POLİTUS 14 SAVAŞ ZAFER ŞAHİN

2019 yerel seçimlerinin ezberleri ve gerçekler

44

DÜNYADAN DOSYA
SOSYAL
EVRİM COŞAR BİLGİN DEMOKRATLARIN
İKLİM EYLEMLERİ 73 BELEDİYECİLİĞİ
DAHA ISINACAK
2 ÖNDER ALGEDİK
73 BELEDİYECİLİĞİ
ELLEN BARRY BUGÜN NE ANLAMA
BİR İNGİLİZ GENCİNİ GELİYOR?
SOSYALİZME 16
GÖTÜREN YOL
6 ALİ NECATİ KOÇAK
VEDAT DALOKAY:
FUNDA BAŞARAN BELEDİYE BAŞKANI
CAMBRIDGE KİMDİR?
ANALTICA SEÇİMLERİ 21
NASIL ETKİLEDİ?
10 ABBAS KARAKAYA
AHMET İSVAN:
CHP'DEN ONURLU
BELEDİYECİLİK
26

İSKENDER ÖZTURANLI
EROL KÖSE:
SOL BELEDİYECİLİĞİN
CÜNEYT GÖKSU KÜLTÜR DÜNYASI DURDURULMUŞ
ÖRTÜLÜ ÖDENEK GÜNDÜZ ŞATIROĞLU: YÜRÜYÜŞÜ
KONUŞMALAR NEDİR? İYİ MİDİR, DÜNDEN BUGÜNE 32
PINAR DAĞ: KÖTÜ MÜDÜR? AŞIK VEYSEL VE
Türkiye’de veri 54 HALK OZANLIĞI ULAŞ ÇETİNKAYA
kullanarak 56 EGE BAĞATUR:
haber yapMAYI ADANA’NIN EGE’Sİ
HEDEFLEYEN ERHUN ALTUN: 38
GAZETECİ BELGESELİN DERDİ
neredeyse hiç yok "DERT ANLATMAKTIR"
48 61

4 Aylık Politik Kültür Dergisi
Yıl:5 Sayı:14 YAZ 2019 10 TL
Politus Dergisi
ISSN 1309-4580
Politik ve Toplumsal Çalışmalar Derneği
adına Sahibi ve
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
ALİ NECATİ KOÇAK
necatikocak@gmail.com
Sayı Editörü Yayın Türü: Yerel Süreli Yayın
ÖNDER ALGEDİK Basım Tarihi: 10 Ağustos 2019
onder.algedik@rocketmail.com
Baskı
İstanbul Ziraat Grup Matbaacılık A.Ş.
BARIŞ ANTİK
www.ziraatgurup.com.tr
brsantik@gmail.com Tel: 0312. 384 73 44-45
Yönetim Yeri
Ballı Sokak No:8/6 Kavaklıdere - Ankara
politus.dergi@gmail.com
İSVEÇ SOLU
İKLİM EYLEMLERİ
DAHA ISINACAK
EVRİM COŞAR BİLGİN
evrimcosar@hotmail.com
İsveçli iklim eylemcisi Greta Thunberg'in başlattığı eylem Avrupa'ya yayıldı.
İsveçli iklim eylemcisi 16 yaşındaki Greta
Thunberg’in başlattığı protesto Avrupa’ya
yayıldı. İsveç Parlamentosu önünde, cuma
günleri okula kırıp sabah sekizden öğleden
sonra üçe kadar annesinin yoga minderi
üzerinde oturma eylemi yapıp siyasileri
önlem almaya mecbur etmek isteyen
Greta’nın takipçileri İsviçre, Almanya ve
Belçika’da siyasetçilerin koltuğunu sarsıyor.
Geçen yıl 21 Ağustos’ta iklim protestosuna
başlayan Thunberg, aylarca sürdürdüğü
eylemleriyle bu yıl Davos’a ve Birleşmiş
Milletlerin Polonya’da düzenlediği İklim
Zirvesi’ne davet almıştı. Bu akımın öncüsü
Thunberg iyi çalışınca İsviçre, Almanya ve
2 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
Belçika’da da öğrenciler, aynı yolu takip
etti. Yaklaşık altı haftadır, tüm Avrupa’da
sayıları 70 bini bulan öğrenciler, okulu
kırıp yolları, meydanları dolduruyor.
Önümüzdeki haftalarda üniversitelilerden
de perşembe günleri yapılan iklim
eylemlerine destek gelecek. Avrupalı
öğrencilerin amacı, iklim değişikliklerini
önlemek için hareket etmeyen siyasileri
hizaya getirmek. Açıkçası bunu başardılar
da. Belçika’nın Flaman Bölgesi Çevre
Bakanı Joke Schauvlige, geçen hafta
istifasını vermek zorunda kaldı. İklim
protestolarının onu istifaya zorlamak
isteyen başka güçler tarafından manipüle
 Greta Thunberg, İsveç Parlamentosu
önünde, cuma günleri okula kırıp sabah
sekizden öğleden sonra üçe kadar
annesinin yoga minderi üzerinde oturma
eylemi yapıp siyasileri önlem almaya
çağırıyor.

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 3

Belçika’nın Flaman Bölgesi
Çevre Bakanı Joke Schauvlige,
iklim protestolarının onu
istifaya zorlamak isteyen
başka güçler tarafından
manipüle edildiğini söyledi.
Bu bilginin Belçika istihbaratı
tarafından kendisiyle
paylaşıldığını söyleyen Bakan,
önce yalan söylediğini kabul
edip açıklamalarını geri aldı,
ardından da istifasını duyurdu.

edildiğini ve bu bilginin Belçika istihbaratı güvenliğiyle oldukça yakından ilgilendi.

tarafından kendisiyle paylaşıldığını
söyleyen Bakan, önce açıklamalarını geri
aldı ve ardından da istifasını duyurdu.
Bakan Joke Schauvlige, istifasını
açıklarken yalan söylediğini kabul edip
“Son haftalarda iyi uyuyamadım. Öfke
ve dargınlık beni etkisi altına aldı. Ben
de insanım ve hata yapabilirim” dedi. Bu
öğrenciler “romantik silahşor” değil,
kendi yarınları için meydanlarda, güçlerini
kimse küçümsemesin.
İSVEÇ ÇEVRE BAKANI DA ELEŞTİRİ ALDI
İsveç’in Çevre Bakanı da bu hafta eleştiri
oklarının hedefindeydi. Bu ocak ayında
hükümet değişikliğiyle Çevre ve Enerji
Bakanı olan Isabella Lövin, kendisine
seçtiği planlama şefi Annika Jacobsson
ismi dolayısıyla eleştiri aldı. “Hükümet
programlarını uygulamakta bakana
yardımcı olmak” gibi bir görev tanımı
olan Annika Jacobsson, 2012-2014 yılları
arasında Greenpeace’in İsveç şefiydi.
Yeni hükümete oturan çevre ve enerji
bakanlığının sorumluluk alanına nükleer
güvenlik ve radyoaktif sızıntı da giriyor.
Jacobsson, Greenpeace’teki görevi
sırasında İsveç’teki nükleer santrallerin
Ama duvarın diğer tarafından.
9 Ekim 2012’de 70 eylemci Forsmark ve
Ringhals’taki nükleer santrallere girdi.
Hem de deyim yerindeyse “kollarını
sallaya sallaya”. Nükleer santrallerin
tel örgüleri ve aşılması gereken
duvarlarını sadece tahta merdiven
dayayıp geçen eylemciler, santrallerin
yeterince korunmadığını kanıtlamış
oldu. Zamanında Annika Jacobsson,
Greenpeace şefi olarak eylemin ardından
İsveç Televizyonu’na “Santrallerin içine
girilebiliyor mu diye kendi stres testimizi
yaptık” açıklamasını yapmıştı. Jacobsson
kendisi, “girişe” katılmamıştı ama
eylemin arkasındaki isimdi. Greenpeace,
bu eylemden iki yıl sonra 2014’te benzer
bir izinsiz girişi Oskarshamn nükleer
santraline yaptı. Bu sefer, 40 eylemci
bölge mahkemesince yargılandı. Bugün
bakanlıkta kendine bir makam bulan
Annika Jacobsson, “O zaman ki rolüm,
İsveç’in nükleer güvenliği hakkında kamu
tartışması alevlendirmekti, bunu yaptık”
diyor. Çevre ve Enerji Bakanı Lövin ise
çalışma arkadaşının arkasında.

4 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14


FİNLANDİYA’DAN VATANDAŞLIK
MAAŞI DENEYİ
Finlandiya’da iki yıldır yürütülen bir
toplumsal deneyin sonuçları, geçen hafta
açıklanmaya başladı. Dünya basınının
da ilk duyurulduğunda oldukça ilgisini
çeken bu deney için 2 bin işsiz Finli
vatandaş gönüllü olmuştu. Hedef 10
bin işsiz denekle çalışmaktı ama bu
yakalanamadı. Finlandiya hükümeti,
iki yıl boyunca 2 bin işsize, ayda 560
Euro vatandaşlık maaşı ödedi. İşsizlik
parasından farklı olarak, bürokratik
hiçbir zorluğu olmayan bu temel gelir,
iki yıl boyunca işsiz kişiler, uzun veya kısa
dönemli iş bulsa bile kesintiye uğramadı.
İster evde otursunlar ister çalışsınlar ister
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
2012’de Greenpeace şefi olarak 70
eylemciyle Forsmark ve Ringhals’taki
nükleer santrallere girerek santrallerin
yeterince korunmadığını kanıtlayan
Annika Jacobsson, bugün bakanlıkta
kendine bir makam verildiğinde
hükümetin nükleer santral programını
savunur hale geldi.
tekrar eğitim hayatına dönsünler rasgele
seçilen ve deneye katılmaya gönüllü olan
2 bin kişi, her ay ödemesini aldı. Bu gelir
vergiye tabi tutulmadı ve hedef işsizleri iş
edinmeleri için teşvik etmekti.
İki yıllık sonuçlar, bu deneyin uygulamaya
sokulması kadar ilginç değil. Deneye
katılanlar, işsizlik parasıyla vatandaşlık
gelirinin aynı rakamlar olduğunu
bildikleri halde, kendilerini bu gelirle
daha rahat hissetmişler. Diğer işsizlerle
karşılaştırıldıklarında, deney grubunun,
sağlık durumunun daha iyi olduğu
ortaya çıkmış. Daha az stres ve korku
yaşayan bu grup, deney süresi boyunca
toplumda kendilerini daha katılımcı olarak
nitelemişler.
5
İNGİLTERE SOKAKLARI

BİR İNGİLİZ GENCİNİ

SOSYALİZME GÖTÜREN
YOL
ELLEN BARRY
nytimes.com

Alex McIntyre 19 yaşında, kapitalizm karşıtı Momentum Hareketinin bir üyesi

McIntyre, 19 yıllık serüvenini tanımlarken

New York Times'dan çevirenler
GÖKSU CENGİZ / PINAR YÜKSEK
Okuldan sonra gittiği gençlik merkezi
10 yaşındayken kapanan Alex McIntyre,
11 yaşındayken, Refah Reform Yasası ile
birlikte konut yardımlarının kesilmesiyle
karşı kaşıya kaldı. Çıkmaz sokaklarındaki
sokak lambası birkaç yıl sonra gece
yarısında yanıp sönmeye başladığında
Alex bütün bunların bütüncül bir hükümet
politikası olduğunu ve çocukluğunun
kazanılmış hakların kaybına denk gelen bir
hükümet politikasının parçası olduğunu
yaşayarak anlamaya başlamıştı.
6 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
“Kemer sıkma, bildiğim budur, bu
benim hayatım” diyor. “Farklı bir yolu
olan bir İngiltere’yi hiç tanımadım.”
Alex şu an 19 yaşında ve oy veriyor. Bir nevi,
Alex kendine göre kaybedilen zamanı telafi
ediyor. Son altı ay boyunca, popülerleşen
gelen sosyalizm ve sendikacılık ile dolu
Momentum hareketinin merkezine çekildi.
Ebeveynlerinin ana akım medyadan
dinlediği haberlerin karşısında soldan
bağımsız bir medya grubu olan Novara
Media’dan “kapitalizmin krizi” hakkındaki
raporları dinliyor. Noelde Marx’ı okumaya
başlamış.
 Bay McIntyre, ailesinde üniversiteye giden
ilk kişi ve şu anda gençlik hareketinin
bir parçası. Amerika’daki yaşıtlarıyla
benzer bir şekilde, Britanya gençliği de
kapitalizmden vazgeçiyor ve kapitalizmin
ailelerine ve kendilerine iyi bir yaşam
sağlayamayacağına ikna oluyor.
2017’nin genel seçimleri, İngiliz
siyasetinin yakın tarihinin en çarpıcı kuşak
farkını açığa çıkardı. Genç seçmenler
kendilerine refah devletini yeniden kurma
ve zenginliği yeniden dağıtma sözü veren
sosyalist lider Jeremy Corbyn’i destekledi.
Ailelerinin kuşağının merkez-solda duran
eğilimleriyle mücadele ettiler, partiyi sola
çektiler.
Gençlerin dörtte üçü Avrupa Birliği’nde
kalmak için oy kullandı ve kuşak
farkı burada da açığa çıktı. İstekleri
büyükanneleri ve büyükbabalarının
kuşakları tarafından engellenmiş
oldu. Alex 2016 referandumunda oy
kullanmayı bir yaşla kaçırdığı için hala
kendisine kızıyor.
Alex kendini bir kuşağın temsilcisi
olarak görmüyor ancak içine doğduğu
dönemde devlet, düşük maliyetli konut
ve ücretsiz eğitim gibi, ebeveynlerinin ve
büyükanne ve büyükbabalarının sağladığı
faydalarını ortadan kaldırmıştı. Bütün
bunları görmezden gelmenin mümkün
olmadığını söylüyor. “Biz kör değiliz.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
Aptal değiliz, biliyorsunuz,” dedi.
“Neler olup bittiğine karşı çıkmamızın
sebebi, bunla yaşamak ve uğraşmak
zorunda olmamız.”
2008 küresel mali krizinin ardından
doğan İngilizler, çoğu açıdan,
ebeveynlerinden daha kötü durumda.
Aileleri onların yaşındayken bir ev
alabiliyordu. Ancak küresel krizden
sonra gelen kuşağın bir eve sahip olma
olasılığı ailelerine göre yarı yarıya düştü.
Şu andaki gençlerin üçte biri hayatları
boyunca kirada yaşayacaklarına inanıyor.
Ortalama bir mezun şimdi, Mali
Araştırmalar Enstitüsü’ne göre, hükümete
50.800 pound (Çevirmenlerin notu:
Yaklaşık 360.000 TL) borçlu olarak hayata
atılıyor. Ancak yine de üniversiteye gitmek
gençler için ve tabi Alex için çok önemli.
Alex, Londra’nın kuzeyindeki Welwyn
Garden City’de bir alt-orta sınıf
semtinde oturuyor. Devlet tarafından
sübvanse edilen bir kiralık mülkte
büyüdü ve devlet eğitim teftiş kurumu
tarafından “İyileştirme gerekli” olarak
sınıflandırılan bir okula gitti.
Sosyal Hareketlilik Vakfı adlı bir yardım
programına kaydoldu. Ahşap panelli bir
yemek salonunda yemek yedi ve “komik”
olarak nitelendirdiği bir deneyimler
yaşadı. Doktor olmak istediğini söyleyerek
annesini heyecanlandırdı.
7
Fakat Brighton Üniversitesi’ne ulaştığında
bu güveni çöktü. Bir emlak acentesi
olan Hamptons International’a göre,
Brighton’daki kiralar İngiltere’deki
herhangi bir yerden daha hızlı arttı.
Küflü ve rutubetli bir merdiven üstünde,
bulduğu oda, hükümetin eğitim için
verdiği krediyle karşılayabileceğinden
daha pahalıydı. Öğrenim ve bakım
kredilerini eklediğinde, bir işte çalışsa
bile- hükümete geri ödeyeceği tutar
46.500 pound yani yaklaşık 330 bin TL
oluyordu. Kaygıları o kadar yoğundu ki
ilaç tedavisi için randevu almaya çalıştı.
‘Gerçekten hiçbir şeyin olmaması hissi
bu ve bu hissin yakınından bile geçmek
istemem’ dedi.
Yaşadığı bu panik J.D Wetherspoon
barının mutfağında çırak olarak
iş bulduğunda biraz azalmıştı.
Wetherspoons Britanya’nın çok yaygın
ucuz restoran zinciri, Applebee’se
benziyor ama onun Arjantin
bardakta bira da bulabileceğiniz hali.
Zincirin sahibi, sözde sıfırdan gelen
milyonerlerden Tim Martin ise Walmart’ın
Sam Walton’unu kahramanları arasında
sayan Amerikan tarzı ünlü girişimcilerden.
Alex restoranın kızartmalarını yapmakla
görevliydi mücverleri kızartırken ya da
sosisleri kızgın yağa dökerken elleri kalıcı
yanık izleriyle dolmuş. Alex sabah 8’de
ayakta zor dururken restoranın kapısında
sıraya giren Wetherspoon müşterilerini
sevmiş, onlara ‘Unutulmuş insanlar’ diyor.
Ama düşük ücretlerden ve iş şartlarından
oldukça şikâyetçi. Haftada beş gün, gece
12 sabah 8 vardiyasında çalışmış. Tüm
bu vardiyalar sonunda hasta ve ayakta
duramaz hale gelmiş. Bu acımasız ve riskli
hayat gerçekten yetişkin dünyası mıydı?
Üstelik çoğunluğu üniversite mezunu iş
arkadaşları da gelecek için daha fazlasını
vadetmiyordu, hepsi benzer zorluklar
içerisinde aynı şartlarda çalışıyordu.
‘Birçok insan kirasını ödeyemiyordu
ve ben de tek bir maaşımı alamazsam
8 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
aynı durumda olacaktım’ dedi. Bir iş
arkadaşı gizlice yaklaşıp ‘Biz bıktık, sen
de bıktın mı?’ diye sorduğunda Alex
bunları düaşünüyordu. Birkaç ay sonra
ise Gıda ve İlgili İşkolunda Çalışanlar
Sendikası tarafından düzenlenen ilk
eylemindeydi. Talepleri ise asgari ücretin
saat başı 10 dolara çıkartılmasıydı. Greve
çıkan işçiler Britanya’nın hafızasında
yer etmiş 1980’lerin maden işçilerine
hiç benzemiyordu. Hemen hepsi şık
ayakkabıları, leopar desenleri pantolonları,
kotlarından sarkan zincirleriyle orta sınıf
ailelerin çocuklarıydı. Yürüyüş sırasında
sendika temsilcisi şimdiden twitter’da
6. sıraya çıktıklarını, Bulgaristan’dan
bile dayanışma tivitleri aldıklarını haber
veriyordu.
Eylemin ardından tüm gece uyuyamadığını
ve bunun henüz daha başlangıç olduğunu
düşündüğünü anlatıyor Alex. Bir üniversite
şehri olan Brighton’ın genç solcularının
dünyasına adım atmıştı. Bu dünya
antikapitalist atölyelerle, kira eylemleriyle
doluydu ve Corbyn’in Momentum
Hareketi’yle bağlantılıydı.
Bir kafeteryanın her gün yemekle dolup
taşan rafları gibi her gün yeni fikirlerle
tanıştığını anlatıyor Alex. Tam bu sırada
Wetherspoons çalışanları için Marx
okumaları organize eden ve ‘Notes from
Below’ (Aşağıdan Notlar) internet sitesi
aracılığıyla yayın yapan bir grubun üyesi
olan bir doktora öğrencisi Callum Cant ile
tanışıyor.
Callum 24 yaşında, Hampshire’ın zengin
bir kasabasından üniversiteye 2014
yılında gelmiş ve doğrudan kemer sıkma
politikalarına, artan kira fiyatlarına karşı
protestolara katılıyor. Callum ailesinin
ona çizdiği Londra’da finans ya da
gazetecilik sektöründe iyi bir işle çizilen
yola hiç geri dönmemiş.
‘Özel okul mezunu olduğum için
yoldaşlar arasında dalga konusuyum’
diyor Callum. ‘Ama hayatlarının neye
benzediğine baktım. Mutlu değiller. Bu
hayattan tatmin olmuyorlar.’
 26 yaşındaki Ash Sarkar, tartışma programında kendisini sıradan bir
İşçi Partisi aktivisti olarak aşağılamaya çalışan İngiltere’nin en ünlü
gazetecilerinden Piers Morgan’a “Ben bir komünistim, gerizekalı!" dedi

