar ve Ali Peker ile
olan görüşmelerimde ise Mehmet Öz'ün kadı­
nı kendisinin getirdiğini, ikisinin odada uzun
süre kaldıklarını, kadınla Mehmet'in arkadaş
olduklarını, işin sonunda ölüm olduğunu bil­
mediklerini, fakat Mehmet'in kendilerine "ge­
lin yardım edin şunu atalım" deyip de odaya
çağırdığı zaman kadını yerde çıplak olarak öl­
müş vaziyette gördüklerini, daha sonra hep
beraber bu delili yok etmek gerektiği düşün­
cesiyle cesedi bir valizin içerisine koyarak
MHP'nin bulunduğu pasajın dışına çıkarttıkla­
rını, burada arabanın içinde Bayram Çimen'i
gördüklerini, böylece cesedi arabayla Arna­
vutköy'de bir sokağa bıraktıklarını söylediler.
Halen Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP)'nin
İstanbul İl Başkanlığı'nda yönetim kurulu
üyeliği yapmakta olan Üsküdar bölgesi sanık­
lanndan Şinasi Atan o zamanlar cezaevi ve
koğuş başkanlığı yapmakta idi. Kendisine kı­
saca durumu izah ederek kararımızı bildir­
dim. Cezaevinde herkes bu kişileri bir kaşık
suda boğacak kadar kinliydiler. Bölge olarak
arkadaşlarla durumu tartıştıktan sonra, Hasan
Taygar'ın sadece cesedin atılmasında rolü bu­
lunduğuna, suçun işlenişi ve hazırlanışında
katkıları olmadığını, Ali Peker'in de konumu­
nun aynı olduğuna, buna inanıp kanaat etti­
ğimizi, bu arkadaşlara bir kötülük gelmemesi­
ni, suçlarını mahkemede inkar etmeleri ve bu
işi temize çıkartmaları gerektiğini anlatarak,
zarar gelmemesi gerektiğini anlatarak, ikna
ettim.
Bu arada asıl suçlu Mehmet Öz olarak gö­
züküyor ve o da Davutpaşa Askeri Cezaevi'n­
de bulunuyordu. Kendisi ile aynı cezaevinde
bulunan Üzeyir Çakmaktaş bu kişiyi öldüre­
cekti, fakat, uzun zaman bir haber duyulma­
dı. Ağustos 1981 yılında Ankara Mamak Aske­
ri Cezaevin'e gidip geldim. 1983 yıllarında
Davutpaşa'daki arkadaşlar, K. Maltepe'ye gel­
diler. Olayın arası iyice soğumuştu; Mehmet
de hiçbir şey olmamış gibi davranıyordu.
Neden bu şekilde olduğunu diğer arka­
daşlara sorduğumda, kimsenin başına iş al­
mak istemediğini, hiç kimsenin böyle biri için
kendini feda etmeyeceğini, Mehmet'in olayda
tecavüz etmediğini, kazık sokma işinin yanlış
olduğunu, yalnızca öldürme eyleminin bu ki­
şi tarafından gerçekleştirildiğini, basının işi
abarttığını, odada kadını öldürürken yanında
kimsenin olmadığını, işin şahidi de bulunma­
dığından hata yapmak istemediklerini bunun
Türkiye Üzerine Tezler III
için Mehmet'in can korkusu olmadan dolaştı­
ğını söylediler.
Zaman zaman Mehmet Öz'le birlikte yap­
mış olduğumuz sohbetler esnasında bu ola­
yın nasıl cereyan ettiğini öğrenmek için ken­
disine sorduğum direk ve dolaylı sorulara
verdiği cevaplardan anladığım kadarıyla Gül­
şen ile Gültepe'den tanışmışlardır. Maktul ko­
casından ayrı yaşamaktadır. Bunun için de
kendisine destek çıkan Mehmet'le arkadaş ol­
muş, beraber dolaşmaya başlamışlardır. Mak­
tule Mehmet'le buluşmaya gelirken ailesi şüp­
helenmesin, konu-komşu lif etmesin diye, kı­
sa bir süre evvel kocası tarafından elinden alı­
nan çocuğunu aramaya çıkıyor bahanesiyle,
"alış veriş yapacağım" gibilerinden çeşitli ba­
haneler uydurup 1-2 saatlik buluşmalarla ar­
kadaşlıklarını sürdürmüşlerdir. Buluşma yeri
olarak da genellikle Şişli MHP'nin karşısında
bulunan Kararnürsel mağazalarının kafeterya­
sını kullanmaktadırlar.
İşte bu buluşmalardan sonuncusunda
Mehmet Öz, kadının Gültepe'de oturması,
Gültepe'nin solcuların kurtarılmış bölgelerin­
den olması sebebiyle kendisinin ülkücü oldu­
ğunu bilen bu kadının hangi fikre hizmet et­
tiğini öğrenmek için bir takım sorular sorar,
atılan oltaya takılan cevaptan şüphelenen
Mehmet, Gülşen'i kandırarak MHP Şişli ilçesi­
nin bulunduğu Hürriyet pasajına getirir, bura­
da parti ile aynı katta bulunan Yenitur (veya
yanındaki) şirketin anahtarını yaptırdıkları
bürosuna sokar ve işkenceye başlar. Yanında
kimler vardır? Yalnız mıdır? Bunları öğrene­
medim. Fakat işkence faslından sonra kadını
o halde bırakmaya korkar (şikayet eder diye),
ve öldürmeye karar verir. Odada bulunan ip
ve telle kadını boğar ve arkadaşlarıyla birlik­
te valize koyup cesedi Arnavutköy'e atar. Ta­
bii kılıf hazır "devlet için (!)."
İşkenceyi MHP Taraftarı Polisler Yaptı
Oğuzhan Müftüoğlu"
Daha önceden de belirttiğim gibi iddiana­
rnede bize yöneltilen suçlamalar tamamen
Errıniyet Müdürlüğü'nde hazırlanan ifadelere
dayandırılmaktadır. Dosyada bana ait olarak
görülen ifade metni Errıniyet Müdürlüğü'nde
MHP taraftarı polis memurları tarafından iş­
kence ile hazırlanmıştır. Gözaltına alındıktan
sonra 80 gün işkence hücresinde kaldım, bu­
rada gözlerim bağlı olarak işkence ile sorgum
yapıldı. Diğer arkadaşlarla birlikte bana da
ağır işkenceler yapıldı.
585
 Yalçın Küçük
İstanbul'da Melih Pekdemir ile birlikte po­
lisler tarafından yakalandım. Daha evvel Me­
lih Pekdemir ve Nasuh Mitap yakalanmışlar­
dı, bizi gözlerimiz bağlı olarak Gayrettepe'ye
götürdüler. Bu şekilde yakalanmamızın neti­
cesi olarak ilk anda bir şok geçirdim. Etrafım­
da olup bitenleri anlayamaz hale geldim. Bu
halde iken işkence yapılmaya başlandı. Daha
sonra diğer arkadaşlarla birlikte Ankara'ya ge­
tirildik. Burada gözlerim bağlı olarak bir hüc­
rede kelepçelerle duvarın iki tarafındaki hal­
kalara astılar. Bu arada sorgu ve işkence için
geçen süreler hariç aç, susuz ve uykusuz bir
şekilde beklettiler. Kendimden geçmiştim, ba­
yılacak halde idim. Zaman zaman buradan bi­
zi alıp sorgulamaya götürüyorlard!. Sorgu sı­
rasında yakalanmadan önce gazetelerde oku­
duğumuz yedi kişilik merkez komitesi olmam
iddiaları başta olmak üzere birçok suçlamala­
rı kabul etmem için işkence yapıyorlardı.
Günlerce kolumdan tavana asılmak, elektrik
verilmek ve falakaya yatırılmak gibi işkence
çeşitleri uygulanıyordu.
Sıtir dereceye yakın bir soğukta çırılçıplak
soyarak garaj denilen işkence yerine çıkarttı­
lar. Saatlerce basınçlı soğuk su vererek işken­
ce yaptılar. Arada sırada tekme, sopa ile ken­
dimizden geçecek şekilde dövüyorlardı. Gör­
düğüm işkencelerin sonucu olarak kollarım
tutmaz hale geldi, sol elimi kullanamıyordum,
kulak zarlarım yırtılmıştı. Aradan iki yıla ya­
kın bir zaman geçtikten sonra halen kulakla­
rım ağır işitiyor. Belimde, kollarımda, ellerim­
de sürekli ağrılar ve uyuşmalar olmaktadır.
Sürekli başağrıları çekiyorum ve ciğerlerimde
o zamandan kalma rahatsızlıklar mevcuttur.
Yakalandığımda kış yeni geliyordu, yaz başı­
na kadar bir buçuk iki metre karelik bir be­
ton üzerinde kışı geçirmek zorunda kaldım.
Bulunduğum hücre işkence odasının tam kar­
şısında idi. Bu hücrede yakın olmam nede­
�
niyle birçok kadın, kız ve kişilere f yatların­
dan işkence yapıldığına tanık oldum, ayrıca
Nasuh Mitap, Melih Pekdemir, Ali Başpınar,
Ali Alfatlı, Sedat Göçmen gibi arkadaşlara iş­
kence yapıldığını gördüm. İşkence sırasında
kendilerince kabul edilen hususları kağıtlara
not etmişler ve bu notları dosya arasında
önüme koydular, ayrıca basılı bir soru liste­
sindeki soruların karşılığı ile birlikte yazmamı
istediler. Ve benim bu şekilde verdiğim sorgu­
mu kabul etmediler. İşkence ile bana kabul
ettirdikleri suçlamaları yeterli görmediklerin­
den kabul etmediler. Daha sonra Komiser
Muavini Ömer Bülbül tarafından 17 sahifelik
586
bir ifadem tesbit edildi. 17 sahifelik ifadem
daha önceki ifadelerime uygundu, fakat bunu
kabul etmediler, bu ifademi yani 17 sahilelik
ifademi iptal ettiler.
Araştırma timinden bahsetmek istiyorum.
Bizim sorgularımızı yapan MHP yanlısı polis­
ler bir takım soruları hazırlamışlar, 12 Ey­
lül'den önceki dönemlerde MHP'yi suçlaya­
cak şekilde beyanlarda bulunduğumuz müd­
detçe sinirleniyorlar ve baskılarını çoğaltıyor­
lardı. Bir ara gözlerimi açtığımda soruşturma
timinde Yeni Sözcü adlı dergiyi gördüm. Bir
ara hücreden sorgulama odasına götürdüler.
Dava ile ilgili olmamakla birlikte eskiden gö­
rev yapan bir takım Sıkıyönetim Komutanları
ve emniyet mensupları ile ilişki kurduğumu­
za dair fikirler beyan ettiler. Ben bunları ka­
bul etmeyince kendimden geçecek kadar iş­
kenceye tabi tuttular. Daha sonra Mamak As­
keri Cezaevi'ne getirildim. Söz konusu edilen
kişilerin MHP davası ile ilgili soruşturmanın
açılmasında rolü olan veya rolü olduğu iddia
edilen kişiler olduklarım söylediler. Ancak,
doğruluk derecesini bilemem. MHP davasın­
da yalancı tanıklıktan mütevellit Hicabi Koç­
yiğit'in ifadesini değiştirmesi yönünden dav­
ranışa geçen ve bana işkence yapan Bekir
PuHu hakkında dahi soruşturma yapıldığını
öğrendim. Mamak'a gönderildikten sonra yi­
ne emniyet sarayına getirileceğimizi söylüyor­
lardı, nitekim bu ame1iye maruz kalan kişile­
ri gördüm ve Mamak Cezaevine getirildikten
sonra iki kez ben de sorgulama için Emniyet
Sarayı'na götürüldüm. Bekir Pullu'nun bana
ve Nasuh Mitap'a yaptığı işkenceden dolayı
açtırdığımız dava 2 No.lu Askeri Mahkeme'de
devam etmektedir.
1968 yılının "oluşması" gerekiyor. 1968 yılına
kadar bir "niceI" birikim olması zorunludur; zaman
içinde yoğunluğunun artışını göstermek durumun­
dayım. Doğada da böyledir; bir yatağa rastlamadan
önce cevherin çok sığ bir biçimde, eteklerde, saçıl­
mış olduğu hep gözleniyor.
1965 yılı ile ilgili iki "nicel olgu sayabiliyorum.
Birincisi, 1965 yaz aylarında gençliğin çıkardığı ve
Kızılay'da elden sattığı "Dönüşüm" Dergisi'dir. Bir
gençlik dergisi olan Dönüşüm'ün çıkarılması ger­
çekten olay oluyor. Dönüşüm satan gençlere, iktida­
rın desteğinde gençler saldırıyor.
1965 yılında gençler ve gençler birbirinden ayrı­
lıyor." 1965 yaz ayından itibaren gençlik kütlesi
arasında kemalist-yobaz, veya ilerici-gerici ayrımı
tarihe karışıyor. 1965 yılı yaz aylarından itibaren

Türkiye'de gençler ve gençler birbirinden soleu ve
sağcı diye ayrılıyorlar.
1965 yılının yaz aylannda Cumhuriyetçi Köylü
Millet Partisi'nin kongresi toplanıyor. 1940 yılları­
nın turancı teğmeni, 1960 yılının ihtilinci albayı,
1961 yılında Yön Dergisi'ne göre "sosyalist", emekli
albay, 1963 yılında ihtil3lin liderliği için yakın arka­
daşı Albay Talat Aydemir ile anlaşamamasından ve
Aydemir'in ihtilal girişimini ihbar etmesinden iki yıl
kadar sonra, bir paraşütle, CKMP'nin başına genel
başkan iniyor.
Bir kural daha doğrulanıyor: Dünyanın her ya­
nında paramiliter sağ örgütlerin başına, kesinlikle
sol'a bulaşmış, kişiliği zayıf, hırsı her zaman aklın­
dan büyük, kalbinde yalnızca kin biriktirmiş insan­
lar bulunuyor. Albay Türkeş, bu tarihten sonra ve
1969 yılında partinin adını MHP olarak değiştire­
rek, önce klasik faşizan çizgilere eğilimli ve daha
sonra, daha çok şiddet yolunu seçmiş bir dinci ku­
ruluşun başında, bütün enerjisini, sınırlı yeteneğini,
kıt politika bilgisini, eksikli insan ilişkilerini, Türk
ilericiliğinin kökünü kazımaya ayırıyor. Kapitalizm
ile, Amerika Birleşik Devletleriyle, var olan devlet'le
özdeş görünmekten hiç çekinmeyerek klasik faşizm
modellerinin çok uzağına düşen bir emekli albay,
tüm radikalizmini, elinde bulundurmak ve sınırsız
olarak kullanmak istediği pratik şiddet'ten alıyor,
1966 yılını atlıyorum; 1967 yılında yoğunluk ar­
tıyor. 13 Şubat 1987 tarihinde, 1960 yıllarının en
önemli ikinci kuruluşu, birincisi olan TİP'yle aynı ay
ve günde Devrimci İşçi Sendikalan Konfederasyo­
nu, DİSK, kuruluyor." 25 Şubat 1967 tarihinde ise
Bornova'da, Atatürk'ün Bursa Nutku yargılanıyor.
Mustafa Kemal Paşa'ya ait olmadığı ileri sürülen Ja­
koben tonlu Bursa Nutku yerine, on yıl sonra MHP
içinde politika yapacak olan Savcı Osman Kırkyaşa­
roğlu, "muhterem maznun, kıymetli genç, memle­
keti uçuruma ve anarşiye götüren o hayali nutku ye­
rine Ata'nın Gençliğe Hitabesi'nin okunmasını ve
yayılmasını istiyor. Bursa Nutku'na tepki, ilerde du­
ran bir belgeye dayanılarak geriye kayınayı ve genç­
liği geriye çekmeyi amaçlıyor.
1967 yılı, ana rahminde, 1968 yılını barındın­
yor. 1967 yılının gelişmelerine bakıldığında, devlet
legalitesinin sınırlan içinde kalındığı sürece, yükse­
len solun kütleselleşmesinin önlenemeyeceği anla­
şılıyor. 1967 yılında, daha önceki yıllarda olduğu
türden, ancak, yoğunluğu artmış biçimde İmam­
Hatip okulları, komünizmle mücadele dernekleri,
sol gençlik hareketlerinin ve Türkiye İşçi Partisi
toplantılannın üzerine salınıyor. O dönemde İşçi
Partisi içinde bir sembol durumuna gelen fıkra ya­
zan ve milletvekili Çetin Altan, hücumlann hedefi
durumundadır; 23 Nisan'da İzmir'de konuşma ya­
pacağı bir toplantı yine komünizmle mücadele der-
Türkiye Üzerine Tezler III
neklerinin hücumu ile önleniyor. En çok "Komü­
nistler Moskova'ya" sesleri duyuluyor.
İktidardaki başbakan Süleyman Demirel, geliş­
meleri durdurabilmek için "Temel Hak ve Özgür­
lükler Yasa Tasarısı" hazırlatıyor. Bu adla hazırla­
nan tasarı, Türk Ceza Yasası'nın 141 ve 142. madde­
lerine açıklık getirme gerekçesiyle uygulamasını ko­
laylaştırmayı, yargıçlara ceza vermeye zorlamayı,
cezaları artırmayı amaçlıyor. Büyük tepki ile karşı­
laşıyor; tasarı olarak kalıyor.
Sığ'dır; kütlelere yayılıyor. Bu dönemde sol,
Türkiye'de, derinlemesine değil enlemesine genişli­
yor. 1967 yılı, toplantılan dağıtmak, yayınlann satı­
şını önlemek türünden legaliteyi aşan uygulamalar­
la birlikte temelinde burjuva legalitesi içinde, solun
önlenemeyen genişlemesini durdurmanın son yılı
oluyor.
1967 yılı Haziran ayında Birleşik Devletler Al­
tıncı Filosu, İstanbul'a geliyor. Ziyaret, Türkiye'de
anti-Amerikan gençlik eylemlerinin patlamasına
neden oldu. Adettir; denizciler karaya çıkınca bir
temsilciler kurulu Taksim'e çelenk koyuyorlar.
Gençlik liderleri bu çelengi alıyor, yakıyor ve yerine,
üzerinde "emperyalizmin kanlı eli Atamıza uzanma­
sın, kırılacaktır" yazılı bir başka çelenk bırakıyorlar.
Gençlik, 1964 yılında Birleşik Devletler'in, Türki­
ye'nin Kıbns'a çıkartma yapma projesi karşısındaki
tutumuna içerliyor; ulusaleı davranıyor. Atatürk,
bağımsızlık duygulannın sembolü olmaya devam
ediyor. Haziran sonunda öğrenci gençliğin yoğun
olduğu Beyazıt'tan Taksim'e on bin kişilik bir yürü­
yüş gerçekleşiyor ve anti-Amerikan gösteri, Dolma­
bahçe'deki Amerikan bayrağının indirilerek yerine
Türk bayrağının çekilmesiyle sona eriyor.
Aynı yılın Kasım ayında, Türkiye'de yepyeni bir
olgu olan paralı, özel yüksek öğrenime karşı, çok et­
kili ve Türkiye'yi sarsan bir kampanya düzenleni­
yor. Kampanya, İstanbul'dan Ankara'ya yürüyüşü
de içine alıyor; elitist Teknik Üniversite ile Anka­
ra'daki Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin ayrıcalık­
lı konumunu sarsan özel okuleuluk, seçme öğrenci­
leri içine alan bu iki yüksek öğrenim kurumunun
politize olmasında çok büyük rol oynuyor. Bu dö­
nemde yüksek öğrenim gençliği, devlet işletmecili­
ğini kapitalist işletmelerden çok ayrı tutuyor; özel
okulların devletleştirilmesini, en küçük bir kuşkuya
kapılmadan, sonuna kadar savunuyor.
1967 yılında artık Türkiye'nin caddeleri ve so­
kaklan soleu gençliğindir; demokrasi, burjuvazi açı­
sından, bir güçsüzlük kabulüdür.
İktidardaki başbakan Süleyman Demirel, "so­
kaklar yürümekle aşınmaz" demek zorunda kalıyor.
İnşaat mühendisi Demirel, sokaklara yalnızca, bir
mühendislik sorunu olarak bakınaktan başka çare
bulamıyor. Fakat bir yıl sonra komando kamplan
587
 Yalçın Küçük
kurulmaya ve tepkiyle karşılanmaya başlayınca, ko­
mando kamplannı savunurken, Albay Türkeş "ko­
münistler memleketi sahipsiz sanıp da sokak haki­
miyeti kuramazlar" diyor. Son derece açık; 1968 yı­
lına geçilirken sokaklarda bir başka otoritenin oluş­
tuğu izlenimi ortaya çıkıyor.
iç savaş ilan ediliyor; öyle yazıyorum.
Öyle mi? Olgulann yeniden dizilmesi gerekiyor
ve şimdiye kadar sözü edilenlere ek olarak, FKF ve
Dev-Genç ile ilgili örgütler için 1971 yılı Ankara Sı­
kıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı tarafından
hazırlanmış olan iddianarnede şu değerlendinneye
yer veriliyor: "Fikir Klüpleri Federasyonu 1968 tari­
hinden itibaren gizli gayesi Türkiye'de komünizmi
yerleştinnek olan bir örgüt şeklinde çalışmalannı
sürdünnüştür.""" iddianame, sürdürüyor: "FKF'nin
1968 yılında tamamen komünist bir örgüt olarak
çalıştığı anlaşılmaktadır." Buradaki "anlaşılma" ol­
gusunun yeni bilgilere dayanmadığını eklemek zo­
rundayım; 1969 yılında, hükümet komiserinin de
katılmasıyla yapılan genel kuruldaki yönetim rapo­
runa dayanıyor. Bunun önemi şurada yatıyor; re­
jim, FKF'nin "komünist" oduğuna inanmaya 1968
yılında başlıyor. Bunu, bir sıkıyönetim mahkemesi
çerçevesinde, 1971 yılında açıklıyor.
"ilk gaye kapitalizmin son aşaması olan emper­
yalizmle mücadele olarak gösterilmektedir. Bu ga­
yeleri tahakkuk ettinnek için bilimsel sosyalizmin
yani komünizmin gereklerine uygun hareket edile­
cektir." Değerlendinne budur ve arkası var: "Em­
peryalizme karşı geri kalmış ülkelerdeki, bu arada
Türkiye'deki, milli kurtuluş savaşlan sonuna kadar
desteklenecek ve gerekirse silahlı mücadeleye baş­
vurulacaktır." Silahlı mücadele "gerekirse" sözcü­
ğüyle askıya alınmış biçiminde olsa bile, işin içine
sokuluyor.
Solun sığlaşmış ancak kütlesel yükselişinin dur­
durulması için şiddet kullanılmasına ihtiyaç duyu­
luyor; kullanılacak şiddetin, solu da şiddet kullan­
maya zorlayacağından kuşku yok. Başında bir meş­
ru savunma sorunu var, daha sonra yeni alanlara
açılmaya başlıyor.
1960 yıllannın aktivistlerinden Harun Karade­
niz, bu çözümlemeyi, doğruluyor. Şuıılan yazıyor:
"1968 yıllan işgalleri, öğrenci eylemlerinde bir nite­
lik değişmesi getirmişti. Bu niteliğe göre eylemlere
biraz daha şiddet unsuru ginniş oluyordu. O tarih­
ten itibaren öğrenci eylemlerinde şiddet unsuru da­
ha çok görülecektir."25 Görülüyor; bütün olgular,
1968 yılında birikiyor ve bir nitelik değişikliğine işa­
ret ediyor.
Tekrar 1960 gençlik örgütlenmeleri ve eylemle­
ri için 1971 yılında Ankara Sıkıyönetim Komutanlı­
ğı'nda hazırlanan İddianame'ye dönüyorum. İddia­
name ve gerekçeli kararlardaki olgu ve değerlendir-
588
meleri bilimsel kaynaklar olarak kullanmayı sürdü­
rüyorum. Şunlar yazılıyor: "Türkiye'de ilk öğrenci
hareketleri 12 Haziran 1968 tarihinde başlamıştır.
Ankara'da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde baş­
layan olaylar istanbul'a sıçramıştır."'· Öğrenciler,
fakülteleri işgal etmeye başlıyorlar ve üniversitele­
rin feodal yönetim yapısını zorluyorlar.
Bir parantez gerekiyor. Türkiye'de sağı ve solu
ile, gelişmeleri dünyadaki gelişmelere bağlamak çok
yaygın bir alışkanlıktır; az veya çok bir gerçek payı
taşıyor. Fakat yine de bir yanıyla bir entellektüel
tembelliği ve diğer yanıyla da bilimsel geleneğin sığ­
lığını anlatıyor. Bilim, "az veya çok olan" ile "az ve
çok olan" arasında aynm kunnaya dayanıyor; az ve­
ya çok gerçek olmak tüm gerçekliği göstenniyor.
Türkiye'de fakülte işgallerinin başladığı zaman Ku­
zey Amerika ile Batı Avrupa üniversitelerinin genç­
lik fırtınasıyla sarsılmış olması, entellektüel tembel­
lik içinde, Türk üniversitelerinde yaşananlan yal­
nızca bir moda saymak sonucunu doğurabiliyor.
Türkiye'nin dinamiği, entellektüel tembellik ile sığ
bilimsel gelenek içinde, tümüyle unutuluyor. .
ihtilal, var olan kurumlann yeterliliği konusun­
da bir doyumsuzluğun sonucudur; önce toplumun
son derece sınırlı kesitleri tarafından duyuluyor. Kı­
raç toprak, üzerine düşen yağmur damlalannı, bir­
den yok ediyor; toprağı verimli hale getirmek için,
hem altını üstüne getirmek ve hem de yağmuru sü­
rekli yapmak zorunlu oluyor. Entellektüel tembel­
lik, Türkiye'de bilimin kıraç toprağıyla bir araya ge­
lince, Batı üniversitelerinde gelişen düşüncelerin
çoğu da, Türkiye'ye getirilirken içi boşaltılıyor ve
yalnızca boş kalıplar alınıyor. Kuhn'un "Bilimsel
Devrim", Scientific Revolution, çalışması da böyle
oldu; bu çalışmanın bilimsel devrim süreci ile siya­
sal devrim süreci arasında kurduğu sağlam paralel­
likler bir yana atılarak yalnızca "paradigm" sözcü­
ğü, bir sihirli keşif olarak ve tekerlerne türünden
kullanılmak üzere acentalan aracılığıyla, Türkiye'ye
ithal edildi. '7 Paradigm sözcüğü, kıraç toprağa düş­
tü; biraz hayret uyandırdı ve sonunda unutuldu.
" The genetic aspect of the paralleJ between po­
litical and scientific development should no longer
be open to doubt." Kuhn, oluş süreçleri açısından,
bilimsel ve siyasal gelişmeler arasındaki paralellik­
ten kuşku duyulmamasını ileri sürüyor. "Political
revolutions are ina ugurated by a growing sense,
often restricted to a segment of the political com­
munity, that existing institutions have ceased ade­
quately to meet the problems posed by an environ­
ment that they have in part created. In much the
same way, scientific revoliutİons are İna ugurated
by a growing sense, again often restrİcted to a nar­
row subdivisİon of the scientific community. n'8
Hem siyasal ihtilallerde ve hem de bilimsel devrim­
lerde, birinde toplumun tümü içinde ve diğerinde

bilimsel komünitede, çok dar bir kesitin, birinde si­
yasal kurumlardan ve diğerinde bilimsel modeller­
den, isterseniz bir zamanlar sihir enjekte edilmek
istenen paradigm sözcüğünü kullanabilirsiniz, ra­
hatsızlık, başlangıç oluyor. Hem siyasal devrimde
ve hem de bilimsel ihtillHde, başlangıçtaki doyum­
suzluğun bilinçli olması hiç de gerekmiyor; var olan
kurumlar ile geçerli sayılan bilimsel modellerin iş­
levIerinde kusurlu olduğu duyusunun, çok az da ol­
sa, toplumun ve bilimsel komünitenin dar kesitle­
rinde ortaya çıkmaya başlaması yeterli oluyor.
Hem siyasal ihtiıaı ve hem de bilimsel devrim,
bu duyunun artmasıyla, birisi toplumda ve diğeri
bilimsel toplulukta, bir ayrışmaya ve giderek polari­
zasyona yol açıyor. Her siyasal devrim ve her bilim­
sel ihtilaı, bu nedenle ve belirli bir süreç içinde, ken­
di iç mücadelesini de beraberinde getiriyor.
1968 yılında başlayan öğrenci işgalleri, Türki­
ye'de siyasal düşünen komünite içinde, doğrudan
doğruya Batı'daki öğrenci hareketlerine bir öykün­
me ve aynı zamanda son derece ileri girişimler ola­
rak değerlendirildi. Özel okulları devletleştirme
kampanyasının, zamanında elitist ve geniş iş im­
kanları olan Teknik ve Orta Doğu Üniversiteleri ta­
rafından başlatılmasına karşın, fakülte işgallerinin
mezuniyette işsizliğe mahkfim Dil ve Tarih-Coğraf­
ya Fakültesi'nde ortaya çıkması ve hemen, 12 Mart
ve 12 Eylül sıkıyönetim davalarına kadar toplumda­
ki prestij li yerine çoktan kaybetmiş olan Hukuk Fa­
kültesi'ne atlaması üzerinde bile durulmadı." Etki­
lenme kesin var; ancak toprak Türkiye'dedir ve iç
dinamik her zaman etkisini gösterebiliyor.
1971 yılında Ankara'da hazırlanan FKF ve Dev­
Genç iddianamesi, fakülte işgallerinin başlangıcın­
da apolotik olduğunu saptıyor ve yazıyor. Şunları
yazıyor: "Türkiye'de ilk öğrenci hareketleri 12 Hazi­
ran 1968 tarihinde başlamıştır. Ankara'da Dil ve Ta­
rih-Coğrafya Fakültesi'nde başlayan olaylar istan­
bul'a sıçramıştır. Bu olaylar herhangi bir siyasal akı­
mın buyruğunda olmaksızın yürütiilen ve üniversi­
tenin kendi fikriyatı olan olaylardır." Toplumunda­
ki gelişmelerin çok gerisinde kalmış, feodal ve oli­
garşik yapılı Türk üniversite sistemine tepki olarak
ortaya çıkıyor.
Üniversitenin oligarşik yapısı, bu umulmadık
patlama karşısında, Abdülhamit'in kurtlarla birlikte
ulumak ilkesine uygun bir tutuma giriyor; büyük bir
koro halinde fakülte işgallerini destekliyor. FKF ve
Dev-Genç iddianamesi, şunları yazıyor: "işgalin hu­
kuki niteliği üzerinde konuşan hukuk profesörleri,
'işgal hukuka uygun bir direniştir' dediler. Hatta de­
meç veren bazı öğretim üyeleri 'üniversite, öğretim
üyeleri ve öğrencilerden meydana gelen bir bütün­
dür, işgal diye nitelendirilen olaylar bir bütünün
üyeleri arasındaki iç ihtilaftır' dediler." Patlama, oli-
Türkiye Üzerine Tezler III
garşik yapı içinde de yankı yapıyor. içten olmasa bi­
le yandaş topluyor.
Meclis'te yandaşları daha da artıyor. "Bu bir pat­
lamadır." CHP Grubu adına konuşan Nihat Erim,
sözlerine böyle başlıyor ve şöyle devam ediyor:
"Genç kuşağın patlamasıdır. Gençliğimiz esasında
yerden göğe kadar haklıdır. Üniversitelerimiz ve ge­
nel olarak bütün eğitim sistemimiz baştan sona re­
forma, düzeltilmeye muhtaçtır. Üniversitelerimiz
reform istiyor. Bunda şaşacak, üzülecek bir nokta
yoktur. Dünyanın her yerinde bu ihtiyaç duyulmak­
tadır. Rejim ve ortam farkı ne olursa olsun, gençler
üniversite için istediklerinde birleşiyorlar.'o Profe­
sör Nihat Erim'i, parti grupları adına konuşan, Pro­
fesör Turhan Feyzioğlu ve Doçent Behice Boran da
destekliyor; aynı yönde ve nitelikte konuşuyorlar.
iktidardaki başbakan başka havadadır; bu dal­
gayı durdurmak zorundadır. Demirel, şunu söylü­
yor: "Üniversite işgalini toplantı ve gösteri yürüyü­
şü mahiyetinde addederseniz, bunun içine girmeye­
cek, hiçbir şey kalmaz. Meclis de dahiL." Başbakan
Süleyman Demirel, apolitik öğrenciler tarafından
fakültelerin işgal edilmesinin bir "örnek", model,
"paradigm" olmasından kaygılanıyor. Ancak yöne­
tenler arasında bir değerlendirme farkı var; Güven
Partisi Başkanı Turhan Feyzioğlu bile, patlama'nın
sarsıntısından kurtulamıyor. Yönetenler katındaki
görüş ayrılıkları, işgalin üzerine gidip güçle bastır­
mak ile öğrencilerin masum reform ihtiyaçlarına,
göstermelik de olsa, cevap aramak arasındaki üslfip
farkı, yönetim gücünün zayıflaması sonucunu doğu­
ruyor.
Çaresiz Demirel, işgal tartışmasını, dar sınırla­
rından aşırarak Türkiye'ye komünizmin yerleşmesi
sorununa götiirüyor. Fakültedeki işgallerle ilgili
meclis tartışmasında şunları da söylemek gereğini
duyuyor: "Türkiye bağımlı ise neyin mücadelesini
yapıyoruz. Her fırsatı Türkiye'ye hakaret için kulla­
nan bu zihniyetin cevabını her zaman veririz. Türki­
ye'mize ima şeklinde de olsa, bağımlı denmesine
hiçbir vicdanın, o vicdanlar satılmış değilse rıza
göstermemesi lazımdır. Türkiye NATO azası da on­
dan söylüyorsunuz, Türkiye komünizme karşı NA­
TO'ya girmiştir. Eğer istediğiniz Türkiye'nin komü­
nizme düşmesi ise, bu arzunuz ebediyete kadar kur­
sağınızda kalacaktır." Başbakan Demirel, siyasal
kaygılarında haklı çıkıyor. Fakülte işgalleri ile kal­
mıyor. Elmalı'da toprak ve Derby Fabrikası'nda fab­
rika işgalleri yaşanıyor." Yoksul köylü ile fabrika iş­
çisi, örneği sınamakta gecikmiyor.
Abrionik hareketler; karşılaştığı tepki şaşırtıcı
ve ürkütücü oluyor.
Amerika Birleşik Devletleri, kararlılığı sınamak
istiyor. 1967 yılında Altıncı Filo'nun çelenki parça­
lanıyor ve Dolmabahçe'deki bayrağı indiriliyor. 14
589
 Yalçın Küçük
Mayıs 1968 tarihinde, öğrenci kuruluşları, Tak­
sim'de altı metrelik bir NATO amblemini yakarak,
"NATO'ya Hayır" kampanyasını başlatıyorlar. "NA­
TO, emperyalizmin sömürü aracıdır", bir hafta için
planlanan kampanyanın temel sloganı oluyor; bro­
şür, bildiri ve toplantılarla sürdürülüyor. Tam bir
anti Amerikan çıkış var; NATO'ya karşı başlatılan
kampanya beklenebileceği gibi doğrudan doğruya
Birleşik Devletleri'ni hedef alıyor. "Amerikalılar on
beş milyon kızılderiliyi öldürdü. Afrika'nın zencisi
yüzyıllar boyu esir olarak Amerika'nın pamuk tarla­
larında, fabrikalarında öldürülesiye çalıştırıldı.
Amerikalıların zenginliği, milyonlarca mazlum hal­
kın alınteri ve kanı üzerinde kuruldu." Broşür, Ame­
rikan zenginliği için bir fatura çıkarıyor.
Washington'un bir deneme ihtiyacı duyduğu
anlaşılıyor, İkinci Dünya Savaşı sonrasından itiba­
ren Birleşik Devletler'le yakın ilişkilerin bu en istek­
li ülkesinde ne oluyor; bunu ölçmek istiyor. Bir öğ­
renci hevesi mi, yoksa daha derin bir nefreti mi
açıklıyor; karşılaştırması gerekiyor.
Ölçmek, karşılaştırmaktır; konfrontasyon.
15 Temmuz 1968 tarihinde, Washington, Altıncı
Filo'yu İstanbul'a gönderiyor.
Hikmet Çetinkaya'nın yazdığına göre, Teknik
Üniversite öğrencileri, Amerikan denizcilerinin ka­
raya çıkacakları Dolmabahçe Rıhtımı'na iniyorlar.
Rıhtımdaki boş gönderlere Türk bayrağı çekiyorlar
ve yarıya indiriyorlar. Teknik Üniversitesi Öğrenci
Birliği Başkanı Harun Karadeniz, Dolmabahçe Rıh­
tımı'nda, bayraklan çekip yarıya indirmelerinin ge­
rekçesini açıklıyor: "Türkiye'nin tam bağımsız oldu­
ğuna inanmıyoruz ve onun için de bayrakları yarıya
indiriyoruz." Anti-Amerikan gösterilerde öncülük
ve ağırlık İstanbul Teknik Üniversitesi öğrencilerine
düşüyor.
Polis, İstanbul Teknik Üniversitesi'ni stratejik
nokta seçiyor ve Gümüşsuyu Caddesi'ni kontrol al­
tına alıyor. Amerikan denizcileri. Gümüşsuyu Cad­
desi'ndeki otelleri seçiyorlar. Üniversite'den çıkan
öğrenciler, polisin eline düşüyorlar. Teknik Üniver­
site binasından çıkamaz oluyorlar. Öğrenci Birliği
Başkanı Harun Karadeniz anlatıyor: "Bizim geze­
mediğimiz kendi vatanımızda Amerikan erlerinin
gezmesini düşünmek bile insanı deli ediyordu. Al­
tıncı Filo düpedüz işgal ordusu konumuna geliyor­
du, gözümüzde. Biz sokağa çıkmağa korkuyorduk.
Fakat yurdun hemen karşısındaki bir otelin kapı­
sında bir impala taksi duruyor ve içinden bir Ame­
rikalı er ile bir Türk hanım iniyor ve otele giriyorlar­
dı. Bu sahne yüzlerce defa öğrencilerin ve polisin
gözü önünde tekrarlanıyordu. Polis otelin kapısında
nöbet tutuyor ve yoldan geçen arkadaşları topluyor­
lardı.'2 Amerikan denizcilerinin kiralık kadınlarla
buluşmalarının güvenlik içinde geçmesi için Teknik
590
Üniversite öğrencilerinin güvenlik altına alınması
gerekli görülüyor." Bir tahrik olmalı; Harun Kara­
deniz'in bıraktıklan, öğrencilerin pek çok tahrik ol­
duklannı da gösteriyor. Devam ediyor: "Hiçbir ide­
olojik yapısı olmayan gençlerin bile en azından is­
yan edeceği olaylardı, bunlar. Nitekim öyle oldu. O
zamana kadar pek işe kanşmayan bir çok genç, ote­
li taşa tutup camları indirdiler. Bana soruldu, önce.
"'Evet'" dedim. Ben de son derece kızgındım ve za­
ten hayır desem de inecekti, camlar." Altıncı Fi­
lo 'nun denizci erleri, otel odalarında, kiralık kadın­
larla rahat edemiyorlar. Camlar iniyor.
Henüz daha Anadolulular; enternasyonalist bir
tonları yok. Üniversite gençliği, kiralık kadın yurt­
taşlarının, Amerikan bahriyeIileriyle otel odaların­
da buluşmalarını hazmedemiyor ve otellerin camla­
rını indiriyor. İstanbul'un daha kozmopolit ve buna
karşın, Konya'nın daha tutucu ve dindar olduğu sa­
nılıyor. Olaylar böyle gelişmiyor; Konyalılar, Ameri­
kan erlerinin kiralık kadınlarla otel odalannda bu­
luşmalarını hazmedemeyen ve bu nedenle bahriye­
Iileri rahatsız eden İstanbul gençliğinin bu hareke­
tinden çok rahatsız oluyorlar.
Konyalılar dindar oldukları için rahatsızlıklarını
şiddetle belli ediyorlar.
Hikmet Çetinkaya'nın çalışmasından aktarıyo­
rum: "Amerikan Altıncı Filosu'nun İstanbul'dan ay­
nldığı günün akşamı Konya'da öncülüğünü, Komü­
nizmle Mücadele Derneği'nin yaptığı olaylar başla­
dı. Alaeddin Tepesi'ndeki içkili gazinoları, gece ku­
lüplerini, Yeni Konya Gazetesi'ni, Orduevi'ni hedef
alan saldırganlar kentin içinde büyük bir terör estir­
diler. Bu arada Öğretmenler Derneği ile Tİp İl Mer­
kezi basıldı, çok kişi de yaralandı. Olaylar sırasında
saldırı gruplan Yeni Konya Gazetesi'ni tümüyle ya­
kıp yıktılar."34 Konyalılar'ın gerçekten çok kızmış 01-
duklan anlaşılıyor. Kızgın Konyalılar'ın başında bu­
lunanları tutuklamak zorunlu oluyor. Şunlar:
"Olayların elebaşısı olarak Komünizmle Mücadele
Derneği Başkanı ve Konya Devlet Hastanesi Müdü­
rü Hacı Ahmet Sait Uğurlu ile İkinci Başkan, helva­
cı Hacı Asım Sözbir tutuklandılar. Mahkeme, ayrıca
Kunduracılar Derneği Başkanı Hasan Ağalar, Ber­
berler Derneği Başkanı Ahmet Kazan, Mücadele
Derneği Başkanı Mustafa Ekici ve Necip Ekici, Re­
cep Korkmazdur ve Recep Erdem hakkında gıyabi
tutuklama kararı verdi." Konya'da terör yedi saat
sürdü.
Konya'dan İstanbul'a dönüyorum. Amerikan
bahriyeIilerinin kiralık kadınlarla otel odalannda
rahat rahat buluşamamalan devam ediyor; İstanbul
Teknik Üniversitesi öğrencileri, bu işe karşı hazım­
sızlık gösteriyorlar. Polis de hazımsızlık gösteren
Teknik Üniversite öğrencilerine kızıyor. Öğrenciler
gece yurtlannda uyuyorlar. Uyurken, yurdu, polis

basıyor. Sözü, Harun'a bırakıyorum: "Elliye yakın
arkadaşımız bayıltılıncaya kadar dövülmüştü. Vedat
Demircioğlu döğülüp pencereden atılmış ve sonra
da üç yüz metre kadar ayaklarından tutularak, yerde
tekmelenerek, sürüklenmiş ve P1T önünde, öldü di­
ye, terkedilmişti. Büyük bir infialle Taksim'e yürü­
düğümüzde gün ağarmıştı. Altıncı Filo ismi bir kez
daha yerleşti kafalarımıza." Vedat, komadan çıkamı­
yor. 24 Temmuz 1968 tarihinde, Türkiye'de solcu­
luk, yakın zamanlarda ilk kez ölümle karşılaşıyor.
Altıncı Filo'nun İstanbul ziyareti sırasında çıkan
kanlı olaylar sonucunda, 24 Temmuz 1968 tarihin­
de, Vedat Demircioğlu adında bir Teknik Üniversite
öğrencisi, yemiş olduğu polis dayaklarından kurtu­
lamayarak öıüyor. Altmış Bir Anayasası çerçevesin­
de ilk ölümdür; sarsıcı etki yapıyor.
Özetliyorum; Washington, Türkiye'de esmeye
başlayan Anıerikan aleyhtarı rüzgarın şiddetini ve
ciddiyetini ölçmek için, 1968 Temmuz ayında, İs­
tanbul'a Altıncı Filo'yu gönderiyor. Filo, Dolmabah­
çe önlerinde iken bahriyeli Anıerikanlar, otel odala­
rında kiralık kadınlarla buluşmak istiyorlar. Üni­
versite gençliği bunu hoş karşılamıyor. Otellerin
camlarını indiriyorlar. Polis, buluşma özgürlüğünü
savunmak istiyor; Teknik Üniversite yurduna bas­
kın düzenliyor. Konyalılar, Anıerikan bahriyelileri­
nin buluşma özgürlüğünü kısıtlayan ve geleneksel
konukseverliğe uymayan gençliğin tutumuna çok
kızıyor ve kıyama geliyor. Gençliğin bu konuksev­
mezliğini "Moskova'ya alet olmak" olarak değerlen­
diriyor ve Konya'da ne kadar ilerici kuruluş varsa,
binalarını, yedi saat içinde yerle bir ediyor. Eline ge­
çirdiği ilerici Konyalıları da en azından yaralıyor. İs­
tanbul'da ise Konyalı Vedat Demircioğlu, yemiş ol­
duğu polis dayaklarından kurtulamayarak öıüyor.
İstanbul'dan Konya'ya dönmem gerekiyor.
Mümkün değil; sözü, Hikmet'e bırakıyorum: "Vedat
Demircioğlu ölümünden sonra İstanbul'da olaylar
kanlı sokak çarpışmalarına dönüştü. Olaylar sıra­
sında yirmibeş polis, kırktan fazla öğrenci yaralan­
dı. Vali Vefa Poyraz, askeri birliklerden yardım iste­
di."35 Gençlik, Vedat'ın cenazesini almaya gitti. Ala­
madılar: "Vedat Demircioğlu'nun cenazesi gömül­
rnek üzere gizlice, polis tarafından, Konya'ya gönde­
rildi." Olayların yükselmesini önlemek için alınan
bu önlem yalnızca şiddetinin artması sonucunu do­
ğuruyor: "İstanbul'da kanlı sokak çarpışmalarının
en şiddetlisi Cağaloğlu'nda oldu ve on beş dakika
sürdü." Cenazeyi alamayan gençler, Üniversite bah­
çesine gidiyorlar.
Öğrenciler, Vedat Demircioğlu'nun cenazesinin
gizlice Konya'ya gönderilmesinden sonra, üniversi­
te bahçesinde bir tören düzenlediler. Türk bayrağı­
na sarılı sembolik bir tabutu Atatürk Anıtı önüne
getiren öğrenciler, burada saygı duruşunda bulun-
Türkiye Üzerine Tezler III
dular, hükümeti istifaya çağırdılar. Adliye önüne
gelen öğrenciler burada 'adalet istiyoruz' diye göste­
ri yaptılar. Hava çok gergindi, her an öğrenciler ve
polis çatışması noktasına gelebilirdi. O yıllar, top­
lum polisinin adı 'fruko' diye anılıyordu, öğrenciler
arasında. Öğrenciler, bir toplum polisi aracını taşla­
dılar, Polis, bu sırada Cağaloğlu Alanı'nda tüm yol­
ları kesmişti. Öğrencilerle polis arasında sert çar­
pışmalar oluyordu. Polis cop kullanınca öğrenciler
buna taşla cevap verdiler. Bir anda sokak çatışması­
na dönen olaylar, Cağaloğlu'nun ara sokaklarında
sürdü." Yazımında, ilk olmasının heyecanı kokuyor.
Artık polis ve Komünizmle Mücadele Dernekleri bir
tarafa, gençlik diğer tarafa düşüyor.
Kütleselleşen sol hareketin karşısına berber,
kunduracı, ekmekçi, helvacı çıkarılıyor; mümkün
mu.
..?
Bilim, olguların var olan dizgesinin şiddetle da­
ğıtılarak yeniden dizilmesiyle gerçekleşiyor.
Altıncı Filo'nun İstanbul'u ziyareti ile başlayan
konfrontasyon, 1968 yılı Temmuz ayında, İstan­
bul'da sokak çarpışmalarına ve Konya'da ilericilere
yönelik bir pogrom denemesine dönüşüyor. Bir
ölüm var.
Albay Türkeş, derhal hazırlığa geçiyor: 1968 yılı
Ağustos ayında emekli subay Rifat Baykal ile Dün­
dar Taşer'in yönetiminde Komando Kampları açılı­
yor. Kunduracı, ekmekçi, helvacı yerine, eğitilmiş
komandolarla iç savaş sürdürülmek isteniyor.
Deniz Gezmiş'in liderliğini yaptığı DÖB'lü öğ­
renciler, Dolmabahçe'de karaya çıkan Altıncı Filo
bahriyelilerini tekrar denize döküyorlar. Kurtulup,
Beyoğlu'na, İstikliil Caddesi'ne çıkan erleri, arala­
rında subaylar da var, cadde ortasında dövüyorlar.
Keplerini alıp vermiyorlar.
Herhalde Washington, işte tam bu sırada, Viet­
nam'daki CIA bağlantılı pasifikasyon uzmanı Ro­
bert Komer'i, Türkiye'ye Büyükelçi göndermeye ka­
rar veriyor. Komer'in uzmanlığını göstermesi gere­
kiyor; güzel ilişkiler kurarak, Türkiye'deki anti­
Anıerikan odakları pasifize etmesi bekleniyor. Ko­
mer, iç savaş için başlangıç yılı saydığım 1968 yılı­
nın sonlarına doğru Türkiye'ye geliyor.
İşe başlıyor. Yeniliyor. Başarısızlığa uğruyor.
Yıllar sonra, Amerika Birleşik Devletleri'nde
ClA'nin yan kuruluşu Rand Corporation'da bir oda­
da, Cumhuriyet'ten Ufuk Güldemir'e, başarısızlığını
kabul ediyor. Ufuk'a şunları söylüyor: "ODTÜ olayı
bence, siyaset bilimi açısından yeni bir gelişmenin
göstergesiydi. Anıerika'nın meselenin siyasi boyu­
tunu göremeyip başarısızlığa uğramasının gösterge­
si. Biz o yıllarda, müfredatını teknik alanlara oturt­
mak suretiyle ODTÜ öğrencilerini politika dışı tuta­
bileceğimizi sanmıştık, elektronik ve fizikin ağır
591
 Yalçın Küçük
konsantrasyon gerektiren dersleri, o günkü kafamı­
za göre, öğrencilerin politize olmasını önleyecekti.
Halbuki üniversiteyi, giderek politize olan Türki­
ye'nin dışında tutmak olanağı yoktu. Değil üniversi­
te öğrencileri, lise öğrencileri bile radikalleşiyor­
du. "3' Büyükelçi Komer, hızla radikalleşen bir toplu­
ma basit pasifikasyon yöntemlerinin çare olmadığı­
nı ileri sürüyor.
Bunu, 1969 yılı başında Orta Doğu Teknik Üni­
versitesi'nde anlamaya başlıyor. Büyükelçi Komer,
işine, Orta Doğu Teknik Üniversitesi'ni ziyaret ede­
rek başlamak istiyor. Bu sırada, 1960 yılına kadar
IMF'de uzman olarak çalışan ve 27 Mayıs'tan sonra
bir ara Maliye Bakanı olan Kemal Kurdaş, ODTÜ'de
rektördür; Komer'i davet ediyor. Komer, üniversite­
de öğrencilerin sert tepkisiyle karşılaşıyor; bunun
üzerine, gazetecilere, "sayıları on-onbeşe yaklaşan
şu dışardakilere değil, Rektör Kurdaş gibi dostları­
ma inanmaktayım" diyor. Ancak aradan bir zaman
geçince hem dostu Kurdaş'ın adını ve hem de rektör
olduğunu unutuyor. ClA'nin yan kuruluşu Rand
Corporation'de, Ufuk Güldemir'le sohbet ederken
bunu da açıklıyor. "Adını hatırlamıyorum ama de­
kan, öğrencilerinin nelere kadir olduğunu galiba
kestirememişti. Çünkü öğrenciler çok rahat ve sakin
hareket ediyorlardı. Eğer dekan öğrencilerinin ya­
pabileceklerinin boyutunu kestirebilse, benimle be­
raber arabanın yakılışını kenardan seyretmek zo­
runda kalmazdı." Pasifikasyon uzmanı Büyükelçi
Komer, ilk önemli ziyaretinde, Orta Doğu Teknik
Üniversitesi'nde resmi otomobilini kaybediyor; öğ­
renciler yakıyorlar.
Kemal Kurdaş, çok sevdiği rektörlükten oluyor.
İstifa etmek zorunda kalıyor. Riskini hesaplamadan
önemli bir çağrıda bulunuyor. Henüz iç savaş koşul­
ları yaşandığı bilinmiyor; bilinci yok. Fakat tarafla­
rı var ve taraftar da var. İç savaşlarda "prestij", nor­
mal savaşlardakinden çok daha önemli oluyor;"
1968 yazında İstanbul'daki Altıncı Filo konfrontas­
yonundan sonra, Türkiye'ye atanmasına gençliğin
çok büyük tepkiler gösterdiği Amerika'nın Ankara
Büyükelçisi'nin solcu gençliğin yoğun bulunduğıı
Orta Doğıı Teknik Üniversitesi'ni ziyaret etmesi ve
"barışçıl" sonuçlanması, taraflar açısından, prestij
kaybı ya da kazanımı olarak değerlendirilebiliniyor.
Kurdaş, hesaplayamıyor ve Komer, sonunda, en çok
Kurdaş'ı sorumlu tutuyor.
Orta Doğıı Teknik Üniversitesi'nde Büyükelçi
Komer'in başına gelenlere, ülkeyi yönetenler çok
büyük önem veriyorlar; 1971 yılı gençlik eylemleri
İddianamesi'nden anlaşılıyor. Aktarıyorum: "Ko­
mer'in geldiği gün havaalanında nümayiş yapmak
için otobüs kaçıran öğrenciler yoldan geri çevrilmiş­
lerdir. Bu hususta mücadeleye kararlı olan sosyalist
öğrenciler 6 Ocak 1969 günü Kurdaş'ın daveti üzeri­
ne ODTÜ'ne gelmiş bulunan Komer'in arabasını
592
ters çevirmiş ve yakmışlardır. "3. Sıkıyönetim Komu­
tanlığı Askeri Savcılığı, bu bilgiyi verdikten sonra,
şu sonucu çıkarıyor: "Bu olayın Orta Doğıı Teknik
Üniversitesi'nde ve Türkiye'de sosyalist fiili müda­
halenin icra başlangıcı olarak kabul edilmesi gere­
kir. Çünkü olayı müteakip sosyalistlerin yaptığı
açıklamalar, bildiriler ve broşürler tetkik edilirse
olay, İkinci Kurtuluş Savaşı'nın bir meşalesi olarak
izah ve ilan edildiği anlaşılacaktır." 1968 yılını, bir
başlangıç yılı seçmedeki uygunluk bir kez daha or­
taya çıkıyor.
1971 yılı gençlik eylemleri ile ilgili İddiana­
me'den bir uzun paragraf daha aktarmak durumun­
dayım: "Orta Doğıı Teknik Üniversitesi'nde çıkan
Direniş Gazetesi, iki nolu bülteninde yanan araba­
nın tam sayfa fotoğrafını vermiş, 'Ya Bağımsızlık Ya
Ölüm', '6 Ocak 1969 öğle üzeri kalabalık büyüdü, ge­
ri bırakılmışlığın ve bağımlılığın öfkesi gibi büyüdü,
sonra yüreklerdeki bağımsızlık ateşi arabayı sarıver­
di', sütunlu yazılarla olay izah edilmiş, 'Kamu Oyu­
na' başlıklı bildiri ile 'Türk Halkı Dünyada Türk
Kurtuluş Savaşı örneği veren ülke olarak Amerikan
emperyalizmine karşı da milli kurtııluş bayrağı aç­
mıştır, savaşımız haklı bir savaştır' diye fikirlerini
açıklamışlardır. Bu olayın küçük bir grup tarafından
yapılmadığını, işbirlikçiler dışında herkesin katıldı­
ğını ve onayladığını, hareketin bu şekilde değerlen­
dirilmesi icap eden bir eylem olduğunu, öğrencile­
rin ve halkın Amerika'ya ve emperyalizme karşı el
ele direnişinin ateşinin yakıldığı ilan edilmiştir. Bu
husustaki bildirileri 34 öğrenci kuruluşu imza et­
miştir. Yine aynı gazetenin 'Türkiye'nin bağımsızlı­
ğından yana olan devrimci gençler olarak bütün işçi
kardeşlerimizi milli kurtııluş mücadelemizde omuz
omuza savaşa çağırıyoruz' şeklinde işçilere çağrısı
mevcuttur." Artık gençlik hareketi tümüyle bağım­
sızlık ve ulusal kurtııluş tezi üzerine oturuyor; so­
run, buna, köylü ile işçileri çekmede düğümleniyor.
Sorun, işçi ve köylüyü, Türkiye'deki Amerikan
emperyalizmini kavrayacak kadar soyutlama yapa­
bilecek düzeye çıkarmak olarak beliriyor. Ya da
Amerikan varlığının daha somut bir biçimde göste­
rilmesi zorunlu oluyor. Bunların ikisi yapılmadığı
sürece, solcu gençliğin yükselen anti-emperyalist
eylem grafiği, bir birliktelikten çok bir aynşmaya
yöneliyor.
Gelişmeleri bir iç savaş kurgusu çerçevesinde
algılamak, bundan sonra, bir tırmanmayı ve solun
üzerine acımasızca yüklenmeyi beklemeyi gerektiri­
yor. Gerçekten de, Komer'in otomobilinin yakılma­
sının üzerinden henüz bir buçuk ay bile geçmeden,
bir barışçıl yürüyüşün sonunda, iki solcu öldüriilü­
yor. Daha sonraki yıllarda günlük ölüm istatistiği­
nin yükselmesi ve bunun yarattığı alışkanlıklar ile,
1969 yılı Şubat ayında iki kişinin ölümünün yeniliği
ve ürkütücü etkisini gözden uzak tutmamak gereki-

yor. 16 Şubat 1968 Pazar Günü, yine Altıncı Filo'ya
karşı düzenlenen uzun ve barışçıl bir yürüyüşün so­
nunda, Dursun Erdoğan ile Turgut Aytaç yaşamlan­
nı yitiriyorlar; anında, bu güne, "Kanlı Pazar" adı
veriliyor. Tarihte "Kanlı Pazar" bir kez de, 1905 yılı
Ocak ayında Rahip Gapon'un Çar'ın sarayına dü­
zenlediği banşçıl yürüyüşte ateş açılması sonucun­
da binden çok insanın ölümü üzerine kullanılıyor.
Ürkütücüdür; tarihin akışı içinde büyük bir gelişme
olarak ortaya çıkıyor.
Harun, daha sonraki yılların, Türkiye'de yaşa­
yanlan ölüme ve kana, acımamaya ve sevinmemeye
alıştırmaya, herkesin kendi ölümünün ne zaman ge­
leceğini hesaplamaya başladığı ve ölüm zinciri için­
de, giderek, öldürülmeyen seçkinlerin bir türüne,
önemsizlik kompleksinin geldiği zamanı göreme­
den, bu dünyadan ayrıldı. Bıraktığı kitabının beşin­
ci bölümünün başlığı "Kanlı Pazar'a"; "Kanlı Pazar
olayı tek başına bir olay değildir" diyor. Harun Ka­
radeniz, içinde yaşadığı ve yönetenlerden birisi ol­
duğu Kanlı Pazar ile ilgili olarak yazılanlan "çok ye­
tersiz" buluyor. Ayrıntılı bilgiler bırakmasına karşın
şunlan yazıyor: "Ben, burada Kanlı Pazar ve önce­
sindeki olayları bütün detaylanyla anlatacak deği­
lim. Çünkü bu anlatım belki bir kitap, belki daha
fazla tutar. Ben, burada özetlerne yapacağım.""
Özetlernesinin bile yeterince uzun olduğunu belirt­
mek durumundayım; genetik önemini belli ediyor.
Bir durumu, gelecek kuşaklara bırakıyor: "Fi­
lo 'nun geleceğini Ocak ayının ilk yarısında öğren­
dik. Bu kez filoyu nasıl protesto edeceğimizi düşün­
mek ve planlamak için yeterli vaktimiz vardı. Genç­
lik örgütleri olarak büyük eksiğimiz bir üst örgütiin
olmayışı idi. Altıncı Filo'nun yalnızca İstanbul'da
protesto edilmesi yetmezdi, bütün yurtta protesto
edilmeliydi." Açıklık var; artık FKF yetersiz sayılı­
yor. Bundan sonra Dev-Genç öne çıkıyor. İkincisi,
Amerika Birleşik Devletleri, konfrontasyondan ka­
çınmadığı gibi, bunu, tırmandırmak istiyor.
Çok açık olarak yazılabilir: Hem Demirel Hükü­
meti ve hem de Washington Hükümeti, Türkiye'de
iç savaş koşullannı germek için ellerinde olan hiçbir
imkanı kullanmaktan geri kalmadılar. Henüz altı ay
geçmeden, Altıncı Filo'nun tekrar Türkiye sahilleri­
ne çıkartılmasında büyük yarar görüyorlar.
Doğal görünüyor; ancak, tekrar yazıldığında,
doğal görünümünü yitirebiliyor. Renkleri önemli
değil, Türkiye'de büyük bir gençlik kütlesi, Türkiye
sahillerine çıkan Altıncı Filo'dan rahatsız oluyorlar;
çıkmamalannı istiyorlar. Broşürler yayınlıyorlar ve
broşürlerinde şu gerçekleri ileri sürüyorlar: "Ameri­
kan Filosu'nun her gelişinde İstanbul'un lüks otelIe­
ri Amerikan genelevi şeklinde çalışır. Polisler bu
Amerikalılan yakalamıyorlar da, bu Amerikalılara
karşı çıkan gençleri dövüyorlar." Bu, bir gerekçedir;
Türkiye Üzerine Tezler III
katılmamak, kuşkusuz, mümkün. Ancak, Altıncı Fi­
lo'ya tepkilerini belirtmek için yürüyüş yapan genç­
lik kütlesinin üzerine, bindirilmiş sağcı kuvvetleri
göndermek mümkün değil. Hukuk devletinde bun­
lann olmaması gerekiyor; olması, sorumluluğu ge­
rektiriyor.
1968 yılı Temmuz ayında Dolmabahçe'den sahi­
le çıkmak isteyen Altıncı Filo'nun bahriyelilerini,
soleu gençlik, denize döktü. 1969 yılının Şubat ba­
şında, Altıncı Filo'nun İzmir'e gelişini protesto
edenleri, sağcı kütle, denize atlı.
Türkiye'nin lüks otellerini Amerikan bahriyeli­
lerinin genelev olarak kullandıklannı ileri sürerek
bunlara tepki biriktirip açığa vuran gençliğin üzeri­
ne sağcı kütlelerin salınmasını, doğal karşılamak
çok zor görünüyor. Bir terslik var.
Geçerken iki tezi yazıyorum.
1960 yıllannın ikinci yansında yürümek bir dil­
dir. Yürümek, bir katılım yolu oluyor.
Kütleler, sorunlannı ve tepkilerini, yürüyerek
anlatmak yolunu buluyorlar.
İkinci tezi yazıyorum: Henüz, soleu gençlik küt­
lesinin silah ve benzeri aletler kullandığı konusunda
en küçük bir iddia yok. Tam tersine, öğrenci gençlik
içinde liderlik kadrosu, silah ve benzeri malzeme
kullanmamak için diretiyor.
Bu ikinci tezden bir sonuç çıkıyor. Soleu gençlik,
bir yanına bir kurşun yeyince diğer yanını çevirecek
isevi değildir; Washington bunu biliyor. İç savaş ko­
şullannı gerdikleri takdirde, gençlik kütlesinin silah
donanıp donanmama konusunda ikiye ayrılacağını
biliyorlar. Bunun çok büyük tartışmalara yol açaca­
ğını, yol ayrımının giderek kütle içinde ayrılmalara
yol açacağını görüyorlar.
CIA uzmanı George Harris'in Türkiye çalışma­
sından aktanyorum. " Thus, by early 1 969, the heat
had gone out of the drive to take Turkey out of the
a1liance A few extremists of course continued to
harp on theme of 'No to NATO', but it was c1ear
that this slogan had lost much of its earlier dra­
wing power. '�o 1969 yılı başlarına doğru, 'NATO'ya
Hayır', No to NATO, kampanyasının ateşinin sön­
düğü yazılıyor; küçük bir aşınlar kümesinin sürdür­
mek istemesine karşın, bu sloganın çekiciliğini yitir­
diği belirtiliyor. Bir sonuçtur; belli stratejiler, belli
sonuçlan veriyor.
Bu alt bölümü bitiriyorum. İstanbul Üniversite­
si'nin yangın kulesine "Vedat Demircioğlu Bayrağı"
çekiliyor. Basın bunu "Kızıl Bayrak" olarak göster­
mekte yarar buluyor. İstanbul'un her tarafına "Ve­
dat Demircioğlu'nu unutmadık, Altıncı Filo Defol"
afişleri asılıyor.
Ankara'daki gösterilerde Atalay Savaş ölüyor.
593
 Yal çın Küçük
Büyükelçi Komer, tahrikçi tutumunu sürdürü­
yor. Büyükelçi olduğunu unutup, Adana'da bir ba­
sın toplantısı yaparak "protestocular ancak yüzde
üçtür" diyor. Kim ve neyin yüzde üçü bunu açıkla­
mıyor. İstanbul'da, çok büyük bir işçi-öğrenci kütle­
si, Beyazıt'tan Taksim'e yürüyüşe geçiyor.
"Bir grup arkadaş taşla bile olsa silahlanmak ve
döğüşmek taraftarıydı. Biz de Taksim'e varmak ve
toplantıyı yapmak istiyorduk. Uzun uzun düşündük
ve şu hesabı yaptık. Bize karşı toplanacak kalabalık
en fazla üç-dört bin, bilemedin, beş bin olabilirdi.
Toparlayan bizzat iktidar olacaktı, ama, Amerikan
Altıncı Filosu'nu protesto edenlere saIdıracak adam
bulmak kolay olmazdı. Ancak kandırma ve din istis­
marı ile biraz insan toplanabilirdi. Biz ise kırk-elli
bin kişi olacaktık. Üç-beş bin kişilik bir kalabalığı,
kırk-elli bin kişiyle dağıtabilir ve Taksim'de yapıla­
cak konuşmalarla mitingi tamamlayabilirdik." Ha­
run Karadeniz'in yazdıklarına göre, sonunda bu he­
sapta karar kılınıyor.
Bu hesap doğru çıkmıyor.
Beyazıt'ta yapılan hesap Taksim'de bozuluyor.
Harun'dan aktarmayı sürdürüyorum: "Bizim yürü­
yüş konvoyu oldukça uzundu. Yürüyüşün önü, Tak­
sim'deki Sular İdaresi'nin önünü dönerken, bomba­
lar patladı. Bombaların çoğu Ayazpaşa'dan meyda­
na çıkan yerde patlamış ve yürüyüşün büyük çoğun­
luğunun Taksim'e çıkması önlenmişti. Ben de tam
meydana ÇıkıŞ noktasında idim. Patlayan bombalar
arasında yukardan taş ve sopa yağıyordu. Fakat bu
noktada kalabalığı geri püskürten taşlar, bombalar
olmadı. Kalkanlı toplum polisleri üstümüze saldırdı
ve geri çekilmek zorunda kaldık. Aramızda patlayan
bombalar, üstümüze yağan taşlar ve dehşet saçan
yüzlerce toplum polisi ve aralarında birkaç tane
sağcı sivil meydana çıkışımızı engelledi. Ara sokak­
lara dağıldık." Burada, henüz isevi bir savaş var; bir
taraf silahlı ve saldırıyor, diğer taraf ise silahlanma­
mak için direniyor.
"Evet aklımıza gelen ihtimalin daha da kötüsü
olmuştu. Biz polisin karşı grupla bir olup bize karşı
olacağını tahmin etmiştik. Fakat bizi polis bizzat da­
ğıtmıştı. Anlaşılan üç-beş bin kişinin bizi dağıtama­
yacağını görmüşler ve bu işi bizzat üstlenmişlerdi."
Bunu da ekliyor.
Taksim'de iki ölü ve yüzlerce yaralı bırakılıyor.
Hayal kırıklığı, aydının ve solcunun öğretmeni
oluyor.
Solcular, dünyanın en saf insanlarından çıkıyor­
lar.
594
Rüzgar Ekenlefo o .
Henüz ortada bir fırtına yok. Sadece iler­
de kopacak fırtınanın ilk işaretleri var. Boy­
kotçu öğrencilerin kullandıkları slogan ve
stratejiye bakarak, bu yargıya ulaşmamak im­
kansız. Öyle görünmektedir ki yakın günler
bu heyecan verici patlamanın, hiçbir şey elde
etmeden eriyip sönüşüne şahit olacaktır.
Halka dönük, yurt gerçeklerine yönelmiş
ve mümkün olduğu kadar ekonomik bir işle­
yişe sahip bir yüksek öğrenim özlemini, "sağ­
sol yok; boykot var" sloganının belirlediği
strateji ile bağdaştırmak herhalde güç olmalı­
dır. Böyle bir strateji halktan uzak, yurt ger­
çekleri ile ilişkisi olmayan ve üniversite oli­
garşisinin güven ve refahını artırmayı temel
endişe gören bugünkü sistemi bütünüyle te­
sadüfi sayıyor, demektir. Bugünkü sistemi,
Türkiye denen bütünden tamamen kopuk ve
sadece üniversiteye özgü patolojik etkenlerin
yarattığı bir olgu saymadıkça izlenen strateji­
den bir fayda ummağa imkan yoktur. Ancak
böyle bir temel varsayım ya da, hareket bakı­
mından temel kuram, doğru ise, hareketin bir
uçağın sistemini değiştirmek için motoru bıra­
kıp pervanelere saldıran bir kişinin davranı­
şından farklı bir özelliği olmaz.
Türkiye'nin yatay ve dikey ilişkileri ile bir
bütün olduğunu unutmamak gerekir. Bu ta­
rihsel ve dış bağları olan bir bütünlüktür. Bü­
tün içinde herbir parçanın diğerleri ile tutarlı
ve uyumlu bir rolü vardır. İçinde bulunulan
ve geçmişin belideyip dinamiğini çizdiği bu­
günkü aşamada da parçaların bütünüyle ge­
nellikle sürtüşmemiz bir işbirliği içinde oldu­
ğu apaçık ortadadır.
Üniversite bu şemanın bir istisnası değil­
dir. Osmanlı'dan beri üniversite, ya da eski
deyimi ile ilmiye kuruluşları daima egemen
güçlerle işbirliği halinde olmuştur. Üniversite
kendi güven ve refahı için daima sömürücü
güçlerin yanında, onları destekleyen bir kuv­
vet rolü oynamıştır. Cumhuriyet dönemindeki
davranış da bazı yanıltıcı görüntülere karşın,
aynı çizgide gelişmiştir. Üstelik Cumhuriyet
döneminde üniversite, göstermelik Batıcılığın
belli başlı kalelerinden biri olarak ortaya çık­
tığından, halk ile yarar çelişmesine bir de bi­
çimsel ayrılık eklenmiştir. Giderek üniversite
halktan uzaklaşıp, egemen güçlerin paraleli­
ne daha fazla girdikçe, ona verilen özerklik
artırılmıştır.
Bu genel gelişmeye aykırı düşen olgulara
rastlanmadığı söylenemez. 1940'larda Dil-Ta-

rih ve Coğrafya Fakültesi'nde başlayan halka
dönük, halk çıkarlarını savunmaya yönelen
araştırmalar devri böyle bir örnektir. Fakat bu
devrin nasıl faşist tertiplerle sona erdirildiği
herkes tarafından bilinmektedir. 1950'lerde de
özellikle üniversitenin genç üyeleri arasında
görülen, yüzeyde de olsa, yurt sorunlarını in­
celeme eğiliminin başladığı hatırlardadır. Bu
eğilimin de nasıl bastırıldığı ve bu bastırılış sı­
rasında üniversite oligarşisinin egemen güç­
lerle nasıl bir işbirliği içinde olduğunu unut­
mamak gerekir.
1960'larda üniversitenin kurulu düzen
destekleyiciliği ve kurulu düzen ideolojisinde
eğitim verme özelliğinin daha da arttığı görül­
mektedir. Bu bir rastlantı olmaktan uzaktır.
Çünkü bu dönemde, Türkiye'nin sosyo-kono­
mik yapısındaki gelişmeler sonucu, üniversi­
te-egemen güçler arası bağlar kuvvetlenmiş
ve devletin aracılığından vazgeçilerek, ikili
ilişkileri düzenleyecek kuruluşlar yaratılmıştır.
Özel okulculuk ve eğitim vakfı böyle kuruluş­
lardandır. Bu gelişmelere paralel olarak üni­
versite, son yıllarda, tarihinde görülmemiş bir
otokratik eylemin içine girmiştir. Örneğin son
bir yıl içinde, üniversite senatoları bilimsel
kurullardan geçtiği halde üç halkçı doçentin
profesörlüğünü onaylamamış; Danıştayın ver­
diği kararları uygulamaktan kaçınmıştır." Yine
son zamanlarda üniversite oligarşisi ile bütün­
leşecek kimseler tarafından yapılmak şartı ile,
başarılı bir üniversite öğrencisinin hazırlaya­
bileceği çalışmalara doçentlik veren üniversi­
te kurulları, ayrık ses çıkaran bir çok genç
üniversite öğretim üyesini doçentlikten yok­
sun etmiştir. Diğer yandan, sayısız örnekler
göstermiştir ki, bugün öğrenciliğinde ilerici
eylemlere katılmış bir üniversite mezununun,
ne kadar parlak olursa olsun, asistanlığa atan­
ma şansı yoktur. Bütün bunlar daha önce gö­
rülmekle beraber bugün sayıları artmış olay­
lardır ve üniversitenin yerini göstermesi bakı­
mından son derece önemlidir.
Buna ek olarak üniversite ekonominin ge­
rektirdiği nitelik ve nieelikte üretim yapama­
maktadır. Şüphesiz bu ekonomideki denge­
sizliklerin üniversiteye bir yansımasıdır ve
üniversitenin bütünü için doğru olmakla be­
raber bazı bölümleri için çok daha doğrudur.
Böyle bölümlerde üniversitenin, yapmak iste­
diği ile yurt gereklerinin zorunlu kıldığı eği­
tim arasındaki ayrılığı bütün açıklığı ile göz
önüne koymaktadır. Bu durumda üniversite
"oligarşisi"nin yürüttüğü politikanın geçerlili­
ğine güvenin ortadan kalkması kaçınılmaz bir
Türkiye Üzerine Tezler III
sonuçtur. Başka bir deyişle, üniversitenin
kendi güvenliğini artırmaya yönelmiş politi­
kası, öğrencinin yararları ile desteklenmediği
için daha çok açıklık kazanmaktadır. Hukuk,
Dil-Tarih, Edebiyat ve Fen Fakülteleri ekono­
minin ihtiyacından fazla mezun veren ve do­
layısıyla çelişmenin kendisini ilk önce duyu­
racağı bölümlerdir. Bu bakımdan hareketin
buralarda başlayıp kökleşmesinin, buna kar­
şın siyasal bilgiler ve mühendislik gibi me­
zunlarının kurulu düzendeki yerlerini, kolay­
lıkla aldıkları bölümlere yayılmayışının asıl
nedeni budur. Şüphesiz, sözü edilen bu eği­
tim kuruluşlarında, otamı ve hareketi gerçek­
çi bir biçimde değerlendirebilecek ölçüde di­
namik geleneği olan öğrenci liderliğinin etki­
li olmuş olması da mümkündür.
Bu gelişmeye bir de üniversite öğrencisi­
nin sınıfsal yapısının getireceği ayrıntıları ek­
lemek gerekir, öğrencilerin çoğunluğunun
küçük burjuva ailelerden geldiğini, varsay­
mak herhalde yanıltıcı olmaz. Böyle kaynaklı
bir topluluğun Türkiye'deki uyanıştan, örne­
ğin, üniversite üyelerinden daha çok etkilene­
ceklerinde kuşku yoktur. Son yılların üniver­
site dışına dönük öğrenci hareketleri bu dü­
şünceyi doğrulayacak örneklerle doludur.
Son yıllarda yüksek öğrenim gençliği, üniver­
sitenin farkına bile varmadığı sorunların ol­
dukça tutarlı savunucuları olmuştur. Bütün
bunlar üniversite ve onun başındaki oligarşi
ile öğrenciler arasındaki uçurumun gittikçe
büyümesine yol açmıştır. Üniversite öğrencisi
gerek eğitim ve gerekse genel yurt sorunları­
nı ortaya koymada ve bunları savunmada üni­
versiteyi çok geride bırakmıştır.
Fakat bütün bunlar boykot hareketinden
gerçekten olumlu sonuçlar beklemek için ye­
terli değildir. Çünkü bugünkü çatışma, köklü
nedenleri olan bu çelişkinin çok yüzeydeki
bir görüntüsüdür. Çelişkileri olduğu gibi saklı
tutan, onlara el atmayan bir hareket çok dü­
şük bir olasılıkla başarıya ulaşsa bile, bu ba­
şarı geçici olmaya mahkumdur. Bu bakımdan
ünviersitenin bu patlamadan bir-iki taviz ile
kurtulması kaçınılmaz olacaktır. Çünkü Türki­
ye'deki egemen yapı böyle bir üniversiteyi
zorunlu kılmaktadır.
Yalnız yine de hareketi küçümsememek
ve tarihi akışı içinde değerlendirmek gerekir.
Bu, üniversite gençliğinin, üniversite ile ilgili
olarak 1940'larda başlattığı ve o zaman bütün
özelliği "sağ" olan hareketin şimdilik son hal­
kasıdır. Ve şimdi sol ile birlikte sağ da redde­
dilmektedir. Kısa bir dönemdeki bu gelişme
595
 Yalçın K üçük
gelecekteki bir hareketin sloganının ipuçları­
nı vermektedir. Gelecekte sadece sloganın
değil, stratejinin de değişeceğinden kuşku
duyulmamalıdır. Çünkü uğranılacak başarısız­
lık gelecek hareketlere doğru stratejiyi kazan­
dıracaktır. Çünkü en doğru strateji, başarısız
eylemlere dayanılarak kurulan stratejidir.
Üniversite oligarşisine, gelecek hareketten
kuşkusu varsa, boykot ve işgal hareketine ilk
önce, 1940'lardaki faşist hareketin geçtiği fa­
kültenin sahne olduğu hatırlatılabilir. Tek bu
olgu bile rüzgar ekenlerin fırtına biçmekten
kurtulamayacağını gösteriyor.
Unutmasınlar ki henüz ortada fırtına yok;
sadece fırtınanın habercisi bir patlama var. ..
1978 Yılında Türkiye
Ortaya çıkan bir açıklık var: 12 Mart, son derece
hızlı geliyor. Silahlanma eğiliminin filiz vermesinin
hemen ardından Silahlı Kuvvetler yönetime el ko­
yuyor. 12 Eylül'de de böyle oluyor ve bunu pek çok
önemli bir açıklık görüyorum.
Bu açıklığın yeniden yazılması ve slow-motion
halinde incelenmesi gerekiyor: Önce sol, banşçıl
olarak ve eşitsiz gelişme yasasının açtığı bir büyük
hızla kütleselleşiyor. Slow-motion halinde ilk görü­
len hareket budur. İkinci olarak, bunun ve bilinen
"legal" yöntemlerle önlenmek istediği görülüyor.
"Bilinen" sözcüğü, solun kütleselliğinin ve hızının
son derecede sınırlı olduğu zamanlarda kullanılan
yöntemleri anlatıyor. "Legal" sözcüğü ise, mevcut
yasalann ve kütlesel dalga sonucunda yargı organı­
nın tereddütlerinden doğan hız yavaşlamasının, ye­
ni yasalar çıkanlarak giderilmesini de ifade ediyor.
Yönetenler açısından "IegaI" sözcüğünün anlamını
genişlettiğim açık; yeni yasalarla varolan özgürlük­
leri ortadan kaldırmayı bile "legal" sayıyorum. Böy­
le bir sayım, bu çalışmada geliştirilen teorik çerçe­
venin içine giriyor ve normal duruyor; burjuvazinin,
kendi özgürlüklerini bile, kendi aleyhine kullanıl­
maya başlandığı zaman ortadan kaldıracak yasalar
çıkarmaktan çekinmediğini yazıyorum. İkinci slow
motion harekette, bu tür projelerin işlemediği görü­
lüyor. Üçüncüsü, kütleselleşen solun yeni bir dil
bulduğu görülüyor; yürüyor. Büyük kütleler, Türki­
ye tarihinde ilk kez, ellerinde yazılı, ağızlannda söz­
lü isteklerle, bunlara slogan deniyor, yürüyorlar;
bağınyorlar.
Yavaş-çekim ya da slow-motion gösterimde, bir
hareketi durdurmak ve üzerinde ayrıntıyla çalışmak
mümkün oluyor. Üçüncü hareketi böyle bir "çalış­
ma" için seçebiliyorum; öyle bir dönemi yaşamamış
596
olanlar kadar yaşamışlar için de öğretici olacağını
düşünüyorum. Sokaklarda öğrenci ve köyden yeni
kopmuşlar, kadınlar ile başlangıçta çok az ve gide­
rek artan sayıda işçiler yürüyorlar ve taşıyorlar: Ba­
ğınyorlar. Türkiye'de yeni'dir; yepyeni.
Yeni ile yepyeni, her zaman, çarpıyor.
Yeni ile yepyeni, her zaman, şiddet saçıyor.
Yürümek bir dil'dir; ansızın Türkiye'nin sokak-
lan bir başka dille konuşmaya başlıyor.
Sokaklar, başlangıçta tonal'dir; hızla atonali­
te'ye kayıyor.42 Ancak pencereden bakanlar, yepye­
ni'nin şiddetiyle çarpılıyorlar; atonal eğilimleri hem
görmüyorlar ve hem de içine düştükleri kaygı yo­
ğunluğunda görmek istemiyorlar.
Bir parantez yerindedir; sol, bu aşamada sığ ve
kütlesel birikimden yoksun. Ayrıca bu aşamada so­
lun en büyük yük taşıyıcısı, her türünden öğrenci
gençlik oluyor. Bir jenerik özelliği biliniyor; çarpıcı
olanı tartmadan alıyor." Bu dönemde dünya, dün­
yayı değiştirmek isteyenlerin ve bunlar arasında si­
lahlı mücadele yollannı deneyenlerin parlak günle­
rini yaşıyor. Türkiye'yi etkisi altına almaması müm­
kün görünmüyor.
Henüz 1968 yaz ortasında, CIA bağlantılı Viet­
nam'da pasifikasyon uzmanı Komer büyükelçi ola­
rak Türkiye'ye gelmeden önce bile, Dolmabahçe
önünde ve gençlik içinde ton farkı seziliyor. Ameri­
kan bayrağını indirmek ile İstanbul'un lüks otelle­
rinde kiralık Türk kadınlarla buluşmak için Dolma­
bahçe'de sahile çıkan Amerikan bahriyelilerini tek­
rar denize atmak arasında bir tartışma başlıyor; ba­
kışlar ayrılıyor.
Bu parantez içinde Türkiye'de 1969 yılında kes­
kinleşen yol ayrımı tartışmalarının, tümüyle ve
önemli ölçüde dış ve iç istihbarat örgütlerince yara­
tıldığı iddialannı reddediyorum; kabul edemiyo­
rum. Dış ve iç istihbarat örgütlerinin rolü yok mu;
var. Olmaz olur mu? Ancak yerel koşullar, toprak,
en büyük saflığı içinde, yol ayrımını veriyor. Çocuk­
luktan çıkmak için sesin çatlaması doğaldır; biri­
kimsizlikle desteklenen nesnel koşullar bu tür eği­
limlere elverişli bir ortam hazırlıyor.
Parantezi kapatırken yavaş-çekimde dördüncü
harekete geçiyorum; yol ayrımını belirgin hale geti­
ren, kütleselleşen solun üzerine uygulanan şiddet
oluyor. Şiddet, ayınr ve ayırıyor. Şiddet uygulamayı
bir politika olarak seçmede, iç ve özellikle dış istih­
barat örgütlerinin verdikleri ekspertizin rolünü, ke­
sinlikle, kabul ediyorum. Burada eklenmesi gere­
ken, çok zaman sanıldığının aksine, CIA türü kuru­
luşların yalnızca birer istihbarat örgütü olmadıkla­
ndır; politika hazırlıyorlar. Topladıklan istihbaratı,
birer politika alternatifi biçiminde oluşturarak ka­
rar organlarının önüne getiriyorlar ve karan aldık-

tan sonra da uygulamasında önemli roller üstleni­
yorlar.44 Kütleselleşen sol üzerine, 1968 yazından
itibaren ve 1969 yılı başında temel politika olacak
biçimde şiddet uygulanmaya başlıyor.
İnsanlar, basit döküm tezgahından çıkan mis­
ketler değiller; gençlik de bireysel düzeyde farklılık
gösteriyor. Bir eylemler tarihi ve bununla birlikte
bir teorik zenginlik türdeşliği sağlayabiliyor; başın­
da beklenmemesi gerekiyor. Başında beklenrpesi
zorunlu olan, bakışların çok çeşitli yöne dönebilece­
ğini gösteren bir esnekliktir; başlangıçta bu esnekli­
ği sağlık ve zenginlik işareti saymak mümkün. Ek­
sen, her tarafı tarayabilen bakışlardan sonra beliri­
yor; çok çabuk olarak uygulanan şiddet, buna im­
kan tanımıyor. 1969 yılından itibaren kütlesel ancak
sığ ve barışçıl sol harekete uygulanan ağır şiddet,
Türkiye solunu, yeteri ölçüde tartmadan katılaştırı­
yor ve aynca bab-ı içtihat'ı kapatıyor.
1968 ve 1969 yılından, 1978 ve 1979 yılına sıçra­
nabiliyor: Devrimci Yol, kendisi ve Devrimci Sol
olarak ikiye aynlıyor. TKP, kendisi ve yerini hedef
alan TKP-İşçinin Sesi olarak ikiye aynlıyor. TSİp,
kendisi ve TKP-B olarak ikiye aynlıyor. Tİp, 1978
yılında merkezden başlatılan bir parçalanma hare­
ketinin sonunda, tıpkı 1968 yılındaki türden yeni­
den bir Hemingway'in İhtiyar Balıkçısı'ndaki balık
durumuna getiriliyor.
Atomun teorik olarak bölünmesinden beri hep
parçalanma ile şiddet yanyana geliyor.
Bu aynşmaların hepsini, ambrioyinik bir düzey­
de, başlangıçta varolan bakış açıları çeşitliliğinin,
yeni durumun zorladığı yol arayışında, örgütsel ya­
pıyı zorlaması olarak görüyorum. Yeniden Türkiye
solunun üzerine çevrilen şiddet uygulaması, arayış­
ların olumlu sonuçlara yönelmesi ve kanalize edil­
mesine fırsat tanımadan, hem aynhkları ve hem de
bakışları katılaştırıyor.
12 Mart ve 12 Eylül, son derece çabuk ve hızlı ge­
liyor.
Bu saptamanın yeni çözümlernelere yol açacağı­
nı sanıyorum. Burada bırakıyorum.
Her ikisi de, kendi takvim tarihlerinden önceye
giden başlangıçlarınm devamı oluyorlar.
Burada slow-motİon düşünmeyi bırakarak, hız­
lanmak gerekiyor. 15-16 Haziran Günleri ve bunu
izleyen 1970 Ağustos Ayı Devalüasyonu hızlandırıcı
etki yapıyorlar.
Türkiye Üzerine Tezler III
Aralık 1969
69 Deniz Subayının Bildirisi
"Halkımıza bildiririz!
Senden yana olanları bir bir vurmaya baş­
ladılar. Yiğit halkım. Önce Vedat'ı öldürdüler.
Alacakaranlıkta. "Bağımsız Türkiye" demişti
Vedat. Sonra Mehmet'i vurdular, sonra Tay­
lan'ı. "Türk halkı ezilmekten kurtulsun" de­
mişti Taylan'la Mehmet.
Sonra bir gece bir başka Mehmet, sonra
bir gece bir yiğit Battal. Sandılar ki, durduru­
ruz ihanet barikadarıyla bu coşkun seli. San­
dılar ki, söndüruruz salyalarımızia, yanan ate­
şi. Oysa söner miydi bu kızgın ateş? Durur
muydu Milli Kurtuluş Savaşımız. Bu savaş şu­
nun bunun değil ki, dursun. Bu savaş bir
avuç insanın değildi ki, dursun. Bu savaş se­
nin, bu savaş ezilenlerin. Bu savaş Mustafa
Kemal'in savaşı.
Ama yetsin artık bu alçakça katliam, bitsin
artık bu zulüm. Sahipsiz bildikleri Devrim'i
köşebaşlannda yoketmeye kalkanların karşı­
sına yeni Mehmet'ler, yeni Vedat'lar, yeni Tay­
lan'lar dikilecektir. Bunu bilsinler. Bunu anla­
sınlar ezenlerin kulakları. İplerini tutan elleri
kıracak güçler de vardır Türkiye'de. Meydan
boş değildir. Tüfeklerimizdeki mermi, mermi­
lerimizdeki barut, yüreklerimizdeki ateş yeter
size.
Milli Kurtuluş Savaşı'mızın en büyük da­
yanağı yiğit halkımızsa, onun yumruğu dev­
rimci gençliktir. Onun yumruğu bizleriz. Ge­
ce yarılarından alacakaranlıklarda, gençliğe
sıkılan kurşun gerçekte Mustafa Kemal'e sıkı­
lıyor. Yiğit halkım, tabancayı tutan bir uşaksa
eğer, tetiği çeken seni ezen, tetiği çeken seni
sömüren, senin yoksulluğundan yana alandır.
Türk halkı yoksulluktan kurtulsun diye öldü­
ler onlar. Bağımsız Türkiye diye vuruldular.
Yüce Türk halkı, senden yana olanları vu­
ranlara, "Artık yeter, dur" diyoruz ve devrim­
ci şarkımızı bir kere, bin kere daha birlikte
söylüyoruz:
"Ne değişir, isterse kesilsin devrimcilerin
başları birer birer. Oysa bir yasadır bu, müm­
künü yokl Devrimciler ölür, devrimler sürer.
Altmış Dokuz Deniz Subayı
597
 Yalçın Küçük
Aralık 1969
Beş Denizci Subay
TÜRK HALKıNA
Biz beş genç subaydık. Bir gün halktan
yana çıktık. Ordudan çıkarıldık. Biz beş dev­
rimci subaydık. Mustafa Kemal dedik, bağım­
sızlık dedik, emekli edildik bir sabah vakti.
Biz genç devrimcileriz şimdi. Kendini halkın
kurtuluşuna adamış savaşçılarız ve devam
ediyoruz kavgamıza kaldığımız yerden. Dev­
rimcinin her yerde ve her zaman devrimci ol­
duğunu bilerek ve söyleyerek devrimci andı­
mızı ve uygun adım yürüyerek halkımızla bir­
lik, devam ediyoruz kavgamıza, kaldığımız
yerden.
Biz beş devrimci olarak üniformalı ya da
üniformasız, bütün devrimcilere bu çağrıda
bulunuyoruz: Bizi daha fazla bölmeden düş­
man, gelin kavgada birlik olalım; birbirimizi
"hain" diye damgalamadan, fabrikaya, tarlaya
dostça dolalım.
Artık boşa söylenecek sözümüz yok. Ke­
derli de değiliz askerlikten ayrılışımıza. Bili­
yoruz ki, bu bir üniforma değişimidir. Bun­
dan sonra üniformamız köylünün tarlada, iş­
çinin fabrikada giydiği, kışlamız tüm, Anado­
lu'dur. Yüreğimiz daima inançla doludur.
Selam olsun halkımıza.
Ordudan çıkarılan beş devrimci teğmen:
Sarp Kuray-Doğan Ünsalan, Okan Es­
men, Emin Kabakuş, Ahmet Çöker.
15-16 Haziran Günleri, bir anlatım'dır, bir dil;
bir yürüyüş oluyor.
Bu dilin, işçilere de geçmesinden korkuluyor;
geçiyor. Aynı dili işçilerin kullanması daha kaygı ve­
rici oluyor." Aynca yürüyüşleri de bir başka oluyor;
bir fabrikadan diğerine yürüyorlar ve fabrikanın
önünde içerdeki işçi arkadaşlannı ikna etmeye çalı­
şıyorlar. 1970 yılının 15-16 Haziran Günleri'nde,
Anadolu yakasında İstanbul'un fabrikalannı ikna
etmede büyük başan gösteriyorlar ve yürürken, bir
fabrikadan diğerine, bir fabrika dolusu işçi ölçüsün­
de kalabalıklaşıyorlar.
Parantez açıyorum. 15-16 Haziran Günleri'ni iz­
leyen aylarda bu yepyeni ve etkileyici pratiğin yazıl­
madan bırakılacağı konusunda çok büyük kaygıla­
nm vardı. Bilgilerin ve anıların toplanması gereki­
yor; daha sonra incelenebilir ve değerlendirilebilir.
Elde bir tek çalışma var; Turgan Annır ile Sım Öz­
türk'ün çalışması, bir büyük boşluğu doldurmada
598
önemli bir katkı sağlıyor. Kısaca, bu kaynağa daya­
nıyorum.
Yöneticiler, özgürlük ve haklann kullanılmasın­
dan yakınıyorlar. Yönetenler, kullanılmaması koşu­
luyla her tü rlü hakkı vermeye ve her türlü özgürlü­
ğü denemeye hazırlar. İşçiler, bütün sınırlanna kar­
şın, 1960 yıllannın başlannda çıkanlmış olan sen­
dika ve grev ile toplu sözleşme yasalannı işler hale
getirdiler.
DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler, 12 Haziran
1970 tarihli basın açıklamasında şunlan dile getiri­
yor: "Sendikalar kanununu değiştiren yeni tasan,
ekspres sür'ati ile Millet Meclisi'nde üç buçuk saat
görüşülüp kabul edildi."'" Hatırlatmakta yarar var,
bu dönemde yasama organı iki odalıdır ve bir de
yaşlılar meclisi anlamına gelen Senato'ya gidiyor.
15-16 Haziran Günleri, bu iki arada yaşanıyor. Ke­
mal Türkler şöyle devam ediyor: "AP, CHP ve GP
(CHP'den aynlan Feyzioğlu'nun kurduğu özgürlük
karşıtı ve ilericilere düşman Güven Partisi, y.k.) oy­
lannın birleştiği yeni tasan işçilerin serbestçe sen­
dika seçme özgürlüğünü yok etmektedir. Memleke­
timizde faşist sendikacılığı getirmenin temelleri
atılmaktadır. Bundan sonra, Türk-İş dışında bulu­
nan işçi sendikalanna hayat hakkı tanınmayacak,
işçiler, üyesi olmadıklan halde, haraç şeklinde
Türk-İş'e aidat ödemek zorunda bırakılacaktır." Gö­
rülüyor; daha on yıllık bir ömrü bile doldurmamış
sendika yasasını, geriye doğru değiştirmede, CHP,
kendinden kopmuş GP ve AP ile birleşmekte bir sa­
kınca görmüyor.
CHP ile AP ve GP'nin işçilerin sendikal haklan­
nı sınırlamak için birleşecekleri belli olunca, ilk adı­
mın işçilerden geldiği anlaşılıyor. İşçiler, henüz sen­
dikalan ve sendikal konfederasyon olan DİSK yöne­
timi belli bir yönde bir karara varmadan harekete
geçiyorlar. "Ne Yapmalı" sorusunu tartışıyorlar.
Turgan Annır ile Sım Öztürk'ün çalışmalanna göre
işçiler bu soruyu düşünüyorlar ve bir sonuca van­
yorlar. Aktanyorum: "En bilinçli işçiler, bu konuda
düşünmeye ve aralannda tartışmaya başladılar. So­
nuçta işyerlerinde, ileride kararlaştınlacak eylemin
oluşturulması görevini üstlenecek, bu konuda gere­
ken çalışmalan yapacak komiteler oluştu. Bunlara
'anayasal direniş komiteleri' adı verildi."" İşçilerin
gösterdiği bu hareketliliğe paralel olarak DİSK YÖ­
netim Kurulu da, 3 Haziran 197° tarihinde Kemal
Nebioğlu'nun başkanlığında, Salih çetin, Celal Be­
yaz, Şinasi Kaya, Hilmi Güner ve Mustafa Baş­
tan'dan oluşan bir komiteyi, eylem türünü belirle­
mek için çalışma yapmak ve bir rapor hazırlamakla
görevlendiriyor. Komite, işyerlerindeki oluşumlara
paralel bir öneri ile ortaya çıkıyor. Hazırladığı ra­
porda, "anayasal haklar için direniş hakkının kulla­
nılması ve anayasal direniş komitelerinin kurulma­
sı" öneriliyor.