Şimdi o da Novara Medya aracılığıyla yayın Annesi telefonda sessizce dinlemiş

yapan yeni ‘hipster solcu’ grubunun üyesi. ve hiçbir şey söylemeden kapatmış.
Çocuğu büyürken sürekli iki hatta üç işte
Bu gençlerden biri olan 26 yaşındaki Ash
çalışmış ve hala harçlık gönderebilmek
Sarkar, bu yaz televizyonda yayınlanan
için ütücülük yapan yalnız bir anne.
bir tartışma programında kendisini
Alex’in üniversite başvuruları sırasında
sıradan bir İşçi Partisi aktivisti olarak
mutluluktan havalara uçmuş tüm
aşağılamaya çalışan İngiltere’nin en
tercihlerinin üzerinden teker teker
ünlü gazetecilerinden Piers Morgan’a
geçmiş. 'Daha iyi bir geleceğe sahip
cesurca “Ben bir komünistim,
olmamı istiyor’ diyor Alex ‘Onun için bu
gerizekalı! Kelimenin tam anlamıyla
üniversiteyi bitirip iyi bir diploma almak
bir komünistim!” diyerek herkesi
ve çokça para kazanmak.’
heyecanlandırdı.
Ertesi gün annesi aramış ve okulda
Alex, Marx konusundaki fikirlerinden
kalmasını istemiş. Alex kalacağını
emin değil, ama sendikada evinde
söylemiş. Tatillerde eve gittiğinde
gibi hissettiğini söylüyor. Aslında
Thatcher’ı destekleyen büyükbaba ve
hep üniversitede öğrendiklerinin
büyükannesiyle politika konuşmaktan
şekillendireceğini söyledikleri gelecek
kaçındığını ve bir şekilde konuyu
tanıştığı yeni arkadaşlarla yavaş yavaş
değiştirmeyi başardığını anlatıyor.
Alex’in aklında şekilleniyordu. Artık tıp
okumak istediğinden emin olmadığını Hayatındaki kimse 1970’lerin ve ‘80’lerin
söylüyor Alex. ‘bölücü’ grevlerinden ve bunun işçi
hareketine karşı bir kamuoyu oluşturması
Bu durumu annesine telefonda şöyle
gibi ağız yakan konulardan bahsetmek
anlatmış: ‘Hep bilim insanı olmak
istemiyor.
istediğimi düşünürdüm ama politikayı
seviyorum. Sendikada inanılmaz fırsatlar ‘Ya solcular ya da apolitikler’ diye ekliyor.
var.’ Yıllarca çalışarak geldiği bu noktada ‘Bu gençlik. Bu biziz.’
yaşadığı kafa karışıklığını şu cümlelerle
Alex okulu bitirip tüm zamanını
anlatıyordu: ‘Yıllar süren çalışmamı
düşünceleri için geçireceği günleri iple
tamamen bir kenara atmak salaklık
çekiyor.
olurdu ama öte yandan yapacağım işe
olan tutkum giderek azalıyordu.’ BirGün Gazetesi
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 9
AMERİKANIN SEÇİMİ
CAMBRIDGE ANALTICA
SEÇİMLERİ NASIL
ETKİLEDİ?
FUNDA BAŞARAN
fundabasarano@gmail.com
Cambridge Analytica’yı dükkan
kapatmaya götüren skandal, 50 milyon
Facebook kullanıcısının profilinden izinsiz
olarak toplanan kişisel bilgileri, ABD
seçimlerinde psikolojik profillemeye dayalı
bir kişiselleştirilmiş siyasi reklamcılık
sistemini kurmak için kullanmış olması
üzerinde yükseliyor. Yani siyasi reklamcılık
ve propaganda normalleşiyor, ama
Cambridge Analytica’nın kişiselleştirilmiş
siyasi reklam ve propaganda içeriğini
üretmek için kullandığı kişisel verileri
izinsiz toplaması sorunsallaştırılıyor.
2018 Mayıs ayında Cambridge Analytica
tüm operasyonlarını durdurduğunu ve
iflas başvurusunda bulunacağını açıkladı.
Şirket 2017 başında adını Trump’ın seçim
kazanmasındaki payı ile adını duyurmuş,
daha sonra Brexit ile de ilişkisinin olduğu
10
ortaya çıkmıştı. 2013 yılında faaliyet alanı
stratejik iletişim ve askeri operasyonlar
olan SCL Group’un altında kurulan
Cambridge Analytica, sosyal medya ve
diğer kaynaklardan topladığı büyük veriyi
analiz ederek, hem siyasi hem de ticari
müşterileri için “veriye dayalı davranış
değişikliği” teknikleri kullanarak hizmet
veriyordu. İş tanımı böyle yapılınca bile
kulağa son derece şaibeli gelen şirket,
son aylarda Facebook’un kurucusu Mark
Zuckerberg’in ABD Senatosu önünde
ifade vermesine kadar uzanan karmaşık
ve fırtınalı skandalın da bir parçası
olmuştu.
Cambridge Analytica, ABD başkanlık
seçimleri ve Brexit dışında Meksika ve
Malezya’dan Brezilya, Kenya, Avustralya
ve Çin’e kadar dünyanın dört bir
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 yanındaki siyasi ve ticari kampanyalarda
çalışmıştı ve en son Türkiye’de de AKP
ile anlaşmış olduğuna dair iddialar vardı.
Geçtiğimiz hafta iflas ettiğini açıklayarak
dükkanı kapatırken tüm bunları yalanladı
ve ABD başkanlık seçimi sonrasında hiç
sözleşme imzalamadığını iddia etti.
Cambridge Analytica hakkındaki
temel soru ise şu: şirket bugüne kadar
uygulanan reklamcılık ve propaganda
tekniklerini teknolojik gelişmeler
sayesinde kişiselleştirerek genişleten bir
operasyon mu yürütüyor, yoksa temsili
demokrasinin en önemli unsuru olan
seçimleri bir takım şaibeli yöntemlerle
manipüle mi ediyor?
1928’de Sigmund Freud’un yeğeni
olan Edward Bernays Propaganda isimli
kitabında “yönetiliriz, zihinlerimiz
biçimlendirilir, zevklerimiz oluşturulur,
fikirlerimiz telkin edilir, hem de
büyük ölçüde duymadığımız adamlar
tarafından” cümlesini yazdığında,
psikolojinin insan hakkındaki tasarımını
alıp onu kitleleri yönlendirmek için
kullanmayı öneriyordu. Mesele
mesajları insanların bilinçdışı arzularıyla
Edward Bernays "Propaganda" isimli kitabıyla.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
ilişkilendirerek, onları ikna etmek,
yönlendirmekti. Bunun ticari anlamı
insanları tüketmeye yönlendirmek, neyi
tüketeceklerine ikna etmek, siyasi anlamı
kimi seçeceklerine, hangi sorun hakkında
ne düşüneceklerine ikna etmekti. Ancak
bu aynı zamanda da Batı uygarlığının
temeline yerleştirilmiş olduğu varsayılan
demokrasi fikrini, geçici bir şeye,
insanlara iyi hissetmeleri için ilaç vermek
gibi, acil isteklere ve acil acılara müdahale
edecek, ama nesnel koşulları zerre kadar
değiştirmeyecek ve varolan toplumsal
düzeni ve ilişkileri koruyacak bir şeye
dönüştürmek anlamına geliyordu.
Bernays’ın fikirleri ve yöntemleri önce
ABD’de, sonra da tüm dünyada kabul
gördü. Reklamcılık giderek büyüyen bir
sektöre dönüştü, siyasi reklamcılık ve
propaganda ise hem seçim süreçlerinin,
hem de normal zamanların en önemli
unsuruna dönüştü. Hatta öyle ki halkla
ilişkiler adı altında kurumsallaştı.
Peki Cambridge Analytica’nın
operasyonlarının bütün bunlardan farkı
neydi? Tek fark, Cambridge Analytica’nın
bu yöntemleri teknolojinin olanakları ile
Sigmund Freud’un yeğeni olan
11
daha işler hale getirmesi gibi görünüyor.
Daha önce az sayıdaki örneklemden
yola çıkarak elde edilen verilerle profil
çıkaran ve kampanyalarını ve mesajlarını
bu profillere dayandıran geleneksel
siyasi reklam ve propaganda işleyişinin
yerine, Cambridge Analytica muazzam
bir örneklemle çalışıyor. Trump’ın seçildiği
ABD başkanlık seçiminde Facebook’tan
edindiği 50 milyon kişisel hesabın
verisi ile profilleme işini gerçekleştirdi.
Elinde 50 milyon insanın verisi olunca,
propaganda mesajlarını kısa süreler
içerisinde oluşturabildi. Ayrıca yine
sosyal medyanın sağladığı olanaklarla
bu mesajlara tepkiyi hızlı bir biçimde
değerlendirebilme ve bir sonraki mesajı
tasarlayabilme şansı buldu.
Eğer siyasi reklamcılık ve propaganda
konusunda bir sorun yoksa, burada da
bir sorun olmadığı söylenebilir. Ama
ortada bir sorun olduğu açık. Bu sorun,
bugüne kadar temsili demokrasiye dayalı
siyasi sisteme dair tüm varsayımların
yeniden gözden geçirilmesini gerektiriyor.
Siyasi reklam ve propaganda süreçlerini,
bu süreçlerin temelindeki varsayımları
yeniden gözden geçirmeyi gerektiriyor.
İletişim denilen ve bence ayrı bir
12
araştırma alanı olmaktan ziyade, tüm
bilimsel alanların görünür ya da
görünmez bir biçimde temelinde yer alan
süreci, iletişime dair kavrayışları gözden
geçirmeyi gerektiriyor.
Genel olarak bakıldığında, insanın
dünya ile olan ilişkisinin, dünyayı
anlama ve anlamlandırma sürecinin kitle
iletişim medyası ile dolayımlanmaya
başlamasından bu yana, iletişim
sürecinin basitçe etki, insanın dünyaya
dair ne düşüneceğinin, onu nasıl
algıladığının belirlenebileceği bir süreç
olarak kavranması yaygın kabul gördü.
İletişim alanını kuran araştırmaların
etki araştırmaları olarak, kitle iletişim
medyası ile kitlelere iletilen mesajların
onlarda yarattığı etkiyi ölçme amacıyla
şekillenmiş olması da büyük ölçüde
bundan. Reklamcılık ve propaganda da
aslında bu iletişim sürecine dair problemli
kavrayıştan temelleniyorlar. Ama iletişim
sürecine dair bu problemli kavrayışın,
aynı zamanda insanın, toplumun,
siyasetin, ekonominin yani içinde
yaşadığımız dünyayı anlamlandırırken
başvurduğumuz tüm kavramların
en temel unsuru olduğunu yeniden
hatırlamak gerekiyor.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 Bu zorlu çabaya girişmektense
Cambridge Analytica ile ilgili mesele,
ABD seçim yasalarının ihlal edilmiş olması
olasılığı üzerinden tartışmaya açılıyor.
Bahsi geçen ihlal, ABD seçimlerinde
ABD vatandaşı olmayan kişilerin
seçim kampanyası ile ilgili karar alma
süreçlerine katılamayacaklarına dair
bir maddeye dayandırılıyor. Cambridge
Analytica’nın seçim kampanyalarında
tüm araştırmaları, tüm veriyi, tüm
çözümlemeyi ve hedef kitlelerin
belirlenmesini gerçekleştirdiği, tüm dijital
kampanyaları, televizyon kampanyalarını
ve kampanya stratejilerini elde ettiği
bu bilgi üzerine temellendirdiği, o
halde karar alma süreçlerine katılmış
olabileceği vurgulanırken, tüm
şirketlerin uluslararasılaştığı günümüzde
Cambridge Analytica’nın yabancı
sayılıp sayılamayacağı bir soru işaretine
dönüşüyor. Yani mesele bir “olası yasa
ihlali” halini alıyor.
Cambridge Analytica’nın Brexit
kampanyasında nasıl bir rol oynadığı
ise hâlâ araştırılıyor. geleneksel siyasi
reklamcılık ve propaganda yöntemlerine Cambridge Analytica’nın Trump’ın
kıyasla Cambridge Analytica’nın kampanyasındaki rolünün Rusya ile ilişkisi
propaganda yönteminin şeffaf olmadığı, de bir başka tartışma konusu. Trump’ın
insanların sosyal medyada kendilerine başkan seçilmesinden sonra yükselen
özel olarak üretilmiş mesajlarla Rusya’nın ABD seçimlerini manipüle
karşılaştıklarında bunların bir reklam ettiği iddiaları üzerine şekillenen bu
mesajı ya da propaganda içeriği şüpheye dair hiçbir delil yok. Ayrıca bu
olduğunu bilmedikleri söyleniyor. iddia, Bernays’ın 1950’lerde müşterisi
olan United Fruit şirketi için düzenlediği
Cambridge Analytica’yı dükkan kampanyayı hatırlatıyor. Bernays’ın
kapatmaya götüren skandal, 50 milyon Guatemala’da müşterisi olan United
Facebook kullanıcısının profilinden izinsiz Fruit şirketinin çıkarlarını korumak için
olarak toplanan kişisel bilgileri, ABD başvurduğu “kızıl tehdit” anlatısı, bugün
seçimlerinde psikolojik profillemeye dayalı Trump’ın seçilmesinden (haklı olarak)
bir kişiselleştirilmiş siyasi reklamcılık memnun olmayanların elinde yeniden
sistemini kurmak için kullanmış olması şekilleniyormuş gibi görünüyor.
üzerinde yükseliyor. Yani siyasi reklamcılık
ve propaganda normalleşiyor, ama Aslında “kızıl tehdit” anlatısı eşliğinde
Cambridge Analytica’nın kişiselleştirilmiş Guatemala’da yaşananları ve bu
siyasi reklam ve propaganda içeriğini yaşananların ABD tarafından pek çok
üretmek için kullandığı kişisel verileri yerde tekrarlandığını düşünürsek,
izinsiz toplaması sorunsallaştırılıyor. Bernays’ın United Fruit için yaptıklarını

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 13

basitçe kampanya diye adlandırmanın kenarından dolaşan haberler, yorumlar,
incitici olduğunu baştan belirtmekte meseleyi çerçeveleme çabaları, ona
yarar var. Olay şöyle: Bernays’ın reklam yöneltilen suçlamalardan daha temiz
şirketinin en önemli müşterisi olan United olmayan bir propaganda kampanyasının
Fruit isimli şirketin Guatemala’da muz parçaları haline geliyor.
tarlaları var ve yıllardır ülkeyi kontrol
Cambridge Analytica’nın iflasını
altında tutuyor. 1950’de ülkedeki
açıklaması ve kapanması, bu süreci
Latifundia sistemine, büyük toprak
başından beri takip edenler açısından
sahiplerinin ve United Fruit Company’nin
bir anlık bir rahatlama duygusuna
kazançlarına önemli ölçüde darbe vuracak
neden olmuş olabilir. Ama açıktır ki
bir toprak reformu vaat eden genç
onun kapanması, geri kalan her şeyin
bir subay, Albay Arbenz seçim yoluyla
normalleşmesi, olduğu gibi sürmesinden
iktidara gelir. United Fruit, Arbenz’den
başka bir anlam taşımıyor. Cambridge
kurtulmak için Bernays’a başvurur.
Analytica’nın yaptığı işi yapan, onunla
ABD’lilerin Soğuk Savaş koşullarında,
aynı yöntemleri kullanan daha kaç tane
“kızıl komünizm” tehlikesine verdiği
şirket olduğu şimdilik bilinmiyor. Diğer
tepkiyi kullanarak Bernays, Guatemala’da
yandan Cambridge Analytica’nın eski
Arbenz’in iktidarda olmasının ABD
yöneticileri tarafından 2017’de kurulmuş
demokrasisi ve değerlerini tehdit ettiğini,
olan Emerdata isimli şirketin aynı işlevi
ABD’nin burnunun dibinde bir komünist
yerine getirmeye devam edeceği, yani
tehdidin açığa çıktığını iddia eden bir
hem şirketler hem de siyasiler için
kampanya başlatır. Bu kampanya basitçe
kitleleri manipüle etmeyi sürdüreceği
bir karalama kampanyası değil, aynı
de açıkça görülebiliyor. Propaganda
zamanda Bernays tarafından kurulan bir
ise hâlâ insanın şeyler hakkında sahip
haber ajansı yoluyla ABD medyasının,
olduğunu düşündüğü, ancak asıl olarak
Guatemala’da ABD karşıtı gösteriler
gerçek bilgiden tamamen farklı olan boş
düzenlenmesi yoluyla da ülkenin iç
inanışların ve efsanelerin, gerçeklerin
unsurlarının manipülasyonunu içeren bir
kendi varlığından çok daha büyük
kampanyadır. Sonuçta dönemin başkanı
gerçekler yerine geçişi ve bunların
Eisenhower, Arbenz rejimini devirmek
bir siyasal kontrol aracı haline gelişi
gerektiğini kabul eder, CIA bir darbe
anlamına geliyor.
organize etmesi için görevlendirilir.
United Fruit’in desteğiyle CIA’in bizzat
içinde olduğu bir darbe gerçekleşir.
Guatemala bombalanırken, Bernays
propaganda kampanyasını sürdürür ve
Amerikan halkını Guatemala’nın özgürlük
savaşçıları tarafından kurtarıldığına
inandırır.
Yani aslında Cambridge Analytica’nın
siyasi reklamcılık ve propaganda
yaparken geleneksel olana göre bazı
şaibeli yöntemler kullandığını iddia
ederken bile, siyasi reklamcılığın ve
propagandanın tarihsel rolü yeniden
ve yeniden ortaya çıkıyor. Cambridge
Analytica hakkındaki, tüm bu meselenin

14 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14

 DOSYA
SOSYAL DEMOKRATLARIN
73 BELEDİYECİLİĞİ
n
le s in in a r d ından zama
müdaha kondu
12 Mart 1971 de başvurularak gece min
te ti
zaman şidde ılmaktadır. Askeri yöne ekleri”
p n
yıkımları ya halle güzelleştirme der ağın
a ş
kapattığı “m ken sol radikal genç ku ken
ır ir
yeniden açıl r. 1973 seçimlerine gidil
ti
eline geçmiş du siyasetinin havası
n
artık geceko dir.
te
hissedilmek G e z m iş , H üseyin İnan
2’de Deniz an 14
6 Mayıs 197 n idam edilirler. Ardınd olan
la iş
ve Yusuf As e CHP içindeki alevlenm met
İs
Mayıs 1972’d a sonunda kurultay’da
m
büyük tartış er.
d .
İnönü kaybe CHP genel başkanı olur
it
Bülent Ecev üzenlenen
a y ın d a d r.
1973 yılı Ekimrde CHP birinci parti olu
le
genel seçim v e h ü k ü m et kurma
a yapılan n yerel
Aralık ayınd gölgesinde gerçekleşe ansıtır.
ın y
çalışmaların ynı seçmen eğilimlerini
a
seçimler ise e C H P 33 kentte
çimle r in d büyük
1973 yerel se azanır. İlk defa CHP üç tır.
k ış
belediyeleri e başkanlığını kazanm edat
iy V
kentin beled hmet İsvan, Ankara’da
A n
İstanbul’da mir’de İhsan Alyanak’ı n
de
Dalokay ve İz anı olduğu bu seçimler entsel
k k
belediye baş belediye başkanlarının i
i k
sonra, CHP’l belediye hizmetlerinde
ve
politikaları
rı
uygulamala lediyecilik” olarak
e
“Toplumcu B ktır.
a
adlandırılac
DOSYA SOSYAL DEMOKRATLARIN 73 BELEDİYECİLİĞİ
73 BELEDİYECİLİĞİ
BUGÜN NE ANLAMA
GELİYOR?
ÖNDER ALGEDİK
onder.algedik@rocketmail.com
31 Mart 2019 Yerel Seçimleri AKP’nin
1994’lere dayanan ve Refah Partisi çatısı
altında başlayan belediyecilik ve 2002’de
başlayan iktidar süreci açısından bir
dönüm noktası oldu. 24 Haziran 2018’deki
genel seçimlerde ise devletin bütün
imkânlarını kullanmasına rağmen sönük
bir zafer elde etmiş, HDP’nin mecliste
olmasından dolayı aldığı oydan çok
daha fazla sayıda koltuğa sahip olduğu
günler geride kalmıştı. Her ne kadar 24
Haziran 2015 seçimlerinde azalan oylarını
7 Kasım seçim süreci ile telafi etse bile
mecliste fazladan koltuğa sahip olma
günleri geride kalmıştı. Nitekim 24 Haziran
seçimlerinde oy oranları düşmeye devam
etti ve iktidar meclisteki varlığını MHP ile
sürdürmek zorunda kaldı.
16
Bu eğilim aslında 31 Mart yerel seçimleri
ile devam etti 1. 1 Nisan günü iktidarın iki
kaybı ortaya çıktı. İlki AKP’nin kalesi olan
Türkiye’nin en büyük iki kenti İstanbul ve
Ankara’yı kaybetmesi. İkincisi ise kayyım
atadığı illerde HDP daha yüksek oylarla
kazanması.
Yerel seçimlerde büyük kentleri
kaybetmesi ve kayyım yüzünden fark
yemesi neticesinde iktidar 3 temel
yaptırımı telaffuz etti: Birincisi AKP’nin
belediye meclislerinde çoğunluk olduğu
yerlerde başkanları kilitleme. İkincisi
ise yatırımları Cumhurbaşkanlığının
denetlemesine sokarak izin vermeme.
Üçüncüsü ise İller Bankası gibi kurumlar
1  31 Mart seçimlerini de içeren detaylı analiz
için bakınız: https://www.gazeteduvar.com.tr/
yazarlar/2019/04/05/topal-ordek-ve-son-baskan/
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 üstünden kaynakları azaltma. Bu üç
yaptırım aracı ile muhalefeti yönetemez
hâle getirmeyi baştan ortaya koyarak
siyaseti belirlemeye çalıştı.
AKP’nin uzun ve kesintisiz iktidarı ile 73
belediyeciliğinin bağını kurmak çok kolay
görünmüyor. Hele o günün koşulları
ile karşılaştırıldığında konu biraz daha
zorlaşıyor. İşin içine rejimdeki değişiklik,
değişen ekonomik büyüklük ve dönemsel
koşullar girince bir benzerliği olduğunu
düşünmek daha zor gelebilir. Ama aslında
bunlar sadece birer ön yargıdır. 1973’te
koşulların ne olduğunu bildiğinizde
ve yapılanları incelediğinizde bugün o
eksenlere sahip olmayacağınız aşina
iken o politik açıları bugün seçilenlerin
tutturulabileceğini görebilirsiniz. Bugün
sorunlar çok daha büyük ama imkânlar
da bir o kadar yüksek. Diğer yandan
73 belediyeciliğinin ortaya koyduğu
sorun çözme becerisi, problemleri
halktan yana çözme arzusu, o koşullara
ve engellemelere rağmen siyasetin
sınırlarının ne kadar geniş olduğunu
ortaya koyması açısından çok önemlidir.
73 ÖNCESİ
1960 darbesi sonrası yeni anayasa
yapılmış, ilk genel seçim 1961’de,
belediye seçimleri ise 1963’te yapılmıştı.
1961 seçimlerinde İnönü’nün liderliğinde
CHP %36,74 ile mecliste sadece 173
sandalye kazanmıştı. %34,8 oy alan
Adalet Partisi ise DP sonrası sağın
boşluğunu hemen doldurmuştu. 1963’te
yapılan belediye başkanlığı seçimlerinde
ise sol partiler belediye başkanlığında
%36,4 oy alarak belediyelerin %32,3’ünü
aldı. 2 1968 seçimlerinde ise solun oyları
%33,2’ye düşerken belediyelerdeki payı
%23,3’e kadar düştü. Adalet Partisi 39
ili ve başta İstanbul, Ankara ve İzmir gibi
büyük illeri kazanmıştı. CHP ise sadece 21
ili kazanmış ancak İzmit’te Leyla Atakan’ı
aday göstererek ve seçilmesini sağlayarak
bir ilke imza atmıştı.
2  Arslan A. İnsan Bilimleri Dergisi, 2007, “1963’ten
Günümüze, Yerel Seçim Sonuçları Temelinde
Türkiye’nin Siyasi Yapısı”, erişim için: https://
arastirmax.com/en/system/files/dergiler/161047/
makaleler/4/1/arastrmx_161047_4_pp_1-32.pdf
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
Tablo 1: Yerel Seçimlerde solun oyları ve
kazandığı belediye sayısı (Arslan 2007)
Solun Aldığı Belediye
Oyu Belediye Başkanlığında
Sayısı Payı
1963 %36,39 337 %32,25
1968 %32,24 290 %23,33
1973 %42,42 551 %33,52
1978 %48 714 %41,27
1973 seçimleri solun elinde güçlü
örneklerin olmadığı bir süreçte
gerçekleşmişti. Hatta 1968 seçimleri ile
sahip olduğu belediye başkanlığı sayısı
290 gibi çok düşük bir sayıya düşmüştü.
O seçimde bütün önemli kaleler sağın
elindeydi. Ancak seçim kampanyası çok
fırtınalı geçmiş, özellikle ortanın solu
söylemini geliştiren Ecevit rüzgârını iyi
kullanan adaylar toplumdaki beklentiye
karşılık veren kampanyalar yapmışlardı.
Güçlü sol söylemleri büyükşehirlerdeki
işçi sınıfını heyecanlandırmıştı. 1973
seçimlerinde sol oy oranını %32,24’den
%42,42’ye çıkartırken belediye başkanlığı
sayısını 290’dan 551’e çıkarmıştı.
73 belediyeciliği 1968 seçimlerindeki
havayı tersine çevirmiş, büyük bir başarı
elde etmişti. CHP 33 ili kazanırken
İstanbul, Ankara ve İzmir’in yanında
Adana, Mersin, Kocaeli, Trabzon, Sivas
ve Malatya gibi kentleri de kazanmıştı.
Ahmet İsvan’ın İstanbul’u, Vedat
Dalokay’ın Ankara’yı %60 üstünde oyla
kazanması “birleştiren solun” gücünü
göstermek açısından önemliydi.
73 BELEDİYECİLİĞİNİN FARKI
73 belediyeciliği dediğimiz şey çok
temel bir ayrıma dayanıyordu. Bu tanımı
Ahmet İsvan Başkentin Gölgesinde
İstanbul adlı kitabının giriş kısmında
net bir şekilde tanımlıyor. Kitabında
belediye yönetimlerinde politika
yapılmaması konusunu tartışır ve
burada politikanın tanımını yapar. 3 İsvan
bir kesime göre politikanın “iktidar
3  İsvan A., Eylül 2011, İş Bankası Yayınları, Başkentin
Gölgesinde İstanbul, sf. xxv
17
olanaklarını kullanarak yandaşlara
çıkar sağlamak, tercihli firmalara ihale
kazandırmak, o firmaların mali gücü ve
çıkar sağlanan o yandaşların oylarıyla
kendi iktidarını pekiştirme sanatıdır”
derken bugünleri ne güzel anlamaktadır.
İsvan devamında politikanın bu
olmadığını söyler ve aslında 73’te
seçilen belediye başkanlarının ortak
özelliğini ortaya koyar. Namuslu insanlar
için politikayı “kamu kaynaklarının,
toplumun farklı kesimlerini arasında
nasıl farklı paylaştırılacağının ve kamu
gücünün hangi kesimlerin yanında,
hangi kesimlerin karşısında ne ölçüde
kullanacağını saydam bir biçimde
belirlendiği süreçtir” şeklinde tanımlar.
Yani politika bir paylaşım meselesidir
ve namuslu insanlar için politika adil
bir paylaşım, hakkaniyetli bir süreçtir.
İşte bu yüzden bir parkı savunurken
Adana’nın belediye başkanı Ege Bagatur
vurulmuştur, Ankara’nın belediye başkanı
Vedat Dalokay DGM’de yargılanmıştır.
Bu temel fark her yerde kendini belli
eder. 73’te seçilen başkanlar halktan
yana politikalar gütmüş, bu noktada
kendi partilerini bile karşılarına almaktan
çekinmemişlerdir. Parti başkanları
kadroların doldurulmasını istemiş ama
belediye başkanları direnmiştir. Örneğin
İsvan, kendisinden habersiz belediyeye
gençlerin alındığını sonradan öğrenmesine
rağmen hem partisine direnmiş hem de
işe alınan gençlerin en az diğer çalışanlar
kadar çalışmasını sağlayacak formüller
üreterek çalışma hakkını savunmuştur.
73’ün adayları halkın gözünden bakan,
düzene eleştirel yaklaşan, sorgulayan
ve çözüm üreten insanlardır. Ne kadar
eleştirel olduğuna dair basit bir örnek
vereceksek olursak Dalokay kentin
solunamayan havası için “Hava Kirliliği
Düzenin Gereğidir” gibi bir başlıkla
binalarda yakılan kömürde dönen
dolapları çok iyi çözümlemiştir.
Para Yolu ile Terbiye Etme
73 belediyeciliği iktidarın baş belası
olmuştur. Bugün Erdoğan’ın söylediği
18
gibi, o gün de iktidar parasız bırakarak
bu devrimci belediye başkanlarını
terbiye etmeye çalışmıştır. Bunun için
iki aracı hükûmet çok iyi kullanmıştır.
Birincisi elindeki düzenleme yetkisi ile
belediyelere bir dizi görev çıkartır. Ahmet
İsvan anılarında bundan çok bahseder.
Ama iktidar bu görevler karşısında yerine
getirmesi için para vermez. Yani aynı para
ile daha çok iş yapmalarını ister. İkincisi
ise merkezî bütçeden belediyelere para
aktarılmaz. Hatta borç verilir. Dalokay
başkanlığının ardından yazdığı kitabında
şöyle der:
“Aç midenin kulağı sağırdır. Belediyelere
yardım yapmak için yasa mı var? diyor.
Artık borç vererek yardım yapmayacağız
diyor Başbakan ve Maliye Bakanı.
Elbette yasa var. Anayasa emretmiş,
bir de giderlerimizle orantılı gelirler
sağlanmasını.” 4
Böylece iktidar belediyelere daha çok
iş vererek ve merkezî bütçeden para
vermeyerek dönemin belediyelerine
karşı partizanlık yapar. İlginçtir,
belediye başkanları bunlara rağmen
borçları azaltmayı başarmış, çok ciddi
yatırımları hayata geçirmiştir. Hatta
para vermeyerek belediyeleri maaş
veremez noktaya getirmişler, belediye
başkanları böylesi durumlarda bile işçi
sınıfının emeğine saygı duymuş, durumu
sendikalarla paylaşmış, grev kırıcılığa bile
gitmemişlerdir.
Davalar Yolu ile Terbiye Etme
O dönemde belediye başkanlarını açılan
davalar ya da görevden almalar yoluyla
terbiye edilmesi iktidarın başvurduğu
yollardı. Ancak bütün bunlara rağmen
belediye başkanları ve meclis üyeleri
kendi politikalarından asla taviz
vermediler. Örneğin 1976 yılında İspanya
hükûmetinin Bask halkından beş kişiyi
idam etmesi Türkiye’de çok yankılandı.
Diyarbakır Belediye Meclisi İspanya’nın
Ankara Büyükelçiliğine bir kınama telgrafı
gönderirken Ankara Belediyesi ise elçiliğin
4  Dalokay V., Yelkenimizden Rüzgarı Çaldırlar!
Yılmadık, sf.54
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 elektriğini, suyunu ve havagazını keserek
İspanya devletine karşı Bask halkının
yanında yer aldılar. Bu olay nedeniyle
Dalokay DGM’de yargılandı, Diyarbakır
Belediye Meclisi ise feshedildi. Dalokay
DGM’deki savunmasına “Gelincik koparır
gibi beş gencin kafasını kesmedik biz;
elçiliğin suyunu kesecektik.” dedi.
Belediye Meclisi kararı Danıştay’a
götürüldü ve “anayasal haktır” kararı
çıktı. Görevlerine geri döndüler.
Diğer bir olayda ise aynı yıl Dalokay işçi
grevlerini kırmadığı için görevden alındı.
Tıpkı bugün yaşanan kayyımların bir
türü uygulandı. Ama muhalif belediye
başkanları boş durmadılar, birbirlerini
örgütlediler ve İstanbul Belediyesinde
toplanarak bir basın açıklaması ile
protesto ettiler. Öyle ki bu süreçte
iktidarın belediye başkanlarını da ikna
ettiler. Dalokay da Danıştay’a başvurdu.
Danıştay bir hafta sonra göreve
dönmesine karar verdi.
73 belediyeciliği halkın oyları ile seçilen
başkanların her koşulda nasıl politika
yapılacağının, iktidarın tehditlerine ve
sıkıştırmalarına rağmen açık, dürüst ve
soldan tavır alınacağının örnekleri ile
bezeli olduğu bir dönemdi. O dönemle
bu dönem tıpa tıp aynı değil. O dönemde
belediye başkanlarının durumları da aynı
değildi. İstanbul’un belediye başkanı
Ahmet İsvan büyük bir kenti büyük bir
il örgütüne rağmen yönetmeye çalıştı.
Dalokay ise devletin kalbinde devlete
karşı halktan yana politikalar üretti.
İzmir’de İhsan Alyanak, Kocaeli’nde
Erol Köse, Adana’da Ege Bagatur,
Diyarbakır’da Okay Kalfagil hep farklı
sorunlarla, farklı koşullarda uğraştı.
O günün yasal arka planı, belediyecilik
düzenlemeleri çok farklıydı. Özellikle
1984’te yapılan düzenlemeler bugün ile o
günü çok ciddi bir şekilde ayırıyor. İsvan,
Özal tarafından yapılan o düzenleme
ile belediyelerin ne kadar rahatladığını
kitabında söylüyor.
Diğer yandan o gün ile bugün arasında
ölçek farkı da var. Hem nüfus çok farklı
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
hem mali imkânlar. Yani ölçek meselesi
her açıdan bir sorun. O günlerde
belediyeciliğin birikimi çok sınırlıyken
bugün belediyeler çok ciddi birikime
sahipler.
O gün ile şimdinin arasındaki en büyük
fark ve belki bugünün avantajı, geçmiş
referansların varlığı idi. O dönemde
belediye başkanları her sorun üstünde
tek tek çalıştılar ve çözdüler. O günün
başkanların çözümleri bugün uygulanana
belediyeciliği ataşadır. Ancak şimdiki
adaylar o dönemin çözüm üretme
becerisinin eksikliği ile beraber o
dönemin birikimlerini bilmeme sorununu
yaşıyor.
Bahane Değil, Politika
Son yıllarda ne zaman bir siyasetçiye
talepte bulunan bir soru sorsanız mutlaka
sizlere bir engelden, bir sorundan, bir
kısıtlamadan bahseder. Aslında sizleri
sadece onlara oy ve onay vermeniz
gerektiğine ikna ederler. Bu durum,
tonu farklı olsa da hem muhalefet hem
de iktidar siyasetçileri için aynıdır. O
dönemde ise bunun yerine politika üreten
yerel siyasetçiler vardı. O yıllarda sadece
3-4 yıl gibi bir sürede halk ekmekten
bugün metrobüs diye bilenen tahsisli yola
kadar pek çok konuda çözüm üretilmiş,
bütün bu adımlar engellemelere rağmen
başarıya ulaşmıştır.
İşte 73 belediyeciliği iktidarın yerel
demokrasiyi dizginleme arzusunun
olduğu bir dönemde yeşerdi. Belediye
başkanları toplumun hayallerini
gerçekleştirdikçe iktidarın öfkesi arttı,
TBMM’de sert tartışmalar yaşandı.
Özellikle  Adalet Partisi, Millî Selamet
Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi
ve  Milliyetçi Hareket Partisi’nin
oluşturduğu 39. Hükümetin politikaları ile
bugünkü iktidarın demokrasiyi daraltma
arzusu, kayyım politikası ve seçileni bile
engelleme adımlarına benzeyen yanları
vardı. Bu durumu o dönemde açılan
davalardan ve görevden almalardan çok
rahat görebiliyoruz.
19
73 belediyeciliği bahane değil politika
üretme belediyeciliğiydi. Başarısı
ülkedeki iktidar kadar partideki iktidarı
da mutsuz etti, hırçınlaştırdı. Ecevit
liderliğindeki CHP örgüt marifeti ile
başkanların aday olmasının önüne
geçmeye çalıştı. Bugünlerde gördüğümüz
ayak oyunlarının, üye yazma, sandık
manevralarının hepsi yapıldı ve İsvan
yerine Aytekin Kotil, Dalokay yerine
Ali Dinçer gibi isimlerin ön seçimde
kazanmaları sağlandı. Bunun için İl
örgütü kadroları, gençlik örgütleri
mobilize edildi.
1973 belediyeciliğinin önderlerinin
önemli bir kısmı 1977 seçimlerinde artık
yoktu. 1989’a kadar bu süreç devam
etti. Sosyal Demokrat Halkçı parti
SHP’nin 87 bahar eylemlerini arkasına
alarak yükselttiği sol belediyecilik 89
seçimlerinde büyük bir zafer kazandı.
Bugün iktidarın sevmediği Nurettin
Sözen’e (kaderin cilvesine bakın) Ahmet
İsvan’ın tasfiyesi için 1976’da adaylık
teklif edilmiş, ama ilkeli bir şekilde hayır
cevabı vermişti. Hatta Sözen kazayla aday
olmamak için aday bildirim sürecinde
Kıbrıs’a kaçarak kendini kaybettirmişti.
Ne acıdır ki 89 belediyeciliği de benzer
bir tasfiyeyi 94 seçimlerinde yaşadı.
Sözen aday gösterilmedi ve sol partiler
SHP’yi bölmek için büyük bir çaba sarf
etti. DSP Nurettin Özkan’ı, CHP Ertuğrul
Günay’ı aday gösterdi. Üç sol aday
neredeyse %36 oy toplamına sahipken
%25 ile Erdoğan seçildi. Günay solu
bölerek Erdoğan’ın önünü açması sonrası
kendine AKP hükûmetinde bakanlık
koltuğu buldu. İlginçtir o seçimde Doğru
Yol Partisi adayı İlhan Kesici’nin ise daha
sonra CHP’den vekil olmasının yolu
açılmıştı.
73 belediyeciliğinin ardılı 89
belediyeciliğinin 1994’te tasfiye edilmesi
bugün başımızdaki iktidarın ilk başarısıdır
ve altında solun da imzası vardır. Tıpkı
94 seçimlerinde Ankara’da solu bölen
Ali Dinçer, 1999’da Karayalçın’ın oylarını
bölen Doğan Taşdelen gibi. Bu bölmeler
20
sayesinde Gökçek 24 yıllık iktidarını
sürdürmüştür.
Çifte Krize Derman Bir
Belediyecilik
Şimdi karşımızda iki kriz var. Biri
ekonomik kriz, diğeri iklim krizi. AKP
iktidarda olduğu 2002-2018 arası 606
milyar dolar fosil yakıt ithalatı ile hem
ülkenin cari açığını uçurdu hem de
iklim değişikliğini hızlandırdı. Böylece
1990-2017 arası atmosfere saldığımı
seragazları miktarını %140 arttırırken
ülke en sıcak, aşırı iklim felaketleri ile dolu
yıllarını yaşamaya başladı. Bugün Türkiye
kişi başına çeyrek ton buğday üretirken
bir ton çimento üretiyor, kentlere ve
doğaya kişi başına bir buçuk tın asfalt
döküyor. Böylece iklim krizi ve ekonomik
kriz birbirini tetikliyor.
Seçimle beraber bir nebze de olsa siyasi
bir krizimiz de oldu. Bu üçüncü krizi
derinleştiren iktidarın tehditleri olsa da
asıl mesele bu krizde rol sahibi olmak
değil, senaryoyu yazmak. Kazanılan
belediyelerle iktidarın istediği asfalt-
beton belediyeciliği mi yapılacak yoksa
doğa ve toplumdan yana bir belediyecilik
mi yapılacak?
2019 yılı ekonomik kriz, iklim krizi ve 31
Mart seçimlerinin derinleştirdiği siyasi
kriz ile geldi. Yeni başkanlar için 1973 ya
da 1989’de seçilen başkanların yolundan
yürümekte, ya da o belediyeciliği tasfiye
eden 1977 ya da 1994 belediyeciliği
yolundan yürümek de bir politik tercih.
73 belediyeciliği her türlü engellemelere
rağmen 77 seçimlerinde solun %48
oy almasında, solun sahip olduğu 551
belediyeyi 711 belediyeye çıkartmasında
büyük rol oynadı. Bu tarihi bir başarıydı.
Ülkede artan sınıf hareketinden hem
etkilendi hem etkiledi. Bugün ise o
dönemin devrimci problem çözme, halkın
sorunlarını halktan yana çözme ve de
namuslu politika için bir başka şansa
sahibiz. O şans ancak 73 belediyeciliğini
anlamak ile mümkün.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 DOSYA SOSYAL DEMOKRATLARIN 73 BELEDİYECİLİĞİ
VEDAT DALOKAY:
BELEDİYE BAŞKANI
KİMDİR?
ALİ NECATİ KOÇAK
necatikocak@gmail.com
Belediye başkanı kimdir sorusuna en
güzel cevabı veren kişidir Vedat Dalokay.
Ona göre belediye başkanı "kentin
anasıdır."
Sadece politikacı kimliğiyle değil mimar,
ressam, oda yöneticisi, yazar ve baba
olarak kimliğiyle yaşamış ve kendi
ifadesiyle toprağa 14 ayağıyla basan çok
renkli, çok boyutlu bir pırıltı değirmenidir.
Vedat Dalokay 1973-1977 arası
belediyecilik döneminin en etkili
isimlerinden birisidir. Ankaralı seçmelerin
%62’sinin oyunu alarak rekor bir oy
oranı ile belediye başkanı olmuştur. Bu
oy oranını geçen bir belediye başkanı
olmamıştır.
BAŞARININ SIRRI: MİMARLIK VE
ODACILIK
Aslında Vedat Dalokay’ın başarılı
belediyecilik tarihinin arka planında iki
önemli şey yatmaktadır. Birisi mesleği
olan mimarlığı neredeyse hiç bırakmamış
olması, üretken bir mimar olmayı
hep sürdürmesidir. Diğeri ise “Oda”
yöneticiliğidir. Yirmi yıl boyunca vaktinin
ve enerjisinin büyük bölümünü Oda’da
harcamıştır. Önce Türk Yüksek Mimarlar
Birliği’nin Ankara’da örgütlenmesinde
sonra da Mimarlar Odası’nın kuruluş
çalışmalarında en önde mücadele eden,
60’lı ve 70’li yıllardaki oda çalışmalarının
içinde ve ön saflarındadır.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
Yakın arkadaşları o dönem Vedat
Dalokay’ı oda çalışmalarında enerjik,
ateşli, coşkulu ve aceleci diye
tanımlarlar. Beklemeye tahammülü
olmayan biridir. Uzun tartışmalarla
iş yapılmasına engel olanlara karşı
kızgındır. Ama kendi deyimiyle bu
“cüce” beyinlerle mücadeleden hiçbir
zaman vazgeçmemiştir. Yıllar sonra
bu dönemdeki oda çalışmalarını
değerlendirirken “Mimarlar Odası 1965
yılından 1980 yılına kadar cüce hareketler
içinde boğulup gitti” diye eleştirecektir.
1964-1968 yılları arasında Mimarlar
Odası Ankara şube başkanlığı ve Mimarlar
Odası genel sekreterliği yapan Dalokay
için 70’ler artık bir dönüm noktasıdır.
1968’den sonra Vedat Dalokay’ın
Mimarlar odasında birlikte hareket
ettiği ekibin artık oda yönetimine gelme
şansları kalmamıştır. Türkiye İşçi Partisi
(TİP) yükseliştedir, meslek odalarında
ve dolayısıyla Mimarlar Odası’nda artık
sosyalist gruplar seçimleri kazanmışlardır.
İşte bu sırada onun için başka bir rol
düşünülmeye başlanır; Vedat Dalokay’a
“Artık bu işleri bırak da belediye başkanı
ol. Hepimiz sana omuz verelim” derler.
1973 seçimlerinde CHP’den Ankara
Belediye Başkanlığına aday olacak Vedat
Dalokay için süreç bu teklifle başlar.
21
1973 Seçimlerine Gidilirken
Toplumsal Hava
1960’lı yıllar iki kritik olguya ev
sahipliği yapmıştır. DP’nin yerine onun
devamı niteliğinde Adalet Partisi (AP)
kurulmuştur ve köyden kente göç
özellikle üç büyük şehir için bu dönemin
ana motifi haline gelmiştir.
Göçün kentlere yansıması öncelikli olarak
barınma sorunu yani konut ihtiyacı olarak
ortaya çıkmış, çözüm olarak hazine
arazileri üzerine kaçak olarak inşa edilen
derme çatma evler yani “gecekondu”
üretilmiştir.
Gecekondular, AP hükümetlerinin
60’lı yıllar boyunca başarılı bir şekilde
uyguladığı seçim yatırımı olarak tapu
vaadine dönüşmüş ve siyasal gündemin
önemli bir maddesini oluşturmuştur. Bu
taktik gecekondu bölgelerinde kurulan
“mahalle güzelleştirme dernekleri”
aracılığıyla yerel yönetimi elinde
bulunduran siyasal parti tarafından
yönetilmiştir.
12 Mart 1971 müdahalesinin ardından
gelişen iki yaklaşım kent varoşlarının
radikalleşmesine neden olmuştur. Birincisi
zaman zaman şiddete de başvurularak
yaşanan gecekondu yıkımlarıdır. İkincisi
ise askeri yönetimin siyasi partileri
kapatırken “mahalle güzelleştirme
dernekleri”ni de kapatmasıdır. Kapatılan
dernekler ancak üç yıl sonra açılabilmiş,
yeniden açılırken de sol radikal genç
kuşağın eline geçmiştir. 1973 seçimlerine
gidilirken artık gecekondu siyasetinin
ve gecekondu sorununun havası
hissedilmektedir.
1972 yılı sol için kritik olaylara gebedir.
6 Mayıs 1972’de Deniz Gezmiş, Hüseyin
İnan ve Yusuf Aslan idam edilirler.
Ardından 14 Mayıs 1972’de CHP
içindeki alevlenmiş olan büyük tartışma
kurultay’da İsmet İnönü yerine Bülent
Ecevit’in genel başkan seçilmesiyle
sonuçlanır.
22
1973 Yerel Seçimleri ve CHP’nin
Yükselişi
1973 yılı Ekim ayında düzenlenen genel
seçimler özellikle büyük kentlerde
varoşların sola oy kullanmasıyla
sonuçlanır ve askeri rejimin bitişini temsil
eder. Aralık ayında yapılan ve hükümet
kurma çalışmalarının gölgesinde
gerçekleşen yerel seçimler ise aynı
seçmen eğilimlerini yansıtır ve CHP’nin
33 kentte belediyeleri kazanmasıyla
sonuçlanır. AP, 22 ilin belediye
başkanlığını alabilmiştir. Bu seçimlerde
ilk defa CHP üç büyük kentin belediye
başkanlığını kazanmıştır. İstanbul’da
Ahmet İsvan, Ankara’da Vedat Dalokay
ve İzmir’de İhsan Alyanak’ın belediye
başkanı olduğu bu seçimlerden sonra,
CHP’li belediye başkanlarının kentsel
politikaları ve belediye hizmetlerindeki
uygulamaları “Toplumcu Belediyecilik”
olarak adlandırılacaktır.
Dalokay’ın Hedefi: Halkın
Yaşamını Kolaylaştıran Projeler
1973 seçimlerinde Ankara Belediye
Başkanı olan Vedat Dalokay’ı artık başka
bir alanda mücadele ile geçen yıllar
beklemektedir. Dalokay mücadeleden
hiç kaçmaz. Ama Ankara ile kurduğu
ilişki insani bir ilişkidir aynı zamanda. Bu
dönemi Dalokay için en iyi tanımlayan söz
“Seni Seviyorum Ankara” olur. Onun
için Ankara “midesi rahatsız (sebze hali),
kalın bağırsakları eksik ve iyi çalışmayan
(kanalizasyon), koleradan muzdarip
(içme suyu), evsiz barksız (gecekondu)
fukaranın (yoksulluk) birisidir.”
Vedat Dalokay çok iyi ekipler kurar,
Ankara için çok önemli projeler kurgular.
Yeni bir belediyecilik yönetimi, yeni
bir belediyecilik anlayışı oluşturur.
Bu anlayışın temeli halkın yaşamını
kolaylaştırmaktır.
Kızılay Meydanı ve Trafik
Ankara’nın çok önemli sorunları vardır.
Kızılay meydanı ve buradaki trafik
herkesin gözüne batan, en önemli
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 VEDAT DALOKAY
1973 ANKARA BELEDİYE BAŞKANI
Ankara’ya %62’lik rekor oyla belediye başkanı seçilen
Vedat Dalokay bir dönemlik başkanlık sürecine pek çok
iş, mücadele ve tartışma sığdırmış, Ankara ile benzersiz
bir ilişki kurmuş, yapacaklarını sade ve çarpıcı bir dille ve
kendi sloganlarıyla halka anlatmasını bilmiştir. Karşısına
çıkan yasaları, hükümeti, parasızlığı, iş yapmasını
engelleyen zihniyetleri yenmiş ama parti içindeki
oyunlara yenik düşmüştür.