15-16 Haziran Günleri'nde yürüyüşün yönetimi­
ni "Anayasal Direniş Komitesi" alıyor. Devlet Baş­
kanı, Başbakan, Meclis'te grup sahibi partilere bir
telgraf çekiyor: "27 Mayıs Anayasası'nın temel es­
prisi olan direnme hakkımızı, tasarılar meclislerden
alınıncaya kadar kullanmaya kararlıyız. Sizi uyar­
mayı tarihsel ve ulusal bir ödev sayarız." Telgraf, Di­
reniş Komitesi'nin kendi kendine güvenini belli edi­
yor. Bu ve benzeri türden on bin telgraf çekiliyor.
15 Haziran Günü, direniş ve yürüyüş başlıyor.
Fabrikalar yürüyor.'· İzmit dışında İstanbul'da
üç koldan yürüyorlar. Bir kol, Ankara Yolu üzerin­
deki fabrikaları alarak, Kartal'dan Kadıköy'e yürü­
yor. 1960 yıllarının kolay zenginlerinin exhibitian
yeri olmaya henüz başlamış olan Bağdat Caddesi,
bu yürüyüşten, çok ürküyor. Bir 6-7 Eylül sanıyor­
lar; yanılıyorlar. Fakat çok büyük bir korku yaşanı­
yor. 49 Yürüyüşü önlemek için çeşitli barikatlar kuru­
luyor. Turgan Arınır ve Sırrı Öztürk şunları yazıyor:
"Bağdat Caddesi'nden Bostancı, Suadiye yolu ile
Şaşkınbakkal'a gelen işçiler burada karşılaştıkları
barikatları kolayca aşarak yollarına devam ettiler."50
Biraz daha ilerliyorlar ve aynı kaynak bu ilerleme
üzerine şu bilgileri veriyor: "Kadıköy bölgesinde en
büyük çatışma Yoğurtçu Park civarında oldu. Bu ça­
tışma sırasında bir polis öldü." Kadıköy İskelesi'nde
ise polis silah kullanıyor ve çok şiddetli çatışmalar
oluyor.
Tuzla çevresinden işçiler ve fabrikalar Gebze'ye
ve Bakırköy fabrikaları da Taksim'e yürümeye baş­
lıyor. Köprüler açılıyor." İşçiler bu kez sandal ve
motor ile Beyoğlu'na çıkıyorlar.
Yürüyüş, 16 Haziran Günü daha da büyüyor. İz­
mine şunlar oluyor: "16 Haziran Günü İşçiler Ma­
den-İş Bölge Temsilciliği önünde toplandılar ve
doğruca Pirelli ve Good Year Farbrikaları'na doğru
yürüyüşe geçtiler. İlk önce özellikle Lastik-İş Sendi­
kası'nın yöneticileri tarafından engellendikleri için
yürüyüşe katılmayan Pirelli Fabrikası işçileri, ikinci
gün yürüyüş kolu fabrika önüne geldiğinde işi ter­
kederek yürüyüşe katıldılar. Good-Year Fabrika­
sı'na doğru yürüyüşe devam eden işçiler yolda ar­
darda kurulan iki komando barikatı ile karşılaştılar.
Bu barikatları yararak Good-Year Fabrikası önüne
gelen işçiler, Good-Year işçilerinin de direnişe katıl­
masını sağladılar." Direnişe katılımı genişletmek
için hiç zor kullanmadılar.
Yalnızca AP binası tahrip edildi. İki yüz kişi ya­
ralandı ve beş kişi öldü.
Sıkıyönetim ilan edildi.
"Sıkıyönetirnce girişilen arama faaliyeti sendi­
kalardan sonra bütün ilerici ve devrimci kuruluşla­
rın aranması biçimine dönüştü. İstanbul ve Kocae­
li'nde DİsK ve ona bağlı sendikalar dışında Dev-
Türkiye Üzerine Tezler III
Genç'in faaliyet gösterdiği öğrenci dernekleri, TÖS
ve işçi birlikleri arandı. Bununla da yetinilmeyerek
bu kuruluşların yöneticileri ile ilerici ve devrimci ta­
nınan kişilerin evleri de baskınlar düzenlenerek
aranmak yoluna gidildi."52 İşçilerin yürüyüşünün
arkasından ilericiliğin her türüne yönelik bir baskı
dönemi başladı. İktidardaki hükümet başkanı böyle
bir dönemi, büyük bir devalüasyonu uygulamaya
koymak için uygun buldu.
1970 yazından itibaren Türkiye'de tam bir hü­
kümet boşluğu hüküm sürmeye başlıyor. 1968 yılın­
da açılan komando kampları meyvalarını veriyor;
artık, imam-hatip okulu öğrencilerinin yerini ko­
mandolar alıyor. Yön Hareketi iktidara hazırlanı­
yor. Dördüncü Büyük Kongresi'nde ideolojik açıdan
güçlenen ancak kadro ve kavgacılık bakımından son
derecede zayıflayan Tİp, "Faşizme Hayır" kampan­
yasını açıyor; etkisiz kalıyor. Dev-Genç, Devrimci
Öğrenci Birliği'nden gelme Deniz Gezmiş'in başını
çektiği küçük bir grupla THKO ve Mahir çayan'ın
başını çektiği bir kadroyla THKP-C olarak yeni bir
döneme kayıyor. THKO net bir biçimde, THKP da­
ha karışık bir senaryo ile, kentleri bırakmayı planlı­
yor. 12 Mart geliyor.
12 Mart gitmek üzere geliyor.
Burada bir akl'!, yönetenlerin aklını, ardarda iki
kez olarak yazabilirim; birincisi, bir ölçüde, daha
önceden duyuruldu. Türkiye, 1938 yılında girdiği
restorasyon süreci ve sürecin yol açtığı tepki dina­
miği ile bir üçlü yönetimi öğreniyor. CHP veya ardı­
lı ile DP ve ardılı, Silahlı Kuvvetler Yönetimi ile bir­
likte Türkiye'nin üç yönetim almaşığını meydana
getiriyorlar. Genç subayların hareketi dışında, ara­
da bir takım zımni anlaşmalar olduğu ortaya çıkı­
yor. Bütün sözlü suçlamalara karşın, yönetimi birbi­
rinden devraldıkları zaman, birbiri aleyhine yasal
ya da yargısal soruşturma ve kovuşturma açmama­
ya özen gösteriyorlar. Bülent Ecevit, meydan mi­
tinglerindeki tüm kükremelerine ve hatta İzmir'de
suikasta uğradığına dair tüm iddialarına karşın iki
kez başbakanlığında bu tür dosyalara el atmamaya
dikkat etti. Süleyman Demirel de aynını yaptı. 12
Mart ve 12 EylüL, ne Demirel ve ne de Ecevit ile ilgi­
li ciddi bir kovuşturmaya gerek duymadı. Ecevit ve
Demirel de, 12 Mart'tan sonra hükümet başkanlığı­
nı sıra ile birbirlerinden devralmalarına rağmen, 12
Mart uygulamalarını her türlü tartışmanın dışına
çıkarmaya özen gösterdiler.
CHP veya ardılı hükümet, DP ardılı hükümet ve
Silahlı Kuvvetler Hükümeti, yönetirnde uzun süre
kalmamayı planlıyor. Uzun süre kalmanın, patlama
tohumlarını geliştirebileceğine inanılıyor.
İkincisi, Silahlı Kuvvetler Hükümeti, yönetimi
bir başka hükümete resmen devrettiği zamanda,
uzun zaman yönetimden ayrılmak istemiyor ve ay-
599
 Yalçın Küçük
nlmıyor. Bunu, sıkıyönetim rejimini bir süre daha
işleterek sağlıyor; ancak bu sağlama o kadar önem­
li değiL. Daha önemlisi, yarattığı korku ve bıraktığı
alışkanlıklarla, Silahlı Kuvvetler Hükümeti, resmi
devir teslimden sonra da etkinliğini sürdürmek isti­
yor ve giderek zayıflamakla birlikte bunda da başa­
nlı oluyor.
Bundan bir sonuç çıkıyor: Türkiye'de yönetim
zamana karşı mücadele ediyor.
Türkiye'de varolan rejim yalnızca zaman kazan­
mak istiyor. Artık kendinin olmadığını sezdiği bir
zamanı kazanarak sürdürüyor. Denizi doldurarak
kazandığı topraklar üzerinde bir yaşam kurmak is­
teyen bir hali var.
Türkiye, 12 Mart'tan ne zaman Çıktı ve ne zaman
Eylülist Dönem'e girdi?
Türkiye'de ilericilik son zamanlarda hep bir sü­
reçten çıkmaya çabalıyor ve çıkarken aynı sürecin
devamına girdiğinin farkında görünmüyor. Çıkmak
istediği sürecin dışında başka süreçlerle düşünmeyi
düşünmüyor.
12 Mart da, 12 Eylül de bir devamdır.
Devam ediyorum. Türkiye'de, Türkiye Halk
Kurtuluş Partisi'nin belgelerinde çok geçen bir kav­
ram var; "sun'i denge" adı veriliyor." Çok kısa ve
özet olarak varolan rejimin bir yapay dengeye da­
yandığı ileri sürülüyor; halkın, bir halk savaşına ha­
zır olduğuna inanılıyor. Yalnızca, zembereğin önün­
deki pimi çekmek, to trigger, ya da tetiği harekete
getirmek gerekiyor; yeter.
Bu tamlamanın doğru kullanılmış olduğunu
sanmıyorum; denge çözümlemesinde "yapay" nite­
lemesi yerli yerine oturmuyor. Ayrıca çok özgün de
değil; aynı işlevi, "şok" sözcüğü ile de anlatmak
mümkün görünüyor. Şok, bir dengeyi bozabilir.
Statik çözümlemede iki tür denge'den söz edile­
biliyor ve çok kullanılan örneği var. Bir tencere ters
yüz edilebilir; dışbükey konuma getirilen tencere­
nin yuvarlağının en üstüne bir misket oturtulabilir.
Kolay değil; özen gösterilirse bir misket tencerenin
yuvarlağının en üst noktasında durabiliyor. Buna
istikrarsız denge, unstable equilibrium, "diyoruz."
Eğer THKP belgelerinde bundan böyle de denge çö­
zümlemesi yapılacak olursa, "sun'i denge" tamla­
ması yerine istikrarsız denge kavramını kullanma­
nın çok daha doğru olabileceğini düşünüyorum.
Tersine çevrilmiş tencerenin yuvarlağının en
üstüne konulan ve duran, denge halinde olan mis­
ket, çok küçük bir hareketle yerinden oynatılacak
olursa, Galileo deneylerine de uygun olarak, gittikçe
artan bir hızla başlangıç noktasından uzaklaşacak­
tır; bir daha aynı yere dönmesi söz konusu edilerni­
yor. İstikrarsızlığı buradan geliyor ve denge, bir da­
ha kurulmamak üzere bozuluyor.
600
Tencere çevrilebilir; normal durumuna gelmiş
oluyor. Misket, bu kez, tencerenin çukurunun orta­
sına konabilir ve denge haline getiriliyor. Buna, is­
tikrarlı denge, stable equilibrium, "diyoruz." Mis­
ket, tencerenin içinde hareket ettirilebilir ve tence­
renin isteyen yerine getirilip bırakılabilir. Durmaz;
tencerenin iç çevresinde belli sarkaç hareketlerini
yaptıktan sonra, gittikçe yavaşlayan bir hızla, hare­
ket eder ve en sonunda yine, başlangıç noktasına
gelir ve durur. Başka yerde durmaz. Denge istikrar­
lıdır.
Bu tür denge çözümlemelerini pek yararlı bul­
muyorum; eninde sonunda statik bir bakış açısını
getiriyor. Halbuki gerçeklik hep dinamiktir ve hare­
ket halini içeriyor. Ancak bu tür bir çözümleme kul­
lanılacak olursa da, ortaya çıkan sonuç şudur: Türk
ilericiliği artık kendi hareket normlannı bulmak
üzeredir ve bir dengesi kesinlikle var.
Türkiye'de ilericilik artık kişisel değil fiziksel bir
hareketliliğe ve canlılığa sahip olduğunu kanıtlıyor.
Türkiye'de ilericilik bir misket türünden bir tence­
reye, kendi yanküresine, konduğunda her zaman
merkezi buluyor. Türkiye'de ilericilik, içinde kondu­
ğu tencerede bir süre kaynatıldığı zaman hareket
ediyor, fokurduyor, alttaki ateş biraz kısıldığında yi­
ne yerini ve merkezini buluyor.
Bu açıdan son derece istikrarlı bir görünümü
var.
Yine bir parantez açabiliyorum; "tarih" hep ça­
tık kaşlı olarak algılanıyor. Mümkün görmüyorum;
bilim, bir şaşma sürecidir. Tarih, bilimlerin anası­
dır; şaşırıyor ve şaşırtıyor.
Bilim adamını, hep, bulgulanna şaşıran bir ya­
ratık olarak görüyorum. Neden, daha önce ve baş­
kalan bulamadılar? Üstelik son derece doğaL.
1974 ve 1975 yıllarının hareketliliği karşısında
şaşırdığımı yazmak zorundayım. İçinde idim; yalnız
bir tarih olarak bakıldığında, bütünü ve bütünsellik
içinde eğilimler ortaya çıktığında, son derece şaşır­
tıcı görünüyor. Bir yandan kuruluyor ve bir yandan
kapatılıyor. 8 Nisan 1974 tarihinde "Etem Kiper,
Emin Tannyar, T. Mahir Öztürk, Ahmet Gök, Aykut
Başaran, Hüseyin Oğuz ve Tültigin Polat isimli şa­
hıslar tarafından Ankara Demokratik Yüksek Öğre­
nim Derneği isimli dernek" kuruluyor.s< Ankara Sı­
kıyönetim Komutanlığı 9 Aralık 1974 tarihinde, AD­
YÖD'ü kapatıyor.ss Yönetirnde Bülent Ecevit baş­
kanlığında CHP-MSP hükümeti var.
Aynı yıl, Türkiye Sosyalist İşçi Partisi kuruluyor.
1975 yılında Türkiye İşçi Partisi yeniden ortaya Çıkı­
yor. Diğer yasal partiler birbirini izliyor.so Bunlann
dışında, 1973 yılı sonu ve özellikle 1974 yılı, Türkiye
Komünist Partisi'nin bir tür yeniden kuruluş tarihi
sayılıyor. Hızlı bir partileşme süreci görülüyor.

iddianamelerin incelenmesi, 1970 yıllarında et­
kin olan hareketlerin çoğu için bu iki yılın bir dö­
nüm noktası olduğunu ortaya çıkarıyor. İbrahim
Kaypakkaya'nın izini sürdüren Türkiye Komünist
Partisi/Marksist-Leninist örgütü ile ilgili iddiana­
me, "1974-1975 yılları TKP/ML'nin yenilgiden bu
yana bir nebze güçlendiği ve etrafına birçok unsuru
topladığı yıllar ifadesi yer alıyor.57 Bir başka iddi­
anamede de "1975 yılı sonlarında veya 1976 yılı baş­
larında 'Türkiye Devriminin Acil Sorunları' adlı ki­
tabın yayınlandığı ve 1975 yılı içerisinde Acil'in yurt
dışı grubu ile birleşildiği" görüşüne yer veriliyor.S"
12 Mart kesintisini ortadan kaldırmayı acil bir so­
run sayıyorlar.
Ankara Demokratik Yüksek Öğrenim Derne­
ği'nin, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı tarafından
kapatılması ve yöneticilerinin 12 Mart Yılları'nda
kurulmuş olan Devlet Güvenlik Mahkemesi'ne ve­
rilmesi, öğrenci gençliğin örgütlenme tutkusunu or­
tadan kaldıramıyor. İlk örgüt, ADYÖD'ün kapatıl­
masının üzerinden henüz iki ay geçmeden ortaya çı­
kıyor ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde, Saffet
Atıcı, Selçuk Ünlü, Şerafettin Şahin, Taner Akçam,
Zadik Bal, Mehmet Ali Yılmaz ve Melih Pekdemir,
ODTÜ Öğrencileri Kültür Derneği, ODTÜ-DER,
adıyla yeni bir derneği kurabiliyorlar. Devrimci Yol
ana iddianamesinde, bu dernek ile ilgili olarak şu
değerlendirme yapılıyor: "Bu dernek vasıtasıyla
ODTÜ içinde çeşitli vesilelerle forum ve boykotlar,
ideolojik eğitim çalışmaları tertip edilmiştir."59 Yal­
nız ODTÜ-DER etkinliğini bir tek üniversite içinde
sınırlandırmak zorunda kalıyor.
Belki de Ankara'daki yüksek öğrenim gençliği,
ADYÖD'ün isminde "demokratik" sözcüğü olduğu
için kapatıldığını düşünüyor. Kısa bir zaman sonra
20 Nisan 1975 tarihinde Mehmet Karabay, Abdur­
rahman Atalay, Erdal Yüksel, Atanur Yıldırım,
Mahmut Esat Güven, Vedat Tüysüzoğlu, Haldun
Hakman, Mehmet Ali Yılmaz ve Ali Alfatlı, Ankara
Yüksek Öğrenim Derneği'ni, AYÖD, kuruyorlar. Bu­
nu da İstanbul'da, istanbul Yüksek Öğrenim Derne­
ği, İYÖD ve diğerleri izliyor.
Kuşkusuz, baş harfi değişik YÖD'lü dernekler
çoğalınca, bir federasyon gereği ortaya çıkıyor. 9
Ağustos 1976 tarihinde AYÖD, İYÖD ve EYÖD, bu
sonuncu Erzurum Yüksek Öğrenim Derneği oluyor,
bir araya gelerek Devrimci Gençlik Dernekleri Fe­
derasyonu'nu kuruyorlar. Mehmet Ali Yılmaz genel
başkan, Bülent Uluer Genel Sekreter ve Sedat Ke­
sim, genel sayman oluyorlar. Kuruluş tamamlanı­
yor; 1 Kasım 1975 tarihinden itibaren, "Emperyaliz­
me ve Oligarşiye Karşı Devrimci Gençlik" Dergisi,
yeni oluşumun yayın alanında sözcülüğünü yapı­
yor:· Bu sıralarda, bir başka çalışmamda göster­
dim, Jack London'un Demir Ökçe romanı satış re­
korları kırıyor. Roman, oligarşiye karşı yöneltilen
Türkiye Üzerine Tezler III
bir savaşı, yapay ve didaktik çizgilerle anlatmaya ça­
lışıyor.
"Tarih" hep çatık kaşlı anlatılıyor; aslında hem
şaşırıyor ve hem de şaşırtıyor. 12 Mart, kütleselle­
şen ve yükselen Türkiye solculuğuna set çekme mis­
yonu ile tarih sahnesine çıkarılıyor. Çıkıyor. Yükse­
len sol hareket, denizin dibine indiriliyor ve bir sü­
re, üzerine bindirilen basınçla, dipte ve derinde tu­
tuluyor.
1974 yılı başlarından sonra ve 1975 yılında yeni­
den yükseliş yolları aranıyor.
Şimdi daha geri tarihlere dönmek zorunlu olu­
yor; açıkladım, olabildiğince kaynak olarak, iddi­
aname veya mahkeme kararlarını kullanıyorum. Bir
başka iddianameden aktarma yapmak durumunda­
yım: "Türkiye'de 1 Mayıs'ın kutlanması ilk defa 1912
yılında İstanbul'da ortaya çıkmıştır. 1921 yılında ya­
pılan kutlamaya ise daha kalabalık bir işçi kitlesi ka­
tılmıştır. 1 Mayıs 1922'de işçiler, İstanbul'da, Enter­
nasyonal Marşı'nı söyleyerek, şehirde yürümüş ve
bildiri dağıtarak gösteri yapmışlardı."·' Modern
Türkiye'de 1921 ve 1922 yıllarında ve istanbul'da 1
Mayıs kutlamaları yapılabiliyor.
Modern Türkiye'de 1923 ve 1924 yıllarında 1
Mayış kutlamaları yapılamıyor. Aynı kaynaktan,
DİSK ile ilgili İddianame'den, aktarmayı sürdürü­
yorum: "1923 yılında İzmir'de toplanan iktisat Kon­
gresi'nde 1 Mayıs Günü, işçi bayramı olarak kabul
edilmişse de, aynı yıl 1 Mayıs'ta gösteri yapan birçok
işçi tutuklanmıştır. 1924 yılında ise gösterilere izin
verilmemiştir." Bu yıldan itibaren, I Mayıs Gösteri­
leri, modern Türkiye'nin yasakları arasına alınıyor.
Yalnız 1935 yılında çıkarılan ulusal bayram ve resmi
tatiller hakkındaki yasa, 1 Mayıs gününü "Bahar
Bayramı" olarak ilan ediyor. Bu tatil günlerinde kır­
lara çıkma özgürlüğü getiriliyor.
1924 yılında yasaklanan 1 Mayıs, tam 52 yıl ha­
reketsiz kalıyor. 12 Mart ise Türkiye'ye daha yoğun
bir hareketsizliği içermek için tarih sahnesine çıka­
rılıyor.
DiSK için İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı As­
keri Savcılığı tarafından hazırlanmış olan iddiana­
me şöyle devam ediyor: "1976 yılına kadar devam
eden bu durum, 1976, 1 Mayıs'ında gerek öz ve ge­
rekse biçim bakımından değişikliğe uğratılmak su­
retiyle, DiSK tarafından devleti hedef alıp tehdit
eden ideolojik bir nümayiş haline dönüştürülmüş­
tür."
Rejim, birden bire 1 Mayıs Gösterisi'ni, 1976 yı­
lında, devleti hedef alan bir hareket sayıyor.
iddianame'de aktarıldığına göre DİsK, ı Mayıs'ı
şu biçimde görüyor: "1 Mayıs işçi sınıfının bayramı­
dır, ama işçi sınıfının sömürü ve baskıya karşı sür­
dürdüğü mücadele içinde özel bir yeri olan bayram-
601
 Yalçın Küçük
dır. Bu mücadele günüdür. 1 Mayıs, tüm emekçile­
rin faşizme ve baskıya karşı bağımsız, demokrasi ve
sosyalizm için güçlerini birleştirdikleri bir gündür. 1
Mayıs, işçi sınıfının mücadele azmini biler, ama
burjuvazinin yüreğine korku salar." Ancak daha
sonraki yıllarda ulaşılan sayıya göre, 52 yıl aradan
sonra yapılan ilk 1 Mayıs Gösterisi'ne, İstanbul Sıkı­
yönetim Komutanlığı kayıtlarına göre, 60 bin kişi
katılıyor.
Katılan örgütlerle ilgili olarak şu bilgiler var:
"Bu mitinge, toplantı ve gösteri yürüyüşüne TSİp,
SDP, TBP örgüt olarak, CHP ise bir kısım üyelerin­
ce temsil edilerek katılmıştır. Diğer sol örgütlerden
ise, İstanbul Yüksek Öğrenim Kültür Derneği
İYÖKD - İlerici Gençler Derneği İGD, Genç Sosya­
listler Birliği GSB, TÖB-DER (çoğunlukla Tİp çizgi­
sinde olanlar), TÜTED, TÜM-DER, Pahalılık ve İş­
sizlikle Mücadele Derneği PİM, İlerici Kadınlar
Derneği İKD, Ankara Yüksek Öğrenim Küıtür Der­
neği katılmışlardır." Türkiye İşçi Partisi, bu sıralar­
da parti ve sendika aynmını yaparak, parti düzeyin­
de katılmak yerine çeşitli örgütlere dağıldığı varsa­
yılan üyeleri yoluyla katılımın daha "teorik" ve doğ­
ru olduğunu düşünüyor.
Bir değerlendirme var. Aktarma gereğini duyu­
yorum: '''Bağımsız Türkiye' - 'Faşizme Geçit Yok' -
'Güçlüyüz Devrimlerde Öncüyüz' - 'İş, Emek, Hürri­
yet, Sömürüye Nihayet' -'Katil Oligarşi' - '1 Mayıs
Günümüz Zaferdir Önümüz' - 'Deniz, İbo, çayan,
Savaşa Devam' sloganlarının atıldığı ve pankartı an­
nın taşındığı 1 Mayıs 1976 Mitingi, DİSK'in devlete
karşı açtığı savaş icabından ve bunun stratejisi gere­
ğinden olmak üzere, işçi sınıfının 'kendiliğinden de­
ğil', 'kendisi için sınıf olma bilinci kazanmasını, üre­
ten olduğu kadar yöneten olduğunu da gösterecek
olan ihtilalin tahakkukunu temin sadedinde tertip­
lemekte olduğu kitle eylemlerinin, uluslararası işçi
sınıfının birlik, mücadele, dayanışma günü adı al­
tında oluştumlan yeni bir halkasını, yeni bir organi­
zasyonunu teşkil etmiş, DİSK'ce ve proleter enter­
nasyonalizminin günü olarak, bu anlamıyla, yurdu­
muzda da bir gelenek halinde kutlanmasının baş­
langıcı kılınmak istenmiş, mevcut rejime karşı yı­
ğınsal bir gösteri ve tehdidin ifadesi olarak kıymet­
lendirilmesi yoluna gidilmiştir."·2 1 Mayıs 1976 yı­
lında Taksim Alanı'nda yapılan ve 60 bin kişinin ka­
tıldığı 1 Mayıs Gösterisi, devlete karşı bir savaş ve
kuşkusuz iç savaş açılması olarak değerlendiriliyor.
Bu değerlendirmenin zamanında da yapılmış olabi­
leceğini düşünüyorum.
Rejimin değerlendirme organlannca, 52 yıl dur­
durulduktan sonra, 1 Mayıs 1976 tarihinde 1 Mayıs
Gösterileri'nin yeniden başlamasını bir "iç savaş"
koşulu olarak görmesi, bu çalışmada geliştirilen
teorik çerçeve ile tutarlı görünüyor.
602
Sadi Ekiz: "Öldürdüğüm Polisin Mezarı
Başında Öldürdüler Beni"63
Olay tarihi: 3.7.1980
Olay: Olay günü yasa dışı Dev-Yol lider­
lerinden Şahittin Tırıç'ın cenaze töreni sırasın­
da tüm Dev-Yol örgütü militanlarının Fatsa il­
çe merkezine toplandıkları, Fatsa ilçe merke­
zine Yaranoğlu Ekmek Fabrikası'nın satış mü­
messilliğine ait büfenin önünde maktulün
durmakta olduğu sanıklardan Dev-Yol liderle­
rinden Cemi! Yakan'ın, sanıklardan Sadi
Ekiz'in yanına gelerek ilçede şüpheli bir şahıs
gördüğünü söyleyerek maktulü gösterdiğini,
maktul polis memuru Ahmet Çolak'ın yanına
bu sanıkların gittikleri ve maktulden kinılik
sordukları ve maktulü büfenin içine sokarak
üzerini aradıkları, maktulün polis kimliğini ve
üzerindeki Smith Wesson marka tabancasını
sanıklar Sad i Ekiz, Cemil Yakan ve Halit Yük­
sel'in aldıkları, Cemi! Yakan'ın kendi ruhsatsız
tabancasıru çekerek maktulü büfenin içinde
etkisiz hale getirirken, diğer iki sanığın da
Dev-Yol örgütünün üst düzey yöneticisi olan
sanıklar Yusuf Atasoy ve Aydın Akyazı'nın
yanma giderek maktulü yakaladıklarını ve ne
yapmaları gerektiğini sordukları, bu sanıkla­
rın maktulü bırakmalarını gelen sanıklara em­
retmeleri üzerine sanıklar Sadi Ekiz ve Halit
Yüksel'in yeniden maktulün bulunduğu ve
zorla tutulduğu büfeye geldikleri, bu üç sanı­
ğın maktulün üzerini yeniden aradıkları, mak­
tulün üzerinde Pal-Bir kartının çıktığı, sanık­
ların tekrar bu kartla birlikte Yusuf Atasoy ve
Aydın Akyazı'nın yanına giderek maktul polis
memunınun Pol-Bir'e kayıtlı olduğunu göste­
ren kartı göstererek yeniden talimat istedikle­
ri, Dev-Yol üst düzey yöneticisi olan sanıklar
Yusuf Atasoy ve Aydın Akyazı'nın maktulü
kastederek "Bu şahıs bir provakatör olabilir,
bunun Fatsa'da olay yapmaya gönderildiği ve
Fikri Sönmez'i öldürmeye gelmiş olabileceği­
ni" söyleyerek maktulün tenha bir yere götü­
rülerek öldürülmesi direktifini verdikleri, bu
direktifi alan sanıklar Sadi Ekiz, Cemil Yakan
ve Halit Yüksel'in maktulü bulunduğu kulü­
beden alarak Belediye'ye getirecekleri sırada
maktulün kaçmaya kalkıştığı, halkın da yardı­
mı ile sarukların maktulü yakalayarak döv­
dükleri ve orada bulunan bir minübüsü n yol­
cularını indirip maktulü bu araca zorla bindir­
dikieri Belediye'nin arkasında bulunan Ayhan
Yıldız'a ait kahvehanenin yanındaki inşaatın
üst kısmında bulunan fındık bahçesine getir­
dikleri, burada bir kere de kendi aralarında

kurdukları Halk Mahkemesi'nde maktulü yar­
gılayıp ölüm cezasının doğru olacağına karar
verdikleri, bir taksi bularak maktulü bu taksi­
ye alıp sanık Sadi Ekiz'in sevk ve idaresinde
hep birlikte Çullu Tepesi'ne götürdükleri, ara­
cı parkettikten sonra Polis Memurunu indir­
dikleri, sanıklar Sadi Ekiz, Halit Yüksel ve Ce­
mil Yakan'ın maktul polis memuru ile birlikte
orada bulunan ormana gittikleri, ormanda
maktulü tekrar sorgulayarak "Kaç Devrimci­
nin Kanıma Girdin, Halk Düşmanlığı Yaptın"
dedikleri, maktulün öldürüleceğini anlayarak
sanıklara devamlı yalvardığı, sanıklardan Ha­
lit Yüksel'in üzerinde ruhsatsız taşıdığı 14'lü
tabancası ile maktulün başına 1 metre mesa­
feden 2 el, göğsüne de bir el ateş ederek
maktulü öldürdüğü, diğer sanıklar Sadi Ekiz
ve Cemil Yakan'ın etrafı gözetledikleri, sanık­
ların maktulü öldürmeden önce ellerini kayış­
la arkasından bağladıkları ve sanıkların mak­
tulün öldüğüne inandıktan sonra geldikleri
taksi ile geriye döndükleri, maktulün üzerin­
de bulunan tabanca ve mermiyi sanıklardan
Sadi Ekiz'in aldığı, maktulün üzerinden çıkan
8.000 TL.'nin sanıklar tarafından, Aydın Akya­
zı'ya verildiği ve sanıkların durumu Aydın Ak­
yazı ve Yusuf Atasoy'a bildirdikleri, bu sanık­
ların da cesedin gömülmesi gerektiğini söyle­
mesi üzerine sanıklardan Cemil Yakan ile Ha­
lit Yüksel'in olay gecesi olay yerine giderek
cesedi gömdükleri, ertesi gün de sanık Yusuf
Atasoy'un 500 TL. vererek sanıklardan Sadi
Ekiz, Halit Yükseli, Hacı Ali Tatlıelma ve Ce­
mal Gümüş'ün tekrar olay yerine giderek de­
rin bir çukur kazıp cesedi iyice gömdükleri
anlaşılmıştır.
Sanıklardan Tahsin Çavuşlu'nun 13 Özel
no-lu dosyada bulunan ve soruşturma heye­
tince tespit edilen 5 sahifeden ibaret ifadesin­
de maktul polis memurunun alınması, araba­
ya bindirilmesi ve sorguya çekilip ölüme
mahkum edildikten sonra öldürülüp, taşınma­
sı ve gömülmesine de iştirak ettiğini ve cese­
din sanıklardan Haydar Abaz'ın kullandığı
araba ile taşındığını anlattığı, bu suretle sanık
Haydar Abaz'ın da cesedin taşınması olayına
katıldığı anlaşılmıştır.
Ayrıca maktulün ilk yakalanmasından
sonra sanıkların elinden kaçmaya kalkıştığı
ve yukarıda geniş biçimde açıklandığı üzere
halkın da yardımı ile yakalandığı ve sanıklar­
dan Osman Yaşar'ın kullandığı minübüse bin­
dirilerek Fatsa Belediyesi'nin arkasına götü­
rüldüğü, sanık Osman Yaşar'ın da bu kaçırma
eyleminde minübüs şoförü olarak yardımcı
olduğu ve diğer sanıkların da maktul polis
Türkiye Üzerine Tezler III
memurunun yakalanması, sorgulama için gö­
türülmesi eylemlerine fiilen katıldıkları anla­
şılmıştır.
30.11 . 1980 tarihinde yakalanarak sorguya
çekilen sanıklardan Sadi Ekiz, suçunu kabul
ederek olayı bütün teferruatı ile anlattıktan
sonra maktulün cesedini gömdükleri yeri gös­
terebileceğini bildirmesi üzerine Fatsa C. Sav­
cısı ve güvenlik kuvvetlerinin sanık Sadi
Ekiz'le birlikte olay yerine gittikleri, sanık Sa­
di Ekiz'in maktulün gömülü bulunduğu yeri
gösterdiği, kazılan çukurdan maktul Ahmet
Çolak'ın cesedinin çıktığı, bu sırada sanık Sa­
di Ekiz'in kaçmak istediği, olay yerinde bulu­
nan güvenlik kuvvetlerince sanığın kaçması­
nın önlenmesi için yapılan ihtarlar sonucu
ateş açıldığı ve sanık Sadi Ekiz'in ağır bir şe­
kilde yaralanarak kaldırıldığı hastanede öldü­
ğü anlaşılmıştır.
Bundan sonra yeniden bir sıkıyönetim ve yeni­
den bir Silahlı Kuvvetler Hükümeti arayışı başlıyor.
Bir soru ortada duruyor: Bu çalışma içinde
MHP ayrı bir taraf olarak ortaya çıkmıyor. Buna
karşın MHP'nin bu kadar çok sıkıyönetim istediği­
nin ve arkasında Silahlı Kuvvetler Hükümeti'ne gü­
venmesinin nedenlerini yeteri ölçüde açığa çıkara­
bildiğimi sanmıyorum.
MHP'nin göründüğü ve kendisini göstermek is­
tediği ölçüde güçlü olmadığını, 1970 yıllannda çe­
şitli yerlerde hep tekrarladım durdum. Fıkra yazan
arkadaşlanmın MHP'ni sürekli ve artan ölçüde güç­
lü göstermesinin çok olumsuz etkileri olduğunu hep
ileri sürdüm; tartıştım ve pek ikna edemedim. Son­
radan ortaya çıkan bilgiler, en azından, göründüğü
kadar güçlü olmadığını ortaya çıkanyor.
Şimdi "yurtsever halkımıza" hitap eden bir bil­
diriden parçalar aktarmam gerekiyor. Şöyle başlı­
yor ve başlıyorum: "Faşist diktatörlüğün, baskının
ve işkencenin her türünün halkımız üzerinde uygu­
landığı ve pahalılığın üst düzeylere ulaştığı şu gün­
lerde devrimci hareketimizi baltalamağa çabalayan
devrimci maskeli karşı devrimcilerin entrikalannı
yüce halkımıza duyurmayı, Dev-Genç olarak, kutsal
bir görev sayıyoruz." Yanlışı olmayan bir başlangıç­
tır; devam ediyor. "Ordusu, polisi ve sivil güçleri ile
halkımız üzerine saldıran oligarşinin köpeklerinin
yanısıra bizi içten yıkmaya büyük (çabalar?, y.k.)
harcayan revizyonist tekke şefteri hemen her olayda
kendilerine pay çıkarmakta, başanya ulaşan eylem­
ler kendilerinin, hezimete uğrayan girişimleri ise
biz gerçek devrimcilerin üzerine yıkarak hainliğin
somut örneklerini vermektedir." Bir Dev-Genç açık-
603
 Yalçın Küçük
laması olarak yadırganmıyor; dikkatlice okunmadı­
ğı zaman "tipik" görünüyor.
MHP Genel Merkezi'nde bol miktarda bulunan
bu bildirinin sonuç bölümünü de aktarıyorum:
"Egemen güçler ve onun sadık köpeği katil oligarşi­
nin halkımızı sindirmek için giriştiği saldırı ve kat­
liamlara karşı koymak yolunda gereken gücü sizden
alan halkın gerçek devrimci örgütü olan Dev-Genç
olarak mücadelemize kurtuluşa kadar devam edece­
ğiz." Bundan sonra bu bildirinin final'i var: "Kahrol­
sun Faşist Diktatörlük, MHP ve ÜGD Kapatılsın, Sı­
kıyönetim Kaldırılsın, Yaşasın Mücadelemiz, Tek
Yol Devrim-Dev-Genç.... Yargıç Albay Nurettin So­
yer ve savcı yardımcıları tarafından yapılan bütün
araştırmalar ve daktilolar üzerindeki ekspertiz ra­
porları, MHP Genel Merkezi'nde bol miktarda bulu­
nan bu bildirinin MHP Genel Merkezi'nde hazırlan­
dığını ve daktilo edildiğini gösteriyor.
Ne kadar aydınlatıcı! MHP Genel Merkezi'nde
hazırlanan Dev-Genç bildirisi taklidinde, "oligarşi­
nin köpekleri" nitelernesi rahatça kullanılabiliyor.
MHP, boy hedefi ve baş hedef olarak görünmek isti­
yor. MHP, "ordusu, polisi ve sivil güçleri ile halkımız
üzerine saldıran oligarşinin köpekleri" imajının ya­
yılmasında yarar görüyor. Devlet ve devlet güçleriy­
le aynı tarafı oluşturduğu kanısını yaymak istiyor.
Devamı var. Güçlü ve korku salan bir örgüt ima­
jı için basılı talimatlar hazırlıyor.
MHP ve Ülkücü Kuruluşlar iddianamesi'nde
yer verilen ve MHP Genel Merkezi'nde ele geçiri­
len, on sayfalık ve daktilo ile yazılmış "Eğitim Sek­
reterliğinin Talepleri" başlıklı dokümandan onbi­
rinci madde aktarmaya değiyor. Aktarıyorum: "11-
Yine aynı gazetelere, mesela Demokrafa, 'Faşistler
x şehrinde ilericileri sokağa çıkarmıyorlar', 'Faşist­
ler Y mevkiinde ilericilere baskı yapıyorlar', Aydın­
lık'a 'Faşistler Devrimcileri x yerinden göçe zorlu­
yorlar' başlıklı ve bu mealde haberler göndermeli
ve bu gönderilen haberlerin kaynakları da bir kişi
(teşkilat başkanı veya görevli kişi) tarafından bilin­
meli."65 MHP, olduğundan çok daha fazla güçlü gö­
rünebilmek için ve gerçek gücünden çok daha fazla
korku salabilmek için yalan haber üretmeyi bir par­
ti politikası haline getiriyor. Yalanı ayrıntılı emir
biçimine sokuyor.
Neden? Güçlü görünmenin politikada geçerli
bir yöntem olduğunu kabul ediyorum. Politika, gü­
cü yaratma ve kullanma sanatı ve zaman zaman da
bilimi olarak ortaya çıkıyor. Gerçekleşecek olduktan
sonra, güç görüntüsü vermek, gücün yaratılmasın­
da olumlu rol oynayabiliyor. Ancak gelişmeler böy­
le bir mantığın yeterli ölçüde kandırıcı olmadığını
gösteriyor.
Öyle anlaşılıyor; MHP güçlülükten çok daha faz­
la korku salmaya ve artan ölçüde korku salmaya
604
önem veriyor. Öyle görünüyor; korku yaratmak ve
salmak, MHP'nin temel işlevi oluyor ve yerini alıyor.
Bir ETKO var, TIT var. Gerçekten de var mı?
Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılı­
ğı tarafından hazırlanan MHP ve Ülkücü Kuruluşlar
ile ilgili iddianameye göre ETKO, TİT ve benzeri ca­
navar örgütler, kesinlikle, gerçekte de var. Askeri
Savcı ve yardımcılarının MHP Genel Merkezi'nde
yaptıkları aramada, bunların varlığını gösteren bir
şema ortaya çıkarılıyor. Iddianame'de şöyle yazılı­
yor: "MHP Genel Merkez binalarında bulunan bir
teşkilat şeması, teşkilat kapsamı içinde değerlendi­
rilen parti ve ülkücü derneklerle, yasa dışı kuruluş­
ların bağlılıklarını açık bir şekilde göstermektedir.
Ancak bu teşkilat şemasının ÜGD'nin kapanarak
yerine ÜYD'nin kurulmasından önce düzenlendiği
anlaşılmaktadır. Doğruca MHP Genel Merkezi'ne
bağlı olarak faaliyet (gösteren? y.k.) ve çabaları bili­
nen ÖİT, Özel istihbarat Teşkilatı, ÜGD'ye bağlı il­
legal kuruluşlar arasında ise, ETKO'mın Esir Türk­
leri Kurtarma Ordusu, yeraldığı gözlenmektedir. Bu
şemada TiT, Türk intikam Tugayı, ise MHP Gençlik
Kolları Başkanlığı bünyesinde gösterilmektedir." 66
Eski olsa da, bir şemada yer alıyorlar.
Mustafa Pehlivanoğlu da, hakkında verilen
idam hükmünden kurtulabilmek için yapmış oldu­
ğu itiraflarında, bir başka MHP sanıklarından biri­
sinin kendisine, bir ara, "Ankara Etkoculanndan
bazılarının evinde saklandığını" söylediğini belirti­
yor. itirafı sırasında savcının sorusu üzerine ''TiT,
Türk intikam Tugayı, hakkında bilgim yoktur" ce­
vabını veriyor. ETKO ile ilgili olarak da şunları ifa­
de ediyor: "ETKO, Esir Türkleri Kurtarma Örgütü,
hakkında bildiklerim bu örgütün başkanının Şevket
Muti ve Necmi İşgören'dir. Bunu ben, Mehmet Mu­
ti tutuklu olduğu için cezaevinde öğrendim."6' İti­
rafçı Pehlivanoğlu, kendisini ölümden kurtarama­
yan açıklamalarında, ikinci elden edindiği bilgiler
ile ETKO'nun varlığına tanıklık ediyor.
Fakat hemen kaldığı yerden şöyle devam ediyor:
"Cezaevinde arkadaşlarımın anlattığına göre sıkıyö­
netim devresinde çok sayıda sağ örgüt militanları
yakalandığından sorguları sırasında genel merkezi
ele vermemek için genel merkezin paravan isim ola­
rak kullandığı ETKO, TİT ve TÜŞKO, Türkiye Ülkü­
cü Şeriatçı Komando Ordusu, gibi örgütler ortaya
çıkmıştır. Şöyle ki, yakalanan ülkücü genel merkez­
den bahsetmeyecek, yukarda saydığım paravan ör­
gütlerden bahsedecekti. Esasında yukarıda saydı­
ğım örgütler, tamamen genel merkezin kendini sak­
lamak gayesiyle ortaya koyduğu örgütledir." Burada
daha açık oluyor; modern canavarlar yerine piyasa­
ya sürülen bu örgütlere "paravan" diyor.
Milliyetçi Hareket Partisi'nin en kapsamlı itiraf­
çısı Nurullah Tevfik Ağansoy'un anlattıklarına da
 Türkiye Üzerine Tezler III

bakılmasının yararlı olacağını düşünüyorum. Ağan­ çapında, bir radikal görüntüsü var. Radikalizm,
soy, solculann yakalandığını, işkence yapılarak yeni kadrolan tutmada, her zaman önemli bir öğedir; ih­
solcu isimleri elde edildiğini, öldürüldüklerini ve mali pek zor oluyor. MHP ise ideolojik düzende her
yenilerinin yakalanarak işkenceden sonra öldürül­ türlü radikalizmi reddediyor; büyük sermayeden ve
düklerini anlatıyor. Ekliyor: " İ stanbul'un çeşitli dünyada Amerika Birleşik Devletleri'nden yana bir
semtlerinde özellikle Ş İT, Şeriatçı İ ntikam Tugayı, edebiyat ile faşist olmak bile çok zor görünüyor.
diğer adıyla, Şişli İ ntikam Tugayı ve Tİ BKO, Türk MHP, bu eksikliğini, açık şiddet politikasını daha da
İ slam Birliği Komandolan imzalı bildirilerle televiz­ ön plana çıkartarak gidermeye çalışıyor.
yon ambalaj kutulan içinde, çuvallarda, ya da batta­
Yalnız buna daylı bir örgüt yapısı, karşılaştığı
niye ve bezlere sanlı ip, kablo ya da tellerle boğul­
direnç karşısında yılgınlığa düşmeye ve çözülme
muş vaziyette bulunan cesetler, bu kanlı çalışmala­
işaretleri göstermeye mahkumdur; bunu araştır­
rın birer sonuçlandır."·· Ağansoy, 9 Nisan 1979 tari­
mak durumundayım. Daha sonraki zamanlara ait ve
hinde Ortaklar Caddesi'nde cesedi bulunan Onur
MHP Genel Merkezi'nde ele geçirilen belge, bu tür
Orcan, 25 Eylül 1979 tarihinde battaniyeye sanlı ce­
bir çözülmeyi doğruluyor. MHP Genel Merkezi'ne
sedi ortaya çıkan İ smail Cengiz, 24 Şubat 19 8 0 gü­
gönderilen Uşak İl Örgütü tarafından hazırlanmış
nü Gültepe'de boğularak öldürüldükten sonra tele­
raporda şunlara yer veriliyor: "Partililer büyük bir
vizyon kutusuna yerleştirilen Veli Erdem, 21 Mayıs
korku içerisindedir. Her kafadan bir ses çıkıyor. Ba­
19 8 0 tarihinde Mecidiyeköy Ülkücü Gençlik Derne­
zılan partiyi kapatma karanndan yana, bazıları si­
ği'nde işkenceyle öldürüldükten sonra cesedi çuvala
lahlanıp bu gidişe bir son vermek taraftanlar. Ocak
sanlarak bir okul arkasına bırakılan Cemal Kır, 11
Başkanı Mesut, gelecekten ümitsiz durumda. Ele­
Haziran 19 8 0 tarihinde cesedIeri görülen Necdet
man ve gerekli şeylere ihtiyaçları olduğunu, arka­
Demir ve Haluk Kaşıkçı ile 2 Ağustos 19 8 0 tarihin­
daşlarının bezginlik içinde olduklarını belirtti.
de Fulya Deresi'nde komando düğümüyle öldürülen
Ocak'ı kapatıp 15 serdengeçti ile şehri havaya uçur­
Selahattin Gelgöz'ü örnek olarak veriyor.
ma taraftan. Kendilerine gerekli morali vermeye ça­
Bir değerlendirmesi var; aktanyorum. "Ş İT, lıŞtık. İhtiyaçlann temin edileceğini belirttik."70 Pa­
İ
T T, ETKO, Tİ BKO ve saire isimlerle yapılan yazıla­ nik ölçüsünde bir korku görülüyor.
malar ve öldürme eylemlerinde bırakılan bildiri ve
Ne kadar yaygın; kesinlikle söylemek mümkün
imzalar, kesinlikle birtakım kişiler tarafından çıkar­
görünmüyor.7' Sadece MHP Genel Merkezi'nde elde
tılmış, komünistleri psikolojik etki altına almak ve
edilen ve Albay Türkeş'in kaleminden çıktığı belli
ÜGD, MHP'yi bu tür eylemlerden uzak tutarak şüp­
olan, iddianame diliyle, "Alpaslan Türkeş'in eli ürü­
heleri ilgili isimler üzerine çekmek için ortaya atıl­
nü olduğu kesinlik kazanan" notlarda, üçüncü mad­
mış naylon örgütlerdir. Türkçü İntikam Tugayı,
dede "yılgınlığı önlemeli" ve altıncı maddede ise
TİT, İstanbul'da Taksim-Sanyer Belediye otobüsü­
"cezaevlerinde disiplin" ifadeleri yer alıyor." Bu ifa­
nü kaçırarak öğrencileri öldüren Cengiz Ayhan
delerden, notun, Albay Türkeş'in pek çok istekli ol­
isimli kişinin şahsında kendisini duyurmuştur. Ör­
duğu sıkıyönetimin, 1978 yılı sonunda ilan edilme­
gütün merkez komitesi ve organik yapısı oluşma­
sinden sonraki ve 12 Eylül'den önceki bir dönemi
mıştır. Kesinlikle paravan isimdir."·9 İ tirafçı Ağan­ kapsadığı sonucunu çıkarıyorum. Dışarda yılgınlık
soy'un, idam hükümlüsü Pehlivanoğlu'nun itirafla­
ve cezaevinde disiplinsizlik, bir siyasi hareket için,
nndan ne ölçüde haberli olduğunu kestirebilecek
bozgun işaretleri oluyor.
durumda değilim; Ağansoy da, bu tür örgütleri
Buna ekleyeceklerim var; Albay Türkeş, daha li­
"naylon" ve "paravan" olarak niteliyor. İ tirafçılar,
derliğinin ilk yıllannda bile çizmiş olduğu yoldan
artık bir noktadan sonra, daha çok vahşet uydura­
dönenlere ağır cezalar verilmesini öneriyor. Bunun
rak ve uydurduklan vahşeti açıklayarak idam ceza­
için de korku salabilmek ve korku yaratabilmek için
sından veya ağır hapis hükmünden kurtulmaya ça­
de güçlü görünmek zorunlu oluyor.
lışıyorlar; burada ise her ikisi de, bu korku örgütle­
rinin olmadığında birleşiyorlar. Bütün bunlar anlaşılabilir; ancak yine de böyle
bir siyasal hareketin sıkıyönetime ve Silahlı Kuwet­
Aynı soru ortada duruyor: Neden? Naylon oldu­
ler Hükümeti'ne bu kadar güvenmesini kavramak
ğu ileri sürülebilen örgütleri de kullanarak bir güç­
güç geliyor. Bunu bir hipoteze bağlamak gerekiyor;
lülük görüntüsüne neden ihtiyaç duyuluyor? Bu so­
MHp'nin gücü devlete dayanıyor. MHP, devlet gü­
ruya hala dört başı bayındır bir cevabımın olmadı­
cünün çekincesiz olarak kullanılması ölçüsünde,
ğını belirtmek zorundayım. Korku üretme ve salma­
kendisinin de gücünün artacağını ve önünün açıla­
nın, yalnızca dışa değil aynı zamanda içe yönelik ol­
cağını varsayıyor.
duğunu anlayabiliyorum. Lümpen katmanlara da­
yalı bir örgüt yapısı var. Aynca klasik faşizmin, bü­ Albay Türkeş, Milliyetçi Hareket Partisi'nin
yük sermayeye karşı, an ırkın yanında, nasyonel 1978 yılı Kasım ayında yapılan İl Kongresi'nde çok
sözcüğü eklenerek sosyalizan edebiyatının, kendi yüksekten konuşuyor: "Türk milletinin bölünmesi-

605
 Yalçın Küçük
ne kesinlikle izin vermeyeceğiz. Güçlü ve milli dok­
trinimizle, bu mihraklann hain fikirlerini ve sapık
ideolojilerini yere sereceğiz." Aynı gün Türkeş, ikti­
dardaki CHP Hükümeti'ne karşı "milli ittifak" ve
"milli direniş" çağnsı yapıyor.73 Türkeş'in, 1961 Ana­
yasası'nın girişinde yer alan "direniş" kavramına sa­
nlması kaygılannın yüksek olduğunu gösteriyor.
1978 yılı sonlannda MHP Genel Başkanı, dün­
yada bir sivil parti için pek az rastlanabilir bir çağn
ile ortaya çıkıyor ve ülke yönetiminin "yetki ve so­
rumluluğunun askeri yönetime devredilmesini" is­
tiyor. Bunu bir genel idare kurul bildirisi olarak ka­
muya açıklıyor." Bunun için Ankara Cumhuriyet
Savcılığı kovuşturma açmak gereğini duyuyor.
Kovuşturmanın sonuçlan pek önemli değil;
önemli olan, 1978 yılı sonIanna doğru sıkıyönetim
ve giderek tüm yönetimin Silahlı Kuvvetler'e devri
konusunda üstü açık bir çağnnın ortaya atılabilme­
si oluyor. Eğer bu varsa, bundan önce bu çağnnın,
üstü kapalı bir biçimde, bir başka söyleyişle, bir
başka dille, ortaya atılmış olması gerekiyor.
Yürümek bir dil'dir; bir isteği anlatıyor.
Kan dökmek bir başka dildir; bir programı açık­
lıyor.
1978 sonbahanndan önce sıkıyönetim programı
kan dökülerek dile getiriliyor. 1978 yılı sonunda çok
daha büyük bir kanlı programla sonuca ulaşıyor.
Çok kısa olarak bunun anlatımına sıra geldi. Bu­
rada "tarih" anlatımı gerçekten kanlı görünüyor.
Tarihten kısa bir kesiti, Cumhuriyet Gazetesi
kolleksiyonu üzerinden izlemeye çalışıyorum. 23
Nisan 1977 tarihli Cumhuriyet'ten bir haber başlığı
aktanyorum: "1 Mayıs İşçi Dayanışma Günü'ne 17
demokratik örgüt katılacak." Hatırlanmasında yarar
var; 1974 yılından sonra tam 52 yıl Türkiye'de 1 Ma­
yıs Gösterileri yapılamıyor. Böyle uzun bir aranın
arkasından ilki, altmış bin kişinin katılmasıyla. Tak­
sim Alanı'nda ve 1976 yılında gerçekleşiyor. Ölen
veya tutuklanan yok; banşçıl bir gösteri oluyor.
Daha sonra hazırlanmış olan Askeri Savcılık id­
dianamesi, bu yürüyüş ve gösteriyi, devlete karşı bir
hareket olarak değerlendiriyor. 1977 yılına daha bü­
yük bir hazırlıkla giriliyor; 26 Nisan 1977 tarihli
Cumhuriyet'teki habere göre "DİSK, Türk-İş üyele­
rini de CHP'ye oy vermeye" çağınyor ve bunun ar­
dından 30 Nisan 1977 tarihinde "1 Mayıs'a CHP de
katkıda bulunacak" haberi okunuyor.
Başkalan da hazırlanıyor; 1 Mayıs 1977 tarihin­
de anlaşılıyor. 1 Mayıs 1977 tarihli Cumhuriyet, baş­
tan sona "1 Mayıs İşçi Bayramını Bugün Kutluyo­
ruz" başlığıyla çıkıyor. 1920 Millet Meclisi'nde ka­
tiplik yaptıktan sonra uzun yıllar 1 Mayıs Gösterile­
ri'ni görmeden yaşayabilen Hıfzı Veldet Velidedeoğ-
606
lu bile, Cumhuriyet'te "1 Mayıs" serlevhalı yazı yazı­
yor. İlhan Selçuk'un 1 Mayıs 1977 yılı sütununun bir
bölümünü aktanyorum.
Selam 1 Mayıs'a, 1 Mayıs'ı kutlayanlara.
Selam meydanlarda özgürlük türküleri söyle-
yenlere...
Alınterinin yüceliğine selam durana ...
Selam..
Emperyalizme..
Sömürüye ..
Kahrolsun diyene selam.
Kahrolsun nasırlı yürekler
Ve yaşasın nasırlı eller diye bağırana selam.
Bağımsızlık günü rengini, alın terinin imbiğin-
den geçirip yaprağa dökene selam... Ve meydanlar­
daki bayramın toplumda bayramlaşacağı güne şim­
diden selam.
2 Mayıs 1977 tarihli Cumhuriyet'in başlıklann­
dan birini aktarmak zorundayım: "1 Mayıs Kanlı Bit­
ti: 33 Ölü." İlk anda otuz ölü saptanıyor. İstanbul Be­
lediye Başkanı Alımet İsvan, "toplum polisi şefine
Sular İdaresi'nin üzerine mevzilenerek ateş edenleri
gösterdiğim sırada dövülmeye başladım" diyor. Bu
Sular İdaresi'nin bir tür "ateş idare merkezi" olduğu
da ortaya çıkıyor. Hatırlanacak; Kanlı Pazar'da da
hücum Sular İdaresi'nden geliyor. Bütün bunlar "tö­
rene yüzbinlerce kişi katıldı" başlığı ile bir tek günün
haberlerini çoğaltıyor. Aynı gün devam ediyor: "Ça­
tışmanın yoğun bir biçimde sürdüğü bir sırada beyaz
renkli bir Renault'un Tarlabaşı yönünden kalabalığa
ateş ederek geldiği görülmüştür. Görgü tanıklan oto­
mobilin içinde dört kişinin bulunduğunu ve bunlann
ellerindeki otomatik tabancalarla çevreye acımasızca
kurşun sıktıklarını bildirmişlerdir." Bu otomobil ve
içindekiler hiçbir zaman bulunmuyorlar.
Büyük bir kalabalıkta ölü sayısını artırmak için
herkesi teker teker öldürmek gerekmiyor: 4 Mayıs
tarihli Cumhuriyet, ölü sayısının 34 olduğunu, 5 ki­
şinin tabanca kurşunu ve 3 kişinin başlanna sert bir
cisimle vurulmak suretiyle ve geri kalan 28 kişinin
ise ezilerek ölmüş olduğunu haber veriyor.
Gösteri'den bir gün önce yapılan ve 1 Mayıs ta­
rihli Cumhuriyet'te yayınlanan demecinde ise,
DİSK Genel Sekreteri Mehmet Karaca, "1 Mayıs
Gösterileri faşist terörcülere uyan olacak" diyor.
Ekliyor: "Gencecik insanların faşist kurşunlarla öl­
dürüldüğü ve aynı anda CIA kıpırdanışlannın açık­
ça görüldüğü bir ortamda 1 Mayıs'ı kutluyoruz."
Bunlara bir de şunu ekliyor: "Bütün ülkelerin işçile­
rini kendi yanımızda bilerek sosyalizme açılan ileri
demokratik bir düzen savaşımızın boyutlannı sergi­
leyeceğiz 1 Mayıs alanında." Öyle anlaşılıyor; 1 Ma-

yıs 1977 Gösterileri, bütün dünya için düşünülüyor
ve ölümler, tüm dünyanın gözleri önünde gerçekleş­
tiriliyor.
Mart 1978 tarihinin talihi de açık değil; kan dö­
külüyor.
Ne yazık gazeteler hep bir gün öncesini yaşıyor­
lar; 16 Mart 1978 tarihli Cumhuriyet, bir gün önce­
sini haber veriyor: "İsrail Filistin Halkını İmha Edi­
yor" başlığı bütün gazeteyi kaplıyor. Bunun kadar
olmasa da "Ecevit Sovyetler Biriiği'ne Gidiyor" ha­
beri de büyük veriliyor; önemli sayılıyor.
Mart 1978 tarihli Cumhuriyet, 16 Mart 1978 ta­
rihinde İstanbul'a anlatıyor. "Öğrenci Grubuna
Bomba Atıldı: 6 Ölü Var." Üniversiteden çıkan sıra­
dan öğrencilerin üzerine önce bomba atılıyor ve
sonra kurşun yağdınlıyor.
Haber şöyle: "Merkez binasıyla Eczacılık Fakül­
tesi'nden çıkanların ortasına bombayı fırlatanlar
daha sonra öğrencileri yaylım ateşine tuttU."75 İnsan
aklının alması pek kolay olmayan böyle bir katliam,
beklenebileceği gibi, büyük tepki doğuruyor.
18 Mart 1978 tarihinde açıklık kazanan tepkiler
dizisi içinde önce hükümetin tepkisini kaydetmek
gerekiyor:'· "Olaylar üzerine önceki gün İstanbul'a
gelen İçişleri Bakanı, incelemelerini dün de sürdür­
müş, olaylarda ihmali görülenler hakkında idari so­
ruşturma açıldığını bildirmiş, bir soru üzerine de
'sıkıyönetim'e gerek yok' demiştir." İçişleri Bakanı
Emekli Orgeneral İrfan Özaydınlı, sıkıyönetim için
bir zorlama ile karşı karşıya geldiğini sezmişe ben­
ziyor. Bu aşamada reddediyor.
Aynı yılın sonunda Maraş Olayları yaşanıyor;
yeniden kurmak zorundayım. Ancak şu anda söyle­
necekler var: Maraş Olayları'nın incelenmesi, Ecevit
Hükümeti'nde İç İşleri Bakanı Emekli Orgeneral İr­
fan Özaydınlı'nın bağlı olduğu hükümet de artık bir
sıkıyönetim istemiyorsa, hükümetten ayrı olarak bir
sıkıyönetim ilanını kolaylaştıracak ve zorlayacak bi­
çimde hareket ettiğini ortaya çıkarıyor. Olayların
yeniden kurulması, zamanın İçişleri Bakanının da
sıkıyönetim ilanı yandaşları arasına katıldığı yargı­
sına yol açıyor.
Maraş Olayları'na gelmeden önce, Üniversite
katliamı'nın sonrasını özetlemek gereğini duyuyo­
rum. Üniversite öğrencileri ölüyor; yalnız, sıkıyöne­
tim partisinin ummadığı bir tepki ile karşılaşılıyor.
DİSK, "uyarı direnişi" kararı alıyor; öğrenciler, şe­
hirler arası yolları trafiğe kapatıyorlar. 20 Mart
1978 günü uygulamaya konan "uyarı direnişi" Baş­
bakan Ecevifin sert tepkisine neden oluyor
DİSK'in "faşizme ihtar eylemi" adını verdiği ve
iki saat süre ile işçilerin işi bıraktıkları bu direnişe
öğretmenler, avukatlar ve öğrenciler katılıyor. Ece­
vit, "DİSK'in direnişi yasa dışıdır" diyor ve Abdullah
Türkiye Üzerine Tezler III
Baştürk'ün Genel Başkan, Fehmi Işıklar'ın Genel
Sekreter olduğu DİSK'i, bu eyleminden dolayı, "dik­
tacıların tuzağına göz göre göre düşecek kadar so­
rumsuz" davranmakla suçluyor.
Çok sayıda işçi ve öğrenci tutuklanıyor.
25 Mart 1978 tarihli Gazete, bir başka haber ge­
tiriyor: "Komando Yurtlarını Aratan Savcı Anka­
ra'da Öldürüldü." Ankara'nın ileri bakışlı savcı yar­
dımcısı Doğan Öz, vuruluyor.
1978 yılının son ayına geliyorum." Maraş Olay­
ları var. 12 Eylül'e adım atılıyor.
Ordu müdahalesi Maraş'a geç geliyor, eksik ge­
liyor ve katliiimın dışında kalıyor.
Bu katliamın önlenmek istenmediği sonucunu,
büyük bir netlikle, çıkarabiliyorum. İçişleri Bakanı
Emekli Orgeneral İrfan Özaydınlı'nın aklın sınırları
içinde kalındığı sürece açıklanması pek çok zor, bir
atalet örneği verdiği ortaya çıkıyor. Tekrarlıyorum;
eğer önlememek Ecevit Hükümeti'nin seçilmiş ve
kararlaştırılmış politikası değilse, Özaydınlı, üyesi
olduğu hükümetin dışında hareket ediyor.
Maraş Olayları'nı yalnızca, Adana'da Sıkıyöne­
tim Komutanlığı Bir Numaralı Askeri Mahkeme­
si'nin vermiş olduğu kararı içeren 1330 sayfalık
"Gerekçeli Hüküm" kitabından yazıyorum. Başka
hiçbir kaynak kullanmamaya özen gösteriyorum.
Maraş Olayları'nı yazarken derin bir üzüntü du­
yuyorum. Yazarken, zamanın İçişleri Bakanı İrfan
Paşa ile Başbakanı Bülent Ecevife derin üzüntüleri­
mi ifade ediyorum.
Böyle olmaması gerekiyor. Sorumluluk zorunlu­
ğu var.
Padişah (s. 9), Pehlivan (s. 10), Motorlu Hoca
veya Sakallı Hoca (s. 10), Döne Kadın (s. 11), Tüfek­
çi (s. 11), Dev Mustafa (s. 12), Ahçı Mehmet (s. 12),
Toplak Kazım (s. 12), Çöpçü (s. 13), KalıPÇI Cuma (s.
13), Sıvakçı Hacı (s. 13), Kabak Elif (s. 18). Kürdoğ­
lu Mehmet (s. 18), İnekçi İbrahim (s. 18), İğneci Ve­
li'nin Oğlu (s. 19), Mıstılının Oğlu (s. 19), Müezzin
(s. 21), Fişfişin Oğlu (s. 21), Fişfiş (s. 21), Deli Şerife
(s. 21), Deli Ömer (s. 22), Taş Veli'nin Oğlu (s. 26),
Deli Cuma (s. 31), Cimri Ali'nin Oğlu (s. 43); bazıla­
rından birkaç tane örnek olsun Taş Veli'nin Oğ­
lu'ndan üç adet var. Sayılar, Gerekçeli Hüküm kita­
bındaki sayfa numaralarını ve isimler, böyle tanın­
dıkları anlaşılıyor, Maraş katliamı sanıklarından bir
bölüğünü gösteriyor.
Şimdi Gerekçeli Hüküm'de yer alan, "Olayların
Genelinin Hukuki Değerlendirilmesi" bölümünün
ilk paragrafını aktarıyorum: "9.12.1978 günü akşa­
mı Çiçek Sineması'nda vuku bulan patlama, bu pat­
lama sonrasında CHP İl Binası'nın tahribi,
20.12.1978 günü alevi şahıslarca işletilen Akın kıra-
607
 Yalçın Küçük
athanesinin bombalanması, 21.12.1978 günü akşa­
mı sol görüşlü olarak bilinen iki öğretmenin öldü­
rülmesi, 22.12.1978 Cuma günü bu iki öğretmenin
cenazelerini taşıyan kortejin aşın sağ çevrelerce mu
Camii'ne sokulmayarak saldınya maruz bırakılma­
sı, cenaze töreninde çıkan olaylar sonrasında 3 Sün­
ni vatandaşın öldürülmesiyle olaylar doruk noktası­
na çıkmıştır."" En azından 19 Aralık 1978 tarihin­
den 22 Aralık 1978 tarihine kadar Maraş'ta olayla­
nn hızlanmasına karşın, Maraş yazgısıyla başbaşa
bırakılıyor. Hükümet, ilgilenmiyor.
"Güneş Ne Zaman Doğacak" filmi oynatılıyor;
filmin oynatıldığı her yerde sağcılar olay çıkanyor­
lar. Sinemanın bilet kontrol işlerini yapan Veli Ka­
vak, ifadesinde, "filmin oynadığı sırada veya ara ve­
rildiğinde seyircilerin 'Milliyetçi Türkiye, Müslü­
man Türkiye', Başbuğ Türkeş, Komünistler Mosko­
va'ya, Katil İktidar' gibi sloganlar söylediklerini" an­
latıyor.79 Maraş Emniyet Müdürü, Askeri Savcılık'ın
isteği üzerine daha sonra yaptığı incelemede, "fil­
min denetlemeden geçen kopyasının 68 dakika ol­
duğu halde piyasada gösterilen kopyasının 90 daki­
ka olduğu ve 22 dakikalık bölümünün sansüre so­
kulmadığını" saptıyor ve bir rapor haline getiriyor."O
19 Aralık 1978 tarihinde yine bu film gösterilirken
sinema içinde bomba patlıyor; kimse yaralanmıyor
ve daha sonraki ekspertiz raporlan da bombanın
yaralamaya yol açmayacak türden olduğunu ortaya
çıkanyor.
Sıkıyönetim Savcılığı, bomba atıcısı olarak hep
sağcılan ve ülkücüleri sanık sayıyor; saptanabilen,
bombanın patlatılmasından hemen sonra, bu patla­
manın Ankara'daki ülkücü merkezlere telefonla bil­
dirilmesi oluyor. Sağcı sanığın emniyet ifadesinde
patlamayı üstlenmesine karşın, Mahkeme, ifadeyi
kabul etmiyor ve delil yetersizliği ile patlamadan
dolayı kimseye hüküm vermiyor.
Hiçbir solcu, bomba patlaması nedeniyle suç­
lanmıyor. Ancak 19 Aralık 1978 akşamından itiba­
ren, Maraş içinde bir sağ terör estirilmeye başlanı­
yor.
Gerekçeli Hüküm'de şu sonuca vanlıyor: "Olay
tarihlerinde Türkiye'de demokratik anlamda sol
çizgide bir program izleyeceğini öne süren bir siya­
sal kadro TBMM'den güven oyu alarak iktidar ol­
muştur. Bu siyasi görüşü benimsemeyen aşın sağ
siyasal görüşteki kuruluş ve kişilerin, iktidarın ana­
yasal yollarla değil de şiddet eylemleriyle zayıflatıp
yıpratarak sonuçta istifasını sağlamak için, sade va­
tandaşlan tahrik ve teşvik ettikleri bilinen bir ger­
çektir. İşte uzun süreden beri yapılagelen bu tahrik
ve teşvik sonucu Kahramanmaraş ilinde 23.12.1978
cumartesi günü sabah erken saatlerden itibaren
binlerce sünni vatandaş sokaklara dökülmüş,
25.12.1978 günü akşamına kadar Kahramanma-
608
raş'ta devlet güçleri zaafa uğratılmış ve şehre sokak­
taki güçler hakim olmuştur.""' Tekrarlıyorum, 22
Aralık gününe kadar "olaylar doruk noktasına" çıkı­
yor ve 23 Aralık Cumartesi sabahından 25 Aralık
Pazartesi akşamına kadar Maraş'a güvenlik güçleri
egemen olamıyor.
Türkiye İşçi Partisi, "olay hunharca iç savaş gi­
rişimidir" diyor."2 Başbakan Bülent Ecevit, sıkıyöne­
tim ilanı için, "kaçınılmaz hale geldi" görüşünü ileri
sürüyor. Hükümet ilan ediyor."3 Meclis, Ankara ve
İstanbul'da eklenerek hemen hemen bütün Doğu
Anadolu illerinde sıkıyönetim iHinını onaylıyor."'
Tekrar geriye dönmem gerekiyor.
Tezi yazıyorum: Kahramanmaraş'ta "devlet
güçleri zaafa uğratılmış" ve iradi olarak güç, serbest
bırakılarak ve artınlarak, bir tarafı yok etmek üzere
seferber edilmiştir.
Şimdi Gerekçeli Hüküm kitabından, Adana'da
Askeri Mahkeme Kurulu'nun, solcu Maraş'lı, Töb­
Der üyeleri, Endüstri Meslek Lisesi öğretmenleri,
sağcılar tarafından öldürülmüş, Hacı Çolak ile M us­
tafa Yüzbaşıoğlu'nun cenazeleriyle ilgili hukuk de­
ğerlendinnelerini aktanyorum: "Cenaze korteji has­
tahaneden itibaren mucami önündeki eski belediye
meydanına kadar jandanna ve polis tarafından et­
rafı çevrilmiş olarak, muhafaza altında getirilmiştir.
Kortejde bulunanlann eski belediye meydanına ge­
lene kadar etrafa herhangi bir saldında bulunmala­
n ve tahribat yapmalan söz konusu değildir. Kortej
hareket etmeden önce, kortejde bulunan şahısların
üzerleri aranmış; kortej sopa, kırmızı boya ve fırça­
lardan anndınlmıştır. Kortej eski belediye meyda­
nına geldikten ve orada mucami içinde, önünde ve
çevresinde cenaze namazını kıldırmamak, korteji
camiye sokmamak için toplanmış bir sağ grup görü­
lerek durdurulduktan sonra, kortejde bulunan bazı
şahıslar etraftaki ağaçlann dallannı kopararak sopa
yapmışlardır.""' Bir tek sonuç var; öğretmenler Ha­
cı Çolak ile Mustafa Yüzbaşıoğlu'nun cenazeleri ba­
nşçıl bir biçimde kaldınlmak isteniyor. Askeri Mah­
keme, bunu, hiçbir kuşkuya yer venneyecek bir
açıklıkla saptıyor.
Devam ediyor ve saldın başlıyor: "mucami önü
ve çevresinde toplanmış olan gruptan taş, sopa, ta­
kunya atılmaya başlanmasından sonra cenaze kor­
tejinde bulunanlar tarafından karşılık verilmiştir. O
ana kadar cenaze kortejindekilerin herhangi bir sal­
dırgan durumu yoktur. Saldırgan durumda olan
mucami içi, önü ve çevresinde toplanmış olan grup­
tur." Böylece durum saptaması yapılmış oluyor ve
buna uygun hukuk değerlendirmesi izliyor: "Devlet
kuvvetleri himayesinde gelen bir grubun 171 sayılı
Yasa'ya aykın hareket ettiği öne sürülemez. Öte
yandan cenaze korteji etrafında ve mucami önün­
deki eski belediye meydanında bulunan tüm asker