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 23

sorunlardan birisidir. Bir önceki belediye
başkanı Ekrem Barlas meydanın altında
bir çarşı yapmak üzere meydanı kazmıştır.
Halbuki Dalokay bu kadar merkezi bir
yerin çarşı ile “harcanmasına” karşıdır.
Burası ona göre ileride metro için en
merkezi noktalardan birisi olacaktır. O
nedenle buradaki çukur kapatılır. Burası
için Dalokay’ın aklında yeni bir fikir
vardır: döner kavşak. Gerçekten de, ilk
kez uygulanan döner kavşak ile buradaki
trafik sorunu başarıyla çözülür ve döner
kavşak uygulaması başka yerlerde,
başka şehirlerde de yayılır Döner kavşak
uygulaması Vedat Dalokay’a “Göbek
Vedat” adının takılmasına neden olur.
Toplayıcı Yollar
Vedat Dalokay zamanında yol
yatırımlarının çok büyük bölümü
gecekondu alanlarına yapılmıştır. Kentin
yoksul çeperi ile zengin merkezini
birleştiren, gecekonduları ana arterlere
bağlayan toplayıcı yollar açılmıştır.
İçme Suyu
Nüfusu hızla artan, bu nedenle hızla
büyüyen Ankara’nın en ciddi sorunu
içme suyu sıkıntısıdır. Konuyla ilgili daha
önce ciddi hazırlıklar yapılmıştır, 1968’de
çıkarılan 1053 sayılı yasa ile DSİ’ye yetki
verilmiş ve Amerikalı bir gruba su ve
kanalizasyon projesi hazırlatılmıştır. Artık
bu alanda ciddi, düzenli ve başarılı bir
uygulama gereklidir. Dalokay bu projenin
düzenli yürütülmesi için DSİ’den Selçuk
Anık’ı getirerek Sular İdaresi Genel
Müdürü yapar. Bu dört yıllık dönem
bittiğinde artık Ankara’nın su sorunu
kalmamıştır.
Gecekondu ve Batıkent
Gecekondu sorununa alternatif olarak
geliştirilen bir toplu konut projesiydi.
CHP’nin “Akgünlere” adını verdiği
seçim programı nedeniyle adı Akkondu
olarak düşünüldü. Dönemin başbakanı
Süleyman Demirel’in para vermeyeceğini
ima etmesi nedeniyle adı Batıkent’e
dönüştü. Dalokay döneminde projenin
sadece istimlakine başlandı, bitirilmesi
sonraki yıllara kaldı.
24
Altınpark
Golf kulübü olarak kullanılan alan aslında
belediyenin mülkü olup golf kulübüne
kiralanmıştır. Dalokay bu alanın sadece
kulüp üyelerine hizmet veren bir alan
olmasından rahatsızdır. Buranın herkesin
kullanacağı bir park haline getirilmesi
için uzun süren hukuk mücadelesi
verilmiş, türlü engellemelerle karşılaşan
proje kendi dönemine yetişmese de
isteği sonraki başkanların döneminde
gerçekleştirilmiştir.
Sakarya Caddesi
Kentin vitrin çalışması da denilen işlerden
birisi Sakarya Caddesi’nin bira içilen
bir kent mekanı olarak tasarlanmasıdır.
Bu tür “vitrin” çalışmalarını; küçük
kaynaklarla yapılan ve şehirde
yaşayanların belediye çalışmalarına ilgisini
canlı tutan faaliyetler olarak tanımlar.
Sebze Hali
Kentin merkezinde kalmış olan sebze
halini kent dışına taşıma girişimi kendi
döneminde tamamlanmıştır. Hem
halin daha iyi şartlarda hizmet vermesi
sağlanmış hem de hal'in eski yerindeki
trafik sorunu böylece çözülmüştür.
Süt
Dalokay’ın seçim çalışmasını üzerine
oturttuğu en önemli seçim vaadidir.
Bir kentte sağlıklı yaşam için her sabah
evin kapısına iki şişe süt konulması
gerektiğini savunmuş ve seçim
kampanyasını bu temele oturtmuştur.
Hedefi Danimarka’dan gelecek inekleri
çevre köylere dağıtmak , sütlerini toplayıp
pastörize sütü kente dağıtmaktır.
Hükümet izin vermediği için ısmarlanan
inekler getirtilememiş ve Dalokay’ın
hayali gerçekleşememiştir.
Metro
Moskova Belediyesi ile bir ön anlaşma
yapılmış, Sovyetler Birliği’nden
sağlanacak teknoloji ile yapılacak
metronun finansmanı için de, borcu gıda
maddesi ile ödeme formülü üretilmiş
fakat hükümet desteğini alamadığından
bu projesi hayata geçememiştir.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 Ekmek Fabrikası
Dalokay’ın belediyecilik serüvenine
damgasını vuran “halkın yaşamını
kolaylaştırmak” ilkesi bazı noktalarda
büyük çatışma alanları yaratmıştır.
Bunun en ön safında halkın yaşamını
ucuzlatmak ve bunun doğal uzantısı
olarak ekmek fiyatlarını yükseltmeme
mücadelesi gelmektedir. Vedat Dalokay
bazı işlerde yetkisini sonuna kadar
kullanmaktan çekinmemiştir. Ekmek
fiyatlarını yükseltme konusunda fırıncıların
ısrarını engelleyemeyen Dalokay fırınlara el
koyarak işletmekten çekinmemiş, sonunda
fırıncıları istediği noktaya çekmeyi
başarmıştır. O’nun ekmek konusundaki
ısrarı, pek çok yerde CHP’li belediyelerin
ekmek fabrikası kurması ile sonuçlanmıştır.
Dalokay’ın SİYASİ Kırmızı Çizgileri
Hitit Anıtı
9 Aralık 1973 tarihinde yapılan seçimler
sonucunda Ankara Belediye Başkanı
seçilen Vedat Dalokay’ın yaptığı ilk
şey Ankara’nın amblemini hitit güneş
kursu yapmak olmuştur. 1974 yılından
başlayarak Dalokay’ın öncelik verdiği
projelerin başında meydan ve göbek
düzenlemeleri geliyordu, bu meydanların
bezenmesi gündeme geldiğinde ise
Sıhhiye Meydanına artık Ankara’nın
amblemi olan Hitit Güneş Kursu’nun
yapılmasına karar verilir. Dalokay’ın bütün
başkanlık süresine damgasını vuracak
ve açılması başkanlığından sonrasına
kalacak heykel tartışması böylece başlar.
Anıtın yapım işi heykeltraş Nusret
Suman’a verilir. Dalokay’ın diğer projeleri
gibi anıtın yapımı da hükümet tarafından
durdurulur. 1977 yılına anıtın mücadelesi
damgasını vuracaktır. Nisan başında
Vedat Dalokay anıtın durdurulmasının
iptali için Danıştay’a başvurur. İçişleri
Bakanı’nın talimatıyla anıtın inşaatına
giden işçilere trafik polisi tarafından
cezalar kesilir. Dalokay bu harekete karşı
boş durmaz, bu kez belediye zabıtası
polislere çimlere bastıkları gerekçesi
ile cezalar keser. Anıtın tamamlanması
riske girince anıtın etrafında belediye
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
görevlileri, hatta dönemin bazı CHP
milletvekilleri nöbet tutmaya başlarlar.
5 Eylül 1978’de törenle açılması planlanan,
doğanın üremesini, özgürlüğü ve barışı
simgeleyen anıta 30 Ağustos 1978’de
bomba konulur, anıtın bazı bölümleri
parçalanır. Bütün bu engellemelere rağmen
anıt onarılarak aynı yıl Sıhhiye Meydanı’na
yerleştirilir ve açılışı yapılır.
İspanyol Gençlerin İdamı
Dalokay Ankara'nın sorunları ile
uğraşırken İspanya’da General
Franco’nun dikta rejimine karşı çıktıkları
için yaşları 21 ile 28 arasındaki 5
İspanyol genci 27 Eylül 1975 tarihinde
idam edilirler. İdamın durdurulması için
uluslararası örgütlerin yanı sıra İsveç
Başbakanı Olof Palme gibi isimlerin
devreye girerek gençlerin idamını
engelleme çabaları sonuç vermez. Deniz
Gezmiş ve arkadaşlarının idamının acısı
yüreklerdedir, Vedat Dalokay idamdan
4 gün sonra İspanya’nın Ankara
Büyükelçisine bir mektup yazarak idamları
kınar ve 7 gün süreyle büyükelçiliğe su,
elektrik ve havagazı verilmeyeceğini ve
çöplerinin toplanmayacağını açıklar.
MÜCADELECİ BELEDİYECİLİĞİN Sonu
1973 belediyeciliği şöyle değerlendirebilir;
• Döneme merkezi yönetim (AP) yerel
yönetim (CHP) çelişkisi damga vurmuştur.
• Gecekondu semtlerinden ilk defa sosyal
demokratlara yüksek oranda oy çıkmıştır.
• Belediye gelirleri çok yetersizdir.
• Siyasal ortam mücadeleci bir siyasete
prim vermektedir.
Ankara’ya %62’lik rekor oyla belediye
başkanı seçilen Vedat Dalokay bir
dönemlik başkanlık sürecine pek çok
iş, mücadele ve tartışma sığdırmış,
Ankara ile benzersiz bir ilişki kurmuş,
yapacaklarını sade ve çarpıcı bir dille ve
kendi sloganlarıyla halka anlatmasını
bilmiştir. Karşısına çıkan yasaları,
hükümeti, parasızlığı, iş yapmasını
engelleyen zihniyetleri yenmiş ama parti
içindeki oyunlara yenik düşmüştür.
25
DOSYA SOSYAL DEMOKRATLARIN 73 BELEDİYECİLİĞİ
AHMET İSVAN:
CHP'DEN ONURLU
BELEDİYECİLİK
ABBAS KARAKAYA
abbaskarakaya2000@yahoo.com
Ahmet İsvan (1923-2017) İstanbul gibi
bir şehirde gücünü halktan alıp bu gücü
halk için kullanarak İstanbul’u dört yıl
yönetmiş, adını yerel yönetimler tarihine
haysiyetiyle yazdırmış biridir. İsvan 1973
yerel seçimlerinde CHP’den İstanbul
belediye başkan adayı olmuş, geleneksel
oy dağılım modelini altüst ederek yüzde
64’le belediye başkanı olmuştur. CHP’nin
seçim sloganını- bu düzeni değiştireceğiz-
dört yıl boyunca aklından çıkarmamış;
halktan aldığı güce yaslanarak
tercihlerini halktan yana yapmıştır.
Belediye başkanlığı dönemindeki
yetkisizlik, parasızlık, birinci Milliyetçi
26
Cephe (bugünün AKP, MHP koalisyonu)
hükümetlerinin uyguladığı mali ambargo,
çıkardığı engellere rağmen bugün de
ilham kaynağı olan işlere imza atmıştır.
Halka dayanarak, halka güvenerek.
Belediyecilikle siyaseti yan yana
getirmemeye çalışan (seçildikten sonra
rozetleri değiştirmek bunun bir göstergesi
olsa gerek) siyasetçileri anlayamaz
İsvan. Bu konuda kafası çok berraktır ve
şöyle düşünmektedir: “Bazı siyasetçiler
kendilerini tanımlarken övünerek
belediyede siyaset yapmadıklarını ileri
sürerler. Bu bir bilinç noksanı değilse,
düpedüz aldatmacadır. Belediye
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 AHMET İSVAN
1973 İSTANBUL BELEDİYE BAŞKANI
Bazı siyasetçiler kendilerini tanımlarken övünerek belediyede
siyaset yapmadıklarını ileri sürerler. Bu bir bilinç noksanı değilse,
düpedüz aldatmacadır. Belediye yönetiminde siyaset yapılır ve
yapılmalıdır. Şehir ya da şehirleşme olgusu, taşınmazlara çok
büyük bir değer artışı sağlar, bir kaynak oluşturur. Bu kaynağın
ne kadarının kimin elinde kalacağı, bir temel tartışma konusudur
ve bu tartışma siyasetin ta kendisidir. Bu nedenle de, belediye
mallarının kimlerin elinde kaldığına, belediye olanaklarından ya
da yetkilerinden kimlerin yararlandığına, siyasetin özü olarak
bakılması
POLİTUS gerekir.
DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 Ben hep öyle baktım. 27
Otobüsler için tercihli yol uygulaması. Eminönü 1973 (@hayalleme)
yönetiminde siyaset yapılır ve yapılmalıdır.
Şehir ya da şehirleşme olgusu,
taşınmazlara çok büyük bir değer artışı
sağlar, bir kaynak oluşturur. Bu kaynağın
ne kadarının kimin elinde kalacağı, bir
temel tartışma konusudur ve bu tartışma
siyasetin ta kendisidir. Bu nedenle de,
belediye mallarının kimlerin elinde
kaldığına, belediye olanaklarından ya da
yetkilerinden kimlerin yararlandığına,
siyasetin özü olarak bakılması gerekir. Ben
hep öyle baktım.” (sayfa 152, Başkent
Gölgesinde İstanbul)
28
Belediye hizmetlerinin siyasetin konusu
olduğu düşüncesinde en ufak tereddüdü
yoktur İsvan’ın. Öyle ki teknik bir konu
gibi duran ulaşım sorununun bile
aslında bir siyasi bir sorun olduğunu
ortaya koyar. 1970’lerde binek otomobil
sahipliğin artmaya başladığı yıllarda,
ulaşım sorununa bakışı şöyledir: “[..]
İstanbul’un ulaşımı için nihai çözüm
siyasi nitelikli bir karar alarak, yollardan
kimlerin ne ölçüde yararlanacağına
karar vermekten geçiyordu. Yollardan
araçlar mı, insanlar mı yararlanacaktı?
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 Yanıtlamamız gereken soru buydu.
Biz ‘bu düzeni değiştirecektik’. Biz
ortanın solundaydık. Bize göre çözüm
toplutaşımaya öncelik vermekti.
Metroydu. Otomobil değil, otobüstü,
troleybüstü, tramvaydı. Yolları
otomobillere değil, öncelikle toplutaşım
araçlarına tahsis etmekti.“ (sayfa
184, Başkent Gölgesinde İstanbul)
İstanbul belediyesinde ulaşımla ilgili ilk
birimi kuran, bu konudaki bir uzman
Atila Alpöge’yi belediyeye kazandıran
İsvan, Türkiye’nin ilk tercihli yolunu
kurduran belediye başkanı da olur.
Levent-Taksim arasındaki tercihli otobüs
yolu ile bu iki semt arasındaki yolculuk
süresi 55 dakikadan 21 dakika düşer,
otobüslerle saatte taşınan yolcu miktarı
iki buçuk katına çıkar.
İstanbul çok değerli arazilerine el koymuş
ya da çok düşük kiralarla buralara
çöreklenmiş kendi küçük çevreleri için
kullanan sermaye sahiplerinin, hatırlı
kişilerin kanunsuzluklarıyla, kamu
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
kaynaklarını hortumlamalarıyla mücadele
etmiş ve başarılı sonuçlar almıştır. Mesela,
Taksim Divan otelinin sahipleri (Koç
Ailesi) otelin arkasındaki parkı teller ve
demirlerle çevirerek otelin müşterilerine
ait bir bahçe haline getirmişlerdir.
Bu bahçeyi halka açan İsvan’dır. O
yıllarda Türkiye’nin en büyük traktör
yapımcılarından olan Uzeller fabrikalarını
imarda yeşil alan olarak geçen sahaya
genişletmişler. Belediye yeşil alanı işgal
eden bu yapılar iki defa yıkmış, yıkım
masraflarını şirkete ödetmiştir.
İsvan döneminde halka, kamuya
ait alanların zenginlerce gasbının
sonlandırılıp halka açılmasının bir sürü
örneği vardır. Belki de bunların en
meşhuru, o yıllarda “gazinocular kralı”
diye tanınan bir şahsa ait, Taksim’in orta
yerindeki kaçak yapının yıkılmasıdır. Bu
kaçak yapı -adı Eftalapulos- bağlamında
kendisine sorulan bir soruya ‘Onurlu
belediye Eftalapulos’u yıkabilen
belediyedir’ cevabını vermiştir. Bu yıkıma
29
bizzat İsvan da katılmış ve bu yapının
çatısına ilk kazmayı o vurmuştur. Yıkımı
haberleştirmeye gelen basına bir bülten
dağıtılmıştır. O tarihi basın bülteni
şöyledir:
“İstanbul’da bu kadar yıkılması gereken
kaçak bina varken bu binanın yıkılmasına
özel önem vererek katılmamın
nedenlerini açıklamak istiyorum. Bugün
yıkacağımız, sadece bir kaçak binadan
ibaret değildir.
Bu binayla birlikte para bağışlayarak
belediye yasaları karşısında
dokunulmazlık kazanılabileceği inancını
yıkıyoruz.
Bu binayla birlikte paranın belediyemizde
her kapıyı açabileceği görüşünü de
yıkıyoruz.
Bu binayı yıkmakla halka gösteriyoruz ki
belediyede halktan yana ciddi ve dürüst
bir yönetim ve Ankara’da yargıçlar var.”
(sayfa 247, Başkent Gölgesinde İstanbul)
Ahmet İsvan’ın kamunun mallarını
koruyup onlara çöreklenmiş hatırı sayılır
zenginlerden alma işi bunlarla sınırlı
30
kalmamıştır. Saraçhane’deki belediye
binasının girişi katında ‘Belediye
Mallarına Tecavüz’ sergisi açmış. Kimin,
hangi şirketin nasıl kamu mallarına
çöreklediğini, kamu arazilerini işgal
ettiklerini büyütülmüş fotoğraflarıyla
kamuoyuna göstermiştir. Kimler yoktur ki
bu sergide? Mensucat Santral Fabrikası,
Puro Sabun Fabrikası, Eczacıbaşı
Fabrikası, Kazım Tabak Kağıt Fabrikası vs.
(sayfa 20, 21; Halkın Belediyesi İstanbul)
Ahmet İsvan döneminde kamu
taşınmazlarından geri alınabilecek yerler
geri alınmış, alınamayanların bedeli
ödetilmiş, kayrıldıkları için kiraları düşük
tutulan yerlerin kiraları günün rayicine
yükseltilmiştir. Mesela, Eczacıbaşı’nın
ecrimisili 500 TL’den 25.852 TL’ye
yükseltilmiştir. Ve belediye tarihinde ilk
kez belediyenin mülkleri kamuoyuna
açıklanır. Belediyenin müteahhitlere, tüzel
kişilere bütün borçları ödenir. Belediye
saygın bir konuma gelir.
Ahmet İsvan yerel yönetimlerin
geliştirilmesi, yetkilendirilmesi, üretken
hale getirilmesi konularında belediye
başkanı olarak görev yaptığı yıllar için
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 çok ileri sayılacak fikirler
öne sürdü. İsvana’a göre
belediyecilik ile bir ülkedeki
demokrasinin genel durumu
arasında doğrudan bir
ilişki vardır. Demokrasinin
evvel emir gelişebileceği,
yeşereceği yer yerel
yönetimlerdir. Bunun sebebi
ve Türkiye’deki durumunu
ise şöyle açıklayacaktır: “Öyle
inanıyorum ki eğer yerel
yönetimlerde sahiden bir
demokratik yönetim olsaydı
Türkiye çok daha çabuk gerçek
bir demokrasiye ulaşırdı. Çünkü
yerel yönetimlerde halk kendi
kaderiyle ilgili önemli kararları
kendisinin verebileceğini yerel
noktada görebilse o zaman
kendi elinde olduğunu anlayıp
o bilinçle hareket edebilirdi.”
(sayfa 29,Demokratikleşmenin
Milliyet Gazetesi 19 Haziran 1975
Eşiği)
Ne yazık ki İsvan’ın yerel yönetimler yönetimler ve demokrasi tarihinin yüz
atfettiği rol, toplumsal değişimdeki akı sayfalarındadır. 1970’lere damgasını
gizil gücü genel başkan Bülent Ecevit vuran halkçı, halktan yana belediyeciliğin
de dahil olmak üzere partinin üst düzey destansı bir örneğidir. Bu belediyecilik
yöneticileri tarafından anlaşılamamıştır. gücününü halktan alıp yine halk için
kullanan, tutarlı, ciddi ve saydamlığın
Ahmet İsvan belediyeciliğinin bugün, egemen olduğu bir belediyeciliktir. Ahmet
yani kırk beş yıl sonra bile esin kaynağı İsvan belediyeciliği, neredeyse tüm ülkeye
olduğunu söyleyebiliriz. İsvan fırın musallat olmuş ‘çalıyor ama çalışıyor’
sahiplerinin tekeline karşı, yani ekmek belediyeciliğinden çıkabilmenin ipuçlarını
fiyatlarını istedikleri zaman ve istedikleri ve umudunu da sunuyor bize. Anlayan,
oranda zam yapmalarını önlemek için anlamak isteyene.
İstanbul Halkekmek fabrikasını kurmuş.
İstanbullara hem daha ucuz hem de daha
kaliteli, temiz ekmek yedirmiştir. İşte bu Alıntılar yaptığım kitaplar:
halkçı girişimden esinlenerek Eskişehir
Ahmet İsvan: Başkent Gölgesinde
belediye başkanı Yılmaz Büyükerşen de
İstanbul, 2011, İş Bankası Kültür Yayınları.
yakın zamanda Halksüt projesini hayata
geçirmiştir. Çiftçinin ürünü değerini Ahmet İsvan: Halkın Belediyesi İstanbul,
bulurken Eskişehirliler ucuz ve temiz süt 1977, Sena Matbaası.
içebilsinler diye.
Demokratkleşmenin Eşiği: Yerel
Buraya kadar bazı ilke ve Yönetimler Reformu, 2003, Pendik
mücadelelerinden örnekler verdiğim Belediyesi Yayınları.
Ahmet İsvan belediyeciliği Türkiye yerel
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 31
DOSYA SOSYAL DEMOKRATLARIN 73 BELEDİYECİLİĞİ

EROL KÖSE:
SOL BELEDİYECİLİĞİN
DURDURULMUŞ
İSKENDER ÖZTURANLI
YÜRÜYÜŞÜ
iskenderozturanli@gmail.com

Erol Köse ile başlayan süreç bugün
bize nasıl ilham verebilir?
Geçmişe gelecekten bakarsak
Erdoğan’ın, sık sık geçmişin CHP ve
SHP Belediyelerini, “çöp dağlarından”
susuzluğa, icraat odaklı olmamaktan
beceriksizliğe dek suçlamalarına bakarsak
Türkiye’de sol ve sosyal demokrat
belediyeciliğin neredeyse hiç olmadığı,
yaşanmadığı ve tarihten silindiği
zehabına kapılabiliriz. Oysa bunun
hakikatle ilgisi yok.
Ülkenin siyasal tarihi de günümüz
muktedirinin ideolojik tercihlerine, tarihi
kendi keyfine göre yeniden yazmak
istediği “post-truth” bir tahribata maruz
bırakıldı. Bu durum, ona geniş bir alan
kazandırırken, CHP’yi, sosyal demokrasiyi,
sosyalist-komünist siyaset geleneğinin
tamamını dar bir siyaset alanına mahkûm
ediyor. Bu hakikat dışına doğru boşaltılan
alan bizleri, muhalefet adına yerel
yönetimlere talip olan söylemde sadece
bireysel başarı, hizmet, rekabet ve geniş
kesimlerden oy alma vaadi gibi taktik
varyasyonlara mecbur bırakıyor.
Sonunda, teoride dönüşüm, değişim ve
devrim gibi bir gelenekten neşet eden
sol partiler ve hareketler için bile sosyal
demokrat bir partinin değerlendirme
ölçütü ya merkeze olan yakınlığa ya
kişisel başarı hikayesine ya da sağ veya
32
orta kesimden taşıyacağı oyun belirsiz
bahsine indirgeniyor.
Yerel yöneticinin sadece yerelde tanınan,
sadece kendisi adına bir hikayesi
olmaktan öte bir dönüşüm programı ve
bir yenilenme isteği ile yerel iktidara talip
olması gerekiyor oysa.
Günümüzün makro meselelerin
karmaşıklığı ve bütünsel bir siyasal
dönüşüm imkanının fragmanlara
ayrışmış bir toplumda giderek daha çetin
siyasal hamlelere ihtiyaç duyması, ile de
birlikte genel siyasetteki seçeneksizlik
düşünüldüğünde sadece var olan durumu
devam ettirmek değil değiştirmek
adına temel bir hikâye anlamına gelen
Sol’un yeniden hayata dair bir program
üretebilmesi adına uygulamada ve
teoride bir laboratuvar olarak yaşamı
sınaması, yeniden yükseliş ivmesi
yakalaması gerekiyor,
Üstelik bir baskı toplumunda yaşadığımızı
da unutmadan.
Siyasetin toplumdaki değişimi
okuyamadığı, iktidar gücünün
toplumdaki değişim arzusunu baskıladığı
ve genel siyasetin bir teknik varyanta
indirgendiği her noktada, yerel siyaset,
yerel dinamiğin aşağıdan yukarı doğru
bir değişim sancısı yaşadığı ve mağdur
olduklarını iddia eden kesimlerin iktidarı
alma, dönüştürme, uygulama-program
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 EROL KÖSE
1973 İZMİT BELEDİYE BAŞKANI
Erol Köse, göçün gelecekte yaratacağı baskıyı öngörerek
kentlerde yükselen işçi sınıfına eşit, adil hakkaniyetli bir
yerleşim modeli kurmak için çalışıyordu. Bu baskının
yaşanabilir bir kent dokusu kuramayacağını da daha o
zaman sezmişti. Müteahhit lobisi ise onu başkanlıktan
indirmeyi koymuştu kafasına bir kere.

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 33

ve siyaset üretebilme yerleri olmuştur.
Yereldeki değişim hep güçlü bir birikimle
gelir ve sancıyı dindirir.
Hele günümüz dünyasında, yereldeki
yönetim ve metropoliten eşitsizlikler
çağında yerel iktidar dünyadan örnek
vermek gerekirse, sosyal adaletçi sol
politikalar hem uygulama alanı hem de
fikri ilham alanı olagelmiştir.
Bu dönemde, mesela bütün dünyada
yükselen sağ popülist, kapanmacı ve
faşist dalgaya rağmen, New York’ta,
Paris’te, Barcelona’da Londra’da
aktivist ve sol kökenli hatta göçmen
kökenli belediye başkanlarının hem
yükselişine hem de açık başarılarına
dikkat çekmek isterim. Onlar dünyadaki
katılaşan ve sertleşen genel halin daha
da katılaşmaması için bir sonraki adımın
yönetim yapılanması adına bugün umut
vermekteler.
73 Belediyeciliği neydi?
Bu yazının amaçladığı, bu eksik
bırakılmış tarihsel akış üzerinden
hem olguları yerine oturtmak hem
de günümüz yerel yönetim seçimleri
öncesi sol belediyeciliğe ilham verecek
bazı hususları tartışmak ve günümüz
koşullarında bu siyasal geçmişin neresinin
şimdiki seçimlerde ve gelecek adına ilham
verici olacağıdır.
Senelerin yenilgisinin Türkiye’de sosyal
demokrat ve sol kadroların kendi
geçmişinde olduğu zannı, melankolisi
ve öğrenilmiş çaresizliğini kırarak
öncelikle başlamak gerekiyor, bu kırılma
noktası da iktidar kadrolarının ve hâkim
ideolojileri tarafından sürekli mahkûm
edilmesinin bu tarihe bir güçsüzlük
atfetmek yerine tam tersine orada bugün
dahi kullanılacak bir geleceğin anahtarı
olabileceğine inanmaktır.
Bu bir polemik olduğu kadar karşıtını
oyun sahasına çekmenin ön şartıdır.
Bir örnek vermek gerekirse, geçtiğimiz
34
günlerde AKP’nin Ankara Büyükşehir
Belediye Başkan Adayı Mehmet
Özhaseki’nin geçtiğimiz günlerde “Sol
belediyecilik adına bu ülkede çivi dahi
çakmamıştır" sözü tarihin derinliklilerinde
unutulmuş, unutturulmuş çarpıtılmış bir
düşünceyi ifade ediyor.
Elbette ifade ediyor. Ama bu ifadeye karşı
hakikat adına söz akan bir siyasi içerik ve
iletişim görememekteyiz.
İktidarın sürekli bu söyleme dayanması
hakikat olmayanı gerçeklik düzlemine
getirmekte, oysa buna verilecek
cevapların da aynı açıklıkta olması lazım.
Polemiğin Bizzat sol tarihin içinden alınıp
geleceğe doğru şekillenmesi gerekiyor.
Bu baskın durumu hak etmeyen bir sol
belediye tarihi vardır oysa, Sol siyasetteki
bu muhayyel tarihe karşı üretilmiş,
melankolik geri çekilmenin kırılması
lazımdır.
Belediyecilikte siyaset olmaz onun yerine
hizmet geçerlidir anlayışı toplumsal
muhalefet ihtiyacını iktidar partisine bir
büyük boşluktan sonra devredilmesini
sağlayan tuzaklı bir mekanizmadır.
Bunun bir hakikati gizlemek adına
kurgulanmış bir tarih olduğu ise
apaçık ortadadır. Bugün İstanbul’da
artık klasikleşen, Halk Ekmek 70’li
yıllarda öncelikle İzmit’te fırıncılarla
olan büyük çekişmeler neticesinde
Erol Köse tarafından hayata geçirilmiş,
hemen ardında da (daha sonra bizzat
Erdoğan tarafından sahiplenilen proje
ise) İstanbul’un ilk sosyal demokrat
belediye başkanı Ahmet İsvan tarafından
kurgulanmıştır. Bugün gıda fiyatlarındaki
muazzam artış neticesi apar topar
palyatif-eklektik modelleri gündeme
getirerek, belediye tanzim satışlardan
yapılan sebze-meyve satışlarının öncüsü
de 70’li yıllarda kurulan TANSA’lar ile
Ankara’da Ali Dinçer& Korel Göymen,
İzmir’de Alyanak, İstanbul’da Kotil
döneminde et ve balık da dahil olarak
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 başlatılmış daha sonradan kamu
kurumlarının satış yapamayacakları
iddiasıyla kaldırılmıştır. İzmir Tansaş bir
süre çok ortaklı müşterek bir sermaye
yapısı ile devam etmiş ise de önce
halka arz edilerek ardından da sermaye
devri yoluyla özelleştirilmiş ve zarar
ettiği gerekçesi ile bu yapılar içinde yok
olmuştur.
Ekmek kavgası
Halk ekmek projesine bir daha dönmek
istiyorum, bugün İstanbullu belirli bir çeşit
söz konusu olduğunda belirli bir standartta
ekmeği kalitesiyle ve ucuza yemektedir, bu
dönem bütün İBB şirketlerinde maliyet-fiyat
dengesi ahbap-çavuş ilişkileri ile bir türlü
sağlanamazken her yerde sorunlar ayyuka
çıkmışken İstanbul Halk Ekmek şirketinin
takır takır işliyor oluşu modelin ne kadar
sağlam kurulduğunu gözler önüne
sermektedir.
Bugün rahatlıkla anlattığımız iki halk
ekmek denemesi büyük zorluklarla
oluşmuş, bugünkü büyüklüklerle belki
piyasa sayılmayan ama o dönemde
rahatlıkla kuvvetli piyasa aktörleri
olarak, baskı grupları olarak çalışan
Fırıncılar odasına ve Unculara rağmen
gerçekleşmiştir. Soysal demokrat
belediyecilik geleneğinin uygulamasında
ne yazık ki sadece askeri darbeler değil
partinin içine dek inen bir durdurma
süreci bugün dahi dikkat çekici.
Bu dönemin tanıklıklarına bakalım şimdi:
Erol Köse’nin Boğulan Başkan kitabında
SODEP Kocaeli Kurucu İl Başkanı Suavi
Evin şöyle diyor:
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
“Köse, İzmit’e su getirirken kenti
elektriğe kavuştururken, yol yaparken
iyiydi, baş tacı ediyorlardı…/ Çünkü
Erol’un kente kazandırdıklarından,
yaptıklarından daha çok onlar
yararlanıyorlardı. Su elektrik sıkıntısı
ortadan kalkınca işleri yoluna girdi,
kazançları arttı. Ama günün birinde
Erol dar gelirlilerin, emekçilerin
çıkarlarını ön planda tutmaya başladı.
Yoksullara yararlı olmak için girişimlerde
bulundu. Bu girişimler çıkar çevrelerinin
aleyhineydi. Örneğin 30 bin konutluk
proje aracılara, apartman yapıp satanlara
çok şey kaybettiriyordu. Bu arada Erol
ekmek kavgasına girdi. Halkın ekmeği
için fırıncılarla ve uncularla kavga etti.
Bu olaylar Erol’u kötü kişi yaptı... /
(hatta) CHP’lilerin bunu yapmaları daha
da çirkindi. Ekmek kavgasında belediye
başkanına destek oldukları için ikisi
belediye meclis üyesi 6 kişiyi partiden
ihraç etti. İhraçtan önce: Eğer fırıncılarla
ve uncularla uğraşmaktan vazgeçersen
ihraçları durdururuz diye haber
yolladıklarını duydum.” (sf 118-119) .
Aynı dönemlerde İstanbul’da Ahmet İsvan
ise daha çetrefil işlerle uğraşmaktadır. Bir
yandan fırıncılarla eski fiyat anlaşmaları
üzerinden uğraşıyor, öte yandan
Oda’nın CHP’li Başkanlarının lobisine
karşı direniyor, müzakereler ediyor,
diğer taraftan ise önceden başlanmış
ekmek fabrikasında maaşlarını alamayan
sendikalı işçilerle güven sözleşmeleri
yaparak işi devam ettirmeye çalışıyordu.
İsvan’ın Başkent Gölgesinde İstanbul
kitabında bu tanıklıklar olanca dramatik
akışı içinde anlatılmıştır. İşin durması
sonucunda, Sendika şube balkanlarına
yaptığı bu unutulmaz konuşma bugün
dahi okutulacak bir ders niteliğindedir:
”Size hem alacaklarınızı sık sık geciktiren
işvereniniz, hem de yaşadığınız kentin
belediye başkanı olarak bir çağrı yapmak
durumundayım. Ekmeğin geniş halk
kesimlerinin beslenmesindeki önemini
35
biliyorsunuz. Belediyemiz yıllardır halka
sağlıklı ve ucuz ekmek yedirmek için
elinden geleni denetimlerle, fazlasıyla
yapmaya çalıştığı halde, yeteri kadar
başarılı olamıyor. Bu nedenle büyük bir
ekmek fabrikası yapıp, fiyat ve kaliteyi
rekabet yoluyla kontrol etmeyi ilke olarak
kontrol etmeyi benimsedik…/ Sizi bu
fabrikanın yapımına katkıda bulunmaya
davet ediyorum Bildiğiniz gibi Hak
Direnişi yapmanıza karşı olamam. Elbette
emeğinizin karşılığını alacaksınız.” (Birinci
Baskı İletişim Yayınları sf. 112)
İsvan kendisinden sonraki dönemde
gene partisinin Başkanı Kotil döneminde
baskılara maruz kalarak geciken
bu projenin tanıtımında da önemli
açıklamalar yapıyordu. Bu açıklamalar sol
belediyeciliğin durdurulmuş yürüyüşünün
unutulmuş tozlu pasajları olarak sararmış
kitaplarda bekliyor olabilirler. Ancak
zaman zaman, Ovacık deneyiminde Fatih
Maçoğlu, Kadıköy deneyiminde Aykurt
Nuhoğlu belediyeciliğinde zaman zaman
ilhamını ve aksi yansıyan durdurulmuş
yerinden çıkıp hayata dönüp yeniden
tarihi kurgulayan pasajlardır bunlar.
İsvan’ın kitabını Nuhoğlu’nun derinliğine
okuduğunu biliyorum. Halkçı ve hatta
toplumcu Belediyeciliğin Ecevit’in o
dönem literatüre kattığı “halk sektörü”
kavramına nasıl da bir uygulama
dinamiği kattığını bilerek okuyalım şimdi.
“Bu fabrika ile halka gramajı tamam
ve pişkin ekmek sunmayı amaçlıyoruz.
Bu fabrikanın kullandığı teknoloji
günümüzün en ileri teknolojisidir.
Bu fabrika sayesinde, mevcut ekmek
fabrikalarından daha ucuz imalat
yapacağız ve ekmeği onlarla aynı fiyata
satacağız. Böylece onlardan daha fazla
kar etmiş olacağız. Ama amacımız
kesinlikle kar etmek değildir. Fiyatları
kırsak, o zaman kamu sermayesi ve
kamu olanaklarını kullanarak, bizden
daha mütevazi olanaklarla ekmek üreten
dürüst girişmişleri zarara sokmuş oluruz.
36
Buna hakkımız olmadığını bildiğimiz
için daha çok kar edeceğiz, kar peşinde
koştuğumuz için değil. Rekabeti
halkımızın temel besin kaynağı olan
ekmeğin gramajından, pişkinliğinden ve
unun kalitesinden taviz veren sayılarının
az olmasını dilediğimiz fırınlarla
yapacağız”(aynı kaynak sf. 213)
Konut Sorunu
İzmit Belediye Başkanı Leyla Atakan’ın
ölümüyle sosyal demokrat ivmenin
ilk belediye başkanı olan sevgili Erol
Köse’nin, Türkiye’nin ilk toplu konut
projesini daha sonra adını Yahya Kaptan
olarak anılacak konutlarla başlattığını, bu
projenin de Köse’nin partisi tarafından
ikinci dönem aday gösterilmeyip,
seçimin de kaybedilmesiyle akim
kalacağını ise bugün, belki de birçok kişi
hatırlamaz. Yıllar sonra TOKİ’nin ilk sosyal
demokrat başkanı olan Yiğit Gülöksüz
tarafından bu projenin tamamlandığını,
Gülöksüz’ün, Erol Köse’ye bu konutlara
onun ismini vermek istediğini Köse’nin
kabul etmeyip tarihsel bir şahsiyet olan
Yahya Kaptan ismini önerdiğini de
hatırlatalım.
Türkiye’nin sanayileşmeye başlaması,
tarım toplumundan kent toplumuna
doğru ani ve plansız evrilme, sermayenin
ucuz işgücüne olan yoğun ihtiyacı
kentlerde barınma, çalışma, altyapı
hizmetlerinde doğan yeni ve çarpık
yerleşim, yeni talepleri, istekleri ve
çatışmaları beraberinde getirdiği gibi
yeni sınıf ve katmanların ihtiyaçlarını bir
anda siyasetin merkezine doğru çekti.
İzmit ve İstanbul bu yoğun sanayileşme
ile düzensiz göç alan ve planlanması
mümkün olmayan yerleşimler ile baskı
altında kalan büyük iki sanayi havzasıydı
Geleneksel merkez sağ bu yeni meydan
okumayla başa çıkacak ne bir altyapıya
ne de bu yeni gelen dünyayı kavrayacak,
onunla başa çıkabilecek kültürel, siyasal
dinamiğe sahipti. Yerel yönetimler
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 nicedir sağ partilerin elindeydi, zaten
belediyecilikten anlaşılan uzun zamandır
devlete ve iktidara doğrudan tabi bir
müdürlüğün yereldeki hizmetlerinin
toplamıydı.
Esasında çok eski bir hikayenin Türkiye
toplumunda gecikmeli yansımasının
bir sonucuydu bu. Engels, yıllar önce
İngiltere’ye baktığında henüz gençken
yazmıştı bunu:
“Nüfusun merkezileşmesi, mülk sahibi
sınıfı teşvik etse ve geliştirse bile işçilerin
daha hızlı gelişimini zorunlu kılar.
(...) Büyük kentler işçi hareketlerinin
doğum yerleridir; işçiler, kendi durumları
hakkında kafa yormaya ve buna karşı
mücadele etmeye ilk kez oralarda
başladılar, proletarya ile burjuvazi
arasındaki zıtlaşma ilk kez oralarda
kendini açığa vurdu.(...) Dahası büyük
kentler ve onların halkın entelektüel
kapasitesi üzerindeki zorlayıcı etkileri
olmasaydı, işçi sınıfı şimdi olduğundan
çok daha ilerlerdi.(...)"
Erol Köse bu baskının ve göçün
gelecekte yaratacağı baskıyı öngörerek
kentlerde yükselen işçi sınıfına eşit, adil
hakkaniyetli bir yerleşim modeli kurmak
için çalışıyordu. Bu baskının yaşanabilir
bir kent dokusu kuramayacağını da daha
o zaman sezmişti. Müteahhit lobisi onu
indirmeyi koymuştu kafasına, bir kere.
Erol Köse Belediyeciliği için eski KRT’de
tarafımdan hazırlanan Aslı Astarı
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
programı bilgilendirici olabilir, Fatih
Mehmet Maçoğlu da programa telefonla
bağlanıp çok önemli şeyler anlatmıştı.
Okurlarımız https://youtu.be/BtV8Fwaw3Yo
linkinden programı izleyebilirler.
Burada toplu konut projesi için nasıl çetin
bir mücadele verdikten sonra Ankara’da
kimseye söylemeden kendi koltuğunun
altında projeyi yeri ve onayıyla aldığını,
ama belediye encümenine sunarken
yeri belli olup da arsa spekülatörleri,
emlakçılar ve müteahhitler tarafından
duyulmaması için nasıl tatlı bir atraksiyon
hazırladığını da anlatmıştı. Belediye binası
ile tren istasyonu çok yakındı diyor Köse
“bütün maddeleri okuttum, İzmit’e her
gün aynı saatte bir tren gelirdi, her gün
saat 11’de düdük çalarak ayrılırdı, toplu
konutların tam mevkii i konuşulurken o
saati ayarladım, yeri tam düdük öterken
söyledim dolayısıyla kimse duymadı.”
Bugün böylesine halkçı ve toplumcu yerel
yönetimlere aslında o dönemden daha
fazla ihtiyacımız var, tarihi doğru yerine
yerleştirebilirsek yaklaşan yerel seçimlere
ve geleceğe doğru ilham verebileceğiz.
Burada sözü geçen üç belediye
başkanının ikinci dönemlerinin seçmen
nezdinde değil kendi kurumsal kimlikleri
nezdinde devam ettirilmediğinin altını
çizelim Maçoğlu ise böyle olmadı, hatta
hedefi büyüttü. Umalım ki bu Maçoğlu
için geçerli olmasın. Yürüyüşün sürmesi
de önemli
37
DOSYA SOSYAL DEMOKRATLARIN 73 BELEDİYECİLİĞİ

EGE BAĞATUR:
ADANA’NIN EGE’Sİ
ULAŞ ÇETİNKAYA
ulascetinkaya78@hotmail.com

Kentlerimizin bulvarları, okulları, yeşil öğrenimini Adana’da tamamladı. 1957-

alanları, konut alanları, gecekonduları,
alışveriş merkezleri, sanayi tesisleri ve
tarım alanları dışında bir de hikayesi
olmalıdır. Bu hikaye elbette kulaktan
kulağa anlatılarak günümüze kadar
gelmeli ve geleceğe de aktarılmalıdır.
Ben de, 1973-1977 yılları arasında
Belediye Başkanlığı yapan Ege
Bağatur’un yaşamını, Adana’ya, topluma
ve belediyeciliğe yaptığı katkıları
anlatacağım.
Ege Bağatur, 22 Şubat 1937 yılında
Adana’da doğdu. İlk orta ve lise
1961 yılları arasında Ankara Üniversitesi
Hukuk Fakültesinde eğitim gördü. Bu
dönemde Hukuk fakültesinde öğrenci
olduğu yıllarda, İstanbul ve Ankara’da
meydana gelen öğrenci olaylarında
Öğrenci Birliği Komitesinde yer alarak
birçok baskıya göğüs gerdi. Öğrenci
Birliği Başkanlığı’na seçilerek öğrenciler
ile Öğretim Görevlileri arasındaki
ilişkilerin düzenlenmesinde yer aldı.
Mesleğini Adana’da yapmaya karar
verdiği için ailesiyle birlikte Adana’ya
taşındı. 1965 yılında Adana’da hem
mesleki hem politik yaşamı başladı.

Ege Bagatur ve Beyaz Anadolu

38 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14

 EGE BAĞATUR
1973 ADANA BELEDİYE BAŞKANI

Her sabah dürüstlüğünün sembolü haline gelen

“Beyaz Anadol”u ile evinden belediyeye gelen,
tanıdığı için yardım isteyen yakınlarına dahi
iltimas geçmeyen Ege Bağatur, işgal altındaki bir
parkın tahliyesi için mücadele ederken, Meclisin
orta yerinde vurulup, aylarca ölümle pençeleşen
bir Belediye Başkanıdır. Çok katlı yapılara
sıcak bakmaz, “toplum yararı olmayan" imar
tadilatlarına kesinlikle izin vermez, haksız kazanca
yol açacak değişiklikleri reddeder.