ve polis görevlilerinin beyanlanna göre illucami
önü, içi ve çevresindeki topluluğa dağılmaları için
ihtarda bulunulmuş ve bu topluluk zorla dağıhIma­
ya çalışılmıştır. Güvenlik kuvvetlerince cenaze kor­
tejinde bulunanlara dağılmaları için ihtarda bulu­
nulması ve zorla dağıtılmaları söz konusu değildir.
Cenaze kortejini oluşturan sol grup karşı grubun
saldırısı üzerine cenazeleri yerde bırakarak dağılmış
ve güvenlik kuvvetlerinin himayesinde olay yerin­
den uzaklaştırılmıştır." Camiye yerleşmiş saldırgan­
lar, cenazeyi taşlıyorlar.
Terslik var ve hatırlatmak gereğini duyuyorum:
Maraş Katliamı'ndan on yıl önce, İstanbul'da sol öğ­
renci gençlik, Dolmabahçe'den denize çıkan Ameri­
kan bahriyelilerinin İstanbul'un lüks otellerinde ki­
ralık Türk kadınlarıyla buluşmalarını hazmedemi­
yorlar ve tepki gösteriyorlar. Terslik var; İmam-ha­
tip öğrencileri ve camiIerden çıkarılan saldırganlar,
Amerikan bahriyelilerinin lüks otellerde kiralık
Türk kadınlarıyla buluşmalarına tepki duyan soIcu
gençliğe tepki duyuyorlar ve öldürüyorlar. On yılda,
cenazeye saygı yerine, taş atıyorlar ve takunya fırla­
tıyorlar.
"Cenaze kortejinin elleri sopalı kişilerce yönetil­
diğine dair, tanık güvenlik kuvvetleri mensupları­
nın herhangi bir beyanı yoktur. Kortej yol boyunca
sloganlar söylemiş ve pankartlar taşımıştır. Son yıl­
larda yurdumuzda şiddet olayları sırasında öldürü­
len gerek sağ, gerekse sol görüşlü şahısların cenaze­
lerinde her grup kendi sloganını söylemekte ve ken­
di görüşünü yansıtan pankartlar taşımaktadır." Ye­
ni bir uygulama, yargı kararına yansıyor. "Cenaze
kortejinde bulunanların etrafa herhangi bir saldırı­
da bulunmamalan, taşkınlık yapmamaları ve gü­
venlik kuvvetlerince alınan önlemlere uygun hare­
ket etmeleri kaydı ile slogan söylenmesi ve pankart
taşınmasına müdahale edilmemektedir. Bu nedenle
öldürülen öğretmenlerin cenaze töreninde slogan
söylenmesi ve pankart taşınması, cenaze töreninin
kanunsuz bir gösteri yürüyüşü haline dönüştüğüne
kanıt olamaz." Son derece açık olarak ortaya çıkı­
yor; sinemaya bomba atılmasının Maraş'taki ilerici­
lerle bir ilgisi olmadığı ve bunu gerekçe göstererek
öldürülen iki soIcu öğretmeni n cenazesinde, soIcu­
ların payına, yasalara aykın hiçbir eylem düşmediği
görülüyor.
12 Eylül sabahı, 12 Eylül'ü gerçekleştiren ku­
mandanlar tarafından, bir zamanlar üyesi olduğu
bakanlar kurulunun başkanı Bülent Ecevit'i meçhul
bir yere götürmek üzere evinden alma görevi verilen
ve kabul eden zamanın İçişleri Bakanı, bütün bu ge­
lişmeler karşısında hiçbir endişeye kapılmıyor. Ma­
raş Valisi T. Soylu ise büyük kaygıları yaşamaya
başlıyor. Askeri Savcılık, daha sonra, Maraş Valisi
Soylu'nun hangi önlemlere başvurmuş olduğunu
mülkiye müfettişIerine inceletiyor ve bu inceleme-
Türkiye Üzerine Tezler III
nin bazı sonuçları. Gerekçeli Hüküm kitabında yer
alıyor.
Bir: "22.12.1978 gün ve 3890 sayılı yıldırım tel­
siz mesajı ile cenaze töreninde çıkan olaylar karşı­
sında ilin mevcut kuvvetleri, civar illerden gelen
kuvvetler ve ildeki 3. tabur yetersiz kaldığından ba­
hisle muhtemel büyük olayları önlemek için yeter
miktarda kuvvetin en seri şekilde Kahramanmaraş
İli'ne gönderilmesinin İçişleri Bakanlığı 5. Zırhlı
Tugay Komutanlığı'ndan istenildiği" kaydediliyor."·
Gecikmiş de olsa acele bir istek var. Bakanlık, böyle
bir istek olmadan da, daha önce, Maraş'a kuvvet yı­
ğabilirdi.
İki: "22.12.1978 günü saat 19.00'da telefonla
olayların önlenemeyecek boyutlara ulaştığının, sağ­
cı büyük grupların toplu saldırılara geçtiğini, bu sal­
dırıların kamuya ait bina ve polis karakollarına yö­
neldiğinin İçişleri Bakanlığı'na, ana komuta merke­
zine, bildirildiği" de saptanıyor. Akşam saat yediye
kadar, Ankara'da sessizlik ve tepkisizlik hüküm sü­
rüyor.
Üç: Vali önlem almaya başlıyor: "23.12.1978
gün ve 3896 sayılı yazıyla saat 1O.00'dan itibaren
sokağa çıkma yasağının konulduğunun garnizon
komutanlığına bildirildiği ve bu yasağın halka ilan
edilmesinin belediye başkanlığına" haber verildiği
anlaşılıyor.
Burada, Vali'nin isteklerine devam etmeden be­
lediye cephesine bakmak gerekiyor. Bunun için de
bir parantez açabiliyorum; İçişleri Bakanları, bir ka­
mu kurumu olan belediyelerde yasalara uymayan,
belediyeleri bir parti örgütü haline getiren belediye
başkanlarını derhal görevden alma yetkisine sahip­
tirler. Maraş Katliamı'ndan önce Maraş Belediye
Başkanı'nın ve Vali'nin sokağa çıkma yasağının bil­
dirilmesinden sonra ise, büyük bir zorunlulukla, gö­
revinden alınması gereği var. İçişleri Bakanı İrfan
Paşa, ilgilenmiyor.
Şimdi Kahramanmaraş'taki tek taburun bölük
komutanı Yüzbaşı Timur Şen'in ifadesini aktarmak
durumundayım. Yüzbaşı Timur Şen, "Yörükselim
mahallesinde oturan alevilere karşı harekete geçile­
ceği yolunda istihbarat alındığı için bu mahalle ile
diğer mahalleler arasında birliklerin yerleştirilmesi­
ne karar verildiğini" anlatıyor; saldırganları topla­
mak yerine Silahlı Kuvvetler saldırganlar ile maz­
lumlar arasında bir yer tutmayı tercih ediyor. 23
Aralık 1978 sabahı, saat 4,30-5.00 arasında Yüzba­
şı Şen, görev yerine mevzileniyor. Yüzbaşı Şen'in
Askeri Mahkeme'de verdiği ifadeyi, Gerekçeli Hü­
küm kitabından aktarmayı sürdürüyorum: "Saat
07.00 sıralannda gün yeni ışımaya başlarken Bele­
diye hoparlöründen 'dünkü olaylarda şehit edilen 2
din kardeşimizin bugün cenazesi kaldınlacaktır, bü­
tün din kardeşlerimiz buna katılsınıar, din kardeş-
609
 Yalçın Küçük
lerimiz son görevlerini yapsın' şeklinde ve genel
mahiyeti itibariyle sağ görüşlü kişileri toplamayı
amaçlayan anonsların yapıldığını; anonsların arka­
sından anonsu yapan dernek veya partinin isminin
söylendiğini, bu anonsların 08.00'e kadar devam
ettiğini, durumu telsizle Tabur Komutanı'na bildi­
rerek bu anonsların önlenmesini istediğini" Tabur
Komutanı'nın Vali ile temasa geçtiğini söylediğini,
bu anonslar üzerine köşe başını tuttuğu yollardan
şehir merkezine doğru şahısların birer ikişer inme­
ye başladığını" anlatıyor.·' Anlattıklanndan Vali'nin
koyduğu sokağa çıkma yasağının etkili olamadığı da
ortaya çıkıyor. Yine anlattıklanndan, Silahlı Kuv­
vetlerin saldırganların hareketini durduramadığı
anlaşılıyor.
Vali Tahsin Soylu, ifadesinde, tahrik edici ilan­
ları kimin verdiğini açıklıyor. Maraş Valisi'nin ifa­
desinden bir bölüm alıyorum: "23.12.1978 günü sa­
bah 09.00 sıralannda belediye hoparlörleri ile halkı
tahrik edici ölüm ilanlarının yapıldığının telefonla
valiliğe ihbar edilmesi üzerine belediye başkanını
telefonla evinde buldurarak yayınlann derhal dur­
durulması ve ilan metinlerinin valiliğe gönderilme­
sini istediğini, bu ilanların MHP Merkez İlçe Başka­
nı, ÜGD ve diğer bir dernek tarafından yaptınldığı­
nın anlaşıldığını, ilan metinlerinde 'şehitlerimize
yakışır bir şekilde cenazelerin kaldınlması için' hal­
ka çağrıda bulunulduğıınu ve bu ilan metni dışında
bazı tahrik edici ifadelerin kullanıldığını, şehirde
tansiyonun yüksek olması ve bazı gruplann hastane
civannda toplandığının öğrenilmesi üzerine, hukuk
anlayışına göre valiliğin sokağa çıkma yasağı koy­
mak yetkisi olmamasına rağmen saat ıo.oo'dan ge­
çerli olmak üzere sokağa çıkma yasağı konularak
belediye hoparlörleriyle halka duyurulduğunu",
Maraş Valisi anlatıyor.
Vali Tahsin Soylu'nun yasalan zorlayarak aldığı
sokağa çıkma yasağının, belediye hoperlörleriyle,
öyle kolaylıkla yayınlanmadığını belirtmek zorun­
dayım. Tam bir iç savaş sahnesi var ve bunu Yüzba­
Şı Bülent Engin anlatıyor. Gerekçeli Hüküm kita­
bında yer alan ifadesinde Yüzbaşı Engin,
"23.12.1978 günü saat 06.30'dan itibaren verilen
görev gereğince, Eğitim Enstitiisü ve çevresinde ter­
tibat alındığını, saat 08.00'e doğru askerlerin bele­
diye hoperlöründen tahrik edici yayın yapıldığını
bildirmeleri üzerine belediye hoperlörünü dinledi­
ğini, hoperlörden 'vatandaşlar, din kardeşlerimiz,
toplanıp akşamki olaylarda ölen ölülerimizi göme­
li m' şeklinde yayın yapıldığını, bundan sonra şehrin
çeşitli kesimlerinden yer yer duman ve silah sesleri­
nin gelmeye başladığını, yakındaki belediye binası­
na giderek yayın odasına girdiğini, yayın odasında
kimsenin olmadığını, etrafta bulunanlara bu yayını
kim yaptı diye sorduğıında bilmediklerini söyledik­
lerini" anlatıyor."· Bir kamu kuruluşu olan belediye-
610
nin hoperlöründen kimlerin yayın yaptığını beledi­
ye içindeki görevliler bilmiyor.
Vali sokağa çıkma yasağını ilan ediyor ve bir po­
lis memuru, nan edilmek üzere Belediye'ye getiri­
yor. İlan etmiyorlar. Yüzbaşı Bülent Engin, tekrar
Belediye'ye gidiyor. İfadesi devam ediyor: "Orada
bulunan polis memurunun sokağa çıkma yasağına
ilişkin valilik emrini daha önce getirdiği halde yayın
yapmadıklarını kendisine söylediğini, orada bulu­
nan memurlara sorduğıında 'şu anda belediye baş­
kanı uyuyor, onun emri olmadan yayın yapamayız'
dediklerini" ekliyor. Maraş'ta belediye memurlan,
valilik emrini dinlemiyorlar.
Bütün plan zaman kazanmak ve saldırganların
saldınlarını sürdürmelerini sağlamak olarak ortaya
çıkıyor. Ancak Yüzbaşı Bülent Engin, "sokağa çıkma
yasağının on dakikada bir yayınlanmaması halinde
yayın odasına el konulup yayın yapmayanlan tutuk­
layacağını" söylüyor. Yayın başlıyor. Sanki Bülent
Yüzbaşı, radyoevini ele geçiriyor.
Sanki Ankara'da İçişleri Bakanı İrfan Paşa, Ma­
raş'ta Vali Tahsin Soylu'nun sinir sistemi ile beceri
düzeyi üzerinde bahs-i müşterek oynuyor. Vali Tah­
sin Soylu, sağa-sola yardım için yıldınm mesajlar
göndermeyi sürdürüyor.
Dört: "23.12.1978 günü saat ıo.30'da telefonla
sokağa çıkma yasağına rağmen kentin çeşitli yerle­
rinde yoğıın silahlı çatışmalann, yangın ve yağma
olaylannın devam ettiğini, mevcut kuvvetlerin olay­
ların önlenmesinde yeterli olmadığını, kente acele
takviye kuvvetiyle civar illerden itfaiye aracı gönde­
rilmesinin İçişleri Bakanlığı ana komuta merkezine
bildirildiği", mülkiye müfettişIeri raporu ile saptan­
mış bir biçimde Gerekçeli Hüküm içinde yer alıyor.
Sivas'tan bir, Gaziantep'ten üç, Adıyaman'dan
iki itfaiye aracı geliyor. Vali Soylu, güvenlik kuvveti
istiyor. İçişleri Bakanı İrfan Paşa'dan umudunu
kesmiş görünüyor, "umurn" valiliklerden istemeye
karar veriyor. Altı: "23. 12.1978 gün ve 3899 sayılı
yıldınm mesajı ile, sokağa çıkma yasağına rağmen
sünni ve aleviler arasındaki otomatik silahlı çatış­
maların, yangınlann, tahribat ve yağma olaylarının
bütün şiddetiyle devam ettiğinin güvenlik kuvvetle­
rinin acz içinde olduğunu, olayların diğer illere SıÇ­
rama istidadı gösterdiğinin daha vahim olayların
önlenmesi amacıyla valiliklerce gerekli önlemlerin
alınmasının ve Kahramanmaraş iline havadan en
kısa sürede yeterli sayıda askeri kuvvet gönderilme­
sinin İçişleri Bakanlığı ve umum valiliklerden isten­
diği", ve "yedi", aynı isteğin aynı gün öğleden sonra
bir kez de, İçişleri Bakanlığı "ana komuta merkezi­
ne telefonla yazdınldığı", yine Gerekçeli Hüküm ki­
tabında yazıyor. Buna ek olarak, "sekiz", Adana, Ga­
ziantep, Kayseri, Maraş, Adıyaman, Hatay valilikle­
rinden, gece saat yirmi dörtten itibaren Maraş'a hiç-

bir aracın bırakılmamasının istendiği ve "saldınla­
nn polis, kuvvetlerine yönelmesi üzerine, polis-halk
çatışmasının önüne geçilmesi amacıyla, polis kuv­
vetlerinin 23.12.1978 günü saat ıo.oo'dan itibaren
görev dışı bırakıldıklan", dokuzuncu madde olarak,
Gerekçeli Hüküm içinde saptanıyor.
Katliamda Sloganlar""
Saldırgan grupların eylemleri bir yandan
zamanın icra organına yöneliktir. Bu husus
öncelikle saldırganlar tarafından söylenen slo­
ganlarla belirlenmektedir.
Müslüman Türkiye, Komünistler Mosko-
vaya,
Komünistlere ölüm, Milliyetçi Türkiye,
Hükümetiniz gelsin sizi kurtarsın,
Yaşasın Türkeş, Yaşasın MHP,
Solcu evi gösterin, Alevi gösterin,
Bizim liderimiz içimizde, sizinki nerede,
Ecevit gelsin sizi kurtarsın,
Katil iktidar,
Türkeş burada, Ecevit nerede,
Git Karaoğlanınızı çağır gelsin size yardım
etsin, bizim Türkeş'imiz yanımızda,
Kara itiniz nerede,
Kimden medet umuyorsun, Ecevit'ini ça­
ğır, Türkeş karşındadır,
Başbuğ Türkeş, Katil Ecevit, Müslüman
Türkiye,
Komünist Ecevit çık dışarı,
Kocanı karaoğlana kurban ediyoruz,
Vali, İçişleri Bakanı Maraş'ı terk etsin,
Hükümet istifa,
Valiye, İçişleri Bakanına ölüm,
Vali istifa, İçişleri Bakanının kellesini iste­
riz."
Görülmektedir ki saldırganlar kendilerini
"Milliyetçi", kendi görüşünde olmayanları
"komünist" olarak kabul etmektedirler. Mev­
cut siyasal iktidarı "Hükümetiniz" olarak nite­
leyip, kendi hükümeti olarak kabul etmemek­
tedirler. O zamanki iktidarı "Katil", o zamanki
iktidarın başı da "Kara it, Komünist ve Ka­
til"dir. Hükümetin temsilcisi olan İçişleri Ba­
kanı ve Vali 'nin Maraş'ı terk etmesi, istifa et­
meleri istenmektedir. "İçişleri Bakanının kelle­
sini isteriz" şeklindeki sloganlar saldırganların
Türkiye Üzerine Tezler III
eylemlerini nereye kadar vardırabileceklerini
gayet iyi gözler önüne sermektedir.
Saldırganların eylemleri aynı zamanda
kendilerinin farklı mezhep ve siyasal görüşe
sahip halk kesimine yöneliktir.
Alevilere ölüm,
Evinde silahı, bıçağı, tahrası olan durma-
sın,
Alevileri öldürelim, memleketten temizle­
yelim,
Allahını seven, Peygamberini seven yürü­
sün, komünist alevileri öldürün, alevileri ya­
şatmayın, bunları öldüren cennetlik olur,
Vurun kızıl komünistlere, bunlara yaşa-
mak haramdır,
Alevi komünist dışarıya çık,
Maraş alevilere mezar olacak,
Komünistler Moskovaya, Müslüman Tür-
kiye, aleviler Moskova'ya, alevilerin yeri bu­
rası değil, alevileri sürgün edeceğiz.
Alevilere hücum, Ecevit'i çağırın sizi kur­
tarsın,
Suçunuz alevi olmak, Halk Partili olmak,
Bir alevi öldüren hacca gitmiş sayılır,
Komünistleri bırakmayın, Allah yoluna
kesin, Sütçü İmam aşkına vurun,
Bugün cihad günüdür, bir alevi öldüren
cennete gider,
Milliyetçiler neredesiniz, ne duruyorsu­
nuz, Maraş'ta aleviler ile Sünniler birbirini kı­
rıyor, orağınızı, nacağınızı, baltanızı alın gide­
lim."
Sloganları, saldırgan sağ grupların hedefi­
nin alevi vatandaşlar olduğunu göstermekte­
dir. Saldırganiara göre aleviler kızıl komünist­
tir, bunlara yaşamak haramdır, bunları öldü­
ren hacca gitmiş sayılır, cennetlik olur, alevi­
ler Milliyetçi değildir. Burada şu husus hemen
dikkati çekmektedir: Saldırganların alevilere
karşı olmalarının birinci nedeni onların o za­
manki siyasal iktidara oy veren kişiler olarak
bilinmeleridir. Aleviler zamanın iktidarı ile öz­
deş kabul edilmişler ve yine onların şahsında
zamanın iktidarı hedef alınmıştır. Bu nedenle
Kahramanmaraş olaylarında sünni-alevi zıtlı­
ğından ziyade sağ-sol siyasal görüş ayrılığının
daha ön planda geldiğini söylemek yanlış ol­
masa gerektir.
611
 Yalçın Küçük
Gerekçeli Hüküm'dür; mülkiye müfettişIeri ra­
porlarını aktanyor. İnanılması zor geliyor; katlia.m
devam ederken ve valilik, "umum" vilayetlere gü­
venlik gücü gönderilmesi için mesaj üzerine mesaj
gönderirken, halk-polis çatışmasını önlemek gerek­
çesiyle, bir de polislerin görevden alınmasına karar
veriliyor.
Mazlum halk, bir süre, saldırganIann insafına
bırakılıyor.
Tuğgeneral Kenan Güven'in ifadesini aktanyo­
rum. Kenan Paşa, savcılık önündeki ifadesinde, "İs­
kenderun 39. Piyade Tugay Komutanı olduğunu,
23.12.1978 günü saat 15.00 sıralannda tümen ko­
mutanı ile birlikte Kahramanmaraş'a geldiklerini,
kışlanın önündeki Yörükselim mahallesine grupla­
nn saldırdıklannı gördüğünü, bu gruplann ateş et­
tiğini ve ateş edilenlerin de yere düştüğünü gördü­
ğünü, Yörükselim mahallesine taarruz edenlerin
içinde uzun menzilli silahlar, tabancalar ve av tüfek­
leri kullananlar olduğunu, askerin mukabil atışı
üzerine bu saldırganIann dağıtıldığını, Yörükselim
mahallesine yapılması muhtemel bir saldmyı önle­
mek için geri tepmesiz top ve 12,7 lik makinalı tü­
feklerle ihtar atışı yapıldığını" açıklıyor."" İfade özet;
ancak "askerlerin mukabil atışı" ile nasıl bir karşılık
verildiği konusunda açıklık görünmüyor.
Böyle bir açıklığa ihtiyaç var; tümüyle sağlaya­
bilecek durumda değilim. Yalnızca bazı bilgileri, ye­
ni bir dizge içinde, verebiliyorum. Maraş'a ilk gelen
yardımcı kuvvetin, Maraş'ta yalnızca bir tabur var,
Tuğgeneral Mahmut Boğuşlu komutasında Gazian­
tep Beşinci Zırhlı Tugayı, olduğu sonucunu çıkan­
yorum. Harekat halinde Tugay, bir "Ceride" tutuyor
ve Ceride'de saati saatına yazılı olanlann bir bölü­
mü Gerekçeli Hüküm kitabında yer alıyor; aktanlı­
yor. Burada "saat 10.30-11.00 arası bölük komuta­
nının telsizle ateş için yazılı emir istedikleri, Tuğge­
neral Boğuşlu'nun, 'buna lüzum yok, durum açık,
ateş yetkisini kullanma şartlan belli, ateş son çare,
ateş etmek de dahil durum neyi gerektiriyorsa, onu
yapacaksınız' dediği."·' kaydediliyor. Komutan Tuğ­
general Boğuşlu, ateş için gerekli görülen yazılı em­
ri vermekten imtina ediyor; bölük komutanı yüzba­
şıya inisiyatifbırakıyor.
Öğleden sonra havaya geri tepmesiz toplarla
atış yapıldığı bir günün sabahında komutanın yazılı
ateş emri vermekten kaçınması veya sözlü olarak
net bir tutıım almak istememesi halinde bölük ko­
mutanlannın inisiyatif almaktan çekinmeleri doğal
oluyor. Tutum, komutandan komutana değişiyor.
İskenderun'dan gelen Piyade Tugayı'nın komu­
tanlanndan derlenen ifadelerin çözümlemesine tek­
rar başlamadan önce, Gaziantep'den gelen Zırhlı
Tugay'ın Ceridesi'nden bir aktarma daha yapmak
gereğini duyuyorum. Ceride'de "saat 11.00 civann-
612
da Tuğgeneral Mahmut Boğuşlu'nun Yörükselim
Mahallesi zeytinlik kesiminde mahalleye yönelen
yüzlerce kişilik topluluğu durdurmaya çalışırken,
kalabalıktan birisinin vurulduğu, vurulan taraftan
birisinin 'bizi niçin durduruyorsunuz, komutanım,
seni de böyle vuracaklar bunlar' dediği, yandaki ev­
lerden otomatik silahlarla ateş edildiği, zeytinlik ke­
nannda nişan almış ateş eder durumda erler gördü­
ğü, vurulan şahsın mahalle sakinlerinden mi, yoksa
asker tarafından mı vurulduğunu tam olarak tesbit
edemediği, Mağaralı ile Yörükselim Mahallesi gü­
neyindeki yoldan vilayete dönerken eli sopalı bin­
lerce kişinin arasından geçtiği" yazıyor. Tugay Ceri­
desi'nde yer alan bir saptamadan, Tugay Komutanı
Tuğgeneral Boğuşlu'nun tank ve kariyerleri ile sal­
dırganlan tecrit etmeyi uygun görmemiş olduğu so­
nucunu çıkanyorum.
Zırhlı Tugay mevzilendiktern sonra da saldır­
ganlar elleri sopalı dolaşabiliyorlar. Tugay Komuta­
nı bunlann arasından geçiyor.
Türk Ordusu ile birlikte savaştım: Böyle bir du­
rumu anlamakta güçlük çekiyorum.
Piyade Binbaşı Sabit Bilgin'in ifadesini aktar­
mam gerekiyor. İskenderun'da yerleşik 9'u ncu Pi­
yade Tugayı'nın Birinci Piyade Tabur Komutanı ol­
duğu anlaşılıyor. İslahiye'den, taburuyla geliyor.
Askeri Savcilık'ta ifade veriyor. Buna göre,
23.12.1978 günü Tugay Komutanı'nın telefon emri
üzerine İslahiye'den hareketle saat 16.30 sıralann­
da Kahramanmaraş Piyade Tabur Kışlasi'na geldik­
lerini, Kahramanmaraş Üçüncü Piyade Tabur Ko­
mutanı Binbaşı Kemal Gündüz'ün sesi kısılmış bir
şekilde kendisini 'nerede kaldınız binbaşım, ben
bugün taburumun kıta yükünün tamamını yaktım
dediğini" söylüyor. Binbaşı Gündüz, Maraş'taki tek
taburun komutanıdır; bağırmaktan sesi kısıldığı ve
bir günde cephanesinin tümünü kullanmış olduğu
anlaşılıyor.
Gerekçeli Hüküm içinde yer alan bilgiler ihtar
atışı, ikaz atışı, yapıldığı izlenimini veriyor.
İslahiye'den gelen Piyade Tabur Komutanı Bin­
başı Bilgin'in ifadesini aktarmayı sürdürüyorum;
Sabit Binbaşı, "bu sırada kışla civannda silah sesle­
rinin gelmekte olduğunu, taburun eğitim alanına
gittiklerinde kışlanın hemen bitişiğinde ve batısın­
da bulunan Yörükselim mahallesindeki evlerin bü­
yük çoğunluğu yanmakta, mahalle aralannda yer
yer silah sesleri duyulmakta, mahalle sakinlerinden
bazılannın sığınmak için kışlaya gelmekte, Üçüncü
Piyade Taburu'nun bir kısım erleri ile bir mekanize
birlik kadar kuvvetin kışlanın sınır çiti içinde dur­
makta olduğunu gördüğünü" anlatıyor. Anlatılanı
açarak tekrarlarnam zorunlu oluyor: Yörükselim
Mahallesi'nde ateş var, yangın var, ölüm var ve
Üçüncü Tabur'un bir kısım erleri ve bir mekanize

birlik, kışla içinde duruyor. Mümkün; Kışla'yı sa­
vunmak için bekliyor olabilir.
Ancak Yörükselim Mahallesi'nde öldürülenle­
rin, öldürülmekte olanlann yardımına gitmek gere­
kiyor ve Binbaşı Sabit Bilgin bu işi yapıyor. İfadesi
"başlannda subay ve astsubaylann bulunduğu tabu­
run 80 kişilik kuvveti ile açılıp yayılarak Yörükselim
Mahallesi'ne girdiklerini ve mahalleyi baştan başa
taradıklannı, evlerin içinde ve bahçesinde 5-6 kadar
ölü gördüklerini, yangınıann müdahale edemeye­
cekleri kadar büyük olduğunu, sivil halktan sığın­
mak isteyenleri kışlaya sevkettiklerini ve saat 19.30
sıralannda kuvvetlerini toplayarak kışlaya döndük­
lerini" belirterek devam ediyor.
Katliamın başladığı 23 Aralık 1978 tarihi saba­
hından itibaren, neden saldırganIann toplanarak
kışlaya ve benzeri yerlere götürülmediğini anlaya­
mıyorum. Binbaşı Sabit Bilgin, sığınmak isteyen
mazlumlan kışlaya gönderiyor. Savaşta da gördüm;
mazlumlar, evlerini ve evlerinde yatan cenazelerini
kolay kolay bırakmak istemiyorlar. Sevdiklerinin
ölüsü üzerine kapanıp, "beni de öldürün" demeyi
tercih ediyorlar.
Maraş'ta Ünver Ailesi'nin yok edilmesinde yok
ediciler önce Malik Ünver'i evinden çıkanp köşe ba­
şında öldürüyorlar. Bundan sonrasını Gerekçeli
Hüküm kitabından aktararak sürdürüyorum: "Ma­
lik Ünver'in götürülüşü sırasında Ünve.r Ailesi'nden
Mustafa Ünver, Mehmet Ünver, kansı Döndü Ün­
ver ve çocuklan, karşı tarafta bulunan komşu Neba­
hat Albez'in evine sığınmışlardır. Saldırganlann bu
defa Mehmet Ünver ve kansı Döndü Ünver'i de bu­
lunduklan evden çıkararak Malik Ünver'in cesedi­
nin bulunduğu üç yol ağzına getirmişler, orada 'iki­
mizi bir öldürün' diye bağırarak birbirine sarılmış
olan kan kocayı da öldürmüşlerdir. Ailenin diğer
fertleri bu ölülerin üzerine kapanarak ağladıklan sı­
rada tüm saldırganlar Ünver Ailesi'nin geri kalan
fertlerinin üzerine ateş etmişler, bu ateş sonucu ai­
lenin yaşlılan Zühre Yıldınm ile kocası Abdurrah­
man (Abdülvahay) Yıldınm'ı da öldürmüşlerdir."
Böyle öldürüyorlar ve böyle öıüyorlar.
"İkimizi Bir Öldürün" Dediler ve
İstedikleri Gibi Öldürüldüldı
Sabahleyin 09.00 sıralarında Yusuflar Ma­
hallesi Çehre sokağın iki tarafından ve Dalyan
sokağın üst tarafından "Soku evi gösterin, ale­
vi evi gösterin, komünistler Moskova'ya" diye
bağırarak gelen ve ellerinde baltalar, sopalar,
tüfekler, dinamitler, gaz bulunan mahşeri bir
kalabalık Çehre sokak ile Dalyan sokağın ke­
siştiği köşede ikiye ayrılmış, bunlardan bir
Türkiye Üzerine Tezler III
kısmı Ünver ailesinin evine, bir kısmı da Akır­
mak ailesinin evine doğru gitmişlerdir.
Dalyan sokak üzerinde bulunan Ünver ai­
lesi evlerine saldırılacağını anlayınca, duvar­
dan atlayarak bitişik komşuları Osman Kü­
çükbeşer'in evine geçmişler ve bir odaya sak­
lanmışlardır. Ünver ailesinin evinde bulunan
yaşlı kadın Zühre Yıldırım duvardan atlaya­
madığı için, kocası Abdurrahman (Abdülva­
hap) Yıldırım bahçe duvarını kazma ile yıka­
rak Zühre Yıldırım'ı da Osman Küçükbeşer'in
evine almıştır. Ünver ailesinin evine "Vurun
komünistlere" diye bağırarak saldıran gruplar
kapıları kırmışlar, duvarları delmişler, 1 5-20'si
de dama çıkarak damı delmeye çalışmışlar,
evdeki eşyaları dışarı çıkararak yakmışlar ve
evi ateşe vermişlerdir. Saldırganlar bu defa
Ünver ailesinin sığındıkları Osman Küçükbe­
şer' in evine gelmişler, aile fertlerinin bulun­
duğu odanın içeriden kilitli olan kapısını si­
lahla taramışlar ve kapıyı kırarak içeriye gir­
mişlerdir. Kapı silahla tarandığı sırada odada
bulunan Mehmet Ünver alnından yaralanmış­
tır. İçeriye giren saldırganlar Ünver ailesinin
erkeklerinden önce Malik Ünver'i alarak Çeh­
re Sokak'la Dalyan sokağın kesiştikleri köşe­
ye getirmişler ve "Allah'ını seven vursun" di­
ye bağırarak Malik Ünver'i öldürmüşlerdir.
Malik Ünver'in götürülüşü sırasında Ünver ai­
lesinden Mustafa Ünver, Mehmet Ünver, karı­
sı Döndü Ünver ve çocukları karşı tarafta bu­
lunan komşu Nebahat Albez'in evine sığın­
mışlardır. Saldırganların bu defa Mehmet Ün­
ver ve karısı Döndü Ünver'i de bulundukları
evden çıkararak Malik Ünver'in cesedinin bu­
lunduğu üç yol ağzına getirmişler, orada "iki­
mizi bir öldürün" diye bağırarak birbirine sa­
rılmış olan karı kocayı da öldürmüşlerdir. Ai­
lenin diğer fertleri bu ölülerin üzerine kapa­
narak ağladıkları sırada, tüm saldırganlar Ün­
ver ailesinin geri kalan fertlerinin üzerine ateş
etmişler, bu ateş sonucu ailenin yaşlıları Züh­
re Y ıldınm ile kocası Abdurrahman (Abdülva­
hap) Yıldırım'ı da öldürmüşlerdir. Bu atışlar
sırasında saldırganlar kendi içlerinden Mehdi
Köklü isirrı1i şahsı da yanlışlıkla vurmuşlar ve
olay yerinden kaçırmışlardır. Ailenin fertlerin­
den herbiri bir tarafa dağılmıştır. Aile fertlerin­
den Mahmut Ünver olay yerinden kaçarak ya­
kındaki Şekerdere'ye doğru inmiş, kendisini
kovalayan 5-6 saldırgan kafasına değnek, de­
mir, taşla vurarak Şekerdere'ye yuvarlamışlar,
arkasından devarrı1ı silah sıkmışlardır. Yaralı
olarak Şekerdere'ye düşen Mahmut Ünver'i
annesi Leyla Ünver ile babası İbrahim Ünver
613
 Yalçın K üçük
derenin içinde bulmuşlar, İbrahim Ünver vila­
yete giderek yardım istemiş, fakat kendisine
yardım verilmeyince tekrar geri gelerek, yara­
lı vaziyetteki oğlu Mahmut Ünver'i sırtlayarak
yakındaki Ortaseki sağlık ocağına götürmüş­
lerdir. Saldırganlar bu defa sağlık ocağına ge­
lerek kapıyı zorla açmışlar ve İbrahim Ünver'i
dışarıya çıkararak orada öldürmüşler, Leyla
Ünver'i de ağır yaralamışlardır.
Saat 1 1 .00 sıralarında Yusuflar Mahallesi
Mutlugün sokağa dik, çıkmaz sokağa giren
saldırganlar, ellerinde taş, sopa ve şişelerle
"Vurun kızıl komünistlere, bunlara yaşamak
haramdır" diye bağırarak bu defa Yılmaz aile­
sinin evine saldırmışlardır. Kapıyı açan İsmail
Yılmaz'ı vücudunun muhtelif yerlerinden bı­
çakla yaralamışlar ve evde bulunan Ali Yıl­
maz, Hatice Yılmaz ve Hüseyin Yılmaz'ı öl­
dürmüşlerdir. Saldırganların elinden yaralı
olarak kaçmaya çalışan İsmail Yılmaz ayağı
kayarak Şekerdere'ye doğru yuvarlanmış ora­
dan Devlet hastanesine gitmiştir. Ertesi gün
aile reisi Ali Yılmaz'ın cesedi, sağ eli bilekten
tamamen kesilmiş, anne Hatice Yılmaz'ın ba­
Şı biriketle parçalanmış bir halde ve ailenin
diğer ferdi Hüseyin Yılmaz'ınki de olmak
üzere üç ceset evin önünde etrafları bir kan
gölü halinde ve her tarafları kan içinde bu­
lunmuştur.
Umulmadık bir gelişme yok; Yüzbaşı Timur
Şen 'in ifadesini tekrarlayabiliyorum. Gerekçeli Hü­
küm kitabında, Timur Yüzbaşı'nın "22.12.1978 gü­
nü cereyan eden cenaze töreni olaylan sonrasında.
General Boğuşlu'nun başkanlığında yapılan toplan­
tıda, Yörükselim mahallesinde oturan alevilere kar­
şı harekete geçileceği yolunda istihbarat alındığı"
bilgisini vermiş olduğu yazılıyor. Büyük Katli­
am'dan önce, katliam yapılacağı istihbaratı var.
Jandarma Yüzbaşısı Günay Güneri'nin de ifade­
si var. Parça parça aktarmak zorundayım; bunu ya­
parken sonsuz üzüldüğümü yazmak gereğini duyu­
yorum: Yine Yörükselim'de geçiyor ve ifadesi Ge­
rekçeli Hüküm kitabında, özetle ve şöyle yer alıyor:
"Bu sırada büyük bir grubun hemen aşağılannda ve
Yörükselim mahallesinin en yukansında bulunan
koruluğun yakınındaki evlere saldırdığını, kırdığını,
içindeki insanları çıkarıp yaktığını görerek, erleri
tepede bırakarak olay yerine yalnız gittiğini, orada
bulunan Piyade Taburu'na ait bir miktar erle bera­
ber havaya ihtar atışı yaparak topluluğun üzerine
yürüyüp 50 metre kadar gerilettiklerini, topluluğun
hemen hemen hepsinin elinde sopa, demir, nacak
gibi şeyler olduğunu" anlatıyor.93 Saldırganlar evler-
614
den insan çıkarıp yakıyorlar ve havaya ihtar atışı ile
karşılaşıyorlar.
Yüzbaşı Günay Güneri, devamla, "bu toplulukla
uğraştığı sırada Yüzbaşı Teornan Saraç'ın bir kari­
yerin üzerine çıkmış, toplulukları dağıtmaya çalışır­
ken gördüğünü, kariyerin gelmesiyle topluluğun
saldınlarının o bölgede durduğunu ve topluluğun
başka bir yere gittiğini" ekliyor. İfadede saldırganIa­
nn toplandığını veya toplanılmasına çalışıldığı yö­
nünde bir açıklık yok. Yalnızca bir başka yere gittik­
leri belirtiliyor. Saldınlarına bir başka yerde devam
ediyorlar.
Günay Yüzbaşı'nın ifadesinin bu bölümünü ta­
mamlıyorum. "Öğle vakti yolların kapalı ve ateş al­
tında olması nedeniyle, tabur arazisinden geçerek
alaya geldiğini, alaya giderken Piyade Tabur Komu­
tanı Binbaşı Kemal Gündüz'ün ve yanındakilerin
Yörükselim mahallesinde ateş altında olduklannı,
kendilerini gizleyecek birer siper seçtiklerini gördü­
ğünü" söylüyor. Yeteri kadar açık; ek bir açıklama
gerektirmiyor.
Yüzbaşı'nın ifadesinin bu bölümü "bu sırada"
diye başlıyor. Kuşkusuz, bu, Yüzbaşı'nın bir başka
olayı anlatmış olduğunu anlatıyor. Herhangi bir
gizleme ve çarpıtma izlenimini ortadan kaldırabil­
mek için, "bu sırada" geçen diğer olayı da aktar­
mam gerekli oluyor. Yalnız bunu yapmadan önce
Zırhlı Tugay Komutanı Tuğgeneral Mahmut Boğuş­
lu'nun ifadesinden bir pasaj almak durumundayım.
Tuğgeneral Boğuşlu, ifadesinin bir yerinde,
"23.12.1978 günü Yörükselim mahallesinin batısın­
daki zeytinlik kesiminde toplanmış olan yüzlerce
kişilik bir grubu durdurmaya çalıştıkları sırada,
topluluktan 100-200 kişilik sünni vatandaş grubu­
nun, karşıdaki alevilerin bulunduğu bir evden ma­
kinalı tüfeklerle taranacakları kuşkusunda oldukla­
nnı belirttikleri" bilgisini veriyor." Küçük bir özet
zorunluluğu doğuyor; Tuğgeneral Boğuşlu, Maraş'a
kuvvetleriyle birlikte intikal edince, Yörükselim
mahallesindeki alevi yurttaşlara sünni vatandaşla�
rın hücum edecekleri istihbaratıyla karşılaşıyor.
Katliam alanında ise tecavüze hazır sünni topluluk­
ların, bir alevi evinden makinalı ile taranacakları
kuşkusunu dinliyor.
General Boğuşlu'nun ifadesini aktarmayı sürdü­
rüyorum. Tugay Komutanı, "bunun üzerine anılan
evi J. Yzb. ile aradıklannı, çoğu kadın ve çocuklar­
dan oluşan 25-30 kişinin bulunduğu evde bir av tü­
feği bulduklarını, aynı anda dışarıda 500-600 kişi­
lik bir grubun toplanmış olduğunu, bu grubu ikna­
ya çalıştığı bir sırada alevilerin bulunduğu Yörükse­
lim mahallesinin zeytinlik bölgesinden kesif ateş
seslerinin gelmeye başladığını" söylüyor. Zırhlı Tu­
gay Komutanı'nın, kadınlann ve çocukların sığın­
mış olduğu bir alevi evine saldırmak isteyen 500-

600 saldırganın saldmsını "ikna" yöntemiyle önle­
meye çalıştığı anlaşılıyor.
Şimdi Jandarma Yüzbaşısı Günay Güneri'nin
ifadesini aktarmayı sürdürüyorum. Uzun bir pasajı
alıyorum. J. Yzb. Günay Güneri, "saat 09.00 sırala­
rında Jandarma Alay Binası'nda bulunurken, YÖ­
rükselim mahallesinden yoğun silah seslerinin gel­
diğini duyduğunu, gerek telefon eden, gerekse biz­
zat gelen vatandaşlardan bu mahalleye silahlı saldı­
rı olduğunu ve öldürme olayının vuku bulduğunu
öğrenince İl Jandarma Bölük Komutanı Teornan
Saraç ve yanlarına aldıkları erlerle alay binasından
çıkarak silah seslerinin geldiği yöne hareket ettikle­
rini, kendisinin önce Ortaseki Sağlık Ocağı'na gitti­
ğini ve orada kurşunla yaralanmış vatandaşlar gör­
düğünü, Yörükselim, Mağaralı ve Serintepe mahal­
lesinde öldürme ve çok miktarda yaralama olayının
olduğunu öğrenince Endüstri Meslek Lisesi'nin bu­
lunduğu sokaktan Yörükselim mahallesine girdiği­
ni, yukarı doğru çıkarken yaralanmış şahıslar, yerde
kan izleri gördüğünü, silah sesleri, patlama sesleri,
bağrışmalar duyduğunu, arkasından kariyerlerin de
gelmekte olduğunu, bu sırada Yüzbaşı Teornan Sa­
raç'ın da kendisine yetiştiğini, boşluklardan sızıp,
arkalarına geçerek oradaki topluluklarla birleşmeye
çalışan gruplarla uğraştığı sırada Tuğgeneral Mah­
mut Boğuşlu'nun refakatinde yalnız bir jeeple gelip
bir eve saldırmak isteyen toplulukla konuştuğunu
görerek yanına gittiğini" söylüyor. Böylece bir açık­
lık ortaya çıkıyor; General Boğuşlu'nun sözünü etti­
ği, ancak adını vermediği Jandarma yüzbaşısı Gü­
nay Güneri'dir ve General Boğuşlu, saldm niyeti
açık bir toplulukla konuşuyor.
Günay Yüzbaşı, devam ederek, "bu topluluğun
arkalarında bulunan evden silahla ateş edildiğini
söyleyerek bunların yakalanmasını istediklerini,
General Boğuşlu ile adı geçen eve girdiklerini, evde
çok sayıda kadın, çocuk, ve erkeğin olduğunu, ken­
dilerine saldmldığını ve öldürüleceklerini söyledik­
lerini, evde kısa bir araştırma yaptıysa da herhangi
bir silah bulunmadığını, bilahare bir av tüfeği getir­
diklerini, dışardakilerin bu av tüfeğini görünce yatı­
şır gibi olduğunu, yanına iki jandarma eri alarak te­
peye doğru çıknıaya başladığını, bunun üzerine elle­
rinde silah bulunan bu topluluğun tepenin daha uç
tarafına doğru gerilediklerini, tepenin üstiinde Kah­
ramanmaraş'ın kuş bakışı olarak görüldüğünü, çe­
şitli silahların, patlayıcı maddelerin, dinamitlerin
çıkardığı seslerin duyulduğunu, çeşitli yerlerde top­
lanmış saldırgan insanların, çıkan dumanların, ya­
nan evlerin hep görüldüğünü, orada bulunmaları­
nın tepedeki silahlı saldırganların aşağıya inmesini
önlediğini" ekliyor. Tepedeki saldırganlar aşağıya
inemiyorlar; aşağıdaki saldırganlar, ev yakıyorlar,
insan yakıyorlar. Hiçbir saldırganın enterne edile­
rek kışlaya götürülmesi düşünülmüyor. Zırhlı Tu-
Türkiye Üzerine Tezler III
gay Komutanı, bir eve saldırmak isteyen beş yüz ki­
şiyle konuşuyor. Saldırmak istenen eve girip arama
yapıyor. içerde kadınlar ve çocuklar, erkeklerle bir­
likte ölümü bekliyor. Zırhlı Tugay Komutanı, evde
yalnızca bir av tüfeği olduğunu saptıyor. Saldırgan­
ları, evdekileri öldürmemeye ikna ediyor.
"Bu sırada", yakın bir yerde yurttaş öldürülüyor.
Yüzbaşı Günay Güneri'nin "bu sırada" sözcükleriyle
başlayan ifadesi işte tam burada başlıyor.
Binbaşı Kemal Gündüz, ifadesinin bir bölümün­
de, "23. 12.1978 günü sabahleyin Yörukselim Ma­
hallesi Çamlık bölgesinde iken Mağaralı Mahalle­
si'nin daha ilerisindeki bir grupta üç hilalli bayrak
gördüğünü, Jandarma Yüzbaşısı Günay Güneri'nin
getirdiği jandarmalar ve kendi yanındaki inzibatlar­
la birlikte Mağaralı'nın üstündeki setlerde ve sırt­
larda bulunan kalabalığı önlerine katarak Serintepe
Mahallesi'ne doğru kovaladıklarını, Yörükselim
Mahallesi'nde olaylar devam ederken, öğleden son­
ra Serintepe tarafından gelen yaşlı bir vatandaşın
'bizim orada katliam başladı' demesi üzerine, Bin­
başı Yaşar Spor, Yüzbaşı Mustafa Peker, 10 inzibat
ve 4 kariyerle birlikte, Mağaralı ve Yörükselim Ma­
hallesi'nin üst tarafında bulunan zeytinlik bölgesi­
nin üst kısmına gittiğini, evlerin ateşe verilmiş oldu­
ğunu, evlerin köşesine ve arazinin muhtelif yerleri­
ne dağılmış av tüfeği ile ateş eden insanlar gördüğü­
nü, önce subay ve astsubayların tomsonları ile arka­
sından da kariyerlerden inen erlerin piyade tiifekle­
riyle ateş gelen yerlere hedef gözetmeksizin ateş et­
tiklerini bir evin önünde ve balkonunda 2 kadın ce­
'
sedi gördüğünü, Binbaşı Yaşar Spor ile aynı kariyer­
de olduklarını, kendilerine hedef alan ve çok yakın­
dan geçen kurşun sesi üzerine kariyerin üstündeki
,
12,? liklerle ateş eden yönü taradıklarını, o bölgede
takriben 50 eve dağılmış bulunan 700-800 aleviyi
kariyerlerin himayesinde kışlaya taşıdıklarını, bu
tahliye işleminin saat 15.00'e kadar sürdüğünü" an­
latıyor."' Maraş Garnizon Komutanı Binbaşı Kemal
Gündüz, saldırganların isyan bayrağı olarak üç hilal
taşıdıklarını gördüğünü ifade ediyor. Mazlumların
bir bölümünü kışlaya taşıyor.
Binbaşı Gündüz'ün ifadesinde Yüzbaşı Mustafa
Peker'in adı geçiyor. Yüzbaşı Peker, "Yörükselim
Mahallesi'nde bulunduğu bölgeden uzaklaşan grup­
ların, gittikleri tarafta meydana gelen yangınlar ve
silah sesleri üzerine Binbaşı Kemal Gündüz ve Bin­
başı Yaşar Spor ile birlikte Mağaralı Mahallesi'nin
üst kısmına doğru gittiklerini, kalabalık bir grubun
200-250 metreden mevzilenmiş olarak kuşattıkları
bir eve ateş ettiklerini görerek kariyerleri bu evin
önüne çektiklerini, evde bulunanların 'bizı öldürü­
yorlar, bizi kurtarın' diye yardım istediklerini, 2 kat­
lı olan evdeki yaralıları kariyere alarak evdeki in­
sanları da kariyerlerin himayesinde piyade taburu­
na sevke başladıklarını, bu sırada kendisinin bulun-
615
 Yalçın Küçük
duğu kariyerin hemen yanında çocuğu ile birlikte
yürümekte olan bir kadının mevzilenmiş olan grup­
tan açılan ateş sonucu yaralanarak yüz üstü yere
düştüğünü, yaralı kadını kariyere alarak uçaksavar
ve piyade silahlan ile ilerde mevzilenmiş olanların
15-20 metre kadar önüne ikaz atışı yaptıklannı"
söylüyor. Söylenenleri tekrarlıyorum; bir saldırgan
grubu mevzilenmiş ve bir eve ateş ediyor. Güvenlik
Kuwetleri bu saldırganlara dokunmuyor. Saldır­
ganlarla saldınlanlar arasına kariyerleri çekiyorlar;
araya giriyorlar. Evdekiler "bizi öldürüyorlar, bizi
kurtann" diye yalvarmaya başlıyorlar. Bunun üzeri­
ne bunlan alıp kariyerin yanında götürmeye başlı­
yorlar. Saldırganlar ateşe devam ediyor. Bir kadın
vurulup düşüyor. Güvenlik Kuwetleri, saldırganla­
rın 15-20 metre önlerine uyan atışı yapıyor. Daha
yakınlanna atış yapmıyor.
Evde yaralı var. Sağ olanlar tahliye edilirken vu­
ruluyorlar. Hiçbir saldırganı yakalayıp kışlaya gö­
türmek akla gelmiyor.
Sağ kalabilen Hünkar Bozkurt, İbrahim Boz­
kurt, Mercan Bozkurt anlatıyorlar: "23.12.1978 gü­
nü sabahı 08.30 sıralannda bakkal Murat'ın evinin
önüne minübüs, kamyon ve dolmuşlarla toplulukla­
nn geldiğini, orasının çok kalabalık olduğunu, bu
topluluklann 'Müslüman Türkiye, Komünistler
Moskova'ya, Allahını Seven Gelsin, Alevilere Ölüm,
Alevileri Yaşatmayalım' diye bağırarak ve ellerinde
kesici, delici aletler, taş, sopa ve uzun menzilli silah­
lar olduğu halde yürüyüşe geçtiklerini, oturduklan
İmam Ergönül'ün evinin etrafında dolaşan bu top­
luluğun camlan kırdıktan sonra gittiklerini"'" ifade
ediyorlar. Saldırganlar, İmam Ergönül'ün evinin
önünde, sabah, kızılderili türünden dolaşıyorlar ve
uygun gürültüleri çıkardıktan sonra gidiyorlar.
Kızılderili türünden sonra geri geliyorlar. Veri­
len ifade, "saat 13.00 sıralannda yine bu topluluğun
eve hücum ettiklerini, evin üzerine çıkarak beton ta­
vanı delmeye başladıklannı, pencereden içeriye gaz,
benzin, patlayıcı madde attıklannı ve bir yandan da
kilitli demir kapıyı sökmeye çalıştıklannı, saldır­
ganIann kapıyı kırarak içeriye hücum ettiklerini ve
bu evde bulunanlardan İmam Ergönül, Hacı Bektaş
Bozkurt, Hüseyin ErgönÜı, Güllü Ergönül ve Mah­
mut Ünal'ı öldürdüklerini, diğerlerini de yaraladık­
lannı, evden bir fırsatını bularak kaçıp Mağaralı de­
resinin öbür tarafındaki Molla Tabak'ın evine sığın­
dıklarını, oradan da askeri kışlaya götürüldüklerini"
anlatarak devam ediyor.
Molla Tabak'ın evine sığınıyorlar ve kurtuluyor­
lar. Büyük şans! Molla Tabak'ın evi herkes için aynı
ölçüde şanslı görünmüyor. "Bu topluluğun bir süre
sonra Yörükselim'den tekrar geriye dönerek 'vurun,
kırın, öldürün' diye bağırarak ve evlere saldırarak
yakmaya, yıkmaya başladıklannı, devamlı olarak
616
etrafa ateş ettiklerini ve sığındıklan Mehmet Po­
lat'ın evine gelerek taş ve sopalarla pencereleri kır­
dıklannı, 'vurun komünistlere ne duruyorsunuz' di­
ye bağırarak kapının önünde oturmakta olan M. Ali
Güner isimli yaşlı adamın boynuna tahrayı dayaya­
rak 'müslüman mısınız, değil misiniz' diye sorduk­
lan, o sırada evin bulunduğu yere gelen askerlerin
bu saldırganlan aşağıya doğru uzaklaştırdıklan ve
evin ön tarafına beşer metre aralıkla dizilerek bura­
da iki-iki buçuk saat kaldıklan" bir başka ifadede
yer alıyor.
Askerler, bir grup yurttaşın yaşamını kurtarıyor.
Ne yazık, yalnızca öğleden sonra saat iki buçuğa
kadar sürüyor. Saat iki buçukta askerlerin bir başka
yere gitmesi gerekiyor; bir bölük yurttaş öldürülü­
yor.
Bu ifade de, "saat 14.30 sıralannda askerler
'cephaneliğe yürüdüler' diyerek kendilerini bırakıp
kışlaya gitmeye başlayınca, kendilerinin de askerle­
rin arkasından gitmeye başladıklannı, bu sırada
hem aşağıdan, hem yukarıdan yağmur gibi kurşun
yağdığını, ateş edildiği için yatarak kalkarak kaçtık­
lannı, bu sırada Hüseyin Kilit ve Hatice Temiz'in
yaralandıklannı, saldırganlann 'vurun komünistle­
re' diye bağırmakta olduklannı, Mağaralı deresini
geçerek Molla Tabak'ın evine sığındıklannı ve o sı­
rada evden içeri girmekte olan Hüseyin Baz'ın hanı­
mı Fatma Baz'ın kapıda vurularak öldüğünü, çocu­
ğu Yılmaz Baz'ın da öldüğünü, Zeynep Aydoğan'ın
da Molla Tabak'ın evinin önünde öldüğünü, Molla
Tabak'ın evinin her tarafının sanlarak kurşun yağ­
muruna tutulduğunu, üç hilalli bayrakla eve doğru
yürüdüklerini, bir süre sonra kariyerlerle askerlerin
yetişerek kendilerini kurtardığını ve kariyerlerin hi­
mayesinde kışlaya götürüldüklerini" anlatarak sona
eriyor.97 Askerler aynlmadan önce, bu yurttaşlann
yaşamlannı neden güvence altına alamıyorlar; an­
laşılmıyor.
Bu alt bölümün de sona ermesi gerekiyor.
Belgeler, görevliler ile tanıklann ifadesinden
sonra, bu alt bölümü, Yargıçlar Kurulu'nun bir de­
ğerlendirmesi ile bitirebilirim. Gerekçeli Hü­
küm'de yer alıyor ve şöyle yazılıyor: "Mağaralı ve
Serintepe Mahalleleri'nde yer yer büyük topluluk­
lar birikmiş, bunlann mevcudu gittikçe artmıştır.
Uzaktaki Serintepe Mahallesi'ndeki evlere saldırtıl­
dığı, dumanlann, alevlerin yer yer yükseldiği görül­
mekte, patlama ve silah sesleri duyulmaktadır. Te­
pelerdeki silahlı gruplar çıplak gözle görülmekte­
dir. Dağıtılan gruplar başka bir yerde toplanmakta
ve evlere saldırmaktadırlar."'· Dağıtılan, ancak en­
terne edilmeyen saldırganlar, tekrar saldmyorlar.
Üç gün sürüyor.
Kaldığı yerden bu aktarmaya devam ediyorum:
"Ellerinde av tüfeği, tahra, balta ve daha başka si-

lahlar olan, 'Müslüman Türkiye' diye slogan atan ve
alevileri imha ve tahrip için kesin kararlı görünen
bu gruplar evlere saldırmakta, yakıp yıkmakta ve
içindekileri katletmektedir. Askerler timlere ayrıla­
rak saf düzeninde yayılmış ve saldırgan topluluklar
bazan ikna edilerek, bazan bağnlarak, bazan zor
kullanılarak Serintepe Mahallesi'ne kadar sürülüp
kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. Ancak mevcut
kuvvetlerle bu kadar geniş bir topluluğu kontrol al­
tına almak mümkün olmamıştır. Bu sırada şehrin
her tarafından yangınlar yükselmeye, her taraftan
silah sesleri gelmeye başlamış ortalık bir harp sah­
nesi gibi olmuştur." Gerçekten de, Gerekçeli Hü­
küm'de yazılıyor, "mevcut kuvvetlerle bu kadar ge­
niş bir topluluğu kontrol altına almak mümkün" ol­
madığı için harp sahnesi üç gün sürüyor.
Sıkıyönetim ilanını isteyenler, Maraş Katliamı
ile, kendi yanlannda güçlü bir mantık buluyorlar.
Askeri Mahkeme, Maraş Katliamı'nı, Hükümet
Kuvvetleri'nin yeterli olmamasına bağlıyor. Kesin­
likle katılıyorum. Hükümet Kuvvetleri miktar ola­
rak pek çok yetersiz kalıyor. Ayrıca katliam alanına
sevkedilen kuvvetler, saldırganlığa set çekmek yeri­
ne saldırganlan ikna etmeyi bir yöntem olarak seçi­
yorlar.
Hükümet Kuvvetleri, saldırganlan enterne etme
veya tecrit yoluna gitmek yerine, evlerini bırakarak
sığınacak bir yer arayan mazlumlan, çok zaman
araçlar içinde bile değil, kışlaya topluyorlar. Katlia­
mın başında saldırganlan enterne etme yoluna gi­
dilmesinin ölüm sayısını ve tahribatı azaltacağını
düşünüyorum.
Bir parantez açıyorum. Daha önceki bölümlerde
zamanın başbakanı Süleyman Dernirel'in, 12 Eylül
öncesi bir askeri müdahaleden hiç kaygılanmadığı­
nı belgelerle ortaya koymak imkanını buldum. Çö­
zümlemeye çalıştım; askeri müdahale ile gelebile­
cek yeni hükümetten korkusu olmadığı için hiçbir
kaygı göstermediğini ileri sürdüm, sürüyorum.
1978 yılı Aralık başı Türkiye Cumhuriyeti Hükü­
meti'nin başının bir sıkıyönetim isteyip istemediği
konusunda elimde önemli bir kanıt olmadığını söy­
lemek durumundayım. Ancak 1978 yılı sonuna gel­
diğinde Başbakan Bülent Ecevifin de bir sıkıyöne­
tim planlaması içinde olduğu düşüncesini, kökten
reddetmek için hiçbir neden bulamıyorum.
Ecevit Hükümeti'nin İçişleri Bakanı İrfan Pa­
şa'ya gelince, eğer Ecevit Hükümeti bir sıkıyön etim
. aktanyorum: "22.12.1978 günü öldürülen öğret­
planlaması içinde değilse. Emekli Orgeneral Irfan
Özaydınlı'nın, kendi hükümetinin dışında, sıkıyö­
netim ilanı partisi içinde yeraldığına inanıyorum.9"
Başka türlü bir açıklama bulamıyorum.
Atalet beyinle ilgilidir; ancak beyni etkileyen çe­
lişik güçlerin olması gerekiyor. Oblohamov, geçmişi
Türkiye Üzerine Tezler III
ile tüm bağlannı kesemediği ve geleceğe tümüyle
bağlanamadığı için bir atalet içinde yaşıyor.
Maraş Olaylan için Askeri Savcılık tarafından
hazırlanan iddianamede, "16.12.1978 gününden iti­
baren Kahramanmaraş Çiçek Sineması'nda oynatıl­
maya başlanan "Güneş Ne Zaman Doğacak" isimli
filmin sağ görüşlü Kahramanmaraşlılar arası��a
büyük ilgi gördüğünü anlayan Kahramanmaraş Ul­
kücü Gençlik Derneği'nin bu olayı üye ve sempati­
zanlannı artırmak, propaganda aracı olarak kullan­
mak amacına yöneldiği" ifadesi yer alıyor.'oo İddia­
namede "ÜGD birinci ve ikinci başkanlannca halkın
sol çevreler aleyhine kışkırtılması için sinema salo­
nunda tahrip gücü az bir dinarnit patlatılarak bu işi
solculann yaptığı süsü verilmesi karan alındığı" id­
diası da yer alıyor. Gerçekten de 19.12.1978 akşamı
sinemada, İddianame'deki nitelerne ile, "parça ve
tahrip tesiri olmayan basınç tesirli bir patlayıcı
maddenin" patlatılmasından sonra, Ökkeş Kenger,
postahaneye koşarak iki kez Ankara ile telefonla ko­
nuşuyor ve "ben teşkilattanım, Çiçek Sinernası'na
patlayıcı madde atıldı" diyor. Konuşmayı duyan bir
yurttaş anında ernniyete haber veriyor.
Savcılık soruşturması sırasında hem Ökkeş'in,
hem de Ankara'da telefon ettiği yerin ülkücü kuru­
luşlarla bağlantısı net bir biçimde sağlanıyor. Ök­
keş, emniyette ve uzun müddet bomba işindeki so­
rumluluğu kabul ediyor. Sonunda ifadelerini işken­
ce ile verdiğini ileri sürüyor ve reddediyor. Olabilir.
Önemli değil.
Çünkü Ökkeş'in delil yetersizliğinden berat et­
mesi çok sonra oluyor. Zamanında daha doğru bir
söyleyişle anında, Maraş Valiliği, bu bilgiyi ve Ge­
rekçeli Hüküm kitabındaki ifade ile "20.ı2.1978 ta­
rihli yıldınm telsizi ile" İçişleri Bakanlığı'na ileti­
yor.'O] İrfan Paşa'nın başında bulunduğu bakanlıkta
bu telsizle ilgili herhangi bir önlernin alındığının
işaretine rastlanmıyor.
20 Aralık tarihinde sol görüşlülerin devam etti­
ği Akın Kıraathanesi'ne bomba atılıyor; iki kişi yara­
lanıyor. Bir gün sonra, 21 Aralık 1978 tarihinde, sol
görüşlü ve TÖB-Der üyesi iki öğretmen, Hacı Çolak
ve Mustafa Yüzbaşıoğlu vuruluyorlar ve öldürülü­
yorlar.
İki öğretmenin cenazesinin 22 Aralık 1978 tari­
hinde kaldırılması kararlaştırılıyor. Vali Tahsin
Soylu bunu öğrenir öğrenmez, İçişleri Bakanlığı'na
yeniden başvuruyor. Gerekçeli Hüküm kitabından
menler için cenaze töreni yapılacağının öğrenilmesi
üzerine vali tarafından durum 21.12.1978 günü saat
19.20'de İçişleri Bakanlığı'na bildirilerek cenaze tö­
reni sırasında olay çıkması kuvvetle muhtemel gö­
rüldüğünden bahisle yeteri kadar jandarma koman­
dosu gönderilmesi istenilmiştir."'o, İrfan Paşa'nın
617
 Yalçın Küçük
başında bulunduğu bakanlığın bu istekler karşısın­
da da sessizliği seçtiği anlaşılıyor. Vali, cenaze töre­
ninin öncesinde, "makina başında" sürekli telsizler
yazdınyor. Gerekçeli Hüküm kitabından aktarıyo­
rum: "21.12.1978 tarih ve 1880 sayılı yıldınm telsiz
ile İçişleri Bakanlığı ve Elazığ Valiliği'nden, Ela­
zığ'da bulunan Kahramanmaraş toplum polislerinin
geri gönderilmesi, 21.12.1978 tarih ve 3881 sayılı
yıldınm telsizle Adana-Gaziantep-Kayseri-Malatya
valiliklerinden cenaze töreni için Kahramanmaraş'a
geleceklerin üzerlerinin aranarak gönderilmeleri,
22.12.1978 saat 02.10 tarihli yıldınm telsizle İçişle­
ri Bakanlığı'ndan, Gaziantep'ten 50 kişilik toplum
polisinin gönderilmesi istenilmiştir." Bütün bu is­
tekler ve yıldırım mesajlar, Maraş'ta önemli olayla­
rın beklenildiğini gösteriyor.
Sormaya mecburum.
Baskılar çözümlerden önce soruları önlemek
için düzenleniyor.
1978 yılında CHP, yeni bir Takrir-i Sükftn Düze­
ni arayışı içine mi giriyor?
1978 yılı Aralık ayının üzerinden iki yıl bile geç­
meden 12 Eylül gerçekleşiyor. Daha önceki bölüm­
lerden hatırlanıyor; bir çözümleme olarak değil, bir
gözlem olarak yazılıyor. Financial Times'in temsil­
cisi David Tongue bile, 12 Eylül'den hemen sonra
Bülent Ecevit ile yaptığı görüşmeden, şaşkın ve Ece­
vit'in 12 Eylül'ün uzun sürmesini istediği izlenimini
alarak ayrılıyor.
Hacı Çolak ile Mustafa Yüzbaşıoğlu'nun cenaze­
si için, bütün yıldınm mesajlara karşın, Kahraman­
maraş'a bir tek takviye Hükümet Kuweti gönderil­
miyor. Cenaze törenine katılanlar Ulucami'de taş ve
takunya yağmuruna tutuluyorlar. Saat 1O.20'de, is­
yancılardan bir heyet, Silahlı Kuwetler'e isteklerini
bildiriyor. Bir ültimatom niteliğindeki istekleri Ge­
rekçeli Hüküm kitabından alıyorum: "Saat 16.20 sı­
ralannda Ulucami karşısındaki bir dişçinin bürosu­
na gelmiş olan Belediye Reisi Ahmet Uncu ile Jan­
darma Kıdemli Yüzbaşı Teornan Saraç, Ulucami
önündeki sağ gruptan 10 kişilik bir heyet iıe görüş­
müşlerdir. Sağ topluluğun temsilcileri, 'okullardaki
tahriklerin kalkmasını, karakollardaki baskıların
sona erdirilmesini, devlet dairelerindeki sol görüşlü
memur ve işçilerin tahriklerinin önlenmesini, okul­
ların polis yerine asker tarafndan korunmasını, ce­
naze defin töreninin yapılmamasını, solcu polislerin
ve solcu öğretmenlerin derhal tayin edilmesini,
POL-DER ve TÖB-DER'in kapatılmasını' istemişler,
bu istekler il Valisine iletilmiştir.",o3 Yeni bir iktida­
nn ilk istekleri görünümü veriyor.
Bu isteklerin bildirilmesinden otuz dakika son­
ra, İçişleri Bakanlığı'ndan umudunu kesen Kahra­
manmaraş Valisi, kendi başının çaresine bakıyor.
Yine Gerekçeli Hüküm kitabından aktarmak gereki-
618
yor: "Kahramanmaraş Valisi'nin saat 16.50'deki is­
temi üzerine saat 16.55'de Gaziantep 5. Zırhlı Tugay
2. Mekanize Piyade Taburu'na alarm verilmiş, 7.
Tümen ve 2. Ordu Komutanlıklarına durum arz edi­
lerek alınan emir üzerine saat 19.45'de 5. Zırhlı Tu­
gay Komutanı Tuğgeneral Mahmut Boğuşlu Kahra­
manmaraş Vilayet Konağı'na, 2 motorlu piyade bö­
lüğü ile bir kariyer bölüğünden oluşan 2. Mekanize
Piyade Taburu da saat 21.30 da Kahramanmaraş'a
gelmişlerdir.w, Böylece ilk takviye kuwetlerinin, bir
mekanize piyade tabur büyüklüğünde olmak üzere,
İçişleri Bakanı İrfan Paşa'nın inisiyatifi ile değil,
Maraş Valisi'nin ısrarlı isteği sonucunda ve ancak
22 Aralık 1978 tarihinde akşam saat dokuz buçukta
geldiği ortaya çıkıyor.
Sonunda sıkıyönetim geliyor.
Sıkıyönetim idaresini 12 Eylül Rejimi izliyor.
Cehennemden Sayfalar
Yalnızca başlıkları ve ara başlıkları koyu­
yorum. Tümü, hiçbir ekleme yapılmadan, tu­
tanaklardan, iddianamelerden ve gerekçeli
hükümlerden alınıyor.
İşkenceyi sergilemek istemiyorum. Bu ya­
pılıyor. Benim işim değiL.
İnsanın direnişini ortaya koymak istiyo­
rum. Evrenin en güzel iki yaratığının yıldızlar
ve insan olduğuna inanıyorum.
Dinler, cehennemden dönüşü kabul etmi-
yor.
Tutarlı; cehennemden dönenin insan ola­
bileceği düşünülemiyor.
Türkiye'nin yakın tarihi belki de, Türki­
ye'nin dinlerin bile düşünemediği insanlar ül­
kesi olduğunu sergiliyor.
İşkence veya idam söz konusu olunca, in­
sanı, sağcı-soıCu diye ayırmayı kavrayamıyo­
rum. Solculuk ve, sağcılık insanın gelişmişlik
düzeyini belirliyor, insan ise her zaman var.
Eğer sağcılarla ilgili işkence iddialarıyla karşı­
laşmış olsam, yayınlarnaktan çekinmem; ya­
pılmanuş olduğunu ileri sürmüyorum, Maraş
Katliamı'nı başlatan sinemaya bomba atılması
olayında sanık Ökkeş, emniyette suçlamayı
kabul ediyor. Sonra reddediyor. İşkence iddi­
asıyla karşılaşırsam, kabul etmekte tereddüt
göstermem.
Yine de sağcılık sanıklarına çok az işken­
ce yapıldığını düşünüyorum. Bir maddi kanıt
var. MHP ve Ülkücü Kuruluşlar Davası sanık­
larının emniyet şubelerinde çok az ya da hiç
tutulmadığı görülüyor. İddianame, gözaltı ve

tutuklama tarihlerini de veriyor. Emniyete ge­
len cezaevine gönderilmiş; netlikle saptayabi­
liyorum.
Cezaevi koşulları başlı başına "işkence"
sayılabilir; ancak, elektrik vermek, falakaya
yatırmak, cinsel organlarını sıkmak, hortumla
dövmek, karda yatırmak ve benzerlerinin ce­
zaevlerinde de yapıldığı, ünlü Diyarbakır ce­
zaevi koşulları dışında, ileri sürülmüyor. Ceza
Evlerinde en büyük direnişler, tutukluların
tekrar emniyete götürülmeleri söz konusu ol­
duğu zaman ortaya çıkıyor. Tutuklular, tutu­
kevinden bir tutuklunun alınarak tekrar emni­
yet müdürlüğüne götürülmesini, bir yazgıdaş­
larının tekrar cehenneme alınması biçiminde
değerlendiriyorlar ve çok zaman cezaevi için­
de barikatlarla bunu önlemeye çalışıyorlar.
Cezaevi yönetimi, eğer tebliğ etmeden bir
başka yolla tutukluyu kapıaltına almamışsa,
bir çilekeşin tekrar emniyete götürülebilmesi
için büyük operasyonlar düzenlemek zorun­
da kalıyorlar.
Bir şaşkınlığımı yazmak zorundayım: Tür­
kiye'de bütün işler ve işlemler neden bu ka­
dar açık?
Kadir Keskinaslan, Emeğin Birliği Davası
sanığı olarak cezaevinde yatıyor. İddianame
şunları yazıyor: "Cezaevi'nden getirilerek alı­
nan emniyet ifadesinde, eski soruşturma sıra­
sında vermiş olduğu ifadede bazı eylemleri
söylemediğini ve bu söylemediği eylemler
meyanında . . . "!O' Aktarmayı kesiyorum; Kadir
Keskinaslan, yattığı cezaevinden tekrar emni­
yet müdürlüğündeki sorguevine götürülünce,
birden bire bülbül oluyor ve katıldığını belirt­
tiği yeni yeni eylemleri sayıyor.
İnanmak mümkün mü? İnanmak mümkün
ise, aynı iddianarnede birkaç paragraf sonra
yazılanlar nasıl açıklanmalı? İddianarnede Ka­
dir Keskinaslan'ın "savcılık ifadesinde, emni­
yet ifadesini kabul etmeyerek dayak yeme­
mek için" sözü edilen eylemleri kabul ettiğini
söylediği de yazılıyor.
12 Eylül gözaltı süresini doksan güne Çı­
karttı. Fakat Kadir Keskinaslan ile somutlaştır­
maya çalıştığım mekanizma ile bu süre sonra
fiili ve illegal bir uygulama olmaktan çıkarıla­
rak yasalaştırıldı. Böylece Nebi Barlas'ın Ey­
lem Birliği savunmasında söylediği gibi bu
yasalaştırma "bir anlamda gözaltı süresini sı­
nırsızlaştırmışr" oldu. Yasalaştırma ile ceazev­
lerinden tutukluları tekrar emniyet şubelerine
getirmek daha yasal bir uygulama haline so­
kularak sürdürüldü.
Türkiye Üzerine Tezler III
Gözaltı süresinin sınırsız olması acıların
sonsuz olması demek oluyor.
• ••
Yaşlı K adın Cennet Çimen'e "Gel Nene,
Gel Nene" Dediler, Gözünü To rnavicia İle
Oydular, Silah Sıktılar, ÖldürdülerH)6
Maviş Toklu'nun ifadesi:
24. 12. 1978 Pazar günü saat 10.00-10.30 sı­
ralarında başlarında bir elinde bayrak, bir
elinde silahla muhtar Mehmet Yemşen (458
iddianame numaralı sanık) ve Fevzi Görkem
(472 iddianame numaralı sanık) olduğu hal­
de, saldırganların "Allah Allah, komünistlerin
kökünü kazıyacağız, komünistlerin büyüğü
küçüğü demeyin kafasını ezin" diye bağırarak
batı taraftan gelip evine hücum ettiklerini; ka­
pıyı kırarak içeri girdiklerini ve orada bulu­
nan kocası Kalender Toklu'yu alıp bahçeye
çıkardıklarını; kendisinin de arkalarından dı­
şarı çıktığını; muhtara "aman etmeyin, eyle­
meyin, kocarnı öldürmeyin, çoluk çocuğumu
meydanda koymayın" diye yalvardığımda,
muhtarın "çoluk çocuklarını götür, Karaoğlan,
beslesin, kocanı Karaoğlan'ın yoluna kurban
kesiyorum" dediğini, "Karaoğlan kimdir?" di­
ye sorunca da "Ecevit" diye cevap verdiğini;
kocası Kalender Toklu'yu gözünün önünde
öldürdüklerini; öldürürken kocasına sarıldığı­
nı, üstünün başının hep kan olduğunu;
"aman muhtar etme eyleme sen ne diyorsun"
dediğinde "pişirdik, pişirdik komünistler gel­
sinler hep yesinler" dediğini; saldırganların
bu defa yakında oturan kardeşi Hüseyin Tok­
lu'nun evinin etrafını sardıklarını: kardeşi Hü­
seyin Toklu'yu içeriden çıkardıklarını; orada
da muhtara "etme eyleme, kocarnı öldürdün,
kardeşim Hüseyin'i öldürme" deyince, muh­
tarın "Hüseyin de Karaoğlan yoluna kurban
gidiyor, sen daha Hüseyin'i arıyorsun" diye
cevap verdiğini; diğer saldırganIara da karde­
şi Hüseyin Toklu'yu öldürmemeleri, için yal­
vardığını, onların da "Hüseyin de Karaoğlan
yoluna kurban gidiyor, biz Karaoğlan yoluna
bu sene kurban keseceğiz, bayram günü gel­
miş" dediklerini ve kardeşi Hüseyin Toklu'yu
öldürdüklerini, saldırganların daha sonra kar­
Şı taraftaki bir gözü görmeyen yaşlı kadın
Cennet Çimen'in evine gittiklerini; bu kadını
"gel nene, gel nene" diye dışarı çıkardıklarını;
Cuma (529 İddianame numaralı sanık Cuma
Yalçın ile Nuri Boğa (552 iddianame numara­
lı sanıkYnın bu kadının gözünü tomavida ile
oyarak silah sıktıklarını ve öldürdüklerini; ya­
kındaki hela çukuruna baş üzeri atıp, oradaki
619
 Yalçın Küçük
at arabasını kadının üzerine devirdiklerini;
saldırganların daha sonra oradaki bütün evle­
ri, bu arada kendi evini de yaktıklarını; saldır­
ganlardan Fevzi Görkem "yürü hadi seni kur­
tarayım" deyince onunla beraber bir süre git­
tiğini, fakat kalbinin bozuk olduğunu anlayın­
ca geri dönerek evine geldiğini; onbeş daki­
ka kadar evde kaldıktan sonra askerlere sı­
ğınmak için giderken, yolda Mustafa'yı (480
iddianame numaralı sanık Mustafa Gökyo­
kuş) bir eli ile İbrahim Usta'nın boynuna sa­
rılmış, bir elinde de tabanca olduğu halde ya­
nında kanını evime akıtmayın diye bir başka
şahısla toplumun içine götürdüğünü gördü­
ğünü; İbrahim Usta 'yı da orada öldürdükleri­
ni; o zaman kaçarak canını kurtardığını. . .
Melih Ayakta Duramıyor, Ali'nin
Elleri Tutmuyor, Oğuzhan'ın Yüzü
Tanınmıyorıo7
Ali Alfatlı'nın Sorgusu:
Yüzleştirmeler sırasında Nasuh Mitap yer­
lerde sürünüyor ve ağzından çıkan kelimele­
ri duymak mümkün olmuyordu. Keza daha
sonraki günler bu arkadaşımız birkaç kez
sedye ile hastaneye götürülüp getirildi; en
son hastane dönüşünde üstündeki elbiseleri
bile soymadan ıslatıp dövdüler. Ve bu hali ile
sırtımızda taşıyarak Mamak'a getirdik. Yine
birlikte yakalandığırnız arkadaşlar Oğuzhan
Müftüoğlu, Ali Başpınar, Sedat Göçmen, Me­
lih Pekdemir işkencede ayakta duramaz bir
şekilde idiler. Oğuzhan Müftüoğlu'nun yüzü
gözü dayaktan şişmiş, tanınmaz bir halde idi,
Ali Başpınar'ın elleri tutmuyordu, bu arkada­
şımıza birkaç kez yemek yedirmek zorunda
kaldım.
Çocuklanm Gelin Esma ile Kızım
Fidan'ın CesedIerini İndiriyordu,
Sokakta Ali Suna'nın Cesedini
Sopalarla DövüyorlardıH18
Elif Suna'nın İfadesi:
Olaydan önce ellerinde defter kalemle iki
genç adamın gelerek "kaç nüfusunuz var" di­
ye sorduklarını; evde olanları söylediğini,
23.12.1978 cumartesi günü sabahı "dükkanlar
tahrip edildi" diye haber gelirıce, önce ara­
bayla çocukları Fazlı ve Mehmet Suna'nın ar­
kasından da yaya olarak kocası Musa Su­
na'nın Döngel sitesindeki dükkanlarına bak­
mak üzere gittiklerini; mahallenin yukarısın­
dan gelen 300-400 kişilik bir grubun "Müslü-
620
man Türkiye, Maraş alevilere mezar olacak"
diye bağırarak aşağıya Islıkçı köprüsüne doğ­
ru gittiklerini; bir süre sonra çocukları Fazlı
ve Mehmet Suna ile kocası Musa Suna'nın
eve geldiklerini; akrabaları Ali Uzunçay'ın da
eve misafir olarak geldiğirıi; aşağıya inen ve
Islıkçı köprüsünün orada toplanan grubun sa­
at 1 1 .30 sıralarında yukarı çıkarak evirı önün­
deki meydanlığa geldiklerini; "Alevilere hü­
cum, Maraş Alevilere mezar olacak, komü­
nistler Moskova'ya" diye bağırmaya başladık­
larını; evin karşısındaki Milcan Gök (319 iddi­
aname numaralı sanıkYe ait odun deposunda
bu topluluğa sopa dağıtıldığını; saldırganların
önce alt katta oturan İlköğretim müfettişi Sü­
leyman Metin'in evine taş ve sopalarla saldır­
dıklarını, gaz döküp evi yaktıklarını ve İlköğ­
retim müfettişi Süleyman Metin'i öldürdükle­
rini; o sırada tanıdıkları Musa Funda'nın du­
vardan atlayarak eve geldiğini; kendisinin bir­
kaç sefer "imdat" diye bağırarak komşu bir
kadına "İslam değil misiniz, müslüman değil
misirıiz, hangi gavurdan geldik, hiç olmazsa
biriniz kurtarın" dediğirıi; eve merdiven daya­
nan bu kadına saldırarak dövdüklerini ve
evinden içeriye soktuklarını ve duvarın dibin­
de mevziye girdiklerini; saldırganların gaza
bulanmış bezleri ateşleyerek içeri attıklarını,
arka taraftaki arsada bulunan taksiyle traktö­
rü yaktıklarını, arada bir CHP bayrağı bulun­
ca "anasını s.k.ettiğimin komünisti Halk parti­
sinin bayrağı var arabasında diye küfür ettik­
lerini; evin her tarafını ateş sardığını; saldır­
ganlardan birisinirı devamlı olarak "çıkın dı­
şarıya, bizi ne oyalıyorsunuz, komünistler
Moskova'ya, öldüreceğiz, Maraş size mezar
olacak" diye bağırdığını; kendisinin "kardeş­
ler yapmayın bu vicdansızlığı, biz de müslü­
manız, yarın pişman olursunuz, bizim ölümü­
müzde ne var, biz ölürüz, geri kalanlar yine
beraber yaşayacak, yapmayın bunu" dedikçe
saldırganların "anasını avradını s.k. ettiğimin
orospusu sen daha konuşuyor musun, neren
müslüman senin, eşhedü çek bakalım" dedik­
lerini; Eşhedü'yü çekmesine rağmen inanma­
dıklarını; bu şekilde saat 16.30'a kadar eve
saldırdıklarını; saldırganların "size bir şey
yapmayacağız, dışarı çıkın teslim olun diye
bağırmaları üzerine, kızı Fidan Suna ve yeğe­
ni Aziz Tüzün'ün teslim olmak için balkona
çıktıkları sırada Şeker Mehmed'in (365 iddi­
aname numaralı sanık Mehmet çetintaş) evin­
den yapılan atışla vurulduklarını; oğlu Fikri
Suna'nın cenazeleri banyoya taşıdığını; evirı
her tarafını ateş sarması üzerine çocuklarla
beraber banyoya girdiğini, kocası Musa Su-

na'nın tuvalete girdiğini; Musa Funda'nın da
tuvaletin önüne saklandığını; o sırada yapılan
ateşle bir merminin gözünü sıyırarak geçtiği­
ni; balkonda bulunan Musa Funda'nın önüne
iki bidon benzin atıp ateşlerneleri üzerine
Musa Funda'nın karşı taraftaki misafir odasına
geçtiğini, saldırganiann bu defa "bunlar ban­
yoya girmişlerdir, oraya bir bomba atak da
kurtulak" demesi üzerine misafir odasına geç­
tiklerini, bu sırada Musa Funda'nın beynin­
den vurulduğunu , odadan fırlayıp bakınca
Musa Funda'yı vuran şahsın (260 iddianame
numaralı sanık Yusuf Seviimiş) merdivenin
başında çiçek saksılarının arkasında durduğu­
nu gördüğünü, önceden "durmayın daha içe­
ride komünistler var durmayın, Allah için dur­
mayın" diye bağıranın da bu adam olduğunu;
artık cesaretleri kalmaması üzerine teslim ol­
maya karar verdiklerini; balkona çıkarak 'hiç
anneniz bacınız yok mu, vicdanınız yok mu,
yavrularun hep öldü, yeter artık, müslüman
değil misiniz, niye bunu yapıyorsunuz, önce
bana sıkın" diye bağırdığını; saldırganların
"hayır sana sıkmayacağız teslim ol dedikleri­
ni; "hayır size güvenmiyorum, merdivenden
inernem, siz gelin bizi yukarıda teslim alın,
kanlarınız üçten dokuza kadar boş olsun di­
ye yemin ederseniz güvenirim" demesi üzeri­
ne saldırganların hep birden "yemin ederiz,
kanlarımız üçten dokuz'a kadar boş olsun, si­
ze birşey yapmayacağız" diyerek merdiven­
lerden yukarı çıktıklannı; bu konuşmalar sıra­
sında oğlu Fikri Suna'nın "anne yengem vu­
ruldu" diye salondan bağırdığını, sürünerek
salona gittiğinde mutfağın kapısı önünde ge­
lin Esma Suna'nın vurulmuş olduğunu, mutfa­
ğın kapısı açık kalınca Cuma Kahya'nın da­
mından geline ateş edilmiş olduğunu ; çocuk­
lann gelin Esma ile kızun Fidan'ın cenazeleri­
ni aşağıya indirdiklerini; o sırada yukarıya Çı­
kan saldırganların kocası Musa Suna'yı sor­
duklarını; kendisinin tuvalete saklanmış olan
kocası Musa Suna'ya "çık teslim ol, yavruları­
mız hep öldü, birşey yapmayacaklarına ye­
min ettiler, vicdanlarına kaldı" dediğini; koca­
sı Musa Suna'nın tuvaletin kapısını hafifçe
açarak Yusuf Seviimiş ile yanındaki şahsa "ne
istiyorsunuz, beni tanımıyor musunu�" dedi­
ğini; yeğeni Aziz Tüzün'ün cesedini içerden
çıkarmak istediğini, fakat gücünün yetmediği­
ni; Musa Funda ile Aziz Tüzün'ün cesetlerinin
içeride kaldığını, merdivenden aşağıya indik­
leri sırada Ali Uzunçay'ın başına demirle vur­
duklarını ve oğlu Ali Suna'ya ateş ettiklerini,
yaralı vaziyetteki Ali Suna'nın koluna girerek
yolun ortasına doğru götürdüklerini; aşağıya
Türkiye Üzerine Tezler III
indiğinde saldırganlardan birisinin kendisinin
kolundan tutarak 'Kimden medet umuyorsun,
Ecevit'ini çağır, Türkeş karşındadır' diye ba­
ğırdığını; yola çıktığında Ali Suna'nın öldürül­
müş olduğunu ve saldırganların Ali'nin cese­
dine sopalarla vurmakta olduklannı gördüğü­
nü; saldırganların üç oğlu Mehmet, Fazlı ve
Fikri Suna'yı alarak sağ tarafa doğru götür­
düklerini; kadınları da komşular, Cuma Kah­
ya'nın evine soktuklarını; saldırganların elin­
de, üzerinde üç hilal olan bir bayrak bulun­
duğunu; aynı bayrağın 24.12. 1978 pazar günü
Kahramanmaraş'ta iken buraya saldıran top­
lulukta da gördüğünü . . .
İşkencede Ölme Yiğitliğini
Gösteremedim, Beni AffedinUl'}
Ali Başpınar'ın Sorgusu:
Artık Türkiye'de yapılan işkenceleri yalnız
sizler ve kamuoyu değil, bütün dünya ka­
muoyu da en ince noktasına kadar bilmekte­
dir. 90 gün 90 gece emniyette kaldım, bu sü­
re içerisinde sayısını hatırlamayacağım kadar
ters, düz, Filistin tipi askı olarak adlandırılan
şekillerde asıldım. Soğuk su ve karla yıkama
yanında hep varım. Falaka ve dayak ise zaten
bunlann süsü olarak sürüyordu. Aynca sürek­
li olarak testisler sıkılarak işkenceler sürdü.
Bütün askılar ve çarmıha gerilmelerde çeşitli
noktalardan elektrik verilmekte idi. Bu işken­
celerden kalan boş zamanlarda hücredeki de­
mir halkalara bileklerimizden asılı olarak kal­
dık. Olağandır ki bunların yanı sıra aç ve su­
suz ve tuvalet ihtiyacından yoksun olarak bı­
rakmak da bir boyutu olarak işkencenin uy­
gulanıyordu. Bana yapılan tüm bu işkencele­
rin ve Ankara'da yapılan işkencelerin sorum­
lusu Kemal Yazıcıoğlu'dur. Bana yapılan tüm
işkencelerde bulunmuş ve o yaptırmıştır. Di­
ğer işkence yapanların tümünü seslerinden
tanımaktaydım. Ve bu tanıma konusunda ya­
nılmama olanak yoktur. Daha sonra emniye­
te gidip gelmelerimde bu işkencecilerin bir
kısmını şahsen tanıdım. İsmi bilinen bir kişi
de Bekir Pullu'dur. Bizlere bu koşullar altında
emniyet ifadeleri düzenlenmiştir. Bu ifadelere
kaynaklık eden bilgilerin nereden elde edildi­
ğini, nasıl oluşturularak böyle bir ifadeler bü­
tpnünün meydana getirildiğini bilmemekte­
yim. Bugün bile bir anlam veremediğim bu
düzenlemeler ve yakıştırmalar polisin kendi
yöntemleri ve olayları değerlendirmesi ile ha­
zırlanmış bir senaryodan başka bir şey değil­
dir. Bu senaryoyu hazırlayan işkencecilerden
621
 Yalçın Küçük
Kemal Yazıcıoğlu'nun yakalandığımızdan bir
ay sonra söyledikleri ilginçtir. Artık faili meç­
hul olay kalmayacak bu olayların büyük bir
kesimini sizlere ve kalanını da sizden önceki­
lere yıktık ve dosyaları böylece kapatmış ola­
cağız, demiştir. Böylece bize zorla imzalatıla­
cak olan ifadelerin o zamanlar hazır olduğu­
nu açıkça söylemişlerdir. İşte önünüzde olan
ve bizlere mal ettirilmeye çalışılan ifadeler
poliste uygulanan işkencelerle zora dayalı
olarak elde edilmiş ifadelerdir. İşkencecilerin
düzenledikleri ve kendi uydurmaları olan bu
yazılı metinler zorla imzalattırılmış ve yazdırıl­
mıştır. Bütün bu yazılı metinler incelendiğin­
de çelişkilerle dolu olduğu ortaya çıkacak ve
senaryo yazarlarının beceriksizlikleri gözler
önüne serilecektir: Bütün bu yapılanlara kar­
şı dilenebilmek ve asılsız suçlamaları kabul
etmiyerek direnişi sürdürmek her geçen gün
fizik olarak bu ağır güçlüğü göğüslemek gün­
ler geçtikçe olanaksızlaşmakta idi. Ne olursa
olsun kişiler hangi koşullar içinde bulunursa
bulunsun direnip, asılsız suçlamaları kabul et­
meyip işkencelerde de ölmenin yiğitliğini
gösterebilmek yerinde bir davranış olacaktır
benim için. Ama içinde bulunduğum koşul­
larda böyle bir davranışı gösteremediğim için
üzgünüm ve böyle bir davranışı göstereme­
menin sonucu olarak burada birçok asılsız
suçlamalardan dolayı yargılanmaktayım. İş­
kenceler uygulanırken söylenen şu sözleri de
aktarmak istiyorum. "Sizler burada direnerek
işkencede ölmek isteseniz de, öldürmemiz
için yalvarsanız da sizleri öldürmeyeceğiz, ha­
zırlayacağımız belgeler ve ifadeleri mahkeme
kararı olarak kesinleştirip kesinleşmesi için
elimizde olan bütün olanakları kullanıp sizle­
ri mevcut hukuk kuralları ile astıracağız. "de­
mişlerdir.
Kocam Öğretmen Ali Rıza'yı K eserle
Öldürdüler, Bayılmışım. Elimi
Bileğimden K esmişler, Öldü Diye
Bırakmışlar"o
Ayşe İşbilir'in ifadesi:
Dumlupınar mahallesi Neyzen sokakta
oturduklarını; 23.12. 1978 cumartesi günü öğ­
leden sonra ellerinde balta, av tüfeği, sopa,
kazma, tahra, et keseri, tabanca olan kalaba­
lık bir grubun eve doğru geldiğini görünce,
kapıları kilitleyerek misafir odasında toplan­
dıklarını; kalabalığın kendi evlerini aradığını
ve hangisi, hangisi diye sorduklarını, saldır­
ganların, evin damına çıkarak "Alevi, komü-
622
nist dışarı çık" diye bağırdıklarını; daha sonra
evin damından aşağıya inerek kapı ve pence­
releri kırıp silah sıkarak içeri girdiklerini; ev­
de bulunan herkesin banyo aralığında toplan­
dığını; kocası öğretmen Ali Rıza İşbilir'in elle­
rini havaya kaldırarak "Teslimim, çocukları­
ma, ailerne dokunmayın, ne yapacaksanız ba­
na yapın" dediğini; grubun başındaki yaşlı bir
şahsın "bunları teslim alın" demesi üzerine
saldırganlardan bir kısmının oğlu Mehmet İş­
bilir'i evden dışarı çekmeye başladıklarını;
kocası Ali Rıza İşbilir ile birlikte oğlumu bı­
rakmamak için arkasından sarıldıklarını, bu
defa saldırganların oğlu Mehmet'i bırakarak,
kocası Ali Rıza İşbilir'i dışarı çıkardıklarını ve
ellerindeki keserlerle kafasına vurarak yere
serdiklerini; evden kaçmak isterken kendisini
yakalayan saldırganların tekrar eve getirdikle­
rini; bunlardan 50-60 yaşlarında sakallı bir
saldırganın durmadan küfür ederek et keseri
ile başına vurduğunu, yere düşerek, bayıldı­
ğını; o zaman saldırganların kendisine silahla
ateş etmiş ve sol elini bileğe kadar kestikten
sonra öldü diye bırakmış olduklarını; bundan
sonra saldırganların kızı Sebahat İşbilir'i öldü­
rerek kendi üzerine yatırmış olduklarını oğlu
Mehmet İşbilir'i de aşağıdaki caminin orda öl­
dürmüş olduklarını; keza kayını polis memu­
ru Hacı Veli İşbilir'i de saldırganların öldür­
müş olduğunu . . .
Eşimle Birlikte Askıya Aldılar, Eşimle
Birlikte Elektrik Verdiler, Beni Bırakıp
Yanımda Eşime işkence Yaptılar"1
Melih Pekdemir'in Sorgusu:
İstanbul'daki evimde eşim Ayşe Pekdemir
ve arkadaşım Nasuh Mitap ve onun eşi ile bir­
likte yakalandıktan hemen sonra Gayrette­
pe'deki polis merkezine götürüldük. Polis
merkezinde vakit kaybetmeden oraya vardı­
ğımızdan 10-15 dakika sonra işkence tezgihı­
na yatırıldık. Belli süreler elektrik verdiler, fa­
lakaya yatırdılar ve çırılçıplak soyup soğuk su
banyosu yaptırdıktan sonra eşim ve diğer ar­
kadaşımı o kış günü de bekletiyorlardı. Eşime
ve diğer arkadaşlarıma da işkence yapıldığını
seslerinden anlıyordum. Gayrettepe'de altı
gün bu şekilde işkence altında ve uykusuz
kaldıktan sonra Ankara'ya getirildik. Sonrala­
rı farkına vardığım üzere getirildiğimiz yer
errıniyet sarayının arka kısmındaki garaj bina­
sının içinde bulunan sorgulama ve işkence
yeri idi, üst katlarda da dal diye bilinen siya­
si şube görev yapmakta idi. Beni koydukları

hücrenin ortasında ellerimi iki duvarda karşı­
lıklı bulunan halkalara kelepçelediler. işken­
ceye alındığım zamanlar dışında kollarım
bağlı vaziyette hiçbir yere dayanmadan 5-6
gün ayakta durmak zorunda kaldım, aç su­
suz, uykusuzdum. Ankara'ya getirildiğimizin
ikinci gününde işkence faslı burada da başla­
dı, çok sonraları yüzünü tam olarak görebil­
diğim ve ismini öğrenebildiğim Bekir Pullu is­
minde bu işkenceleri bizzat yapıyor ve yöne­
tiyordu. Zaman zaman da Başkomiser Kemal
Yazıcıoğlu da bu işkence seanslarına katılı­
yordu. Yanlarında isimlerini bilmediğim ama
görsem hemen tanıyacağım sorgulama ekibi
bulunmakta idi. Önce ellerimi bağlayıp yatar
vaziyette iken elektrik verdiler, sonra kolları­
mı bir çarmıha bağlayarak tavana astılar, baş­
ka seferde de ayaklarımdan tavana astılar, her
elektrik seansından sonra soyarak tazyikli so­
ğuk su ile yıkadılar.
Kapatıldığımız hücrelerin bulunduğu kori­
dorda polislerin ameliyathane dedikleri oda­
larda ve tuvalette işkence yapılmakta idi. iş­
kenceler aynı mübala üzerine bir buçuk ay
kesintisiz sürdü, daha sonra belli aralıklarla
işkence yaptılar. Bana yönelttikleri suçlamala­
rı kabul etmem için üç kez de beni eşimle bir­
likte askıya aldılar, ikimize birden elektrik
verdiler, bu da yetmeyince bana işkence yap­
mayı bırakıp benim yanımda eşime işkence
yapmak istediler. Yani işkenceyi sürdürdüler.
işkence ya da sorgulamada çoğunlukla sor­
dukları sorulara evet cevabını alma yöntemi­
ni uyguluyorlardı, kabul ettirmek istedikleri
konuda evet cevabını alıncaya dek değişik bi­
çimlerdeki işkenceleri devam ettiriyorlardı.
Bu arada kuşkusuz işkenceyi yapanların ruh­
sal dengesizliklerinin ürünü olarak bazı kere­
ler sorgusuz sualsiz işkenceye de maruz bıra­
kıldım. içip içip sırf zevk için, beni işkence
tezgahına yatırıyorlardı. işkenceci ekip göre­
vine işkence seanslarından sonra ikinci katta
başka yöneticilerin katıldığı işkence seansları
ile görevlerine devam etmektedirler. Daha
sonra yazılı sorgu aşamasına geçildi. Burada
kendi çıkarttıkları bazı notları el yazımızla bi­
ze yazdırmak suretiyle yazdıklarımızı iptal
edip yeniden kendi bildikleri doğrultuda yaz­
dırdılar. Sorgunun en son aşamasında daktilo
ile yazılan ifadeleri bana yazdırmış oldukla­
rından kısmen yararlandılar, ancak benim adı­
ma yapılan bana söz düşmeyen sorgum dak­
tilo ile yazılırken ben usulen orada bulun­
makta idim. Orada bulunan görevli polisin
standartlaştırılmış ifade örneklerine ve daha
önceden hazırlanmış diğer ifadelerden yarar-
Türkiye Üzerine Tezler III
lanarak elindeki senaryoya uygun biçimde
dikte ettirdiği sözler yazıldı ve sonunda bana
imza ettirildi. Bana imzalattırılan bu kağıt par­
çaları benim suçluluğumu değil, bu insanlık
dışı uygulamaların birer belgesi olacağı kana­
atindeyim. Bana da işkence yapan polisler
hakkında arkadaşlarım önceden gerekli bilgi­
yi verdiler, bunların MHP'li olduklarını söyle­
diler. Bu kişilerin dürüst ve sağlıklı bir sorgu
yapmayacakları bellidir, hatta hazır ellerine
düşmüşken ideolojik siyasi duygularla bizden
intikam almak için her şeyi yapmayı göze al­
dıkları da bellidir, nitekim yapmışlardır. Emni­
yette gördüğüm işkenceler hakkında dava
açılması ve hastaneye kaldırılarak tedavi gör­
mem ve rapor almak için cezaevine getirildik­
ten hemen sonra annem ve avukatlarım Sıkı­
yönetim Komutanlığı'na dilekçeler yazdılar,
ancak hiçbirisine olumlu cevap verilmediğini
öğrendim. Öte yandan cezaevine getirildikten
sonra cezaevi doktorunun yaptığı muayene­
lerde vücudumdaki işkence izleri tesbit edildi
ve sağlık karneme işlendi. Özellikle ayak bi­
leklerimdeki izler halen belirgin durumdadır.
Cezaevinde bu muayeneden sonra sürekli is­
tirahat raporu aldım, sonuç olarak emniyette
gördüğüm işkence ve eziyetlerin benim ifade­
me yansıması ortaya gerçeklerle ilişkisiz bir
metin çıkmaktadır, bu ifadelerin geçersiz sa­
yılmasını istiyorum.
İlköretim Müfettişi Süleyman Metin'i
Öldürdüler, Cesedini Yaktılar, Küçük
Kızları Nursel, Birgül ve Songül'ü
Döve Döve Sokakta Dolaştırdılar
Yargıçlar Kurulu Anlatımı: ! "
Saat 1 1 .30 sıralarında "Alevilere hücum,
Maraş Alevilere mezar olacak, Komünistler
Moskova'ya, Ecevit'i çağırın sizi kurtarsın" di­
ye sloganlar atan gruplar bahçe duvarını atla­
yarak alt katta oturan ilköğretim müfettişi Sü­
leyman Metin'in evine saldırmışlardır. Milcan
Gök'ün odun deposundan, yanındaki kulübe­
den evi kurşun yağmuruna tutan saldırganlar
taşla kırdıkları camlardan içeriye gazlı meşa­
leler benzin şişeleri, dinamitler atmaya başla­
mışlardır. Bu saldırı üzerine Metin ailesinin
kızları evin banyo ve tuvalet önündeki kısmı­
na sığınmışlar, salonda bulunan Süleyman
Metin ve karısı Gülnaz Metin odalarında Çı­
kan yangını söndürmeye çalışmışlardır. Elin­
de tabancası olduğu halde bir ara somyanın
üzerine çıkarak dışarıya bakmakta olan Süley­
man Metin açılan ateş sonucu karnından ya-
623
 Yalçın Küçük
ralanmıştır. Evin etrafını çeviren saldırganlar­
dan ikisi arka tarafta bulunan mutfağın pen­
cere demirini keserek içeri girmişler ve Süley­
man Metin'e teslim olmasını söylemişlerdir.
"Çoluğumla çocuğumla teslim oluyorum, ga­
rantinizi gösterirseniz dışarıya çıkacağım" di­
yen Süleyman Metin'in elindeki tabancayı 8-9
yaşlarındaki bir çocuk almış, o sırada açılan
kapıdan evin içine birçok saldırgan girmiştir.
Süleyman Metin'in "teslim olduk, daha ne is­
tiyorsunuz" demesi üzerine evin içine giren
saldırganlar dışarıdakilere "artık teslim oldu,
ateşi kesin" diye bağırmışlardır. Eve giren sal­
dırganlar bir yandan ellerindeki sopalarla Sü­
leyman Metin'i dövmüşler ve bir yandan da
ateş ederek öldürmüşlerdir. Babalarının kan­
lar içindeki cesedine sarılan evin küçük kızı
Hürriyet Metin'in bu davranışına saldırganlar
gülmüşlerdir. Saldırganlar evin her tarafına
gaz dökerek tutuşturmuşlar, evin her tarafı
yanmaya başlamıştır. Salondaki halı da ateş
alınca üzerinde bulunan Süleyman Metin'in
cesedinin yanmaması için karısı Gülnaz ve
kızları dış kapıya doğru çekmek isterken sal­
dırganlar "Orospular, bırakın kafir yansın,
Ecevit gelsin sizi kurtarsın" diye bağırarak ce­
sedi tekrar ateşe götürmek istemişlerdir. Nur­
sel Metin'in "köpekler" diye bağırması üzeri­
ne, cesedi ateşe doğru çekmekte olan saldır­
ganlardan birisi Nursel Metine sopayla vura­
rak yere düşürmüştür. Süleyman Metin'in ce­
sedi, sürüklene sürüklene aile fertleri tarafın­
dan dışarıya çıkarılmıştır. Süleyman Metinin
karısı Gülnaz Metin yüzüstü yatan cesedi çe­
virmeye çalışmış, gücü yetmeyince çevresin­
deki saldırganiara "yardım edin bana, şu ölü­
yü ters çevirelim" diye yalvarmışsa da "git,
Karaoğlanınızı çağır, gelsin size yardım etsin,
bizim Türkeşimiz yanımızda" cevabını almış­
tı. Saldırganlardan birisi Gülnaz Metin'in üze­
rine gaz dökmüş ve yakmak üzereyken,-diğer
saldırganlar Gülnaz Metin'in üzerine hücum
etmişler ve yaralamışlardır. Gülnaz Metin sal­
dırganların elinden kaçarak komşulardan biri­
ne sığınabiimiştir. Babalannın cesedini dışarı­
ya çıkaran Nursel, Birgül ve Songül Metin,
başlarında Mahmut Doğan, 73 iddianame nu­
maralı sanığın bulunduğu bir saldırgan grup
tarafından dövüle dövüle, sürüklene sürükle­
ne, sokak sokak gezdirilmeye başlanılmıştır.
Bu sırada saldırganlar kızların pijamalarını
birkaç defa indirmeye çalışmışlar ve çeşitli
sarkıntılıklar yapmışlardır. Elinde et keseri ile
eve saldıran grupların başında olan ve yanın­
daki ikisi sakallı üç kişi ile beraber "yakın yı­
kın" diyerek topluluğu devamlı olarak tahrik
624
ve idare eden Mahmut Doğan kızlara "sizin
hesabınızı daha sonra göreceğiz, Alevilerin
son günü, boynunuzu vuracağız" demiştir.
Saldırganlar kızlarla beraber Namık Kemal
mahallesi Çerkezler semtine geldiğinde, top­
luluktan birisinin "müslüman olan kızlara do­
kunmasın" demesi üzerine Nursel Metin'in
Eğitim Enstitüsü'nden arkadaşı Ramazan Pur­
kaya kızları saldırganIann elinden alarak ken­
di evine götürmüştür. Saldırganlar tekrar olay
yerine dönmüşlerdir. Ramazan Purkaya yaka­
sına sarılarak "katiller, alçaklar, babamı öldür­
düler, evimizi yaktılar" diyen Nursel Metin'e
'Nursel, olacağını biliyordum, fakat bu kadar
olacağını bilmiyordum, asıl hedefleri siz de­
ğildiniz, Musa Suna idi" cevabını vermiştir.
Kızların anneleri Gülnaz ve küçük kardeşleri
Hürriyet Metin'i kurtarmaları için kendisine
yalvarmalan üzerine Ramazan Purkaya evden
ayrılarak, tekrar olay yerine gidip Gülnaz Me­
tin'i eve götürmek istemiş, fakat Gülnaz Me­
tin gelmemiştir. O sırada Ramazan Purka­
ya'nın evinden arka taraftaki bir eve, oradan
da sınıf arkadaşları Hacer Büyükköse'nin evi­
ne giden Nursel, Birgül ve Songül Metin'e so­
kakta bulunan kadınlı erkekli gruplar "bunla­
rın kökünün sonu gelsin: kahpeler, orospular,
Evecit gelsin sizi kurtarsın, sizin gibi Alevileri
biz ne yapacağız; komünistler" diye bağırmış­
lardır. Perişan bir vaziyette Hacer Büyükkö­
se'nin evine sığman kızlar gelen jandarma ta­
rafından kurtarılmışlardır. Evlerinin civarında­
ki komşuya sığınan anneleri Gülnaz Metin de
bilahare hastahaneye götürülmüştür.
Doksan Günün Bir Bölümünü Duvarda
Çarmıha Gerilmiş Geçirdim, Çıplaktım 113
Mehmet Ali Y ılmaz'ın Sorgusu:
22 Kasım 1980 günü akşam üzeri evime
girince daha önceden eve karakol kurmuş
olan polisler tarafından yakalandım, yakala­
yanlardan birisi de daha sonradan bana bir­
çok kez işkence eden Bekir Pullu'dur. Yaka­
lar yakalamaz kelepçeyi en sonuna kadar sık­
mak suretiyle ellerimi arkadan kelepçelediler,
gözlerimi de hemen sonra bağladılar. Emni­
yetin arkasında bulunan özel olarak işkence­
hane haline getirilmiş olan araba garajından
bozma yere getirildiğimi sonradan öğrendim.
Buranın en soğuk yerlerinden birisi olan 24
nolu hücreye koydular ve hemen sonra yo­
ğun işkencelere başladılar, bu işkenceleri bu­
rada geniş bir şekilde anlatmak istemiyorum.
Çünkü yapılanları hatırlamak bile insanı iğ-

rendiriyor. Bana karşı ekmek ve suyun kesil­
mesi olağan bir işkence yöntemi olmuştur.
Kaldığım hücrenin kapısına hücreye konur
konmaz ekmek ve su verilmesinin yasak ol­
duğu ve tuvalete götüıi.ilmeyeceğimi belirten
bir yazı astılar, bu yazı hücrenin kapısında
tahminen 4-5 gün asılı kalıyor ve bu süre için­
de konulan yasaklara harfiyen uyuluyordu .
Bu durum 3-4 posta devam ettirildi, bir yan­
dan soğuk tazyikli veya karlı suyla uzun süre­
ler yıkıyorlar, bir yandan da kalın hortumla ve
ucu topuz haline getirilmiş kalın naylon iple
dövüyorlardı, bu sulama ve dövme işlemleri
sırasında da su içinmemeye çalışıyorlardı. Bu
4-5 günlük ekmek su vermeme ve tuvalete
götürülmeme yasağından sonra bu uygulama­
ya bir iki gün ara veriyorlardı. Bu iki gün için­
de kuru ekmek ve su veriyorlar, günde bir
kez de tuvalete götürüyorlardı, bu arayı da öl­
memem için veriyorlardı sanıyorum. Yoksa
ölüye itiraf adı altında suç yıkılamazdı. Zaten
kendileri de bu durumu açıkça söylemekte
herhangi bir sakınca da görmüyorlardı. Sü­
rekli olarak polisler sen bize canlı lazımsın di­
yorlardı. Bu bir günlük aradan sonra bütün
yasaklar yeniden başlıyordu.
Üstelik yasaklama dönemlerinde de gün­
lük yüz lira ekmek parası alıyorlardı, ekmeği
önden birisi getirip hücrenin içine koyuyor,
bir süre ekmek orada duruyor, tabi ellerimden
duvardaki halkalara kelepçeli olduğum için
ekmeği alamıyorum, biraz sonra da bir polis
gelerek getirdikleri ekmeği küfrederek alıp
götürüyordu. Bu işkence uygulaması bu şekil­
de uzun bir dönem devam etti, karşı karşıya
kaldığım işkencelerin bir parçası bunlardı.
Gözaltında tutulduğum 90 güne yakın za­
manın bir kısmını duvarlardaki demir halkala­
ra çarmıha gerilmiş şekilde iki kollarımdan da
kelepçelenmiş olarak geçirdim. Bu dönem
içinde genellikle çıplaktım, bazen de üzerim­
de sadece pantolon bulunuyordu. Ayağım
çıplak olarak betonun üzerinde sürekli ayak­
ta kalıyordum, zaman zaman da daha fazla
üşümem için hücrenin içine soğuk su dökü­
yorlardı, yerdeki suyu genellikle kurutmuyor­
lardı, 4-5 gün sürekli ayakta durmaya, diğer
işkencelere dayanamadığını ve bu süre içinde
tuvalete götürülmediğim için hücrenin içine
elimde olmadan tuvaletimi yaptığım oluyor­
du. 4-5 gün kadar sürekli aç, susuz, ayakta
kaldığım için ve bu arada devamlı işkence
gördüğüm için uyku da uyuyamıyordum, ko­
nulduğum hücre ıŞıksız, havasız hem de çok
soğuk ve ıslaktı, zaten bir çok zaman hücre-
Türkiye Üzerine Tezler III
nin içinde kollarımdan duvara kelepçeli iken
gözlerim de bağlı oluyordu.
Yeri gelmişken şunu da belirtmek istiyo­
rum. 1 1 Kasım 1982 tarihinde emniyete tekrar
götürüldüğümde gördüm ki kaldığım hücre­
nin duvarlarında demir halkalar sökülmüştü,
ama yine de duvarlardaki yerleri belli olmak­
tadır. Şimdiye kadar anlattığım daha çok vü­
cudu zayıflatmaya ve yıpratmaya yönelik iş­
kence yöntemlerine ilave olarak kısaca şunla­
rı söyleyebilirim. Yakalandığım akşamdan
başlamak üzere kollarımdan düz asarak dört
ayrı yerimden iki manyeto ile birden elektrik
veriyorlardı. En fazla uyguladıkları işkence
yönetimi de kollarımdan ters asıp, yine vücu­
dumun dört ayrı yerinden uzun süre elektrik
verme işlemi idi. Bu asma şekline Filistin usu­
lü askı adı veriliyordu .
Ayrıca iki metre boylarında olan bir ağaç
parçasına çarmıha geriyorlar ve öyle asıyor­
Iardı, kollarımın asılacak hali kalmayınca ba­
caklanmdan asarak elektrik veriyorlardı. Hiç
asılacak halim kalmayınca da sandalyeye
oturtup elektrik veriyorlardı. Bu işkenceleri
genellikle birbirini takip edecek şekilde yapı­
yorlardı ve bütün bir gece veya gündüz de­
vam ediyorlardı. Elektrik verilirken kablolar
ayak veya sağ elimin küçük parmağına ve er­
keklik organıma bağlanıyor bir bezle bede­
nim arasına ve bir de anüse yerleştiriyorlardı.
Hem de bir çubuğun ucuna ıslak kablo bağ­
lanıp çubuk anüse sokuluyordu, yine kablo­
lardan birisi sağ şakağıma göz bağının altına,
sıkıştınlarak veriliyordu, dört ayrı kabloyu bu
saydığım yerlerden istediklerine bağlıyorlar
veya yerleştiriyorlardı. Bazen de bu kablolar­
dan birisini ellerine alıyorlar dilime değdiri­
yorlar, burnumun içine sokuyorlar, dudakla­
rımda dolaştırıyorlar, göğüs kısımda dolaştırı­
yorlardı, bu işlemler günlerce acımasızca de­
vam ettirildi, elektrik verme uygulaması gö­
zaltında kaldığım sürece devam ettirildi, ge­
nellikle elektrik vermeden önce tuzlu su içir­
tiyorlardı. Zorla boğazımdan dökülen tuzlu su
mideme iner inmez midedeki her şeyin çık­
masına yol açıyordu, tabii ki midede bir şey
varsa. Bütün bunlar yapılırken bir gece de
tahminime göre NATO yolu tarafına götürü­
lüp karın içinde çıplak olarak sürdüler, bu
arada ağzımın içine de silah soktular, ayrıca
tırnaklarla et arasına iğne sokuyorlar ve vücu­
dumun çeşitli yerlerindeki kılları yoluyorlardı.
Beni tazyikli soğuk su ile saatlerce yıkıyorlar
ve bu arada kalın hortumlarla ve ucu topuz
haline getirilmiş kalın naylon iple uzun süre-
625
 Yalçın Küçük
ler dövüyorlardı, vurulan hortumların ve iple­
rin sayısını hesap etmenin imkanı yok, bu iş­
kenceyi yoruldukça birbirlerine devrederek
sürdürüyorlardı, yine üstüme karlı su dökü­
yorlardı, tazyikli su fışkırtan hortumu anüsü­
me sokmaya çalıştılar, gerek verdikleri elek­
trik, gerekse kablo ile birlikte değnek sokmuş
olmaları, gerekse de tazyikli soğuk su fışkır­
tan hortumu sokmaları nedeniyle enıniyette
devamlı kan işedim, halen de kan gelmekte­
dir ve sürekli olarak iki senedir acısını çek­
mekteyim.
Yine atılan dayaklar, işkenceler sırasındaki
zorlamalar ve sık sık hayalarımı burmaları so­
nucu olsa gerek fıtık oldum, sürekli olarak
kollarımdan astıkları için her iki kolum da
uzun bir süre hiçbir işe yaramadı, kesinlikle
vücuduma yük olmaktan ve devamlı ağrı yap­
maktan başka bir işe yaramadı. Kollarım em­
niyette kaldığım sürenin önemli bir kısmında
boynuma asılı vaziyette idi, yine omuzlanm
hiç tutmuyordu. Bu işkenceler neticesinde be­
lim de uzun süre dayanılmaz şekilde ağrıyor­
du, belim ve omuzlanm eskisi kadar olmasa
da halen ağrımaktadır. Zaman zaman bacakla­
nmdan da astıkları için, emniyette iken sol
bacağırndan topallamakta idim, yine bu işken­
celer sonucu midem de hastalandı, cezaevi re­
vilinde midemin ülser olduğunu söylediler.
Gördüğüm yoğun işkencelerden son anda
ne kalkabiliyordum, ne birşey yiyebiliyorum,
ne de tuvalete gidebiliyordum. Emniyette po­
lislere yük olmamak için de işkenceye devam
edebilecekleri durumda, olabilmem için yanı­
ma Kenan Koca isminde bir arkadaş vermiş­
lerdi. Bu arkadaş Gümrük ve Tekel Bakanlı­
ğında çalışıyordu , herhangi bir siyasi niteliği
de yoktu. Ernniyette iken sağlık durumumun
çok kötüleşmiş olmasına rağmen hastaneye
götürmediler. Cezaevine getirilmerne yakın
bir keresinde gözüm bağlı olduğu halde dok­
tor getirdik diyerek birisine kollarımı baktırdı­
lar, bu olaydan sonra 5-6 gün iki ayrı hap ver­
diler, bu uygulamayı sanırım birkaç arkadaşa
daha yaptılar. Bu arada zorla çeşitli kol hare­
ketleri yapmaya çalıştılar, bunlann işkencenin
görünen kesimini ortadan kaldırmak için yap­
tılar, ayrıca şunu da belirtmernde yarar var:
Özellikle kollarımın tutmaması nedeniyle em­
niyette, bana el yazması ifade hazırlattırama­
dılar. Aradan iki yıla yakın bir zaman geçmiş
olmasına rağmen halen kan işemekteyim ve
fıtık var, midem de hasta, kollarım da halen
eskisinden çok zayıf ve uyuşuk, belim de­
vamlı ağrımaktadır, üstelik devamlı tedavi ol­
maya çalıştığım halde.
626
işkencenin Çeşitleri'"
Dursun Karataş'ın Sorgusu :
Başlıca işkence merkezleri şunlardır: i.
Şube, II. Şube, gözaltı olarak kullanılan aske­
ri kışlalar, jandarma ve polis karakolları, MİT
binaları, ceza ve tutukevIeridir.
İşkence şekilleri: Falaka, meydan dayağı,
çınlçıplak soyma (bu haliyle işkence), soğuk
su, elektrik şoku (eller ve ayak parmakları,
ayakaltı ve dudaklar, erkeklik organı ve du­
daklar, dudaklar ve kulak, dil ve eller, vücu­
dun muhtelif yerleridir), askıya asma, kum
torbaları ile vurma, tuzlu su ve sidikli su içir­
me, uykusuz, aç susuz bırakma, psikolojik
baskı, ıssız bir yere götürüp kurşuna dizme
provası gibi çeşitli yöntemler yapılır.
12 Eylül'den bu yana yüzlerce yurtsever
gibi yukarıda saydığım işkence türlerinin tü­
mü şahsı ma uygulandı.
Gözaltı süreci cuntayla birlikte on beş
günden bir aya çıkartıldı. Bu da yetmedi, üç
ay yapıldı. Dünya ve Türkiye kamuoyunun
tepkisi üzerine cunta 'yeniden gözaltına alma'
yasasını çıkararak bu süreyi kırkbeş güne in­
dirdi. Aslında bu bir yanıltmacaydı, gözaltı
kırkbeş güne değil, 'sonsuz' güne çıkmıştı.
Şöyle ki, yeni yasayla tutuklu ve hükümlüler
istendiği an tekrar işkenceye (polise) alına­
caktı. Oysa 'yasal' işlerlik, bir tutuklunun ye­
ni bir olayla ilişkisinin olduğunun iddia edil­
mesi halinde, Savcının tutuklunun ifadesine
başvurması gerekirken, bu yapılmamış, doğ­
rudan polise teslim edilerek yeniden işkence·
süreci başlatılmıştır. Böylece gözaltı, tutuklu­
luk ve hükümlülük sürecinin nerede başladı­
ğı ve bittiği belirsiz bir hale gelmiş gözaltı sü­
resi sonsuz gün olmuştur.
İnsanlık Onurunun Çığlıklarını Duydum
115
Nilüfer Küçüktay'ın Savunması:
Falaka, dayak, vücudun hassas organları­
na elektrik vermek olarak basit birkaç cümle
ile de ifade edilebilen, dünyanın en vahşi uy­
gulamaları yüzyıllardır sürmekte olduğu gibi,
12 Eylül sonrası ülkemizde, özellikle emniyet
birinci şube, karakollarda ve tugaylarda bin­
lerce kez, yüzlerce kez sahnelenmiştir. Ve de­
ğil sadece devrimci insanlar, sosyalistler, ileri­
ciler, yurtseverler, aydınlar dahi bu zalim ve
karanlık ortaçağ zihniyetinin copunun, elek­
triğinin, falakasının, ahlaki saldırılarının altın­
da işkence çığlıkları değil, insanlık onurunun
böylesine tecavüz edilmesine karşı isyan çığ­
lıkları atmışlardır.

Sol Yol
İlk basamağı oluşturuyor.
Ayrışmanın başlangıcına işaret ediyor.
Ayrışmanın başlangıcında ilk basamak hep sağ
oluyor.
Toplumun ileriye doğru yürüyüşünde, önündeki
engelleri, bilinçle ve dıştan müdahale ile kaldırmayı
anlatıyor.
Derhal ikiye ayrılıyor.
Sol yol, ne kadar kaçınılmaz ve ne kadar bilim­
sel ise, hemen bir çatal yapması da öylesine bir zo­
runluluktan doğuyor.
Çatal, ivme tartışmasından çıkıyor.
Radikalizm sorununa dönüşüyor.
Sığ savların tutkulu savunucuları ile büyük ül­
külerin yaşlı bekçileri arasında bir uçurum beliri­
yor.
"Terörist ve Anarşist" ile "Revizyonist ve Pasi­
fist" önlemeleri bu uçurumda duyuluyor.
Uçurum ilk basamaktadır ve derinlik yokluğun­
dan kaynaklanıyor.
İlk basamak, derinlik yokluğunda, 1970 yılları­
nın ortalarına doğru, "devrimci" ve "ilerlemeci" ad­
larıyla çatallaşmaya başlıyor.
İlerlemeci, kendisinin güçlü olduğunu göster­
meye çalışıyor. Devrimci, engellerin güçsüzlüğünü
kanıtlamak istiyor.
Burada bir parantez ile bir tezi yazmak gereki­
yor. Son yirmi yılın Türkiye'de ortaya çıkarmış ol­
duğu en belirgin çizgilerden birisi, artık Türkiye'de
solun ve solculuğun kökünün kazınamayacağı olu­
yor. 12 Mart ve 12 Eylül, bunu çok net bir biçimde
ortaya koyuyor.
Bu tezden birçok sonuç çıkabilir; yalnızca bir
vargısını yazmak durumundayım. Bundan sonra
Türkiye'de rejim, solu bastırmak kadar, "evcil sol"
yaratmak ve canlı tutmayı da daha açık ve daha
özenli bir politika yapacaktır; öyle görünüyor. Fizik­
sel varlığını her darbeden sonra tazeleyen solu, po­
tansiyeli saptırabilmek için, cansız ve her zaman şa­
mar oğlanı olabilecek, kütlelerin derinliklerine ce­
vap veremeyen, bunun yerine ilerici cesetleri bağ­
rında barındıran hareketsizliklere kanalize etmek,
daha bilgili ve sabırlı politikalara yol açabilecek; öy­
le anlaşılıyor.
1980 yıllarının ortasında böyle bir açıklık beliri­
yor. Şimdi 1970'li yılların ortalarına dönmek zorun­
lu oluyor. Tekrarı zorunlu; 1970 yıllarının ortasın­
da, 12 Mart'ın hasarlarından çıkıp bir tazeleme baş­
lıyor. Uzun yıllar bitkisel bir yaşamı sürdürmüş
Türkiye Komünist Partisi hareketleniyor; Tsİp ve
Türkiye Üzerine Tezler III
Tİp yeniden kuruluyor. Türkiye'nin geleneksel sol
yolu, önünü açmaya çalışıyor.
"Kurtuluş" hareketi ile ilgili iddianame, son de­
rece çarpıcı ve şaşırtıcı ifadelere yer veriyor. "1971-
1973 yıllarında, bu tarihe kadar belli başlı anarşi ve
terörün müsebbibi değişik isimler altında örgütle­
nen marksist çete kadrolarının tamamına yakın bir
kısmının yakalanmasından sonra, kısa süre için bu
türden faaliyetlerin duraklama gösterdiği ve kanun
hakimiyetinin sağlandığı" değerlendirmesiyle başlı­
yor.uo 12 Mart, tarihsel çözümleme gösteriyor, son
derece çabuk geliyor ve Tİp ile Dev-Genç, yasal ör­
gütler ve bunların liderleri ile üyeleri bilinen, açık
kişilikler olduğu için toplamak zor olmuyor. Bun­
dan sonra şöyle devam ediyor: "1974 yılına gelindi­
ğinde M ile cezaevlerinden çıkan kadro elemanlan
ve gizlenebilmeyi başarmış eski örgüt mensupları­
nın tekrar bir araya gelip gruplar oluşturarak sem­
patizan kütleyi taraflarına çekebilmek amacıyla yı­
kılan örgütlerin uzantısı ve varisi olduklannı ileri
sürerek aynı kökten eskiye nazaran oldukça fazla
örgüt ortaya çıkmış, bu gruplar yılgınlık dönemini
atarak yönetimlerin istikrarsızlığı ve vurdumduy­
mazlığı sonucu, boynuz kulağı geçer misali eskiye
rahmet okuturcasına ülkeyi iç harp ortamına sürük­
lemişlerdir." 1971 yılında Türkiye solunun üzerine
gelen darbeden sonra, 1974 yılında yılgınlığın atıldı­
ğı ve resmi yazılarda olmaması gereken bir biçemle
"boynuz kulağı geçer" örneği, pek çok örgütün doğ­
duğu ileri sürülüyor.
1974 yılına gelindiğinde Türkiye solu pıtrak ör­
neği tazeleniyor.
Belli saptamalara gerek var. Bir: Türkiye'de mu­
hafazakar bilim adamları tarafından da saptandı;
1974 yılında çıkarılan af yasası, Türkiye solunu ve
özellikle devrimci sol yolu pek etkilemiyor. Netlikle
söylenebiliyor; devrimci sol yol, çok büyük ölçüde
yeni kadrolarla yoluna devam ediyor.
İki: Devrimci Sol Hareketi iddianamelerinden
birisi üzerinde yaptığım çok basit bir inceleme, 409
sanıktan yalnızca yüzde dördünün 1940-1950 ara­
sında doğduğunu ortaya koyuyor. 1971 yılı tutuklu­
lan, daha sonra roman başlığı da oldu, ortalama
1947 yılı doğumlularını içine alıyor. Bu basit yüzde
hesabından Devrimci Sol Hareketi sanıklarının yal­
nızca yüzde dördünün 1971 tutukluları arasına gir­
me şansını, istatistik anlamda şanslan olduğunu
gösteriyor. Yüzde onaltısı, 1951-1955 aralığında
doğmuşlar; tutukluluk şansları yok denecek kadar
az oluyor. Yüzde kırkbeşi 1956-1960 ve yüzde otuz­
beşi de 1961-1965 yılları arasında dünyaya geliyor­
lar; yüzde sekseninin, 1971 yılı öncesinde siyasal suç
işleme olanakları hiç yok. Bu iddianamenin sanıkla­
rı arasında on beşinin, 1965 yılından sonra doğduk­
lannı saptayabiliyorum; 1971 yılında, ana okulu ça­
ğındalar.
627
 Yalçın Küçük
Üç: Bütün iddialann aksine, Türkiye'de sol yol,
hep ve on yılda bir tazelenerek sürüyor. Bunu, tü­
müyle olumlu saymak mümkün olmuyor.
Tezi yazıyorum: Baskı, hep, Türkiye solunun
kadrolannın yolunu bırakması için düzenleniyor.
1927, 1938, 1946, 1951, 1971, 1980; hep, kadrolarda
kanama yaratma amacını güdüyor. Kanama üç tür­
lüdür; birincisi, tümüyle sol yolu bırakmak olarak
ortaya çıkıyor. ikincisi, siyasal mücadeleyi daha
sağda, CHP olabilir veya 1946 sonrasında DP olu­
yor, ya da CHP ardılı bir kuruluşda sürdürmek biçi­
minde gerçekleşiyor. En büyük kanama ise, vücud
olarak sol yol'da kalmakla birlikte bakış açısından,
çok daha gerilere bakmak oluyor.
1974-1976 yıllannı içine alan pıtrak türü canlan­
mada, Dev-Genç'ten Mahir çayan ve arkadaşlann­
dan daha önce aynıan, önce TİİKP ve 1972 yılından
sonra da TKPi ML olarak eylemlerini sürdürenlerin
dışında kalanlar için THKP ve THKPIC adlan bir
miras olarak kabul ediliyor. Emeğin Birliği ile Hal­
kın Kurtuluşu hareketleri THKO geleneği götürmek
isteyenlerin aynşmasından ortaya çıkıyor. Bir ilk
basamak hareketi olarak Devrimci Sol Yol, THKP IC
mirasını üstleniyor.
Kurtuluş, bu mirasın tartışmasından çıkıyor. id­
dianamede belirtildiğine göre, 1976 yılında Kurtu­
luş Sosyalist Dergi hareketine dönüşen ilk eleştiri­
ler, "a) kitleden kopuk bir devrim hareketinin başa­
nya ulaşamayacağını, b) devrim hareketinin sınıf
temeline oturtulmasının gerekli olduğunu, c) ve
sosyalist hareketin birliğinin sağlanmasının zorun­
lu olduğunu" ileri sürerek Mahir çayan'a bağlanan
görüşlerin tartışmaya açılmasını istiyorlar.
iddianamede, tartışmaya açma isteğinin tartış­
masının vardığı sonuçlar şöyle açıklanıyor: "Önce
kişisel gibi görünen giderek Mustafa Kaçaroğlu ve
arkadaşlannın, Mahir çayan'ın görüşlerini, kema­
lizmin değerlendirilmesi ve devrimci ittifaklar soru­
nu, öncü savaş, sun'i denge, evrim-devrim aşamaIa­
nnın ilişkisi, üçüncü bunalım dönemi gibi konular­
da eleştirmesi nedeniyle belirgin hale gelmiştir."H'
Bunlar, THKP-C yolunun temel görüşlerini içine
alıyor; geri önemli noktalar kalmıyor. Tümü, eleşti­
riImiş oluyor.
Devrimci Gençlik Dergisi, 1 Kasım 1975 tarihin­
de yayın hayatına atılıyor. Mart 1977 tarihinde ka­
panıyor ve yerini Devrimci Yol Dergisi'ne bırakıyor.
Devrimci Yol Dergisi'nin ilk sayısı 1 Mayıs 1977 tari­
hine ve Taksim Alanı'ndaki, kanlı baskın ile biten, ı
Mayıs Gösterileri'ne yetiştiriliyor.
Akın Dirik, sorgusunda, Devrimci Yol Dergisi
konusunda bilgiler veriyor; aktarmak gereğini du­
yuyorum. "Devrimci Yol Dergisi, 15 günde veya 20
günde bir yayımlanan, bunlann tirajı da 120 bin ile
150 bin arasında değişen Türkiye'nin yetişebildiği-
628
miz her tarafında okunan ve aranan bir dergi idi.
1970'ler Türkiyesi'nde abartmadan söyleyebilirim
ki, bu tiraja ulaşmış siyasi fikir dergisi yoktur; siya­
si partiler bile böylesi tirajlı fikir ve yayın organını
gerçekleştirememişlerdir. "H8 Gerçekten çok yüksek
bir tiraj olduğunun kabul edilmesi gerektiğini düşü­
nüyorum.
Derginin adı aynı zamanda bir hareketin adıdır;
bu çalışmada devrimci sol yol olarak nitelenen akı­
mın içinde büyük bir kütleselliği temsil ediyor. Üze­
rinde durulması ve öncelikle 1970 yılı Ekim ayında
kurulduğu kabul edilen Türkiye Halk Kurtuluş Par­
tisi Cephesi örgütü ile bağlannın irdelenmesi zo­
runlu oluyor.
Devrimci Yol Ana Davası tutanaklannda yer al­
dığı biçimiyle Akın Dirik, bu bağlantı üzerine, şun­
lan söylüyor: "1970-1971 yıllannda THKPIC, Türki­
ye Halk Kurtuluş Partisi Cephesi olarak kendini ad­
landırmış, bir parti olduğunu beyan etmiş bir hare­
kettir. THKPIC 1971-1973 yıllan arasında kendi ör­
gütlüıÜğü içerisinde bir parti olarak faaliyeti kesin­
tiye uğramış, bence, bitmiş bir harekettir."'" O dö­
nemleri de bilen Akın Dirik'in, bunlan içten olma­
yan bir savunma gereği olarak söylemediğine inanı­
yorum.
Oğuzhan Müftüoğlu da aynı görüşleri ileri sürü­
yor. Aktanyorum: "1970 senesinde tasvip ettiğim
fikrin, THKPIC hareketiyle, 1975'lerden sonra ku­
rulan Devrimci Yol Devrimci Gençlik Dergisi ve
Devrimci Gençlik Federasyonu gibi olaylann orga­
nik bir ilişkisi olduğu doğru değildir.""o Müftüoğlu,
THKP ile Devrimci Yol arasında organik bir bağ ku­
rulamayacağını belirtiyor. Mehmet Ali Yılmaz,
"THKPIC adında bir örgütsel yapı yoktur" diyor ve
devam ederek "Bu parti 1972'de örgüt olarak, orta­
dan kalkmıştır. " diye ekliyor. ,,. Nasuh Mitap da ''Bu­
gün THKP diye bir parti yoktur" görüşünü savunu­
yor.'" Devrimci Yol hareketinin önderleri olduklan
iddiasıyla haklannda dava açılanlann hepsi, bir ör­
güt olarak THKPIC'nin artık tarihin malı olduğun­
da birleşiyorlar.
Bu yargıya, daha farklı bir tonla ileri sürülmek­
le birlikte, Dursun Karataş da ortak görünüyor.
Şunlan söylüyor: "THKP-C Hareketi Kızıldere'de
önder kadrolannı kaybetmiştir. Buna rağmen faşiz­
me teslim olmayarak, Türkiye halklannın kurtuluş
yolunun silahlı mücadeleden geçeceğini ve savaşın
kararlılıkla sürdürülmesi gerektiğini teori ve prati­
ğiyle kanıtlamıştır.""3 Dursun Karataş, istanbul Sı­
kıyönetim Komutanlığı Askeri Mahkemesi'nde ya­
pılan sorgusunda, bu görüşlerin yanında, 12 Mart
1971 tarihinden sonra, "devrimci hareket fiziki ola­
rak yenilmiş, ama bu yenilgi on binleri yüz bin ya­
par" ve geçmişten çok daha güçlü olarak çıkacak
olan yeni devrimci hareketin başlangıcı olacaktır"

düşüncesini de ileri sürüyor. Bu düşünce de, 1970
yıllannın ortasında pıtrak türünden doğan yeni ha­
reketlerle ve bu arada devrimci sol yol ile THKP ha­
reketi arasında örgütsel ve organik bir bağ olmadığı
anlayışını doğruluyor.
Kuşkusuz bir ideolojik süreklilik ileri sürülebi­
lir.
İrdelenmesi gerekiyor. Söylenecekler var ve bi­
rincisi şu: Devrimci sol yol, Türkiye'nin toprağın­
dan doğuyor. Aynı koşullann aynı doğuma yol aç­
masını düşünmek zorunluluğu inkar edilemiyor.
Türkiye'nin nesnel koşullannın her zaman bir dev­
rimci sol yol kütlesi yaratmasının sürpriz sayılma­
ması zorunlu oluyor.
Ancak THKP hareketinin düşünce katalogunun
tutarlılık sınamasından geçirilmiş ve pratikle de­
nenmiş olduğunu ileri sünnenin çok kolay olmadı­
ğını düşünüyorum. Mahir Çayan ve arkadaşlannın
yaşamına mal olan Kızıldere Girişimi'nin bile düşü­
nülmüş, planlı ve tümüyle THKP düşünce katalogu­
nun gereklerine uygun bir çıkış olduğunu ileri sür­
mek zor görünüyor; tersine işaretler daha çok.'''' Çe­
şitli bilgiler ve özellikle Ertuğrul Kürkçü'nün Niğde
Cezaevi'nde Uğur Mumcu'ya anlatımı da Kızıldere
Projesi'nin, risk oranı son derece yüksek bir son ça­
re hareketi olduğunu gösteriyor. Bu, ikincisi oluyor.
Üçüncüsü, öncekilere ek olarak, kadrolan ve ko­
şullan bu ölçüde değişen hareketler arasında sağ­
lam bir ideolojik süreklilik kurmak mümkün değil;
her zaman mümkün olmuyor. Yeni durumlar yeni
açılımlan bulmak zorundadır; özveri dolu yaşamla­
ra duyulan bağlılık ile radikal yöntemlerin kaçınıl­
mazlığına inanma, bir ideolojik sürekliliği anlatma­
ya yetmiyor.
THKP adı üzerinde bir parti olduğu iddiasında­
dır; Devrimci Yol Davası'nda "merkez komitesi üye­
liği" suçlamasıyla karşılaşanlann tümü, bir parti 01-
madıklannı net bir biçimde ileri sürüyorlar. Bu da­
vanın hukukçulan da aynı görüşteler; bunun bir
inançsız savunma olmadığına inanıyorum. Bir olu­
şum süreci var. 125
Devrimci Yol hareketinin merkez komitesi üye­
liği suçlamasıyla yargılanan Melih Pekdemir, sorgu­
sunda, MHP devletin olanaklannı da kullanarak ül­
kede bir iç savaş çıkarmak istedi" diyor."· Nasuh
Mitap, daha net ve kesin konuşuyor: "Türkiye'de bir
iç savaş yaşanıyordu.""7 Sorgusunda, "anayasal dü­
zeni yıkıp açık faşist bir rejime geçmeyi amaçlayan
iç savaş politikalannın yeni MC döneminde ve yeni
MC marifetiyle uygulanması" üzerinde duruyor."·
Bu değerlendirmenin, yeni bir durum yarattığının
kabul edilmesi gerekiyor.
Devam etmeden önce söylenecekler var; böyle
bir değerlendirmenin 1970 yıllarının ikinci yansın-
Türkiye Üzerine Tezler III
da yapılması veya Ankara Sıkıyönetim Mahkemele­
rinde 1982 yılında telaffuz etmesi önemli bir ayrım
yaratmıyor. 1970 yıllannın ikinci yarısında iç savaş
politikalannın uygulanmaya konulduğunun düşü­
nülmesi, THKP düşünme süreci katalogunda önem­
li düzeltme ihtiyacını da beraberinde getiriyor. Yal­
nızca bir nedeni belirtmekle yetinebiliyorum; iç sa­
vaş koşullannda hiçbir "sun'i denge" dengesini ko­
ruyamaz.'" Eğer iç savaş koşullan varsa, sun'i den­
genin varlığına dayanılarak bir çözümleme yapıl­
masını mümkün göremiyorum.
Mehmet Ali Yılmaz'ın sorgusundan ve tutanak­
lardan aktanyorum: "1975'lerden sonra Gazi Eğitim
Enstitüsü'nü faşistler ele geçirmek için çok yoğun
saldırılar, düzenlemeye başlamıştı; idarenin ve poli­
sin desteğinde yürütülen bu saldırılara karşı öğren­
ciler okullannı bırakmamak için çok mücadele et­
mişlerdir. Ama her gün saldınlara uğramalan, bir
noktadan itibaren öğrencilerde belirli bir dağınıklık
yarattı; her gün okula gidip faşistlerin saldırılanna
uğrayıp polisin de dayağını yemek yerine boykota
gitme eğilimine girdiler. Biz AYÖD olarak bu boykot
eylemine şiddetle karşı çıktık." Ancak öğrenciler po­
lis dayağından bıkmış olmalılar; boykota gidiyorlar.
Boykot ise saldırganIann işine yanyor ve Gazi Eği­
tim Enstitüsü'ne yerleşiyorlar. Okullan keminneye
başlıyorlar: "Bu olumsuz gelişmenin neticesinde fa­
şist güçler Erkek Teknik'i, Endüstriyel Sanatlan, Kız
Teknik'i, Fen Fakültesi'ni, Eczacılık ve diğer yüksek
okullan, yurtlan ve hatta liseleri ele geçinneğe baş­
ladılar." Bu, bir yeni durumdur.
Sol Yol, yepyeni bir durum ve yepyeni sorunlar­
la karşılaşıyor. Mehmet Ali Yılmaz, sorgusunda,
söylüyor: "Öğrenciler kendi kendilerini korumak
zorunda idiler."" o Kendi kendini korumak, devletin
korumasından yararlanmak, ölümle mümkün olu­
yor. İlk ölüm, Ankara, Veli Yıldırım'a geliyor. Tuta­
naklara göre Mehmet Ali Yılmaz söylüyor: "12 Mart
döneminden sonra faşistler ilk genci Turizm ve Ti­
caret Yüksek Okulu'nda vurdular; ilk öldürme olayı
budur. Veli Yıldırım adındaki bir devrimcinin ölü­
mü üzerine devrimci gençler bu arkadaşımızın ce­
nazesini kaldırdılar." Veli'nin ölümünü, Nuray
Erenler'in ölümü ve Nurayın ölümünü Hakan Yur­
dakuler'in ölümü, Hakan'ın ölümünü diğer ölümler
izliyor.
Yeni bir durum oluyor. Dev-Genç ve THKP'nin
sorunlar listesinde yer almıyor.
Ortada görülür bir denge yok. Yapay ya da otan­
tik bir denge görülmüyor.
THKP, bir parti olma iddiasındadır. "Devrimci
Yol, her şeyden evvela diyor, Oğuzhan Müftüoğlu,
"bir partinin gerekliliğine inanan bir çabadır."'"
Devrimci Yol hareketinin parti düzeyine gelmediği
belirtiliyor. "Devrimci Yol, siyasi iktidan ele geçir-
629
 Yalçın Küçük
mek planında siyasal mücadeleyi yürüten bir örgüt
değildir. Böyle bir mücadeleyi yürütebilecek dev­
rimci partinin oluşturulmasını hedefleyen bir yayın
organıdır." Bunlar da tutanaklarda yer alıyor.
1980 yılı yazına kadar, Türkiye'de yoğun ve şid­
detli bir mücadele var. Ancak Türkiye solunda ikti­
darı almaya yönelik veya iktidar perspektifi olan bir
tek hareket bile görünmüyor.
Bunun önemli vargılara sahip bir saptama oldu­
ğunu düşünüyorum.
İktidar, parti aracılığıyla alınıyor. Devrimci Yol
hareketi ise bir partileşme çabası olarak çözümleni­
yor. Amaç gerçekleştirilemiyor; Müftüoğlu, "bizim
bu yöndeki çabalarımızı ve gücümüzü aşan neden­
lerle böyle bir amacın gerçekleşmesi mümkün ola­
mamıştır" diyor.'3' Yaşanılan koşullar ve daha
önemlisi, 12 Eylül'ün, tıpkı 12 Mart gibi, çok çabuk
gerçekleşmesi, partileşme sürecini tamamlanma­
mış bir durumda bırakıyor.
Aynı sonuç Devrimci Sol için de geçerli oluyor;
Dursun Karataş da Devrimci Sol hareketinin parti
düzeyine ulaştığını ileri sürmüyor. Devrimci Sol için
"iktidar alternatifi bir parti değil, partiye varmak
için savaşan Marksist-Leninist siyasi bir örgüttür"
diyor.'33 Parti olmadığını vurguluyor.
Üzerinde durulabilir ve tartışılabilir; ancak bu
çalışmanın sınırları dışına çıkıyor. Parti Nedir? Bu
soru Türkiye'de tartışılmalıdır; bir gerek olduğu an­
laşılıyor. Biçimsel koşulları var ve içerikle ilgili ta­
nımlar yapılabiliyor. Ancak Türkiye'nin siyasal tari­
hinde en önemli kuruluşlardan birisi olan İttihat ve
Terakki, kendisini, hep bir "cemiyet" olarak adlan­
dırmayı ve nitelendirmeyi tercih ediyor. Son derece
disiplinli bir yapıyı geliştiriyor ve koruyor.
"Parti" olan ile olmayanı, siyasi iktidarı amaçla­
yıp amaçlamamak ayırıyor. Buna eklenebilir; çok
uzun bir dönemde, bir cennet uzaklığında siyasi ik­
tidarı amaçlamayı da bir parti olmak için yeterli gö­
remiyorum. Parti olabilmek için, iktidarı hiçbir dö­
nemin sonrasına koymamak gerektiğini düşünüyo­
rum.
Böyle bir tanım içinde Türkiye'nin sol yol basa­
mağında, gerçekten, bir siyasal parti görülmüyor.
İktidar perspektifinden yoksunluk, iç sorunla­
rın çoğalmasına ve nesnel olarak var olan iç sorun­
ların ise çözümsüzlüğüne yol açıyor.
1978 yılında Devrimci Yol, kendisi ve Devrimci
Sol olarak ikiye ayrılıyor.
Önce CIA kaynaklarında bu ayrılığın nasıl de­
ğerlendirildiğine bakı1abilir; CIA, Karadeniz'e yakın
bir yerde çatışma sonucunda ölümü ile "çayan'ın
aşın sol için bir martir olmakla kalmadığını, 1971 yı­
lında yakalandığında hapishanede ve sonra yazılmış
630
denemeler bıraktığını" düşünüyor.'34 Devrimci
Yol'un çayan izleyicilerinden 1975 yılında ayrılarak
ortaya çıktığını ileri sürüyor. " One of the groups
that broke away from among çayan 's followers in
1975 ealled itself Revolutionary Road (or Dev Yol
for short) . This group disagreed with çayan 's reli­
anee on the support of the socialist bloe, poin ting to
the Sin o-Soviet split, it dismissed both the USSR
and China as revisionist rather than revolutionary
states and charaeterized the TCP as a refugee gro­
up'. İt argued that 'the only way to push baek fas­
eism is to refuse to surrender and to go İn to active
struggle! However, sinee unorganized aetion was
bound to fail, the group favored postponement of
armed aetion un til the appropiate organiza tional
groundwork was eompleted. " CIA değerlendirme­
sine göre, Devrimci Yol, diğer çayan izleyicilerin­
den. Mahir çayan'ın bir devrimde Sovyetler Birli­
ği'ne güvenmesi noktasında ayrılıyor ve yeni doğan
hareket, hem Sovyetler Birliği'ni ve hem de Çin'i re­
vizyonist sayıyor; TKP de "mülteci grup" olarak ad­
landınlıyor. Faşizmi püskürtmenin tek yolunun tes­
lim olmayı reddederek mücadele etmek olduğu,
Devrimci Yol'un temel ilkesi olarak gösteriliyor. An­
cak örgütsüz bir eylemin başarısızlığa mahkum ola­
cağı inancı ile Dev-Yol'un silahlı eylemin başlatıl­
masını, uygun örgütsel hazırlıklar tamamlayıncaya
kadar ertelernekten yana olduğu belirtiliyor.
CIA, Devrimci Sol hareketi, beklemek isteme­
yenıerin ya da bir başka sözcükle sabırsızların oluş­
turduğunu ileri sürüyor. "Bu grup derhal silahlı mü­
cadeleyi başlatmadan yana oldu ve eylemlerini ülke
yüzeyine yaymaya çalıştı. İstanbul'da MHp'nin ye­
rel yöneticilerine karşı silahlı saldırılar düzenledi ve
kentin yeni gecekondu bölgelerinde yaşayanları
kontrol altına almak için kampanya başlattı." CIA
değerlendirmesine göre Devrimci Sol, daha korku­
tucu bir hareket olarak ortaya çıkıyor.
Aydın Üzerine Tezler dizisinin beşinci kitabında
geliştirme imkanını bulmayı umut ediyorum. İstan­
bul ve Ankara arasında bir ayrılık gözlenebiliyor; İs­
tanbuL, aydınını sakinleştiriyor. Kütlesini sertleşti­
riyor. Buna karşılık Ankara'da entelijansiya daha
radikal düşüncelerin sahibi oluyor. Ankara'da nüfus
her zaman daha sakin davranıyor.
İstanbul'un ekonomik alt yapısı şiddet besliyor.
Parazitlik üst yapısı sükunet salıyor.
Ankara'nın yolları düzen telkin ediyor. Dengele­
ri iktidar hırsı doğuruyor.
Devam ediyorum. Ayrılıkta İstanbul ve Anka­
ra'nın ayrı ayrı ekonomi politiklerinin belirleyici ol­
mamak üzere, rolü olduğunu düşünebiliyorum.
Türkiye'nin içinde yaşattığı çelişkiler yumağı,
radikalizmi, başlı başına bir çekicilik haline getire­
biliyor. Şöyle de söylenebilir; radikalizm, politik

yanılgılann üzerini örten bir merhem işlevi görebi­
liyor.
Radikalizm, başlı başına bir ideoloji sayılabili-
yor.
Radikalizm, ideolojinin yerini alıyor.
Ne yazık kütleler, acı ve özveri ile yuğurulmamış
düşüncelere alıcı olmak istemiyorlar.
Acı ve özveri, ideolojik yanılgılann üstünü örten
bir merhem işlevi görebiliyor.
12 Eylül Yıllan'nda Askeri Savcılık tarafından
hazırlanmış iddianamelerin bir başkasından aktar­
ma yapıyorum. Şöyle başlıyor: "1 Mayıs 1978 tari­
hinde İstanbul'da yapılacak yürüyüşte Mahir Ça­
yan'ın resminin önde mi gideceği, yoksa Dev-Yol
pankartının mı önde gideceği yolunda temelde olan
ihtilaf su yüzüne çıkmış ve hatta bu yüzden kavgaya
varan münakaşalar olmuştur. Ankara Grubu Dev­
Yol pankartının önden gitmesini ve arkadan Mahir
Çayan fotoğraflannın gitmesini istiyorlardı. Onlara
göre Dev-Yol bir örgüttür ve Mahir Çayan da örgü­
tün elemanlanndandır. Bu bakımdan önce örgüt ve
sonra örgütün elemanlan gelmektedir." Düşünül­
mesi pek çok zor bir sorun var; ortaya çıkıyor.
Mahir Çayan'ın fotoğrafının yürüyüş içindeki sı­
rası üzerine başlatılan tartışma bir sembolik anlam
taşıyor. Devrimci Yol, bir radikalizmi temsil ediyor
ve Mahir'e bağlılık radikalizmi anlatabiliyor. Ancak
burada radikalizm içinde bir radikalizm tartışması
ön plana geliyor; yürüyüşte Mahir'in fotoğraflanna
bir yer aranırken, aslında Kızıldere'nin takvimine
bir tarih bulunmaya çalışılıyor. Yürüyüşte fotoğraf
tartışması, aslında Kızıldere Tartışması oluyor.
Aktarmayı sürdürüyorum. "Ancak İstanbul
Grubu ise Mahir Çayan'ın örgütün sembolü olduğu­
nu ve onun fotoğrafının önden gitmesi gerektiğini
savunmuştur. Ve İstanbul grubunun görüşü kabul
edilmiş, ancak örgüt içerisindeki görüş aynlığı su
yüzüne çıkmıştır."'35 Öyle anlaşılıyor, vurgu farkı, ilk
basamakta yeni bir çatallaşmaya yol açıyor..
Gerçekten açıyor mu? Bakışta önemli bir aynlık
gözlenebiliyor mu? İçinden bakıldığında, ciddi bir
ayrım duyulması normaldir; anlaşılabiliyor. Uzak­
tan ve tarih içinde bir değerlendirme de aynlığın
boyutlarını ölçmek gerekebiliyor.
Sovyetler Birliği'ne bakış açısında bir aynlık
var; üzerinin örtülmesi mümkün görünmüyor. Dev­
rimci Yol Hareketi'nin merkez komitesi üyeliği ile
suçlanan, ancak önde gelen bir yerde olduğundan
kuşku duyulmayan Melih Pekdemir, sorgusunda,
Duruşma Yargıcı'nın "Doğu Bloku'nu teşkil eden
sosyalist ülkelerde emperyalizm zihniyle hareket et­
miyorlar mı, mesela Afganistan durumu, mesela
Macaristan durumu" sorusuna, tutanaklarda yazıl-
Türkiye Üzerine Tezler III
dığına göre, «bu ülkeleri sosyalist kabul etmiyorum
ve aynca dergide de buna karşı olduğumuzu yaz­
mıştık cevabını veriyor."6 Melih Pekdemir'in görüş­
leri temsil değeri taşıdığı ölçüde, Devrimci Yol Ha­
reketi'nin Sovyetler Birliği'ni bir sosyalist ülke say­
madığı anlaşılıyor.
Bu tür değerlendirmeleri gerçekçi saymadığımı
tekrarlarnam gerekiyor.
Bir: Sovyetler Birliği yalnızca bir "sosyalist mo­
del" değildir. Kuşkusuz bir "sosyalist model" ancak
başka göstergeleri de taşıyor. Sovyetler Birliği'ni,
doğru veya yanlış, yalnızca bir sosyalist model saya­
rak ve bunu eksikli bulup tümden reddetmenin son
derece eksikli bir yaklaşım olduğunu düşünüyorum.
İki: Bir sosyalist mücadeleler tarihini saklıyor. Üç:
Sosyalist mücadele için bir sözlük oluşturuyor.
Dört: Uluslararası güçler dengesinde, Mustafa Ke­
mal Paşa'nın daha 1920'li yılların başında hesaba
kattığı bir ağırlık oluşturuyor.
Türkiye'de iktidar perspektifi geliştikçe Sovyet­
ler Birliği'ne karşı eksikli ve olumsuz tutumlann
azalacağını sanıyorum. Çeşitli hareketlerde Sovyet­
ler Birliği'ne karşı tutumu iktidar perspektifinin ge­
lişmişliğinin göstergelerinden birisi sayıyorum.
Dursun Karataş, sorgusunda, hakkındaki iddi­
anarneyi hazırlayan savcılık makamının bir tek
amacı olduğunu ileri sürüyor; "tek amacı vardır,
Sovyetler Birliği'ne karşı düşmanlığı körüklernek"
diyor.'37 Sovyetler Birliği'nde gelişmiş olan sosyalist
yapı ile ilgili olarak ciddi eleştirileri olduğunu belir­
tiyor; ancak ekliyor: "Kollektif üretim ilişkilerinin
hakim olduğu sosyalist bir ülkedir. Ve emperyaliz­
me karşı kuvvetli bir güçtür."'3. Birinci basamakta
Sovyetler Birliği ile ilgili değerlendirmelerin bura­
dan başlayacağını ve ileriye doğru gelişeceği ni ileri
sürebiliyorum.
Bu alt bölümü bitiriyorum. Üç tür eylemi çö­
zümlemem gerekiyor.
Birinci türe, Devrimci Sol'un "cezalandırma"
adını verdiği eylemler giriyor. Bu isim altında çok
çeşitli eylemler düzenlemiş olduklan görülüyor.
İddianame'den aktanyorum: "Maktul Koray
Kaptan'ın MİT mensubu olduğu ve örgüt üyelerini
takip etmekte bulunduğu yolunda Cemal isimli ör­
güt üyesi tarafından toplanan istihbaratın Harun
Kartal'a iletilmesi sonucu, Harun Kartal da sorum­
lusu Bedri Yağan'a bu istihbaratı gösterip bu şahsın
öldürülmesi yolunda onay aldığı ve Cemal isimli ör­
güt üyesine bu yolda talimat vermesi sonucu, olay
saat 21.40 sıralarında örgüt üyeleri Mehmet Ünal,
Metin ve Cemal, Koray Kaptan'ın oturmakta olduğu
Kadıköy'deki Evrensel Kıraathanesi'ne giderek ara­
lannda yaptıklan görev taksimine göre içlerinden
biri kıraathaneye girip girişe göre yakın yerdeki ma-
631
 Yalçın Küçük
sada televizyon seyretmekte olan Koray Kaptan'a
bir el ateş ettiği ve bu ateş sonucu maktulün kafa
sağ temporal bölgeden giren mermi çekirdeğinin
ağız tavanını delip sol taraftan çıktığı ve aldığı bu
yara sonucu Koray Kaptan'ın kaldınldığı hastanede
öldüğü ve sanıkların olay yerinden uzaklaştıklan"
anlatılıyor; bir iddianame'deki benzer bir çok eyle­
mi temsil etmek üzere buraya alınıyor.'39 Polisler, is­
tihbarat ajanı olduklan varsayılanlar, MHP yöneti­
cilerinin öldürülmeleri bu türün içine giriyor.
MHP ve Ülkücü Kuruluşlar ile ilgili iddiana­
me'den aktanyorum: "MHP'nin iktidar ortağı ve
Gün Sazak'ın Gümrük ve Tekel Bakanı olduğu dö­
nemde, Gümrük ve Tekel Bakanlığı bünyesindeki
kadrolann ülkücü bilinen kişilerle doldurulmasına
paralel olarak, kullanılmayan gümrük kontrolörlü­
ğü yönetmeliğinin engel hükümleri kaldınlarak ve­
ya zorlanarak çeşitli il ve ilçelerde iyi ülkücü, teşki­
latçı bilinen kişiler Türkeş, Gün Sazak, Namık Ke­
mal Zeybek gibi kişilerin referanslan ile Ankara'ya
çağrılmış, gümrük kontrolörlüğüne alınmışlar­
dır."" · Gün Sazak'ın Bakan ve ülkücü kuruluşlarda
eğitim yaptırdığı iddia edilen Namık Kemal Zey­
bek'in müsteşar olması üzerine, Gümrük ve Tekel
Bakanlığı kadrolarının ülkücülerin karargiiliı haline
geldiği zamanında da yazılıyor.
Gün Sazak'ın öldürülmesi bir halk savaşından
daha çok iç savaş koşullarına işaret ediyor.
"Gün Sazak toprak ağası Emin Sazak'ın oğludur.
MHP adına MC'de Tekel Bakanlığı yapmış, Eskişe­
hir'de kapitalist çiftliği olan ve MHP'nin başkan
yardımcılarındandır. Dursun Karataş'ın sorgu sun­
da bir alt bölüm böyle başlıyor ve şöyle devam edi­
yor: "Gün Sazak binlerce insanı topraklannda köle
gibi çalıştıran ve Bakanlığı döneminde gümrüklerde
kaçakçılık şebekelerini örgütleyerek MHP silahlan­
masını sağlayan, binlerce yurtsever ve emekçinin
öldürülmesinden sorumlu olan MHp'nin beyin ta­
kımındandır."'" Bir suçlama veya uygun sözcükle
bir iddia okunuyor.
Şu şekilde bitiyor: "Devrimci Sol, hem Gün Sa­
zak'ın işlediği suçların hesabını, 'halk adına' sor­
mak, hem de MHp'nin bu faşist programını bozmak
için Gün Sazak'ı cezalandırmıştır." Cezalandırma
kulak çekme ya da tek ayak üstünde durdurma tü­
ründen olmuyor; öldürüıüyor.
Profesör Nihat Erim, bir ömür hayal ettiği baş­
bakanlık koltuğuna, 12 Mart Yıllan'nda iki kez otur­
duktan sonra, bir büyük başarısızlıkla bir kenara çe­
kiliyor. Başbakanlığı'nda hem sağı ve hem de solu
rahatsız etme başarısını gösteriyor.
Dursun Karataş, sorgusunun bir bölümünü de,
Nihat Erim'i suçlamaya ayınyor. Profesör Erim, için
"emperyalistler ve işbirlikçi tekeller adına halkımı­
zın tüm demokratik haklannı gasp eden, işkenceyi
632
politika haline getiren, devrimci ve yurtseverleri
katleden balyoz hareketleri tertipleyen, özgürlükle­
ri 'lüks' gören, halkımızın geçim kaynağı haşhaş'ı
yasaklayan bir kişidir" diyor.'" Bütün bunlan, sor­
gusunda, 1980 yılı Temmuz ayında Nihat Erim'in
öldürülmesini savunmak için ileri sürüyor.
"Devrimci Sol, Nihat Erim'i halka karşı işlediği
suçlann hesabını sormak için cezalandırmış ve 'hal­
kın adaleti' yerini bulmuştur. Böylece Erim nezdin­
de işkenceciler ve halk düşmanlan protesto edilmiş,
hiçbir işkenceci ve halk düşmanının cezasız kalma­
yacağı bir kez daha gösterilmiştir." Artık hem yapı­
lıyor ve hem de savunuluyor.
Sıra ikinci kategori eylemlere geliyor. Bir paran­
tezin sırasıdır; cezaevlerinin kendine özgü bir dil ve
mantığı olduğu biliniyor. 12 Eylül, itirafçılığı bir ya­
şam biçimi düzeyine indirmek istedi, tümden başa­
nlı olduğunu söylemek mümkün görünmüyor. An­
cak "itirafçı" denilen tip'in yaratıldığında kuşku
yok. Cezaevleri "itirafçı" olana itirafçı demiyor.
Cezaevlerinde, "itirafçı" denilen türe, "gerçekçi"
diyorlar. Cezaevlerinin genç sakinlerinin, bu buluş­
lan ile, kendilerini hep "gerçekçi" olmalan öğütüyle
büyütmüş olanlara ince ve alay dolu bir tepkiyi dile
getirdiklerini düşünüyorum. "İtirafçı" türünden
gerçekçi olmadıklan için duyabildikleri iç rahatlığı­
nı anlatıyorlar.
"itirafçı" tiirüne gerçekçi gözüyle bakmak, te­
kelci aşamada bireyin içine işletilmek istenen iki­
yüzlülüğe uygun düşüyor.
Daha uygununun "aşın gerçekçi" olduğunu dü­
şünüyorum. Gerçeklere aşın ölçüde esir düşmenin
mantıki sonucu, itirafçılık oluyor.
Aşın gerçekçilik, insanın dejenerasyonunu an­
latıyor. Amerikan pragramitizmi ile başlıyor ve iler­
leyerek itirafçı tipine kadar iniyor.
insan, bir tarifler bütünüdür; Amerikan pratiği
değiL.
İtiraf dosyalarının tümüne yakınını elde edebil­
dim; insan, tariflerinden koptuğu zaman, duramı­
yor. insan da bir istikrarsız denge'yi içeriyor; tarif­
ler dengesinin bozulmasıyla başlayan süreç bir da­
ha başlangıç yerine dönmüyor. itirafçı, itirafa do­
yamıyor.
Eylem arkadaşının işkencesine katılmayı görev
bilebiliyor. Sürekli yeni itiraflar buluyor. En sonun­
da Askeri Mahkemeler'de savcılar ve yargıçlar bile
itirafçının itiraflanna inanmamaya başlıyorlar.
itirafçı, itirafını dinletecek kimse bulamıyor.
"itirafçı", veya cezaevi diliyle gerçekçi, daha uy­
gunuyla "aşın gerçekçi" Erdinç Yeşilbağ, itiraflann­
da anlatıyor. "7 Şubat günü daha önce belirlenen
randevu için Alibeyköy'e gittim. Buluştuğumuz kah-

vehanede eylemdeki görevlerimiz Kemal Camekan
tarafından anlatıldı. O gün gelecek olan kamyon
beklememize rağmen gelmeyince Kemal Came­
kan'la birlikte daha önce eyleme katılacak olan kişi­
lere dağıtılan silahları topladık ve dağıldık."'" Mig­
ros'un kamyonunu bekliyorlar; bir karışıklık çıkı­
yor. Başkaları depoya pankart asıyorlar.
1980 yılında oluyor ve bir gün sonra eylem biti­
yor: "Saya Yokuşu diye adlandırılan yere gelen kam­
yonun şoförü de örgüt mensubuydu ve ben daha ön­
ce kararlaştırdığımız şekilde onda bulunan silahı
alıp belime soktum. Kamyonu teslim aldıktan sonra
şoför ve bölgeyi tanıdığı için muavinlik yapan Hay­
dar Öztürk yanımızdan ayrıldılar. Biz de kamyonda­
ki malları daha önce çığırtkanlık görevi verdiğimiz
örgüt elemanlarına haber verip topladığı gecekondu
halkına dağıttık."'" Gecekondu halkına parasız ve
karşılıksız yiyecek dağıtılıyor.
Yalnızca kamyon zaptedilerek yapılmıyor; depo
basılarak bir kamyon filosunun harekete geçirildiği
de görülüyor. Devrimci Sol ile ilgili iddianamelerin
birisinde şunlar yazıyor: "Sermaye şirketlerine yö­
nelen saldırılardan bir bölümü de Migros Şirketi'ne
karşı yapılmıştır. Eylem, tüm büyük eylemlerde ol­
duğu gibi örgütün üst düzey yöneticilerince düşü­
nülüp planlanmış, eyleme katılacak kişiler çeşitli
timler halinde görev yapmışlardır. Timlerden biri,
depoya baskın düzenleyip görevlileri etkisiz hale ge­
tirirken, diğer tim çevrede güvenlik almış, yine bir
tim gasp edilen kamyonları semtlere götürürken bir
tim de getirilen bu kamyonların malzemelerini hal­
ka dağıtmıştır.""'5 Gecekondu halkının sempatisini
kazanmak için yapıldığı anlaşılıyor.
Bu alt bölümde son ve üçüncü kategori eylem
olarak direniş komitelerinden söz edilmesi gereki­
yor. Direniş komiteleri, suçlayanlar ve savunanlar
açısından da, zaman zaman "kurtarılmış bölge" ka­
tegorisi ile karıştırılıyor. Devrimci Yol hareketinin
merkez komitesi üyeliğiyle suçlanan Mehmet Ali
Yılmaz, sorgusunda, gerekli açıklığı getiriyor. Şun­
ları söylüyor: "Kurtarılmış bölgeler ancak halk sava­
şı süreci içinde gerçekleştirilebilir. Partinin öncülü­
ğünde verilebilecek olan halk savaşı kavramı ile bir­
likte kurtarılmış bölgeler kavramı söz konusu edile­
bilir.""· Halk Savaşı yapıldığı iddiası ortada yok.!47
Direniş Komiteleri, ayrı bir yerde ortaya çıkıyor.
ilk çıkışında son derece saf ve doğal bir yanı var;
insanlar, komiteler halinde çalışıyorlar. İnsan, ortak
çalışma yapan yaratık oluyor. Bireyin gelişimi mut­
laka ortak ve toplumsal çalışmadan geçiyor. Robin­
son Crusoe türü insan, ana okulu için geliştiriliyor.
"Bir Direniş Komitesi Deneyi" başlıklı yazı, ko­
mite çalışmasının çıkışındaki saflığı büyük bir ilkel­
likle ortaya koyuyor: ''Yeni olduğu için sınırlı ilişki­
lerimiz olan, emekçilerin oturduğu bir mahalledeki
Türkiye Üzerine Tezler III
muhtarlık seçimi nedeniyle, mahalleli ilerici ve de­
mokratlarda kendiliğinden bir kıpırdanma oldu.
Mahallede faşist olmayan beş muhtar adayı vardı.
İlericiler ise faşist adaya karşı güçlerin bölünmeme­
si için tek adayla seçime gidilmesini istiyorlardı.
Aday sayısını bire indirmek için kendiliğinden geli­
şen bir toplantı düzenlendi.""'· Toplantı söz konusu
olunca bir komiteye gerek duyulmuyor; katılımı ar­
tırmaya yarıyor.'" Katılım, ortak yaşamın ve her an­
lamda "demokratik" rejim, sine qua non, olmazsa
olmazı, durumundadır; demokratik kazanımın vaz­
geçilmesi mümkün olmayan özünü katılım oluştu­
ruyor.
Muhtar seçimi ile işe başlanıyor ve sokak sokak
çalışmalar sürüyor. Sonra bir araya geliyorlar ve
şunlar yazılıyor: "Sokak örgütlenmelerindekilerle
birlikte toplam 25-30 kişilik faşizme karşı direniş
komitesi oluşturulmuş oldu." Direniş Komitesi, bir
anlamda kendiliğinden ortaya çıkıyor. İşletebilmek
gerekiyor; "komiteyi işletebilmek için komite için­
deki ve dışındaki üç arkadaşımızla fiili bir yönetim
oluşturduk", söz konusu yazıda bunlar da dile geti­
riliyor.'50
Eğer Türkiye bir "sorunsuz" ülke olmuş olsa, bu
tür işler yalnızca emeklileri ilgilendirir ve hiç kimse­
nin de dikkatini çekmez; çekiyor. Normal zamanda
ve tekelci aşamada işlerliği çok büyük ölçüde tartış­
ma konusu haline gelen temsili demokratik meka­
nizmaya, yeni bir canlılık ve işlerlik getirebilecek
atılımlar sayılabilir; sayılmıyor. Sorunsuz bir ülkede
varolan düzene güç katacak böyle bir girişim, Türki­
ye'de düzeni sarsan molotof kokteyli ile eş değerde
ve güçte sayılıyor.
Ancak Türkiye bir sorunlu ülkedir; iç savaş ko­
şullarını yaşıyor. Belirlenmiş cephelerde düzenli sa­
vaş söz konusu değil; en büyük belirlilik yer yer ma­
hallelerin ayrılması biçiminde ortaya çıkıyor. Ma­
halleler korunma sorunuyla karşı karşıya geliyorlar.
Oğuzhan Müftüoğlu, sorgusunda, bu sorunu ve yol
açtığı gelişmeleri özetliyor: "Saldırıya uğrayan kitle­
ler içerisinde saldırılara karşı örgütlenmek ve toplu­
ca karşı koymak eğilimleri güçlenmiş ve yaygınlaş­
mıştır. Bu gelişme, Devrimci Yol tarafından, direniş
komiteleri başlığı altında benimsenerek savunul­
muş ve kitlelerin saldırılara karşı her türlü direnişi
meşru bir savunma yolu olarak" görülüyor. '5' Bir ye­
ni durum ortaya çıkıyor ve yeni işler yaratıyor.
Direniş komiteleri mahallelerin saldırılara karşı
korunması için barikatlar kurulması işlerini ve nö­
betlerin yazımını üstlenmek zorunda kalıyor. Bu
dönem, Türkiye'de sana yağının veya elektrik am­
pulünün bile bulunmadığı, benzin için günde on iki
saata kadar uzanan bir bekleyiş zorunlu olduğu yıl­
ları kapsıyor. Direniş Komiteleri'nin üzerine yığılan
işler arasında bunları da düşünmemeyi mümkün
göremiyorum.
633
 Yalçın Küçük
Fatsa İddianamesi'nde direniş komiteleri suçla­
nırken çok ayrınblı bilgiler de verilmiş oluyor. Ço­
ğunluğu Devrimci Yol Dergisi'nden yapılan aktar­
malar ve bir bölümü de sanıkların emniyette alınan
ifadelerine dayanan bu bilgiler, diğer iddianameler­
deki bilgilerle birlikte, direniş komitelerini çözüm­
lemeye yetiyor. Fatsa iddianamesi, böyle bir aktar­
maya yer veriyor ve aktarıyorum: "Direniş Komite­
leri, faşizme karşı CHP tabanındaki anti-faşist un­
surlardan, solun tiim kesimlerine kadar anti-faşist
cephede yer alan tiim unsurları kapsaması gereken
kitlesel nitelikteki örgütlenmeler olarak kurulabi­
lir."'" Fatsa deneyimi, bu tür komite çalışmalarında
Adalet Partili yurttaşlar için de bir ayrım yapılmadı­
ğını gösteriyor.
İddianame'de yine Dergi'den alınarak şu görüş­
lere yer veriliyor: "Direniş komitelerinin alacağı bi­
çimler konusunda hiç kimse bir reçete sunamaz." Bu
görüşlerin her zaman geçerliliği olduğunda kuşku
yok; bu tiir örgütlenmelerin biçimlenmesini toplum­
sal koşullar ve içeride pratiğinin gelişimi belirliyor.
Müftüoğlu, sorgusunda, direniş komitesi anla­
yışlarını açıklarken şunları da söylüyor: "Direniş
komitelerinin sadece saldırılara karşı bir savunma
önlemi çerçevesinde kalmaması, aynı zamanda o
bölgedeki halkın sosyal sorunlarını, yardımlaşma
yoluyla, dayanışma yoluyla çözümlenmesi gerektiği
şeklindeki anlayışlar da Devrimci Yol tarafindan ya­
zılmış ve benimsenmiştir." Buradan, direniş komi­
telerinin acil sorunları çözme işlevine ek olarak bi­
rer küçük ve uygulamalı yönetim atölyeleri olarak
da değerlendirildiği anlaşılıyor.
İzmir Bölgesi Devrimci Yol İddianamesi, yine
Devrimci Yol Dergisi'nden alınhlar yaparak, yöne­
tim atölyeleri işlevinin nasıl görüldüğüne açıklık ge­
tirmeye çalışıyor. Direniş Komitelerinin, güvenlik
komitesi, istihbarat komitesi, eğitim komitesi, mali
komite tiiründen alt komiteleri olacağını açıkladık­
tan sonra, temel komiteden beklenen işleri, Der­
gi'den aktarma yoluyla sıralıyor. Aktarmayı aktarı­
yorum: "a) Direniş Komitesi içinde halka kendi ken­
disini yönetmeyi öğretmeliyiz, b) Kendisini savun­
mayı öğretmeliyiz, c) Bireysel çıkar anlayışını kafa­
lardan çıkarmalıyız, bunun yerine dayanışmayı sağ­
lamalıyız, d) Burjuva ideolojisinin kalıntılarını yok
edip sosyalist kültürü yaygınlaştırmalıyız, e) Burju­
va yargı kurallarını yok etmeli ve devrimci yargı ku­
rallarını yaygınlaştırmalıyız."'" Bu önerilere göre,
direniş birimi içinde yönetimin yargı ve yürütme
olarak ayrımı ortadan kalkıyor.
Çeşitli mahalle ve benzeri birimlerde uygulan­
mış olmakla birlikte, Direniş Komiteleri deneyimin
en yaygın ve kapsamlı pratiğinin Fatsa İlçesi'nde
gerçekleştirilmiş olduğuna inanılıyor. Yargıç Binba­
Şı Halit Cengiz ve savcı yardımcısı arkadaşları tara-
634
findan hazırlanan iddianame'ye göre, Fatsa'ya "kü­
çük Moskova, örnek ilçe, vatan topraklarından Çı­
kan ilçe, Fatsa komünü, haksızlığa direnen yer, tek­
rar vatan topraklarına katılacak yer, kurtarılmış
bölge, kurtarılacak yer, müthiş bir olay, Ankara'da­
ki politikacı kafasının almayacağı bir demokrasi an­
layışının sergilendiği yer" nitelerneleri uygun görü­
lüyor."'" Küçük bir ilçe büyük ligi merkezi haline
gelebiliyor.
Fatsa'nın ilgi çekmesinin nedeni, Devrimci Yol
tarafindan desteklenen Fikri Sönmez'in belediye
başkanlığı seçimini kazanması üzerine komite uy­
gulamasının Fatsa'nın yerel yönetiminde temel ilke
haline getirilmesidir; Belediye Başkanı Fikri Sön­
mez, kasabayı komitelerle yönetiyor. '55
Başkan Fikri'nin yaptıklarını, Fatsa iddianame­
si'nden aktarıyorum: "Belediyenin Devrimci Yol ör­
gütünün egemenliğine geçmesiyle Başkan Fikri
Sönmez, Devrimci Yol siyasetinin unsurlarından ve
stratejik aşamalarından biri olan direniş komiteleri
konusunu gündeme getirmiş ve halk komiteleri
adıyla 11 mahallede beşer kişiden oluşan, direniş
komitelerini kurmuş, teorik yapısına uygun olarak,
genellikle Devrimci Yol militanı olmayan, hatta
yansız ve AP'li vatandaşların çoğunluğunu teşkil et­
tiği bu komitelerde bazı varlıklı kişilerin imki!.nla­
rından istifade edilerek yol yapımı, kanalizasyon ya­
pımı gibi hizmetler, bu komiteler vasıtasıyla, yerine
getirilmeye başlanmıştır. Yine zamanın ekonomik
şartları içinde sıkıntısı çekilen temel gıda maddele­
ri ile ısınmada kullanılan fındık kabuğu dağıtma iş­
leri bu komiteler vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir."""
Yönetime katılanlar artırılıyor.
Öyle anlaşılıyor; sol yol, direniş komiteleri ile
bir yol arıyor.
Saldırıya karşı koymak, bir halk iktidarı için yö­
netim atölyeleri olmak dışında, izmir Bölgesi Dev­
rimci Yol iddianamesi'nde yer alan bir alıntıya göre,
"direniş komiteleri kitle ile öncü arasında köprü gö­
revini görmelidir" ilkesi üzerinde de duruluyor. Ay­
rıca komitelerdeki tiim düzenlemelerin "iç savaşa
ilişkin bir örgütlenmeye hizmet edecek bir biçimde"
geliştirilmesi de isteniyor."7 Pratik, bu isteklere uy­
gun gelişme gösteremiyor; zaman kalmıyor.
İç Savaşta Trajik ve Komik Olan
Akıl, türetilmiştir.
Aklın tutarlılık tutkusu var.
Zeka ile başlangıç ilişkisi yok; her zeki, zorunlu
olarak, akıllı olmuyor.
Zekanın geliştirilmesi zor. Akıl, her zaman geliş­
tirilmeye elverişli oluyor.
Zeki!. doğa ile ilgilidir; insanda, karanlıkta yıldı-

rım çakmasına benzer bir yetiyi anlatıyor. Zekfi ile,
bir araya gelmesi mümkün olmayan çeşitlilikler bir­
den ve bir anda, sanki bir yıldırım aydınlığında, bir
araya geliyor; bir arada görünüyor. Görülüyor.
Zekfi, yıldırım anlığında, bir arada görebilmeyi
tanımlıyor.
Akıl, bir arada görülebilenler arasında bir tutar­
lılık arayışı oluyor. Bütünleme gereksiniminden çı­
kıyor.
Evren'den, doğa'dan, toplum'dan türüyor.
Machiavelli, ilk tutarlılık tutkunlarından birisi
oluyor. İbn Haldun'u da sayabiliyorum.
Ancak asıl büyük tutku, Kepler ile başlıyor. Kep­
ler, kosmosun tutarlılığında bir büyü, bir müzik bu­
luyor; bunu insanoğluna kakıyor.
Tutarlılık olmadan hiçbir bütünsellik düşünü­
lemez.
Tutarlılık, parçaları birbirine bağlayan ve bü­
tünselliği kuran tutkal oluyor.
Hiçbir yapıştırıcı, hiçbir kaynaklama, hiçbir
kimyasal bileşken, tutarlılıktan daha güçlü bir araya
getirici olamıyor.
Kepler, yol açıcıdır; tutarlığın büyük ustası Bü­
yük Britanya Adaları'nda doğuyor. Newton, bir bü­
yük tutarlılık ustasıdır; çağdaş akıl, Newton ile bir­
likte gelişiyor.
Newton, fiziğin, bir düşünce alanı olarak presti­
jini son derece yükseltiyor; Kepler'in kosmos'dan
çıkardığı aklı, doğa'dan türettiği akıl ile tamamlıyor.
Polonyalı Kepler, İngiliz Newton ve tıp doktoru
Fransız Quenay; Dr. Quenay, fizyokrasi okulunun
kurucusu ve başkanı oluyor. Toplumdaki tutarlılığı
ve bütünselliği otaya çıkarıyor. Esin kaynağı J.J.
Rousseau'dur; Rousseau derin olmamakla birlikte
toplumdaki tutarlılık görüşlerinin yayılmasında et­
kin bir rol oynuyor.
Büyük ütopyacıların tümü, üwen, Fourier ve
Saint Simon, bu tutarlılık çağının çocukları oluyor­
lar. Tutarlılığın ortaya konmasını veya tersinden
söylenebilir, tutarsızlıkların, istenirse toplumsal
akılsızlıkların denilebilir, gösterilmesini, nerede ise
bir devrim sayıyorlar.
Ütopyacılar, bütün zamanlarını, daha tutarlı
modeller ya da projeler hazırlayarak, yönetenler,
yaşanan dünyanın akıl dışılığını anlatmaya ayırı­
yorlar.
Parantez açıyorum. Deniz Gezmiş ve Mahir Ça­
yan ile arkadaşlarını, Türkiye'nin genç ütopyacıları
sayıyorum. Elde silah, devlet gücünü ellerinde tu­
tanıara karşı mücadelenin başladığının gösterilme­
siyle birlikte köylülüğün hemen harekete geçeceğini
sanıyorlar. Varsayıyorlar.
Türkiye Üzerine Tezler III
Ütopyacılar, yönetenIere, daha tutarlı bir başka
dengenin varolduğunu gösteren maketler yapıyor­
lar. Akıllarını buna harcıyorlar. Deniz ve Mahir ile
arkadaşları, varolan dengenin kolaylıkla yıkılabile­
ceğini gösterebilmek için bir "maket", istenirse "ön­
cü" de denebilir, savaş başlatmak istiyorlar. Ütopya­
cıların umutları yönetenlerde, Deniz ve Mahir ile
arkadaşlarının umutları ise köylülükte toplanıyor.
Bunun için canlarını veriyorlar.
Parantezi kapatıp devam ediyorum: Marx ve
Engels de tutarlılık çağının çocukları oluyorlar. Yal­
nız bu tutarlılığın, tutarlılığı ortaya çıkaranları ez­
mesi yerine, bunlar tarafından kullanılmasının yol­
larını arıyorlar. Temel eğilimlerle birlikte karşı eği­
limleri bir araya getirmeyi bir düşünce yöntemi yap­
mayı başarıyorlar.
Marx ve Engels'in düşünce yöntemi ile modern
fizik arasındaki adım çok kısadır.
Çelişkiyi tutarlılık kadar düşünme sürecinin bir
tamamlayıcısı yapıyorlar.
Başka bir yerde ortaya koymaya çalıştım; üç
büyük utopyacı da büyük mizah yeteneği ve pratiği
sergiliyorlar. Marx'ın biçeminde hoş bir sarcasm'ı
görmemek mümkün değil. Bunların nedensiz ol­
madığını düşünüyorum.
Tutarlılık tutkunları her zaman tutarsızlıkları,
sapmaları ve saçmaları da görüyorlar. Düzeltilebilir
veya önlenebilir olanlara gülüyorlar; gülünç duygu­
sunu hep giderilebilir akılsızlıklar yaratıyor.
Basitlerneler öğreticidir; ancak son derece yanıl­
tıcıdır. Diyalektik yöntemi çözümlerken Engels'in
başvurduğu nicel ve nitel ayrımını, suyun doksan
dokuz ve daha sonra yüzüncü dereceye kadar ısıtıl­
ması arasında su olarak kaldığı ve yüz derecede ni­
telik değiştirdiği örneği, önce çok öğreticidir; çok
zaman da yanıltıcı oluyor. Bu örnek öğretinin yeri­
ne alınırsa, nicel ve nitel ayrımını daha ileriye gö­
türmek mümkün olmuyor. Bu nedenle basitleyici
örnek ve anlatımlardan çekinmek gerektiğini düşü­
nüyorum.
Yine de çekiciliği var. Bu çekince ile şöyle bir ör­
nek ileriye sürülebilir; Ankara'dan İstanbul'a giden
uzun bir trende bir yolcunun her istasyonda durup
en son vagona geçtiği ve tren hareket ettikten sonra
koşmaya başladığı düşünülebilir. Bunu, İstanbul'a
daha önce varmak için yapıyordur; yolcularda yal­
nızca gülünçlük duygusu yaratır. Düzeltilebilir bir
akılsızlıktır.
Aynı veya bir başka yolcunun bu kez, Anka­
ra'dan İstanbul'a hareket etmiş olan bir trende hep
Ankara yönünde koştuğu da düşünülebilir. Yolcula­
rın, bu yolcuya güleceklerini sanmıyorum; yalnızca
üzüntü duyabilirler. Ankara'ya koşan bir insanın
her an İstanbul'a yakınlaşması ve bunun önleneme­
mesi bir üzüntü kaynağı sayılabiliyor.
635
 Yalçın Küçük
"Gerçekçi", gerçek yalnızca tutarlılık içinde ve
bütünsellikte vardır, E. Yeşilbağ'ın itiraflarının bir
bölümü, üzerimde hep gülünçlük bir etki yapıyor.
Aktarıyorum: "Bir gün Pazariçi sorumlusu Mehmet
Güngörmez yanıma gelerek bölgesinde boyaya ihti­
yaçları olduğunu ve benim gelip, daha önce tespit
ettikleri bir nalburdan boya gaspetmemi söyledi."lS8
Boya, sol yol örgütleri tarafından çok miktarda kul­
lanılıyor; evlerin kapılarını veya balkonIarını boya­
mak için değil, duvarlara yazı ve slogan yazmak için
gerekiyor.
Neden parayla almıyorlar? Bankaya girip silah
zoruyla para almakla, her duvar için bir kutu boya
gerektiğinde bir dükkana girerek boya alıp karşılı­
ğında makbuz vermenin risklerini karşılaştırmak
mümkün olmuyor mu? Yalnızca tutarlılık kaygıla­
rıyla bu tür soruların sorulması gerekiyor.
Yeşilbağ'ın anlatımı sürüyor: "Ben de sorumlu­
luğum altında faaliyet gösteren örgüt elemanların­
dan biri olan İlhami Koç'u bularak evinde sakladığı
7.65 çapında Çekoslovak yapısı tabancayı ve Dev­
Genç makbuzunu getirmesini istedim." Boyaları al­
dıktan sonra makbuz verecekler; makbuzları yanla­
rına alıyorlar. "İlhami ile birlikte nalbura girdik" di­
yor ve sürdürüyor: "Yanlış hatırlamıyorsam beş kilo
kırmızı renkli boya, iki fırça isteyip sarmasını bek­
lerken, dükkana bir müşteri girdi." İddianameler
üzerinde yaptığım çalışmalar, her örgüt veya her bi­
rimin duvar yazımına her çıkışta önce bir nalbura
uğradıklarını gösteriyor. Bir boya deposu bile dü­
şünmüyorlar. Bu kez tam beş kilo kırmızı boyayı al­
dıkları sırada bir müşteri içeri giriyor; çatışma çıka­
bilir, zavallı müşteri bile ölebilir.
Erdinç Yeşilbağ'ın da böyle düşündüğü anlaşılı­
yor. "Bir an onun işini bitirip çıkmasını bekleyip on­
dan sonra eylemi gerçekleştirmesini düşündüysem
de" diyor, ancak zaman kaybedeceğini hesaplıyor ve
vazgeçiyor. "İstediğim malzemeleri sarıp bana uza­
tınca belirnde bulunan tabancayı gösterip korkma­
sını sağladıktan sonra bu malzemeyi Dev-Genç adı­
na kullanacağımızı ve para yerine makbuz keseceği­
mizi söyledim." Öyle, Dev-Genç'in teşekkürlerini
ifade eden ve üzerinde herhangi bir sayı bulunan bir
makbuzla yetinmiyorlar; bu sırada beş kilo kırmızı
boya ve fırça ile tiner ne kadar ediyorsa, makbuza
yazıyorlar. "İlhami hemen makbuzu çıkardı ve yazıp
dükkiin sahibine verdi." Bir çatışma olmuyor.
Ramazan Işık, önce ihkü Ocakları'na gidiyor.
Daha sonra ülkücülüğü bırakıp solcu oluyor. Hapi­
se düşünce de "gerçekçi" bir yol izlemeye karar ve­
rerek, itiraf etmeye başlıyor, Celil, Ali İhsan, Ahmet
ile birlikte ayakkabıcıya gidiyorlar. "Ali ile Ahmet
ayakkabılarını giyinerek çıktılar" diyor.lS9 Ayakkabı­
cı, her halde, dört müşteriye birden ayakkabı giydir­
mekten seviniyor.'oo Ancak sıra para vermeye gelin-
636
ce, Celil silahını çekiyor ve "gerçekçi", "adam pani­
ğe kapıldı, CeIil'in üzerine yürüdü" diye itiraf edi­
yor. Başka ne bekliyor; ayakkabıcı da son derece
"gerçekçi" davranıyor.
"Ben kapının penceresini kırarak, Celil de vitrin
camını kırarak dükkandan çıktık." CeIil, kapıdan
girdiği ayakkabıcıdan, vitrin camlarını patlatarak
dışarıya fırlıyor; ayağında yeni ayakkabıları var. Bir
de Celil'in kaşında yarık var; ayakkabıcının vitrini
kesmiş, anlaşılıyor. "Celil'in kaşı yarıımıştı. Silahı
oradaki inşaatlardan birine saklayıp, Celil'i Güngö­
ren'de bir dispansere götürdüm, kaşına dikiş atıldı."
Celil'in yeni ayakkabısı hapishanede eskiyor. Kaşın­
da dikiş kalıyor.
"Bilmediğimiz anda avucumuzun içine 3-4 cop
vurularak cezalandırılır, bu en basit örneğidir."'o,
Mamak Cezaevi'nde siyasal tutukluIara, İstiklal
Marşı ve Atatürkçülük ezberletiliyor; ezberleten bir
anda sözünü kesiyor ve tutuklulardan birisine "ne
idi?" diye soruyor. Bilmeyenıerin avucunun içine üç
veya dört cop darbesi indiriliyor; bunları Devrimci
Yol Hareketi'nin merkez komite üyeliği ile suçlanan
Akın Dirik, sorgusunda söylüyor, tutanaklar yazı­
yor ve ekliyor: "Bize Atatürkçülük zorla benimsetil­
meye çalışılıyor." Bu uygulama için, Melih Pekde­
mir, sorgusunda şu itirazları yapıyor: "Ben, Kema­
list değilim ama Mustafa Kemal'e de karşı değilim.
Ancak yüksek sesle bağırtmak amacı ile İstiklii!
Marşı'nın söyletilmesine karşıyım. Copların, fala­
kaların eşliğindeki bu uygulamalarla, herşeyden
önce Mustafa Kemal'e ve İstiklii! Marşı'na saygısız­
lık edildiğine inanıyorum.",02 Aslında söylenmesi
zor olan İstiklal Marşı'nın bir de cop ve falaka eşli­
ğinde söylenmesinin çok daha zor olacağının kabul
edilmesini diliyorum. 'o,
Cop ve falaka eşliğinde söylenen İstikliil Mar­
şı'nı dinleyenler, acaba anlayabiliyorlar mı; sormak
gerekiyor. Profesör orkestra şefi Hikmet Şimşek,
her zaman zor olduğunu ileri sürüyor ve İstiklal
Marşı'nın değiştirilmesini istiyor.
İddianame'den aktarıyorum. İddianame'de,
"sanıklar Önder Arda ile Yalçın Çetinkaya, Vural EI­
tutmaz ve Şerife'nin mağdur Mehmet Koçbay'ın
plakçı dükkanına gittikleri, içeriye giren sanıkların
tabancalarını çekip verdikleri kasetin teypte çalma­
sını ve mağdurun dükkanının anahtarını kendileri­
ne vermesini istedikleri, Mehmet Koçbay'ın dük­
kandan sanık Vural Eltutmaz tarafından dışarıya Çı­
karılıp Vergi Dairesi'nin olduğu yere kadar götürül­
düğü, kaseti teybe koyan sanıkların teybin sesini so­
nuna kadar açarak dükkanı kilitleyip olay yerinden
ayrıldıkları, dükkanın anahtarının sanık Önder Ar­
da tarafından bir sokağa atıldığı" yazılıyor. 'o. Bir ka­
set uzunluğunda bir yayın için, düşünülebilecek bü­
tün hazırlıklar yapılıyor ve riskler alnıyor. Ancak