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 39

O dönemde CHP’de başlayan, İsmet
İnönü ve Bülent Ecevit’in ortanın solu
fikrini, Adana ve köylerini dolaşarak halka
anlattı.
1968-1973 yılları arasında CHP Merkez
İlçe Başkanlığı, Belediye Meclis Üyeliği,
Grup Sözcülüğü ve Belediye Başkan
Vekillikleri görevlerinde bulundu. 10
Aralık 1973’te yapılan Belediye Başkanlığı
seçimlerinde aday oldu ve büyük bir
çoğunlukla Belediye Başkanı seçildi.
Her sabah dürüstlüğünün sembolü
“Beyaz Anadol”u ile evinden belediyeye
gelen, tanıdığı için yardım isteyen
yakınlarına dahi iltimas geçmeyen
Ege Bağatur, işgal altındaki bir parkın
tahliyesi için mücadele ederken, Meclisin
orta yerinde vurulup, aylarca ölümle
pençeleşen bir Belediye Başkanı olmasının
40
yanı sıra, aramızdan ayrılışından bu
yana, her yıl ölüm yıl dönümünde
anılması ve bu yıl 28. kez yapılması,
onun yerel yönetim bakış açısının,
toplumcu belediyeciliğin ilk adımlarını
oluşturmasından, üniversite bitirme
tezlerine konu olmasından, belgeseller
çekilmesini sağlamasındandır.
Bahsettiğimiz yönetim anlayışı ne idi?
Ege Bey, Belediye’yi kendi mülkü gibi
görmez, bunu temsilen ilk meclis
toplantısına odası ve tüm odaların
anahtarı ile gelir, üyelere dağıtır,
“Belediyenin her kapısı hepinize açıktır
burası benim tapulu malım değildir”
der.
Şehir planlaması konusunda istikrar ve
kamu yararını esas alır;
POLİTUS DERGİSİ BAHAR 2015 / SAYI:11

Çok katlı yapılara sıcak bakmaz, “Toplum
yararı olmayan imar tadilatlarına
kesinlikle izin vermez, haksız kazanca yol
açacak değişiklikleri reddeder.
Ancak, hastane ya da okul gereksinimi
için gelen talepleri değerlendirmeye alır.”
Yeni Adana olarak bilinen Kuzey Adana
tarafıyla ilgili ilk yapılaşma planlarını
başlatan ve Adana’nın Kuzey’e doğru
büyümesi gerektiğini belirten ve ilk
adımları atan belediye başkanıdır.
Ayrıca Türkiye’de il kez Adana’da imar
planını zemine tatbik eden belediye
başkanıdır. Bu çalışma 700.000 m2 alanda
yapı adaları olup, yaklaşık 204.000 m2'si
kamu alanıdır. O dönemde dahi yasal
zorunluluk olmamasına rağmen bugünkü
terklere yakın olan %30 terk ile plan
yapılmasını sağlamıştır. Kendisi şöyle
demiştir. Bu plan “Kentimizin Kuzeyinde
Yepyeni Bir Adana’nın Doğuşunun
Müjdesidir.”
Adana’nın birçok önemli bulvarı, caddesi
çamur içinde olup, çamur üzerine
dökülen asfaltlar tutmaz ve kısa sürede
yol eskisinden daha kötü hale gelir iken,
hizmetin kalıcı olmasından yana olan
Bağatur, mühendislerden oluşan ekiple
çare arayarak, bazı yolları beton ile açtırıp
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
Ege Bagatur çalışma arkadaşlarıyla
üzerine sağlam asfalt yollar yapılmasını
sağlamıştır. Onun döneminde, eski
adliye sarayı önünden geçen çevre
yolu (Bugünkü adı D-400), şu anki
güzergahına alınmış, hem o dönem hem
de sonrası için uzun soluklu bir rahatlama
meydana gelmiştir.
Personeline sahip çıkmıştır. Bir yangında
yaşamını yitiren itfaiye müdürünün
oğlu olan Selçuk Özkök’ün eğitimi ile
ilgilenmiş, Belediye’de işe başlamasını
sağlamıştır. Özkök, yıllarca belediyede üst
düzey görevlere imza atmıştır.
Adana Belediyesinde 5,5 Yıl Belediye
Meclis Üyeliği görevinden sonra Belediye
Başkan Adayı olduğunda çalışma
programı hazırlatmış, bunları 1973 yılı
sonlarında broşür halinde yayınlatmıştır.
İş bu belgeler ile neler yapmak istediğini
sıralayan Ege Bağatur Adana Belediye
Başkanı olduktan 2-3 yıl sonra “Neler
Vaad ettik, Neler Yaptık, Neler
Yapmak İstedik, Niçin Yapamadık”
diye bilgilendirme toplantıları ve basın
açıklamaları yapmıştır. Başkanlığının
son yılında ise “Hesap Veriyoruz”
diyerek faaliyet raporunu yayınlamıştır.
Günümüzde Avrupa Birliği uyum
yasalarına göre değişen yerel yönetimler
yasalarına göre tüm belediyelerde
41
yasal olarak zorunlu hale getirilen emniyet güçlerinin yardımıyla Suriye’ye
bütün bunları yasal zorunluluk kaçırılmıştır.
olmadan yapması yönetim anlayışının
Ege Bağatur ağır yaralandığı için çok
göstergesidir.
sayıda ameliyat geçirmek zorunda kalmış,
Kamuya ait mülkün işgal edilmesine, bu dönemde kalp krizi dahil birçok
farklı amaçlarla kullanılmasına tahammül ölümcül sağlık sorunuyla boğuşmuştur.
etmemiştir. Tam olarak sağlığına kavuşmadığı
halde görev sorumluluğuyla Belediye
Vurulması ve ömrünün sonuna kadar
Başkanlığı görevini, vücudunda sonda ile
vücudunda ona acı veren yaralar
yürütmüştür.
oluşmasına yol açan kanlı olay da bu
yüzden yaşanmıştır. Başbakan Demirel’in yurtdışında tedavisi
için verdiği ödeneğin üstünü, ülkeye
30 Haziran 1975 tarihinde, daha önce
dönüşte kendisine iade edecek kadar
Aytaç Durak’ın önerisi ile gündeme gelen,
dürüsttür. Başkanlıktan önce sahip
bugün halkın kullanımına sunulan; fakat
olduğu Beyaz Anadol marka otomobili,
o gün müsteciri olarak görünen mafya
adeta dürüstlüğünün sembolü olmuştur.
tarafından işgal edilmiş olan İnönü Şehir
Özel işlerine, belediyeye geliş gidişlerinde
Parkı’nı geri almak amacıyla, tehdit
makam aracını değil, hep Beyaz Anadolu
ve baskılara karşın, Bağatur konunun
kullanmıştır. Başkanlıktan ayrıldıktan
mecliste görüşülmesini sağlar. İşgalcilerin
sonra bu aracı kullanmayı sürdürmüştür.
meclise silahlı geleceği ihbar edilmesine
rağmen, meclis oturumunu iptal Kendi ve yakınlarına belediyeye ait
etmemiş, “Vatandaşların meclisi izlemeye bir metre kare arsa, arazi ya da eşya
hakkı var” diyerek halka açık meclis alınmasına izin vermemiştir.
anlayışını devam ettirmiştir. Ancak bunu
Dürüstlüğü, kolektif çalışma anlayışı,
fırsat bilen çift tabancalı şehir eşkıyası
kalıcı hizmet bilinci ve kent dokusunu
tarafından Belediye Başkan Yardımcısı
koruma Kararlılığını sonuna kadar
Ahmet Albay ile birlikte çok ağır biçimde
göstermiştir.
yaralanmıştır. Saldırgan, o günkü

42 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14

 Politik olarak da simgesel davranışlarda “Yerel kamusal hizmetlerin en yüksek
bulunmuştur. yurttaş katılımıyla ve en saydam
yöntemlerle halka ulaştırılması
Vurulduktan sonra partisi CHP,
gerekmektedir” bakış açısı, 1973-1977
ön seçimsiz başkanlık önerisinde
yılları arasında Adana Belediye Başkanlığı
bulunmuştur. Ancak, “Ben demokrasiye
yapan Ege Bağatur’un bakış açısıdır.
inanırım, sandıktan çıkmadan böyle bir
Aramızdan 28 yıl önce ayrılsa da onun
şeyi kabul etmem” diyerek ikinci dönem
anılarını yaşaması ve yönetim bakış
belediye başkanlığını kendisi kabul
açısının sürdürülmesi için üzerimize
etmemiş ve girdiği ön seçimi kaybettiği
düşeni yapacağız. Ege Bağatur’un
için belediye başkan adayı olmamıştır.
bıraktığı kent yönetiminde şeffaflık ve
Belediye Başkanlığını yaparken insancıl, dürüstlük ilkesinin günümüzde siyasi
dürüst, adil, toplumun yararı ve partilere ve yerel yönetimlerine ışık
eşitlik duygusuyla hareket etmiştir. tutması beklenmelidir.
Rüşvet, iltimas, politik çıkar ve adam
Avrupa Birliği normlarında çağın
kayırma yapmamış, bugün dahi
ötesinde uygulamalar yaparak günümüze
Adana kamuoyunda sevgi ve saygı ile
kadar ismi gelen Ege Bağatur, Adana
anılmaktadır. Ege Bağatur’un adı bir
sınırlarının dışına ulusal gündeme
köprü ve bulvara verilmiş ve daha da
getirilmelidir. Onun 1968-1973 yıllarında
önemlisi uğruna kanını döktüğü İsmet
yaptığı meclis üyeliği ve CHP Grup
İnönü Parkı’na bir büstü dikilmiştir.
Sözcülüğünü günümüzde yapan kişi
Bugün kentlerimize baktığımızda hızlı olarak hazırladığım bu makalenin bu
bir dönüşüm içindedir. Ancak değişimi amaca ulaşması ve Ege Bağatur’un
belirleyen temel politikalar, kentin kendi sadece gelecek belediye başkanlarına
dinamikleri yerine kenti rant sağlama değil tüm yöneticilere örnek olması
aracı olarak gören küresel sermaye gerekmektedir.
uzantıları tarafından oluşturulmaktadır.
Halbuki yerel yönetimler yerel kamusal
hizmet birimleridir.

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 43

ŞEHREKÜSTÜ
2019 yerel
seçimlerinin
ezberleri ve
gerçekler
SAVAŞ ZAFER ŞAHİN
zafer.sahin@atilim.edu.tr
2019 Yerel seçimleri öncekilerden
daha farklı bir seçim olarak algılandı
ve değerlendirildi. Öncekilerin aksine,
seçimlerin gerçekleşeceği siyasal ve sosyo-
ekonomik koşullar ciddi bir belirsizlik
içermekteydi. Bu belirsizlikler sadece yerel
seçim için değil, bu koşulları meydana
getiren unsurları da etkileyecek sonuçlar
üretme potansiyeline sahip olduğundan
dolayı, kamuoyu bu seçimlere ilişkin
olarak yer yer abartılı yaklaşımlarla
karşılaştı. Bu abartılı yaklaşımların bir
kısmı da özellikle iktidarı oluşturan siyasi
parti koalisyonunun “beka” söyleminden
beslendiği için, bu yerel seçimi bir yerel
seçimden daha farklı bir süreç olarak
algılama eğilimi arttı.
44
Kuşkusuz, yerel seçimlerden çok kısa bir
süre sonra gerçekleşen cumhurbaşkanlığı
seçimi ve sonrasında yürürlüğe konan
cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi bu
durumun ortaya çıkmasında en önemli
paya sahip olan değişkendir. Merkezi
düzeyde kuvvetler arasındaki ayrımın
yeniden biçimlenmesine sebep olan
ve hala daha devam eden bu yapısal
değişiklikler dizisi, devletin meşruiyeti
ve siyasal alanın toplumdaki yansımaları
açılarından önemli bazı kırılganlıklar
yarattığından dolayı, yerel seçimlerin
yeni sistemin bir nevi güvenoyu olarak
algılanması ihtimali özellikle iktidar için
önemli bir siyasal meydan okuma olarak
görüldü. Bunun yanı sıra, ekonomik
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 bunalım belirtilerinin toplumun her kritik seçim" olarak adlandırıldığı
katmanının derinden hissedeceği görülmektedir. Çünkü Türk siyasetinin
sonuçlar ortaya çıkarması da bu meydan propaganda söylemi ahlaki ve politik
okumayı daha da zorlu hale getirdi. tercihler değil, "ötekileştirme,
kutuplaştırma, negatif atıflar
Sonuçta yerel seçimlerin söylem
ve kendini şampiyon ilan etme
altyapısını hazırlamakla mükellef siyasi
retoriği" üzerine inşa edilmektedir.
çevreler, sivil toplum alanı, düşünce
Seçimler, demokratik olarak belli ahlaki
odakları ve kanaat önderleri, bu
tercihleri ve bunların yansıması olan
yerel seçimin önceki seçimlerden çok
eylemlilikleri yarıştırmak için değil,
farklı oluğu savını yaygın bir şekilde
seçimin özgünlüğü bağlamında siyasi
paylaşmaya başladılar. İktidar partisi
pozisyonları meşrulaştırmak için birer
bu savı çok daha açıktan ve genel
kaldıraç olarak görülmüştür. Hatta
seçime benzer bir tutumla paylaşırken,
seçimlerin, “seçimlerin kendisinin
ekonomik bunalımın etkilerini gören
propagandasının yapıldığı etkinlikler”
ancak, negatif propaganda yapma
olarak her siyasi görüşün kendi retoriği
tuzağına düşmek istemeyen ve yerel
üzerinden anlamlandırılması üzerine
siyasal alan üstünlüklerini kullanmak
kurulduğu söylenebilir. Seçimlerin
isteyen muhalefet ise daha dolaylı
demokrasinin işleyişi ve temsili kurgusu
bir şekilde bu savı ima eden bir tavır
için önemi yadsınamaz. Ancak, her
benimsedi. Sonuçta, seçim öncesinde
seçim sıradandır ve seçimler arası
medyada, gazete köşe yazılarında,
dönem daha önemlidir. Seçimlerin
çeşitli STK raporlarında yerel seçimlerin
yarattığı hareketlenme, seçim sonrasına
özgünlüğünü ispatlamaya çalışan
odaklanabildiği ölçüde siyasal alan seçim
ifadeler yaygın olarak ortaya çıktı.
sonrası alanı şekillendirebilir. Seçimin
Ancak, her seçimin tarihin belli bir
sadece kendisinin muğlak bir söylemle
özgün anının bileşenlerini yansıttığını
kutsandığı bir süreçte ise seçim sonrası
unutmamakla birlikte, bu yerel seçimlerin
dönem, bürokratik aygıtla yüzleşmekle
de aslında diğerleriyle pek çok ortak yan
geçen, ve bir sonraki seçimin beklendiği
barındırdığını ifade etmek gerekiyor.
bir geçiş olarak algılanır. Siyaset tarzı
Öncelikle Türkiye seçim tarihinin sebebiyle genel seçimler toplumun, yerel
tümü incelendiğinde her seçimin "en seçimler yerelin empati, karar verme ve

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 45

tercih enerjisini sömürür tüketir. Seçim
sonrası dönemde seçtiği adayların
vaatlerini takip etmesi gereken vatandaş,
tükenmişlik ve öğrenilmiş çaresizlik
sendromlarına, kollamacı ilişkilerle tanıdık
arama seanslarına geri döner.
Buna rağmen, yerel seçimler her ne
yapılırsa yapılsın genel seçimlerden
ayrışır. Çünkü ortada aday olan
"kişilerin görünürlüğü" çok önemlidir.
Ulus devletlerin ortaya çıkmasından
sonra giderek yükselen merkezi düzey
demokratik siyasal temsiliyetin karşısında
doğrudan demokrasiye ilişkin tek fosil
kalıntısı olarak yerel seçimler, seçmenin
gündelik yaşamı ve anlık sorunları ile
empati kurabileceği bir alan oluşturur.
Bunun için de siyasi parti liderlerinden
çok belediye başkan adayları ortadadır.
Merkezi siyasi alanın aktörleri doğru
bir denge tutturamazsa yerel siyasal
alan buna tepki verebilir. Yine de, genel
çerçeveyi çizen sistem tasarımı oy
dağılımında eser düzeyde etki yapabilir.
Nitekim, Cumhurbaşkanlığı Hükümet
Sisteminin getirdiği belirsizlikler ve
tedirginlikler, hem siyasi hem de
bürokratik olarak seçimlerin tartışması
içerisinde yer almıştır. Özellikle merkezi
hükümetin yerel yönetimler üzerindeki
denetim ve kontrol yetkisi anlamına gelen
“idari vesayet” kavramı yeni anlamlara
bürünerek seçim süreçlerine etki
etmektedir. Bu sebeple seçimin bir diğer
önemli farkı da zımnen ve arka planda da
olsa yerel yönetim sisteminin tartışmaya
açılmasıydı. İktidar "kaybedersek ne
olur", muhalefet "kazanınca ne yaparız"
hesaplarıyla kuliste farklı yerel yönetim
modelleri üzerine çalışmaya başladı bile.
Öte yandan, yerel seçimlerde ortaya
çıkan adayların da merkezi siyaset
olmasa da başka türlü benzerleşme
ve homojenleşme eğilimlerinin etkisi
altında olduğu söylenebilir. Adayların
birbirlerinden ayrılabilmesi için ortaya
koydukları ilke, değer ve projelerin
46
önemli olduğu sürekli vurgulansa
da, çoğunlukla muğlak bir “proje”
tanımı çerçevesinde adaylar kendilerini
tanıtmaya çalışırlar. Adaylar projelerinin
konuşulması gerektiğini söyler, ama başta
projeler yeterince olgunlaşmamıştır,
anlatılamayacak ve farkı ayırt
edilemeyecek siyaseten doğruluklar içerir
ve adayın kendisi de zaten bazılarını
kendisi bile yeterince anlamamıştır. Ne
adaylar ne de seçmen, aşırı düzeyde
teknik ayrıntılar içeren, uygulama
düzeyindeki yansımaları imkansız bu
projeleri konuşmanın gereksizliğini
görmekte zorlanırlar. Nihayetinde, proje
kavramının baskın bir algı oluşturmak için
ortaya atılmış reklam stratejisi unsurları
olduğu görülür. Nitekim istisnasız tüm
yerel yönetimlerde seçim sonrası dönem
dörde ayrılır: ilk yıl kadrolaşma, ikinci
ve üçüncü yıl projeleri olgunlaştırma,
dördüncü yıl alelacele temel atma ve
beşinci yıl tekrar seçilebilme telaşı. Bu
arada verilen vaatler hayallere, vatandaş
fondaki figüranlara dönüşür.
Bu genel eğilimler ortaya konduktan
sonra 2019 yerel seçimlerinin farkları
üzerinde durulabilir. Bu seçimlerin hiç
mi farkı yoktu? Elbette vardı. Açık bir
şekilde, siyasi partiler kentlerdeki kamusal
alanlardaki görünürlüğü yavaş yavaş
terk etmeye başladılar. Propaganda
faaliyetlerinin sosyal medyadaki
yansımaları, gerçek yaşamdaki seçim
çalışmalarına baskın hale geldi. Hatta,
kamusal alanlardaki durumlar ve olaylar,
ancak sanal ortama taşınıp yaygınlaştığı
oranda anlam kazandı. Burada,
sosyal medyayı yönlendiren kullanıcı
manipülasyonuna yönelik yeni nesil
algoritmaların etkisi de inkar edilemez
düzeydeydi. Youtube videolarının ve
internet sayfalarının banner denilen
reklam alanlarının paylaşımına yönelik
yoğun bir rekabet gündeme geldi. Sanal
ortamda kullanıcının dikkatinin hızla
dağıldığı düşünülerek, seçim sloganları
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 giderek çok kısa, çiklet manisi benzeri
sözcük ikilemeleri ile ifade edilmeye
başladı. Bunun yanı sıra, projeleri
ete kemiğe büründürecek üç boyutlu
canlandırmalar yaygın bir şekilde
kullanıldı. Siyasi partiler genel bir çerçeve
ortaya koymak için yine sanal dünyanın
olanakları kullanılarak devşirilmiş
siyaseten doğru kavramların, muğlak
doğruların çeşitli şekillerde kurgulandığı
manifestoları parti ayrımı olmaksızın
yoğun bir şekilde kullandılar.
Tüm bunların yanı sıra seçim sonrası
dönemde nelerin olacağı da farklı bir
duruma işaret ediyor. Çoğunlukla genel
seçimler ekonomik ve siyasal bunalımların
sonuçlarıyla yüzleşecek süreçler olarak
görülürken, bu yerel seçimler, çok uzun
süren bir iktidarın ve ekonomik sorunların
seçmen tarafından değerlendirileceği bir
misyonu yüklendi. Ancak, yerelde kim
kazanırsa kazansın, inkar edilemeyen
bir darboğaz ile karşılaşacağı açıktır.
Bu gerçekle birlikte kazanan başarıya
ulaşmak için kılıf olarak kullanılan
katılımcılık, yenilikçilik, şeffaflık, liyakat
gibi kavramlara yönelmek zorundadır.
Çünkü başarılı görünebilmek için
neoliberal politikaların kaynak transferine
dayalı mega kentsel yatırımlarına
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
yer kalmamıştır. Kaynak dağılımının
hakçalığının sağlanması adına yapılacak
yerinde müdahaleler ve alternatifler
gerçek anlamda kentlilerin gönlünü
kazanabilir.
Siyaset sosyolojisi açısından herkes aynı
kesimlere benzer şeyleri söylüyorsa,
değişen sadece fırtına geldiğinde,
kaybedenleri sığınağın dışına “kimin”
atacağı olabilir. Ekonomik bunalımda
sermaye sınıfları lehine yerel yönetimler
eliyle kitleler ezilecekse, kazanan baştan
mağlup demektir. Bu mağlubiyet merkezi
hükümetin yerel yönetimlerin kaynaklarını
kısması, yerel yönetimlerin aynı sermaye
sınıfları için kentsel hizmetlerin fiyatını
arttırması ve imar rantı gibi yeniden
dağıtım mekanizmalarının direksiyon
yönünü değiştirmemesi şeklinde zuhur
edebilir. Önemli olan bu aşamada
kentlere ilişkin sözü olan uzmanların,
akademisyenlerin ve teknik birikim
sahiplerinin tavrında belirginleşmektedir.
"Seçim sonrasında tarafsızca, kim
olduğuna bakmadan kentler ve planlama
için doğruları söylemeye, kim olduğuna
bakamadan birikimleri aktarmaya devam
etmek” her zamankinden daha önemlidir.
Başka türlüsü mümkün değil…
47
KONUŞMALAR
PINAR DAĞ:
Türkiye’de veri
kullanarak haber yapMAYI
HEDEFLEYEN GAZETECİ
neredeyse hiç yok.
ALİ NECATİ KOÇAK
necatikocak@gmail.com
Sevgili hocam, Veri Okuryazarlığı
Derneği’ni (VOYD) kurdunuz ve alana
hızlı bir giriş yaptınız. Derneğin
kuruluşuna neden ihtiyaç duyuldu
biraz bundan bahseder misiniz bize?
Tabii ki ancak öncelikle size teşekkür
ederim VOYD’un tanıtımına alan
açtığınız için ve bizi okuyucularınızla
buluşturduğunuz için. VOYD, Türkiye’ye
veri okuma-yazma, veriyi analiz etme
ve veriden değer yaratma becerilerini
kazandırma hedefi ile kuruldu. 20
Temmuz 2018’de veri dünyası ile ilgilenen
8 kişiyle kurduk. Yönetim Kurulu Açık
Veri, Veri Gazeteciliği, Veri Görselleştirme
alanlarında hem tez yazmış hem
lisans hem yüksek lisans eğitimi almış
isimlerden oluşuyor. Verinin her geçen
gün önem kazandığı dünyamızda veri
okuryazarlığı ve alt kategorileri olan veri
yönetişimi, açık veri savunuculuğu, açık
veri, açık lisans, veri etiği, açık hükümet,
açık erişim, açık kaynak kültürü, veri
gazeteciliği, veri görselleştirme, veri bilim,
veri madenciliği, veri doğrulama, veri
analizi, istatistik, blok zinciri teknolojisi ve
algoritmaların denetlenmesi ve şeffaflığı
gibi alanlarda çalışmalar yaparak bu
alanları doğru tanıtmayı ve sağlam
bir literatür oluşturmayı hedefliyor.
48
Biliyorsunuz günümüz dünyasında bilgiye
erişimin önündeki engellerin teknik ve
hukuksal yönden iyileştirme çabaları;
devletlerin, kamu kurumlarının, sivil
toplum kuruluşlarının, üniversitelerin
veri tabanlarına hızlı erişim; bilginin
niteliğinin yükselmesine, bir sorunun
çözülmesine yönelik etki de daha fazla
olanak sağlayabilmekte. Dünyada pek
çok kurum, verinin teknik ve hukuksal
yönden açıklığının ve erişilebilirliğinin
yanı sıra; ham veriden değer yaratabilen
toplumların ekonomik kalkınmaya,
toplum sağlığına, eğitim kalitesine
ve kamu yararına daha etkin fayda
sağlayacakları görüşünde. Bu bağlamda
VOYD, veri okuryazarlığının gelişen
toplumlarda hayat kalitesini olumlu
yönde etkilediğini, yani ‘Aritmetik
Okuryazarlık ve Bilgi Okuryazarlığı’,
veriyi kullanabilme ve analiz edebilme
yeteneğinin öneminin farkında ve bir
veri okuryazarını bilgiye, veriye farklı
yollardan nasıl ulaşacağını bilmesi
gerektiğinin, veriye soru sorabilme ve
yanıt alabilme yeteneğinin gelişmesinin,
veride spesifik çıktılar bulabilmenin
öneminin kapsamının, veriyi kişinin
kendi kişisel çalışma alanı, hedefleri için
kullanabileceği bir güce dönüştürmeyi
başarabilmesinin, veri ile çalışırken
rahat olabilmesinin ve temel istatistiksel
analizleri yapabilmesinin önemli
olduğunu düşünüyor ve VOYD’un
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 PINAR DAĞ
VERİ OKUR YAZARLIĞI DERNEĞİ BAŞKANI
Veri gazeteciliğinde açık veri kültürü önem taşır. Açık veriden
değer yaratmak sorun çözer, haberciliğin üretimine de doğrudan
etki eder. Demokrasilerde önem taşıyan şeffaflık, hesap
verilebilirlik kavramlarının pekişmesine güçlü katkılar sunar.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 49
kurulmasını bu temel üzerinden
şekillendiriyor. VOYD, sivil toplum
örgütleri, kamu kuruluşları, özel
kurumlar ve üniversiteler ile işbirliği
içerisinde çalışarak gençler, öğrenciler,
akademisyenler, yazılımcılar, gazeteciler,
araştırmacılar ve diğer tüm toplum
temsilcilerinin faydalanabileceği kalıcı bir
veri okuryazarlığı ağı üzerinde çalışıyor.
VOYD bu sebeple kuruyor olduğu veri
okuryazarlığı ağıyla, dünyada aktif
bir şekilde faaliyet yürüten benzer
kuruluşlarla ortaklık geliştirmeyi, veri
okuryazarlığı ile ilgili eğitim, atölye, veri
okuryazarlığı konferansları vb. etkinlikler
düzenleyerek Türkiye’de veri kültürüne
yönelik kalıcı adımlar atmaya başladı ve
daha da güçlendirmeyi hedefliyor.
Bizim için yeni bir alan olan veri
gazeteciliği nedir? Türkiye’de Veri
gazeteciliğinin geleceğini nasıl
görüyorsunuz? Türkiye açısından
konuyu değerlendirecek olursak,
medyamızın veri ile ilişkisini nasıl
görüyorsunuz? Gazeteler ve internet
medyasının veri kullanımı ne düzeyde?
Veri gazeteciliği (data journalism),
dijital çağda haberin üretiminde ve
dağıtımında sayısal (nümerik) verilerin
kullanım rolünün arttığını yansıtan bir
gazetecilik yöntemidir. Veri gazeteciliği
yapan haber merkezleri dağınık verileri
temizleyip, filtreleyip, analiz edip,
yorumlayıp, görselleştirerek artırılmış
habercilik yaparlar. Yani daha etkin, daha
güçlü bir kamu yararı sunarlar çoklu
veri setleri ile çalışarak. Veri gazetecileri
(data journalist) / veri muhabirleri (data
reporter) tanımını da yapmak gerekli
olacaktır, veri kaynaklarını bilen yani etkin
araştırma yeteneğine sahip, bulduğu
verileri doğrulayıp, derleyip, analiz edip,
yorumlayıp, görselleştirip haberleştiren
kişilere denir. Bu yetenekler için ise analiz,
veri yorumlama, temel istatistik, veri
görselleştirme hatta programlamadan
anlaması gerekir. Geleceği hakkında ise
50
tecrübelerim üzerinden Türkiye merkezli
açıklamaya çalışayım. 2012 yılında veri
gazeteciliği alanına yoğunlaşmaya
başladım ve bu süreci hep aktif bir şekilde
yürüttüm ve öyle de devam ediyor. Alanı
biliyor, üzerine yazıyor ve konuşuyoruz.
Ayrıca akademik çalışmalar da yapıyoruz.
Her yıl gazetelerde bu alana eğilen
ilgili daha çok muhabir görebildiğimi
söyleyebilirim. Ancak kısıtlı matematik,
kısıtlı veri okuryazarlığı, kısıtlı istatistik
bilgisi bu alanın daha etkin şekilde
gelişmesinde ve yerleşmesinde engel
olarak karşımıza çıkıyor. Bu sebeple
layıkıyla veri gazeteciliği yöntemleri
ile üretim yapan kurum belirtmek zor.
Birgün Gazetesinin infografik bölümü
bir ilktir. BBC Türkçe düzenli olarak veri
ile çalışıyor, Evrensel gazetesi de ayrı bir
bölümü olmasa da veri güdümlü içerik
üretmeye özen gösteriyor. Ajans olarak
AA’nın da içeriklerini görüyoruz ancak
veri gazeteciliği yapılıyor diyemeyiz.
Türkiye’de veri gazeteciliğinin yani
birbirinden ayrı ya da doğrudan
ilişkili/ilişkisiz verileri kullanarak bağ
kurabilen bir haber üretim sürecine
giren / yapabilen haber site sayısı çok
az diyebiliriz. Bu verileri kullanarak yeni
bir şey söylemeyi hedefleyen neredeyse
hiç yok. Habercilik yapmamayı sadece
ekonomik sorunlarla ilişkilendiremezsiniz.
Bireysel olarak köşelerde kamuyu uyaran
yazılar çıkıyor ama sadece hedef kitle ile
sınırlı. Bir iki interaktif haritayla bunun
yapıldığının sanılması da işin en yanıltıcı
tarafı. Nitekim, pek çok gazeteci her gün
hızlıca önümüze düşen Türkiye İstatistik
Kurumu’nun raporlarını haberleştirmekle
yetiniyor. Bu da oldukça kısıtlı bir alanda
kalıyor. Yapılması gereken araştırmacı
veri gazeteciliğidir, bunu da günümüz
ortamındaki mevcut teknolojilerle
yapmak çok daha kolaydır. Hem veriyi
her şekilde temin etmenin çok fazla yolu
var, medya muazzam şekilde açık kaynak
araçlarla donatılmış durumda, hem de
doğrulama imkânı sunabilen teknolojiler
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 Veri Oku Yazarlığı Derneği (VOYD) Genel Kurulundan
mevcut. Ayrıca açık veri mevcut.
Türkiye’de gayet yetenekli gazeteciler var
ancak gündemin içinde kaybolmayı tercih
ettikleri açık. Editörleri ve şefleri de zaten
bu emek isteyen süreçle ilgilenmiyor.
Ben artık nitelikli içeriğin üretiminde
tek nedenin zamanla ve akışla yarışmak
olduğunu düşünmüyorum. Ekonomik
getirisi tabii ki önemli ancak kaliteli içerik
ürettiğiniz sürece de kitleniz kesinlikle
oluşabilir ve varlığınızı da sürdürebilirsiniz
ancak basının baskılanmadığı bir ortama
ihtiyacınız var. Cennet Belgelerini
haberleştiren veri muhabiri Pelin Ülker’e
biliyorsunuz dava açıldı.
Açık veri ve veri gazeteciliği
kavramlarını medyanın
demokratikleşmesi, haberin
özgürleşmesi gibi kavramlarla birlikte
duymaya başladık. Bunların ilişkilerini
değerlendirebilir misiniz?
Belki öncelikle okuyucular için açık
verinin tanımını yapmak gerekiyor. Açık
veri herhangi bir telif hakkı, patent
ya da diğer kontrol mekanizmalarına
tabi olmaksızın herkes tarafından
ücretsiz ve özgürce kullanılabilen,
tekrar kullanılabilen ve dağıtılabilen
veridir. Yani verinin üzerindeki fikri
mülkiyet hakkının belirlendiği verilerdir.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
Açık bilgi, açık verinin erişilebilir,
anlaşılabilir, anlamlı ve birinin gerçek
sorununu çözmeye yardımcı olması için
bu ekosistem, açık veri kültürü önem
taşır veri gazeteciliğinde. Açık veriden
değer yaratmak sorun çözer, hayat
kalitesine katkı sağlar yani haberciliğin
üretimine de doğrudan etki eder. Veriye
erişim daha iyi haber yapmaya olanak
sağlar. Veri gazeteciliği için bu açıdan
önem taşır. Veri setini doğrulama,
kimin oluşturduğunu anlama, nasıl,
ne zaman, niçin hazırlandığını ve kayıt
altına alındığını anlayabilme, güncelliği,
verinin yapısı, lisanları, dosya tipi ve daha
pek çok aşaması bu bağlamda etkin
veri gazeteciliği yapmanın önünü açar
dolayısıyla demokrasilerde önem taşıyan
şeffaflık, hesap verilebilirlik kavramlarının
da pekişmesine ve önceliklenmesine
güçlü katkılar sunar. Nitekim açık veriler
ile etkin veri gazeteciliği yapar hiçbir
şeyin gizli kalamayacağını gösterirsiniz
ancak tabii ki bu etkin habercilik
baskılanmayan, medyası özgür olan
ülkelerde kamusal bilince etki eder.
Veriyi bulmak, yapılandırmak, analiz
edip, yorumlayıp, görselleştirmek önemli
olsa da, veri setlerinin doğruluğunu
teyit etmek ve açık veriyle dolayısıyla
lisanslarla çalışarak ilerlemek her anlamda
51
hayati bir önem taşır ama tabii ki
özgür bir medyanız varsa. Yolsuzlukları
ortaya çıkarmak için yola çıkar hapse
atılabilirsiniz.
Üniversitelerin iletişim fakültelerinden
veri gazeteciliği dersi görmek pek
kolay değil. Zorunlu ders olarak
olmadığı gibi çok az üniversitede
seçmeli ders olarak mevcut. Sizce
Türkiye’de tahminen kaç üniversitede
veri gazeteciliği dersi veriliyor? Ve
derslerin kalitesi ne durumda, biliyor
musunuz?
Yaklaşık 17 üniversitede verildiğini
şahsen ben takip ediyorum. Kadir Has,
Arel, Galatasaray, Üsküdar, Anadolu
Üniversitesi, Nişantaşı Üniversitesi, Mersin
Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesi, Ege
Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi,
Kültür Üniversitesi, Ankara Üniversitesi,
Marmara Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi
şu an aklıma gelenler. Şunu belirtebilirim
bu yöntemlerle haber üretim sürecini
öğrenen yani bu alanın farkında olan yeni
medya gazetecilik öğrenci sayısı arttı. 7
yılı aşkın süredir diyebiliriz. Yani böyle bir
kuşak oluştu. Ayrıca dünyada da çok hızlı
yerleşmedi bölümlere. Hatta Türkiye bazı
yönleri ile bu alanı eğitime dahil etmede
daha becerikli ve hızlı davrandı diyebiliriz.
Ancak bizlerde eğitimin niteliği nasıl
derseniz daha yeni yeni akademisyenler
uygulama yaptırmaya başladılar. Nitekim
bu sadece teorik yürütebileceğiniz bir
ders değil, yoğun şekilde lab ortamında
bol üretimli geçmesi gerekmektedir.
Bu da akademisyenin kendisini de
geliştirmesi ve alana hakim olmasını
mecbur kılıyor. Derslerin niteliğinin
çok iyi olmamasını da biraz buna
bağlayabiliriz.
İletişim fakültesi öğrencileri için veri
gazeteciliği dersi neden önemli?
Günümüz dünyası dijital içerikleri
etkin şekilde yöneten ve yönettiğinden
değer yaratan/yaratabilen insana
52
yatırım yapıyor. Bu iletişim fakültesi
öğrencileri için de geçerli. Veri
kaynaklarını bilen, veriyi çekebilen,
veriyi temizleyip, yapılandıran, veriyi
analiz edip, yorumlayıp, görselleştiren
ve sonunda bulgulayıp haberleştirebilen
bir gazetecilik adayı çağı yakalar, iş
bulmada zorlanmaz. Fark yaratır. Ancak
veri okuryazarlığı, grafik okuryazarlığı
zayıf bir nesil ile karşı karşıyayız. Bu
hünerleri yakalamak için istekli olmak
yeterli olmuyor, titiz ve disiplinli şekilde
çalışmak gerekiyor. İletişim fakülteleri
öncelikle bu alanın önemini iyi kavramalı
ve üzerine konuşmalı ki öğrenciler de bu
yöntemlerin dünyada nasıl yer bulduğunu
tam anlamıyla kavrasın. Bilgisayar
okuryazarlığı zayıf öğrencilere verinin
günümüz dünyası haberciliğinde önemini
maalesef etkin şekilde anlatamazsınız.
Veri gazeteciliği dersi öğrencilere ne
katmalı? Üniversiteler öğrencilere
hangi bilgileri aktarabilmeli?
Veri güdümlü düşünmeyi öncelikle
katabilmelidir. Veri ile çalışırken şüpheci
olmanın önemini anlatabilmelidir ama
en önemlisi veri gazeteciliğinin çok
ciddi bir gazetecilik yöntemi olduğunun
farkına vardırmalıdır. Bu bağlamda veri
gazeteciliği dersi; öğrenciye verinin ne
olduğunu, verinin nerede olduğunu,
veri kalitesinin önemini, açık verinin
gerekliliğini, veriyi nasıl temizleyeceğini,
verinin nasıl doğrulanabildiğini,
üstverinin önemini, verinin nasıl
yorumlanıp, analiz edildiğini ve nasıl
verinin görselleştirildiğini anlatmalıdır,
öğretmelidir. Çok veri iyi hikayedir,
bunu da öğrencilerimize anlatmamız,
göstermemiz, öğretmemiz gerekiyor.
Yani üniversiteler bu ders bağlamında
bu alanları öğrencilere öğretmelidir.
Ancak öğrendiğimiz matematik günümüz
kategorik veri dünyası için sınırlar
barındırdığından çok daha fazla çalışmak
ve yöntem geliştirmek gerekiyor.
Veri gazeteciliği dersi verdiğiniz
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14

öğrencilerin eksiklikleri nedir?
Araçların İngilizce olması birçok
öğrenci için sorun oluyordu. Sizce
Türkiye’deki üniversite öğrencilerini
dil sorunu veri gazeteciliğinden
uzaklaştırıyor mu?
Bilgisayar okuryazarlık ilk dikkatimi çeken
eksik. Öğrencinin veri ile çalışmasını bir
tarafa bırakarak belirteyim mobil bir
nesil olduğu için bilgisayar ile ilişkileri
çok güçlü olmuyor. Bunun yanında grafik
okuma, veriyi yorumlama, analiz yapma,
veri görselleştirme bunlar çok güçlü
olmuyor. Öğreterek, kolay örneklerle bir
aşamaya yine de gelebiliyorsunuz. Dil
evet etkiliyor biraz ama doğrudan böyle
bir etkisi olduğunu düşünmüyorum.
Nitekim uygulama yaparken dil en son
ihtiyacınız olan şey oluyor.
Veri gazeteciliği ile ilgilenen
öğrencilere tavsiyeniz var mı?
İşin size geleceğini beklemeyin.
Yaptıklarınızı göstermediğiniz sürece
bu alanda ilerlemek zor, çok iyi veri
gazetecisi olduğunuza inanıyor olsanız
da. Düzenli okuma, dünyada üretilen
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
İletişim fakülteleri
bu alanın önemini
iyi kavramalı ve
üzerine konuşmalı
ki öğrenciler de bu
yöntemlerin dünyada
nasıl yer bulduğunu
tam anlamıyla
kavrasın. Bilgisayar
okuryazarlığı
zayıf öğrencilere
verinin günümüz
haberciliğinde
önemini maalesef
etkin şekilde
anlatamazsınız.
ödüllü projeleri takip, veri bölümü olan
haber sitelerini okuma. ddj, dataviz,
veri haberciliği etiketlerini düzenli
takip. Her gün en az bir veri seti ile
çalışmak ve ondan haber yapmak ve
bunu yaparken de herkesin erişimine
açarak geri bildirim almak önemli
olacaktır. Hata yaparım diye korkan çok
öğrenci ile karşılaştım, tipiktir ama hata
yapmaktan korkmamalılar. Sorun çözerek
gelişiyor, çok değerli bir içgörü ile veri
ile çalışmayı öğreniyorsunuz böylece.
Bir dizi araç öğrenin de diyebilirim ama
en önemlisi bu aşamada istek, merak
ve sonra size yeni beceriler katacak
pratikler. Örneğin e-tabloda çalışmayı
öğrenin. Veritabanlarının verilerini nasıl
filtreleyebileceğinizi öğrenin. Bir veriyi
neyin kötü yaptığını, bunu nasıl tespit
edebileceğinizi öğrenin. Bu tarz temel
konuları öğrenmeye başladığınızda gerisi
çok kolay.
Pınar Dağ
http://www.khas.edu.tr/3000/biz-kimiz
https://www.voyd.org.tr/tr/p/ekip-51
https://twitter.com/pinardag
53
GÜNCE

ÖRTÜLÜ ÖDENEK
NEDİR? İYİ MİDİR,
CÜNEYT GÖKSU
KÖTÜ MÜDÜR?
cuneyt.goksu@gmail.com

En genel tanımıyla örtülü ödenek, harcama hakkı da olabilir!...

hükümetlere, devlet başkanlarına veya
kurumlara bir mali yıl içindeki bütçeden
ayrılmış, kullanma şartları ve yöntemleri
konusunda seçenekler sunan ama
kullanıcısı tarafından harcama esnekliği
de bulunan, belli bir program ve projeye
direkt bağlanmamış harcama kalemi
olarak adlandırılır.
İyi niyetli olarak bakılırsa, bu para
meclis veya daha üst bir kurumun onayı
olmadan hükümetin veya devlet başkanını
hedeflerini yerine getirmesinde yardımcı
olan, bürokrasiyi aradan çıkartacak bir araç
gibi görülebilir. Diğer taraftan ise nereye
harcandığının hesabı sorulamayacak,
kötü niyetli olarak da kullanılması olası bir
54
İki ucu keskin bıçak birşey. Kullananın
insafına kalmış.
Türkiye’de durum şu şekilde:
Örtülü ödenek harcamaları 5018 sayılı
kanunda tanımlanıyor. 27 Mart 2015
tarihinde kanunun 24. maddedesinde
yapılan değişiklikle örtülü ödenek
kullanma yetkisi Başbakanlığın yanısıra
Cumhurbaşkanlığına da verildi. Daha
sonra 24 Haziran 2018 tarihinde
Başbakanlık kurumunun kaldırılmasının
ardından 24. maddenin metni aynı
kalırken sadece metinde yer alan
Başbakan ve Başbakanlık ibareleri
kaldırıldı.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 “Örtülü ödenek; kapalı istihbarat ve
kapalı savunma hizmetleri, Devletin
millî güvenliği ve yüksek menfaatleri
ile Devlet itibarının gerekleri, siyasi,
sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü
hizmetlerle ilgili Devlet ve Hükümet
icapları için kullanılmak üzere
Cumhurbaşkanlığı bütçesine konulan
ödenektir. Kanunlarla verilen görevlerin
gerektirdiği istihbarat hizmetlerini
yürüten diğer kamu idarelerinin
bütçelerine de örtülü ödenek konulabilir.
Örtülü ödenek, bu amaçlar dışında ve
Cumhurbaşkanının ve ailesinin kişisel
harcamaları ile siyasi partilerin idare,
propaganda ve seçim ihtiyaçlarında
kullanılamaz. İlgili yılda bu amaçla
tahsis edilen ödenekler toplamı,genel
bütçe başlangıç ödenekleri toplamının
binde beşini geçemez. Diğer ilgili idare
bütçelerinde yer alan örtülü ödeneklerin
kullanılma yeri, giderin kimin tarafından
yapılacağı, hesapların tutulma ve
kapatılma yöntemi, gideri yapanın
değişmesi halinde yeni yetkiliye hangi
belgelerin aktarılacağı Cumhurbaşkanı
tarafından belirlenir. Örtülü ödeneklere
ilişkin giderler Cumhurbaşkanı tarafından
imzalanan kararname esaslarına göre
gerçekleştirilir ve ödenir.”
Bu tanım oldukça geniş kapsamlı.
Cumhurbaşkanına neredeyse her
koşul için parayı özgürce kullanma
hakkı veriyor. Örtülü ödenek harcama
miktarlarındaki artış oranlarına
baktığımızda 2005-2006 ve 2011-
2012’de ödenek %100’e yakın artmış,
AKP’nin iktidara geldiği 2002 yıldan beri
ise toplam 6 kat arttırılmış. 2013’de,
Mayıs’a kadar yapılan harcamalar
neredeyse 2012’de yapılan harcamanın
tamamına yakın. 2018 bütçesinde
3.7 Milyar TL tahsis yapılmış. Yapılan
harcamalar bütçede “gizli hizmet
giderleri” olarak gözüküyor. Daha fazla
detay yok. Örtülü ödenek kalemleri yani
örtülü ödenekten yapılan harcamaların
türleri son 4 yıldır Sayıştay raporlarında
yer almıyor.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
Dünya’da örtülü ödenek
uygulamaları
ABD'DE ÖRTÜLÜ ÖDENEK
ABD’de, Kongre her yıl, Başkan tarafından
kullanılacak örtülü ödeneğin miktarını
onaylar ve bu yetkiyi Başkan’a verir.
2012 yılında, ABD bütçesinin %17’sine
karşılık gelen miktar, savunma harcaması
olmamak şartıyla ayrılır. Örneğin genel
bütçede savunma için ayrılan pay %19.
ABD’deki uygulamanın Türkiye’deki
uygulamadan iki farkı gözüküyor.
Birincisi, örtülü ödeneğin kullanma
şartları bizde ki kadar esnek değil.
Özellikle “non-defense (savunma
dışı)” olarak belirtilmiş olması, nerede
kullanılamayacağını gösteriyor. ABD’deki
uygulamanın denetlenebilir olduğunu
görüyoruz. Kullanım hakkı verilmiş ama
aynı zamanda nereye kullanıldığının da
açıklanması gerekiyor. En azından kağıt
üstünde ve resmi olarak durum böyle!
AVUSTRALYA'DA ÖRTÜLÜ ÖDENEK
Avustralya’da da durum benzer. Örtülü
ödenek yıllık olarak tahsil ediliyor. Sadece
kamu hizmetleri için kullanılabiliyor. Kamu
hizmeti olmak şartıyla başka bir kurumun
kullanımına aktarılabiliyor. Yıl sonunda
paranın hangi hizmetler ve kurumlarda
kullanıldığının belgelenmesi ve duyurulması
gerekiyor. Yani, yine denetim var.
Yukarıdaki teknik detayları kenara
bırakırsak Türkiye’deki uygulama ile
dünyadaki diğer uygulamalar arasında
temel iki fark var.
1) Örtülü Ödenek, sahibine harcama
özgürlüğü veriyor, ama aynı
zamanda, hangi konularda harcama
yapılamayacağının da çerçevesini çiziyor.
2) Alınan harcama onayı, istendiğinde bu
paranın kullanılabileceği anlamını taşıyor
ama sonrasında nereye harcandığının
açıklanması ve denetlenebilir olması da
bekleniyor.
Türkiye’deki uygulama şeffaflaşmadığı
sürece, örtülü ödenek, toplum vicdanında
faydasından çok, gizemi ve kötü
uygulamaları ile anılır olmanın önüne
geçemeyecek.
55
KÜLTÜR SANAT DÜNYAMIZ