"çalınan kaset kötü doldurulduğundan içeriğinin
anlaşılamadığı" saptanıyor.
Yanlışlıklar çok oluyor. Türkiye Elektrik Kuru­
mu'nda çalışan Remzi Çolak'ın ülkücü olduğu ve
MisK içinde çalıştığı saptanıyor. iddianame'ye gö­
re, Devrimci Yol, Remzi Çolak'ın öldürülmesine ka­
rar veriyor ve hazırlık yapılıyor. iddianame'de "olay
günü mesai saati bitiminde Türkiye Elektrik Kuru­
mu önünde beklenip takip edilmeye başlanan şah­
sın Sıhhiye Elgül sokaktaki Lezzet Lokantası'na gir­
diğinin görülmesi üzerine lokantaya bir müşteri gi­
bi giren örgüt militanı Ertuğrul Ak tarafından yakın
mesafeden atılan üç kurşunla eylemin gerçekleşti­
rildiği"'·' yazılıyor. Ancak bu işi gerçekleştirenler
"ertesi günü gazetelerden öldürülmesi için emir ve­
rilen Remzi Çolak yerine yanlışlıkla ona benzeyen
ve aynı işyerinde çalışan Cengiz Mansır isimli şah­
sın öldürüldüğünü" öğreniyorlar. Cengiz Mansır,
bir iç savaş durumunda, yalnızca yanlışlıkla yaşamı­
nı yitiriyor.
Solcular tarafından yanlışlıkla öldürülenler ara­
sında solcular da bulunuyor. Cenazesine katılmak
gereği doğuyor. iddianameIere göre solcular yanlış­
lıkla öldürdükleri solcu arkadaşlannın cenazesine
katılıyorlar.
"Ben orta okuldan mezun olduktan sonra tahsi­
le devam etmedim. Yükleme hamallığı yapmaya
başladım." Bu sözler, MHP'nin itirafçı gençlerinden
Bekir Bağ'a ait ve itirafına devam ediyor: "Bizim ma­
hallede herkesin bir görüşü vardır. Ben de bir görüş
tutayım, dedim. Ülkücülüğü beğendim ve ülkücülü­
ğü benimsedim. Arkadaşlann bahsettiği kadanyla
benimsedim. Ancak ne olduğunu tam olarak bilmi­
yorum."'" Mahallenin "illegal sorumlusu" ile arka­
daşlığı var; arkadaşlığını artınyor. "Bana bir görev
verecekmiş, önce Ortatepe Mahallesi'ni gidip gez­
memi, buralan öğrenmemi söyledi. Bir de Çek yapı­
sı 7.65 mm. çapında bir tabanca verdi; 8 veya 9 mer­
misi vardı." Bekir Bağ bu mermileri kullanıyor ve
MHP iddianamesi'nde yer alan itirafına göre "illegal
sorumlu", Bekir Bağ'a yapmasaydın iyi olurdu, ama
bir kere yapmışın artık, ortalıkta gözükme" diyor.
Bu kadar basit! Gözükse ne olacak? Ölenler geri
mi gelecek?
Bekir Bağ itiraf ediyor: "Benim Ortatepe Mahal­
lesi'nde bir kızım vardı. Bununla arkadaşlık kurmak
istiyordum. 1980 yılı Ramazan ayı içinde kalkıp Or­
tatepe Mahallesi'ne gittim. Kızın bulunduğu sokakta
bir aşağı bir yukan dolaşırken önünden geçtiğim ba­
haratçılardan biri benden büyük biri de görünüşte
küçük olan iki kişi önüme çıkarak 'buralarda ne do­
laşıyorsun?' dediler; ben de 'devrimciyim arkadaş,
siz devrimciyseniz ne olacak' dedim. Bana sigara
verdiler, ben içmedim; kadınlar duvarlardaki sol
sloganlan siliyorlardı. Ben de kadınlara 'teyze silme-
Türkiye Üzerine Tezler III
yin, boşverin kalsın' dedim; bu şekilde baharatçı ço­
cuklara devrimci gibi görünmek istedim." Ortatepe
Mahallesi'ne, Bekir Bağ adında bir devrimci geliyor.
"Baharatçılar beni dükkanıanna davet ettiler."
Sahte Devrimci Bekir Bağ, dükkana giriyor. Baha­
ratçılardan "büyükçe olanı 'ben seni iyi tanıyorum,
sen faşistsin' dedi" diyor ve "üzerime yürüdü" diye
ekliyor. Bundan sonra MHP "ilIegal sorumlusu"
Emir Kuşdemir'in "yapmasaydın iyi olurdu" dediği
işleri anlatıyor. Aktanyorum: "Ben kendisini ittim,
arkası üstü yere oturdu ve akabinde kemerimin bel
kısmının sağ arkasında duran Emir Kuşdemir'in
verdiği tabancayı çektim, diğerleri yani dükkanda
çalışmakta olan bir bayan ile diğer baharatçı çocuk
müdahale edemediler, dükkanda sıkıştığım ve böl­
genin de sol görüşlü olması nedeniyle korktum, pa­
niğe kapıldım, yere düşmüş olana iki el ateş ettim,
sonra dönerek tezgahın arkasında duran bayana,
bir de ayakta duran baharatçı çocuğa ateş ettim, fa­
kat kaç el ateş ettiğimi iyi hatırlamıyorum, birer ve­
ya ikişer el ateş ettim." Kime kaç el ateş ettiğini ha­
tırlamıyor ve ateş etmeye devam ediyor. "Kapıdan
çıkarken tahminen 14-15 yaşlannda bir çocuk rast­
ladı, onu da korkutmak için ona bir el ateş ettim."
Hepsi bu kadar; Bekir Bağ, belinde tabancası Orta­
tepe Mahallesi'nde "kızı" ile konuşmaya gidiyor ve
dört ölü bırakıp dönüyor.
Ülkücü Bekir, bir kez öldürüyor ve öldürmenin
tadına doyamıyor. Bekir Bağ ile, MHP'nin "illegal
sorumlusu" Emir, bir öldürme makinası buluyor.
"İllegal" Emir, Bekir'e emir veriyor; tuhafiyeci
Mehmet Baykara'yı öldürmesini emrediyor. Bekir
Bağ itirafında anlatıyor: "Bu şahsın başkan olması
ve bizim de bundan korkup çekinmemiz sebebiyle
itiraz etmedim, tabancayı alıp aynı gün saat 17.00
sıralannda tarif edilen dükkana gittim, bu şahsı da­
ha önceden tanımıyordum, ancak dükkanını bili­
yordum, solcu olup olmadığını da bilmiyordum."
Ülkücülüğü benimseyen ancak ne olduğunu bilme­
yen Bekir Bağ, solcu olup olmadığını bilmediği bir
solcuyu öldürmeye gidiyor. Belinde tabancası var.
"Bir tabanca ile yedi mermi verdi, bir mermiyi de
namluya sürdü ve bana 'gideceksin, Mehmet Bayka­
ra'yı bununla vuracaksın' dedi." Ülkücü katil Bekir
Bağ'ın beyni tuhafiyeci Mehmet Baykara'yı öldür­
meye giderken, yalnızca "illegal" Emir'in bu sözle­
riyle doluyor. Taşıyor.
Anlatıyor: "Dükkana gittim, içeriye girdim, içe­
ride iki kişi oturuyordu. 'Dükkan sahibi kim' diye
sordum. Para kasasının arkasında, yani masa çek­
mecesinin arkasında oturan, bana göre sol tarafta
olan şahıs 'benim evladım' dedi, ayağa kalktı."'·7 Tu­
hafiyeci Mehmet'in son sözleri "'benim evladım'"
demek oluyor. Ülkücü katil anlatıyor: "Sol tarafta
olan şahıs 'benim evladım' dedi, ayağa kalktı, bunun
637
 Yalçın Küçük
üzerine tabancarnı belirnden, gömleğimin altından
çekerek ateş ettim, suratından kan aktı ve yere düş­
tü, düşünce de ateş ettim." Ülkücü katil ateş etmeye
doyamıyor ve devam ediyor. "Bir el de onun yanın­
da oturan ve benim karşıma denk gelen şahısa ateş
ettim." Katilin karşısına denk düştüğü için ateşe tu­
tulan şahıs, kim bilir ne kadar önemsiz bir iş için,
tuhafiyeci Mehmet'in dükkanına geliyor; talihsizlik
oluyor. "O da kafasından vuruldu, yere düşünce
onun da vücuduna birkaç ateş ettim." Ateş etmeye
devam edecek; "mermilerim orada bitti." diyor. Sto­
ğu bu kadar olduğu için birkaç kişi ölümden kurtu-·
luyor.
Bekir Bağ, Mehmet Baykara'yı öldürmek için
tuhafiyeci dükkanına giriyor. Nigar Gülşat Aygen ile
Hanife Ufuk Sözer de, Ankara'da, bazan Titiz Mağa­
zası'na bazan da Tifanny'ye giriyorlar. İstanbul'dan
geliyorlar.
Sol yola girmelerinden çok kısa bir zaman sonra
hepse giriyorlar. İddianame, Gülşat Aygen'in "1979
yılında İstanbul Cerrahpaşa Tıp Fakültesi'nde öğ­
renci iken tanıştığı Devrimci-Sol örgüt üyesi" ile,
"örgüt adına düzenlenen seminerlere" katıldığını
yazıyor. Ancak "4.8.1980 tarihinde Çemberlitaş'ta
düzenlenen korsan gösteride elinde silah ile Hürri­
yet Gazetesi'nde resminin çıkması üzerine" Anka­
ra'ya naklediliyor. Örgüte girmesi, silahla tanışma­
sı, resim çektirmesi, gazetelerde resminin çı � ası
son derece hızla gerçekleşiyor. istanbul Teknik Uni­
versitesi öğrencisi Hanife Ufuk Sözer'in sol yolda
yüriiyüşü de hızlı oluyor; Ufuk Sözer de tanındığı
için Ankara'ya gönderiliyorlar.
Biri Tıp Faküıtesi'ndeki, diğeri Teknik Üniversi­
te'deki öğrenimIerini yarıda keserek Ankara'da öğ­
renci eylemlerini sorumlulukla yüriitmek üzere ge­
liyorlar. Ancak işlerini oyun sandıkları anlaşılıyor.
iddianarnede her ikisi için, birlikte yaptıkları
suçlamasıyla, dört eylem yer alıyor. Birinde, Soysal
Pasajı'nda Armağan Kundura Mağazası'na giriyor­
lar. "Sanıkların müşteri olarak girdikleri ayakkabı
mağazasında, Hanife Ufuk Sözer gözcülük yaptığı
sırada Nigar Gülşat Aygen'in raftan 36 numara bir
çift kadın ayakkabısını elindeki naylon torbaya ko­
yarak dışarıya çıkarmak suretiyle çaldıkları" iddiası
var.'" İddianarnede bu eylem için bir tarih verilmi­
yor; bundan bir şikayet veya yakalanmanın söz ko­
nusu olmadığı sonucunu çıkarıyorum. Ufuk ile Gül­
şat, mümkündür, emniyette yapacak iş bulamıyor­
lar ve canları sıkılıyor; polislere bunları söylemek
gereğini duyuyorlar.
Dünyanın solcuları dünyanın en safdil insanla­
rıdır.
Sonra, aynı gün olmayabilir, Titiz'e gidiyorlar.
Bu kez, sanki oyun oynuyorlar, Gülşat gözcü oluyor
ve Ufuk, "bir adet düz yeşil renkli hırkayı üzerinde-
638
ki paltonun koltuk altına saklayarak dışarıya çıkar­
mak sureti" ile çalıyor. Bunun için de bir tarih yok;
bir şikayet veya yakalanma olmadığı sonucu çıkıyor.
Emniyet'te birden bire söylemek ihtiyacını duyu­
yorlar.
Bir çift ayakkabı ve bir hırka aldılar. Belki aynı
gün, belki de bir başka gün, bu kez Tifanny'ye gidi­
yorlar. Hangisi gözcü ve hangisi icracı, bir açıklık
yok; "birbirlerine gözcülük yapmak suretiyle 2 adet
kadın eteğini ellerindeki çantaya koymak sureti ile
çalıp, mağazadan uzaklaştıkları" yazılıyor.,6.
Ayakkabı ile hırkaları alıyorlar ve belki aynı gün
ye belki de bir başkasında, Bravo and Lolfin'e geli­
yorlar. istanbul'da öğrenciler; gelmişken An�a­
ra'nın bütün gözde mağazalarına giriyorlar. "Iki
adet kazak ile bir adet hırkayı ellerindeki naylon
torbaya koyarak" çıkıyorlar. Bunları kimse bilmi­
yor; büyük mağazalar dünyanın her tarafında belli
yüzde ile günlük eksilmeleri giderlerin içine geçiri­
yorlar. Fakat Ufuk ile Gülşat'ın, polisleri göriir gör­
mez, bu çocukluklarından utanarak bunları anlat­
tıklarını sanıyorum.
Parantez açıyorum ve tekrarlıyorum: Hem 12
Mart ve hem de 12 Eylül, son derece çabuk geliyor.
iddianameler üzerindeki çalışmalarım, çoğunluğun
1960 sonrasında veya hemen öncesinde doğmaları­
na paralel olarak sol yol'a, pek büyük bir çoğunluk­
la 1978 yılında, daha az olarak 1979 ve 1977 yılların­
da girdiklerini gösteriyor. iç savaş baskısı, bu kadar
genç insanların, neyin doğru ve neyin yanlış oldu­
ğunu tartmalarına, tartışmalarına imkan vermiyor.
Devrimci Yol ile ilgili Ankara iddianamesi'nde
yakalanmamış iki arkadaşı ile birlikte Erdal Seçer'in
"Ziya Oralay Caddesi'ni takiben Zafer Tepe istika­
metine yüriidükleri sırada gözdağı vermek maksa­
dıyla sağ göriişlülerin oturdukları Ziya Oralay Cad­
desi'nin batısında kalan evlere ateş etmeye karar ve­
rerek, hamili bulundukları 14'lü tabancalara hedef
gözetmeksizin ışıkları yanan evlere doğru ateş et­
meye başladıkları, atılan bu merrnilerden bir tane­
sinin Türközü ikinci durak karşısı 890/A adresinde­
ki binanın 3. katında oturan Hüseyin ve Melek Çe­
tin isimli şahıslara ait ve misafirliğe gelmiş olup, dı­
şardan silah atışlarının yeniden başlaması üzerine
evde bulunanlarla birlikte paniğe kapılıp evin iç ta­
rafındaki muhkem yerlere kaçmak maksadıyla aya­
ğa kalkmış bulunan, her şeyden habersiz Ayten
Müjgan Aldemir isimli kadına isabet ederek ölümü­
ne sebep olduğu" yazılıyor."'70 Ölüm, bazan çok do­
lambaçlı bir yöriingeyi izleyerek geliyor.
çoğu sol yola yeni giriyor. Tabanca ile oynama­
yı seviyorlar. Tabanca üzerinde ustalık yarışına giri­
yorlar. Devrimci Yol'dan Erol Erdem'in Devrimci
Yol'dan Ayhan Bitirim'in yanına gelmesinden sonra
olanları, iddianame'den, aktarıyorum: "Odaya gir-

diğinde Ayhan Bitirim'in Fransız onlusu tabir edi­
len tabancayı temizlemek üzere olduğu, Erol Er­
dem'in kendisi temizlemek için tabancayı aldığı ve
kurcalarken Ayhan Bitirim'in 'sen bu işi beceremez­
sin' diyerek silahı onun elinden almak üzere uzandı­
ğı sırada tabancanın her ikisi arasında ateş aldığı,
bu ateş sonucu Ayhan Bitirim'in kalbinin alt tara­
fından yaralandığı, gömleğini açarak yarasını gös­
terdiği, Yusuf Dede ile birlikte Erol Erdem'in yaralı­
yı ÇıkıŞ kapısına kadar götürdükleri ve Erol Er­
dem'in giderek durumu Hasan Ali Kaya'ya bildir­
mesi üzerine, Hasan Ali Kaya, Kod Ali'7' ve Osman
Başol'un yaralıyı SSK hastahanesine götiirdükleri,
ancak Ayhan Bitirim'in bu hastanede öldüğü" anla­
tılıyor.·72 Aranan kişiler yaralanınca çok zaman kan
kaybından öıüyorlar. Amerikan filmlerinin bilinen
sahneleridir; aranan yaralıyı hastahane ve hatta
doktora götiirüp götürmemek uzun tartışmalara ne­
den oluyor.
Kan kaybına mal oluyor.
Uğur KorkmazgiL, hastahaneye götüriilemiyor.
Sirkeci'de bir iş yerini basıp para almak istendiği za­
man çıkan çatışmada yaralanıyor. Hastahaneye gö­
türülemediği ve "Kazancı Yokuşu'ndaki örgüt evine
götüriildüğü, burada belirlenemeyen örgüt üyele­
riyle tedavi edilmek istenen Uğur Korkmazgil'in al­
dığı yaralar nedeniyle, gerekli tedavisinin de yapıla­
madığından 18.7.1980 günü öldüğü." ilgili iddiana­
menin 262. eylemi olarak kaydediliyor.'73 Aranan ki­
şinin hastahaneye götiiriilememesinden başka ce­
nazesinin kaldırılması da ayrı bir sorun oluyor. İd­
dianame, "sanık Şaban Taşçı'nın sanık Cevdet Hın­
çal'dan ölü Uğur Korkmazgil'in örgüt evinden götii­
riilmesi için bir araba bulmasını istediği" yazıyor;
bundan sonrasının tam bir seriivene dönüştüğü an­
laşılıyor. Ancak iddianame oldukça kısa anlatıyor.
Sanık Şaban Taşçı, daha sonra kendisine "ger­
çekçi" bir yol seçiyor ve itiraflanna başlıyor. İtirafla­
nnı "birbiri arkasından dosyalar halinde düzenliyor
ve veriyor.
Uğur Korkmazgil'in acıklı ve acılı sonu ile ilgili
aynntılı bilgiler var. Aktarmak gereğini duyuyorum.
Şöyle başlıyor: "Sirkeci'de Hasan Aral'a ait işyerin­
de çıkan çatışmada yaralanan Uğur Korkmazgil olay
yerinden kaçtıktan sonra, İTÜ Spor Klübü'nde rast­
ladığı bir İTÜ'lünün Cihangir'deki bekiir evine götü­
rülmüş. Naci Pekdemir bilahare olayı öğrenip
Uğur'un götiiriildüğü eve gitmiş. Ben de daha sonra
Spor Klübü'ne uğradığımda durumdan haberdar ol­
dum, aynı eve gittim." >74 Açık; doktor gerekiyor.
"Gaziantep Yurdu'ndan doktor olduğunu bildi­
ğim bir örgüt üyesini alarak Uğur'la ilgilenmesini
sağladım. Bedri Yağan'la buluşup Dev-Genç bünye­
sinde Tıp Fakültesi öğrencisi Şerife Yıldız Karanlık
sorumluluğunda bazı stajyer doktor öğrencilerden
Türkiye Üzerine Tezler III
oluşan tıp tedavi biriminin yaralı ile ilgilenmesini,
tedavinin yapılıp yapılamayacağının belirlenmesini
konuştuk. Durumu değerlendirdik; yaralının hasta­
haneye kaldınlması halinde yer aldığı olayın önemi
nedeniyle polisçe gözaltına alınabileceği, sorgulana­
bileceği ihtimalini düşünerek ve Bedri Yağan'ın ka­
naatine göre yeni oluşturulmakta olan tedavi biri­
minin faaliyetini göriip denemek amacıyla, hastaha­
neye kaldırmamaya, bulunduğu örgüt evinde tedavi
edilmesine karar verdik." Uğur Korkmazgil'in hem
polisin eline düşmesini önlemek ve hem de tıp-te­
davi biriminin çalışmasını görmek için hastahaneye
yatınlmadığı anlaşılıyor.
"Gerçekçi", Uğur'un tedavisine çalışan, bir baş­
ka deyişle, örgütün tıp-tedavi birimini oluşturan
doktorlann ismini çıkaramıyor; yalnız Yıldız Karan­
lık'ın ismini verebiliyor. Uğur, arkadaşının evinden
örgüt evine alınıyor. "Uğur'un ölümünden bir gün
önce doktorlar bana kendi yapabileceklerini yaptık­
lannı, ellerinden başka bir şey gelemeyeceğini söy­
lediler." Bunları yazan Şaban Taşçı da, sol yola 1977
yılında giriyor; iç savaş koşulları içinde hızla yükse­
liyor.
Artık işi sürekli itiraf yapmak ve devamlı yeni
eylem ile yeni isimler bulmak, bulamazsa uydurmak
oluyor. "On gün boyunca Uğur'la ilgilenen doktorla­
rın dışında İTÜ'lü örgüt elemanlan Naci Pekdemir,
Eşber Çetiner, Mehmet Kılıç ve Banu Mirza, Oya
Akkuş, Nazan Askeran nöbetleşe olarak hergün ve
gece evde kalarak Uğur Korkmazgil'in tedavisi ve
bakımı ile ilgilendiler." Fakat Uğur ölüyor.
On gün yaşatılmasına çalışılan Uğur'un şimdi
cesedinin kaldınlması zorunluluğu var; Cevdet Hın­
çal, Bülent Akın'dan ve Bülent de annesinden ara­
basını istiyor.
"Gece saat 23.00 sularında cesedi paketledik,
sardığımız kilimlerin arasına önceden hazırladığım,
yanımda bulunan, bildiriyi de koyduk. Dördümüz
yüklenerek cesedi otomobilin bagajına koyduk."
Çok gitmeleri mümkün olmuyor. "Aracı sürdüm.
Kazancı Yokuşu'ndan Fındıklı yönüne doğru döne­
cekken köşede bekçiler aracı durdurdular, kontrol
edeceklerini söylediler, silahlarını çıkanp bagajdaki
büyük paketin ne olduğunu sormaya başladılar."
Soğukkanlılıklarmı kaybetmiyorlar; bir yandan
bekçileri oyalıyorlar ve bir yandan da konuşmadan
ortak plan yapıyorlar. Bir anda dört kişiden üçü ko­
şarak kaçıyor ve "gerçekçi" arabaya binip hızla sür­
meye başlıyor. Bekçilerden kurtuluyorlar. Bunu
şöyle itiraf ediyor: "Ben aracı hızla süriiyordum,
bekçilerden biri arkadan koştuysa da yetişemedi.
Otomobili Kazancı Yokuşu'ndan Tophane yönüne
çıkan yokuşa yönelttim." Yokuşa sürmemeyi akıl
edemiyor. Araba istop ediyor. Çalıştıramıyor. Ruh­
satı alıp, arabayı bırakıyor.
639
 Yalçın Küçük
Uğur Korkmazgil'in cenazesini polise vennek is­
temezken, bir de araba bırakmak zorunda kalıyor­
lar.
Polis, arabanın sahibini saptıyor. Bülent Akın'ın
ailesi sabah saat dörtte emniyete götüıiiıüyor. Bü­
lent Akın önlemini almakta gecikmiyor; bütün bun­
lardan habersiz göıiinerek arabasının çalındığını
polise bildiriyor. Ancak daha önce arkadaşlanndan
birisinin, gecikme ihtimaline karşı, eve gelerek an­
nesine, İddianame'deki bilgilere göre, "arabanın
vantilatör kayışının Aksaray'da koptuğu, kayış bula­
madıklan takdirde gece gelemeyeceklerini" söyledi­
ğini bilmiyor.
Cevdet Hınçal, başkalanyla birlikte, Uğur Kork­
mazgil'in ölümüne "neden olmak, suç delillerini giz­
lemek" ile de suçlanıyor.
Cevdet Hınçal'ı içerde tanıdım. Cevdet, içerde,
beni duydu; tanımadı. Sapasağlamdı; artık gözleri
gönnüyordu.
Ahmet Zengin ile birlikte tanıdım. İki kişiydiler;
artık bir tek gözleri vardı. Ahmet ve Cevdet birlikte
volta atıyordu.
Ahmet, istanbul'dan telefon ediyor; bana geli­
yor. Kahvaltı hazırlıyorum; kahvaltıya yetişiyor.
Ahmet'le sabah kahvaltısında haşlanmış yu­
murta yerken, insanın tükenmezliğini göıiiyorum.
Ahmet, küçük kaşıkla, yumurtasını kendisi kınyor
ve yiyor.
12 Eylül olmuş; bomba ile protesto etmeye karar
vermişler. Ekim 1980 başında, pankartlı bomba ha­
zırlarken, bomba patlamış. Cevdet'in vücudunda bir
hasar yok; yalnızca iki gözünü kaybetmiş. Ahmet'e,
iki gözünden yalnızca birisi, iki kolundan yalnızca
birisi ve on pannağından da yalnızca ikisi kalmış.
Bir ayaklı protesto olmuş çıkmış.
insan, kendisini sürekli artıran yaratık oluyor.
Ahmet'le kahvaltı yaparken, yemek yerken, in­
sanın tükenmezliğine inanıyorum. Bir kez daha ina­
nıyorum. Bir kolu dirseğin biraz altından tümden
kopmuş; diğerinde yalnızca iki parmak kalmış. Ah­
met, kendisine kalan bu iki parmağı, iki kol, iki el ve
on parmak olarak kullanabiliyor.
"Gerçekçi" Şaban Taşçı itiraf ediyor: "Sorumlu­
luğum altındaki Cevdet Hınçal ile buluştuk. Şişli yö­
resinde bomba konulabilecek kuruluşlar hakkında
ekip olarak istihbarat çalışması yapmalannı söyle­
dim. Daha sonraki buluşmamızda Kurtuluş'taki ör­
güt evine geçerek Cevdet Hınçal ve benden başka
Ahmet Zengin'in de hazır bulunduğu buluşmada sa­
atli bombalann yapımına geçtik. Cevdet Hınçal'ın
bomba yapımı konusunda bilgisi olduğundan yan­
lanndan aynıdım, bomba imalatını diğer ekip üye­
leriyle birlikte sürdürmelerini söyledim." Fakat
640
Cevdet'in bomba ustalığı falso yapıyor.''' "Cevdet
Hınçal ve Ahmet Zengin Kurtuluş'taki örgüt evinde
bomba yapımını sürdüıiirlerken ellerinde patlama­
sıyla ağır yaralanarak Şişli Etfal Hastanesi'ne kaldı­
rılmıştır." Kimse olmadığı için karar venne sorunu
çıkmıyor.
Polisler hastaneye götürüyor. Sonra ve tam iyi­
leşmeden emniyete götüıiiıüyorlar. Bir süre sonra
cezaevine götüıiiıüyorlar. Altı yıla yakın bir zamanı
cezaevinde geçiriyorlar. Bu yıl ortalanna doğru ön­
ce Ahmet ve sonra Cevdet çıkıyor.
Nebil Rohoma öıüyor.
"Acil", 12 Mart Yılları'ndan çıkışın başlarında
sesini duyuruyor. Saf siyasal harekete zaman kal­
mamış, askeri sanatlara yatkınlık ile siyasal yetenek
ve becerinin birbirine kanşması, hem hareketleri,
çok çabuk "olgunlaştınyor", gelişmelerini bulma­
dan kemikleşiyorlar ve hem de kemikleşme ikide bir
çıt çıt kınlmalara yol açıyor. Halkın Devrimci Öncü­
leri, sürekli olarak iç tartışmalar yaşıyor.
Antakyalı olduğunu sandığım Nebil Rahoma,
Halkın Devrimci Öncüleri grubu içinde kalıyor.
Halkın Devrimci Öncüleri'nin yöneticilerine, di­
ğer arkadaşlanndan bir mektup geliyor. iddiana­
me'ye geçiyor; aktanyorum. "Yoldaş, bir sarkıntılık
spekülasyonu duyduk. O yoldaşın esir alındığını da
belirtiyordu. Şu kadannı söyliyeyim ki biz bu yolda­
şın böyle bir şey yapacağına binde bir ihtimal venni­
yoruz. Eğer durum öldünne gibi bir durum alırsa,
biz de buradakilere, zaten esir olanlara karşı misille­
rne yapacağız. Yoldaşın kılına dokunurlarsa burada
sağ adam kalmaz. Onu esir alanlar, bunu düşünsün­
ler, akıllannı biraz kanştırsınlar." HDÖ yöneticileri,
HDÖ yöneticisi Nebil Rahoma'yı, bir arkadaşlannın
kansına sarkıntılık yaptığı gerekçesiyle tutukluyor­
Iar. Yargılamayı planlıyorlar. Mektup, ağır ve dönü­
şü olmayan bir karan önlerneyi amaçlıyor.
Nebil, yaptı mı ya da yapmadı mı? Ortaya çıkan
sonuç açısından fazla önemli olduğunu sanmıyo­
rum. Ancak gruplaşmalar içinde her iki tarafta ka­
lanlarla da göıiişme imkanım oldu; Nebil'in ahlakı
konusunda en küçük bir kuşku belirtilmiyor. Acil
tarafı, Nebil'in, aslında örgüt paralannı Acil'e aktar­
makla suçlandığını ileri süıiiyorlar.
Sol Yol'da ahlak, ne kadar vurgulansa, o ölçüde
iyidir; buna inanıyorum.
Sol Yol'da ahlak reçetelerini yüksek tutmak için
gösterilen özenin çok artınıması gerektiğini düşü­
nüyorum.
Nebil Rahoma'ya yapılanlar buraya ginniyor.
iddianame'de "örgütün genel komite üyesi Ne­
bil Rahoma'nın (ölü), yine aynı örgütün genel komi­
te üyesi Ziya Erdönmez'in (Uzun) kansı Emine Nu-

ran Erdönmez'e sarkıntılık etmesi ve örgütün mali
kaynaklarını Acilciler örgütüne aktarmak suretiyle
örgüte ihanet ettiği gerekçesiyle, Mehmet Yıldınm
(San Metin-ölü), Cemalettin Düvenci (San Hüse­
yin-ölü), Ziya Erdönmez (Uzun-ölü), Mete Özer (fi­
rar-ölü - Kısa-Hoca) ve Ali Özyürek'in (Kirve) İstan­
bul Merter semtindeki boş bir arazide toplanarak,
Nebil Rahoma ve kendisine sarkıntılık edilen Emine
Nuran Erdönmez'i de getirerek orada örgüt adına
mahkeme kurup Nebil Rahoma'yı yargıladıklan ve
Emine Nuran Erdönmez'in kendisine sarkıntılık
edildiğini kesin olarak kanıtlamasından sonra Nebil
Rahoma'yı ölüm cezasına çarptırdıklan ve verdikle­
ri bu ölüm cezasını 30.9. 1980 günü Bakırköy Gün­
gören Keresteciler Sitesi Ateş Tuğla Fabrikası civa-
Türkiye Üzerine Tezler III
nnda infaz ettikleri." yazılıyor.'76 HDÖ genel komite
üyesi Nebil, 12 Eyıürün ilk ayı içinde, arkadaşlan
tarafından kurşuna diziliyar.
Ölmek, doğa'laşmaktır. Evren'in boşluğuna ka­
nşmak oluyor.
Kalanlar için görmemek olarak etki yapıyor.
Birey, daha önce görmediklerinin ölümüne, pek
üzülemiyor.
Ancak başkalannın ölümü, bana, hep acı veri­
yor.
Bu tür anlamsız ölümler, bana, çok daha büyük
acı veriyor.
Bu çalışmarnı burada durduruyorum.
641
 Yalçın Küçük
Üçüncü Bölüm İçin Birinci Ek
TKP, 12 Eylül'e Karşı Çıkan Tİp ve TSİP'e Karşı Çıkıyor
Türkiye Komünist Partisi'nin 12 Eylül'ü değer­
lendiren "Politik DUflım ve TKP'nin Tutumu" adını
taşıyan on sayfalık belgesine göre, 12 Eyliil bir "as­
kersel devirme" sayılıyor ve faşist olarak niteleneme­
yeceği ileri sürülüyor. MHP 'ne vurduğu, sol teröriz­
mi temizlediği ve emperyalizmin en saldırgan ke­
simlerine dayanmadığı gerekçeleriyle 12 Eyliil'ün
hedef seçilmemesi isteniyor.
"Sanıklarımızdan Hıdır Özen'in Hasköy'deki
evinde çatı katında sigara paketi içine gizlenmiş ola­
rak bulunan 10 daktilo sahifesi halinde pelur kağı­
dına yazılmış 'Politik Durum ve TKP'nin Tutumu'
başlıklı aslı emanette, fotokopisi dosya arasında
TKP'nin mesajının orijinali Sarıca Parti isimli An­
kara TKP dosyası sanıklarından ve bizde ifadesi
mevcut illvi Oğuz'un Moda'daki evinde aynı arama
günü negatif filmler halinde bulunmakla bu dokü­
mandan pasajlar", İstanbul Sıkıyönetim Komutanlı­
ğı tarafından hazırlanan TKP, TKP/İşçinin Sesi,
TKP/Devrimci Kanat İddianamesi'nde yer alıyor.'71
Bu belgeden aktarma yapıyorum.
12 Eylül Rejimi'ne karşı Türkiye Komünist Par­
tisi'nin yaklaşımı, önce iki paragrafta açıklık kazanı­
yor, önce birini aktarıyorum: "Tİp-TSİp, Kürt Dev­
rimci Demokratları, cuntaya karşı konum alıyorlar.
Partilerine yönelik saldırılara göğüs germeye ve ör­
gütlenmeye çalışıyorlar. Anıa bu parti ve gruplar
cuntayı faşist olarak nitelemekte, var olan çelişkile­
ri ve savaşım olanaklarını göremiyorlar, geniş de­
mokratik güçleri birleştirebilecek esnek bir tııtum
takınamıyorlar. Bu parti ve gruplar, cuntanın Türki­
ye'de faşist hareketi temsil eden MHp'ne de vurdu­
ğunu unutuyorlar. Oysa bu faşist hareketi tümüyle
yok etmese de önemli bir göstergedir." Bu önemli
paragraftan, Türkiye Komünist Partisi'nin bu de­
ğerlendirmesinin 1981 yılı ortalarından ve TKP
Operasyonu'ndan önce yapılmış olduğu sonucu çı­
karıyorum.
MHp'de 12 Eylül hemen öncesinde ve TKP'de 12
Eylül hemen sonrasında, 12 Mart deneyimi ağır ba­
sıyor ve değerlendirmenin yönünü belirtiyor. MHP,
12 Eylül'ün, 12 Mart türünden açıkça tek yanlı bir
uygulamaya yöneleceğini, yalnızca Türkiye solunu
cezalandırma yoluna gideceğini bekliyor ve sanıyor.
12 Eylül öncesinde MHP'nin açığa çıkartılmış faali­
yetlerine, isteksiz de olsa el atılmadan, Türkiye so-
642
lunun üzerine yürünmesinin artık mümkün olama­
yacağını göremiyor.
TKP ise bir dış politika partisi olma alışkanlığı­
nı bir türlü atamıyor. Yalnızca dış dinamikte ve
uluslararası ilişkilerdeki gelişmeleri ön plana çıkarı­
yor ve 12 Eylül'ün, tıpkı 12 Mart türünden, Türki­
ye'nin ulaşmış olduğu dış dengeleri bozmayacağını
düşünüyor. Parti öncüdür; TKP, dış dinamikte pişi­
rilmiş gelişmeler açısından 12 Eylül'ün asıl bu den­
geleri bozmak için geldiğini göremiyor. Birleşik
Devletler bakımından 12 Eylül'ün, bir İran, bir M­
ganistan'daki Nisan Devrimi'ne tepki olduğu, Po­
lonya'daki gelişmelerin yarattığı prestij erozyonu ve
yönetimin Polonya Silahlı Kuvvetleri'ne devrinin
yol açtığı hayal kırıklığı içinde geliştiği açıklık kaza­
nıyor.
Şimdi, TKP'nin "Politik Durum" değerlendir­
mesinden ikinci önemli paragrafı aktarıyorum: "En
gerici, emperyalist çevreler, bugünkü koşullardan
yararlanarak Türkiye üstündeki baskıları artırıyor.
Bu durum, Cunta ile ya da bir kesimiyle emperyalist
çevreler arasında ikinci sorunlarda da olsa çelişki
yaratabilir. Başta Sovyetler Birliği olmak üzere sos­
yalist dünyanın gücü Cunta'nın politikasını etkili­
yor. Cunta'nın sosyalist ülkelerle işbirliği yolundaki
girişimleri emperyalizmin en saldırgan kesimleri­
nin politikasıyla çelişkiler taşıyor." TKP, 12 Eylül ile
ilgili değerlendirmesinde en olmaz'ları sıralamakta
akıl almaz bir beceri gösteriyor. "Bu yolda atılan
adımlar" TKP değerlendirmesi devam ediyor, "ülke­
de işçi sınıfı ve ilerici güçlerin savaşımı için daha el­
verişli koşullar yaratıyor." Daha açık yazabilirim;
TKP, Silahlı Kuvvetler Hükümeti içinde Sovyetler
Birliği'ne yönelik politikalar nedeniyle görüş ayrı­
lıklarının çıkacağını ve bunun da işçi sınıfının mü­
cadele olanakları getireceğini öne sürüyor. "Bu du­
rumda ordu ve cunta içinde emperyalizmin en sal­
dırgan kolu Anıerikancı kesimlerden yana güçlerle,
cunta içinde dış politikada realist görüşleri ağır ba­
san şu ya da bu ölçüde de olsa ulusal çıkarları göze­
ten güçler arasında çelişkiler keskinleşebilir." Bir
ömür, yönetenler arasında çelişki aramak ve bunla­
rın keskinleşmesini beklemekle geçiyor.
"Bütün bunlar şunu gösteriyor", diyerek bir so­
nuç çıkarıyor ve şöyle: "Bugünkü rejim ilk bakışta
göriildüğü kadar stabil değildir, ancak, rejimin bağ­
rındaki bu çelişki potansiyeli bugün henüz açık po­
litik kutııplaşmalara dönüşmemiştir." TKP, 12 Ey-

lül'de yönetime gelen 12 Eylül Hükümeti ile ortaya
çıkan durumu, stable, stabil, istikrarlı, saymıyor.
Beklemek gerektiğini düşünüyor. Ayrıca "rejimin
faşist olduğunu söyleyebilmek için en başta onun
emperyalizmin en saldırgan kesimlerine dayandığı­
nı kanıtlamak gerekir" diyor; ispat istiyor.
Başlıyor: "Türkiye'deki askersel devirme, em­
peryalizmin başta ABD emperyalizminin dünya öl­
çüsünde çahşma politikasına geçtiği ve Türkiye üs­
tünde baskıların yoğunlaştığı koşullarda oldu." Bu
paragrafta geçen "askersel devirme" nitelenmesini,
siyasal yazına bir katkı sayıyorum; ne anlama geldi­
ğini bilmiyorum. Belki de anlatmamayı örtrnek için
bu tür tamlamalar seçiliyor.
Sürüyor: "Egemen güçler, ülkeyi parlamenter
yöntemlerle yönetemez duruma gelmişlerdir. Ama
o günkü güçler oranı bunalımdan demokratik bir çı­
kış sağlamaya elverişli değildi. Çelişkiler bir dev­
rimci duruma yol açmadı." Mekanik bir çelişki ede­
biyah süriiyor; sonuca bakarak devrimci durumun
olup olmadığı söylenemiyor. Yönetenlerin varolan
yöntemlerle yönetememeleri, bu durum" var, ve yö­
netilenlerin yönetimin böyle sürmesini eylemli ola­
rak belirtmiş olmaları, bu durum da var, devrimci
durumun oluşması için yetiyor. Geriye öznel koşu­
lun varlığı tartışması kalıyor. Her zaman yapılabilir.
"Emperyalist gizli servisler ve gerici AP Hükü­
meti'yle MİT, bunalım koşullarında ortaya çıkan yı­
ğınların direnişlerini bashrmak için artan ölçüde fa­
şist MHp'ni desteklediler. 'Sol' terörist örgütleri kış­
kırthlar, sonuçta, Türkiye göriilmemiş bir terör dal­
gasıyla sarsıldı. Can güvenliği giderek yok oldu."
Böyle bir saptama var; önceki iki önemli paragrafta
bir bütünlük sağlıyor.
TKP, 12 Eylül Rejimi kurulduktan sonra "cunta­
yı bugün destekleyen" güçlerle "eylem birliği kura­
bilmek" üzerinde duruyor ve bazı koşullara açıklık
getiriyor. Bu açıklığı aktarmam gerekiyor: "TKP'nin
terörizme karşı oluşuyla cunta rejiminin terörizme
karşı oluşu arasındaki ayırım açıktır. Birincisi, cunta
sol terörizmin objektif bakımdan karşı devrimci ey­
lemlerini, demokrasi güçlerine, tüm" özgürlüklere
karşı saldırı bahanesi olarak kullanıyor. İkincisi, sol
terörizmi, komünizm ülküsünü lekelemek için ko­
münist hareketin bir parçası olarak tanıyor. Üçüncü­
sü, sol terörizme, şu veya bu nedenlerle süriiklenen,
bir avuç maocu, serüvenci elebaşının şaşırthğı genç
insanlara karşı insanlık dışı bir kıyım kampanyası
YÜriitüyor."178 Böyle bir açıklamadan sonra şu belirti­
liyor: "TKP terörizme olduğu gibi cuntanın bu uygu­
lamalarına da karşı çıkıyor. TKP, terörist sol grup­
larla, yığın tabanı olan küçük buıjuva radikal grup­
lar arasında, bunların tepeleriyle tabanları arasında
ayırım yapıyor. Birincilerle savaşıyor, ikincileri sü­
rekli eleştirerek uyarıyor." Türkiye Komünist Parti­
si'nin "sol" terörizm adını verdiği hareketlerle, 12
Eylül'ün mücadele biçimine karşı çıktığı anlaşılıyor.
Türkiye Üzerine Tezler III
"TKP'nin amacı, halkın, demokrasi güçlerinin
ortak savaşımıyla cuntanın devrilmesidir. Ancak
cunta rejimine son vermek, bugün için olanaklı de­
ğildir. Çünkü bunu başarmak için objektif koşullar
bugün henüz yeterince olgunlaşmamıştır. Bu ne­
denle bu belge, bugün eylem çağrısı değildir. Propa­
ganda belgisidir." 12 Eylül Rejimi'nin süreceği de­
ğerlendirmesi yapılıyor.
Buna göre bir mücadele olacak ve şöyle anlatılı­
yor: "Savaşın sivri ucunu baş düşmana, emperya­
lizm ve işbirlikçi tekelci buıjuvaziye çevirmek, em­
peryalist dayatmaları, tekellerden yana kemerleri
sıkma politikasını, işçi sınıfına ve demokrasi güçle­
rine yönelen saldırıları geriletmek, cuntanın ve or­
dunun içindeki en gerici; en militarist ve açık em­
peryalizm yanlısı kesimleri, onların sivil destekçisi
faşist MHP ve AP'ye egemen çevreleri yalıtmak, ana
vuruşu onlara yöneltmek, cuntayı bugün destekle­
yen, emperyalizme şu ya da bu ölçüde karşı anti-fa­
şist güçleri tutarlı demokrasi savaşına çekmek, cun­
tanın göreceli ılırnh kesimlerini nötralize etmek,
adım olarak sol güçlerle, Tİp, Tsİp ve Kürt Devrim­
ci Demokratları'yla eylem birliği oluşturmak". Milli
Güvenlik Konseyi ve çok yakını, görece ılımlı ve
ılımlı olmayanlar olarak ayrılıyor ve ayrıca, 12 Eylül
Rejimi'ne cephe almanın geçerli sayılmadığı anlaşı­
lıyor.
İstekleri var; bazıları her zaman ortaya atılan­
lar. Bir de 12 Eylül Rejimi'ne özgü olanlar var. Biri­
si şöyle: "Faşist ve maocu teröristler dışında, tüm
politik tutuklular, işçi ve sendikacılar hemen ser­
best bırakılmalı, koğuşturmalara son verilmelidir.
Yurttaşlıktan çıkarma kararları kaldırılmalıdır." Si­
yasal tutukluların bırakılması talebini hep yerinde
bulmak gerekiyor; ancak, MGK'nin, bir ayırım ya­
parak "faşist ve maocu teröristleri" içerde tutacağı
isteği, bir iyimserliği yansıtıyor.
"TKP ve faşizme karşı tüm politik partilerin üs­
tündeki yasak kalkmalıdır. Faşist MİsK dışında
DİSK ve tüm sendikalar açılmalıdır. Tüm sendikal
özgürlükler, özellikle grev ve özgür toplu sözleşme,
sendikalaşma hakkı, eksiksiz tanınmalıdır". Bu is­
teklerin MGK Dönemi'nde gerçekleşebilmesi için
gerçekten "esnek" davranmak gerekiyor.
Bitirirken ilk aktarmayı tekrarlıyorum: "Tİp­
TSİp, Kürt Devrimci Demokratları, cuntaya karşı
konum alıyorlar. Partilerine yönelik saldırılara gö­
ğüs germeye ve örgütlenmeye çalışıyorlar. Ama bu
parti ve gruplar cuntayı faşist olarak nitelemekte,
var olan çelişkileri ve savaşım olanaklarını göremi­
yorlar, geniş demokratik güçleri birleştirebilecek es­
nek bir tutum takınamıyorlar." Böylece daha açık
oluyor; TKP, 12 Eylül Rejimi'ni faşist görmüyor ve
bu bakış acısıyla "faşizme karşı tüm politik partile­
rin üstündeki yasak kalkmalıdır" talebini ileri süre­
biliyor.
643
 Yalçın Küçük
Üçüncü Bölüm İçin İkinci Ek
Devrimci Yol: Parti ve Hukukı79
Görülmekte olan bu dava iki buçuk senedir de­
vam etmektedir. Bugüne kadar, sözkonusu müvek­
killerimizle ilgili salıverilme isteminde bulunmadık.
Bunun nedeni müvekkillerimizin suçlu olduklanna
inanmamız değildi elbette. Bunun nedeni; en yetki­
li ağızlardan zaman zaman hazırlık soruşturmasının
gizliliğine ilişkin hukuk kuralını çiğnercesine yükle­
tilen suçlamalar ve yapılan açıklamalarla bir döne­
min bütün sorumluluğunu müvekkillerimizin ve
devrimcilerin üzerine yıkmak isteyen anlayışlar ve
bu anlayıştaki yayın organlan ve TRT aracılığıyla
yapılan yayınlar, bu yolla yargılanmadan, "Anar­
şist", "Terörist" ve ''Vatan Hayini" ilan edilen mü­
vekkillerimizin durumlannın, yani, gerçeğin ortaya
çıkmasını beklemek zorunda bırakılmamızdı.
Çünkü, müvekkillerimizi suçlayan ilk yargısal
belge olan iddianamenin de bu anlayışın etkisinde
kalarak hazırlandığı kanısında idik. Mahkemenin
de bu durumdan etkilenebileceğini düşünüyorduk.
Bu durumda, sorgulann yapılması, ciddi suçla­
malann incelenmesiyle, bu suçlamalann ve propa­
gandalann asılsızlığının ortaya çıkmasını bekleme­
miz gerekti.
Nitekim dava açılmış, sorgulamalar yapılmış,
müvekkiller iddianameye, iddianarnede yer alan
olaylara, kendilerine yapılan haksız ve yasadışı uy­
gulamalara gerekli yanıtı vermişlerdir.
90 günü aşan gözaltı süresince, kendilerine ya­
pılan akla hayale gelmeyen, hiçbir insanın ve insan­
lığın kabul etmesi mümkün olmayan, hukuk ve ya­
sadışı yöntemlerle yetkisiz organlarca sorgulanışla­
nnı anlatmışlardır.
Kendilerini savunamaz, haklannı koruyamaz
duruma getirmişlerini, emniyetteki ve cezaevindeki
olumsuz koşullan tek tek ortaya koymuşlardır.
Müvekkillerimizin çıkardıklan yayın organlan
aracılığı ile yaptıklan faaliyetlerin özü, müvekkille­
rin konumu, iddianamedeki suçlanış biçimleri "si­
yasal tutuklu" olduklannın en somut kanıtıdır. Mü­
vekkiller 12 Eylül öncesi ortamın suçlulan değil,
mağdurlandır. Bir kez bile iktidara gelmemiş bu ki­
şilerden geçmişin tüm hesabını sormanın gerçekle
ilgisinin bulunmadığına kuşku duymuyoruz. Mü­
vekkiller savunmalannda, devlet olanaklannı kulla­
nan faşist mihraklann halka, ilerici, devrimci ve de­
mokratlara karşı yönelttiği saldınlara ve katliamla-
644
ra karşı koymaktan, kendilerinin ve içinden geldik­
leri halkın direnmesini istemekten ve bu uğurda fe­
dakarca mücadele etmekten başka bir şey yapma­
dıklannı belirtmişlerdir.
Faşizme karşı mücadeleyi suç sayan bir yasa
hükmü yoktur. Faşizmin dünyadaki uygulamalan
ve 1961 Anayasası'nın özgürlükçü özellikleri dikkate
alındığında faşizme ve faşistlere karşı sürdürülen
mücadelenin bir görev olduğu görülecektir. Bu mü­
cadeleyi iktidarlann kendilerinin yapması gerekir­
ken, yapamamalan ve bir losmının bu hareketleri
desteklemesi müvekkilleri bu mücadeleye girmeye
mecbur etmiştir.
Müvekkiller iddianarnede doğuşu ve gelişimi,
örgütlenme biçimi, amaç ve stratejisi, yayın ve pro­
paganda faaliyetleri, mali ve silah kaynaklan, ger­
çekleştirdiği eylemleri belirtilen THKP-C Devrimci
Yol adlı örgütü kurmak, yönetmek, çeşitli sorumlu­
luklar üstlenerek bazı olaylan gerçekleştirip, bazı
olaylan azmettirmek ve böylece TCYnın 146/1
maddesinde belirtilen suçu işlernek iddiasıyla yargı­
lanmaktadırlar.
Müvekkillerimiz sorgulannda; ülkemizde bü­
yük olaylann yaşandığını, önemli toplumsal geliş­
melerin olduğunu, bu gelişmelerin niteliğini ortaya
koyacak, izlenmesi gerekli doğru yolu gösterecek
devrimci bir partinin olmadığını, devrimci mücade­
lenin asgari şartı olarak gördükleri böyle bir parti­
nin o dönemin koşullannda bulunmaması nedeniy­
le bir yayın organı aracılığıyla görüşlerini açıklama­
yı uygun bulduklannı, bu dergi vasıtasıyla bir yan­
dan ülkede meydana gelen önemli olaylar ve geliş­
melerle ilgili görüşlerini açıklamak, öte yandan dev­
rimci bir partinin oluşması için gerekli fikir temeli­
ni yaratmaya çalıştıklannı, siyasi iktidan ele geçir­
me mücadelesinin ancak bu parti yaratıldıktan son­
ra gündeme gelebileceğini belirtmişlerdir.
Bu duruma rağmen, ülkede farklı bir gelişmenin
olduğunu, MHP ve çevresinde örgütlenen güçlerin
ülkeyi tamamen faşistleştirme politikalannı günde­
me getirdiklerini, bunun ülkede ortamın sertleşme­
sine, toplumun kamplara bölünmesine neden oldu­
ğunu, faşist terör ve katliamın yoğunlaştığını, buna
karşı geniş tepkilerin oluşmaya başladığını, tepkile­
rin giderek düzenin siyasal kurumlanndan koptu­
ğunu, bu tepkilerin oluşturduğu muhalefeti toparla­
yacak devrimci bir partinin bulunmadığını, belirli

yayın organlarının görüşlerini benimseyen kişilerin
bu yayın organları etrafında siyasi kümeler oluştur­
duğunu, bu kümelenme nedeniyle bu yayın organla­
rının siyasi örgüt gibi göründüğünü söylemişlerdir.
İşte bu ortam içerisinde Devrimci Yol Dergi­
si'nin yayınlanmaya başlandığını, ülkede faşist terö­
re karşı oluşan direnme ve karşı koyma eylemleri­
nin bu dergi etrafında yoğunlaştığını, bu gelişmeler
sonucunda Devrimci Yol Dergisi'nde yayınlanan gö­
rüş ve önerileri benimseyen geniş bir kitlenin oluş­
tuğunu, bu oluşumun dışarda siyasal bir örgüt görü­
nümü yarattığını, gerçekte böyle bir siyasi örgütün
bulunmadığını açıklamışlardır.
iddia edildiği gibi, Merkez Komite, Genel Komi­
te, Bölge ve Birim sorumlulukları, Silahlı Direniş,
Devrimci Savaş Birlikleri, Devrimci istihbarat Teş­
kilatı gibi kuruluşların oluşturulmadığını açıkça or­
taya koymuşlardır.
Müvekkillerimizin bu savunmalarının aksini
gösterecek tek bir delil, bu güne kadar dosyaya gir­
memiştir. Girmesi de mümkün değildir. Dosyada
bulunan yazılı belgeler okunduğunda, dergiler ve
broşürler incelendiğinde bu gerçek daha bir açık şe­
kilde ortaya çıkacaktır.
Yine müvekkillerimiz sorgularında: Türkiye'de
12 Eylül'e kadar yaşanmış siyasal gelişmeleri, de­
mokrasi mücadelesi ekseninde değerlendirmek ge­
rektiğinde bir Anayasa ve Anayasal düzen kavgası­
nın sürdüğünü, 1961 Anayasası üzerindeki mücade­
lenin anayasayı savunan ve karşı çıkan politikaların
çatışması olarak ele almanın mümkün ve doğru ol­
duğunu, bu çatışmanın değişik biçimler olarak 1961
yılından beri süregeldiğini, ilerici, devrimci ve de­
mokratların, yani faşizme karşı olanların 1961 Ana­
yasası'ndan yana tavır aldıklannı;
1961 Anayasası'nın burjuva demokrasisini ön­
gördüğünü, hak ve özgürlüklerin içeriksiz kalmama­
sı için önlemler aldığı, toplumun ilerlemesini, de­
mokratikleşmesini isteyen kitlelerin kendi sorunları
hakkında söz söylemelerini, kararlar almalarını, hak
aramalarını öngören bir içeriğe sahip bulunduğunu,
bunun da toplumun ilerlemesinde ilerici bir işlev ol­
duğunu; ilerici, devrimci ve demokratların çabaları,
kitlelerin bilinçlenmesi, Anayasa'daki hak ve özgür­
lüklerin içerik kazanması istek ve uğraşılarla demok­
ratikleşme birikimi bir yanda çoğalıp kökleşirken,
diğer yandan hakim sınıfların toplumun gelişmesine
paralel oluşan sosyal dengeleri 1961 Anayasası'nın
öngördüğünden daha geri sosyal dengelere zorlaya­
rak çatışmanın kaynağını yarattığını;
Hakim sınıfların ve müttefiklerinin 1961 Anaya­
sası'nı içlerine sindiremediklerini, bu nedenle uygu­
lanmasını ve hatta ortadan kaldınlması için uğraş­
tıklarını, 12 Mart döneminde yapılan değişikliklerin
toplumun gelişmesini, demokratikleşme eğilimini
Türkiye Üzerine Tezler III
önleyemediğini görmeleri üzerine Tekelci Burjuva­
zinin stratejik bir tercih yaptığını, bu tercihin tama­
men demokrasi dışı bir tercih olduğunu, halktan ya­
na tek bir sesin çıkmadığı, demokratik hak ve öz­
gürlüklerin olamayacağı bir baskı ve terör rejimine
yöneldiğini, bunun için tam bir savaş verdiğini, Mil­
liyetçi Cephe, ı. ve 2. MC dönemi, yani MC dönemi,
Kahramanmaraş katliamı, 24 Ocak Kararlarının,
Nevşehir, çorum ve Fatsa olaylarının, Cumhurbaş­
kanının seçtirmemenin bu stratejinin ürünü oldu­
ğunu, 1961 Anayasası'nı ortadan kaldırmanın böyle­
ce sağlandığını, söylemişlerdir.
Bu açıklamalar karşısında müvekkillerimizin
1961 Anayasası'nın kaldınlması, değiştirilmesi, bu
anayasanın öngördüğü kuruluşlara karşı mücadele
edilmesini önermeleri ve bu uğurda mücadele et­
meleri, anayasayı değiştirme kastı taşıdıkları, iddia
edilemez. Böyle bir iddia gerçeği yansıtmaz.
Yani müvekkiller bir örgüt kurmadıkları gibi,
1961 Anayasası'na ve bu anayasanın öngördüğü ku­
rumlara karşı da mücadele etmemişler ve bunu
önermemişlerdir. Tersine bu Anayasa'nın tüm kural
ve kurumlarıyla işlemesini istemişlerdir. Çünkü bu
Anayasa'nın gereği gibi uygulanması durumunda,
Türkiye'de Demokratik Devrimin tamamlanması­
nın mümkün olabileceğini ileri sürmüşlerdir.
Müvekkiller hakkındaki kişisel suçlamaların bü­
yükçe bir bölümü bitmiştir. Müvekkillere yönelik
azmettirme suçlamalarının ne kadar tutarsız oldu­
ğu, hukukta genel azmettirme diye bir kavramın
olamayacağı, her suçun tek tek ele alınması gerekti­
ği, suçun şahsiliği ilkesi düşünüldüğünde, müvek­
killere yönelik kişisel suçlamaların dayanaksızlığı
ortaya çıkmaktadır.
Mücadele ve çabalar faşizmin iktidarı ele geçir­
me stratejisine karşı direnme boyutunda kalmıştır.
Ancak ne hazindir ki, iktidarı ele geçirmek için mü­
cadele eden bu faşist çeteler Askeri Yargıtay Karar­
larında Cürüm işlernek için Kurulan Cemiyetler
olarak değerlendirilmiş ve TCK'nun 313. maddesi
uyarınca cezalandınlmaları yoluna gidilmiştir. Bu
çetelere karşı mücadele eden müvekkillerin durumu
ise, 146. madde kapsamı içinde değerlendirilmiştir.
Bizce hukuki yaklaşımın bunun tam tersi olması ge­
rekirdi.
Müvekkillerimizin örgüt kurmadıkları, bir parti
yaratılamadığı, 1961 Anayasası'nı değiştirmek ve
bunun oluşturduğu anayasal düzeni ortadan kaldır­
mak gibi bir kastlarının bulunmadığı, kaldı ki böyle
bir kastın gerçekleşmesi için ön koşul olan elverişli
vasıtanın yani devrimci bir partinin olmadığı gözö­
nüne alındığında, TCK'nun 146. maddesindeki su­
çun unsurlarının davamız açısından oluşmadığı
açıkça anlaşılacaktır.
645
 Yalçın Küçük
Üçüncü Bölüm İçin Üçüncü Ek
Halk Savaşı Üzerine Eleştirel İnceleme
"Narodnaya Volya'nın'80 yanılgısı, tüm hoşnut­
suzları örgütte toplamaya ve bu örgütü, kararlı bir
biçimde, otokrasiye karşı mücadeleye yöneltmeye
çalışmak değildi; tersine, bu, onun büyük tarihsel
meziyetidir. Yanılgı, özü hiç de ihtilalci olmayan bir
teoriye dayanmalarıdır ve Narodnaya Volya üyeleri,
hareketlerini, gelişen kapitalist toplumdaki sınıf mü-
cadelesine ayrılmaz bir biçimde bağlamayı ya bile­
mediler ya da yapamadılar."
Lenin, Ne Yapmalı
"Kapitalist üretimin ham koşulları ile ham sınıf­
sal durumlara, ham kurarnlar denk düşer."
Engels, Sosyalizm; Ütopyacı ve Bilimsel
"Her ihtilale, gerçek eylemcilerin yanında, türlü
kalıpta insanlar katılıyor; bazıları, sürüp giden hare­
keti anlayamayan, geçmiş ihtilallere bağlı ve bunla­
rın kalıntıları olan, ancak herkesin bildiği dürüstlük-
leri ve cesaretlerinden kaynaklanan ya da yalnızca
geleneğin etkisiyle devam eden popüler etkileriyle,
diğerleri, bunlar saf şamatacılar oluyorlar, yıllar yılı
karşılaştıkları her hükümete aynı klişe nutukları tek­
rarladıkları için, birinci sınıf ihtilalci şöhretini çaktır­
madan, elde ediveriyor. IS Mart'tan sonra'·! bu tür
insanlar ortaya çıktı ve önemli roller oynamaya ça­
baladı. Güçleri yettiği ölçüde, benzerlerinin daha
önceki ihtilallerin tüm gelişmelerini engellemeleri
türünden, işçi sınıfının gerçek eylemini engellediler.
Bunlar kaçınılmaz dertlerdir; zamanla kurtulunuyor,
ancak Komün'ün zamanı olamadı."
Marx, Fransa'da İç Savaş
Bu ekte yazacaklarımın tümü yöntemle ve dü­
şünme süreciyle ilgilidir. Burada, barışçıl geçiş mi,
yoksa Leninist ayaklanma veya Maoist halk savaşı
mı daha geçerlidir; bunları tartışmıyorum. Şu anda
bile görüşlerim olmadığı için tartışmaktan geri kal­
mıyorum; kuşkusuz görüşlerim var. Şu aşamada bu
tartışmadan daha çok böyle bir sorunun nasıl ve
hangi koşullarda tartışılabileceği üzerinde durmam
gerekiyor.
Devlet, bir toplam'dır. Mücadele de toplam ol­
mak zorundadır.
Devlet, çelişkileri, bir taraf yanında bashrmak
için var oluyor. Devletin gücünü çelişkileri bashrma
işlevi belirliyor; çelişkiler ne kadar büyükse devlet
646
de o ölçüde güçlenmek zorunluluğuyla karşı karşıya
geliyor.
Devletin gücünün karşılaştığı çelişkilerin bir tü­
revi olması ne demek? Devletin güçlü olduğu ölçü­
de güçsüz olduğu anlamına geliyor.
Yönetime gelmek, bir bilim olduğu kadar da bir
sanafhr; bir sezgi işi. Çelişkilerin türevi olan işi sez­
mek gerekiyor. Yanına yaklaşmadan sezmek müm­
kün değiL. Yönetime nasıl gelineceğinin yönetime
gelmek isteğiyle ilgili bir yanı var.
Barışçıl yollarla bir yönetim değişikliği, hiçbir
yerel pratik olmadan da reddedilebilir. Aksine bi­
rikmiş ve haliL. yaşanılan pratiklere dayanılabiliyor.
Ancak yine de bir ihtimal olarak barışçıl yolun red­
dedilmesinin akılla ilgili bir yanını göremiyorum.
Bu reddi anlayabiliyorum. Barışçıl yola dayanmak
isteyenlere yöneltilen sert eleştirileri de görebiliyo­
rum. Fakat yine de bu eleştirilerin, barışçıl yolun
muhtemel ancak imkansız olduğu biçiminde formü­
lasyonun, yöntemsel açıdan çok daha doğru olacağı­
nı düşünüyorum.
Bunlar söylenmiş olabilir; söylenecekler var.
Barışçıl olan ile olmayanı ayırt etmek çok zor. Te­
kelci aşamada şiddet politik yaşama içerilmiş duru­
yor.
Bir adım daha ahlabilir ve barışçıl geçiş tümüy­
le bir kenara konabilir. Bundan sonra durmak gere­
kiyor. Barışçıl olmayan geçişin "sovyetik ayaklan­
ma" ile mi, yoksa "maoist halk savaşı" yoluyla mı
gerçekleştirileceği tartışmasını her zaman yapmak
mümkün değil; tartışma için ipuçları bulma zorun­
luluğu var.
1971 yılında böyle bir tartışmanın son derece
skolastik olduğunu belirtmek durumundayım. Çok
neden ileri sürülebilir; birincisi ve aslında hepsi, bir
seçme mahkumiyeti yok. Böyle bir zorunluluk nere­
den çıkıyor?
"Halk savaşı" her zaman değil, ancak çok zaman
bir köylü savaşı oluyor. Ayaklanma, zorunlulukla
değil, genellikle, işçi sınıfına özgü sayılıyor. Halk sa­
vaşı, mekan olarak kırları ve ayaklanma da, kentle­
ri ve özellikle en büyük bir veya iki kenti seçiyor.
Şimdi böyle bir konum içinde, ileri sürüldüğü tür­
den kırların kentleri sardıkları bir zamanda kentte­
ki işçilerin de ayaklanmaya girişmeleri halinde ne
olacak? Hep, Einstein'ın düşünsel deney dediği tür-

den düşünmeye çalışıyorum; böyle bir durumun or­
taya çıkmasını önleyen ne tür mekanizmalar bulu­
nabilir, bilemiyorum. Silahlarını birbirine mi çevi­
recekler?
Ütopyacılara bakış açım, Marx ve Engels'in yay­
gınlıkla bilinen yazılarından ton farkıyla ayrılıyor;
daha az okunan yazılarına yakın düşüyor. Bilimsel­
liğe ve yeni bir dünyanın kaçınılmazlığına aşın vur­
gunun, hareketsizliğe ve tembelliğe yol açtığını dü­
şünüyorum. Aynca yeni düzenin akıl yoluyla tasa­
rımlarını tümüyle reddetmenin de mümkün olama­
yacağını düşünüyorum. Owen'ın fabrika işletmesiy­
le ilgili tasarımlarının bazılarının veya benzerleri­
nin sovyet sanayileşmesi sırasında da keşfedildiğini
ekliyorum. Bütün bunlardan sonra da, 1971 yılına
dek, böyle bir ikilemin ortaya atılmasının ve ikisi
arasında anlamlı bir tartışmanın imkansızlığını ile­
ri sürüyorum.
Owen'ın tasarımları akılla ilgilidir; yönetimi al­
ma, çok büyük ölçüde bir sanat oluyor. Sanat, ger­
çeklikte ambriyonik gelişmelere dayanmak zorun­
dadır. Sanatın ipuçları gerçekliktedir; pratikten ge­
liyor.
Yön Hareketi bir yana, Türkiye tarihinin hiçbir
saf iktidar girişimi yoktur; açıklıkla kabul edilmesi
gerekiyor. Türkiye'de barışçıl geçişe karşı düşünce­
leri ortaya atan da, ne TKP ya da bir başkası, fakat
Yön Hareketi oluyor. Yön Hareketi kendisini bir ik­
tidar alternatifi olarak gördüğü ve iktidarı almayı
denemek istediği için bu tartışmayı ortaya çıkarıyor.
Kendisini iktidar alternatifi saymayan hareket­
lerin geçiş yolları üzerinde söyleyecekleri, başka ül­
kelerde yazılanlara şerhler düşmekten öteye geçme
şansına sahip olamıyor. Yöntemsel olarak, iktidar
pratiğinden uzak hareketlerin geçiş görüşlerinin
skolastik olduğuna karar vermek gerekiyor.
İster ayaklanma ve isterse halk savaşı olsun, her
ikisi de şiddeti içeriyor. Bu, bir. İkincisi, her ikisi de,
kütlelere dayanmak gereğini reddetmiyor. Bunlar
güzel ve üçüncüsünü ekliyorum; savaş, politikanın
şiddet uygulanarak sürdürülmesi olduğuna göre,
kütlelerin şiddet yolunu seçmesi için amaçlarının
başka bir yolla elde edilemeyeceğine ve şiddet yo­
luyla elde edilmeye değer olduklarına inanmaları
gerekiyor.
1971 yılında Türkiye'de köylülerin, eksik gör­
dükleri demokratik süreci tamamlamak için halk
savaşı yoluna gireceklerini hiç sanmıyorum; Hayal
görünüyor.
Buıjuvazinin demokratik platformdan kaçması
bir gerçeklik sayılabilir; burjuvazinin boşalttığı
platformu köylülerin alacağı ve bunun için şiddetli
bir istek göstereceği düşüncesi bir ham varsayımdır.
Politika sanatında gerçeklerin yerine varsayımları
koymak geçerli bir yol olmuyor.
Türkiye Üzerine Tezler III
Bütün bu varsıyımlar, en çok, Lenin'in, 1905
Rusya Demokratik Devrimi'nin iyimser günlerinde
yazdığı İki Taktik çalışmasına referans yapılarak
güçlendirilmek isteniyor. Aktarıyorum: "Rusya
Devrimi, yalnızca buıjuvazi ondan kaçtığı ve köylü
kütleler, proleteryanın yanıbaşında aktif ihtilalciler
olarak ortaya çıktıkları zaman, gerçek açılımına ka­
vuşmaya başlayacak ve gerçekten de, buıjuva de­
mokrat devrimler çağında mümkün olan en geniş
açılımına kavuşacaktır."'" Bütün bunlar köylü küt­
leler aktif devrimci rollerle ortaya çıktıkları zaman
gerçekleşiyor.
Çıkabilirler veya çıkmayabilirler; ülkelerin ta­
rihleri ve somut gelişmeleri belirliyorlar. Ancak Le­
nin'in, buıjuvazinin demokratik programdan kaç­
kınlığını saptayarak, köylülerin bu tür rolünden söz
etmesinin arkasından her ülkede köylülere devrim­
ci bir rol kesmek ve daha da ileri giderek kırlık ke­
simleri ihtiıaı kıvılcımını bekleyen kütleler olarak
düşünmek ciddiyetle bağdaşmıyor.
12 Mart ile 12 Eylül arasında yoğunlaşan pratik­
ler, bu tür varsayımlara acımasız darbeler getiriyor.
Kır kesimlerinin siyasal ataletini açıklamak için
ortaya sürülen "sun'i denge" düşüncesi, Dr. Hikmet
Kıvılcımlı'nın uzun yıllar savunduğu düşünce deme­
tinden kaynaklanıyor. Özgün bir yanı yok; Dr. Kıvıl­
cımlı uzun yıllar, Türkiye'de yüz kadar parazitik ege­
menden kurtulmak için, oligarşik kadro ya da aileler
de denebilir, yüz kadar yürekli aradı, durdu. Bu ara­
yışın arkasında yapay bir denge anlayışı yatıyor.
Sıra gerilla arayışına geliyor.
Leh ve aleyhinde görüş ileri sürmüyorum; tutar­
lılık sınamasından geçirmek istiyorum. Kırlardan
kentlerin sarılacağına inanılıyorsa, TKP/ML kırlar­
da başlamayı ve uygun bir bölgeye yerleşmeyi savu­
nuyor. Kurtarılmış Bölgeler'de, istedikleri yönetim
türlerini deneme düşüncesi de ileri sürülüyor. Bir
yanda bu var. Eğer sorun devletin güçsüzlüğünü
göstermek ve sun'i dengeyi ortadan kaldırmak ise
MLSPB planları ortaya çıkıyor. Küreselleşmeyi ve
partilere özgü siyasal eylemleri düşünmüyor. Bir
büyük kentte dar bir kadro hareketi olarak, devletin
güçsüzlüğünün propaganda edilmesine katkıda bu­
lunacağı düşünülen eylemleri düzenliyor.
Kimseye gerilla olmasını öğütlemiyorum; geril­
la olmamalarını söylemek de bana düşmüyor. Bura­
da söylenen şudur: Gerilla eylemleri ve genellikle
gizli hareketler iyi tanımlanmış mümkün olan ölçü­
de az sayıda işlevi yapmak üzere ortaya çıkıyor. Ge­
rilla hareketleri ve gizli örgütler, kesinlikle kendile­
rinin dışında hareket ve eylemlerin varlığını kabul
etmek durumunda kalıyorlar.
Her işi üstlenmek isteyen bir gerilla hareketi ya
da gizli örgüt, bir örgüt olmaktan daha çok bir inti­
har birliğine yaklaşıyor.
647
 Yalçın Küçük
Hiçbir legal hareketi ciddi sayamayan veya ken­
di dışındaki legal çalışmalann hiçbirisiyle yakınlık
kuramayan gizli hareketler, kısa bir zaman içinde
dağıtılmaya mahkum oluyorlar.
Böyle değerlendirildiğinde, gerilla hareketinin
önce kentte başlayacağı ve sonra kıra sıçrayacağı,
dönüp kentte gelişeceği, atlayıp kırda büyüyeceği
düşüncesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi dershanelerin­
de 1950-1960 yıllannda öğretilen mekanik ve meta­
fizik bir mantığın, amprisist bakış açısının gerilla
sorununa yansımasından öteye geçemiyor. Bu yolla
gerilla olunmaz; kurban olunur.
Devam etmeden önce tezleri sıralıyorum.
Bir: Yalnızca erken öldüğü için, kendisini kanıt­
lama şansı olmadan katledildiği için Mustafa Sup­
hi'yi, sosyal mücadeleler tarihinde, örnek olsun, bir
Şefik Hüsnü'den daha yüksek bir yere oturtmak sof­
talara yakışıyor. Laz İsmail'in mantığıdır; reddedil­
mesi gerekiyor.
İki: 1970 yıllannda silahlı mücadele yolunu se­
çen hareketlerin en büyük zayıflığı, hızla büyürnek
zorunluluğu ile karşılaşmalarından kaynaklanıyor.
Seçtikleri yolun mantığına son derece ters bir bi­
çimde, hızla ve aşırı ölçüde büYÜyorlar.
Üç: Toplumsal pratik, 1960 yıllarının sonlann­
dan itibaren, önce anti-tip ve daha sonra anti-tiptkp
modelinde partileşme arayışı içinde olan hareketle­
ri, zamanından önce bir savunma işlevi ile karşı
karşıya bırakıyor. Hem ham bir biçimde kütleleş­
rnek zorunda kalıyorlar ve hem de siyasal gelişginlik
yerine savunma becerisi ön plana çıkıyor.
Siyasal gelişginlik ile savunma becerisi, her za­
man at başı gitmiyor. Latin Amerika deneyimlerin­
den ithalat yapmak durumundayım. Fidel Castro ile
başlanmasında bir sakınca görülmeyeceğini umu­
yorum. Bir deneyimi aktarırken şunlan yazıyor:
"Her devrimci süreçte daima farklı güçler bulunur.
Her devrimci harekette farklı otorite merkezleri
vardır. Bizim Küba deneyimizde de böyleydi. Mon­
cada'ya saldırdığımızdan diğer devrimci örgütlerin
haberi yoktu. Bir grup vatanseverin Goİcuria askeri
garnizonuna saldırdığını da diğer askeri örgütler
bilmiyorlardı. Directorio Revoluvionari'ya bağlı yol­
daşların 13 Mart'ta Başkanlık Sarayı'na saldırdıkla­
nnı da biz ancak radyo haber bültenlerinden öğre­
nebilmiştik."'·3 Süreç, sanıldığından çok daha çeşit­
lilik gösteriyor.
Ekim Devrimi'ni de tek başına bolşeviklerin
omuzlarına yazmak, bir tarihsel süreci azaltmak
oluyor.
Yalnız kahraman ve yalnız üstün insanı barın­
dırmıyor. Bunlan, Nietzche'den etkilenmiş Jack
London'un Türkiye'de, ne yazık, pek çok okunmuş
ve "oligarşi" sözcüğünü yerleştirmiş "Demir Ökçe"
648
romanında bulmak mümkün. Fakat Guevara'nın
gerilla savaşı anlatımında somut çok daha çeşitli ve
zengin olarak görünüyor. Che yazıyor: "Aramızda
tam bir birlik yoktu. Adamlanmızın çoğu ne savaş
tecrübelerinden doğan bir ruha, ne de tam ideolojik
bilince sahipti. Bir de bakıyorduk, bugün bir yoldaş,
öbürgün şu yoldaş bizi terkedip gidiyordu."'·' Üzü­
cü, ancak gerçekliği anlatıyor.
Romantizm'e red ölçüsünde bir itirazım yok; bi­
reyin gücünü artırmaya katkıda bulunduğu ölçüde
yararlı da buluyorum. Ancak abartma ve tek yanlılık
ile, tarihte kalmış kişileri aşırı süslemeye gidiyor;
yararını çok aşıyor. Che Guevara bir dönemin yiğit­
lemesi ve romantik arayışlann simgesi oldu. Ger­
çekçi ve acılı bir "okuma" gerektiriyor; katkıda bu­
lunmak istiyorum.
"Adamlanmızdaki bedeni, ideolojik ve manevi
yetersizlikleri yenmek için her gün mücadeleler ve­
riyorduk. Fakat aldığımız sonuçlar her zaman için
cesaret verici olmuyordu." Romantik yazımlara ters
düşüyor ve devam ediyor: "Zaaflanna mağlı1p olan­
lar, aynımak için çeşitli bahaneler uyduruyorlar,
izin koparamaymca da bizi bırakıp gidiyorlar. Hem
de kaçmanın cezası, yakalanır yakalanmaz idam
edilmek olduğu halde."'·5 Bir hevesle giriyorlar ve
zor geliyor.
Dağlarda yürüyüş! Arada bir gerçekten sağlıklı­
dır. ''Yürüyüşlerden nefret edenler, bizi zamanla
terkettiler." Yürüyüşlerden nefret başlıyor. Che Gu­
evara "fakat yerlerine yenileri geldi" diyerek, teselli
buluyor ve yazıyor.
Hainler de geliyor. "Gerilla bölüğümüze ilk yar­
dımcı olanlardan ikisiydi bunlar." Guerra ile Dioni­
sio'dan söz ediyor. İkincisi, bir süre sonra, birincisi­
nin hain olduğunu ortaya çıkanyor ve kanıtlıyor.
Che, daha sonra Dionisio'nun da hainliğinin belir­
lendiğini yazıyor. Ekliyor: "İhtiIaı böyle adamlarla
yürütülüyordu." Kahraman varsa, hain de var.'·6
"Hapishanede canavarca işkencelere ses çıkar­
madan katlanabilen adamlarımız var, ama düşma­
nın elinden bir makinalı tüfeği koparabilecek tek
adamımız yok." Che Guaevara, Partido Socialista
Popular'ın liderine böyle yakınıyor. Bunun gerekçe­
sini de, kendisi, açıklıyor: "Bu bir strateji anlayışı­
nın sonucuydu. Emperyalizme ve sömürücü sınıfla­
rın aşırılıklarına karşı mücadeleye karar veriyorlar,
ama iktidara geçmek gibi bir ihtimali akıllarına bile
getirmiyorlardı."!·7 Che de iktidar perspektifinin si­
lah tutmayı bile etkileyeceğine inanıyor.
Regis Debray, eksikliğin bir başka cephesine de­
ğinmek gereğini duyuyor. Aktarıyorum: "Halktan
oluşan milis kuvvetlerinden kurulu bir arka cephe,
gerillalann yöresel dayanağını teşkil ediyordu. On­
lar gerillalar için gerekli sivil giysileri, bannacak
yerleri, bağlantıları, sahte evrakı ve araçlan sağlı-

yor, kaçakçılann kullandığı gizli yolları gösteriyor,
gözcülerden kaçıp kurtulmanın yollarını öğretiyor­
lardı."'·· Bu, bir ilkeyi dile getiriyor. Debray, sürdü­
rüyor: "Oysa burada gerillalar bu türden bir yardım
ve destekten yoksundu. Çünkü hareket öncesi bu
yörede, herhangi bir gizli siyasal çalışma ya da yan
legal bir örgütlenme yapılmamıştı." Bunlar yapıl­
mayınca da "sonunda, köylülerle geçici ve gelişi gü­
zel temaslar kurmak zorunda kaldı."··' Köylüler, bu
tür ilişkileri, ihbarcılıkla tamamlıyorlar.
Debray'dan aktarmayı bitiriyorum. "19so'lerin
Bolivya'sının, 190s'lerin Rusya'sı gibi, 'her iki devri­
me gebe olduğu ve ikincisini, yani sosyalist devrimi
başlatmadan, birincisini, yani milli demokratik dev­
rim doğurmaya gücü yetmediği' düşünülürse, şöyle
bir sonuca vanlır: 190s'ten sonraki Rusya'da oldu­
ğu gibi, burada da milli demokratik bir devrimi, sos­
yalist proleter bir devrime dönüştürme sorunu, yok­
sul köylülük ile proleteryaya oranla zayıf durumda
olan kent küçük burjuvazisinin bu süreç içerisinde
işgal edecekleri yerlere bağlıdır."·'o Bu çerçeveyi çiz­
dikten sonra Debray, Bolivya'da köylülüğün dev­
rimci işlevlerine bir güvensizliği açıklıyor. "Boliv­
ya'nın yakın geçmişindeki bütün olaylar, köylülü­
ğün sayıca üstünlüğüne rağmen, politikada hiçbir
zaman bağımsız bir rol oynamadığını, ayrıca, öbür
sınıflara da faal bir katkıda bulunmadığını kanıtlı­
yor." Latin Amerika'ya ve köy gerillasına heyecanla
giren Fransız Regis Debray, köylülüğün toplumu
dönüştürmedeki rolüne sırtını çevirerek dönüyor.
Bolivya'dan Türkiye'ye, 12 Eylül Yıllan'nda ha­
zırlanmış iddianemelere ve bu iddianamelerde yazı­
lı Türkiye'nin köylü bölgelerine geliyorum.
TKP/ML Hareketi'nin gerilla anlayışından söz
edilmesi gerekiyor. Türkiye İşçi Köylü Partisi ile il­
gili iddianamede, Türkiye İhtilalci İşçi Köylü Parti­
si'nin, TİİKP, 1969 yılında kurulmuş olduğu belirti­
liyor.'" TKP/Marksist-Leninist hareketi, 1972 yılın­
da TİİKP'ten tasfiye edilen İbrahim Kaypakkaya ve
arkadaşlan tarafından kuruluyor. İddianame'ye gö­
re, aynlık, Kaypakkaya'nın şu görüşleri İleri sürme­
siyle başlıyor:" 2 "Acil görevlerimiz şunlardan ibaret
olmalıdır: a) Kuvvetli bir kitle temeline, b) Kendine
yeterli ekonomik kaynaklara ve c) Askeri harekata
elverişli bir araziye sahip önemli kırlık bölgeler se­
çilmeli, en değerli profesyonel partili kadrolar, bun­
ların en çoğu, bu bölgelere seferber edilmelidir. Bu
bölgelerde örgütlenmede kazanılacak halka, ta ba­
şından silahlı mücadele örgütlerinin, yani gerilla bi­
rimlerinin teşkili olmalıdır. Eğer gerekli ise çok kısa
bir propaganda ve ajitasyon faaliyetinden sonra
derhal gerilla eylemlerine girişilmelidir. Örgütlen­
menin bütün diğer biçimleri, illegal okuma grupla­
n, yayınlan basan, ulaştıran ve dağıtan hücreler vs.
gerilla faaliyetinin seyri içinde, onun ihtiyaçlanna
cevap verecek, onu destekleyecek, güçlendirecek şe-
Türkiye Üzerine Tezler III
kilde ele alınmalıdır." Kırlar, emperyalizmin yumu­
şak karnı türünden boş inançlar yerine daha güven­
li olabileceği düşüncesiyle seçiliyor.
İbrahim Kaypakkaya'nın mantığı, "esas" ve "ta­
li" olan, temel ile ikincil arasında aynmlan sıralaya­
cak bir biçimde çalışıyor. Yine İddianame'ye göre
"köylülük bölgelerdeki faaliyet esas, şehirlerdeki fa­
aliyet talidir" görüşünü ileri sürüyor.
İlgili İddianame, TKP/ML Hareketi'nin yolunu,
dört basamakta özetliyor.'93 Buradan, olduğu gibi,
aktanyorum. "1- Devrim, ülkemizin sosyo-ekono­
mik yapısı gereği, ülkenin çeşitli yerlerinde dengesiz
bir gelişme gösterecektir. 2- İktidar, kırlık bölgeler­
de, silahlı halk savaşı yolu ile, kurtanlmış bölgeler,
kızıl siyasi iktidar alanlan kurulmak suretiyle parça
parça ele geçirilecektir. 3-Devrim, kırlardan şehirle­
re doğru gelişecek, şehirler kırlardan kuşatılacaktır.
4- Ülkemizde, devrimin temel örgütlenme biçimi
silahlı örgütlenme, temel mücadele biçimi, silahlı
mücadeledir." Görülüyor; kurtanlmış bölgeler kır­
larda planlanıyor.'" Kaypakkaya'nın gerilla anlayı­
şında gerillanın kırlar ile kentler arasında mekik do­
kuması yer bulmuyor.
Buradan kentlere ve kentte de Marksist-Leni­
nist Silahlı Propaganda Birliği'ne geliyorum. İlgili
Esas Hakkındaki Mütalaa'dan aktanyorum. "Le­
nin'in 1905 yenilgisini, Mao'nun uzun yürüyüşünü,
Vietnam 1935 ayaklanmasını, Che Guevara'nın 1956
çıkartmasının Kızıldere'den farklı olmadığını ilan
ederek 1975 yılında kurulan ve Marksist Leninist
Propaganda Birliği adını alan örgüt THKP-C çizgisi­
nin politik mücadelesinin en üst biçimi olan silahlı
propaganda eylemlerini temel alan bir örgüt olarak
kurulmuştur."·95 Başlangıçta başka ülkelerin tarihle­
rine bir özenme var; benzer tarih yazımına çabala­
nıyor.
THKP-C çizgisi halk savaşı ve gerilla yolu, aşa­
malı bir mantığa sahip görünüyor. Esas Hakkında
Mütalaa şöyle özetliyor: "Birinci aşamanın şehir ge­
rillası yaratmak, ikinci aşamanın şehir gerillasını
geliştirmek kır gerillasını yaratmak ve üçüncü aşa­
mada kır gerillasını yaygınlaştırarak Halk Savaşı'nı
gerçekleştirmek ve bu savaş neticesinde emperya­
lizmin işgali altında bulunan Türkiye halklannı kur­
tararak proleterya diktatörlüğünü kurmak örgütün
ideal hedefidir." Bir düzeltme yapmam gerekiyor;
askeri mahkemelerdeki yargı belgelerini bilimsel
çalışmalarda kaynak olarak kullanmaya çabalıyo­
rum. Olgulan diğer kaynaklarla denetlernek zorun­
lu oluyor. Mahir Çayan, basit gerilla yöntemini son
derece kanşık bir hale sokuyor; askeri savcılık, Ma­
hir'in gerilla aşamalannı sayarken birisini eksik bı­
rakıyor. Aslını aktarmanın yararlı olacağını düşü­
nüyorum." " Kaynağından alıyorum. "Birinci aşama:
Şehir gerillasını yaratma, ikinci aşama: Şehir geril-
649
 Yalçın Küçük

lasını geliştirme-kır gerillasını yaratma ve kuvvet mak istiyorum.

gösterisi. Bu iki aşamada, ��vaşın, psikolojik Y1:prat­
Devam ediyorum. Şemsi Özkan, kendi hareke­
ma yönü ağır basacaktır. Uçüncü aşama: Şehır ge­
tinde önde gelen bir yere sahip olarak dönme yolu­
rillasını yaygınlaştırma, kır gerillasını geliştirme.
nu seçenlerden birisidir.'" İtiraflarından aktarma
Dördüncü aşama ise, kır gerillasını yaygınıaştırma
yapabiliyorum. Şunları ileri sürüyor: "Ben şuna ina­
aşamalandır." Çok daha deneyimli gerilla savaşçıla­
nıyor ve iddia ediyorum ki, eğer MLSPB kurulma­
rının cüret edemediği bu aşamalandırma şemasın­
mış olsaydı, mutlaka başka kişiler başka isimler al­
dan sonra Mahir Çayan, "neden şehir gerillası ile
tında aynı işlevi gören bir örgüt kuracaklard!."·'8
gerilla savaşına başlandı" diye soruyor ve bunu, teo­
MLSPB tiirü bir örgütün mutlaka kurulacağını ileri
rik hiçbir gerekçe ileri sürmeden, tümüyle pratiğine
sürmesini, itirafçı Özkan'ın kültür düzeyini aşan bir
ve hazırlıksız olmaya bağlıyor.
düşünce saymak zorunluluğunu duyuyorum.
MLSPB'nin bu dört aşamaya bağlılığı yalnızca
Şemsi Özkan'ın MLSPB anlatımından bir bölüm
"resmi" belgelerinde kalıyor ve inançlı kimselerin
. daha almakta yarar görüyorum. Şöyle itiraf ediyor:
imansız tekrarlanndan öteye geçmiyor. ıstanbul'da
"M. Çayan'a göre Türkiye'de halkın yükselen müca­
"silahlı propaganda" amacına yönelik, kütlesellik
delesini devlet baskı ve şiddetle engellemektedir.
bakımından son derece küçük, ancak büyük etkiler
Bu da toplumda geçici sun'i denge yaratır. Bu den­
peşinde koşan bir hareket olmaya çalışıyor. Esas
ge sürekli değildir, mutlaka bir tarafın lehine bozu­
Hakkında Mütalaa, bunu, şöyle formüle ediyor:
lacaktır. Bu da ancak silahlı mücadele ile gerçekle­
"Örgüt, silahlı propaganda hedefinin öncü savaşı ol­
şir." Açıklıkla ortaya çıkıyor; ütopyacının yöneticile­
duğunu; bu savaş süreci içerisinde oligarşiyi, "dev­
ri ikna için pamflet yazmalarının yerini MLSPB an­
let kadrolarını moralman çökertmek, psikolojik ola­
layışında, halkı ikna için silahlı propaganda alıyor.
rak yıpratmak, mevcut bozuk düzenin işleyişini kit­
İtirafçı Özkan, "ilk anda halk silahlı mücadeleye çe­
lelere açıklamak, halk düşmanı ve faşistlerin ceza­
kimser kalacaktır" diyor ve ekliyor: "O halde iyi ör­
landmlmasının" silahlı propaganda içine girdiğini
gütlenmiş, az sayıda nitelikli kişi gerilla mücadelesi­
kabul ediyor. Eylemlerini hep bu çerçeve içinde tu­
ni başlatacak, yenilmeyip sürekli güçlenerek devle­
tuyor.
tin sanıldığı kadar güçlü olmadığını halka göstere­
Devam etmeden önce, bu çalışmada yer bula­ cektir."'" Şemsi Özkan da MLSP anlayışının az sayı­
madığım için değinemediğim iki saptamadan söz da ve nitelikli bir kadroya dayandığını söylemek ge­
etmek durumundayım. Bunlardan ilki, 12 Eyıürün reğini duyuyor.
spektaküler bir polis başarısını sergileyememesiyle
Bu eki burada tamamlıyorum. Bir tek amacım
ilgilidir; çeşitli örgütlerin içine sızdmlmış polis :.eya
var; 1971 yılına kadar Türkiye'de halk savaşı ve
istihbarat ajanı öyküleri açıklanamadı. Bunun uze­
ayaklanma tartışmasının hiçbir maddi temeli yok­
rinde durulmasının ve eğer sonunda geçerli sayılı­
yorsa nedenlerinin araştınlmasının gerektiğini dü­ tur. Böyle bir tartışma başka ülkeler için yazılanlara
çoğaltıp tekrarlamaktan, özgün katkı adına eklektik
şünüyorum.
çözümlemeler yapmaktan ileri gidemiyor.
İkincisi, 12 Eylül Yılları, Türkiye'nin kendi tari­
Buna ekleyeceklerim var: Türkiye'de 1970 yılı­
hine ve benzer ülkelerin benzer deneyimlerine göre,
çok daha az ve önemsiz sayıda, dönek çıkarabiliyor. nın sonlarında başlayan ve 1971 yılı ortalarında du­
ran bir gerilla pratiğine bakılarak da, başka ülkele­
Üst düzey dönekleri ise çok daha az oluyor; "piş­
manlık yasası" adı altında dönmeyi ödüllendiren bir rin daha zengin pratiklerinden çıkarılamayan ilke­
yasa çıkartılmasına karşın bu sayının azlığı üzerin­ leri formüle etmeyi de geçerli saymıyorum. Bunları
de durulması gerektiğini düşünüyorum. ilgili bir öğrencinin müsveddeleıi olarak kabul et­
mek mümkün; daha ilerisi Türkiye'yi küçümsemek
Bu iki saptamayı, kendi kendisini eleştiriyi Tür­ anlamına geliyor.
kiye'nin ilerici hareketine hakaret etme fırsatı sa­
yanlara sunuyorum. Bu iki saptamayı, eleştiri ile Daha sonraki on yıl, pratiği artırıyor.
kendine güvensizliği aşılamayı karıştıranlara sun- Deneyimler, ön yargısız, incelenmeyi bekliyor.

650

Notlar
BİRİNCİ BÖLÜM
Christopher Hill, Reformation to Industrial Revola­
tion, Vol. II. Pelican, 1969, S.127
K. Marx ve F. Engels, Selected Works, VoLI, s. 403.
3
Jakobenizm'in Türkiye'nin devrimler tarihinde ayrı
bir yeri var. Meşrutiyet İhtiıaıi'ni gerçekleştiren Jön
Türkler, iç ve dış karşıtlan tarafından hep jakoben
olarak kötülendi.
Meşrutiyet ihtilali'nin görgü tanığı Hüseyin Cahit
Yalçın şunlan kaydediyor: "Hürriyet ilan edilir edil­
mez gözler hür memleketlere çevrilmişti. Fransız ve
ingiliz efkan umumiyesinin bize müzaharet göste­
receği ümit edilmişti. İlk günlerde oldukça bir sem­
pati gösterildi. Fakat derhal yüksek siyaset ve entri­
ka tesirini hissettirdi. Bütün dünya matbuatı Türk
inkılabı ve ittihat ve Terakki aleyhine döndü. ittihat
ve Terakki dar kafalı, sefener, Jacobin idi, mutaas­
sıptı. Zavallı ekalliyetleri Türkleştirmek istiyordu.
İstiklal istiyordu. Memleketteki ecnebi hakimiyetini
yani kapitülasyonları kaldırmak istiyordu. Avru­
pa'nın bütiin mali muhitleri bu cüretkar gençler
aleyhine dönmüştii." Hüseyin Cahit Yalçın, Talat
Paşa, 1943, s. 26.
Jacobin'ler ile, Türkçe yazılışı jakoben, Jön Türkler
arasındaki bağlantı, "bütiin kitaplarda" yer alıyor.
Lenin, 'Jakobenizm' İşçi Sınıfını Korkutabilir mi?
başlıklı yazısında 1917 yılı ortasında bir Rus tarihçi­
sinden aktarma yapıyor. Rus tarihçi şunlan yazıyor:
"Sovyetler 'tüm iktidarı' aldıklan zaman iktidarlan­
nın çok küçük olduğunu, hemen anlayacaklar. Ve
güç eksiklerini, Jön Türkler veya jakobenlerin tarih­
çe sınanmış yöntemlerine başvurarak gidermek zo­
rundalar ... Bütün sorun bir daha gündeme gelince,
onlar, jakobenizme ve terörizme tenezzül mü ede­
cekler, yoksa ellerini, bu işten, temiz mi tutacaklar?
Asıl soru budur, birkaç gün içinde belli olacak." Le­
nin, tarihçinin bu göriişlerinden sonra şunlan ekli­
yor: "Burjuva tarihçiler, Jakobenizmi, bir alça1ma
'tenezzül' olarak göriiyorlar. Proleterya tarihçileri
jakobenizmi, bir ezilen sınıfın kurtuluş mücadelesi­
nin en tepe noktalanndan birisi sayıyorlar. Jakobe­
nizm, Fransa'ya, demokratik devrimin ve cumhuri­
yete karşı bir monarklar koalisyonuna direnmenin
en güzel yöntemlerini sağladı.", Lenin, Collected
Works, Vol. 25, s. 121.
Adını, Robespierre ve arkadaşlannın toplandıklan
Jakoben manastırlanndan alan jakobenizm, burju­
vazinin hegemonyasını kurmasını sağladı.
Marks - Engels, Selected Works, s. 389,
Bilsak tarafından, 1986 Nisan ayı başında İstan­
bul'da düzenlenen, Sivil Toplum Sempozyumu'na
Tercüman Gazetesi ayrı bir önem verdi. Sempozyu­
ma katılan Tercüman Gazetesi Genel Yayın Müdürii
Türkiye Üzerine Tezler III
Taha Akyol, Gazete'nin başyazan Nazlı Ilıcak ve di­
ğer yazarlan yazılanyla, tartışmayı sürdürdüler.
Tercüman bu sırada "El Yazılı itiraflanyla 12 Mart
Cuntalan" başlıklı bir dizi yayınlıyordu.
Taha Akyol'un dört dizilik birinci sayfa yazısını ol­
duğu gibi metin-içi ek olarak veriyorum. Ara başlık­
lar Taha Bey'in yazı başlıklandır; yalnızca, genel
başlığı, ben ekledim. Tercüman, 10-13 Nisan 1986.
"Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı-Gi­
riş" başlıklı bu çok bilinen, incelemede, izleyen
cümleyi de aktarmakta yarar buluyorum. "Biz bir
restorasyon yaşadık, birincisi, çünkü, diğer uluslar
bir ihtilal yapma cesaretini gösterdiler, ikincisi,
çünkü, diğer uluslar bir karşı-devrimle karşılaştılar;
birincisinde bizim yöneticilerimiz korktular ve
ikinesinde bizim yöneticilerimiz korkmadılar." Karl
Marx-Friedrich Engels, Collected Works, Vol. 3, s.
176-177·
1789 ve 1848 Fransız devrimleri taklitçilerini Avru­
pa içinde bulmuşlardı. 1905 yılındaki Birinci Rus
Devrimi ise Avrupa'da hiç yankı uyandırmadı, fa­
kat, taklitçilerini Asya'da buldu, devrimden sonraki
birkaç yıl içinde İran'da, Türkiye'de ve Çin'de dc:v­
rimler meydana geldi." E. H. CUIT, Tarih Nedir, Is­
tanbul, 1980. Bu kartı, Sultanahmet'de doldurmu­
şum ve üzerinde sayfa numarası yok; eksik. Okuyu­
cumdan özür diliyorum ve yine de kullanıyorum.
, Prusya'da Mart İhtlali'nin (1848, y.k.) amacı, istek
olarak meşruti monarşiyi ve gerçekte burjuvazinin
yönetimini kurmak idi. Bir Avrupa ihtilali olmaktan
çok uzak, yalnızca, bir geri ülkede bir Avrupa ihti­
lal'inin güdük yankısı oldu". Marx, K. The Revoluti­
ons of, 1848, D, Fernbach, editör, Penguin, 1973, s.
193·
George S. Harris, 'Troubled Alliance', AEI-Hoover
Policy Stııdy, Washington D.C., 1976, s. 83-84
'o Emin Karakuş, 40 Yıllık Bir Gazeteci Gözüyle işte
Ankara, istanbul, 1970, s. 432
" Savaş, politikanın şiddet uygulanarak sürdüriilme­
sidir.
Şiddet, netliktir; bu nedenle savaş romanlanndan
insanın boyutu daha net çizilebiliyor.
Burjuva politikacısını, savaş yöneten komutanın,
daha az net ve zaman zaman da güdük ikizi olarak
düşünebiliyorum. Tersinden de söyleyebilirim; sa­
vaşçı komutan, burjuva politikacısının gelişmiş ti­
polojisini veriyor. Bu nedenle aktarabiliyorum.
"Gerçekten de, büyük komutanlar hiçbir zaman çok
bilgili subaylann veya alimlerin safından çıkmazlar;
bunlann durumlan çoğu kez geniş bilgiler edinme­
lerine elvermemiştir."
"Belki de savaş sanatı için, komutana bir dış destek
sağlayacak bir iskele gibi, teorik bir yapı meydana
651
 Yalçın Küçük
getirmenin imkansız olduğunu kabul etmek zorun­
da kalırım."
"Savaş maddi çaba ve acılarla dolu bir alandır. Bun­
lara dayanmak için, insanın, ister yaradılıştan, ister
sonradan kazanılmış olsun, bu acılara aldınş etme­
mesini sağlayan belli bir fizik ve moral güce sahip
olması gerekir. Bu niteliklere sahip ve sağduyusunu
kendisine kılavuz edinmiş bir insan iyi "bir savaş
aracıdır."
"Savaş belirsizlikler alanıdır; harekatın dayandığı
unsurların dörtte üçü kalın bir sis tabakasının ar­
dında saklıdır."
"Savaş ortamını oluşturan dört unsura, yani tehlike,
fizik, çaba, belirsizlik ve tesadüf unsurlarına toplu
bir bakış atfedecek olursak, bu huzur bozucu ortam
içinde güven ve başarı şansı ile ilerleyebilmek için
büyük bir fizik ve moral güce ihtiyaç bulunduğu ko­
layca anlaşılır. Askeri yazarlar ve tarihçiler, şartla­
rın doğurduğu değişik duruma göre, bu güce eneıji,
dayanıklılık, sebat, karakter ve zihin kuvveti adını
verirler." Carl Fon Clausewitz, Savaş üzerine, İstan­
bul, 1975 s. 153-146-87-92.
.. Oral Sander, Türk - Amerikan İlişkileri 1947-1964,
Ankara, 1979, s. 196.
'3 İktisatçı Öztin Akgüç'ün babası Atıf Akgüç tarafın­
dan kuruldu, Atıf Akgüç bundan sonra sol politika­
da görünmedi. Kurucuların bir bölümü ise sol poli­
tikaya 27 Mayıs'tan sonra kurulan TİP'de devam et­
ti.
•< "Yeni yönetim, Orta Doğu'daki Sovyet atılımını hız­
landırmaya başlayınca, dikkatler ilk önce Kuzey Ku­
şağı ülkelerine (genellikle Türkiye, İran ve Afganis­
tan anlatılıyor, y.k.) çevrildi. Türkiye ile ilişkileri iyi­
leştirmek için bilinçli çaba harcandı ve Ruslar,
Türklerin desteğini alabilmek için Kıbrıs konusun­
da görüşlerini değiştirdiler. 1968 yılı Eylül ayında
Kosigin Ankara'yı ziyaret etti ve Türkiye'de bir de­
mir-çelik tesisi ile diğer sanayi projelerini gerçek-
1eştirmek için 200 milyon dolarlık Sovyet kredisi
sağlandı." R. O. Freedman, Soviet Policy Toward
the MidIle East Since 1970, N. Y., 1975, s. 22.
"1967 Anlaşmasıyla, Türkiye'de, Sovyet ekonomik
ve teknik yardımı ile, bir çok sanayi işletmesi ile te­
sisinin kurulması öngörüldü. Bunların her birisi bi­
rinci değilse de kendi sektöründe büyükler ya da en
büyükler arasında yer alıyordu."N. O. Yakubov,
"Sovremenniy Etap Sovetsko Turvetskogo Ekono­
miçeskogo i Tehniçestkogo Sotrudniçestvo'; içinde
A, M, Şamsutdinov, (redaktör) Politika i Ekommike
Sovremennoy Turtsii, M., 1977, s. 230.
"Bilindiği gibi, İkinci Dünya Savaşı sonrasında baş­
layan, C. Bayar-A. Menderes Rejimi tarafından ge­
liştirilen Batı ile askeri-siyasal işbirliği, tek yanlı dış
politika izlenmesi, uluslararası arenada Türkiye'nin
durumunu zayıflatn, ekonomik kalkınmasına darbe
indirdi ve ülke maliyesini çökertti."
"Bu ve diğer faktörlerin etkisiyle, ancak 1960 ihti­
alinde, Türk yönetici çevreleri, Sovyet diplomasisi
trafından öteden beri önerilen, SSCB ile ilişkileri ge­
liştirme yoluna girdiler." B. M, Potshveriya, Osnov­
nie Etapı Sovyetsko-Turyetskih Otnoşeniy', içinde
A, M, Şamsutdinov, (redaktör) Problemi istorii Tur­
tisi, M., 1878, s, 162.
652
"Amerikan yardım programı 1988 yılında bir başka
keskin dönüş gösterdi; hayırhah ihmal politikasına,
(policy of benevolent neglecet) yöneldi" G. S, Har­
ris, Troubled Alliance, Washington D, C, 1976, s.
179·
" Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler, İstanbul, 1985, s.
302.
.6 Kurtul Altuğ, 12 Mart ve Nihat Erim Olayı, Ankara,
1973, s. 9
'7 "Demirel'e göre, Ecevifin, askerlerin istemiş olduğu
yasaların çıkarılmasına yanaşmayışı büyük bir hata
idi." Hasan Cemal, 12 Eylül Günlüğü, Ankara, 1986,
S. 211
.B 1980 yılı Eylül Ayı'nın ilk haftasında yayınlanan
"Bir Yeni Cumhuriyet İçin" adını taşıyan çalışmam­
da, Bülent Ecevit'in bir askeri müdahale bekleyişi
içinde olduğunu çok açık olarak yazdım. Zaman
yazdıklarınu doğruladı. Şimdi eksiğini tamamlıyo­
rum; Demirel de bir askeri müdahale perspektifi ve
bekleyişi içindedir.
•• Bu çözümlernem doğruysa 27 Mayıs'ı hep savuna
gelmiş olan CHP Başkanı Bülent Ecevifin, yeni ko­
numunun zorladığı bilinçle 27 Mayıs'a karşı çıkma­
sı gerekiyor. Nitekim 27 Mayıs 1988 tarihinde 27
Mayıs'a karşı düzeysiz bir kampanyanın en önde ge­
len savunucusu oldu.
'o Fıkra, özlü hikaye, kısa ve özlü anlatı anlanuna geli­
yor; Fransızca chronique sözcüğünün Türkçe karşı­
lığı oluyor. Zamanın akışı içinde, günlük olaylar
üzerine özlü yazı dernek oluyor.
Buna şimdi "fıkra yazarları" yeni bir isim buldular:
"köşe yazarı" diyorlar. Çok şaşınyorum ve yadırgı­
yorum. Bir kez bu türün hepsi köşede yazmıyor;
Uğur Mumcu'nun yazıları köşeden başlamıyor. Ay­
rıca köşe vurucusunu hatırlatıyor. Eskiden futbol
takımlarının seçilmiş komer atıcıları vardı; Küçük
Fikrefi hatırlıyorum, tembel, ancak, zaman zaman
komerden başarılı atışlar yapıyordu.
"Köşe yazan" tanılamasını, fıkra yazan arkadaşları­
ma yakıştıramıyorum.
" "Dar Sokakta Siyaset 1980-1983, bir solukta okun­
mamalı. Yazık olur. Tartışılarak okunmalı; okuyu­
cu, eğer kafasında soru varsa, bu kitabı okumalı.
Yoksa mutlaka almalı ve kitaplığına koyınalıdır; bu
dönem tartışıldığı bir sıra ve bu tartışmaya yalnız
başına odasında ya da yazıda, toplantıda, katılmak
istediği zaman Yalçın Doğan'ı okumalıdır." Y. Kü­
çük, Sokakta Siyaset Belleği, Cumhuriyet Kitap, 9
Kasım 1985, sayı, 6.
" Yalçın Doğan, Dar Sokakta Siyaset 1980 -1983, İs­
tanbul, 1985, s. 105
'3 Sekine Evren'in cenazesine giderek bunu kişisel bir
saygı ve güvene çevirmekten de geri kalmıyorlar.
Hasan Cemal'in günlüğünden nasıl gittikleri anlaşı­
lıyor.
"Evren'in eşi Sekine Evren'in Ankara Hacıbay­
ram'daki cenaze töreni aynı zamanda politik bir
olay niteliğine büründü.
Dün yapılan sade törene Demirel ve Ecevit de katıl­
dılar.
Neden?
Gerçekten neden? Necdet Uğur da katılmıştı; bir ye-

mekte sormuşturn, "ailece tanıştıklarını" söyledi.
Demirel ve Ecevit de "ailece" tanışıyor, olmalı.
"Dün sabah Yalçın Doğan haberi alınca, Dernirel'i
aramış. 'Henüz kesin değil düşünüyorum' demiş.
Bir süre sonra Yalçın tekrar aramış; Demirel 'gidi­
yorum törene' demiş."
Bundan sonrası ilginç; demokrasiyi kurtarmak için
bir araya gelerneyen iki politikacı, cenazede buluşu­
yorlar.
"Bunun üzerine Yalçın, Ecevit'i Oran'dan telefonla
aramış. 'Kesin gidiyor mu?' diye sormuş. Ecevit
'evet' yanıtını alınca da, 'peki teşekkür ederim' de­
yip telefonu kapatmış."
Demirel gidiyorsa, Ecevit de gidiyor. Bu arada Mus­
tafa Üstiindağ, Ecevitlerin ne yapacağını merak edi­
yor, ancak, Ecevit Üstiindağ'a yüz vermiyor; telefo­
na çıkmıyor.
Önemli iş, telefonlar işe yarıyor: . �u arada Altan Öy­
men haberi Yalçın'dan duyup Ustiindağ'ı bulmuş.
Halk Partisi'nin son genel sekreteri böylece muradı­
na ermiş; hem cenazede liderini girecek ve hem de
Türkiye'nin yeni yöneticisinin acılı gözlerine görü­
necek, belki de gözüne girecek.'
"Böylece Üstündağ, Erol Tuncer ve Altan Öymen
apar topar törene gidiyorlar." Böylece, yanlışlıkla
Maltepe'ye gitmeden ve acele ile Hacıbayram'ı bulu­
yorlar. Biraz erken geldikleri anlaşılıyor. "Bu arada
Ecevit de Rahşan Hanım'la geliyor." Cemaat ta­
mamlanıyor.
Hasan Cemal devam ediyor, ben de devam etmek
gereğini duyuyorum; "Ayn bir yerde duruyorlar.
Üstiindağ, Öymen ve Tuncer yanlarına gidiyorlar."
Protokola uygun düşüyor; Ecevit'lere yaklaşıyorlar.
"Üstiindağ, 'şöyle geçelim' diyor, 'burası iyi' yanıtını
alıyor Ecevinen gayet soğuk." Apar topar gittiği ce­
nazede Üstiindağ, Evren'in acısını paylaşıyor, ama,
Ecevit'in sevgisini yeniden kazanamıyor. Hasan Ce­
mal, 12 Eylül Günlüğü, Ankara, 1986, s. 494-495.
'" İbid., S.125
'5 12 Eylül'ün Dışişleri Bakanı hter Türkmen, Demi­
rel'e·şunları yazıyor :
"Pek muhterem Beyefendi,
Avrupa Konseyi Asamblesi Başkanı De Koster ile
yaptığınız görüşmenin zaptım aldım.
İçten teşekkürlerimi sunar, bu vesile ile derin saygı­
larınıı yenilerim." Yalçın Doğan, Dar Sokakta Siya­
set, op. cit, s, 127.
Hem cenaze töreni ve hem de bu yazışma protokol­
lan, 12 Eylül ile birlikte, Türkler'in ne kadar nazik
olduğunu gösteriyor. Avrupalılar artık Türkler'in
nezaketinin çok gerisinde kaldılar.
,6 İbid., s. 127
" Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler, İstanbul, 1985, s.
280.
,8 "Başbakan Yardımcısı ve MHP Genel Başkanı Al­
paslan Türkeş ise 'en kıdemli komutan sıfatıyla her­
halde Kenan Evren Paşa Kara Kuvvetleri Komutanı
olacaktır' demiştir." Cumhuriyet, 30 Ağustos 1977.
"Org. Evren Kara Kuvvetleri Komutanı oldu." Cum­
huriyet, 31 Ağustos 1977. Birinci sayfa sekiz sütun­
luk haber başlığı.
Türkiye Üzerine Tezler III
'9 İttihatçı Cemal Paşa'nın torunu Hasan Cemal, Tür­
kiye'de ve Türkçe'de paşaların nasıl adlandırıldığını
unutmuşa benziyor; Türkiye'de ve Türkçe'de paşa­
lar, küçük isimlerine eklenen "paşa" sözcükleri�le
bilinir ve söyleniyor. Kemal Paşa, Kazım Paşa, ıs­
met Paşa, Fevzi Paşa ve diğer örnekler var; Atatürk
Paşa, Karabekir Paşa, İnönü Paşa, Çakmak Paşa
yok. Kuşkusuz, daha önceki dönemde soyadının bu­
lanmamasından da kaynaklanıyor. Ancak uygulama
böyle; Eylülist Rejim'in uydurmaları, Evren Paşa,
Saltık Paşa deyişleri, Türkçe dışı kalıyor.
30 Hasan Cemal, 12 Eylül Günlüğü, Birinci Cilt, Anka­
ra, 1986, s. 239
3' İbid., s. 353
3' Yalnızca yazılı değil, aynı zamanda sözlü iletişim
var. Eylülist Dönem, Hasan'ın, Yalçın'ın ya da
Uğur'un yaptığı bir görüşmenin üç-dört ağızdan ge­
çerek bozuluşuna ve bozulmuş versiyonun aslının
yerine geçmesine tanık oldu. Bu tür görüşmeler,
özellikle, direncini ve güvenini yitirmiş ağızlar ara­
cılığıyla Dernirel'i, bir demokrasi kahramanı, mili­
tarizmin elinde palalı karşıtı haline getirdi. Demirel,
ilerici kesimdeki yılgınlıktan kaynaklanan bu altın
propagandadan çok yararlandı.
"Bizim ilerici yılgınlarımız son derece cömerttirler;
Nazlı Ilıcak ya da Metin Toker, iki kaypak yazı ile bi­
le, demokrasi kahramanı oldu. Üniversitedeki son
zamanlarımı, Nadir Nadi'nin yazdıklarına bakma­
yıp, her gün Nazlı Ilıcak'ın demokrasi serüvenlerin­
den heyecanlanan arkadaşlarımı teskin etmekle ge­
çiriyordum.
Aydın Belgesi'ni hazırlarken yine nerede ise her ak­
şam Nazlı ile karşılaşıyordum. Herkes "Nazlı var
mı?" ya da "Nazlı ile görüşüldü mü?" diye söze baş­
lıyordu. Nazlı'sız bir gece geçiremez olduk. Nazlı
olacak; Mehmet olmayacak. Mehmet Barlas'a itiraz­
ları Nazlı'ya çevirmeyi becerebildim: Nazlı Ha­
nım'dan imza istenecekse mutlaka Mehmet Bar­
las'ın da imza alınması gerektiğini ileri sürdürn. Jü­
lide Gülizar yardıma yetişti; Nazlı imzalarsa, imza­
lamayacağını söyledi.
Süleyman Demirel ile Nazlı Ilıcak'ı, yılgınlık bir ara
demokrasi şampiyonu yaptı.
33 İbid., s.356
:H "Early in August I twice had a chance to ask Prime
Minster Demirciel privately if he expected a milli­
tary takeover. He assured me that he did not." Ja­
mes W. Spain, American Diplomacy in Turkey,
Praeger, 1984, s. 14.
Bu bölümde birinci ekte, 12 Eylül'den hemen önce
gelen ve hemen sonra giden Amerikan büyükelçisi
Spain'in bir CIA mensubu olduğunu gösteriyorum.
Üstelik, bunu zamanın Başbakanı Demirel de bili­
yor. Spain, Ağustos 1980 başlarında, iki kez özel
olarak Demirel'e bir askeri harekat bekleyip bekle­
mediğini soruyor; beklemediği cevabını alıyor.
Öyle görünüyor: Bir CIA mensubu Amerikan büyü­
kelçisinin sorusu bile Dernirel'i kaygılandırmıyor.
Mümkün mü? Şimdi yaptığım çözümlemeler ışığın­
da, Dernirel'in en içten karşılığı, "nerede, bir tiirlü
yapamadılar!" olabilir. 1981 Ağustos ayında "bugün
gel al iktidarı deseler almam" diyen bir başbakanın,
askeri müdahale karşısında bir kaygısı olabilir mi?"
653
 Yalçın Küçük
35 İbid., s. 353
,6 Yalçın Doğan, Dar Sokakta Siyaset, op. cit., s. 68
" Hasan Cemal de Hamzakoy'dan gelen Demirel ve
Ecevit'e Eylül Komutanlan'nın tebligatı üzerine,
Üstündağ'ın sevincini yazıyor. CHP Genel Sekreteri
Hasan Cemal'i arıyor ve konuşuyor: "Normal rejim
içinde terörün kaynaklarına inmek, böylesine in­
mek olanaksızdı. Dün, tarihi bir gündü. Şunları yap­
ma diyorlar liderlere, fakat çok esnek, nazik davra­
nıyorlar." Hasan Cemal, 12 Eylül Günlüğü, op. cit.,
S· 90.
,. İbid., s. 80
" Bülent Ecevit; yakın zamanlarda ve 12 Eylül'ün
ikinci döneminde, bu kısa tutukluluk hallerinden
çok fazla ve büyük bir övünçle söz etmeye başladı.
Başka bir çalışmamda, bunun doğru bir yol olmadı­
ğını, insana, hangi koğuşta yattığını, saçının kesilip
kesilmediğini, koşulları sorabileceklerini işaret et­
tim.
Aydın Üzerine Tezler'in Dördüncü Kitabından son­
ra açıklık geldi. Hasan Cemal, Ankara Büro Şefi Yal­
çın Doğan'ın teleks notunu da Günlüğü'ne almış;
aktarıyorum.
"Şimdi biraz sana Ecevit'in 'içerdeki manzarasın­
dan' söz etmek istiyorum. Ecevifi tek bir odaya ka­
pattılar. Kapatıldığı oda cezaevi dişçisinin odası.
Dolayısıyla bir anlamda diğer mahkumlardan tecrit
edilmiş oluyor. Oda birkaç gün önceden hazırlandı.
Daktilo, kitap, yatak, sandalye ve diğer ihtiyaçlarını
karşılayabileceği biçimde hazırlandı. Odadaki kon­
for pek fena sayılmaz."
"Eğer odada yalnız kalmak istemezse, cezaevi mü­
dürüne başvuracak ve genel koğuşa geçmek isteğini
iletecek. Durum bu merkezde." Hasan Cemal, 12
Eylül Günlüğü, op.cit, s. 437-438
Sevgili Yalçın'ın bu önemli bilgiyi neden kendi kita­
bına da almadığına şaşırdım. Belki de "halkçı" Ece­
vinin cezaevi söz konusu olduğunda halkını unuta­
rak hiçbir hükümlüye gösterilmeyen ayrıcalıkları
kabul ettiğini yazmak istemedi; gerçekten umut kı­
rıcı olabiliyor.
40 James W. Spain, American Diplomacy in Turkey ­
Memoirs of an Ambassador Extra-ordinary and Ple­
nipotentiary, Praeger, 1984, s. 28
4' Endişe etmiyorlar. "Bu sözler odada bulunan Mus­
tafa Üstündağ, Genel Sekreter Yardımcısı Altan ­ Öy
men, Erol Tuncer, Metin Somuncu, Coşkun Karagö­
zoğlu'nu büyük ölçüde rahatlattı." Yalçın Doğan,
Dar Sokakta Siyaset, İstanbul, 1985, s. 69.
12 Eylül'e karşı bir tepki gösterilmeyeceğini öğren­
mekten rahatlayan bir CHP yönetici heyeti cı) Ne­
den bu mutfak bilgileri bu kadar çok hızlı bilinir
oluyor?
4' Yalçın Doğan, op. cit., s. 143
43 Hasan Cemal, op. cit., s. 87
44 Sevim Tarı'nın sonraki yıllarda Sevim Belli, 1951
Tevkifatı ile kondukları Sansaryan Han'da, Mihri
Belli'ye yazdığı mektuplarını polis müdürü Ahmet
Topaloğlu'na kaptırması ya da daha sonraki genç
solcuların dışarıya çıkartmak istedikleri yazıları
gardiyanlarına yakalatmalan, uzun tartışma ve yıp­
ratmalara konu olabildi.
654
Başbakanlık yapmış olanlar bu işi daha açık yapı­
yorlar. Bilinçle.
Bu bölümde yazılıyor; Muhsin Batur Hava Kuvvet­
leri Komutanı olacağını polis müdürlüğünden AP
Dönemi Milli Savunma Bakanı Ahmet Topaloğ­
lu 'ndan öğreniyor. Batur, hem cuntalar içinde yer
alıyor ve hem de "altımı tutamıyorum" gerekçesiyle
ve üstlerini "reforınlara zorlamak" için, içinde oldu­
ğu cuntaları MİT'e ve benzeri yerlere haber veriyor.
45 İbid., s.60
4' Bilim, kavranıların, diyalektik ilişkisine dayanan bir
anlatımdır.
Savaşta birliklerin işlevi ne ise, bilirnde kavramlar
aynı rolü oynuyor: Net, disiplinli, hareketli ve açı­
lımlı olmak zorunluluğuyla karşı karşıya bulunuyor.
"Demokratik güç" kavramı, bu ölçüte hiç uymuyor;
aydınlatmaktan çok aydınlanma görevini erteliyor.
Kim, ne, hangi kaynaktan geliyor; cevabı yok.
Bir rapor var; resmi. ABD Senatosu için hazırlanı­
yor ve yayınlanıyor; 1980 Mart tarihini taşıyor. Bir
cümle aktanyorum.
"Son yıllarda Türkiye'nin içinde tökezleyip durduğu
siyasal bunalım, artık ülkedeki demokratik güçle­
rin, democratic forces, sonunda, bu meydan okuyu­
şa, cesaret ve enerji ile karşılık vermeye başladığı
bir had safhaya ulaçtı."
Buradaki demokratik güçler'den, Silahlı Kuvvetler,
AP ve bir ölçüde CHP anlatılıyor.
Bu raporun en son cümlesini de aktarıyorum: "Ho­
wever, if General Rogers fails in his effort to achie­
ve agreement on the terıns of Greek reintegration
into NATO, then a very high-Ievel U. S. effort may
be reiquired to adress that particular aspect of the
Greco-Turkish dispute and, in the process, to facilf­
tate other negotiations.»
1980 başında Washington, Greko-Türk sorunları
çözmek ve bunun için de demokratik güçleri hare­
kete getirmek için NATO Komutanı Rogers'ı görev­
lendiriyor. Rogers'in başarısız kalması halinde,
Türk ve Grek Başbakanları'nı Washington'a, birlik­
te, çağırmayı planlıyorlar.
Rogers, başarılı oluyor; Türkiye'de 12 Eylül başarıya
ulaşıyor.
Turkey, Greece and NATO: The Stained Alliance, A
staff Report to the Committee on Foreign Relations
United States Senate, Wash., D.C., March 1980, s.
22 ve 64.
47 Ege üzerindeki gelişmelerde Türkiye açısından bir
tatminsizlik belirince, basın, NATO Komutanı Ber­
nard Rogers'e karşı bir kampanya açtı. Rogers,
Brüksel'de bir basın toplantısı yaparak "Türk bası­
nında çıkan haberlerin Türkiye Dışişleri Bakanlığı
tarafından yönlendirilmiş olduğuna dair bilgiler bu­
lunmaktadır" dedi. Ayrıca şunları da ekledi: "Cum­
hurbaşkanı Evren'den bahsederken şunu söylemek
isterim. Kendisi bir arkadaşımdır. Ve eğer benim
şahsıma yönelen bu kampanyadan haberi olsa,
mutlaka durdururdu." Rogers, hakkındaki kampan­
yadan rahatsız oluyor. Cumhuriyet, 24 Mayıs 1986.
Doğrusu bir NATO Komutanı'nı doğruladığım için
üzülüyorum; ne yazık, söyledikleri doğrudur. Türki­
ye'de dış politika ile ilgili bütün basın kampanyala-

nnı Dışişleri Bakanlığı başlatır, yürütür ve istediği
yerde keser. Türk basınının dış politika alanında,
haberlerde ve kampanyalarda hiçbir bağımsızlığı
yok.
Gazeteci Mehmet Kemal, buna, ilk parmak basan­
lardan birisidir. Çeşitli anılarda, Türk dışişleri ba­
kanlarının bir gün sonra çıkacak başyazılan bile ön­
ceden okuduğu yazılıyor. Bu, bir gelenek. Sultan
Abdülhamit, zaman zaman yabancı basını bile de­
netleyebiliyordu.
Fakat Rogers'e Türkiye'den tepki yağıyor. En şid­
detli tepki, beklenebileceği gibi, Ecevit'ten geliyor
ve Rogers'ın komutanlıktan çekilmesini istiyor.
Ecevit şunları da demeç olarak açıklıyor: "General
Rogers, 'Cumhurbaşkanı Evren arkadaşımdır. Eğer
benim Şahsı ma yönelen bu kampanyadan haberi ol­
sa mutlaka durdururdu' demekle de, Türk Cumhur­
başkanını, kişisel dostluklara hem de yabancılarla
kişisel dostluklara ulusal yarardan daha üstün de­
ğer verecek bir kimse gibi göstermeye kalkışmakta­
dır; Sayın Cumhurbaşkanına, böylece, büyük saygı­
sızlıkta bulunmuş olmaktadır. Bu saygısızlığa ve
had bilmezliğe gereken tepkinin Cumhurbaşkanlı­
ğınca gösterileceğini umarım." Cumhuriyet, 25 Ma­
yıs 1986.
Bir: Bu bölüme birinci ekte görülüyor; Evren, Türki­
ye'ye gelen Amerikan Generallerine hep "arkada­
şım" veya "dostum" diyor, İki: Amerikan General
David Jones için, bütün protokollan alt üst edip,
Amerikan Büyükelçiliği'ndeki yemeğe katılıyor ve
co-host oluyor. Üç: Ecevit'in tepkisi, bir liseli biçe­
mini aşamıyor. Dört: Kraldan fazla kralcı görünüyor.
Mustafa Üstündağ, 6 Eylül 1981 tarihinde Cumhuri­
yet'in Ankara Bürosu'na uğruyor. Ne ölçüde teslimi­
yetçi olduklarını bir kez daha gösteriyor ve gidiyor.
Askerin üstüne gidilmemesi gerektiği kanısında. Bu
konuda Demirel'e kızıyor. Demirel'in askeri kışkırt­
masından yakındı. Hasan Cemal, 12 Eylül Günlüğü,
op, cit., s. 368.
,8 İbid., s.81
,. Mustafa Üstündağ, 6 Eylül 1081 tarihinde Cumhuri­
yet'in Ankara Bürosu'na uğruyor. Ne ölçüde teslimi­
yetçi olduklarını bir kez daha gösteriyor ve gidiyor.
Askerin üstüne gidilmemesi gerektiği kanısında. Bu
konuda Demirel'e kızıyor. Demirel'in askeri kışkırt­
masından yakındı. Hasan Cemal, 12 Eylül Günlüğü,
op, cit, s. 368
sO STFA, Sezai Türkeş-Fevzi Akkaya Şirketi, bir Bayar­
Menderes bağ bozumudur; 1970 yıllarında petrodo­
larlarla Arap topraklarının imarında rol alıyor. 12
Eylül ile birlikte tekrar içeriye dönerek, burada ya­
yılmacı bir şirket kimliğini kazanıyor ve Bayar­
Menderes bağ bozumuna Eylülist markalar ekliyor.
s' Anı anlatmayı ve yazmayı sevmiyorum; yine de bazı
episodları aktarmaktan geri kalamıyorum.
İlk okul ve orta okul dönemim bir liman kentinde
geçti. Amerikan denizci askerleri çıkmaya başladı­
lar. Biri, bir köşe başında duruyor; elinde bir yeşil
dolar var. Sokağın çocukları sıçrayıp doları yakala­
maya çalışıyor; denizci, elini daha yukanya kaldın­
yor. Çocuklar sıçrıyor, denizci eğleniyor. Bir diğer
Amerikan denizci askeri, bu eğlenceyi, fotoğraf ma­
kinasıyla ölümsüzleştirıneye çalışıyor.
Türkiye Üzerine Tezler III
Çocukluğumda amerikan askerlerinin Türkiye'ye
girişini böyle hatırlıyorum.
Bandan ne zevk alıyorlar; bir türlü anlayamıyorum.
52 "Ve Harp Okulu öğrencilerinin, üniversite arkadaş­
larına sempatilerini göstermek için, bir protesto yü­
rüyüşü yapmalarından sonra, artık harekete geçme
zamanı ertelenemezdi. Gizli örgütçüler hızla yöneti­
min liderlerini ve milletvekillerini topladılar." Geor­
ge S. Harris, Troubled Alliance, AEI-Hoover Policy
Study, Washington D.C., 1976. s. B3-84.
s3 "Ortaya çıkmakta olan sol, önceleri, ihtiyatla hare­
ket etti. Taleplerini Kemalizm örtüsü arkasına gizle­
yen sosyalistler, Atatürk'ün kendilerinden olduğu­
nu ileri sürerek daha çok meşruiyet kazanmaya ça­
lıştılar." ibid., s. 95 ve 96.
s4 Boşanmak- 2. Başlığından veya koşum takımından
sıyrılmak. 3. Birdenbire ve bol bol akmak. 4. (Baskı
altında gergin duran bir şey) Birden ve hızla kurtul­
mak. Türkçe Sözlük, s. 117.
ss Doç. Dr. Oral Sander, Türk Amerikan ilişkileri, op.
cit., s. 198
S6
27 Mayıs öncesinde Ankara'daki Amerikan Büyü­
kelçisi F. Warren, Menderes Rejimi'ni desteklerneyi
çok açık boyutlara ulaştırması nedeniyle çok eleşti­
riIdi.
"Ayrıca Askeri Komite, sabahın erken saatlerinde
ABD Büyükelçisi F. Warren'a hareketin Türkiye'nin
müttefiklerine yönelmiş olmadığı konusunda bilgi
vermiştir."
"Yeni rejimin Dışişleri Bakanı Selim Sarper ise 1
Haziran'da verdiği demeçte, (New York Times, 2
Haziran 1960, y.k.) ABD ile askeri ittifak da dahil ol­
mak üzere Menderes hükümeti tarafından imzala­
nan bütün uluslararası anlaşmalara bağlı kalınaca­
ğını söylemiş ve U-2 olayına zımnen atıfta buluna­
rakAmerikan uçaklannın Türk üslerini kullanmala­
rı sonucu bu üslerin Sovyetler Birliği tarafından
bombalanacağı tehdidini de dikkate almayacakları­
nı belirtmiştir." Oral Sander, Türk- Amerikan İlişki­
leri:1947-74, Ankara: 1979, S.200 ve 201
57 Ferenc A. Vali, Bridge Across the Bosphorus - Fore­
ign Policy of Turkey, The John Hopkins Press, 1971,
s. 127
s8 Uygur Kocabaşoğlu, TRT Öncesi Dönemde Radyo­
nun Tarihsel Gelişimi ve Türk Siyasal Hayatı İçin­
deki Yeri, Ankara, 1978, Çoğaltma, s. 476-477
s. ibid., s. 503-504
60
İbid., s. 506
6, "Bu programların başlıca üç özelliği olduğu söylene­
bilir. İçerik yönünden bu programlardaki duygusal
öğeler fikri öğelerden ağır basmaktadır. Komüniz­
me yöneltilen eleştirileri bilimsel ya da ciddi bir te­
mele oturtmak için herhangi bir çaba harcanmadığı
görülmektedir. İkinci dikkat çeken nokta bu prog­
ramların biçim yönünden oldukça başarılı birer
radyo programı görünümünde oluşudur. Üçüncü
nokta ise, bu programların Macaristan'dan Batı'ya
geçenlerin sesleri, Macar, Kübalı, Alman öğrenciler­
le yapılan mülakatlar vb. Ankara Radyosu'nun ken­
di olanaklarıyla sağlayamayacağı ses ve efektlerle
yüklü oluşudur. Bütün bunlar söz konusu program­
ların yabancı kaynaklardan sağlanan verilerle hazır­
landığını göstermektedir."
655
 Yalçın Küçük
"Nitekim, Ankara Radyosu Diskotek ve Kitaplık Şu­
be Müdürlüğü Arşivi'nde, VOA (Voice of America,
Amerika'nın Sesi, y.k.) tarafından hazırlanmış Tac­
tics of Communism (Komünizmin Taktikleri) adlı
beş kutu ses bandı ve bu bantlarda Filipinli, Hintli,
Endonezyalı, Finlandiyalı vb, pek çok kişinin kendi
sesinden komünizmi eleştiren göriişlerinin bulun­
ması bu değerlendirmeyi güçlendirmektedir." Uy­
gur Kocabaşoğlu, TRT Öncesi Dönemde Radyonun
Tarihsel Gelişimi ve Türk Siyasal Hayatı içindeki
Yeri, Ankara: 1978, çoğaltma, s. 505
., Yalçın Küçük, Planlama Kalkınma ve Türkiye, İs­
tanbul, 1985. Bu tür çözümlerneyi ilk önce bu ÇalıŞ­
mamın 1978 baskısında yayınladım. Yalçın Küçük,
Quo Vadimus -Nereye Gidiyoruz, İstanbul, 1985,
·3 Okuyucularım, sürekli olarak, ütopya ve ütopyacıla­
ra, Marx ve Engels'in, daha çok bilinen bazı yazıla­
rından, çok daha farklı, önemli ve olumlu bir yer ver­
diğimi farkediyorlardır; öyle umut ediyorum. Verdi­
ğim önernin yerini Marx ve Engels'in daha az okun­
muş yazılarında, mektuplarında, bulabiliyorum.
.. Türkiye'de sosyalizm, 1960 Devrimi'nden sonra,
ekonomik yaşamın akılcı organizasyonuyla hızlı bir
modernizasyonu gerçekleştirmenin hem ideolojisi
ve hem de eylem yöntemi olarak ortaya Çıktı, özel­
likle üniversite profesörleri, öğretmenler, yazarlar,
gazeteciler ve eski marksistler, sosyalizmin sözcüsü
oldular."
"Üretimin artırılması, ekonomik ve siyasal yaşama
artan katılım; çalışmaya saygı, öncelikle sosyal ada­
let -bunların hepsi devlet planları ile gerçekleştirile­
cek- bu sosyalizm başlıca hedeflerini meydana ge­
tirdiler." Kemal Karpat, 'Socialism and tlıe Labor
Party of Turkey, The Middle East Journal, Spring
1957, s. 157·
·5 "Esasen 28 Nisan Olayları'ndan sonra (28 Nisan:
İstanbul ve 29 Nisan: Ankara kütlesel öğrenci kal­
kışması, y.k.) memleket anormal bir döneme girdi,
hiçbirimiz tekrar toplanıp konuşmak imkanını bu­
lamadık; ekseriyetimiz örfi idare emrinde idik, vazi­
felerimizin başından ayrılamazdık. Haberleşmeler
ve irtibat, kuryeler vasıtasıyla temin ediliyordu."
Orhan Erkanıı, Anılar... Sorunlar... Sorumlular ... İs­
tanbul, 1972, s. 17.
66 "İhtilımerin, askeri darbelerin değişmez özelliği,
gizli örgütler tarafından gerçekleştirilmiş olması­
dır." Orhan Erkanıı, İbid, s.l.
.., Orhan Erkanıı, Anılar. .. Sorunlar... Sorumlular ... ,
İstanbul, 1972, s. 2
.R Dündar Seyhan, Gölgedeki Adam, İstanbul, 1966, s.
30.
.., İbid., s. 16
'" İkinci Dünya Savaşı'nda Türk Ordusu'nun durumu­
nu en çok Devlet Başkanı İsmet Paşa biliyordu. İs­
met Paşa, savaş boyunca, Stalin'e, Churchill'e ve di­
ğerlerine, birden çok kez, savaşa girine taahhütün­
de bulundu; hepsinde bir bahane ile vazgeçti. Savaş
biterken İsmet Paşa ve Türkiye, "müttefikler" ara­
sında sözüne güvenilmez bir ülke durumuna gel­
mişti; bu, daha sonraki propaganda yıllarında, İs­
met Paşa'ya "büyiik diplomat" nitelendirmesini ka­
zandırdı. Türkiye Üzerine Tezler'in ikinci kitabında,
bu çözümlemenin uzun ve ayrıntılı dayanakları var.
656
"İsmet Paşa, basiretli bir göriişle harbe girmernek
için diretiyordu. Ordu'nun durumunu, her halde,
gayet iyi biliyordu. Bilhassa, taarruzi harp kabiliye­
ti yoktu, Ordu'nun, Paşa'nın yaptığı en hayırlı iş,
Dünya Harbi belasından Türkiye'yi koruyabilmek
olmuştur." Dündar Seyhan, Gölgedeki Adam, İstan­
bul, 1966, s. 14.
7' O yıllarda, (1940'1ı yıllar y.k.) Atatürk'ün gösterdiği
istikametten açık bir sapıtma mevcut olmamasına
rağmen, büyiik İnkılabın statik bir manzara göster­
mesini, hızının kesilmesini hazmedememiş Ata­
türk'çü bazı subaylar arasında, mevcut sistemi de­
virmeye müteveccih bir teşkilatın kurulduğu habe­
rini alıyorduk. Bu teşkilata o zaman kurmay binba­
şı-yiizbaşı riitbesindeki bazı subaylar ile bazı genç
teğmen ve üsteğmenler katılmışlardı. Hedefleri İs­
met Paşa ve kadrosunu bertaraf edip Atatürk inkı­
laplarına durduğu yerden tam bir hız vererek Türki­
ye'nin batıya doğru ilerlemesini çabuklaştırmaktı.
Bu teşkilata girmiş subayların bir kısmı sonradan
bizimle çalışmışlardır. İbid., s.16
1940 yılları gizli örgütçü subaylar, zaman içinde ve
çeşitli güçlükler karşısında ihtiIal yolunda döküldü­
ler; bir tek genç teğmen riitbesinde 1940 gizli örgüt­
lerine katılmış olan Ahmet Yıldız ihtilal yolunda,
1960 tarihine kadar yiiriidü.
7' Talat Aydemir'in Hatıraları, İstanbul, 1968, s. 28
73 "Orduya çok bağlı idim. Bir ordunun yiikselmesi
için ne lazımsa yapmaya hazırdım. Çünkü bir mem­
leketin ordusu şerefini muhafaza edip ayakta dur­
madıkça o memlekette iç ve dış huzur olamaz. O
devlet hiçbir sahada yiikselemez. Memleket dahilin­
de yapılan bütün inkılaplar orduya dayanarak yapı­
labilir." Talat Aydemir'in Anıları İstanbul, 1968, s,
22.
7. İbid., S.23
75 "İçlerinde bu haleti ruhiyeden sıyrılabilen çok az ki­
şiyi kahraman olarak gösterirler." Talat Aydemir,
ibid., s, 23.
Albay Aydemir burada, çok daha genel bir eğilime
parmak basıyor. Ordu'nun dışında da, özde aynı ol­
makla birlikte yalnızca biçem ayrılıkları gösterebi­
lenlerin çok abartıldığı oluyor.
27 Mayıs'ın iki Cemari, Cemal Gürsel ve Cemal Ma­
danoğlu buraya giriyor.
76 Orhan Erkanlı, op. cit., s. 8-9.
77 Muzaffer Albay'dan bir çok kez dinlediğim ve hep­
sinde aynı ölçüde etkilendiğim, bir öykü var. Kur­
may Albay Muzaffer Yurdakuler, zamanın Genel
Kurmay Başkanı, Orgeneral Rüştü Erdelhun'un
odasına giriyor ve ayakta bir iş göriişüyorlar. Bu sı­
rada kapıda ağzında purosuyla bir Amerikan astsu­
bayı göriinüyor; Orgeneral Erdelhun mütlıiş sevini­
yor, Hoşamedide bulunuyor, iki dost türiinden, iki
koltuk çekiyorlar, Genel Kurmay Başkanlığı'nın res­
mi dairesinde, Türk orgenerali ile Amerikan çavuşu
karşılıklı otıınıp sohbet ediyorlar. İhtilalci Albay
Yurdakuler, çok sinirleniyor ve birdenbire bir koltıı­
ğu gözüne kestirip otııruveriyor. Orgeneral Erdel­
hun birden kaşlarını çatıyor ve soruyor: "Ne oluyor.
Albayım?" Muzaffer Albayım cevap veriyor: "Bir şey
olmuyor. Bir Amerikan, çavuşu, bir Türk Genel
Kurmay Başkanı'nın karşısında ayağını masaya

uzatarak oturtursa, bir Türk kurmay albayı da ayak­
ta kalamaz", Erdelhun, bunu beklemiyor ve "çık dı­
şan" diyor; "sonra görüşürüz." Muzaffer Albayım,
dosyalan kapanyor, "görüşürüz" diyerek çıkıyor.
İkisinin aklında da başka randevular var. Muzaffer
Albayım, yaklaşan, hareket gününü düşünüyor. Çok
kısa bir zaman sonra Orgeneral Rüştü Erdelhun,
alınıp, Kara Harp Okulu'na getiriliyor. Muzaffer Al­
bay, Bayar-Menderes Rejimi'nin son genel kurmay
başkanının tutulduğu odaya giriyor ve "ayağa kalk"
diyor; "karşında ihtiliilci albay var."
,. George S. Harris, 'The Role of the Military in Tur­
kish Politics Part ır, Middle East Journal, Spring
1965, s. 170
79 Orhan Erkanlı, Anılar... Sorunlar... Sorumlular... ,İs­
tanbul, 1972. s. 159-165. "Sosyalist Paşa" nitelernesi,
Erkanlı'ya ait; yalnızca "Korgeneral Madanoğlu"
sözcüklerini ekledim.
Bo 12 Mart'ın Milli Eğitim Bakanı Şinasi Orel; Albay
Orel, 27 Mayıs'ta kurulan Devlet Planlama Teşkila­
tı'nın müsteşarlığını, sıkıyönetim ile birlikte sür­
dürdü. Meclis'in girişte, sağdaki bölmesinin alt katı
sıkıyönetim ve üst katı Planlama oldu. y.k.
., MİT ajanlığını inkar etmeyen Malıir Kaynak. y.k.
.2 1960 yıllannın önde gelen öğrenci aktivistlerinden,
Teknik Üniversite öğrenci birliği başkanı Harun Ka­
radeniz'in deneyimini aktarmanın yararlı olacağını
düşünüyorum,
"Cemiyet çalışmalanmız önce tamamen öğrenci so­
runlanyla başladı, ve sonra yurt ve dünya sorunla­
nyla bütünleşerek sürdü, gitti."
"Her bilinç düzeyi bir eylemi ve her eylem yeni bir
bilinci getiriyordu, İşte 1960-1970 dönemini böyle
yaşadık." Harun Karadeniz, Olaylı Yıllar ve Genç­
lik, İstanbul, 1975, s. 16 ve 8.
·3 "Kırk Kuşağı Gizli Örgütçüleri" nitelemesini bilinçle
kullanıyorum. Kırk Kuşağı Solcu Aydınlan'nı da dü­
şünüyorum. Bu sonunculan, Aydın Üzerine Tez­
ler'in dördüncü kitabında incelemeye çalıştım.
.. Dündar Seyhan, Op. Cit, s. 20
.5 İbid., s. 28
B6 Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler, İstanbuL. 1985, s.
49
•, Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, İhtiliilin İçyüzü, İs­
tanbul, 1965, s. 15.
•• Ankara örgütünde şu subaylar yer alıyor: Kurmay
Albay Şeref Konuralp, Kurmay Albay Seyfi Kurtbek,
Kurmay Yarbay Necip San, Kurmay Binbaşı Şefik
Erensü, Kurmay Binbaşı Cemal Yıldınm, Kurmay
Binbaşı Pertev Gökçe, Kurmay Binbaşı Kenan Esen­
gin, Kurmay Binbaşı Mehmet Ali Aytaç, Kurmay
Yarbay Celiil Erikan, Kurmay Binbaşı Hakkı AtıL.
Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, İhtilalin İçyüzü, İs­
tanbul, 1965, s. 15 -16.
.. İstanbul'da Harp Akademileri'nde Kurmay Albay
Cavit Çevik'in liderliğindeki gizli örgütte şunlar yer
alıyor: Kurmay Albay Kami Akman, Kurmay Binba­
Şı Naci Aşkun, Kurmay Yarbay Memduh Tağmaç,
Kurmay Yarbay Tevfik Doğantan, Kurmay Binbaşı
Nazım Akın, Kurmay Binbaşı Fuat Pulak, Kurmay
Türkiye Üzerine Tezler III
Yarbay Ethem Baransü, Hava Kurmay Binbaşı Nev­
zat Gökeri, Hava Kurmay Binbaşı Zeki ZarakoL.
Kurmay Yarbay Kami Gürtan, Faruk Ateşdaglı' Ah­
met Başta. Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, Op. Cit.,
s. 16.
1940'lı yıllannın gizli örgütçülerden Cemal Yıldı­
nm, emekli olduğu bir zamanda, 1957 yılında, 9 Şu­
bat Olayı ile birlikte tutuklanıyor ve yargılanıyor.
Ancak 1950'li yıllann gizli örgütlerine girdiğini gös­
teren bir işaret yok.
Albay Ateşdağlı, 1957 yılındaki gizli örgütün en yük­
sek rütbeli mensubu oluyor. Aydemir, "eskiden 1949
yılında Seyfi Kurtbek tarafından hazırlanan bir ko­
mitede görev aldığını biliyordum" diyor ve halıi bu
eski komitede çalışabileceğinden kuşkulanıyor. Ta­
lat Aydemir'in Hatıraları, İstanbul, 1968, s. 41.
Albay Ateşdağlı, 1957 yılında ortaya çıkan 9 Subay
Olayı'ndan kaygı duyuyor ve Ordu'dan aynlıyor.
Dündar Seyhan, Ahmet Yıldız'dan "eski bir ihtiliil
esnafı olmakla daima iftihar eden' bir subay olarak
söz ediyor; "vaktiyle İsmet Paşa'ya karşı kurulmuş
bulunan İhtiJal Komitesi içinde daha teğmen iken
vazife alanlardan biriydi" diyor. Dündar Seyhan,
Gölgedeki Adam, Op. Cit., s. 55,
Böylece 1940'lı yıllann gizli örgütçülerinden yalnız
Ahmet Yıldız'in 1960 Devrimi'nde yer aldığı sapta­
nabilmiş oluyor.
9° "After every revolution marking a progressive phase
in the class struggle, the purely repressive character
of the state power stands out in bolder and bolder
releif." K. Marx, The Fir5t International and After.
Penguin, 1974, 5.207.
9' 27 Mayıscılar, 1960 yılından sonra, solcuları dalıa
iyi izletebilmek için Milli Emniyet örgütünü geliştir­
diler, Milli İstihbarat Teşkilatı'na çevirdiler; maaş­
lan artırdılar. Devletin gücünü artırmış oldular; 27
Mayıs'tan sonra, MİT'in en önemli işlerinden birisi
gizli örgütçü subaylan izlemek oldu.
92 Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, Op. Cit., s. 17.
'3 İbid., S.22
.. Orhan Erkanlı, Op. Cit., s. 5.
95 İbid., s. 12.
96 Abdi İpekçi-Ömer Sami Coşar, Op. Cit., s. 28 .
97 Dündar Seyhan, Op.Cit. 43-4
" "Gençlik kuruluşlan, kadın kuruluşlan, dernekler,
Erim'e sempati beslemernekten çok, olayların geliş­
mesini kuşku ile karşıladıklan için 'suskun' bir vazi­
yet aldılar. Devreye girilmesi, kamuoyunun oluştu­
rulması gerekiyordu. Bu işi Erim'in yakın dostu, o
zamanlar İstanbul CHP Milletvekili Orhan Kabibay
üzerine aldı."
"Orhan Kabibay, eski bir 27 Mayıs'çıdır. Kabibay'ın
evi, o sıralarda bir karargah oldu."
"12 Mart'ın hedefine ulaşması için elden gelen gay­
ret esirgenmiyordu, Kabibay, sık sık toplantılar ter­
tip ederek, kurulacak olan 12 Mart Hükümeti'nin
desteklenmesini salık veriyor, telefonun başından
aynımıyor, bildiriler, Kabibay'ın evinde hazırlanı­
yor, TRT'ye buradan aktanlıyordu."
657
 Yalçın Küçük
"Kabibay'ın bir haftalık çabası boşa gitmedi.
TRT'nin her haber bülteninde birkaç kuruluşun,
Erim'i destekler anlamda bildirileri yayınlanıyor,
kamuoyunun desteği alınıyordu. Kabibay daha son­
ra Hükümet kuruluşuna, yani işin kulisine de girdi."
Kurtul Altuğ, 12 Mart ve Nihat Erim Olayı, Ankara:
1973, s. 7.
Dündar Seyhan, Süreyya Yüksel ile Haydar Saltık'ın
uçaksavarcı olduklarını düşünerek, 12 Eylül Komu­
tanıarına destek toplamaya çıktı. Ölümüne kadar
sürdürdü. Aynı işi yapan bir başkasını daha bulmak
mümkün oluyor.
Hasan Cemal, 19 Eylül 1980 tarihli Günlüğü'nde, 27
Mayısçı Albay Ekrem Acuner'in Cumhuriyet'e gele­
rek şunları söylediğini kaydediyor: "Son derece dik­
katli olunması gerekir; çünkü meydana gelebilecek
provokasyonlar sertleşmeye yol açabilir ... O zaman
da demokratik rejime geçiş daha da uzayabilir... İş­
leri zorlaştırmaktan kaçınmak ve özellikle Evren
Paşa'yı desteklemek yerinde olacaktır." Bunları söy­
lüyor, görev yaptığına inanıyor, Hasan'ın sözleriyle,
"ve her zamanki babacan ama biraz; da esrarengiz
havasıyla" gidiyor. Hasan Cemal, 12 Eylül Günıüğü,
Ankara, 1986, s. 66.
99 "Evvela Uçaksavar Okulu'nda denedik." "çoğu sis­
temin devrilmesi taraftarı idiler." "Fakat metodu
sorduğumuz zaman ordu yüksek kademesini işgal
edenlerin davaya el uzatmalarını, en uygun hal ça­
resi olarak, tavsiye ediyorlardı. "Bu tavsiye şekli, hi­
yerarşik nizama inanmış olanların genel anlayış tar­
zına uygundur. Herkes, derece derece sorumluluğu
kendi üstündeki kademeye kaymış görmek ister."
Dündar Seyhan, Gölgedeki Adam, Op. Cit., s. 47.
Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, Op. Cit., s. 32
"Ordu'da bizim gibi teşkiUitlanmış subay topluluk­
ları olup olmadığını istihbar etmek bizim için haya­
ti öneme haizdi."
"Aydemir'le lokantada buluştuk. Aydemir, gizli ka­
paklı ve örtülü konuşmaya tenezzül etmeden, bana
karşı tam bir güven içerisinde açıkça konuşmuştur.
Ankara ve İstanbul'da bazı arkadaşlarla mutabaka­
ta vardığını, bir teşkilatın kurulması lazım geldiğini,
teşkilatın gayesinin ihtilal yapmak olduğunu ve bu
lüzumu memleketin mevcut şartlarının empoze et­
tiğini anlattı." Dündar Seyhan, Gölgedeki Adam,
Op. Cit, s. 56.
"Durumu kendilerine (örgüt üyelerine, y.k.) açıkla­
dım, herkesin fikrini ayrı ayrı aldım. Bütün ihtimal­
leri ayrı ayrı söyledim."
"Sonra bana keşke birleşmeseydik, diyebilirlerdi.
Fakat hepsi de itirazsız birleşme fikrini kabul etti­
ler. Bu durumu Dündar Seyhan'a bildirdim."
"Beşiktaş iskelesinin üzerindeki kahvede toplanıldı.
Biraz görüşmeden sonra orası emniyetli bulunma­
dığı için Üsküdar'a geçildi. İskelenin yanında yük­
sek bir binanın üst katındaki pastahanede şu arka­
daşlar toplanmıştık: Ben, Rafet Aksoyoğlu, Sezai
Okan, Faruk Güventürk, Dündar Seyhan, Orhan
Kabibay, Ahmet Yıldız, Halil Kayalı."
"Ben üç ay için Paris'e gittim. Yerime komite baş­
kanlığını, diğer komite ile kesin olarak birleşinceye
ve ben gelinceye kadar Sezai Okan yapacaktı." Talat
Aydemir'in Hatıraları, İstanbul, 1968. s. 39-40.
658
Orhan Erkanlı, Anılar... , Sorunlar... Sorumlular... ,
İstanbul, 1972, s. 14-18. Başlıktaki sözcüklerin hep­
si, Orhan Erkanlı'nın anlatımında var; yan yana ge­
tirerek başlık yaptım. (y.k.)
'OJ Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, Op. Cit., S. 62 ve
Dündar Seyhan, Op. Cit., s. 63.
'... Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, Op. Cit., s. 65
'°5 "Birisi Kurmay Binbaşı Sadi Koçaş, diğeri Kurmay
Binbaşı Samet Kuşçu'ydu. Ben bu isimlere itimat et­
miyordum, Faruk Ateşdağlı da aynı fikirdeydi."
Talat Aydemir'in Hatıraları, Op. Cit, s. 49.
Gizli örgütçÜıer, başından, Samet Kuşçu'ya ve bu
arada 12 Mart'ın Başbakan yardımcısı Sadi Koçaş'a
güvenmiyorlar. Fazla bilgisi yok.
Cephe önerilen İsmet Paşa'nın ihbar etmiş olması
mümkün mü? Soru ortada duruyor.
İsmet Paşa'nın sırdaşı, eski bakan ve politikacı, bir
sohbetimizde bana, 1930'lu yıllarda yüksek rütbeli
subayların Mustafa Kemal Paşa'ya karşı bir örgüt
kurduklarını, İnönü'ye liderlik önerdiklerini, İnö­
nü'nün, yirmi dört saat içinde örgütlerini dağıtma­
larını, aksi durumda, Gazi'ye haber vereceğini söy­
lediğini anlatmıştı.
,06 Abdi İpekçi - Ömer Sami Coşar, İhtilalin İçyüzü, İs­
tanbul: 1965, s. 155-159.
107
Dündar Seyhan, Qp. Cit., s. 31.
'08 United States Senate, Turkey, Greece and NATO:
The Strained Alliance, Washington, D.C., March
1980, s. 16.
1
09 İbid, S. 3.
İbid., s. 63.
George S. Harris, Troubled Alliance, Op. Cit., S. 210.
İbid., s. 212.
"J Bunun nedenleri var; Öztrak'ın Time açıklaması, 3
Mayıs 1982 tarihinde yayınlanan Yankı Dergisi'nde
de yer alıyor. Bundan bir ay önce 3 Nisan 1982 tari­
hinde ise, 12 Eylül Lideri Evren, Bursa'da, günlerce
önceden çok önemli olacağı duyurulan, konuşması­
nı yapıyor. Burada Evren, "karşımızda bir düşman
var, bu devleti yıkmak isteyen iç düşman" diyor.
Düşmanın büyük olduğunu düşünüyor ve "12 Eylül
son şansdır" diye ekliyor. Komünist Partisi'ne izin
verilmeyeceğini ilan ediyor.
Nazlı ilıcak'ın bu konuşmadan hayal kırıklığına uğ­
radığı anlaşılıyor. 4 Nisan 1982 tarihinde, Evren'in
konuşmasını öğrenmeden önce, 3 Nisan 1982 sabah
yazdığını ekleyerek, başyazısını yayınlıyor. "12 Ey­
lül'ün 27 Mayıs'ın uygulamalarından farklı olduğu
göriilmektedir" dedikten sonra "aslında devlet baş­
kanımızın her beyanı sıfatı dolayısıyla mühimdir"
sözleriyle konuşmayı önemsemediğini belli ediyor.
Nazlı Ilıcak, 'Devlet Başkanı'nın Konuşmasından
Evvel..: Tercüman 4 Nisan 1996.
Mehmet Barlas ise, başyazısına "Son Şans" başlığını
koyuyor, "Devlet Başkanı Orgeneral Evren'in Bursa
konuşmasında, hiç tartışmasız kabul edilmesi gere­
ken cümle, '12 Eylül Türkiye'nin son şansıdır' şek­
linde olanıydı" diyor. Mehmet Barlas, 'Son Şans',
Milliyet. 4 Nisan 1982.