GÜNDÜZ ŞATIROĞLU:
ÂŞIK VEYSEL ANADOLUNUN
CAN SUYUDUR

tanışmıştır. Bu süreç, öğrendiği ve

ALİ NECATİ KOÇAK
necatikocak@gmail.com beslendiği köy kültürü ile yazılı kültürü
de içeren şehir kültürünün harmanlandığı
Bizim için çok değerli, büyük halk dönemdir. Dedem Aşık Veysel cumhuriyet
ozanı Aşık Veysel Şatıroğlu 47. ölüm öncesi doğmuş ama cumhuriyetle pişmiş,
yıldönümünde anıldı. Siz hem torunu olgunlaşmış bir halk aşığıdır. O, dili
hem de Aşık Veysel Kültür Derneği’ne etkili ve güzel kullanmış, söylenmeyeni
başkanlık yapmış biri olarak bize duygu yoğunluğu içinde söylemiştir.
büyük ozanın halk edebiyatı içerisinde Türkülerinde deyim ve atasözlerine yer
yerini ve önemini biraz anlatır mısınız? vermiş, metaforlar da kullanmıştır.
Dedemle yaşanmışlıkları olan bir torun “Sen bir ceylan olsan ben de bir avcı
değilim. Onunla kan bağı tanışıklığım
Avlasam çöllerde saz ile seni
doğduğu köyde doğmuş olmam, bastığı
toprağa basıp, aynı havayı solumam ve Bulunmaz dermanı yoktur ilacı
çocukluğumun dedemin hayata gözlerini
Vursam yaralasam söz ile seni” sözleri
kapattığı evde geçmiş olmasıdır. Bir
en güzel örneklerden biridir. Yaşadığı
de gönül bağı üzerinden tanışıklığım
dönemde âşıklık geleneğini arkaik sayan
vardır ki bu halen sonlanmamış, devam
anlayışa direnmiş, geleceğin gelenekten
eden bir tanışıklık sürecidir. Bu süreç
beslendiğinin sembolü olmuştur. Kısaca
dedemin eserlerindeki alt metinleri
anlatmaya çalıştığım bu özellikler
okuyarak onu anlama ve anlamlandırma
dedemi âşıklık geleneğinde öncülleri
sürecidir. Sorunuza gelince: Çocuk yaşta
gibi çok özel bir yere koyarken, yazılı
gözlerinin kör olması, dedemde “benliğin
kültürde de yer bulmasını ve daha geniş
uyanması” sürecini başlatmıştır. Ve artık
kitlelerle buluşmasını sağlamıştır. Bugün
başka bir dünyanın kapıları aralanmıştır
baktığımızda kendinden sonra gelenleri
onun için. Aşık Veysel, yazılı kültürden
aşk, toprak ve ölüm gibi arketipleri ile
uzak olan Sivrialan Köyü’nde sanata,
etkilediğini görüyoruz. Dedem eserlerinde
edebiyata, tarihe ve inanca ait birikimini
“benliğin uyanması” ile başlayan süreci;
sözlü kültürden almıştır. Kırklı yaşlarının
“kendini arama” ve “zihnin arınması”
ilk yarısına kadar beslendiği yegâne
ile devam ettirmiş, “doğaya, doğal
kaynak budur. Daha sonra özellikle Köy
olana aidiyet” ile sonlandırmıştır. Bu
Enstitülerinde, usta saz öğreticiliği yaptığı
pencereden baktığımızda dedemin dilinin
yıllarda cumhuriyetin yeni kültürüyle
hem bugüne hem de ezoterik zamana ait
56 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 GÜNDÜZ ŞATIROĞLU
EĞİTİMCİ / AŞIK VEYSEL'İN TORUNU
Âşıklık geleneği sözlü kültürümüzün merkezinde oturur.
Sözlü kültürümüze ait olan pek çok unsur bu gelenek
içinde yer bulur. Bu nedenledir ki, Âşık Veysel âşıktır ve bu
geleneğin tüm kapsayıcılığı onun eserlerinde yer bulur
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 57
 Aldanma cahilin kuru lafına
Kültürsüz insanın külü yalandır
Hükmetse dünyanın her tarafına
Arzusu hedefi yolu yalandır

İnsan bir deryadır ilimde mahir

İlimsiz insanın şöhreti zahir
Cahilden iyilik beklenmez ahir
İşleği ameli hali yalandır

AŞIK VEYSEL ŞATIROĞLU

58 POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14

 olduğunu fark ederiz. Edebiyatı etkileme
alanının da tam bu nokta olduğunu
düşünüyorum. Takdir edersiniz ki sadece
bu konu bile başlı başına yazılması,
konuşulması gereken bir konudur.
Aşık Veysel âşıklık kültürü açısından
kimlerden etkilenmiş?
Dedem âşıklık kültürünün içine doğmuş,
bu havayı teneffüs ederek büyümüş
biridir. Çocukluğunda Molla Hüseyin
ve Çamşıhlı Ali sazla ve gelenekle ilk
tanışıklığını sağlayan kişilerdir. Kul
Abdal türküleri söylemeyi çok severmiş.
Hatta saz öğrenip topluluk önünde ilk
seslendirdiği türkü de Kul Abdal’a ait
olan “Takdirden gelene tedbir kılınmaz/
Ne kılayım çare ben şimden geri/ Yaram
türlü türlü merhem bulunmaz/ İstersen
merhemi çal şimden geri” dörtlüğü ile
başlayan türküdür.
Buradan da anlaşılacağı üzere Kul Abdal
başta olmak üzere Âşık Veli, Pir Sultan
Abdal, Âşık Agahi, Âşık Hüseyin ve daha
pek çok âşıktan etkilenmiştir. Ayrıca yakın
çevresinde bulunan Salman Baba, Ali
Özsoy Dede ve Hıdır Dede etkilendiği ve
etkileşimde bulunduğu kişiler arasındadır.
Aşık Veysel büyük bir Atatürk sevgisi
ile karşımıza çıkıyor. Onun bu
düşkünlüğünün altında ne yatıyor?
Dedemin gençliği Kurtuluş Savaşı yıllarına
denk düşer. Babaannemim deyimiyle
gözünün gönlüne akması en çok bu
dönemde dokunur ona. Çünkü ülkeyi ateş
çemberinden kurtaracak mücadelede yer
alamamıştır. Âşık, sözlü kültürün taşıyıcısı
ve aynı zamanda temsilcisidir. Sazı
omzunda adım adım gezerek çalar, söyler
türkülerini. Dedem de öyle yapmıştır.
Önce yakın çevresi sonra tüm Anadolu’da
çalmış, söylemiştir türkülerini. Bu serüven
cumhuriyetin ilk yıllarında başlamış,
sadık yârine kavuşuncaya dek sürmüştür.
Anadolu’yu gezmesi ve Köy Enstitülerinde
usta saz öğreticiliği yapması, Atatürk’ün
önderliğinde kurulan cumhuriyetle
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
gelen değişime yakın tanıklık etmesini
sağlamıştır. Hatta ilk şiirini cumhuriyetin
10. yılı için yazmıştır. “Atatürk’tür
Türkiye’nin ihyası/ Kurtardı vatanı
düşmanımızdan/ Canını bu yolda eyledi
feda/ Biz dahi geçelim öz canımızdan”
dizeleri ile başlar Cumhuriyet Destanı.
Şiirin tamamı okuduğunda hem Kurtuluş
Savaşı’nın ne zorluklarla kazanıldığını
hem de Mustafa Kemal Atatürk’ün
olağanüstü kişiliğine duyulan hayranlık
kendini gösterir. İlk şiirin Atatürk ve
cumhuriyet konulu olması elbette
tesadüf değildir. Onu öncülleri ve
çağdaşlarından farklı kılan ilk mayalardan
biridir bu. Dedem bu ilk şiirini Atatürk’e
okuyabilmek için yürüyerek tam üç ayda
ulaşır Ankara’ya. Lakin ne o zaman ne
de sonrasında Gazi Kemal’le yüz yüze
gelemez. Bu içinde hep bir ukde olarak
kalır. Atatürk sevgisinin büyüklüğü ile
dedem, siyasi olarak da safını her daim
Atatürk’ün partisinden yana belirlemiştir.
Atatürk’ün ardından yazdığı “Ağlayalım
Atatürk’e” türküsü bir ağıt olmaktan öte
Atatürk’ün çağa damgasını vuran bir lider
olduğunu anlatır.
Dedemdeki Atatürk sevgisi vatan ve millet
sevgisiyle özdeştir. Pek çok türküsünde
barışı, kardeşliği bir Atatürkçü âşık olarak
dillendirir.
Aşık Veysel’i Kızılırmak’a benzeten,
onunla bütünleştirici bir gelenek var.
Bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Kızılırmak, Kızıldağ’dan doğar, küçük
akarsularla beslenerek çoğalır, çağıldar
ve Karadeniz’e ulaşır. İç Anadolu’dan
Karadeniz’e uzanırken geniş bir yay çizer.
Kızılırmak’ın suları farklı iklim, farklı
yeryüzü şekilleri ve farklı bitki örtülerinin
can suyu olarak yol alır Karadeniz’e.
Dedem de Anadolu’nun can suyu gibidir.
İnancı, mezhebi, etnisitesi ne olursa
olsun herkesi kucaklar. Demokrasiye
olan inancı her türküsüne nüfus
etmiştir. Dedem eşitlik olmadan adalet
olamayacağına inanır ve bunu “Beni hor
59

görme kardeşim/ Sen altınsın ben tunç
muyum/ Aynı vardan var olmuşuz/ Sen
gümüşün ben saç mıyım” türküsü başta
olmak üzere birçok türküsünde açıkça
dile getirir.
Aşık geleneği bir bakış açısıyla öykü
anlatıcılığıdır. Buradan bakınca
Aşık Veysel’i aşık, ozan, gelenek ve
öykü anlatıcılığı bağlamında nereye
oturtmak gerekir?
Âşıklık geleneği sözlü kültürümüzün
merkezinde oturur. Sözlü kültürümüze
ait olan pek çok unsur bu gelenek içinde
yer bulur. Örneğin, âşık türküsünde
deyimlere, atasözlerine, mecaz anlatılara
yer verirken; destanlardan, masallardan
da alıntılar yapar ya da kahramanlarına
yer verir. İşte bu nedenledir ki, Âşık Veysel
âşıktır ve bu geleneğin tüm kapsayıcılığı
onun eserlerinde yer bulur.
Aşık Veysel’in Alevi geleneği içerisinde
duruşu, doğaya, insana ve barışa yakın
bir felsefi ilkeye dönüşüyor. Günlük
yaşamı içerisinde bu ilkenin gelişimi ve
gerekçeleri için neler söylersiniz?
Dedem yaklaşık kırklı yaşlara kadar Emlek
yöresi ve Sivas’ın Alevi köyleri dışına
çıkmamıştır. Bu süreç cemleri, Alevi
tekkelerinde dede-baba sohbetlerini
60
kapsar. Alevi inancının
sosyal ve kültürel yaşama
yansımaları dedemde
karşılığını bulur. Şöyle
ki: Dedemde var olan
cümle varlığa sevgi, diğer
taraftan; çağdaşlaşmaya,
bilime, eğitime,
demokrasiye ve eşitliğe
önem vermesi Alevi
öğretisinin de özünü
oluşturur. Dedemi diğer
Alevi âşıklardan ayıran
özellik bunları doğrudan
dillendirmek yerine çoğu
zaman ezoterik olarak
dillendirmesidir. Bu
yöntem de yine Alevilikte
söz söyleme biçimini en yaygın olanıdır.
Özellikle son yıllarda siyasilerin,
sanatçıların Âşık Veysel’e daha
fazla yöneldiklerini gözlemliyoruz.
Türküleri farklı tarzlarda yorumlanıyor,
siyasilerin hem türkü hem şiir
olarak Âşık Veysel’i dillerinden
düşürmediklerine tanıklık ediyoruz. Bu
sürece dair düşünceleriniz nelerdir?
Bu süreç doğal olmayan ama doğal
bir süreçtir. Doğal olmayışı kültürel
farkındalığın son yıllarda kültürel değerler
üzerinden değil, oluşturulan gündemler
ve bu gündemlere bağlı popülist kültür
üzerinden gelişmesi. Doğal olan ise
bu coğrafyanın geleneğini toplumsal
yaşayış imbiğinden geçiren Âşık Veysel’in
sesinin, sözünün yankılanması. Diğer
yandan ülkenin içinde bulunduğu süreç
toplum katmanlarının gerilimini arttıran
ve kültürü manipüle eden bir süreç.
Bu süreçte toplumun farklı düşünen
kesimlerinin Anadolu’nun mayası olan
bir geleneğin temsilcisine sahip çıkması
yadırganır bir durum olmamalı. Çünkü
farklılıklar üzerinden zenginleşmek gibi
de bir geleneğimiz var. Dedem bunu
“Dava insanlık davası” diyerek çok net
ifade etmiş.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 SİNEMA PERDESİ
ERHUN ALTUN:
BELGESELİN DERDİ
"DERT ANLATMAK"TIR
ALİ NECATİ KOÇAK
necatikocak@gmail.com
Sevgili Erhun Altun, yeni belgeselin
“Dönüşüm”le İşçi Filmleri Festivali’nde
izledik seni. Biraz kendinden bahseder
misin?
İstanbul Üniversitesi Radyo
Televizyon ve Sinema mezunuyum.
Çocukluğumdan beri öyküler yazardım.
Edebiyat öğretmenimin beni bu alana
yönlendirmesi etkili oldu. Üniversite
sınavlarına girdiğim ilk yıl birçok bölüme
puanım tutmasına rağmen bir bölüm
kazanamadım. Asıl istediğim hep
sinemaydı. Babam da benim hep asker
olmamı isterdi ama benim hep bir sinema
hayalim vardı.
Üniversiteye yerleşemeyince Rusya’da
inşaat işleri yapan bir arkadaşım yanına
çağırdı beni. O sırada kardeşimin
bir arkadaşı Çankaya Belediyesi’nin
konservatuar sınavlarının olduğunu
haber verdi. Ben biraz kararsız şekilde
başvurunun son günü başvuru yapmaya
gittim. Kapıyı yeni kapatmışlar,
çıkıyorlardı. Başvuruyu alan kadın
benim gözüme baktı “Sen bunu çok
mu istiyorsun?” diye sordu. “Çok
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
istiyorum” dedim. Dönüp kapıyı
açtı bana form verdi. Bir tirat verdi.
“Buna hazırlanacaksın, sınava öyle
geleceksin” dedi.
Sınav Çağdaş Sanatlar Merkezi’nde
yapıldı. Bahadır Tokmak, Gülçin Üstüntaş
gibi isimler vardı jüride. Çok kalabalıktı,
sahneye çıktım. Tiradı oyna dediler.
Ben oynamaya başladım ama yarıda
kestirdiler, başka sorular sordular. Ben
“Eyvah, sınavı kazanamadım!” diye
bakıyordum. On gün sonra bir telefon
geldi “Sınavı kazandın” dediler.
Benim için bir dönüm noktası oldu,
tiyatroyla tanıştım. Bir azim, istek vardı
bende, ideallerim için çok disiplinli
çalıştım. Zamanla roller almaya başladım.
Çankaya Belediyesi bizi işe aldı. O süreç
içerisinde ben bir taraftan sınavlara
hazırlanıyorum. Sinemaya azmetmişim,
olacak! Üniversite sınavına ODTÜ’de
girdim. Sınava girerken yanımda bir
kalem, bir silgi var. Kalemin ucu kırılsa
yedek kalem yok. Ama o azimle ben
İstanbul Üniversitesi Radyo Sinema
TV bölümünü kazandım. Üniversite
dönemim çok yoğun ve hareketli geçti.
Buradan mezun oldum. Çok değerli
isimlerle çalıştım ama “Benim hocam
61
Metin Erksan” diyorum. Ondan çok
etkilendim, onun toplumsal gerçekçi
çizgisinde bir yönetmen olmayı amaç
edindim.
Diğer hocalarımın da yönlendirmesiyle
süreç beni belgesele itti. Metin Erksan
ve Prof. Dr. Battal Odabaş beni belgesele
yönelten en büyük etmenler oldu.
Belgesel çalışmalarında nereden
etkilendin? İlk çalışmalarından
bahseder misin?
Okulumun bitmesine yakın Çankaya
Belediyesi’nin tiyatrosu lağvedildi. Beni de
Bademlidere bölgesine görevlendirdiler,
2010 – 2012 gibi. O dönem bir taraftan
istifayı düşünürken bir taraftan da
Bademlidere bölgesini tanımaya
çalışıyorum. Zamanla bölgenin içine
girdim, bölge beni çok etkiledi, burada
çok şey üretebileceğimi fark ettim.
Bademlidere, Çankaya’nın gecekondu
bölgesi. Çocuklar bir tarafta teker
yuvarlıyorlar, diğer tarafta ata binenler
var, lastiklerden ateşler yakılıyor.Bölge
bir taraftan doğudan göç alıyor, diğer
62
yandan kentsel dönüşüm nedeniyle
Altındağ bölgesinden buraya bir iç göç
var. Ankara’nın içinde bir güneydoğu
oluşmuş.
Bölgede Çankaya Belediyesi’nin bir
merkezi var, biz burada çocuk çalışmaları
yapıyoruz. Kurslar, etkinlikler vs.
Çalışmaların bir yerinde katılan çocukların
sayısının bir anda azalmaya başladığını
farkettim. Ben gelmeyen çocukların
peşinde düştüm, azalmanın nedenini
bulmaya çalışıyorum. Farkına vardım ki,
kentsel dönüşüm burayı da etkilemiş,
gecekondular yıkılmaya başladıkça
buradan Karataş’a, Hüseyin Gazi
bölgesine bir yer değiştirme başlamış.
İnsanlar zaten köy boşaltmalarla
topraklarını bırakıp buralara gelmişler
şimdi şehrin içerisinde sürgün ediliyorlar.
Ben hemen bunu nasıl anlatırım diye
düşünmeye başladım. Elimde sinema
gibi bir silahım var. Ben de bunun
hikayesini düşünmeye başladım.
Mahalleye kamerayı koydum ama çok
zor oldu. Çocukları buldum, çocuklar
konuşmak istemiyorlar. Alışmaları ayları
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14
 ERHUN ALTUN
YAPIMCI / YÖNETMEN
Sinemanın başlangıcı, mihenk taşı belgesel aslında.
Kurmaca hikayeler sonra gelişiyor. Belgesel
hayatın hiçbir yerinden kopmuyor. Belgesele sıcak
bakmamdaki en önemli şey toplumsal gerçekçilik
hikayelerini anlatabileceğim en iyi yerin belgesel
olduğunu düşünmemdir.

POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14 63

buldu. Sonra konuşmaya başladılar.
Ailelerini, yaşadıklarını, kentin içerisindeki
sürgünü, göçü anlatmaya başladılar.
Özel bir hikaye çıktı ortaya: “Ankara’nın
Güneydoğusu.”
Bu hikaye çok yere gitti, çok ödüller aldı.
Altın Koza Film Festivali’nde açılış yaptı.
Dünyadaki en iyi 7 yapım arasına girdi.
İran’dan en iyi 2.film ödülünü aldı.
Filmin bu başarısı bir taraftan da tepkiler
almaya başladı. Ben artık kentsel
dönüşümle ilgili aktivistliğe başladım.
Nerede kentsel dönüşümle ilgili bir sorun
olsa ben oradayım. Aradan belli bir
zaman geçti. Kısa filmler, sinema filmleri
yaptım.
Dönüşüm’den bahseder misin biraz da,
nasıl ortaya çıktı?
Belgeselin içerisinde atık kağıt işçisi Vedat
isimli bir çocuk var. Hakkari’den Van’a,
Van’dan Ankara’ya gelen bir aile, bölgede
hatırı sayılır bir nüfusları var.
Burada binalar büyüdükçe kentsel
dönüşüm artıp binalar yükseldikçe
gecekondu bölgesi daralmaya başladı.
Vedat “Artık biz ne yapacağımızı
şaşırdık. Bölgeden gitsek mi, gidersek
atık kağıt burada nasıl yapacağız
bilmiyoruz” dedi.
İşte burada ben Vedat’a bunu film
yapmayı önerdim. 8 aya yakın bir
çalışmaya içerisine girdik. Günlerce
Vedat’ın günlük hayatını birlikte yaşadık.
Gün gün hayatını kaydettik.
Sinopsisini de söylemek isterim filmin:
Hakkari’den Van’a, Van’dan Ankara’ya
gelmiş bir ailenin çocuğu Vedat. Atık
kağıt işçisi. Gecekonduların yoğun
olduğu bölgede yaşıyorlar. Bölgedeki
gecekonduların yıkımıyla beraber, Vedat
hayatındaki dönüşüm hikayesini anlatıyor.
Gecekondudan binaya nasıl geçtiklerini,
niye göç ettiklerini anlatıyor.
Filmimiz birçok festivalde gösterilmeye
64
başladı. Ödüller alıyor. En son İşçi Filmleri
Festivali’ndeydik. Orada da bayağı
değer gördü filmimiz. Şu an böyle
gidiyor. Hikaye insanların içinden gelen
bir hikaye. Ben de artık yavaş yavaş
toplumsal gerçekçi sinemaya yaklaştığımı
seziyorum. Büyük bir haz alıyorum.
Hayatını buna adamış yönetmenler,
sinemacılar, sanatçılar var, hala
toplumdan besleniyorlar.Ben de ömrüm
yettiğince bundan besleneceğim galiba.
Toplumun her şeyinden besleniyoruz.
Ben de bir sinema üslubu oluşturmaya
çalışıyorum. Bir hikayem var, kendime
has çekimlerim, kamera hareketlerim
oluşmaya başladı. Yavaş yavaş
anlaşılacağımı zannediyorum.
Belgesel senin çalışmalarının içinde
nerede duruyor?
Sinemanın başlangıcı, mihenk taşı
belgesel aslında. Lumiere kardeşlerin
trenin gara girişini çektikleri ilk filmden
başlayarak belgesel yapılıyor aslında.
Kurmaca hikayeler falan sonra gelişiyor.
Belgesel hayatın hiçbir yerinden
kopmuyor. Belgesele sıcak bakmamdaki
en önemli şey, toplumsal gerçekçilik
hikayelerini anlatabileceğim en iyi yolun
belgeselle olduğunu düşünmemdir.
Yeni projelerin nedir? Yine ödüllü
çalışmalarda görecek miyiz seni, ne tür
çalışmalar planlıyorsun?
Yeni projeler çalışıyorum. Yine kentle ilgili
bir hikayeye çalışıyorum.
Benim derdim ödüller değil, filmlerim
beni popüler bir noktaya getirsin değil.
Benim derdim bir dert anlatmak. Ben
kurmaca hikayelerimde bile bir derdi
anlatmak peşindeyim. Ben bundan
sonraki projelerimde de toplumdan
besleneceğim, dert anlatacağım, derdi
olan projeler yapacağım.
POLİTUS DERGİSİ YAZ 2019 / SAYI:14