Bütün bunlar, Öztrak'ın sözlerinin, bir ortak değer­
lendirme olduğunu ve geçmişi bulunduğunu göster­
meye yetiyor.
Evren'in Bursa Nutku ile Mehmet Barlas'ın "Son
Şans" yazısını, bu bölüme ek olarak veriyorum.
n, Yankı Dergisi, 3-9 Mayıs 1982, Sayı, 579, s. 7.
n5 Profesör Öztrak'ın Time Dergisi'ne demecinden şu
aktarmayı bir T.C. yurttaşı olarak, üzüntü ile ve bir
araştırıcı alarak da buruk bir tadla aktanyorum. Ar­
tık Türkiye'de burjuva bakış açısının, her türlü de­
mokrasi ile bağlantısını kesmiş olduğunu ileri sürüp
duruyorum: 12 Eylül Hükümet Sözcüsü Prof. Öz­
trak, bunu açıkça dillendirmekte hiçbir sakınca gör­
müyor.
"Türkiye'ye faşizm gelirse belki halk başlangıçta, kı­
sa bir süre bir rahatlama hissedebilir. Fakat kısa sü­
re sonra hatalar ortaya çıkar. Hatasız bile olsa halk­
ta değişiklik isteği başlar. Bu ise ülkede marksist bir
diktaya yol açar. Marksistler, bir faşist rejimin ya­
rattığı havadan yararlanarak aslında hiçbir zaman
yanlanna alamayacaklan halk kitlelerini kazanabi­
lirler. Türkiye'deki yöneticiler bu büyük tehlikeleri
göze alamayacak tadar tecrübe ve bilgi sahibi akıllı
kişilerdir."Yankı Dergisi, 3-9 Mayıs 1982, Sayı 579,
s· 7·
Bir: Faşizm halkta rahatlama yaratır. İki: Ancak ne
yazık, hata yapılabilir. Üç: Bundan komünizm çıkar.
Mantık, işte bu; faşizmin kendisine bir itiraz yok.
"Hatasız faşizm" olsa hep istenecek: "hatalı demok­
rasi" hataları kendi içinde eritiyor. Fakat, "hatalı fa­
şizm" komünizme yol açıyor.
Bunda Silahlı Kuvvetlerin müdahalelerinden ponra,
yönetimi CHP ya da AP liderlerine teslim etmesinin,
bir temel nedeni görülmüyor mu?
n6
Daha önceki yıllara ait çalışmalanm olup olmadığı­
nı araştırmaya, zamanım yok: 1975 tarihinde, Yü­
rüyüş Dergisi'nin başyazısı, "Avrupa'ya Çekilen
Amerika" başlığını taşıyor. Büyük bir kargaşanın
başlangıcında böyle bir incelemeyi yayınlayabilmiş
olmaktan mutluluk duyduğumu saklamıyorum.
Metin içi ek olarak sunuyorum.
n7 1 Mayıs 1982 tarihli Tercüman Gazetesi'nde, Taylan
Sorgun'un yönettiği Hasan Esat IŞık, Dışişleri Eski
Bakanı Hayrettin Erkmen ve Pekin'de Türkiye adı­
na Büyükelçilik yapan Nuri Erem'in katıldığı bu
açık oturumu ek olarak hazırladım. Ne yazık, küçük
hurufat ile iki gazete sayfası tutan bu ilginç ve de­
ğerli tartışmayı, uzunluğu nedeniyle çıkarmak zo­
runda kaldım. Okuyuculanmın Tercüman koleksi­
yonlanndan incelemelerini diliyorum.
n8 United States Senate, Op. Cit., s. ı.
119
İbid., s. 55.
İbid., s. 14.
Metinde precision-guided munition geçiyor; bunu,
hedefe ayarlı füze olarak çevirmeyi uygun gördüm.
Bu çabalann bir sonucu, yetersiz ve büyük sakınca­
larla dolu. Silahlı Kuvvetler Vakıflan'nın kurulması­
dır; ilki, Batur zamanında, Hava Kuvvetleri'nde or­
taya çıkıyor.
"Kıbns bunalımı dolayısıyla Silahlı Kuvvetlerimizin
Türkiye Üzerine Tezler III
kullanışı hakkındaki görüşlerini nezaket kaidelerine
bile uymayan ağır ifadelerle belirten Amerika Cum­
hurbaşkanı Johnson'un mektubu belleklerde tazeli­
ğini koruyordu. Dış yardım sınırlı, Hava Kuvvetleri­
mize aynlan pay nisbeten küçük, milli bütçe olanak­
ları sınırlı idi." Orgeneral M. Batur, Vakıf gerekçesi­
ni böyle açıklıyor. Muhsin Batur, Anılar ve Görüş­
ler, İst.: 1985, s, 173
123
George Harris, Troubled A1liance, Op. Cit., s. 156.
.", "Amerikan görevlileri ve yakınlarının tedricen azal­
ması, 1968 yılında 24 binlik yükseklikten 1970 yılı
sonunda 16 bine inmesi, eylem ve işlevlerde bir düş­
me ile birlikte gerçekleşti."
"Kuşkusuz, Amerikan Operasyonlanndaki azalma,
kaçınılmaz olarak, Birleşik Devletler'in bu ülkedeki
stratejik kozunun daha da erozyona uğraması de­
mekti; böylece, Türkiye üzerinde etkili diğer etken­
lere paralel etki yapıyordu." George Harris, Troub­
led Alliance, Washington, D. C, 1976, s. 167 ve 168.
Bir başka kaynak, 12 Eylül'ün Amerikan Büyükelçi­
si Spain, 1965-1979 arasında Türkiye'deki Ameri­
kan askerlerinin sayısının çok azaltıldığını yazıyor.
1980 yılı itibariyle 5000 görevliye indiğini belirti­
yor.
Bunun 2500'ü, Adana-İncirlik'te, "60 küsuru", Er­
zurum'da, Mürted'de "a small USAF unit", bulunu­
yor. İzmir Karargah'ta 500 ve 500 kadar da destek
işlerinde çalışıyor. Spain, Sinop için bir sayı vermi­
yor. Karamürsel'de, bir zamanlar 5000 askerin,
okulu, klişesi ile yerleştiğini, "In the early days of
Soviet missile and space development, Karamur­
sel's contribution to intelligence had been enormo­
us, Sovyet uzay programının başlannda istihbarat
önemi çok büyük olan Karamürsel'in artık önemini
yitirdiğini ve kullanılmadığını belirtiyor. Yine de bu
bölgede 1000 kadar Amerikan askerinin bulunduğu
tahmin edilebilir. J. W. Spain, American Diplo­
macy in Turkey, Praeger, 1984, Üçüncü bölümdeki
bilgilere dayanarak bu özeti yapıyorum.
125
12 Eylül'ün Ankara'daki Amerikan Büyükelçisi Spa­
in'in söyleyecekleri var.
"Aralık 1979; tarihinde Sovyetler'in Afganistan'ı iş­
gali Türkiye'de büyük etki yarattı. Birincisi, Afga­
nistan, yakın etnik ve tarihsel bağlanyla, Türkiye
Cumhuriyeti'nin bir eski dostuydu. Diğeri, öncüı,
Türkiye için rahatsız edici oldu: Sovyetler Birliği, ilk
kez, kendi iradesini egemen yapmak için, askerleri­
ni bir güney komşusunun topraklarına sokuverdi.
Afganistan ile Türkiye arasında tek aynıık Türki­
ye'nin NATO bağlılığıdır ve İttifak üyeliğinin değeri,
Ankara için, bir kez daha arttı."
"Sovyet Operasyonunu sözlü olarak sert bir şekilde
takbih etmekle birlikte, Türkler, harekete gelince,
tedbirli davrandılar. Açıklıkla Sovyetler Birliği'ni
tahrik etmek, to provoke, istemediler ve Moskova
Olimpiyatlan'nı boykot etmeleri konusundaki rica­
mız karşısında kaypak hareket ettiler."
"Türkler aynca, diğer Batılı ülkeler elçilerini çeker­
ken kendi büyükelçilerini Kabil'de tutmakta ısrar
ettiler." J. W. Spain, American Diplomacy in Tur­
key, Praeger, 1984, s. 62.
Demirel, daha sonra, Carter'ın baskı ve özel ricala-
659
 Yalçın Küçük
nna dayanamayarak, Olimpiyatlan boykot karan
aldı. Daha sonraki 12 Eylül Hükümetleri, Turgut
Özal'inki dahil, "tahrik etmeme", provocation, poli-
tikasını bıraktılar.
".
Sovyetler Birliği 1957 yılı Ekim'inde Sputnik'i yani
ilk yapma uydusunu gönderdikten ve böylece Ame-
rikan topraklannın dokunulmazlığını ortadan kal-
dırdıktan sonra ABD'de başlayan paniğin ilk yardı-
mına koşan da yine Türkiye olmuştur. ABD bu olay
üzerine ortaya çıkan füze boşluğunu, missile gap,
kapamak için 1957 Aralığında yapılan NATO Ba-
kanlar Konseyi toplantısında orta menzilli Ameri-
kan füzelerinin Avrupa'ya taşınmasını ve NATO
üyelerinin topraklannda çekirdekli başlık stoku ya-
pılmasını önermiş ve bu öneriyi o toplantıda en çok
destekleyen devlet Türkiye olmuştur."
"Bunun sonunda iki devlet arasında 1958 Kasımın-
da bir ikili anlaşma daha yapılmış ve İzmir yakının-
daki Çiğli'de 15 füzelik bir Jüpiter rampası kurul-
muştur."
"Bilindiği gibi, bu rampa, Birleşik Amerika uzun
menzilli füzelerini geliştirdikten ve Akdeniz'e Pola-
ris denizaltıları soktuktan sonra, 1962 Küba bunalı-
mı sonucu Washington ile Moskova arasında yapı-
lan pazarlığa bağlı olarak kaldınldı. Doç. Dr. Halfik
Olman - Dr. Oral Sander, Türk Dış Politikasına Yön
Veren Etkenler, SBF Dergisi, xxvılfi Mart 1972. s.
8 ve 9.
m
Robert F. Kennedy, Thirteen Days. A. Memoir of the
Cuban Missile Crisis, N. Y., 1968, s. 98-99.
",8
"President Kennedy understood that the Soviet
Union did not want war, and thocy understood that
we wished to avoid armed confliot».Robert F. Ken-
nedy, Thirteen Days, A, Memoir of Cuban Mlssile
Crisis, N. Y., 1968, s, 125.
".
"Daha 1961 yılı Nisan ayında Başkan Kennedy, artık
hurda oldukları ve rollerinin kullanıma hazır olan
Polaris Denizaltılan ile gerçekleştirilebileceği ge-
rekçesiyle, füzelerin kaldırılması görüşmelerinin
başlanlmasını istedi."
"Dışişleri Bakanı Selim Sarper, bu dönemde, tesis-
lerin sökülrnesine şiddetle itiraz etti." George Har-
ris, Troubled Alliance, Op. Cit., s. 92.
'3"
Ferenc Vali. Bridge Across the Bosphorus, Op. Cit.,
S. 128.
'3'
1954 sonlannda Türkiye'ye yönelik Sovyet politika-
sında belli bir değişme oldu; Sovyet basınında, her
ne kadar Sovyet Ansiklopedisi'nde değilse de, Ke-
mal Atatürk yeniden ulusal kahraman ilan edildi.
Fakat iki ülke arasındaki ilişkiler bir ölçüde normal-
leşse de, Türkiye'de, küçük bir inançlı partili grubu
dışında, komünist etkinin arttığını gösteren işaret-
ler yoktur." Walter Z. Lagueur, Communism and
Nationalism in the Middle East, London, 1957, s.
205. Ancak bu çalışmanın yayınlanmasından sonra,
Türkiye'nin Suriye sınınnda asker yığması ve hare-
kete hazırlandığına inanılması nedeniyle, iki üike
arasındaki ilişkiler bir süre için yeniden kıZıŞtı.
'"
Özellikle 1974 Kıbns çıkartmasıdan sonra, Sovyet-
ler Birliği, Türkiye'nin iki bölgeli federasyon tezini
sürekli olarak destekledi, iki bölgeli federasyon gö-
660
ruşunun, Kıbns'a kalıcı bir banş getirebileceğine
hiç inanmadım. Kendi çevremde bu görüşlerime
fazla taraftar bulamadım; Sovyetler Birliği'nin de iki
bölgeli federasyondan yana olması, bunun, doğru-
luğunun kanıtı sayılıyordu. Sovyetler Birliği, Türki-
ye dostluğuna verdiği önemle bunu destekliyordu.
Şimdi Sovyetler, bu plandan uzaklaşmış görünüyor-
lar; sevindirici buluyorum.
133
Alvin Z. Rubinstein, Soviet Policy Toward Turkey,
Iran and Mghanistan, Praeger, 1982, s. 19.
'34
Walter Laquer, The Struggle for Middle East-The
Soviet Union in the Mediterranean 1958-1968,
London, 1969, s. 22.
..,.
İbid., s. 182 .
",
George Harris, Troubled Alliance, Op. Cit., s. 201.
'37
İngilizce seçilen sözcükler. " Turkey... is exacting a
high price.. ; "to exad' sözcüğünde zorla yüksek fi-
yat koyma, koparrna anlamlan var.
Bunlan söyler ve sözcükleri seçerken, Senato Rapo-
ru, Türkiye'nin öyle fazla özgürlüğü olmadığını da
açıkça belli ediyor. Türkiye'nin Arap ülkelerine açıl-
ma girişiminin, Arap ülkelerinden Türkiye'nin ilk
hedefi ve eski kolonileri diye söz ediyor, uılık" bir
karşılık gördüğünü, Arap ülkelerinde Türkler'den
duyulan rahatsızlığın hiila kuvvetli olduğunu belirt-
me gereğini duyuyor. Ayrıca Üçüncü Dünya'nın da
bir alternatif olmadığını belirtiyor. United States
Senate, Op. Cit., s. 29 ve 30.
'38
Coşkun Kırca, Hürriyet, 14 Ağustos 1986, Başlık
Kırca'ya ait. y.k.
Bilimin iki doğrulayıcısı var, en son çözümlemede,
tek doğrulayıcı, eylemdir. Oluşurken de bir başka,
ikinci doğrulayıcıdan, söz edebiliyorum. Olgular,
mıknatısa tutulmuş kağıt üzerindeki demir tozlan
tiiründen yeni bir salkım oluyorlar, uözgürlük" alt-
bölümünü bitirdiğim akşamın sabahında. Hürriyet,
"ABD'yi 3 Konuda Sert Uyardık: Böyle Dostluk 01-
maz" başlığıyla çıktı. Birleşik Devletler'in Türki-
ye'ye fazla önem vermemesi nedeniyle protesto
edildiği yazılıyor.
Emekli Büyükelçi Coşkun Kırca, bir aralık 1960 yı-
lından önce CHP Araştırma Bürosu'nda beraber 01-
duk, aynı olguya benim tersimden bakıyor. Ancak
yazdıklan, bir kalıbın dişi ve erkek yüzleri tiirün-
den, tiimü tümüne benim çözümlememe uyuyor.
Yazısını, mutlulukla, metin-içi ek olarak sunuyo-
rum.
'"
Milli Birlikçi dostlanmdan Ordu'daki gençleştirme
süreci içinde, emekliliğe ayrılacak subaylar listesin-
de olduğunu ve Sami Küçük tarafından listeden Çl-
kanldığını öğrendim.
LI"
Talat Aydemir'in Hatıraları, İstanbul, 1968, s. 91-
95·
LI'
12 Mart'ın Genel Kurmay Başkanı Memduh Tağ-
maç. y.k.
'"
United States Senate, Op. Cit., s. 62.
Ll3
Orhan Erkanlı, Op. Cit., s. ıS8-199.
"'"
Clausewitz, nasıl da güzel betimliyor! "Savaş maddi

çaba ve acılarla dolu bir alandır. Bunlara dayanmak
için, insanın, ister yaratılıştan, ister sonradan kaza­
nılmış olsun, bu acılara aldınş etmemesini sağlayan
belli bir fizik ve moral güce salıip olması gerekir. Bu
niteliklere salıip ve sağduyusunu kendisine kılavuz
edinmiş bir insan iyi bir savaş aracıdır."
"Savaş bir şiddet hareketidir ve bu şiddetin sının
yoktur."
"Tüm güçlerin aynı anda muhtemel bir şekilde bir
araya getirilmesi savaşın niteliğine aykındır." Carl
von Clausewitz, Savaş Üzerine, İstanbııl, 1975, s.
87-46-51
..., 12 Mart'ın öncesinde de bu tür toplantılann yapıldı­
ğı anlaşılıyor. Ancak bunlara yalnızca korgeneral­
lerle orgeneraller katılıyor.
.... Dündar Seyhan, Op. Cit. S.43
...7 "Silalılı Kuvvetler'deki kaynaşmanın başını Talat
Aydemir ve grubu çekiyordu ve nedense adeta "do­
kunulmazlıklan" vardı. Benim şaştığım durum ise
dalıa üst rütbeli birtakım insanlann albay olan Ay­
demir'i lider olarak görmeleri idi. " "Ama bu tipler
genellikle ikili oyunuyorlard." Muhsin Batur, Anılar
ve Görüşler, Op. Cilt, s. ıo5. "Bu saatten itibaren
şans artık döndü. İstanbul'dan hiç haber alamadım.
Orada da radyo el değiştirince ayağa kalkan birlikler
hemen ters dönmüşler, asayiş planını uygulamaya
başlamışlar. "
"Harbiye'ye parolayı bilmiyerek getirildim diye ge­
len subay akını başladı." Talat Aydemir'in Hatırala­
rı, Op, di" s. 255 ve 257 174.
.... İhtilaıcinin ihbarı, her nedense, hoş karşılanıyor.
Hepsi bunu yazıyorlar. 22 Şubat hareketinin lideri­
nin Dündar Seyhan ya da Talat Aydemir olduğu ko­
nusunda, anı yazarlan birbiriyle, tartışıyorlar. Dün­
dar Seyhan, 22 Şubat'tan hemen önce, Kara Kvuvet­
leri Komutanı Muhittin Önür'e gidiyor ve yalvanyor:
"Paşam, ben babamın elini öpmüş adam değilim. Si­
zin elinizi ve ayağınızı öpüyorum. Hemen önümüz­
deki günlerde münferit bir ihtilaı hareketi olacaktır.
Bunu önlemek ve kuvvetlere salıip olmak için Allalı
aşkına ne yapmak lazımsa hemen yapınız." Dündar
Seyhan, Gölgedeki Adam, Op. Cit., s. 179.
22 Şubat, Albay Seyhan'ın ihtiıaıcilik serüvenine
son veriyor. Bir ara Doğan Avcıoğlu Grubuna alın­
ması düşünülüyor, İlhami Soysal'ın ifadesine göre,
"çok içki içmesi nedeniyle" alınmıyor. Nazlı Ilıcak,
'12 Mart Cuntalan, Tercüman, 12 Nisan, 1986.
'4' Talat Aydemir'in Hatıraları, Op. Cit.,
>50 "Türk Silalılı Kuvvetleri Hükümetin emrindedir.
Kara, Deniz, Hava ve Jandarma Kuvvetleri hükü­
meti desteklemektedir. Talat'ın üç buçuk adamı
hüsrana uğrayacaktır. Maceraperestler muvaffak
olamıyacaklardır ve cezalannı göreceklerdir. Bunlar
toplanmaktadırlar.
Orgeneral Cevdet Sunay
Genel Kurmay Başkanı
151
Orhan Erkanıı, üp. Cit., s. 193
'" Talat Turhan, Bomba Davası, İstanbııl, 1986, S.125.
,,, Muhsin Batur, Anılar Görüşler, İstanbul, 1985, s.
Türkiye Üzerine Tezler III
306
'54 Celil Gürhan, 12 Mart'a Beş Kala, İstanbul, 1986, s.
106.
>5, Talat Aydemir'in Hatıralan, İstanbul, 1968, s. 51.
156
İbid., 5.338
151 Celil Gürkan, Qp. Cit., s. 162.
158
ibid., s. 525.
159
Muhsin Batur, üp. Cit., s. 159.
160
İbid., 5.338
,., 9 Mart 1971 tarihinde başarısızlıkla sonuçlanan ha­
zırlığın önde gelen asker liderlerinden Kara Kuvvet­
leri Komutanlığı Plan Prensip Başkanı Tümgeneral
Celil Gürkan, 12 Mart'tan çok kısa bir süre önce Ha­
va Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur'un Amerika
Birleşik Devletleri'ne çağnldığını açıklıyor.
"12 Mart'a yaklaşıldığı sıralarda, Batur'un ABD Ha­
va Kuvvetleri Kurmay Başkanı (Komutanı) Orgene­
ral Ryan'ın resmi davetlisi olarak Birleşik Ameri­
ka'ya yaptığı ve içyüzünü, amacını bilmediğimiz; -
zaten kendisi de bunu hiçbir zaman bizlere açıkla­
mak istememişti- ilginç bir geziye tanık oluyoruz.
Ankara'da Havacılar kanadındaki arkadaşlanmız­
dan bizlere iletilen doğru ise Batur, bu geziye alışı­
lagelenin tersine, yanına karargahından hiçbir yar­
dımcı almadan, deyim yerinde ise tek başına çık­
mıştır."
Bu geziden sonra arkadaşlan örgüt toplantısında
Batur'dan bilgi istiyorlar ve Batur şu kısa bilgiyi ve­
riyor:
"Benim onuruma verilen bir kokteylde Orgeneral
Ryan ile başbaşa olduğumuz sırada bana, Türki­
ye'deki olaylar hakkında bazı sorular sordu ve sözü
getirip 'Siz askerler bir müdalıalede bulunmanın
tam zamanı olduğunu düşünmüyor musunuz?' gibi
bir niyet yoklamasında bulundu. Ben de açık verme­
yen bir mukabelede bulundum."
Celil Paşa, bunlan aktardıktan sonra devam ediyor:
"Orgeneral Ryan'ın bu sorusu bize oldukça garip gö­
rünmüştü. ABD ünlü ve güçlü CIA örgütü kuşkusuz
Türkiye'de ve Türk Silalılı Kuvvetleri içinde olup bi­
tenlerden haberli idi."
"Belleğim beni yanıltmıyor ise, 12 Mart Muhtıra­
sı'nın verilişine ön alan hafta, ya da haftalar içinde,
CIA Başkanı Richard Helms de Tel-Aviv'den ülkesi­
ne dönerken açıklanmayan kısa bir ziyaret için An­
kara'ya uğramış, ya da bir başka deyimle Anka­
ra'dan geçmişti!" Celil Gürkan, 12 Mart'a Beş Kala,
İstanbul, 19S6 s. 205 ve 207.
'.2 Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler, Op. Cit., s. 185.
'.J Celil Gürkan, 12 Mart'a Beş Kala, Op.Cit., s. 228
'·4 Nazlı Ilıcak, '12 Mart Cuntalan' Tercüman 8 Nisan
1986.
,., Ufuk Güldemir, Kanat Operasyonu, İstanbul, 1985,
s. ıo.
,66 Stanley Lane-Poole, Lord Stratford Canning'in Tür­
kiye Hatıraları, Ankara, 1959.
,., Joseph, C. Grew, Turbulent Era: a Diplomatic Re-
661
 Yalçın Küçük
cord of Forty Years 1904-1945, Vol. II, Boston,
1952.
.68 James W. Spain, American Diplomacy in Turkey­
Memoirs of an Ambassador Extraordinary and
Plenipotentiary, Praeger, 1984.
... Praeger'in yakın zamanlarda yayınladığı bir Türkiye
çalışmasını bir başka kanıt olarak gösterebiliyorum.
A.Z. Rubinstein, Soviet Policy Toward Turkey,
Iran and Afghanistan, Praeger, 1982. Türkiye, İran
ve Mganistan'a yönelik Sovyet politikasını incele­
yen bu çalışma, örnek olsun, bir dipnotta şu bilgile­
ri veriyor: "Mart 1976 tarihinde Pravda, bir full-ti­
me gazeteciyi, Aleksandr Filipov'u, Ankara'ya gön­
derdi. Lidiya Suyetina. Moskova Radyosu'nun
Türkçe servisinde düzenli olarak yayın yapıyor."
A.Z. Rubinstein. ibid., s. 53. Bu tür ayrıntılar, bilim­
sel çalışmalan değil, CIA'yı ilgilendiriyor ve CIA iz­
liyor.
'''' Spain'in emeklilik işlemi çözülerek Sri Lanka'ya Bü­
yükelçi atandığını Sedat Ergin'den öğrendim. Bir
CIA mensubu için uygundur; Sri Lanka'da iç savaş
var.
'" Arthur Miller, Strautz Hupe için şu bilgileri veriyor:
"Hakkında bütün bildiğim Barry Goldwater'a kam­
panya danışmanlığı yapmış olması idi. Daha sonra
Pennsilvania Üniversitesi'nde öğretim üyeliği yaptı­
ğını ve aşın sağın önde gelen bir düşünürü olduğu­
nu öğrendim." Arthur Miller, 'Dinner with the Arn­
bassador' The Nation, 18 Mayıs 1985, s. 594
'" "Görülebilir gelecekte Moskova'nın hedefi pasifi­
kasyondur. Aşiret liderlerine, yardım, ödün ve bas­
kının bir bileşimini uyguluyarak, Moskova, ciddi re­
sistansın belini kırmaya ve kukla Mgan Halkı De­
mokrat Partisi'nin kabul edilmesini sağlamaya çalı­
şıyor."
"Moskova, Sovyet-Mgan ilişkilerinin geleceğini,
SSCB ve Mongolistan Halk Cumhuriyeti ilişkisinde
görüyor. 1920 yıllannda Moskova, Mongolistan'da
uyumlu bir Komünist Partisi'ni iktidara getirdi, bu
ulusa biçimsel bağımsızlık ile önemli ölçüde iç oto­
nomi tanıdı, ancak stratejik kontrolü tümüyle elin­
de tuttu." A.Z. Rubinstein, Soviet Policy Toward
Turkey, Iran and Afghanistan, Praeger, 1982, s.
174-175 ve 173-174.
Sovyet dış politika dergisi Meşdunarodnaya Jizn,
İngilizce baskısında, Afganistan'da beklenebilecek
gelişmelerin yönünü belirten bir inceleme yayınla­
dı.
"Afgan ihtilalcilerinin hala önünde duran temel gö­
rev, ulusal-demokratik devrim ile devrimci-demok­
ratik sistemin kütlesel toplum temelinin dört başı
bayındır genişlemesini gerçekleştirmektir."
Bu amaçla, toplum katmanlannın mümkün olan
çoklukta, ihtilaı'e çekilmesi öneriliyor. Bunlar, 1985
yılı sonunda, yönetimdeki Mgan Halkçı Demokra­
tik Partisi'nin kararları içinde yer alıyor; mülk sa­
hipleri ve tacirler önce sayılıyor.
"İslam din adamlanna ve özellikle kırsal kesimdeki­
lere ciddi özen gösterilmelidir. Ülkenin akÇalı ola­
naklarının dar olmasına karşın, askerlik hizmetini
yapanlar da dahil bütün din adamlannın geçiminin
662
devletçe üstlenilmesi için önlemler alınıyor."
"Aşiretlerle ilişkilerde de sorunlar var: Bakanlık ve
devlet dairelerinin taahhütlerini yerine getirmede
başarısız kalmaları nedeniyle, aşiretlerle bağlantı ve
anlaşmalar, genellikle, bozuluyor. Bu aşiretler gö­
zünde devrimci hükümetin prestijini sarsıyor, daha
önceki kazanımları sıfıra indiriyor." Y. Semyonov,
'Revolutionary Mghanistan: Eight Years Later,' In­
ternational Affairs, May 1986, Sayı 5, s. 48 ve 49.
"
>73 Benim Türkiye deneyimim ve bilgim, Dışişleri Ba­
kanlığı'ndaki bölge uzmanlannınkilerle yarışabile­
cek düzeydedir; bu, merkezde, çalışmalanmı bir da­
ha değerlendirmek isteyenlerin cesaretini kırdı. Ay­
nca benim Türkiye için seçilmemde Başkan ve Dı­
şişleri Bakanı'nın birlikte rol oynamış olmalan ger­
çeği, Washington'da dış politika kararlarını oluştu­
ranlann, bana, karar dikte etmeye ya da Türk dos­
yasını istedikleri gibi denetlerneye fazlaca istek gös­
termelerini engelledi." James W. Spain, American
Diplomacy in Turkey Praeger, 1984, s. 200.
'" Ufuk Güldemir, Kanat Operasyonu, İstanbul, 1985,
S. 21.
'" James Spain, Washington'da Ufuk ile görüşürken,
yeni çıkmış kitabından neden imzalayarak bir tane
vermedi veya Ufuk, Washington'da Embassy Row'a
pek yakın Dupont Plaza'daki kitapçılardan neden
bir "Memoirs" satın almadı; bunu anlayamıyorum.
Ufuk'un kitabı ile Spain'in anıları yer yer aynı mal­
zemeyi ve aynı cümlelerle aktanyor; fakat önemli
çeviri ayrılıkları içeriyor.
Ediili, Spain'in aktarmasına göre, "ihtilalci", revo­
lutionary, sözcüğünü kullanmıyor; kullanmasına
da imkan yok. Edith, kocasının aktarmasına göre,
"cuntacı", "member of a military junta" nitelemesi­
ni uygun görüyor.
"That evening Edith remarked to me, '1 never knew
even one member of a military junta before, and all
sİx of these have been in our house in the past coup­
le of weeks! Fourtunately, this perfectly innocent
comment never came to the attention of Radio Mos­
cow." J. W. Spain Op. Cit., s. 21.
Aslında "junta" sözcüğünden alınmak için hiçbir
neden göremiyorum. İspanyolca "junta" sözcüğün­
den geliyor, "hun-tah" olarak telaffuz ediliyor; "ku­
rul" ya da "komite" anlamına geliyor. Türkiye'de za­
man zaman Celal Bayar için övgü!ü bir biçimde kul­
lanılan, "komiteci" sözcüğü ile "cuntacı" sözcüğü
arasında bir fark yok.
Ufuk'un değerli çalışmasında ve yeni baskılarda dü­
zeltmesi dileğiyle, ekliyorum. Spain, 12 Eylül hare­
katının başlamasından önce Genel Kurmay'dan bir
general tarafından bilgi verildiğini söylüyor ve "ha­
rekat sabaha karşı 04.00'de gerçekleştirilecek, he­
men ardından 24 saatlik bir sıkıyönetim devreye gi­
recekti" diyor. Mümkün mü? Sıkıyönetim var. Ayrı­
ca 24 saatlik sıkıyönetim olur mu? Spain, sokağa
çıkma yasağından söz ediyor ve .. curfew" sözcüğünü
kullanıyor. Ufuk Güldemir, Op.Cit., S.13; James, W.
Spain, Op.Cit. s.18.
176 James Spain, üp. Cit., 8.22
ın İbid., 8.22
 Türkiye Üzerine Tezler III

'711 Ufuk Güldemir, Op.Cit., s. 18-9 Türko-Amerikan ilişkilerinin en çok gerildiği Kıbrıs
bunalımlannda bile Amerikan göriişlerine ters düş­
179 James. W. Spain, üp. Cit. S., 19-20 merneye özen göstermiş bir diplomattır; Türk Dışiş­
180 İbid., S. 62 leri'nin arşivleri açıldığında bu söylediğimin kanıt­
lanabileceğini düşünüyorum. İlter Türkmen'in Dı­
18
1 İbid., s. 66
şişleri Bakanlığı döneminde Türkiye, Cumhuriyet
182 Türkiyesi, dış politikada en yalnız dönemini yaşadı.
İbid., S. 23
Buna karşın, bu dönemde Türkmen başarılı bir Dı­
ıSJ İbid., s. 78 şişleri Bakanı olarak sunulabildi. Bunu, ilişkilerine
184 bağlıyorum.
İbid., S. 235
.85 Spain'in hatıratında yayınladığı fotoğraflardan za­ 27 Mayıs'ta Fahri Korutiirk Dışişleri Bakanı olarak
manın protokol şefinin Akgün Kıcıman olduğunu ilan edildi. Değiştirildi. Soğuk Savaş'ın eşiğinde
çıkanyorum. Fakülteden sınıf arkadaşım oluyor; Türkiye'nin Moskova Büyükelçisi Selim Sarper geti­
öğrenciliğinde bile protokolü biliyordu. Yazık, unut­ rildi.
ma zorunluluğunu duyuyor. ABD Türk diplomatlarıyla ilgili notunu, Moskova ya
186 da Atina Büyükelçilikleri döneminde veriyor.
İbid., s. 189

•
87 Turkey, Greece and NATO: The Strained A1liance, Spain, op. cit., s. 23 .
A StaffReport to the Committee on Foreign Relatİ­ 'o, Daha sonra Haig Dışişleri Bakanı olunca da bu tür
ons, United States Senate, Washington, March, mesajlar gelmeye başlıyor. Ancak öyle anlaşılıyor;
1980, s. 64. artık Türkiye'nin yeni yöneticileri de Birleşik Dev­
188 İbid., s. 3. letler'in demokrasi'ye dönüş uyanlannın bir pazar­
lık malzemesi olduğunu seziyorlar. Bu nedenle Ha­
18
9 İbid., S. 14 ig, Spain'in Evren'e ulaştırdığı mesajında Batı Avru­
190 İbid., S. 6 pa'daki anlayışsız ülkelerin eleştirilerini öne sürii­
yor. Evren kızıyor ve yine de "kadim dost" Haig'e
ıgı İbid., 5.63 doğrudan cevap vereceğini söylüyor. İbid., s. 235 .
•" Op. cit., s. 75. Bu arada Ufuk için küçük bir not; 204 İbid.. s. 24.
Amerikan İngilizcesi'nde "sayın başkan" veya "sayın
205
büyükelçi" anlamını verecek bir hitap şekli yoktur. Ufuk Güldemİr, ap. cit, s. 77.
İnönü-Ecevit Türkçesini Amerikalılar bilmezler: 206
Spain, Op.Cit.) 8. 25
"Mr. Presİdent" ya da "Mr. AbbassadoI" , "Bay Baş­
207 Spain,. op. cit., 8.235
kan" ya da "Bay Büyükelçi" olarak hitap ediliyor.
'08
193 İbid., s. 76 Balzac'i en çok sınırsız merakı nedeniyle seviyorum.
Bir başka insandır; tiiriinü simgeliyor.
194 Turkey, Greece and NATO, ap. cit., s. 7.
İnsanların özel yaşamlannı hiç merak etmiyorum;
195 Spain, ap. cit., s. 12 ancak kafamdaki bir sorunu çözünceye kadar rahat

,,. 1980 30 Ağustos'undan sonra bana gelen bilgiler, edemiyorum. Spain'in adını vennediği yüksek ko­

CIA tarafından hazırlanan raporlarla uyuşuyor; mutanı çok merak ettim; yalnızca ipuçları var. Hay­

Müdahale'nin 1980 Temmuz ayı içinde yapılması­ dar Saltık olabilir mi?

nın kararlaştırılmış olduğunu ve bundan son anda
vazgeçildiğini düşünebiliyorum. Ertelemenin mü­
dahaleye toptan bir karşı çıkmadan ileri gelmedi­
ğini sanıyorum. 30 Ağustos'ta oluşacak yeni ko­
muta heyetinin müdahaleyi gerçekleştirmesinin
daha uygun olabileceği ileri sürülmüştür; özellikle
İstanbul'daki birlik komutanları hiyerarşik düzen
içinde yapılan müdahalelerin, üst kademedeki
normal akışı engellediğini ileri sürebilmişlerdir.
Orgeneral Necdet Üruğ, 12 Eylül'ün üst terfi meka­
nizmalarında yarattığı tıkanıklıkları, nazik denge­
lerle gidererek Genel Kurmay Başkanlığı görevine
gelebildi.
197 Spain, üp. Cit., s. 14
198 İbid., S. 14.
199 İbid., S. 15
,00 Demokrat Parti dönemi Milli Emniyet Başkanı bir
generalin oğlu olan İlter Türkmen kendi kuşağı
içinde en önde gelen bir amerikanofil diplomattır;
Birleşik Devletler, Türkiye'nin Moskova ve Atina
büyükelçiliklerine özel ilgi gösteriyor. Türkmen,
Cengiz Çandar, Birleşik Devletler'den ve yakın bir
zamanda şunlan yazıyor: "Oysa Türkiye'ye sempati­
si olan Pentagon, 'Türkiye'ye hasım' ennenileri ra­
hatsız eden Elekdağ'dan hiç hoşnut değiL. Pentagon
koridorlarında, belki Dışişleri Bakanlığı'nda da, şu
anda Bern'de büyükelçi olan Emekli Orgeneral Hay­
dar Saltık'ın ismi kulaklara fısıldanıyor. Washing­
ton'da ideal bir Türk büyükelçisi olabileceği düşün­
cesiyle. Ya da 'Türk dostu' Amerikan yetkilileri, geç­
miş tecriibelerine dayanarak Haydar Saltık'ın da
'kendilerinin sadık dostu' olarak davranacağına gü­
veniyorlar." Cumhuriyet, 5 Temmuz 1986. Bu bölü­
mü yazarken Cumhuriyet'te arkadaşım Sedat Er­
gin'e zaman zaman danışmak gereğini duydum. Bu
paragrafı da, değerlendirmem için, Sedat hatırlattı.
Teşekkür ediyorum. Ekleyeceklerim var: General
Haydar Saltık'ın Bern'e büyükelçi olarak atanması
için agreman, nonnal süreden çok geç geldi. Diplo­
matik nezakete göre bu kadar gecikmiş bir agreman
ile atama yapmamak gerekiyor. Agreman geciktiril­
mesi evsahibi ülkenin atanmak isteyen büyükelçiyi
büyükelçi olarak kabul etmemek istediği anlamına
gelebiliyor.

663
 Yalçın Küçük
Burada Birleşik Devletler'in Bem nezdinde girişim­
leri olmuş olabilir. Bern'den Washington'a geçiş da­
ha önceden hesaba katılmış sayılabilir.
Eklerneye devam ediyorum: 12 Mart Bakanlan için­
de Birleşik Devletler göriişlerine en yakın olan,
Washington'un ne düşündüğünü önceden bilen,
nabzını tutan kişilerin başında Profesör Suat Bilge
yer alıyor. Profesör Bilge, 12 Mart'ta üç gencin ida­
mını dış dünyaya anlatmada çok önemli bir rol oy­
nadı. 12 Mart'tan sonra Profesör Bilge de Bern'e bü­
yükelçi gönderildi.
209 Spain, op.cit., s.188
İbid., s. 218
İbid., s. 223
İbid., s. 126
", Şükrii Elekdağ'ın yükselme karanna bir rastlantı
sonucu tanık oklum. Birinci Ecevit Hükümeti döne­
minde yükseldi. Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri
yapıldı. Elekdağ, Vehbi Koç Grubu'nun yakını bir
diplomattır; kansı Amerikalıdır. Turan Güneş, nük­
teleriyle örtmeye çalışmasına karşın, katkısız Koç
Sermaye Grubu'nun göriişlerini gözeten bir politi­
kacı oldu. Japonya Büyükelçisi Elekdağ'ın gönder­
miş olduğu ekonomik raporlan beğendiğini ve bu
nedenle Elekdağ'ı Genel Sekreter yapacağını söylü­
yordu. Kuşkusuz, bana değil; kabine arkadaşı ve
parti içinde etkili, Maliye Bakanı Deniz Baykal'a bu
gerekçeleri ileri sürdü. Deniz de kendi gerekçelerini
ekledi. Deniz ile Bakanlıkta saat onbirde buluşacağı
bir gün, randevu gecikti. İlerdeki göriişme uzadı.
Sonradan Deniz, bana, açıkladı: Elekdağ'ı, Güneş,
bir de Deniz Baykal'ın görmesini istemişti. Zaman
Ecevit'in köy-kent modası dönemiydi. Elekdağ,
Türk ya da Amerikan köylüsü arasında gidip gelen
bir tip ve giyiniş sergiliyordu; çorapıarı kurtulama­
dığı bir köylü beğenisini açıklıyordu. Deniz, "bizim
genel sekreterimiz köylü tipli olmalıdır" diyordu;
man cher diplomat tipine bir tepkiyi dile getirdi.
Demirel, Elekdağ'ı, Washington büyükelçisi yaptı.
Bu eki tamamlarken, 17 Temmuz 1986, Bulgaristan
Halk Cumhuriyeti'nin Ankara Büyükelçisi'nin veda
kokteyli vardı. Türkiye boykot karan almış. Bulga­
ristan Büyükelçiliği'nde Türk olarak, gazetecilerin
dışında, dört kişi vardı: iş adamı arkadaşımız Üstün
Güven, Milli Birlik Komitesi üyesi Suphi Gürsoy­
trak, Hikmet çetin ve ben.
Tarih kesiti, zaman zaman kişisel yazgıyı aşıyor.
Boykot edilen Argir Konstantinov, İstanbul ve San­
yer doğumludur; çocukluğu ve gençliği Türkiye'de
geçmiş, 1970'li yılların ikinci yansında İstanbul'da
Başkonsolos olarak görev yaptı. Türk-Bulgar dost­
luğuna, Türk aydınlannın Bulgaristan'ı ve Bulgar
yazarlarının Türkiye'yi tanımalanna önemli katkıda
bulundu.
Temmuz ayında Hürriyeti geçerek Türkiye'nin en
yüksek tirajlı gazetesi olan Sabah, konuya, bir baş­
yazısının önemli paragraflarını ayırdı. Aktarıyo­
rum."Türk Solunun Talihsizlikleri . . . Bulgaristan Bü­
yükelçisi Konstantinov'un kokteylini Türk hükümet
ve bürokrasisi boykot etti. Soydaşlanmıza yapılan
zulmü protesto eden bu eylemi, Türk dostu yaban­
cılar da destekledi. Fakat kokteylde üç Türk bulun-
664
du. Eski Başbakan Yardımcısı Hikmet Çetin, 27 Ma­
yısÇI Suphi Gürsoytrak ve yazar Yalçın Küçük.
Küçük'ün durumunu Aziz Nesin geçenlerde "delilik
ve psikomanyaklık" olarak değerlendirmişti. Diğer
ikisinin mazereti ne acaba?" Sabah. 19 Temmuz
1986. Bir kitap itlıaf etıniştim, bir de dipnot gereki­
yor; bu dipnotu Aziz Nesin'e itlıaf ediyorum. Pek
çok yakışıyor.
"5 Silahlı Kuvvetler içinde modernizasyon planının
aşılarak yönetimi alma karan, 1957 başlarında,
Mahmut Şevket Paşa Konağı'nda yapılan toplantıda
alınıyor. Gizli örgüt ihtil3le karar veriyor. Mahmut
Şevket Paşa, Hareket Ordusu Komutanı olarak İs­
tanbul'u zaptediyor. Başbakan oluyor, 31 Mart'ı
bastırdığı için, gericilerin intikamına hedef seçili­
yor; öldüriiıüyor. Talat Aydemir, bu konuda, yazılı
anı bırakıyor. Buradan alıyorum. Talat Aydemir'in
Hatıraları, İstanbul, 1968, s. 30-5
". Talat Aydemir'in Hatıralan, İstanbul, 1968, s. 165.
İKİNCİ BÖLÜM
Mahir Cayan, Toplu Yazılar, Ankara, 1978, s. 91
"Özgür" ve "demokrat" dünyanın lideri Amerika
Birleşik Devletleri'nin bakış açısını, en kaba ve en
yalın bir biçimde anlatan CIA yayınlarında, şunlan
yazıyor: "The International fronts operating since
World War II. are counterparts of organizations
set up after the Fİrst World War. Theİr function to­
day is the same as during the interwar period: to
unite communists with persons of other persuasi­
ons to support and thereby lend respectabiJity to
Soviet foreign objectives." CIA, cepheleri, komü­
nistlerle diğer inançtaki kişileri bir araya getirmeyi
amaçlayan ve bu yolla, Sovyet dış politika amaçlan­
na destek ve saygınlık sağlayan girişimler olarak gö­
riiyor.
Dünya Barış Konseyi, Dünya Sendikalar Federasyo­
nu, muslararası Demokrat Kadınlar Federasyonu,
Demokrat Hukukçular muslararası Derneği, Dünya
Demokrat Gençlik Federasyonu, Afro-Asya Halklar
Dayanışma örgütü ve diğerleri, hep, CIA tarafından
"uluslararası komünist cephe örgütleri" internatio­
nal communist front organization, sayılıyor. 1980
Yearbook of International Communist Affairs,
Hoover Institutin Press, s. 439.
Kartlarım İki Taktik'in değişik baskılanndan alın­
mış; buna göre aktarma yapmak durumunda kalı­
yorum. "Burjuvazi, kütlesel olarak, dar, egoist çıkar­
ları yerine getirilir getirilmez:, tutarlı demokrasiden
'ricat' eder etmez (ve şimdi ricat etmeye başladı bi­
le) karşı devrime, otokrasiye yönelecek ve devrime,
halka karşı çıkacaktır." v.İ. Lenin, "Two Tactics of
Social Democracy in tlıe Democratic Revolution"
V.l. Lenin, Selected Works, Vol. 1, s. 528. "Rusya
devrimi, burjuvazi ricat ettiği zaman ve köylülük
kütleleri, proleteryanın yanında, aktif ihtilalciler
olarak ortaya çıktığı zaman, gerçek açılımını bulma­
ya başlayacak ve bur-juva-demokrat devrim çağın­
da mümkün en geniş devrimci kapsamına gerçekten
ulaşacaktır.»
v.İ. Lenin, Collected Works, Vol 9, s. 100.

4 kuruluşunda yer aldım, yazı gönderdim ve daha
Yön Dergisi'nin Kasım 1962 tarihli 48'inci sayısın­
da, "Sosyalizm Tartışmalan" başlığıyla ve Mehmet
Doğu imzasıyla, okuyucu mektuplan arasında çıktı.
İmzayı Mihri Belli'ye çevirmek için nedenler var; bir
kaynağı aktanyorum. "Doğuştan alaycı bir yiizü var­
dı. Gururlu ve kendine hastalık derecesinde güveni
olan bir kişi olduğu izlenimini bende yarattı." "Mih­
ri Belli bir akşam, Ankara'da oturduğum eve geldi.
Adresimi nasıl bulduğuna şaşmıştım. O zamanlar
İçcebeci'de oturuyordum. Elinde bir yazı vardı. Yön
Dergisi'nde yayınlanması için aracılığımı istedi. Ba­
na birara, 'Nasırcı bir rejim bugünkü idareden her
halde iyidir' dedi."
"Mihri Belli'nin bıraktığı yazı kısaydı. 'Mehmet Do­
ğu' takına adını kullanmıştı. Sol karakterdeki bir as­
keri yönetimi savunmaktaydı."
"Yazı Yön Dergisi'nde okuyucu mektuplan arasında
çıktı. Bu, Mihri Belli'nin Yön Dergisi'nde yayınla­
nan ilk yazısıydı."
"Mihri Belli, şansını denemek için, çok geçmeden
Ankara'ya gelecek ve yerleşecek. Stratejik görüşleri­
ni Milli Demokratik Devrim adı altında geliştirecek.
Şiddeti uğraş alanı seçecek. Radikal küçük kentsoy­
luIara karşı 'düzenli sözü', sol karşıtlanna karşı da
'devrimci şiddet'i, 'devrimci yalan'ı uygulayacak. Bu
alanda üstün yetenekli bir siyasal adam olduğunu
gösterecek. Ve sonunda, kendisinin dört başı ma­
mur bir Türk Bakunin'i olduğunu kanıtlayacak."
"Mihri Belli, gerçekten de, eğitilmiş bir görevliden
daha büyük bir tahribatı Tİp içinde yapmayı başar­
dı." Yahya Kanbolat. Olduğu Gibi, Ankara, ; 1977, s.
15-16-17-18, 24.
Bu okuyucu mektubu'nun "manifesto" niteliği için
de bir başka kaynak gösterebiliyorum. Sadun Aren­
Behice Boran liderliğindeki "Emek" grubu'nun or­
ganı Emek Dergisi'nde Doçent Dr. Mehmet Selik
"Milli Demokratik Devrim Fetişizmi" başlıklı bir di­
zi inceleme yayınladı. İnceleme, MDD'ci Türk Solu
Dergisi'nin "Milli Demokratik Devrim" broşürüne
karşı yayınlanıyor. Dr. Selik, incelemesinin girişin­
de, şunlan yazıyor: "Yedi yıl kadar önce Yön Dergi­
si'nde (Sayı 48, 14 Kasım 1962) Mehmet Doğu im­
zalı bir okuyucu mektubunda, yanılmıyorsak, ilk de­
fa yazılı halde ifadesini bulan görüşler ele alacağı­
mız broşürde (aynı kalemden çıkmışçasına fakat,
inandıncılığında herhangi bir fark olmadan ve hat­
ta yer yer aynı benzetme ve cümlelerle) aynen tekrar
edilmektedir." 1940 yılı cephe girişimleri, Batı Av­
rupa'daki ve özellikle Fransız Halk Cephesi'ni sür­
düriiyor. Milli Demokratik Cephe, ilk kez, 1960 yıl­
lannda formüle ediliyor. Mehmet Selik, 'Türkiye'de
Sosyalizm Tartışmalan: Milli Demokratik Devrim
Fetişizmi', Emek, Sayıt,-5, 30 Haziran 1969.
Milli Demokratik Devrim'in temel yayın organlan,
başında, YÖN, daha sonra Türk Solu ve "kırmızı" ve
"beyaz" Aydınlık Dergileri oldu.
Bunlardan YÖNün hazırlık çalışmalanna katıldım
ve 1966 yılından itibaren, MDD Savlan'nın çok yay­
gın bir biçimde yayınlandığı yıllar oluyor. Doğan
Avcıoğlu ile dostluğumu sürdürmekle birlikte, YÖN
ve daha sonraki Devrim ile bir ilişkim kalmadı.
Sosyalist Devrim tezinin temel açıklamalan. Emek
Dergisi ile başlıyor! Yurt dışında olmama karşın,
Türkiye Üzerine Tezler III
sonra aylık çıkan Emek'te yazılar ve baş yazılar yaz­
dım.
Daha sonra Yürüyüş Dergisi ile sürdü. Yürüyüş
Dergisi'ni kurdum ve uzunca süre başyazılannı ve
önemli yazılannı yazdım.
Daha sonra Sosyalist İktidar Dergisi ile devam etti.
Yürüyüş Dergisi'ni, daha doğrusu Tİp ile bağlanmız
koptuktan sonra, arkadaşlanmla birlikte çıkardık ve
12 Eylül'e kadar yayınını sürdürdü.
Emek, Yürüyüş, Sosyalist İktidar Dergileri'nin dı­
şında Zonguldak'ta yayınlanan Sömürücüye Yum­
ruk Dergisi de sosyalist devrim tezinin savunuculu­
ğunu yaptı.
Emek Dergisi hakkında, THKP-C Savunması'nda
şunlar yazılıyor :
"İddianame'nin altıncı sayfasında "Kurtuluş Savaşı
dönemini, daha sonraki Kemalist devrimciler döne­
minden ayırmak gerekir" şeklinde bizim göriişleri­
mizmiş gibi ileri sürülen göriişler bize ait değildir.
Bu göriişe katılmadığımız gibi bize ait de değildir.
Emek Dergisi'nin göriişüdür. Ve bizim Emek Dergi­
si'yle hiçbir bağlantımız yoktur." Savunma, Türkiye
Halk Kurtuluş Parti-Cephesi Dava Savunması l,
İstanbul, 1979, s. 127.
"Oysa ki kitaplar olaylann başka türlü gelişmesi ge­
rektiğini yazıyordu. Bu kitaplar başka bir çağda,
dünyanın başka bir yerinde, başka koşullar altında
sosyalizmin doğru bir uygulamasını yansıtıyordu, o
zaman ve o yer için bilimsel metodun doğru uygula­
masıyla vanlan sonuçlar kesin olarak doğruydu,
ama kimi dogmacılar, metodu benimseyeceklerine
sonuçlan ayet olarak kabullendiler." E. Tüfekçi, ali­
as Mihri Belli, 'Sosyalizmde Metod Meselesi', Yön,
Sayı 152, 25 Şubat 1966, s. 12.
Burada yalnızca gerektiği ölçüde değiniyorum: Yön
Hareketi'nin çözümlenmesini Aydın Üzerine Tez­
ler'in Beşinci kitabında yapıyorum.
"Yön Hareketi, baştan sona dek tüzüksüz bir parti
olarak kaldı. Daha 'başlangıçta, Türkiye İşçi Parti­
si'yle Yön Hareketi'nin birbiriyle uzlaşmalarının
olanaksız olduğu ortaya çıktı." Yahya Kanbolat, Ol­
duğu Gibi. Ankara, 1977, s. 38
'o Doğan'ın son çözümlemede belirleyen ölçütü "cid­
diyet" oluyor. İnsanlan, ciddiyet ölçüsüne göre sı­
nıflara ayınyor ve "ciddi" olanları seçiyor.
Bursa'da Lise'de okurken, Bursa'da yatan Nazım
Hikmet'i, ziyarete gidiyor. Hapishane yönetimi izin
veriyor: Nazım, hayranı ve yiirekli bir gencin kapıya
kadar gelmesine karşın, adını bilmediği Doğan Av­
cıoğlu ile göriişmeyi reddediyor.
Doğan'ın kaç kez, bana, "Nazım, ciddi adamdır ve
yaptığı doğrudur" dediğini hatırlıyorum. Kınlmı­
yor.
" 1965 yılında seçimi kazanarak başbakan olan Süley­
man Demirel, Bursa Nutku'nda, Yön Dergisi için şu
değerlendirmeyi yapıyor: "Sol fikrin bütün idealist­
lerini ilk defa bir araya toplayan sıkıcı, mütecaviz
yayınlanyla, bütün ihtilalci sosyalistlere ilk hücum
işaretini vermiş olan haftalık dergi." Yön Dergisi, 15
Ekim 1965, Sayı 133, s. 4.
665
 Yalçın Küçük
" Mareşal Jukov'un anılanna yazdığı önsözde Harri­
son E. Salisbury şu değerlendirmeyi yapıyor: "Ju­
kov'un verdiği bu muharebelerden her birinin özel­
liği, son derece dikkatli ve itinalı bir karargah çalış­
ması: savurganlık derecesinde topçu kullanılması,
tanklarla diğer zırhlı araçlann en büyük ölçüde, pi­
yadenin de kitleler halinde savaşa sokulması olmuş­
tur." Georgiy K. Jukov, Kitle Savaşının Ustası Ma­
reşal Jukov, İstanbul, 1982, s. 35.
'3 Yahya Kanbolat, Olduğu Gibi, Ankara, 1977, s. 41
., Harun Karadeniz, Olaylı Yıllar ve Gençlik, İstan­
bul, 1975, s. 54.
'5 Mahir çayan, Toplu Yazılar, Ankara, 1978, s. 9 1
.6 Mahir çayan, "İdris" sözcüğüyle Profesör İdris Kü­
çükömer'i ve Divitçioğlu ile de Profesör Sencer Di­
vitçioğlu'nu anlatmak istiyor. Profesör S adun
Aren'in Yön'ün ilk sayılanndaki önemli katkısını
unutmuş görünüyor. Devam ediyor: "Özellikle E.
Tüfekçi ve Vahap Erdoğdu'nun yazılan." Mahir Ça­
yan, Toplu Yazılar, Ankara, 1978, s. 9ı. E. Tüfekçi,
Mihri Belli'nin müstear adıdır ve 1965 seçimlerin­
den sonra Yön'ün önde gelen yazarlanndan birisi
oluyor. Vahap Erdoğdu ise Muzaffer Erdost ile bir­
likte Mihri Belli'nin Ankara'daki iki yaveri'dir;
Yön'de öyle çok yazısı yok. En önemli yazısında Sa­
dun Aren'in CIA ajanı olduğunu ileri sürdü. Sevgili
Doğan ile, İlhan Selçuk'un da bulunduğu bir gün,
bu yazı nedeniyle tartıştığını hatırlıyorum. Doğan,
bu yazıyı savunmadı ve yanlışlık olduğunu söyledi.
Vahap Erdoğdu ve Muzaffer Erdost. TİP'nin tahri­
binde, Mihri Belli'nin en yakın yardımcılan arasın­
da yer aldılar.
Dip nota ekleme yaparken belleğimin beni yanılt­
madığını belirtmem gerekiyor; arkadaşım Hikmet
Özdemir, Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde, Yön Hare­
keti üzerine doktora tezini, tüm engellemeleri aşa­
rak tamamlamış bulunuyor. Bir de yazarlar dizini
hazırlamış olduğunu biliyorum ve Hikmet'in dizi­
ninden kontrol edebiliyorum.
Vahap Erdoğdu'nun 11 Ocak 1967 tarihli 198 sayılı
Yön'de bir açıklaması ile 11 Kasım 1966 tarihli 189
sayılı Yön'de de sözünü ettiğim yazısı yayınlanıyor.
Başka yok.
Mahir çayan, yanılıyor.
>7 Emek Dergisi'nin üçüncü sayısında İki Taktik üzeri­
ne iki yazı var. Birisi şöyle bitiyor: «Sosyalist eyle­
min önünde, her zaman 'yakın' ve 'uzak' hedefler
bulunacaknr. Bu durum her zaman bir 'asgari' ve
'azami' program zorunluluğu çıkarsa bile - ki, bu zo­
runluluk' tartışılabilir -, bundan 'asgari* programın,
her zaman bir 'demokratik devrim programı' olma­
sı zorunluluğunu çıkarmak yanlıştır." Kenan Somer,
'İki Taktik'i Okurken', Emek, 2 Haziran 1969, sayı
3, s 16.
.
•• Türkiye üzerine bir yabancı kaynak, bir İtalyan Der­
gisi'nin, Corrispondenza Socialista, Haziran 1965
sayısında, 302 ve 303 üncü sayfalarda, TKPnin "ha­
la olup olmadığını merak etti" diye yazıyor. Jacob
M. Landau, Türkiye'de Aşırı Akımlar, Ankara,
1978, s. ısı.
666
CIA, 1912 Yıllık'ında, The TKP has never been able
to create a strong organization and is an insignifi­
cant political force" değerlendirmesini yapıyor.
TKP'nin güçlü bir örgüt kuramadığını ve ülke politi­
kasında önemsiz olduğunu ileri sürüyor. Yearhook
of International Communist Affairs 1972, Hoover
Institution Press, 1972, s. 237. TKP Davası'nda İs­
tanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, id­
dianamesinde, şunlan yazıyor: "Ocak 1974 tarihine
tabir caizse TKP 'nin yeniden toparlanışından ziyade
yeniden kuruluşu adını verebiliriz. Türkiye Komü­
nist Partisi TKP, TKP İşçinin Sesi, TKP Devrimci
Kanat İddianamesi. Sıkıyönetim Komutanlığı, İs­
tanbul, 1982, s. 33. Vulgar basında yazılması sağla­
nanlar hariç, CIA ve Türk istihbaratının, sıkıyöne­
tim savcılanna bilgilerin buradan geldiğini düşünü­
yorum, 1970 yıllannın başına kadar TKP'nin varlı­
ğını önemsemedikleri görülüyor.
'9 Bir Sovyet yayınında yer alan Danilov'un inceleme­
sindeki sıralama ilginç görünüyor: "1960 yıllannın
sonlanna doğru sol örgüt ve gruplann eylemleri
önemli ölçüde arttı, büyük çoğunluğu sol örgütlerin
etkisinde olan öğrenci gençliğin siyasal eylemleri
başladı. Proleteryadan küçük burjuvaziye kadar
emekçi yığınlann çeşitli katmanlanna hitap eden,
apel-lirovavşaya ko mnoglm sloyam trudovego ne­
seleniya - ot pro-letariata de mekkoy burjuvazi,
Türkiye işçi Partisi kuruldu. TİP'in popülaritesi hız­
la arttı." A. M. Şamsitclinov, redaktör, Politika i Eko­
nomika Sevremennoy Turtzii, Moskova, 1977, s. 20.
20
Çetin Yetkin, Türkiye'de Soldaki Bölünmeler, İstan
bul, 1970, s. 16
" TİP'in kuruluşundan sonra Türk-İş içinde bir Çalı­
şanlar Partisi girişimi var. Zaman zaman bir "Yön
Hareketi" olarak sayıldı; sayılıyor. Avcıoğlu, 1966
yazında artık TİP'le bağlan koparmak ve TİP'in et­
kinliğini kırmak için bir tartışma açıyor. Çetin Altan
Akşam Gazetesi'ndeki sütununda buna tepki göste­
riyor. Buna karşılık verirken Yön, "Çalışanlar Parti­
si dahil, Yön 'ün hiçbir parti kuruluşunda rolü olma­
mıştır ve görünür bir gelecekte de olmayacaktır" di­
yor. Yön, 24 Haziran 1966, s. 5.
Bu tartışmaya katılan hhami Soysal, Çalışanlar Par­
tisi'nin kuruluşunda rolleri olmadığını tekrarlıyor.
Sosyalist, Kültür Derneği kuruluşu ile ilgili olarak
yapılan eleştirileri cevaplıyor; TİP'in bölücü dav­
randığını ileri sürüyor. İlhami Soysal, 'Eğri Otura­
lım, Doğru Konuşalım', Yön, 29 Temmuz 1966, s. ıı.
Sosyalist Kültür Derneği öykücü araştıncısını bekli­
yor. Şu anda söylenebilecek; inisiyatifin Yön Hare­
keti'nden gelmediği ve başında Doğan Avcıoğlu ile
Mümtaz Soysal'ın karşı çıktıklan oluyor. Çalışanlar
Partisi kurulması fikri, Ocak 1962'de Türk-İş Tem­
silciler Meclisi'nde ve Çalışma Bakanlığı Çalışma
Meclisi toplantısında açıklanmıştır. 1962 Ocak
ayında Türk-İş Başkanı Seyfi Demirsoy, yeni bir
parti kurma gereğini savunmuştur." Kemal Sülker,
100 soruda Türkiye'de İşçi Hareketi, İstanbul,
1976, s. 162. 292
22
Kemal Sülker, 100 Soruda Türkiye'de İşçi Hareket­
leri, İstanbul,
'3 Avcıoğlu ile Mihri Belli'nin bu çevirisi, tepki ile kar-

şılaşıyor. Yön yazan Niyazi Berkes ile Melih Cevdet
Anday, tepkilerini Yön'de ifade ediyorlar.
Artık Yön Dergisi yazarlan arasına girmiş olan Mih­
ri Belli, buna, cevap veriyor: "Bütün dünyada bir
müslüman sosyalizmi olduğunu, ama bir müslüman
kapitalizmi olmadığını hatırlatmayı gerekli saydık."
E. Tüfekçi, 'Açık ve Sağlam Bir Tutum', Yön, 24 Ara­
lık 1965, s. 16.
Cezayir Devrimi'nin de etkisiyle, Marx'ın etkisini
silmek için, bu dönem Avrupa'da İbn Haldun'un
moda olduğu yıllan içeriyor. Mihri Belli de bu mo­
daya uyuyor. E. Tüfekçi, "Batı" Nedir Arbk Bilmeli­
yiz, Yön, Sayı 126-152.
Müslüman ülkelerde ve İslamda sosyalizm olduğu­
nu yayarak, Silahlı Kuwetler mensuplanna, sosya­
lizmin, Türkler'e pek uzak olmadığının anlatılmak
istendiğini sanıyorum. Sosyalizmin her tarafa anla­
tılması gerektiğine inanıyorum: geriye tepen silah­
lar kullanılmasını ise uygun bulmuyorum. "İslamda
Sosyalizm" hep geriye vuran bir silahtır; böyle dü­
şünüyorum.
24 Yön, 15 Ekim 1965, Sayı 133, s. 4.
25 Yurt dışında çalışan Türkiye kökenli bir profesör de
şunlan yazıyor: "Türkiye'deki partilerin en hetoro­
jen toplumsal yapısına sahiptir ve çalışan sınıflarla
çok az bağlantısı var. Adalet Partisi mitingleri ger­
çek halk toplantılan olurken, İşçi Partisi'ninki, ge­
nellikle iyi giyinmiş entelektiiellerin, kürklü hanım­
lann, özel araba sahiplerinin katıldıklan toplantılar
oluyor. Kemal Karpat, 'Socialism and The Labour
Party of Turkey', The Middle East- Journal, Spring
1967, s. 170.
'o Doğan Avcıoğlu, Yön, 22 Ekim 1965, Sayı 134, s. 3
27 Sevgili Doğan ile bu tezi tartışmış olmayı çok ister­
dim.
'o Amerika Birleşik Devletleri'nde hükümetin politi­
kasını saptaması için hazırlanmış resmi bir rapor­
dan aktanyorum. "Bir devletin, komünist olan ve
yasalan çiğneyen yurttaşlanna yaptığı muamelenin,
Sovyetler Birliği ile ilişkilerini etkileyeceğine inan­
mak abesle uğraşmak oluyor. Nitekim, Mussolini ile
Kemal Paşa, komünist yurttaşlanna büyük bir şid­
det uygularken, Sovyetler Birliği, İtalya ve Türkiye
ile en içten ilişkilerini sürdürdü." Arthur M . Schle­
singer, jr., genel editör, Dynamics of World Power
- A. Documantary History of United States Foreing
Policy 1945 -1973, Europe and the Soviet Union, N.
Y., 1973, s. 126.
'. Sovyetler Birliği'ne dost kişilerin katıldığı ortak ha­
reketleri önce cepheye ve sonra da Sovyetler Birliği
Dışişleri Bakanlığı'na bağlıyor.
30 Jacob M. Landau, Türkiye'de Aşırı Akımlar, Anka­
ra, 1978, s. 89.
3' Hoover Institution, International Yearbook on
Communist Affairs, H.1. Press, 1972, s. 237.
32 Belki de "Jön Türk" tamlamasından sonra, dünya
siyaset yazınına Türkiye'den ihraç edilen ikinci tam­
lama "gerçek demokrasi" oluyor. İngilizeesi "truly
democratic rule" ve Rusçası, "odlinnaya dem ok­
ratlya" oluyor.
Türkiye Üzerine Tezler III
33 Doğan Avcıoğlu, 'Sovyetler ve Biz' Yön, Sayı 148, s. 3
34 Emek Dergisi yazı kurulunda, Kurthan Fişek ile
Kutlay Ebiri'nin, Türkiye'de kapitalizmi, 1453 yılın­
dan itibaren başlatmak için çok ısrar ettiklerini ha­
tırlıyorum. Elimde Kapital ciltleri ve çantamda kart­
lar, saatlerce bunun böyle olmadığını anlatmaya ça­
lıştığımı hatırlıyorum. İstedikleri türden yazı çık­
mazsa ayrılmakla tehdit ediyorlardı.
Kurthan Fişek, daha sonra, SBF Dekan Yardımcısı
oldu. Şimdi Hürriyet Holding'e seks dergisi çıkan­
yor.
Kutlay Ebiri, tam bir IMF'ci oldu ve Özal'ın ekono­
mi politikalarını savunduktan sonra, Washing­
ton'da bir kuruluşta iş buldu. Her halde Latin Ame­
rika'daki diktatörlüklerin birisine ekonomi danış­
manlığı yapıyordur: öyle duyuyorum.
Türkiye, dönüşlerle birlikte, temel çizgisini sürdü­
rüyor.
35 1960 yıllannın sonuna yaklaşırken Doğan Avcıoğlu
Grubu'nun iktidar arayışını somut harekete yaklaş­
tırdıklan görülüyor. Toplanıp yol anyorlar; Cemal
Madanoğlu'nun güvenini kazanan bir MİT mensu­
bu aralarına giriyor ve konuşmaların çoğunu banda
alıyor.
Bu toplantılann birisinde İlhan Selçuk, MİT kayıtla­
nna göre, şunlan söylüyor: "Birinci mesele Türki­
ye'yi bağımsız kılmak ve dışan ile işbirliği yapan
kompradorlan etkisiz kılmaktır. Bu hal Rusya'nın
işine gelir, Amerika'nın ise aleyhinedir. Ama biz
Ruslar'la mesafeyi muhafaza edeceğiz." Doğan'ın
görüşleriyle çelişmiyor. Toplantıdan İlhan Sel­
çuk'un MİT ajanıyla ayrılmış olduğu ve yolda soh­
bet ettikleri anlaşılıyor. MİT ajanı, bu yol sohbetin­
de İlhan Selçuk'un şunlan söylediğini rapor ediyor:
"Askerler bize itimat etsin yeter. Ondan sonra alaca­
ğımız bütün tedbirleri tasvip ederler. Onun için ben
askerlere bir şey anlatmaktan ziyade onlarla dostluk
kurmaya çalışıyorum. Bütün bu iyiniyetli dostluk
kurma çabalanna karşın, askerlerin yönetime gel­
dikleri 12 Mart Dönemi'nde İlhan Selçuk, Ziverbey
Köşkü'nde işkence görüyor.
30 Doğan Avcıoğlu, TİP'e Dair... , Yön, 17 Haziran 1966,
Sayı 168, s. 3. MİT Raporları, Nazlı ilıcak'ın yazı di­
zisinde geçiyor. Nazlı Ilıcak, '12 Mart Cuntalan',
Tercüman, 13 Nisan 1986, s.
37 Doğan Avcıoğlu, bu tutumunu hiç değiştirmiyor.
Abdullah Baştürk, DİSK Genel Başkanı olduktan
sonra, 12 Eylül'den hemen önce, Avcıoğlu'nun yakı­
nı Uğur Mumcu'yu yanma alarak, yeni bir parti ku­
ruluşu için, Çamlıca'daki evinde Doğan Avcıoğlu'nu
ziyaret ediyor. Doğan Avcıoğlu, Baştürk'ün parti
önerisini, başından reddediyor ve hiç "umut" ve hiç
"yüz" vermiyor.
30 Doğan Avcıoğlu, 'Açık Seçik', Yön, 20 Ocak 1967,
Sayı 199, s. 3
39 Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne girdiğim zaman Fikir
Klübü, ilk başarılı yılını geride bırakınıştı. Profesör
Turhan Feyzioğlu, Doçent Aydın Yalçın, Doçent
Muammer Aksoy, öğretim üyeleri olmalanna kar­
şın, "ilerici" aydınlar olarak Fikir Klübü'nün içinde
ve başlattığı panellerin başında yer alıyorlardı.
667
 Yalçın Küçük
,o Panel'ler, Türkiye'ye, Fikir Klübü ile geldi. İlk genel
başkanı, Maliye Tetkik Kurulu'nda çalışan Ertuğrul
Baydar'dır; Ertuğrul daha sonra CHP Gençlik Kolla­
rı Genel Başkanı oluyor. İkincisi, daha sonra Siyasal
Bilgiler Fakültesi'nde profesör olan ve şimdi Pa­
ris'te yaşayan arkadaşım Taner Timur'dur; ben Ta­
ner'den sonraki ve üçüncü başkanıyım. Benim za­
manımda Fakülte Dekanlığı, Fikir Klübü'ne taham­
mül edemedi ve fakülte içindeki yerini yıktırdı.
Yönetimde bulunduğum zaman, diğer fakültelerde
de klüpler kurmayı denedik; başarılı olamadık. 27
Mayıs'tan sonra yayıldı ve önce FKF, daha sonra da
Dev-Genç'e dönüştü.
FKF'nin kurucu genel başkanı Hüseyin Ergün'dür;
Emek Dergisi'nin de yazı işleri müdürlüğünü yapı­
yor. Tİp yöneticisi olarak girdiği hapisten af ile çık­
tıktan sonra politikayı bıraktı; ticaretle uğraşıyor.
Diğer başkanı Kudret mutürk, Danıştay'da görev
yapıyor. İzzet Ararat, Devlet Tiyatroları Genel Mü­
dürlüğü'nde personel işlerini yönetiyor ve Zülküf
Şahin de avukatlık ve SHP içinde politikayla yaşa­
mını sürdürüyor.
Çok eski yıllardan kalma ve hep geri Milli Türk Ta­
lebe Birliği'nin yanında Türkiye Milli Talebe Fede­
rasyonu, daha az tutucu oldu. MTTB ve TMTF, ey­
lem olarak, Hatay Mitingleri, Kıbrıs Türktür Mi­
tingleri, Vatandaş Türkçe Konuş Kampanyalan tü­
ründen Türk dış politikasının kütlesel hareketlerini
düzenlemenin ötesinde bir görev bilmiyordu.
MTTB, fakültelerde yalnızca seçme üyeleri alan der­
neklerin birliği iken, TMTF, fakülte ve yüksek okul
düzeyinde bütün öğrencilerin, tanım gereği, üye ol­
duğu öğrenci cemiyetlerine dayanıyordu. Bu neden­
le TMTF'nin "demokrat" çizgiye çekilmesi mümkün
göründü.
1950 yıllarının ortasında TMTF, demokrat çizgiye
geçişin işaretlerini veriyordu. DP yönetimi buna
şiddetle karşı koymak istedi. Öğrenci-polis çatışma­
lan, ilk kez, bu dönemde Çıktı.
Ankara Üniversitesi Talebe Birliği'nde başkan, fa­
külteler arası rotasyonla seçildiği için, ben ancak
ikinci başkan olabiliyordum. Bu çatışma içinde, da­
ha sonra AP'de politika yapan başkanı ıskat ederek,
Ankara Üniversitesi Talebe Birliği'nin yönetimini
ele geçirdim. İstanbul Üniversitesi, daha sonra, AP
ve Dp'den milletvekili olan Samet Güldoğan'ı des­
tekliyordu ve gericilerin kalesi idi. Teknik Üniversi­
te Talebe Birliği ile birleştik.
" Kongre Başkanı olarak, TMTF'nin yönetimi, benim
başkanlığımdaki demokratlann eline �eçti. DP ikti­
darı polis kullanmaktan çekinmedi. Iki yaz kadar
süren bu çatışmalar üniversite gençlik kütlesinin
polisle tanışma ve çatışmasının ilk büyük olayları
oldu. Türkiye'nin en önemli siyasal olayları arasın­
da sayıldı; gazeteler her gün ve resimlerle birinci
haber olarak izlediler.
28 Nisan İstanbul ve 29 Nisan Ankara Olayları için,
genel prova yerine geçti. 28 Nisan ve 29 Nisan'ı,
TMTF olaylan içinden deneyim kazanmış öğrenci­
ler düzenlediler ve birbirleriyle bağlantı içinde ha­
reket ettiler.
Arşivimden, TMTF olayları resimlerinden, çok kü-
668
çük bir bölümü, burada yayınlıyorum. Zamanın en
etkin yayın organlanndan, Orhan Birgit, Emil Galip
Sandalcı, Sadun Tanju ve diğerleri tarafından çıka­
rılan KİM Dergisi'nin kapağını, Türkiye Üzerine
Tezler'in üçüncü kitabının arka kapağına koyuyo­
rum.
" 'İlhan Şenel ve diğerleri, FKF, Dev-Genç, İddiana­
me', Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Sav­
cılığı, Ankara, 1971, s. 37.
" Yasallık karinesinin yerini yasal olmama karinesi
alıyor.
.. İbid., s. 62-3
" Türkiye İşçi Partisi, İddianame, İstanbul Sıkıyöne­
tim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul, 1982, s.
27
,6 İlhan Şenel ve diğerleri, FKF, Dev-Genç, op. cit., s.
46
47 İbid., s. 46
's Emek Dergisi, 20 Ekim 1969, Sayı 13, s. 12
•• Nihat Akseymen, 'Sosyalist Gençlik Orgütü'nün Ku­
ruluşu Üzerine', Emek, 9 Şubat 1970, Sayı 21. s. 14
so TKP, İngiltere'de 1971 yılında Veli Dursun ve R. YÖ­
rükoğlu takma adım kullanan Nihat Akseymen ta­
rafından kurulmuştur." "Özellikle 1979 yılı sonları­
na doğru İşçinin Sesi grubunun ve bu grubun lideri
Nihat Akseymen'in Türkiye'de devrimci durumun
var olduğunu ileri sürmesi ve silahlı mücadeleye ce­
vaz verir beyanlarda bulunmasının, İsmail Bilen
Grubu, yani TKP Merkez yönetimiyle ihtilMa düş­
mesine yol açtığı ve bu gelişmenin TKP'den ihraç
edilme noktasına kadar uzandığı bir vakıadır." 'TKP
Türkiye Komünist Partisi, TKP İşçinin Sesi, TKP
Devrimci Kanat', İddianame, İstanbul Sıkıyönetim
Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul,. 1982, s. 90.
İşçinin Sesi, MDD çizgisinden uzaklaşıyor.
5' Ambleminde "köylüye toprak" sözünü duyuran Tİp,
bu tartışmalar içinde, programında baş köşeyi tutan
toprak reformunun, marksist anlamda sosyalist de­
ğil, bir demokrat önlem olduğunu öğreniverdi.
MDD karşıtlığı içinde, nerede ise toprak reformunu
reddeden bir politikayı benimserken, Lenin'in yazı­
ları imdadına yetişti. Toprak reformu, SD içinde
önem sırasını kaybetti, fakat, yine de yerini koruya­
bildi.
52 Görüş çizgimi hiç değiştirmedim. İkinci TİP'in du­
rup dururken benimle ihtilaf çıkarmasını, SD çizgi­
sinden uzaklaşabilme eğilimlerine bağlıyorum.
Programdaki SD çizgisini 1977 yılında bir "cephe"
yerine seçime girme kararını, benim omuzlarıma
koyma isteklerini biliyorum. Hiçbir itirazım yok;
program, herkesten daha çok benim izimi taşıyor.
Programa yalnızca "barışçıl geçiş" ile ilgili açıkla­
malar koymamaya karar vermiştik; sonradan ekle­
niyor.
Bütün bunları şunun için yazıyorum: İkinci TİP'nde
benim rolüm önemlidir. Ancak "biz" İkinci TİP'ni
önemli bir kuruluş haline getiremedik. Buna karşın,
birinci TİP'te benim rolüm önemsizdir; sonuna
doğru artıyor ve 12 Mart Muhtırası'ndan sonra

önem kazanıyor. Fakat artık Tİp önemini yitiriyor.
Bu nedenle birinci TİP'nde benim rolüm ihmal edi­
lebilir. Yalnız birinci Tİp ihmal edilemez; edilerni­
yor.
Özetliyorum.
İkinci TİP'nde benim rolüm önemlidir. İkinci Tİp
hiç önemli değildir.
Birinci TİP'nde benim rolüm önemli değildir. Birin­
ci Tİp çok önemlidir.
İkinci TİP'ni tarihten çıkarabilirsiniz. Birinci TİP'ni
tarihten çıkaramazsıruz.
Bireysel önem, kişisel değildir. Kişisel önem, top­
lumsaldır.
53 'THKP-C Devrimci Yol, İddianame', Ankara Sıkıyö­
netim Komutanlığı Askeri Savcılığı, Ankara, s. 80.
54 ibid., s. 22
'" "Evet, Mustafa Kemal sosyalist değildi, bizler ise
sosyalistiz. Ve biz sosyalistler şartlar ne olursa ol­
sun, O'nun başlattığı Anadolu İhtil3.lini (Milli De­
mokratik Devrim'i sonuna kadar götürmeye kararlı­
yız."
"Kemalizm, emperyalist boyunduruk altında olan
yan-sömürge ülkelerin devrimci-milliyetçilerin bir
kurtuluş bayrağıdı.
"Kemalizm soldur. Milli Kurtuluşçuluktur, emper­
yalizme karşı bu zümrenin isyan bayrağıdır."
"Demokratik devrim, çok kısa deyişle, feodal bo­
yunduruğun parçalanması, bu baskı altında olan ge­
niş halk kitlelerinin özgür vatandaşlar topluluğuna
dönüşmesi demektir. Demokratik devrim, uluslaş­
ma devrimidir."
"Milli demokratik devrim, anti-kapitalist bir devrim
değildir."
"Her şeyden önce MDD, özünde bir köylü devrimi­
dir."
Türkiye Halk Kurtuluş Parti-Cephesi Dava Savun­
ması, İstanbul, 1978, s. 117 - 125 - 129 - 136-138.
,. Kepler, dünyanın güneş çevresinde dönüşünün ya­
salannı bulabilmek için, on bir yıl daire varsayımı
ile çalışıyor. Elips'i hiç aklına getiremiyor. Çünkü
"daire", o zamanlar hem bir estetik ve hem de bir
ideolojik ağırlığa sahip bulunuyor.
57 Emek, 14 Temmuz 1969, Sayı 6, s. 5
so Mahir Çayan, 'Aren Oportünizminin Niteliği', Türk
Solu, 22 Temmuz 1969, Sayı 88.
s, ibid., s.78
60 Yazı, "Açık-Seçik" başlığıyla yayınlannuştı. Adını
değiştirdim.
YÖN; 20 Ocak 1967, sam 199, S. 3.
6, Mahir Çayan, Toplu Yazılar, op.cit., s. 10
6, ibid., s. 109
.. Fikir Kulüpleri Federasyonu'nu, MDD çızgısıne
alan ekibin önde gelen isimlerinden iddianamelere
yansıyan istihbarat örgütü bilgilerine göre, Mahir
Çayan, Ertuğrul Kürkçü ile birlikte THKP-C kuru­
cusu olan, Yusuf Küpeli, uzun bir hükmü çekmekte
olduğu Niğde Cezaevi'nde, Uğur Mumcu'ya "özeleş­
tiri" yapıyor.
Türkiye Üzerine Tezler III
"Bilmiyerek burjuvaziye hizmet etmiş olmakla bir­
likte burjuvaziden nefret ediyordum ve burjuvaziye
hizmet ettiğimi anladığım an kendimi mahkum et­
mekte tereddüt gösteremezdim."
"Mihri Belli oportünist olarak bile önemsiz bir kişi."
"Duruşmalarda, marksist olmanın çok iyi birşey ol­
masına karşın komünist olmadığımı, provokasyon
niteliğinde anarşist, troçkist bir pisliğe bulaştığımı,
hatta daha sonra karşı ÇıkmıŞ olmama rağmen bu­
nun yöneticilerinden olduğumu, işçi sınıfının bizle­
ri yargılayacağını, istemeyerek provokatör durumu­
na düştüğümü vb. söyledim."
.. Emek, 13 Nisan 1970, Sayı 25, s. 4
65 "O dönemde, siyasi hayatta etkin olan bir marksist
hareket olmadığı içindir ki, umutsuzluk yayılmıştır.
Tİp bir umutsuzluk yaymıştır, MDD bir başka
umutsuzluk yaymıştır." "Bu hareket (MDD y.k.),
komplocu bir harekettir. Komünist bir hareket de­
ğildir. Bir programı bile yoktur. Sarsak ve basit bir
harekettir. İşte, gençliği kendisinden göstererek,
bazı kişilerin ihtil3.lcilerle pazarlığa oturmasına ya­
rayan bir kumar oportünizmidir." "Komploculuktan
amacım, siyasi kumarbazlıktır." "MDD hareketinin
bu tutumu da yeni umutsuzluğa kaynak olmuştur."
Uğur Mumcu, Çıkmaz Sokak, Onuncu Baskı, İstan­
bul, 19S4. s. 69-70-68-59-57-58.
Emek Dergisl'nde yazılanlann çok daha ağınnı,
kendi geçmişine yöneltiyor. Bu türü, sevmiyorum.
Böyle türleri olduğu için özeleştiri kurumunu eleşti­
riyorum. Bunlar, insanoğluna yakışmaz; çok metafi­
zik görünüyor. Sanki Yusuf Küpeli'nin gözünün
önünden perde kalkmıŞ, vahiy gelmiş ve aydınlık'ı
görmüş.
Albay Aydemir ile darbe girişimine katılmış: reddet­
miş. TİP1i olmuş. Reddetmiş, İç-TKP olmuş: MDD
çizgisini savunmuş. Sonra İç-TKP'den aynlmış.
THKP olmuş. Sonra reddetmiş... Peki sonra ne ola­
cak? Hata yapmak ayıp değildir, hatayı kabul etme­
mek ayıptır" sözü ilk okul öğrencileri içindir. Çizgi
değiştirmeyi bir yaşam çizgisi haline getirenlerin
seksek oyununu devrimcilik sananlann, en son çiz­
gilerini değiştirmeyeceklerine nasıl inanmalı? Dün­
ya dönüyor; ben yine de bu kadar çok dönmeyi ve
dönenleri sevemiyorum.
66 Dev-Genç'in önde gelen kadro elemanlanndan Na­
hit Töre, yıllar sonra, hükmünü çekmekte olduğu
Niğde Cezaevi'nde Uğur Mumcu'ya günah çıkanyor.
"O dönemde İstanbul TİP'in ele geçirilmesi isten­
mişti, MDD'nin o günkü önderleri tarafından: Bir
kampanya başladı, bir kavga başladı. Hatta İstanbul
İl Kongresi'ni döverek, zorbalıkla aldık." "Bizim
karşımızda olan arkadaşlan, şiddetle, zorbalıkla,
tasfiye ettik ve hareketin dışına ittik. Bunlann isçi
sınıfına daha yakın bir politikalan vardı. Biz' den da­
ha yakın politikalan vardı." Uğur Mumcu, Çıkmaz
Sokak, İstanbul, 1984, Onuncu Basım, s. 77.
.., ibid., s.5
68 İç-TKP, yalnızca TİP'ne muhalefetten doğdu ve kısa
bir süre sonra da, önce, ikiye aynldı. Başkan Ma­
o'nun çizgisine Türkiye'de sahip çıkanlar Doğu Pe­
rinçek'in liderliğinde ayn bir grup oldular. Siyasal
Bilgiler Fakültesi asistanı Erdoğan Güçbilmez, bu
 Yalçın Küçük
grubun lider kümesi içinde yer aldı. Daha sonra is­
tihbarat örgütleriyle ilişkisi olduğu gerekçesiyle
uzaklaştınldı. Şimdi inşaat ticareti ile uğraşıyor.
.. Emek, ı Aralık 1969, Sayı, 16, s. 13.
7° "Reddiye Dönemi", Aydın Üzerine Tezler'in Beşinci
kitabında çözümleniyor.
7' Buna Osmanlı usulü yaşam da denebilir.
T'- Celil Gürkan, 12 Mart'a Beş Kala, İstanbul, 1986. s.
193
73 İbid., s. 196
74 Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler, İstanbul, 1985,
s· 306
75 "Bu olaylan, iki yasada değişiklik yapılmak isten­
mesi üzerine DİSK'in düzenlediği ve yönettiği hare­
ket olarak görmek belki yanlış değildir, ancak de­
ğerlendirme yapabilmek için yeterli de sayılmaz."
"Hemen belirtelim ki bu direniş, burjuvazinin ve
onun iktidannın değerlendirdiği gibi 'kanlı bir ihti­
ıaı provası' değildir. Çünkü öncelikle bu direniş, işçi
sınıfını yöneten ve eylemi kontrol eden bir işçi sını­
fı partisinin öncülüğünde olmamıştır. İkinci olarak
direniş amacı iktidan almak değil, ortadan kaldınl­
mak istenilen demokratik hakları savunmaktır.
Üçüncüsü bütün ülkeye yaygın bir eylem olmayıp
yalnızca iki şehirde olmuştur. Son olarak silahlı bir
eylem değildir."
16 Haziran Günü, Valilik Konağında. İçişleri Bakanı
ile toplantı yaptıktan sonra DİSK Genel Başkanı Ke­
mal Türkler, radyodan bir açıklama yapıyor. "İşçi
kardeşlerim, işçi sınıfının bilinçli temsilcileri, sizle­
re sesleniyorum. Beni iyi dinleyiniz. Anayasal hak­
lannız için direndiniz. Direniyorsunuz. Anayasamız
her türlü toplantı ve yürüyüşlerin silahsız ve saldın­
sız olacağını emreder. Bizler anayasaya sımsıkı bağ­
lı işçiler olduğumuz için hiçbir hareketimiz anaya­
saya aykın olamaz. Ne var ki bizim aramıza çeşitli
maksatlar güden kişiler, çeşitli kılıldara bürünerek
girebilirler. Hatta kötüsü, gözbebeğimiz Şerefli
Türk Ordusu'nun bir mensubuna kötü maksatlarla
taş atabilir, tahrik yapabilirler. Türkiye Devrimci İş­
çi Sendikaları Genel Başkanı olarak sizi uyanyo­
rum." T. Annır - S. Öztürk. İşçi Sınıf-Sendikalar ve
15-16 Haziran, İstanbul, 1976, s. 28-29-94.
.,. Devrimci işçi Sendikalan Konfederasyonu, DİSK,
Türkiye Öğretmenler Sendikası, TÖS, Türkiye Dev­
rimci Gençlik Federasyonu, Dev-Genç, 12 Mart
Muhtırası'na destek telgrafları çekiyorlar.
Bundan önceki bölümde, bu telgraflann derlenme­
sinde, 9 Mart için hazırlanan Orhan Kabibay'in et­
kin olduğu yazıldı.
Yalnızca Tİp, 12 Mart Muhtırası'nı benimsemedi.
Bunu belirtmekten öteye gidemedi. Gücü yetmedi.
7l Fenerbahçe'de futbol oynamış, bir süre Fransa'da
geçirmiş ve gecikmiş bir Tıbbiyeli olan Memduh
Ereni, 27 Mayıs öncesi TMTF çatışmalan sırasında
tanıdım. Memduh, kendiliğinden, ilericiler yanında
kavgaya katıldı. 28 Nisan'da çok emeği geçti. 27 Ma­
yıs ile hayal kırıklığını tadması için uzun beklernesi
gerekmedi. 9 Mart'tan önce, Ankara'ya geldi, yakla­
şan iktidan sezdirdi ve yardım istedi. Dost, ancak,
üzgün aynldığımızı hatırlıyorum.
670
'" Celil Gürkan, op.cit.s 128
79 İbid., s. 130
80 Nazlı ilıcak, '12 Mart Cuntalan', Tercüman, 13 Ni­
san 1986
., Kurtul Altuğ, 12 Mart ve Nihat Erim Olayı, Ankara,
1973, s. 70
., İbid., s. 152
·3 1960 yıllannın önde gelen aktivistlerinden, İstanbul
Teknik Üniversitesi Öğrenci Birliği Başkanı Harun
Karadeniz, basımı ölümüne yetiştirilen çalışmasın­
da, yazıyor. Aktarıyorum.
"MDD görüşü ilk yıl gençlik arasında pek tutuna­
madı. Fakat 1968 yılından itibaren tutunmaya baş­
ladı."
"MDD bir yandan gençlik içinde yerleşmeye çalışır­
ken, öte yandan Tİp içinde çalışmaya başladı. Tİp
içindeki ilk çalışma Şişli ilçesinde yapıldı ve ilçe ele
geçirildi. Daha sonra diğer ilçeler ele geçirilecek ve
nihayet Tİp İstanbul İl Örgütü de MDD'cilerin eline
geçecek ve fakat geçtiği andan itibaren adeta kapa­
tılacaktı» .
"Burada belirtmek istediğim nokta, MDD'cilerin ça­
lışmalannın, bir örgütü çalıştırmaktan çok o örgütü
ele geçirmeye yönelik oluşuydu. Bir örgüt ya da bir
ilçe hedef seçiliyor ve ele geçiriliyordu, ancak, ele
geçirildikten sonra bir çalışma yapılamıyordu."
"Son tahlilde cuntacı olan o dönemin MDD'cileri
için iktidar değişmeli ve yurt severler iktidara gel­
meliydi. Biz ise tepeden inme bir iktidar değişimi­
nin yarar sağlamayacağına inanıyorduk." "Cunta
getirici çatışmalara karşı ÇıkıŞ ve sonu cuntaya yö­
nelik olarak ortaya çıkan MDD'ye 'evet' demeyişim
sürekli saldınıann gerçek nedeniydi. Yoksa yıllar yı­
lı yürüyen ve kendince bir şeyler yapmak üzere ça­
balayan bana karşı sadece yukardaki olaydan ötürü
'oportünist, pasifist denmezdi." Harun Karadeniz,
Olaylı Yıllar ve Gençlik, İstanbul, 1975, S. 231-232-
195-150 151. Harun'dan sonra Teknik Üniversite
Öğrenci Birliği de, milli demokratik cephe, kontro­
luna geçiyor.
.. "1974 sonunda ise bütün güçlü bağımsız; sendikala­
rın DİSK'e katılması prensip olarak kararlaştınldı
ve 197s'te bu prensip karan gerçekleşti." Kemal SÜL­
ker, 100 Soruda Türkiye'de İşçi Hareketleri, İstan­
bul, 1976, s. 140.
., DİSK'in CHP'lileştirilmesine en çok Tİp ve
TİP'nden de Yürüyüş Dergisi karşı çıktı. Tİp Genel
Başkanı Behice Boran, böyle bir boşluğu doldurmak
isteyen heveslileri "sosyalist havariler" olarak nite­
lendirdi. Genel Sekreter Sargın da, işleri bittikten
sonra "limon gibi sıkılıp atılacaklar" dedi. Bunlar,
Yürüyüş Dergisi kolleksiyonlannda var; tekrarla­
mak istemiyorum. Kuşkusuz sosyalist sendikalann
DİSK içinde eritilerek CHP'lileştirilmesine karşı
koymaya çalıştım. SİSK Sosyalist İşçi Sendikalan
Konfederasyonu, düşünmekle ve korumaya ÇalıŞ­
makla suçlandılar. Yalnızca not düşüyorum.
86 "Sovyetler Birliği'nde Sosyalizmin Kuruluşu, 1925-
1940" başlıklı çalışmamda, bu konuyu ele alan, ayn
bir bölüm var.

B, AcIan Sayılgan. Türkiye'de Sol Hareketler, İstanbul,
1968;Fethi Tevetoğlu, Türkiye'de Sosyalist ve Ko­
münist Hareketler, Ankara, 1967; İlhan Darendeli­
oğln, Türkiye'de Milliyetçilik Hareketleri, İstanbul,
1977; Mete Tuncay, Türkiye'de Sol Akımlar 1908-
1925, Ankara, 1967.
BB
"Aydınlık Gazetesi'ne göre İsmail Bilen'in genel sek­
reterliğe el koyduğu tarih kesin olarak
24.5.1973'dür. Gerekçeli Karar, Türkiye Komünist
Partisi Davası, Ankara, Genelkurmay Basımevi,
1985, s. 70.
.. A comprehensive survey of leftist organization, for
example, listed a total of roughly 50 groups, of
which 33 were said to be active in 1979 (incIuding
the stili proscribed Turkish Communist Party, TCP.
Additional eight organizations cIaimed to speak for
the Kurds.) (Aydınlık, 5 and 13 March; joint Publi­
cations Research Servine, JPRS ... " Hoover Instituti­
on, 1980 Yearbook on International Communist
Affairs, 1980, s. 216.
90 Bu dönemde, MİT içinde bürokratik sürtüşmelerin
su yüzüne çıktığı anlaşılıyor. Çeşitli gizli örgütlerde
ve radikal kanatta yer alan Kurmay Albay Turan
Çağlar'ın yaşam çizgisi ilginç görünüyor: önce tasfi­
ye ediliyor. Sonra gazetelerde Amerikalılara bilgi
satarken bir emekli kurmay albayın, Turan Çağ­
lar'ın, yakalandığı duyuruluyor. Daha sonra ceza­
evinde intihar ederek öldüğü iHin ediliyor.
9' "Davamızda TKP'nin hedefine varmak için şiddete
başvurduğu yolunda bir iddia mevcut değildir. Ger­
çekte de TKP'nin faaliyetleri içerisinde yaygın şid­
det eylemine dönüştüğü yolunda yeterli delil elde
edilememiştir." Gerekçeli Karar, TKP Davası, Ge­
nel Kurmay Basımevi, Ankara, 1985, s. ıo7. Sorum­
lu hukukçulann hu yargı ile verilen cezalan bir bi­
limsel karşılaştırmaya tutmalarını diliyorum.
9' TKP Davası, Gerekçeli Karar, Genelkurmay Basıme­
vi, 1985, s. 70.
.3 Mahkeme, "Devrimci Kanat" için, daha ağır cezala­
ra hükmediyor.
.4 İbid., S.70.
.5 "1945 yılında gizli Türkiye Komünist Partisi yöneti­
minde Tek Cephe faaliyetinin legal alana geçmesi
için bazı hazırlıklara girişildi. 4 Aralık 1945 nüma­
yişleri ile komünistlerin sahneye koydukları oyun
akamete uğratıldı." AcIan Sayılgan, Türkiye'de Sol
Hareketler, İstanbul, 1976, s. 288.
Türkiye Üzerine Tezler dizisinin ikinci kitabında ay­
nntılı bilgi ve çözümlemeler var.
Görüşler Dergisi ile Sabiha Sertel ve Behice Boran,
Cel3l Bayar ve Adnan Menderes grubuyla bir "cep­
he" kurmaya çalışıyorlar.
"Komünist meyilleri çoktan beri malum olan Bayan
Sabiha Zekeriya, Ekim ve Kasım aylannda Anka­
ra'da milliyetçi diye tanınan bazı kimselere başvu­
rarak, dış dünyadaki fikir ve sanat hareketlerini
memlekete aksettirrnek için Görüşler adında bir fi­
kir dergisi çıkaracağını söyledi ve bu dergiye yazı
yazacaklanna dair bilhassa Demokrat Parti kurucu­
lanndan söz almak istedi." "Bu manzara karşısında
temeli yeni atılan partinin kötü bir suikaste kurban
Türkiye Üzerine Tezler III
olabileceğini düşündüm ve dergiyle hiçbir ilgileri ol­
madığını derhal ilan etmeleri hakkında Celal Bayar,
Adnan Menderes ve Fuat Köprülü'ye ikazda bulun­
dum." Ahmet Emin Yalman, Yakın Tarihte Gördük­
lerim ve Geçirdiklerim, Dördüncü Cilt, İstanbul,
1971, s. 48.
"Zekeriya Sertel'in yerini bu kez Vatan Gazetesi sa­
hibi Ahmet Emin Yalman aldı."
"Bir gün İnönü'nün, Cel3.l Bayar'ı Çankaya'daki köş­
künde bir akşam yemeğine çağırdığını öğrendik. O
gece neler konuşulduğu konusunda bir haber veril­
medi, daha sonra İnönü'nün Bayar'dan güvence al­
dığı, kendisine 'başarılar dilediği duyuldu." Emin
Karakuş, 40 Yıllık Bir Gazetecİ Gözüyle işte Anka­
ra, İstanbul, 1977, 5. 78 - 80.
9' İstihbarat, organlarındaki bilgilere güvenilecek
olursa, bu dönemde ateşli MDD ideolojisini ve poli­
tikasını savunduktan sonra, 12 Mart'ın ardından
TKP'ne geçenler, yönetim kadrolanna gelemiyorlar.
91 TKP, TKP-işçinin Sesi; TKP-Devrİmcİ Kanat:iddi­
aname, İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri
Savcılığı, İstanbul, 1982, s. 90
.B Sevgili Aydan, büyük acılarla verdiğini bildiğim po­
lis ifadesinin ilk sayfasında, nasıl sosyalizm bilinci­
ne geldiğini şöyle anlatıyor: "1963 yılında SBF'nin
Maliye-İktisat Bölümü'nden mezun olduktan sonra
lisans üstü öğrenim görmek üzere aynı yılın Eylül
ayında İngiltere'ye Birmingham Üniversitesi'ne git­
tim. Okula gittikten sonra kiraladığım pansiyonda
kalmaya başladım. Kendisini daha önceden tanıma­
dığım aynı üniversitede doçentlik tezi üzerinde çalı­
şan ODTÜ öğretim görevlilerinden Yalçın Küçük
isimli bir Türk'le tanıştım. Kendisi ile sosyalizm so­
runlan üzerine ve Türkiye'deki politik gelişmeler
üzerine konuşmalar yapardık. Kendisi Türkiye'de
TİP'ni savunuyor ve bu partinin işçi sınıfı partisi ol­
duğunu söylüyordu ve beni de Tİp görüşleri doğrul­
tusunda bilinçlendirmeye çalışıyordu." Mehmet Ay­
dan BulutgiL, Emniyet ifadesi, çoğaltma, s. 1. Ge­
rekçeli Karar'da şu biçime geliyor : Birmingham'da
"Yalçın Küçük isimli doktorasını yapmakta olan bir
Türkle tanışan sanık, önce Türkiye İşçi Partisi doğ­
rultusunda bu şahsın etkisiyle bilinçlenmiş, bu doğ­
rultuda da 1969 yılında İngiltere'deki Türk öğrenci
derneklerini kapsayan İTÜF'ün çalışmalarına katıl­
maya başlamıştır." Gerekçeli Karar, TKP Davası,
op. ait., s. 127. Doktora yapmıyordum, tez hazırla­
mıyordum; Rusya ve Doğu Avrupa Ülkeleri Araştır­
ma Merkezi'nde research fellow olarak çalışıyor­
dum, "Sovyetler Birliği'nde Sosyalizmin Kuruluşu
1925-1940» adını taşıyan çalışmam burada ortaya
çıktı. Dostluklarımla siyasal çalışmalanmı hep ayn
tutuyorum. H3la pek çok sevgi duyduğum Aydan'ın
bu acılı ifadesi, güzel bir dostluğu kayda dökmüş
oluyor. Aydan'ın, kendisini sosyalist devrim çizgi­
sinde gördükten önemli bir zaman sonra TKP'ne
transfer edildiği iddia ediliyor ...
.9 TKP Davası Gerekçeli Karar, op. cit., 5. 128
TKP, TKP-İşçinİn Sesi, TKP-Devrimcİ Kanat, op.
cit., 5. 32-33
CIA, 1980 yıllığında, 12 Eyıürden önceki 1970 yılını
gösteriyor. TKP üyelerinin toplamının 2000 oldu-
671
 Yalçın Küçük

ğunu ileri sürüyor. 1982, 1983, 1985 yıllıklan "neg­ seyi toplantısında kendilerinin desteklediği Özcan
ligible", "ihmal edilebilir" olduğunu yazıyor. Hoo­ Pekşen'in bölge başkanlığına seçilmesini" sağladığı­
ver Institution, Yearbook on International Com­ nı söylüyor. TKP Davası, Gerekçeli Karar, op. cİt.,
munist Affairs, 1980 Yıllığı, s. XIII; 1982, s.XX; 5. 138.
1983. s. XXIV; 1985, s. XXV. Buna ek olarak Gerek­ '06
Y. Semyonov, 'Revolutionary Mghanistan: Eitght
çeli Karar'da, PoHtBüro üyesi Aydan Bulutgil'in,
Years later', International Affairs, May 1986, s. 48-
Merkez Komitesi üyeleri çağatay Günel, mvi Oğuz,
49
Birol Başören'in seçimle değil atama ile kurullara
107 Süleyman Takkecİ ve diğerleri, İddianame. DİSK,
girdikleri yazılıyor. Gerekçeli Karar. TKP Davası,
op. cit,., s. 78. DİSK'e bağlı Sendikalar, İstanbul Sıkıyönetim Ko­
mutanlığı Askeri Savcılığı, istanbul, 1982, s. 27
102
TKP-B, İddianame, Ankara Sıkıyönetim Komutanlı­
108
ğı Askeri Savcılığı, Ankara, 1981, s. 16 İbid., S. 462.

103 109 İbido, s. 199.

"Tsİp aynlığından kısa bir süre sonra TKPiR mer­
kezinde yer alanlar artık Türkiye'de sol hareketin ibid., s. 467.
birbirinden farklı bir çok merkeze ayrıldığını, reor­
iii
ganizasyonun anlamım yitirdiğini, Türkiye'de tüm ibid., s. 457.
solu bir çatı altında toplayacak bir partinin bulun­ ibid., s. 468.
madığını, bunun tarihsel bir görev olduğunu ve bu
113
görevi kendilerinin yapmakla zorunlu olduklannı Kemal Türkler tarafından savunulan "DİSK'in bü­
savunarak TKPiR nın adını Türkiye Komünist Par­ tünlüğünü korumak için UDC'nin DİSK etrafında
tisi-Birlik. TKPIB, şekline dönüştürdüler, bu tarih­ oluşturulması zaruret olduğu" görüşüne karşı Çıkılı­
ten itibaren yasa dışı parti bu adla, zamanımıza ka­ yor.
dar çalışmalannı sürdürmüştür." "Çalışmalan so­ 114
İbid., S. 200.
nucu tam anlamıyla yasa dışı komünist partisi kim­
115
liğine ulaşmıştır." TKP-B, İddianame, Ankara Sıkı­ Celil Gürkan, op.cit. s. 171
yönetim Komutanlığı Askeri Satıcılığı, Ankara, 1 16 Muhsin Batur, op. cit., s. 288
1981, s. 17. TKP-B, sanıklardan bazılarının polis ifa­
117 İbid., s. 285
delerine göre 1980 yılı Haziran ayında otuz kişi ile
kongre yaparak merkez komitesini seçiyor. İbrahim 118
İbid., s. 287
Seven ile birlikte dokuz kişi seçiliyor. Gerekçeli Ka­
119
rar, TKP-B, Ankara, 1984, s. 26. İbid., s. 268
10, A1bay Süleyman Takkecİ ve diğerleri, İddianame, 120 İbid., s. 290
DİSK, DİSK'e Bağlı Sendikalar. . İstanbul Sıkıyöne­
.
ibid., S. 292
tim Komutanlığı Askeri Savcılığı. İstanbul, 1982, s.
122
685-190. Sloganlan kümelere ayıran ifadeler de, İd­ Hasan Cemal, 12 Eylül Günlüğü, 1. cilt, Ankara,
dianame'de geçiyor; yalnızca aktanyorum. 1986, s. 283

105 1977 Seçimleri'nden daha da yorgun çıkan Behice "3 TKP-B, Gerekçeli Karar, Ankara 1984, s. 45
Boran ve Nilıat Sargın, örgüt içinde aradıklan gü­ i,", THKP-C Üçüncü Yol Örgütü, iddianame, istanbul
nah keçisini buluyorlar, sosyalist devrim çizgisini
Sıkı yönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul,
ısrarla savunanlara kargı tek yanlı bir kampanya
1983, s. 37-38
başlatıyorlar. Bu tüm cephe savunuculan önünde
125
bir "özeleştiri" yerine geçiyor. İbid., s. 43-4

Laz İsmail'in ham hayallerinin cezasını çekmek de 126

Aydan Bulutgil'e düşüyor.
127
Tİp, SD'den ve DİSK te SİP'ten temizlenince. Aydan
Bulutgil ile Behice Boran ve Nihat Sargın oturup gö­
rüşmeye, başlıyorlar. Bu görüşmelerde Boran ve
Sargın, "sendikalarda, demokratik kitle örgütlerin­
de kendi etkinliğini kırmak için Tİp üyelerine karşı
itici uygıılamalar" yapıldığını söylüyorlar.
Polisteki ifadesine bakılacak olursa Aydan,
CHP'den, pirinç'ten, umudunu yitirince sosyalistle­
re, bulgıırlar'a yeniden dönüyor. Ahmet Kaçmaz ile
de, lütfen oturup, görüşüyor. Ahmet Kaçmaz, yakın
zamanda "ortaya çıkan ve devam eden sürtüşmele­
rin güvensizlik doğurduğunu" ve bunun giderilmesi
gerektiğini ileri sürüyor. Mehmet Aydan Bulutgil,
Emniyet İfadesi, 1981, daktilo, s. 34.
TKP Davası'nda TKP Merkez Komitesi üyeliğiyle
suçlanan mvi Oğuz, siyasal yaşamına Tİp çevresin­
de başladığını anlattığı ifadesinde, bir de, "TİP'lile­
rin denetiminde bulunan Maden-iş 13. Bölge Kon-
İbid., s. 59-60
Albay Süleyman Takkeci ve diğerleri, iddianame,
DiSK, DİSK'e Bağlı Sendikalar. . . istanbul
Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, s. 353-
360.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Askeri Savcılar Koleji'nin işlevi, rejimi tehdit eden
solculuk için ceza talebinde bulunmaktır; 12 Mart
Askeri Savcıları'nın isteklerini gerekçelendirmek
için daha özenli davrandıkları sonucuna vanyorum.
Bunda burjuva legalitesinin ha.!a önemli olmasının
da rolü var. "Aydın gençliğin en çağdaş kafalı, hür
düşünceli olanları sol tarafından kolaylıkla avlana­
bilmektedir. Bunun başlıca nedeni sağın iskolastik
teorileri ile asla bağdaşamamalandır. Bilhassa var­
lıklı aile çocuklannın kendi bağlı olduklan sosyal sı­
nıfın karşısında durum takınmalan, bir yandan
gençlikteki aşırı diğerkamlık duygusu ile açıklana-

672

bileceği gibi öte yandan yetersiz öğrenim sisteminin
bu gençlere Atatürk milliyetçiliği doğrultusunda bir
şey vermemiş olması ile de belirlenebilir." İlhan Şe­
nel ve diğerleri, FKF, Dev-Genç... İddianamesi, An­
kara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, An­
kara, 1971, s. 32.
Kurtuluş Savaşı'nda Halide Edip Hanım, topallaya
topallaya yürüyen Albay Kamil'e, yaralı olup olma­
dığını soruyor; aldığı cevabı aktarmak gereğini du­
yuyorum. "Hayır, beni Konya'da mücadeleye karşı
olanlar yakaladılar. Nazım'ın yanındaydım. O pen­
cereden atlayarak kurtuldu. Mücadeleye karşı olan
köylüler beni üç gün sürecek bir işkenceden sonra
ölüme mahkum ettiler. Birinci günü dayak attılar,
hayli şiddetli; ikinci gün ayağımın tırnaklarını sök­
tüler, işte acayip yürüyüş ondan geliyor. Üçüncü gü­
nü de beni soydular kollarımı ipe bağlayarak bir
atın arkasına koydular. At hızla koşunca kafam yer­
lere çarpıp durmağa başladı." Halide Edip Adıvar,
Türk'ün Ateşle imtihanı, İstanbul 1979, s. 225.
Demokrasi ile iç savaş arasında kurduğum yakınlı­
ğa, en çok, "sivil toplum" modasının Türkiye acen­
talarının karşı çıkacağını ve ürkeceklerini sanıyo­
rum. Karşı çıkmalarına söyleyeceklerim yok; ürkün­
tülerini azaltınayı görev biliyorum.
Marx, "sivil toplum" kategorisini hazır bulduğu He­
gel'in, sivil toplumu, "belium omnium contra om­
nef!' olarak tanımlamasını doğru buluyor; "definiti­
on of civil society as the belilum omnium contra
omnef!', "sivil toplum herkesin herkese karşı savaşı"
oluyor. Daha ileri giderek, Hegel'in Devlet Öğreti­
si'nin Eleştirisi'nde, HegeJ'in çözümlemesinde dev­
let ile sivil toplum özdeşliğini, iki düşman ordunun
özdeşliği olarak açıyor ve bu orduda her erin kendi
safını bırakıp "düşman" orduya geçme imkanı oldu­
ğunu vurguluyor. "The identity he (Hegel, y.k) has
established between civil society and the state is the
identity of two hostile armies in which eveıy soldi­
er has the 'opportunity' to 'desert' and join the 'hos­
tile' army. And it İs perfectly true, that in so doing
Hegel has furnished us with an accurate descripti­
on of the present empirical sİtuation. " K. Marx,
Early Writings, London, 1977, s. 101 ve 112.
4
Ordu Valisi Reşat Akkaya, valilik görevini sürdürür­
ken, resmi isteklerini, el yazısı ile MHP Genel Mer­
kezi'ne gönderiyor. Devlet valisinin, MHP'den is­
tekleri şunlar: "1.İstenen kadro talep ve takviyeleri­
nin yapılması, 2. Araç, gereç, silah ve mühimmat
bakımından takviye, 3. Fatsa, Aybastı ve Gölköy'le
ilgili özel tedbir taleplerinin yerine getirilmesi, 4. İs­
tihbarat grubu ile ilgili talebimiz, S. MiT Bölge Mü­
dürlüğü ile ilgili talebimiz, 6. Jandarma komando­
sunun da bölük seviyesine çıkarılması." Sağcı mili­
tan M. Pehlivanoğlu, asılmaktan kurtulmak için
yaptığı ancak ölümden dönmesine yeterli olamayan
itiraflarında şunları da söylüyor: "Biz bu polislerle
mahallede komünist olarak tanıdığımız şahısların
evlerini aramaya giderdik. Bu polisler yaptığımız
aramalarda ele geçirilen silahları bize verirlerdi. Si­
lah yasak olup, silahın sahibi suçlu duruma düştü­
ğünden hiç sesini çıkarmazdı." Albay Nurettin Soy
er ve diğerleri, MHP'iye Ülkücü Kuruluşlar, iddia­
name, Ankara, 1981, s. 244-245 ve 593.
Türkiye Üzerine Tezler III
hhan Selçuk'un bu fıkrası "Terfi ve Emeklilik" baş­
lığı altında 25 Ağustos 1970 tarihinde. Askeri Şura
kararları sırasında yayınlandı. Adını, değiştirdim;
yazıda. Orgeneral Kemal Atalay'ın emekli edilmesi
savunuluyor. İkinci Ordu Komutanı Orgeneral Fa­
ruk Gürler'in, bu yolla, KKK olması mümkün olu­
yor.
Fıkra, Kara Kuvvetleri Komutanlığı'na atama konu­
sunda pek eşi olmayan bir dış müdahaledir: zama­
nında geçerli olabiliyor. Bu dönemde Faruk Pa­
şa'nın KKK olması halinde o zamanki söyleyişle
"düğmeye basarak", ihtilali yapacağı kulaktan kula­
ğa yayılıyor: Faruk Gürler, daha sonra, düğmeye
basmak için Genelkurmay Başkanı olmasını şart ko­
şuyor. Muhsin Batur uçaklarını Ankara semalarına
çıkarıyor ve Faruk Gürler Genel Kurmay Başkanı da
oluyor. Faruk Paşa'nın Genelkurmay Başkanlığı'nı
önlemek için Madanoğlu, Avcıoğlu, ilhan Selçuk ve
diğerleri Ziverbey Köşkü'ne çekiliyorlar ve işkence­
den geçiriliyorlar.
"Ankara semalarında. Uçan Generalin jetleri uçmuş
ve de Org. Gürler, Genel Kurmay Başkanlığına otur­
muştu. Her ne kadar Batur'u eleştiriyorsak da bu ih­
tilalci eylemine bir anlamda yaşamımızı borçlu idik
Bir bakıma Batur kendisinin de bu suretle işkence
Köşkü'ne gelmesini önlemiş oluyordu. Dava askıya
alınmıştı." "Nitekim o dönemde içeri alınan kişile­
rin tümüne Gürler, Batur, Kayacan suçlatılıyor ve
bu ikrarlar el yazısıyla yazdırılıyor, daha sonra tey­
be okutuluyordu. Bunlar, Türün tarafından parti
kulislerine ulaştırılıyor ve Gürler'in Genelkurmay
Başkanı olmasını engelleyici düzenlemelere başvu­
ruluyordu."Talat Turhan, Bomba Davası, İstanbul,
1986.s. 45 ve 50.
İlhan Selçuk, Kemal Paşa yerine Faruk Paşa'nın ko­
mutan olması için cesaretle yazı yazarken, başkala­
rının da, Faruk Gürler lehine hareket ettiğini bilmi­
yor. Celil Gürkan anılarında yazıyor; iktidardaki hü­
kümetin polislikten gelme Milli Savunma Bakanı
Ahmet Topaloğlu da, İlhan Selçuk türünden. Gürler
için çalışıyor.
"Bilmem biliyor musun, Faruk'u Kara Kuvvetleri
Komutanlığı'na ben getirdim. Evet, şaşacaksın ama
ben getirdim. Aslında Sunay Paşa, (o sırada cum­
hurbaşkanı, y.k) Orgeneral Kemal Atalay Paşa'yı
Kara Kuvvetleri Komutanı yapmak istiyordu. Ben
uygun görmedim. Sayın Başbakanla o sırada Süley­
man Demirel, y.k) İstanbul'da görüştüm. Durumu
anlattım. O da benim görüşüme yattı."
Celil Paşa, bu sözlere içerliyor ve özellikle Topaloğ­
lu'nun "Faruk'u ben getirdim" demesine alınıyor.
Faruk Paşa'nın bunu yalanlayacağını biliyor ve an­
latarak soruyor. "Bakan haklı Celil ... İşin doğrusu
da bu ... Eğer iş Cumhurbaşkanına kalsa idi Kemal
Paşa'yı getirecekti buraya. Anıa Başbakan ve Bakan
ağırlıklarını koyunca İster istemez boyun eğdi." Fa­
ruk Paşa, Celil Paşa'ya bunları söylüyor. Celil Gür­
kan, 12 Mart'a Beş Kala, İstanbul, 1986, s. 102 ve
104·
O sırada Hava Kuvvetleri Komutanı olan Muhsin
Paşa ise ne bunları ve ne de ilerde Celil Paşa'nın ya­
zacaklarım biliyor. Bilmezliğini yazıyor. "Ağustos
1970 tarihinde komuta katında yeni bir değişiklik
673
 Yalçın Küçük
yapıldı. Cumhurbaşkanı, Hükümet ve Genel Kur­
may Başkanı'nı aralarında neler cereyan etti, ben
bilmiyorum, söylentilere dayanarak da bir şey yaza­
mam."
"Kara Kuvvetleri Komutanlığı için iki aday vardı. .
Birinci Ordu Komutanı Org. Kemal Atalay ve 2 nci
Ordu Komutanı Org. Faruk Gürler. Sonunda Org.
Gürler Komutanlığa getirildi; dış göreve atanmak
istenen Org. Atalay ise bu öneriyi kabul etmeyerek
emekliliğini istedi." Muhsin Batur, Anılar ve Görüş­
ler, İstanbul, 1985, S. 186-187.
Burada eklemem gerekiyor; Türkiye bilimsel olarak
incelenebilir.
Ağırlık bir fizik kavramdır. Eskiden Ankara ve An­
kara'ya yakın Konya'daki İkinci Ordu Komutanlığı
önemliydi; Kara Kuvvetleri komutanlan ikinci or­
dudan geliyordu. Sanayiin, iş dünyasının ve işçi küt­
lesinin ağırlık kazanması. Birinci Ordu Komutanlı­
ğinı önemli hale getirdi. İstanbul'da, Selimiye ve
Harbiye'deki Birinci Ordu Karargiililan, iş ve işçi
çevresini, en azından sık sık ilan edilen sıkıyönetim
nedenleriyle yakından tanımak durumunda kalıyor.
İş ve işçi çevreleri de komutanlan tanıyorlar.
Yakın zamanda, Orgeneraller, Nurettin Ersin, Nec­
det Üruğ, Haydar Saltık, Necdet Öztorun, şimdiki
adaylar Necip Torumtay ve Recep Ergun hep, Birin­
ci Ordu Komutanlığı yaptılar. KKK ile Birinci Ordu
Komutanlığı arasında bir sıra ilişkisi var.
İlhan Selçuk'un fıkrası, bu bilimsel sıra ilişkisini
bozmaya katkıda bulunuyor.
6
Hikmet Çetinkaya, Sancılı Yıllar, 1965-1971, İstan­
bul, 1986, s. 31.
Celil Gürkan, 12 Mart'a Beş Kala, İstanbul, 1986, s.
171
Hikmet Çetinkaya, op. cit., s. 69.
George S. Harris, Troubled AlJiance, Washington
D.C., 1976, s. 139.
.0 Harun Karadeniz, OlayJı Yıllar ve Gençlik, İstanbul,
1975, s. 196.
" Eşitsiz gelişme yasası, şiddet ile birlikte bulaşıklığı
da getiriyor: Kendi ırkının üstünlüğünü reddeden
ırkçılar yalnızca Türkiye'de yaşıyor. MHP'nin kap­
samlı itirafçısı Nurullah Tevfik Ağansoy, Metris Ce­
zaevi'nde yazdığı, "itiraf-Araştırma" adını verdiği
itiraflannda şunlan yazıyor. "Şarnan görüş yanlıla­
n, İslamiyet'in Türk şuurunu yok ettiği ve millet
üzerinde uyuşturucu etki yaptığını savunarak Türk­
çülük-Turancılık ve Soyculuk ilkelerini kabul" edi­
yorlar ve "şarnan dinine dönülmesini" savunuyor­
lar, "Türk ırkının üstünlüğünü esas kabul eden fikri
yapıya bağlı kalıyorlar. Şamanistlerin "marksist
Türkçü lakabıyla anılmalan, Ülkücü kuruluşlann
içerisinde bannmaya devam etmeleri, partinin bü­
tün imkanlanndan yararlanmalan sebepleriyle ilk
olarak İstanbul Şişli MHP ilçesi Şişli BÜD'den silah
zoruyla atılmışlar; çatışmalar çıktıktan sonra başta
liderleri Ahmet Turhan Coşkun, Adem Güler, İlhan
ve Mehmet isimli kişiler elimizde bulunan Edirne­
kapı Yurdu'nun müzik odasına götürülerek sabaha
kadar dövülüp tamamen tecrit edilmeleri sağlan­
mıştır." Şamanizmi savunan kişiler 1975-1978 yılla-
674
rından sonra tamamen silinmişlerdir." Nurullah
Tevfik Ağansoy, itiraf-Araştırma, Metris-19S6, s.
184.
" MHP ve Ülkücü Kuruluşlar, iddianame, Ankara Sı­
kı Yönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, Ankara,
1981, S.128-129.
" Nurullah Tevfik Ağansoy, itiraf-Araştırma, Metris,
1986, s. 20
" İbid., S. 21
., MHP ve Ülkücü Kuruluşlar, iddianame, op. cit., s.
603
.6 Bu kamplann kapatıldığı konusundaki kanı yaygın­
dır; gerçek değiL. Tevfik Ağansoy, "Komando Kamp­
lan" konusunda da bilgiler veriyor: "Bu kamplardan
Bursa ve İstanbul'da 1974 ve 1976 yıllannda kuru­
lan ikisine katıldım. Belli bir kamp programı çerçe­
vesinde, askeri disiplinle yetiştirilme, dava şuuruna
erdirme, miting dağıtma, düzenleme, yürüyüş, kül­
tür fizik, yakın döğüş fikir eğitimleri V.s. çalışmala­
nndan oluşan bu kamplar fikren ve bedenen tecrü­
beli eğitimciler tarafından yönetilir. Her semtten,
izci ocaklannın kurulu olduğu okullann çoğunlu­
ğundan 'izci kampı' adı altında gençlerin bu kamp­
lara götürüldüğü de çok olmuştur» . N. Tevfik Ağan­
soy, itiraf-Araştırma, op. dt" s. 112.
" Zaman içinde İslamik baskının MHP üzerindeki et­
kisini "komando kampı" günlük programındaki de­
ğişiklikle de görmek mümkün oluyor. 1970 yılında
açılan komando kampının yazılı programına göre,
uyanma, saat altıdan üç buçuğa alınıyor; saat
03.50-04.15 arasında sabah namazına yetişrnek ge­
rekiyor. Öğle namazının saati ayrı ve namazdan
sonra yemek ve yemekten sonra da "dini konularda
sohbet" başlıyor. Judo, karate, güreş çalışmalann­
dan sonra bir saat dinlenme var; sonra "dini konu­
larda sohbet" yeniden başlıyor. Bir saat kadar "mi­
ting dağıtma ve düzenleme usulleri" üzerinde ders
gördükten sonra "akşam namazı" için duruş zamanı
geliyor. Biraz yürüyorlar ve "yatsı namazı" kılıyor­
lar. Uyuyorlar. MHP ve Ülkücü Kuruluşlar iddia­
namesi, op. cit.,s. 608-609.
12 Eylül'den hemen önce gelen, Korner türünden
CIA bağlantılı Amerikan Büyükelçisi Spain, 12 Ey­
lül'den hemen sonra gittiği Washington'da yazdığı
anılannda Albay Türkeş'i de anlatmadan edemiyor.
"Gerçekten, genel olarak, bize sıkıntı yaratacak öl­
çüde, pro-american, 'Amerikan taraftan' biliniyor­
du."
"Türkiye politikasında 'eli kırbaçlı', man on horse­
back rolüne hevesli bu kimse, Türkiye'de tanıdığım
bir sürü profesör eskisi politikacılara, şaşırtıcı ölçü­
de, çok benziyordu."
"Türkiye'nin Birleşik Devletler ile yakın bağlanna
verdiği önemi vurguladı."
"Örnek verdi. Birleşik Devletler'in kendi özgür top­
lumunda komünistlere, hoşgörü gösterebileceğini
ve göstermesi gerektiğini söyledi. Eğer Türkiye Batı
Yanküresi'nde olsaydı, Türkiye de aynını yapabilir­
di. Fakat Sovyetler Birliği'ne komşu olunca, Türki­
ye'nin, kendi komünistlerini, olabildiğince tam ve
şiddetle ezmekten başka tercihi yoktu." J.W. Spain,

American Diplomacy in Turkey, Praeger, 1984, s.
9-10.
'o Nurullah Tevfik Ağansoy, itiraf-Araştırma, Metris,
1986, s. 25-25/111.
Ağansoy'un Metris'te yazdığı ve tutanaklara geçiri­
len ifadesini, hiç değiştirmeden aktanyorum. Son
derece öğretici buluyorum. Ağansoy, "resmi", "dev­
let için" tiiründen vurgulamak istediği ifadeleri bü­
yük harf yazıyor. Küçük harfe çevirdim.
" Oğuzhan Müftüoğlu, Sorgu, Dev-Yol Ana Davası,
Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Mahkeme­
si, tutanak 82/50, s. 91-92. Yalnızca başlığı ben koy­
dum.
" "1965'e kadar daha çok ilerici-gerici gençlik biçi­
mindeki aynm, 1965'ten sonra yavaş yavaş solcu­
gerici ve giderek sağcı-soleu biçimini alıyordu.
Gençliğin sola kayması egemen güçleri rahatsız et­
meye başlamıştı. Daha önceleri CHP'ye yakın bir
çizgi izleyen ilerici gençler, 1965'ten sonra artık ya­
vaş yavaş TİP'e paralel bir çizgi içine giriyorlardı."
Harun Karadeniz, Olaylı Yıllar ve Gençlik, İstanbul,
1975, s. 76.
'3 1970 yıllannın sol gündeminde, 1960 yıllannda, or­
taya çıkanlan bu iki kurumun yıkılması önemli bir
yer tutuyor. "İhtilal, evladını yiyor" sözü tersinden
işliyor: çocuklan, bu iki kurumu, temizliyorlar. Geç­
mişin ağırlığından kurtulmak istiyorlar; olabilir.
Türkiye'de ne yazık, her on yıl bir taze başlangıç
oluyor. 1980'li yıllann başlarında, ilk yansında, ye­
ni bir on yıla ve belki de bu kez yeni bir bir-buçuk on
yıla başlarken, daha da "taze" olmak gereğini duyu­
yorlar.
24 FKF-Dev-Genç, iddianame, Ankara Sıkıyönetim
Komutanlığı Askeri Savcılığı, Ankara, 1971, s. 45
,. Harun Karadeniz, op. cit., s. 139
,6 FKF-Dev-Genç, iddianame, op. cit., s. 34
" Seçme Teknik Çalışmalar'da yer alan bazı inceleme­
ler, bu tartışmaya, daha aynntılı bir biçimde değini­
yor. Y. Küçük, Seçme Teknik Çalışmalar, Ankara,
1981
,8 Thomas S. Kuhn, Stiucture of Scientific Revoiuti­
ons, Chicago, 1962-1970, s. 93 ve 92.
2' Haftalık Ant Dergisi'nin 25 Haziran 1968 tarihli sa­
yısı, kapakta, çok büyük, "Gençlik Reform Değil
Devrim İstiyor" grafiği ve yazısıyla çıkıyor. İçerde
Maurice Duverger'in "Avrupa Gençliğinin Başkaldı­
nsı" başlıklı incelemesiyle, benim "Rüzgar Eken-
ler... " yazım aynı sayfada yer alıyor. "Rüzgar Eken-
ler... " incelemesini, hiç değiştirmeden ve özgün baş-
lığıyla, metin-içi ek olarak yayınlıyorum.
30 Hikmet Çetinkaya, op. cit., s. 48.
3' "Bu hareketler faşizmi getirir" sözü çok komik ve
ciddi olmaktan uzak bir sözdür. Kapitalizmin dikta­
sının hangi koşullar altında geleceğini bilmek için
değil bilimsel sosyalist teoriyi, birazcık sosyoloji bil­
mek bile yeterlidir."
"Halk demokratik öğrenci hareketlerine karşıdır ve
bu hareketler AP iktidannın işine yanyor" iddiası
da soyut, açık olmayan ve yanlış bir iddiadır. Halkın
Türkiye Üzerine Tezler III
hangi kesimi, neye, niçin karşıdır?"
"Yoksul köylü, topraksız köylü, bizatihi kendisi top­
rak işgalleri yapmakta ve öğrenci boykot ve işgalle­
rinin temelindeki gerçeği anlamaktadır." Mahir Ça­
yan, Toplu Yazılar, Ankara, 1978, s. 7.
Mahir, gözünü köylü hareketlerine dikmiş; Harun,
işçi cephesindeki gelişmeler konusunda bilgi bırakı­
yor.
"Biz üniversite işgali, reform ve eğitimde devrim ça­
lışmalarıyla uğraşırken, öğrenci birliğine bir sendi­
kacı geldi ve benimle tek görüşmek istediğini söyle­
di. Ve fısıltıyla konuşmaya başladı."
"Uzun süredir Derby'de grev halindeyiz, grey hiç et­
kili olmuyor. Biz fabrikayı işgal edeceğiz. Bu iş yarın
sabah yapılacak. Bize yardım eder misiniz?"
"1968'in Temmuz ayında Derby işgal edildi. Biz öğ­
renciler olarak, kalkıp gittik ve yapılan eylemin hak­
lı olduğunu ve bütiin öğrencilerce desteklendiğini
belirten konuşmalar yaptık."
"Türkiye işçi sınıfı artık yeni bir düzeyde eyleme
başlamışh ve bu işgal daha sonra Demir-Döküm,
Hisar Çelik gibi fabrikalarda" sürdü.
"Demir-Döküm işgalinde ise çatışma emniyet kuv­
vetleri ile işçi aileleri arasında" geçti. Harun Kara­
deniz, Olaylı YıJlar ve Gençlik, İstanbul, 1975, S.
136-137·
3' Harun Karadeniz, op. cit., s. 141.
33 Yapılır, biliyorum. Harun'dan on yıl kadar önce öğ­
renci liderliği, benim üzerime de, düşmüştü. Eisen­
hower, Birleşik Devletler Başkanlığı'ndan aynlıyor
ve Türkiye'de bir nezaket ziyareti yapıyordu. Bilmi­
yordum; uçağı Türk havalanna girmeden çok önce,
Siyasal Bilgiler Fakültesi yurduna gelen birinci şube
görevlileri, beni uyandırdılar. Çankın Caddesi'nde
köhne Birinci Şube'ye götiirdüler. Eisenhower'in
uçağı Türk havalanndan aynlıncaya kadar tuttular.
Ne ise, kısa sürdü. Özgürlüğüm ile Amerika'nın
Türkiye'deki varlığının tersliğini öğrendim.
34 Hikmet Çetinkaya, op. cit., s. 59
3s İbid., s. 60
.. Ufuk Güldemir, Kanat Operasyonu. İstanbul, 1985,
s· 37-8
37 İtirafçı Saban Taşçı, itiraf dilekçelerinde, İstan­
bul'da Niğde Öğrenci Yurdu'ndan "örgütün mevcu­
diyetini ve gücünü simgeleyen bir prestij merkezi"
olarak söz ediyor. "Yurdun terkedilmesi yani kimse­
nin kalmaz olması, sağ görüşlülerin eline geçmesi
ya da muhtelif başka sol gruplann hakimiyetine gir­
mesi, örgütiin prestijine darbe sayılacağı için yur­
dun elde tutulması, kaptınlmaması, örgütün mer­
kezi düzeyde önem verdiği bir konuydu." "Ne var ki
genelde terör boyutlarını artırdıkça yurtlardaki si­
lahlı faaliyetler yoğunlaştıkça yurtlarda bannma ca­
zibesini yitirmeye başlamıştı. Özellikle 1978-79 yıl­
lannda Niğde Yurdu'nda kalacak adam bulunamaz
olmuştur. Yurtta beş-on kişi gibi çok az sayıda insan
kalıyordu. Yurt kendini finanse edemez hale düş­
müştii. Bu yıllarda yurtta nöbet tutmak ve yurda ge­
len gidenin çok olduğu izlenimini çevreye vermek
amacıyla Niğde Yurdu'nun adında simgeleşen örgüt
prestijini korumak için İstanbul'un diğer bölgele-
675
 Yalçın Küçük
rindeki örgüt mensuplan nöbetleşe olarak grup
grup gelip giderek nöbet tutuyorlard!." Şaban Taşçı,
İtiraflarım, Birinci Ordu ve Sıkıyönetim Komutan­
lığı'na 12.8.1985 tarihli dilekçe, s. 8,
" ran bu sosyalistlerin tümünün, gerçek hareketi, bü­
FKF-Dev-Genç, İddianame, op. cit., s. 70.
,. Harun Karadeniz, op. cit., s. 162-63.
'o G.S. Harris, Troubled Alliance, op. cit., s. 143.
,. Ant, 25 Haziran 1968, Sayt 78. Yazıda adı geçen üç
doçent, daha sonra profesör oldular; Sencer Divitci­
oğlu, İdris Küçükömer ve hala üniversitedeki göre­
vini sürdüren Gülten Kazgan. Bu yazıyı yazdığım
zaman ODTÜ öğretim üyesiydim.
42 "AtonaJite-Klasik tonalitenin ve majör beşli düzen,
(tam büyük akor) esasında kurulu armoni çerçeve­
sinin büsbütün dışına çıkma iddiasını güden yazı
tarzı."
"Atonal besteciliğin yenilikçi çığınnda modülasyon
ve ton değişmelerinin sayısı öylesine yığın halinde­
dir ki, modallannı tam olarak tayine imkan kalma­
makta, neticede tonsuzluk ihsası uyanmaktadır.
Atonal: Eksensinsiz: atonaIiite: Eksensizlik." Mah­
mut R. Gazimihal, Musiki Sözlüğü, İstanbul, 1951
,s. 24.
" "Proudhon büyük başağnlan yaratıyordu. Ütopya­
cılara yönelik göstermelik eleştirileri ve muhalefeti
(aslında bir Fourier'nin, bir Owen'ın ve diğerlerinin,
ütopyalannda yeni bir dünyanın beklentisi ve düş
yolu anlatımı var: Proudhon ise yalnızca bir küçük
burjuva ütopyacısıdır.) önce öğrencileri, 'jeunesse
brilliante", daha sonra da özellikle lüks sanayilerde
çalışan, bilmemekle, birlikte, eski saçmalara kuv­
vetle bağlı olan Paris işçilerini, kendine çekti ve iğ­
fal etti." 28 Aralık 1846, Marx'ın P.V. Annenkov'a
mektubu. K. Marx-F. Engels, Selected Corrospon­
dence, s. 172.
44 "Orduyu ihtilale davet etmek için bir ülkenin uçuru­
mun dibine gittiği kanaatinin yayılması yeterlidir.
Bu kanaate vanldığı zaman askerler gelip otururlar.
Ondan sonra birtakım kadrolar, yeni politikalar or­
taya koyar. Önemli olan da zaten askerin müdahale
etmesi değil, ondan sonra ortaya konan politikalar­
dır."; "Askeri müdahalelerin senaryosu dışarda ha­
zırlanır. Ülke dışında. Ortam yaratılır, ortam yara­
tıldığı zaman Türk insanının davranışlan zaten bel­
lidir, Şartlı refleksleri vardır."; "ABD veya İngilte­
re'nin on bin tane anarşisti veya bazı subaylan ders­
haneye sokup meram anlatmasını düşünmüyoruz,
herhalde."; "Bilmiyorum kime söylediklerini. Ama
herhalde çok az sayıda insandır, bunlar. Onlann,
bazı gruplann iktisaden ilişkide bulunduklan birta­
kım kimseler olması muhtemeL. Olaylann içinde
bunlann varlığını kabul etmek lazım."; "Olabilir.
İşadamlan ve mafyalar. Mafyalan esas itibariyle
gizli servislerin uzantısı kabul etmek lazım. Yirmin­
ci yüz yılın bu çağında gizli servislerden bağımsız
bir mafya yaşayamaz. 1930'lann Amerika'sı gibi.
Sonra işadamlan bürokratlan etkiler. Rüşvet ve
menfaat mekanizmalan çalışır. Sonunda bu işler
tezgahlanır." 'Eski MIT Ajanı Mahir Kaynak Askeri
Darbeleri Anlattı', Erkekçe, Eylül 1986, s. 24-22-24.
" "Marx'tan önce yalnızca feodal, burjuva, peti-burju-
676
va ve ütopyacı sosyalizmler ile bunlann bazı unsur­
lannın kanşımından oluşan sosyalizmler olduğu
için, her birisi belli bir reçeteye sahip olduğunu id­
dia eden ve gerçek işçi sınıfı hareketinin dışında du­
tün biçimleri ile ve kuşkusuz birlikleri ve grevleriy­
le, kütleyi kurtuluşa götüren biricik yoldan, hakiki
inanç yolundan, saptıran yanlış yollar saydıklan
açıktı." Engels'in August Bebel'e, 15 Ekim 1875 ta­
rihli mektubu. K. Marx-F. Engels, Selected Corros­
pondence, s. 281.
,. Turgan Arınır-Sım Öztürk, 15-16 Haziran 1976, İs­
tanbul, s. 86.
47 İbid.s, 85
,8 15-16 Haziran günleri yüriiyen fabrikalann başlıca­
lan şunlar: Aeg-Eti, Aksan, Arçelik, Auer, Aygaz,
Bürosan, Çelik Endüstrisi, Çelik Halat, Chrysler, Ci­
bali Tekel Kutu, Demirel Kollektif Şirketi, Derby
Lastik, Devlet Malzeme Ofisi, Eas Akü, Elektro-Me­
tal, Esas, Etemit, Gıslavet, Gazal, Grundig, Hay­
mak, Hoover, Koruma Tanm ilaçlan, Magirus, Ma­
kina Tanm, Mutlu Akü, Otosan, Philips, Profilo, Ra­
bak, Singer, Simko, Simso, Sungurlar Kazan, Şakir
Zümre, Türk Demir Döküm, Türk-Kablo, Türkeli,
Uzel Traktör. Turgan Arınır ve Sım Öztürk, 15-16
Haziran, İstanbul, 1976, s. 89.
,. Bugünlerde ve bundan sonra 1978 sonrası günlerin­
de Türkiye'de zenginler çok büyük bir korku yaşadı­
lar. 12 Mart ve bundan sonra 12 Eylül, bu korkuyu,
zenginler için aşın güvene ve Türkiye solculuğunu
hiçe sayma duygusuna dönüştürdü.
Türkiye'deki zenginlerin aşın güveni, hem ekonomi
politik alanda ve hem de günlük yaşamlannda her
türlü ölçüyü bir tarafa atarak hareket etmelerinden
anlaşılıyor. Bir formülü bulduklan ve ebedi iktidan
yakaladıklan göriintüsünü veriyorlar. Bunun en
açık kanıtı, Türkiye'deki gayrimüslim zenginlerde
göriinüyor. 1940 ve 1950 yıllarındaki gösterişli tü­
ketimlerini 1960 yıllan ve 1970 döneminde dizgin­
lemeye başlamışlardı ve şimdi gösteriş oburluğunda
yanşıyorlar.
Bakanlar Kunılu Başkanı Turgut Özal'ın eşinin bir
sarayda düzenlediği eğlenceye katılanlara, Osmanlı
giysilerini mecbur etmesini Sabah Gazetesi "Os­
manlı Böyle Battı!" ve skandallan haber veren Haf­
ta Sonu Gazetesi de "Padişahlara Layık Bir Gece"
başlıklanyla haber ediyor. Türkiye'nin zenginleri­
nin eşlerinin Osmanlı cariyeleri giysileriyle fotoğ­
raflan var; özellikle gayrimüslimlere yakışınıyor.
Bunu her türlü korkuyu yenmenin bir arkaik kanıtı
sayıyorum. Sabah, 6 Ağustos 1986.; Hafta Sonu, 8
Ağustos 1986.
50 Turgan Arınır-Sım Öztürk, 15-16 Haziran, S.91
" Türkçe'de köprüler açıldığı zaman kapanıyor.
s2 Fatsa, İddianame, Erzincan Sıkıyönetim Komutan­
lığı Askeri Savcılığı, Ankara, 1982, s. 143
53 "Ekonomi kendi iç dinamiği ile gelişmekte, emper­
yalizme bağımlı olarak onunla bütünleşmiş olmak­
tadır. Bu metodun uygulanması ile, sömürülen ül­
kelerde, geçmiş dönemlere kıyasla, toplumsal üre-

tim ve nispi refah artmakta, bunun sonucu olarak
da, sınıflar arası çelişkiler görünürde yumuşamak­
ta, halk kitlelerinin düzene karşı tepkileri ve mem­
nuniyetsizlikleri pasifize edilerek bu tepkiler ve
memnuniyetsiz!ikler ile oligarşi arasında 'sun'i den­
ge' meydana gelmektedir." THKP/C Devrimci Yol,
İddianame, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Aske­
ri Savcılığı, Ankara, 1982, Birinci Cilt, s. 85.
s< TKP/M-L, İddianame, İstanbul Sıkıyönetim Komu­
tanlığı Askeri Savcılığı, III, Birinci Cilt. İstanbuL.
1983, s. 70.
'" TKP-B davasında sanık Sıtkı Seyhun Şirin, polis ifa­
desinde, "1973 yılına kadar herhangi bir siyasi görü­
şe sahip olmadığını, bu tarilılerde okumakta olduğu
ODTÜ'nde diğer öğrencilerin gittiği ve Tsİp tarafın­
dan açılmış olan Ankara Demokratik Yüksek Öğre­
nim Derneği adlı derneğe gidip gelmeye başladığını
ve bu derneklerde verilen eğitim çalışmalarına katı­
larak devrimci bir yapıya sahip olduğunu, demekte
Mehmet Ali Yılmaz, Taner Akçanı, Melilı Pekdemir,
Mustafa Kaçaroğlu gibi şahısların seminerler ver­
diklerini ve TSİP'in görüşlerini Aykut Başaran, Ha­
san Sinemilioğlu, Ethem Kiper isimli şahısların sa­
vunduklarını" söylüyor. TKP-B, Gerekçeli Hüküm.
Ankara, 1984, s. 22. "Kadro ve taban oluşturmak
maksadıyla gençlik içinde çalışmalara hız ve önem
verilerek daha sonra kurulacak Dev-Yol örgütünün
çekirdeğini oluşturan Oğuzhan Müftüoğlu, Nasuh
Mitap, Ali Alfatlı ile birlikte Ankara Devrimci (de­
mokratik?, y.k.) Yüksek Öğrenim Derneği, ADYÖD,
içinde çalışmalar sonucu, bu dernek yönetimini ele
geçirip başkanlığa bilahare Dev-Yol tarafında yer
alan Ali Alfatlı'yı getirmişlerdir, önce kişisel gibi gö­
riinen, giderek Mustafa Kaçaroğlu ve arkadaşlarının
Mahir çayan'ın görüşlerini... (burada eleştiri konu­
lan sayılıyor, y.k.) eleştirmesi nedeniyle ideolojik
farklılık belirgin hale gelmiştir. Oğuzhan ve arka­
daşlarının Devrimci Gençlik Dergisi'ni çıkarmasına
karşılık Mustafa Kaçaroğlu ve arkadaşlan 'Yol Ayn­
mı' başlıklı yazıyı tekside çoğaltarak görüşlerini ana
hatlarıyla açıklamışlardır." IHKP-C/Kurtuluş, İd­
dianame, İstanbul Sooyönetim Komutanlığı Askeri
Savcılığı, İstanbul, 1982, s. 25-26.
.. "İlk Vatan Partisi, 29 Ekim 1954 günü kuruldu. Bu
parti siyasi hayatta faaliyetini sürdürürken sonra 21
Ocak 1975'de yeniden Vatan Partisi adı ile siyasi fa­
aliyete başladı." Vatan Partisi, İddianame, İstanbul
Sooyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul,
1984, s. 6.
57 TKP/M-L, İddianame, İstanbul Sıkıyönetim Komu­
tanlığı Askeri Savcılığı, III, Birinci Cilt. İstanbul,
1983, s. 70.
ss Halkın Devrimci Öncüleri, İddianame, İstanbul Sı­
kıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul,
1981, s. 18.
59 THKP/C-Devrimci Yol, İddianame, Ankara Sooyö­
netim Komutanlığı Askeri Savcılığı, Birinci Cilt, An­
kara, 1982, s. 87.
60 Devrimci Yol ile ilgili bir başka iddianamede şu bil­
giler veriliyor: "THKP/C içerisinde bir grup 1975 yı­
lı Kasım ayında 'Emperyalizm ve Oligarşiye Karşı
Devrimci Gençlik' dergisini çıkarmaya başlamış ve
Türkiye Üzerine Tezler III
9 Ağustos 1976 tarihinde Devrimci Gençlik Derneği
Federasyonu'nu, TDGF'nu, kurmuştur."; "Kuruluşu
destekleyen örgütler ise THKP/C, THKO ve TİK­
KO'dur"; "Devrimci-Gençlik Derneği Federasyonu,
yaklaşık olarak 70 derneği çatısı altında toplamış­
tır. " Devrimci Yol, İddianame, İstanbul Sıkıyöne­
tim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul, 1981, s.
51. TİKKO, TKP/M-L örgütüne bağlı, Türkiye İşçi
Köylü Kurtuluş Ordusu, demek oluyor.
6, DİsK-DİSK'e Bağlı Sendikalar İddianame, İstan­
bul Sıkıyönetim Komutanlığı, İstanbul, s. 122.
6, İbid., s. 123
6J Fatsa İlçesi Yasa Dışı THKP/C Devrimci Yol Dava­
sı, İddianame, Üçüncü Ordu ve Erzincan Sıkıyöne­
tim Komutanlığı Askeri Savcılığı. Ankara. 1983. s.
209-210.
İddianame'den olduğu gibi aldım. Adını koydum. 12
Eylül öncesinde polis öldürdükleri iddiası ile tutuk­
lananlar arasında, bir keşif sırasında kaçarken öldü­
rülme vakalarına çok rastlıyorum. Neden kaçıyor­
Iar, nasıl kaçıyorlar ve öldürülmeden yakalanmalan
niçin mümkün olamıyor; sorular, ortada duruyor.
.. MHP ve Ülkücü Kuruluşlar, İddianame, op. cit, .. s.
286.
65 MHP Genel Merkezi'nde elde edilen "Eğitim Sekre­
terliğinin Talepleri" belgesinden on ikinci ve on
üçüncü emirleri de aktarmam gerekiyor. "12. Jan­
darma Karakolu'nun duvanna yahut, yakınına 'fa­
şist ordudan hesap sorulacak-THKP-C. Hükümet
Konağı'na yakın bir yere veya duvanna 'MiTten he­
sap sorulacak-THKP-C, 'Kızıldere'nin intikamını al­
dık-THKP-C sloganları yazılarak emniyet kuvvetle­
rinin bizimle uğraşmasını engelleme yoluna gidil­
meli (bunu da tek veya görevli kişi dışında kimsenin
bilmemesi gerekir), bundan başka aynı şekilde böl­
gedeki sağ zihniyetli askeri komutanların ismi yazı­
larak hesap sorulacağı, TKP-ML, TİKKO veya
THKP-C imzalan atılarak yazı yazılmalı ve yukarıda
adı geçen sloganlan bir dosya, teksir kağıdının 1/6
ma, yani bir kağıdı altıya bölerek, el ile belli bir mik­
tar yazılarak (o bölgede hangi komünist hücre faali­
yet gösteriyorsa onun imzası atılarak, yani bir tek
hücrenin ismi yazılarak) duvarlara yazılan yazı ile
aynı günde adı geçen mahallere atılmalı, bu plan bir
kez uygulanmalı ve zamanı, mekanı iyi değerlendi­
rilerek harekete geçmeli, yapılan hazırlıklar teşkila­
tın bulunduğu bölgenin dışında bir kişi tarafından
yapılmalı ve aynı kişinin kullanacağı bir araba ile
dağıtılmalı, bütün bunlar tezgahlanırken hiçbir
ipucu bırakılmamalı, hatta yazıda kullanılan kalem
ve diğer malzemeler bir suya atılmalıdır." 13.Fabri­
ka, banka ve lüks otel duvarlarına, camlarına komü­
nist slogan, 'kahrolsun komprador, patron ağa dü­
zeni' yazmalı ve küçük kağıtlara el ile yazılarak o
mahale atılmalı, bunda da yukardaki gizlilik esasla­
nna dikkat edilmeli." MHP ve Ülkücü Kuruluşlar,
İddianame, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Aske­
ri Savcılığı, Ankara, 1981, s. 621.
.. İbid., s. 309
., İbid. S. 590-591.
.. Nurullah Tevfik Ağansoy, İtiraf-Araştırma, op.
677
 Yalçın Küçük
cit., s. 37- 35 MHP ve Ülkücü Kuruluşlar, İddiana­
me. op. cit., s. 634.
69 Pehlivanoğlu, birinci itirafının kendisini ölümden
kurtarmadığını anlayarak yaphğı ikinci itirafında,
Abdullah çatlı'nın, kendisine TÜŞKO'nun Türkiye
Ülkücü Şeriatçı Komando Ordıısu'nun, Türkiye dü­
zeyinde kurulu olduğunu ve Ankara sorumlusunun
ise Mustafa Pehlivanoğlu ile birlikte Mamak'tan ka­
çan ancak Pehlivanoğlu türünden yakalanmayan
isa Armağan olduğunu söylediğini belirtiyor. MHP
ve Ülkücü Kuruluşlar iddianame, op. cit., s. 595.
'0 MHP ve Ülkücü Kuruluşlar, iddianame, op. cit., s.
634
,. YÖK sistemi ile birlikte ı402 sayılı sıkıyönetim ya­
sası çerçevesinde üniversite görevleri sona erdirilen
öğretim üyeleri listesinin dışında tutulan ve YÖK
döneminde Erzurum'dan Gazi Üniversitesi'ne akta­
nlan Profesör Orhan Türkdoğan, 14-4.1979 tarihli
mektubunda Albay Türkeş'e şunlan yazıyor. "Sola
sistemli bir şekilde yüklenmemiz hepimizin cephe­
den taarruza geçmesiyle mümkün olacaktır. Sanıyo­
rum, bir çok arkadaşlar tehdit edilme ve ölüm endi­
şesiyle sinmiş durumdalar. Komünizm gelirse zaten
ölecekler, binaenaleyh korkunun ecele faydası yok­
mr. Bunlan yattıklan kış uykusundan uyandırarak
cepheye sevk etmenin zamanıdır. Bu da ancak sizle­
rin sert bir yazısıyla hepimize görev vermenizle
mümkün olabilecektir."
72 İbid., s. 615
7.l Cumhuriyet, 20 Kasım 1978.
74 "MHP yöneticileri, görev ve sorumluluğun Ordu'ya
devri isteği nedeniyle Savcılık'ta ifade verecek."
Cumhuriyet, 21 Kasım 1978. "Milliyetçi Hareket
Partisi'nin 'yetki ve sorumluluğun askeri yönetime
devredilmesini' isteyen Genel idare Kurulu bildirisi
ile ilgili olarak Ankara Cumhuriyet Savcılığı'na çağ­
nlan ... ifade verdiler." Cumhuriyet, 14 Aralık 1978.
Anayasa Hukuku'nun bir paradoksu var: Silahlı
Kuvvetler Yönetimi isternek suç sayılıyor. Silahlı
Kuvvetlerin Ivısarı ile yönetimi alması ise suç sayıl­
mıyor.
75 "İtalya'nın siyasal liderlerinden Aldo Moro kaçını­
dı: olayda 5 polis öldürüldü." "İstanbul'da dün ayn­
ca Birinci Şube Ekipler Amiri Uğur Gür, pusu kuran
saldırganiann yaylım ateşi ile yaralanmışhr." Cum­
huriyet, 17 Mart 1978.
,6 İtirafçı Şaban Taşcı'dan aktanyorum. "Bu yıl İçinde
16 Mart'ta İstanbul Üniversitesi önünde sol görüşlü
öğrencilerin okul çıkışında üzerlerine ateş edilmesi
ve bomba ahlmasıyla katliam meydana geldi. Bu
olay büyük infial uyandırdı."; "Kitleyle birlikte İs­
tanbul Üniversitesi Merkez Binası'na girdik, işgal
eylemi bu şekilde başladı."; "Bu olay sempatizan öğ­
renci kitlesini iki ayn şekilde etkilemişti. Bir bölü­
mü bu katliamdan ötürü sağ-sol çahşmasından nef­
ret ederek soğumuş, diğer bir bölümü de kin ve in­
tikam duygulannın körüklenmesiyle kurduklan ba­
ğın sıkılaşmasına neden olmuştur." Şaban Taşçı,
itiraflarım, Birinci Ordu ve Sıkıyönetim Komutanl­
tğı'na, 12.8.1985 Tarihli Dilekçe, s. 14.
77 Hacettepe Üniversitesi'nde istatistik öğrencisi ışıltı-
678
lı yüzlü Latif Can ile birlikte yedi genç TİP'linin,
Bahçelievler'de evlerinde, MHP'liler tarafından
hunharca katledilmeleri, 1978 yılı sonbahannda
ikinci büyük katliam oluyor: bununla, bugün bakıl­
dığında, Maraş Katliamı'na yaklaşıldığının anlahl­
mak istendiği anlaşılıyor ...
,. Kahramanmaraş'ta 19-25 Aralık 1978 tarihleri Ara­
sında Meydana Gelen Olaylann Sanıklan Hakkın­
daki Gerekçeli Hüküm, Adana, 1980, s. 334.
79 ibid., s.140
80 İbid., s. 143
•• İbid., s.296
.2 Cumhuriyet, 25 Aralık 1978.
., Cumhuriyet, 26 Aralık 1978.
... Cumhuriyet, 27 Aralık 978.
'5 ibid., s. 296
86 ibid., s. 190
., Yüzbaşı Timur Şen'in ifadesinden bir bölümü daha
buraya almakta yarar görüyorum. "Saat 09.00 civa­
nnda Uzunoluk Caddesi'nden yukanya, tertibat al­
dığı yere doğru ellerinde kalın sopalar ve taşlar olan
'Kahrolsun Komünistler, Şehitlerimizin Kanını Yer­
de Bırakmayacağız, Hesap Soracağız' diye bağıran,
yol üzerindeki işyerlerini tahrip ederek ilerleyen
15.000 kişi civannda bir topluluğun gelmekte oldu­
ğunu, Uğrak Pastahanesi'nin köşesinde 15 askeri,
bir takım komutanı ve kendisinin beklemekte ol­
duklannı, grubun hareketini devamlı olarak Tabur
Komutanı'na rapor ettiğini, yolun ortasına bir ma­
kinalı tüfek yerleştirerek beklerneye başladığını,
grupla arasında 100 metre kalınca gruba doğru gi­
derek daha fazla ilerlememelerini, bağırmamalan­
nı, aksi halde ateş açacağını söylediğini, grubun bu
ihtar üzerine durduğunu, ellerindeki sopalan de­
vamlı salladıklannı, hepsi ile muhatap olamayaca­
ğını, liderleri kimse onun gelip konuşmasını söyle­
yince, grubun önünde lider pozisyonundaki 3 kişi­
nin gayet küstahça ve ellerindeki sopalarla kendisi­
ne doğru ilerleyerek 'söyle biziz' dediklerini" anla­
tan Yüzbaşı Şen, "emir aldığını, geçmeye çalıştıklan
takdirde makinalı tüfekle ateş ettireceğini ve ne pa­
hasına olursa olsun buradan geçirtmeyeceğini söy­
lediğini" ekliyor. Aslında emir almıyor. Emir isti­
yorlar.
"Saat 09.00-09.30 sıralannda yine belediye hop ar­
löründen valiliğin sokağa çıkma yasağının ilan edil­
diğini", ifadesinde belirten Yüzbaşı Timur Şen,
"gruptan kopmalar olmasına rağmen 4 veya 5 bin
kişi civannda bir topluluğun hava kararana kadar
sokakta kalmaya devam ettiğini" de söylüyor. Yüz­
başı, kalabalığın aralanna çocuklan aldığını ve do­
ğacak bir panikte çocuklann ezilebileceğini, kalaba­
lığı uyardığını, bunun karşılığında "onlar davalan­
na inanan kişiler, bu yaşta davalanna hizmet edi­
yorlar" cevabını alıyor. Gerekçeli Hüküm'de yazı­
yor. Kahramanmaraş'ta 19-25 Aralık 1978 Tarihle­
ri Arasında Meydana Gelen Olayların Sanıkları
Hakkındaki Gerekçeli Hüküm, Adana, 1980, s. 172.
.. İbid., s. 173

·9 Kahramanmaraş'ta 15-19 Aralık, op. cit., s. 335-7.
Başlık dışında tümü, Gerekçeli Hüküm Kitabı'nda
yer alıyor.
90 İbid., s. 180
9' İbid., s. 189.
9' Kahramanmaraş Olayları İle İlgili Gerekçe1i Hü-
küm, op. cit., s. 337.
93 İbid., s. 175
94 İibid., s. 177
95 İibid., s. 192
" İibid., s. 194
97 Devrimci Yol Davası sanıklarından Mehmet Ali Yıl­
maz'ın işkence günlerinden aktarıyorum. "İşkence­
cilerin özel olarak MHP'li polislerden seçilmiş 01-
duklan konuşmalarından ve davranışlarından anla­
şılıyordu. Hatta bazı insanlara MHp'nin sloganları
zorla söylettiriliyordu." "Açıkça Türkeş'i ve MHP'yİ
savunuyorlardı, faşistleri temize çıkarmak için var
güçleri ile çalışıyorlardı." "Maraş Olayları ile
MHP'lilerin ilişkisi olmadığını, bu olayı devrimcile­
rin yaptığını ileri sürüyor, zamanın hükümetini suç­
luyorlardı." Mehmet Ali Yılmaz Sorgu, Devrimci
Yol Anadavası Tutanakları, 82/50, s, 293.
,. İbid., s. 300
99 Süleyıııan Demirel'in uzun başkanlığı süresince Si­
lahlı Kuvvetler hiyerarşisini, açık bir biçimde, yal­
nızca İrfan Özaydınlı durumunda ve İrfan Paşa'nın
aleyhine bozdu. Tek orgeneral iken Hava Kuvvetleri
Komutanlığı'na bir korgeneral getirdi. Demirel'in,
Silahlı Kuvvetler içinden destek almadan buna ce­
saret edemeyeceğini sanıyorum. 12 Eylül, Ecevit'i
evinden toplamak için, emekli Orgeneral Özaydın­
lı'yı görevlendirdi. Bunları sorular olarak ortaya ko­
yuyorum.
Devrimci Sol İddianamesi'nden aktarıyorum.
"7.9.1978 günü saat 16.00 sıralarında Karagümrük
Fevzipaşa Caddesi 249 sayılı yerde bulunan Hakan
Sinernası'na gelen Dev-Sol örgütü militanları sanık­
lar ... müessese müdürü Hakkı Oruç'un odasına gi­
rerek silahlarını çekmek sureti ile 'hiçbir hareket
yapma, faşizme yönelik filmi oynattığınız için arka­
daşlarımız filmi yakacaklar' diyerek adı geçeni etki­
siz hale getirdiği ve diğer sanıkların sinema içerisin­
deki personeli de aynı şekilde tehdit ettikleri ve bi­
lahare makina dairesine girerek 'Güneş Ne Zaman
Doğacak' filminin ikinci yarısına başlama hazırlığı
yapan makinist Hakkı Kahraman'a silahlarını tev­
cih edip kendisinden faşizme yönelik olduğunu ifa­
de ettikleri filmi istedikleri ve makinistin filmi ver­
mesini müteakip üzerine gaz dökerek yaktıkları ve
tekmil sanıkların suça asli fail olarak iştirak ettikle­
ri" anlaşılıyor. THKP/C-Devrimci Sol, İddianame,
İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı,
Üçüncü Cilt. Ek 1, s. 335.
Devrimci Sol militanlarının İstanbul'da, Sovyetler
Birliği'nden kaçan iki Türk'ün yaşamını konu alan
filmi yakmaları, Maraş Katliamı'ndan iki ay önce
oluyor.
İbid., s. 353
Türkiye Üzerine Tezler III
İbid., s. 290
1°3 İbid., S. 294
104
İbid., s. 294
>05 Türkiye Komünist Emek Partisi, İddianame, İstan­
bul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstan­
bul, 1981, s. 10.
'o. Kahramanmaraş'ta 19-25 Aralık 1978 Tarihleri Ara­
sında Meydana Gelen Olayların Sanıkları Hakkın­
daki Gerekçeli Hüküm, Adana, 1989, s. 252.
>07 Ali Alfatlı'nın Sorgusu Devrimci Yol Ana Davası
Tutanakları. 82/50, s. 143.
>O. Kahramanmaraş Olayları Gerekçeli Hüküm, op.
cit., s. 211-212.
'09 Ali Başpınar, Sorgu, Devrimci Yol Ana Davası Tu­
tanakları, 82/50, s. 172.
"0 Kahramanmaraş Olayları Gerekçeli Hüküm., op.
cit., s. 204.
'" Melih Pekdemir, Sorgu, Devrimci Yol Ana Davası
Tutanakları 82/50, s. 202-203.
Kahramanmaraş Olayları Gerekçeli Hüküm. op.
cit., s. 112-313.
"3 Mehmet Ali Yılmaz, Sorgu, Devrimci Yol Ana Dava­
sı Tutanakları 82/50. s.289-91
Dursun Karataş, Sorgumdur, Devrimci Sol Ana
Davası, 19.8.1982, s. 5-6.
"5 Nilüfer Küçüktay, Savunmasıdır, MLSPB Davası,
İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Üç Numaralı
Askeri Mahkemesi, 11.5.1984, s. 2.
". THKP-C/Kurtuluş, İddianame, İstanbul Sıkıyöne­
tim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbuL. 1982". s.
29
." "Temelde Mahir çayan'ın görüşlerine karşı olma­
makla birlikte kesintisizdeki görüşleri bazı nokta­
larda eleştirmesi nedeniyle kendisi gibi THKP-C kö­
kenli veya kendisini bu örgütün uzantısı olarak ka­
bul eden diğer bazı örgütler tarafından çayanizmin
resmi inkarcısı ve bazı örgütlerce de TKP 'ye yolcu
kaldıran istasyon olarak nitelendirilmiştir". THKP­
C/Kurtuluş, İddianame, İstanbul Sıkıyönetim Ko­
mutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul, 1982, s. 26,
". Akın Dirik, Sorgu, Devrimci Yol Ana Davası Tuta­
nakları, 82/50. s. 183
"9 "1975 yılında kendisine THKP/C diyen bir hareket,
ben bilmiyorum ve de yoktıır; böyle bir parti ve böy­
le bir cephe yoktıır." Akın Dirik, Sorgu, Devrimci
Yol Ana Davası Tututanakları, 82/50, s. 190. "12
Mart döneminden sonraki dönemde de bir daha
THKP/C diye bir örgütlenme oluşmamış ortaya çık­
mamıştır. Nasuh Mitap, Sorgu, Devrimci Yol Ana
Davası Tutanakları, 82/50, s. 112.
Oğuzhan Müftüoğlu, Sorgu, Devrimci Yol Ana Da­
vası Tutanakları, 82/50, s. 103.
Mehmet Ali Yılmaz, Sorgu, Devrimci Yol Ana Da­
vası Tutanakları, 82/50, s. 318
'" Nasuh Mitap, Sorgu, Devrimci Yol Ana Davası Tu­
tanakları, 82/50, s. 110
679
 Yalçın Küçük
'" Dursun Karataş, Sorgumdur, Devrimci Sol Ana
Davası, 19.8.1982, S. 98.
.", "Bu yenilgi Deniz Gezmiş ve arkadaşlannın idamını
önleme amacıyla girişilen eylemin sonucunda orta­
ya çıkan Kızıldere Katliamı'nda devrimci hareketin
önder kadrolannın yok edilmesiyle noktalandı. 'Kı­
zıldere'nin Yıldönümünde Geçmiş Değerlendirme­
lere İlişkin Bazı Noktalar', Devrimcİ Yol Dergisi, 1
Mayıs 1978, Sayt: 17, s. 10-11.
'" Hukukçulann Mahkeme'ye sunulan bu yazılannda
Devrimci Yol Hareketi'ni ve önündeki sorunlan ir­
deleyen bir nitelik görüyorum. Bu bölüme ek olarak
yayınlıyorum.
"o Melih Pekdemir, Sorgu, Devrimci Yol Ana Davası
Tutanakları,
82/50, s. 211.
''7 Nasuh Mitap, op. cit, s. 110
128
İbid" s. 39
". Murat Yetkin, THKP-C anlayışında "suni denge da­
ha çok ideolojik bir konumu anlatıyor" diyor. Top­
lumsal çözümlemelerde ideolojik yan hep var. İç sa­
vaş koşullarında ideolojik öğenin var olan dengeyi
daha güçlü yapması da mümkün
" 0 Mehmet Ali Yılmaz, op. cit., s. 306-307
.,. Oğuzhan Müftüoğlu, op. cit., s. 90
'3' "Devrimciler haıa partileşme sürecini yaşamakta
idiler." Melih Pekdemir, Sorgu, Devrimci Yol Ana
Davası Tutanakları, 82/50, s. 214. "İktidarın ele ge­
çirilmesindeki siyasal mücadele ise ancak ve ancak,
devrimci bir partinin oluşturulması ile gündeme ge­
lebilecek bir olaydır." "12 Eylül öncesinde Türki­
ye'de iç savaş, kanh bir savaş çıkarmak isteyenler
devrimciler değildi." Oğuzhan Müftüoğlu, Sorgu,
Devrimci Sol Ana Davası Tutanaklan, 82/50, s. 92
ve 95.
'33 Dursun Karataş, Sorgumdur. op. cit., s. n8
.,.. Hoover Institution, International Yearbook of
Communist Affairs, 1980, s. 216.
'3' Dev Sol örgütü 1 Haziran 1978 tarihinde, İstan­
bUı'da silahlı olarak bir fabrikaya baskın yaparak
güvenlik kuvvetleri İle silahlı çatışmaya girmişler ve
bütün devrimci kesime bu hareketleri ile öncü sava­
şını başlattıklannı ilan etmişlerdir». Devrim Cİ Sol,
İddianame, İzmir Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri
Savcılığı, İzmir, 1981, s. 8.
136
Melih Pekdemir, Sorgu, ap. cit., s. 208.
'37 "Egemen güçlerin dillerinden düşürmediği ana de­
mogoji malzemesi Sovyetler Birliği düşmanlığıdır."
Dursun Karataş, Sorgumdur, Devrim Cİ Sol Ana
Davast, 19.8.1982, s. 108.
•" "Sovyetler Birliği her geçen gün dünya çapında et­
kinliğini artınrken, emperyalistler arası çıkar çeliş­
kileri derinleşmektedir." "Sovyetler Afganistan'a
cüretli bir ÇıkıŞ yapmış ve ABD karşı koyamamış­
tır." Dursun Karataş, Sorgumdur, ibid., s. 92 ve 50.
". THKP/C-Devrimcİ Sol, İddianame, İstanbul Sıkı­
yönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, Üçüncü Cilt,
Ek-ı, İstanbul, 1982, s. 186.
680
'4° MHP ve Ülkücü Kuruluşlar, İddianame, op. cit.. s.
257
.... Dursun Karataş, Sorgumdur, op. cit., s. 135
142
İbid.,
5.133.
'43 Erdinç Yeşilbağ, Açıklamalanm, İstanbul Sıkıyö­
netim Komutanlığı İki Numaralı Askeri Mahkeme­
si, 11.1.1085, s. 14.
'44 Aynı tarihlerde aynı tür eylemlerin İzmir'de de ya­
pıldığı anlaşılıyor. İzmir'de Pınar Süt kamyonu zap­
tedilerek halka bedava peynir, süt, yoğurt dağıtılı­
yor. Devrim Cİ Sol, İddianame, İzmir Sıkıyönetim
Komutanlığı Askeri Savcılığı, İzmir, 1981, s. 14.
'45 THKP/C-Devrimci Yol, İddianame, op. cit., s. 254-
255
146 Mehmet Ali Yılmaz, Sorgu, op. cit., s. 333.
..., Bu bölüme üçüncü ek olarak halk savaşı üzerine
eleştirel bir inceleme sunuyorum.
'4' Devrimci Yol Dergisi. 1 Ocak 1978, sayı 1, s. 12.
'49 Herhangi bir anayasa hukukçusunun katılımı artı­
ran komitelerden söz etmemesi mümkün değiL.
Profesör Mümtaz Soysal, 15 Temmuz 1980 tarihli
Milliyet'te yazıyor.
" o
"Fatsa'da Türkiye'nin başka köşelerinde olmayan
bir şey vardı. İlçede 11 halk komitesi kurulmuştu,
CHP'nin de bir ara heveslenerek programa ve seçim
bildirgesine koyduğu ama bir türlü gerçekleştireme­
diği bu komiteler, halkın oylanyla seçilmekte, her
mahalledeki halk şikayetlerini bu komitelere yap­
makta, komiteler sorunlan doğrudan çözmeye ça­
lışmakta, çözemediklerini belediyeye aktarmaktay­
dılar." Fatsa İlçesi Yasa Dışı THKP/C-Devrimci Yol
Davası, İddianame, Erzincan SıJayönetim Komu­
tanlığı Askeri Savcılığı, Ankara, 1982, s. 128.
." Oğuzhan Müftüoğlu, Sorgu, op. cit., s. 111.
"" Fatsa, İddianame, Erzincan Sıkıyönetim Komu­
tanlığı Askeri Savcılığı, Ankara, 1982, s. 150.
'OJ THKP/C-Devrimci Yol, İddianame, İzmir Sıkıyö­
netim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İzmir.
1983, s.
17·
154 Fatsa, İddianame, ap. cit., s. 127
'55 Fikri Sönmez hapishanede öıüyor. Cenazesine, kuş­
kusuz, bir toprak aranıyor. Başkanlığında kapısın­
dan ayrılmayan köylüleri, Terzi Fikri'nin cenazesi­
nin toprağa indirilmemesi için direnişe geçiyorlar.
Kaymakam'ın müdahalesiyle, Fikri'nin cenazesi
toprağına kavuşuyor.
156
İbid., s. 159.
>5, THKP/C-Devrimci Yol, İzmir Sıkıyönetim Komu­
tanlığı, op. cit., s. 17.
>5' Erdinç Yeşilbağ, Açıklamalanm, op. cit., s. 10.
>5. Ramazan Işık, İtiraflanm, İstanbul Sıkıyönetim
Komutanlığı İki Nolu Askeri Mahkemesi,
24.5.1985. s. 11.
.00
"Dev Sol örgütü üyesi olan yukanda adlan yazılı her
üç sanığın 1980 yılı Haziran ayı içerisinde tam tes-

bit edilemeyen bir günde mağdura ait yukanda ad­
resleri yazılı kundura dükkamna giderek kendileri­
nin Dev Sol örgütü mensubu olduklannı ve örgüt
adına geldiklerini söyleyip aynca silahlan varmışca­
sına hareketlerde bulunarak cezaevinde tutuklu
olan aynı örgüt mensubu arkadaşları için 3 çift bez
ayakkabı aldıkları; her üç sanığın emniyet müdürlü­
ğündeki açık ikrarlan, 13.5.1981 günlü teşhis tuta­
nağı ile anlaşılmıştır". THKP/C Devrimci Sol, İddi­
aname, İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri
Savcılığı, İstanbul, 1982, Üçüncü Cilt, Ek-ı, s. 266.
161 Akın Dirik, Sorgu, ap. cit., s. 182.
162 Melih Pekdemir, Sorgu, ap. cit., s. 205.
163 12 Eylül'de kurulan YÖK'e verilen yetkiyle, umma­
dığı bir zamanda, profesörlük unvanı kazanan or­
kestra şefi Prof. Hikmet Şimşek, İstikl3J. Marşı'nın
bestesinin değiştirilmesini istiyor. Profesör orkestra
şefi Hikmet Şimşek'in gerekçesini aktanyorum.
"musal marş, bayrakla birlikte özgürlüğe kavuşmuş
toplumlann iki kutsal sembolünden biridir. Bayrak
nasıl ölçülere aykın, kirli, yırtık olamazsa, yerlerde
süriiklenemezse, ulusal marş da yanlış ve kötü söy­
lenemez. musal onurla birlikte özel kanunumuz da
buna karşıdır. Hatta hukuksal olarak suçtur. Bunun
ilk koşulu ise, ulusal marşın geniş kitlelerce en azın­
dan söylenebilir niteliğe sahip bulunmasıdır. Bizim
musal Marşımız ne yazık ki, bu ilk koşullardan yok­
sundur. Hatta geniş kitlelerce doğru söylenmemeye
peşinen mahkUmdur". Erkekçe, Eylül 19B6, s. B.
164 THKP/C Devrimci Sol, İddianame, İstanbul Sıkı­
yönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, Üçüncü Cilt,
Ek-ı. İstanbul, 1982, s. 343.
165 THKP/C-Devrimci Yol, İddianame, İstanbul Sıkı­
yönetim Komutanlığı, op. cit., s. 142.
166 MHP ve Ülkücü Kuruluşlar, İddianame, op. cit., s.
600
1 67 İbid., S. 601.
168 THKP/C-Devrimci Sol, İddianame, op. cit., s. 455.
169 İbid., s.
364.
,,0 THKP/C-Devrimci Yol, İddianame, op. cit., s. 156
1'1 "Kod Ali" örgüt adını anlatıyor: emniyette çözüle­
mediği anlaşılıyor.
i" THKP/C-Devrimci Yol, İddianame, op. cit., s. 126-
7·
"3 THKP/C-Devrimci Sol, İddianame, op. cit., s. 369.
'" Şaban Taşçı, İtiraflarım, İstanbul Sıkıyönetim Ko­
12.8.1985, Üçüncü Dosya, s. 29.
mutanlığı,
175 İbid., s. 130.
i,. Halkın Devrimci Öncüleri, İddianame, op. cit., s.
49·
177 TKP, TKP/İşçinin Sesi, TKP/Devrimci Kanat, İd­
dianame, İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri
Savcılığı, İstanbul, 1982, s. 85-89.
,,8
TKP dokümanında yer alan şu değerlendirme karşı­
sında şaşırdığımı saklayamıyorum. "Karşı devrimci
öz taşıyan terörist eylemlere bulananlan, uğradıkla-
Türkiye Üzerine Tezler III
n bu baskılardan ötürii kahramanlaştıran, onlan
öne çıkaracak bir ajitasyon, işçi sınıfının bilincini
bulandınr. Bu nedenle onlara karşı uygulanan in­
sanlık dışı yöntemlere (idam, İşkence, insan avı .. )
karşı çıkmalı, ama tek tek kişiler kampanya konusu
yapılmamalıdır." TKP, TKP/İşçinin Sesi, TKP/Dev­
rimci Kanal, İddianame, op. ctt., s. 87. "Kahraman­
laştırma" zorunluluğu karşısında bu denli Grup'çu
davranılmasına şaşınyorum. Ülke içinde dirençli
insanlar alanında bu kadar cimri davranıldığında,
yurt dışından yaşlanmış "kahramanlar" veya "kah­
raman imajı" ithal etmek mecburiyeti doğuyor.
179 O. Müftüoğlu, A. Alfatlı, A. Başpınar. M. A. Dirik,
M. Pekdemir, M. A. Yılmaz. N. Mitap için hukukçu­
lar İbrahim Tezan, Zeki Tavşancıl, Şükrü Günel, Tu­
ran Tanver, Mehdi Bektaş, Ahmet Atak, Haif Çakır
tarafından. Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Bir
Numaralı Askeri Mahkemesi'ne verilen bu dilekçe,
bir tabiiye isteminin yanında Devrimci Yol hareke­
tini, karşılaştığı sorunlarla birlikte anlatmaya çalışı­
yor. Önemli buluyorum. Hukukçulann izniyle ya­
yınlıyorum.
180 Narodnaya Volya, Rusça, Halkın İradesi anlamına
geliyor. Narodnik hareket oluyor.
18.
Komün'ün başlangıcına işaret ediyor.
.8' v.i. Lenin, Collected Works, Dokuzuncu Cilt s. ıoo.
.8J Fidel Castro, Devrim için Savaşmayana Komünist
Denmez, İstanbul, 1970 s. 8.
..
• Che Guevara, Savaş Anılan, İstanbul, 1969, s. 60.
185 İbid., s. 116.
186 İbid., s. 203.
187 İbid., s. 236.
... Regis Debray, Che'nin Gerillası, İstanbul, 1975, s.
140.
189 "Biliyorduk ki, köylüler, varlığımızı kısa bir zaman­
da geniş çevreye yayacaklardı." "İşte bu üçüncü şa­
hıs, bizi polise ihbar etmişti. Nitekim, İlk konukse­
ver Kübalının evinden birkaç saat sonra, düşmanın
baskınına uğradık." Che Guevera, Savaş Anılan,
İstanbul, 1969, s. 42 ve 44.
19° R. Debray, Che 'nin Gerillası, op. cit., s. 64.
'9' TİKP, İddianame, Ankara Sıkıyönetim Komutanlı­
ğı, Ankara, 19X1, s. 11.
'9' TKP/ML, İddianame, İstanbul Sıkıyönetim Komu­
tanlığı Askeri Savcılığı, III - Birinci Cilt, İstanbul,
1983, s. 67·
193 İbid., s. 68.
.... Bir başka iddianamede TİİKP'den TKP/ML hareke­
tine geçtiği belirtilen Garbis Altınoğlu'nun suçlandı­
ğı eylemler arasında, "Elbistan merkezinde Sinan
Cemgil'i ihbar ettiğini sandığı bir şahsın evine ta­
banca ile ateş ettiği", "Elbistan İlçesi Kantarma Kö­
yü muhtan Ali Gülbakır'ın burnunu kestirdiği",
"Kepez Köyü katibi Mahmut Yuzüsüzel adlı şahsın
burnunu kestirdiği" de yer alıyor. TKP/ML Devrim­
ci Halkın Birliği, İddianame, İstanbul Sıkıyönetim
Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul,1982, s. ıo.
681
 Yalçın Küçük

'95 MLSP, Esas Hakkında Mütalaa, İstanbul Sıkıyö­
netim Komutanlığı Askeri Savcılığı, İstanbul,
1984,. s. ı.
'96 Mahir çayan, Toplu Yazılar, Ankara, 1978, s. 402.
'97 12 Eylül'den önce hapislik deneyimi ve daha da
önemlisi, çok daha önce Prof. Dr. Ayhan Songar'a
psikiyatrik tedavi olan Şamsi Özkan acaba polis
miydi; bu soru sorulmaya değer. Çünkü polisin
198
ajanlık için psikiyatrik sorunlan olanlan ve ilk kez
düştükleri cezaevinde bulmalan, yaygın bir uygula- 199
ma oluyor. "Polise sıktığım kurşunlar aslında kendi
çelişkilerime, toplumla olan uyumsuzluklarıma sı­
kıyordum. Bu da geçici bir rahatlık yaratıyordu.
Ama kısa sürede yerini rahatsızlığa, yeni sıkıntı ve
çelişkilere bırakıyordu. Ne aradığımı bulabiliyor, ne
de çelişkilerimi çözebiliyordum." Şemsi Özkan. İti­
raflanm, İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri
Mahkemesi, 22.1.1982, s. 13 ve 14.
İbid., s. 7.
İbid., S. 1-2.

682