Samenvatting: Meaning in life and the experience of aged people

- Peter Derkx

De betekenis van het leven is volgens Peter Derkx “een levensloop met perspectief, vol
ervaringen en verhalen.” Het ‘goed oud worden’.
In dit artikel onderscheiden en verklaren de auteurs dit begrip aan de hand van 7
componenten: 1) purpose
2) moral worth
3) self-worth
4) control
5) coherence
6) excitement
7) connectedness

Het onderzoek is opgericht doordat men een gebrek zag aan aandacht en kennis van het
omgaan met de betekenis van het leven door ouderen. Ouderen zitten in een moeilijke fase
als het gaat om zinvolheid, omdat ze geconfronteerd worden met achteruitgang en allerlei
soorten verlies.
De groep onderzoekers kwam tot de conclusie dat een aantal basisbehoeften gevoed
moeten worden om het leven zinvol te kunnen noemen.

‘Meaning of life’: gaat over een objectieve, transcendente ervaring in het leven.
‘Meaning in life’: gaat over de persoonlijke en subjectieve ervaringen.
Het onderzoek focust op dit laatste. Termen als een ‘kwalitatief leven’ en ‘het goede leven’,
lijken overeen te komen met ‘meaning in life’, maar deze begrippen vergeten een hoop
aantal dimensies die essentieel zijn voor een zinvol leven.

“Derkx’ theory about meaning in life, that forms the main interest of this article, is developed
on the basis of a variety of social-psychological and philosophical sources. It uses meaning as
a broad concept, which may encompass both active and passive modes of being, such as
giving meaning to one’s life, finding meaning in one’s life, or experiencing one’s life as
meaningful.”

Derkx baseert zijn theorie op Baumeister (1991) die 4 dimensies geeft aan een zinvol leven:
purpose, self-worth, moral worth en control. Derkx voegt hier nog drie dimensies aan toe.

De dimensies van morele waarde, opwinding en verbondenheid wijzen gezamenlijk naar de

behoefte van een bepaalde transcendentie.

De Zeven Dimensies

Purpose
Het hebben van een doel betekent dat iemand in staat is om zich te verbinden en bezig te
houden met voor hem relevante bezigheden, die ofwel leiden tot een toekomstig doel of die
op zichzelf een bevredigend effect hebben.
Moral worth
Het hebben van morele waarden houdt in dat iemand zijn eigen daden en woorden kunt
verdedigen en verklaren op een morele manier.

Self-worth
Dit houdt in: het respecteren, waarderen en accepteren van jezelf. Dit is te verkrijgen door
een bepaalde sociale erkenning en het loslaten wat anderen presteren en hebben. Deze
eigenwaarde wordt sterk beïnvloedt door iemands culturele omgeving of groep waar
iemand deel van uitmaakt. Binnen zo’n omgeving of groep ligt de nadruk op hoe iemand is
en wat iemand doet.

Control
Het zelf hebben van de controle over je leven, is essentieel voor iemand om een zinvol leven
te hebben. Overgeleverd zijn aan het lot o.i.d. zou zinloos zijn. Het kunnen beïnvloeden van
het leven met eigen keuzes geeft het idee dat men zelf zin kan geven aan het leven. Niet
alleen keuzes maken, maar ook het begrijpen van de wereld en alles wat zij bevat, is hier
belangrijk.

Coherence
Dit gaat samen met begrijpelijkheid. Deze zijn beide belangrijk voor een zinvol leven. Alles in
het leven; daden, woorden en gebeurtenissen moeten ergens op slaan. Chaos en
onduidelijkheid leidt nergens toe. Samenhang zou je kunnen zien als de overkoepelende
dimensie en gaat hand in hand met het begrijpen in het begrip ‘control’.

Excitement
Kun je ook benoemen als nieuwsgierigheid. Excitement hoeft niet altijd positief te zijn, maar
kan ook een negatieve kant hebben. Het is een gevolg van de gebeurtenissen om ons heen
die een emotie en gevoel tot gevolg hebben. Motivatie, doorzettingsvermogen, woede,
blijdschap verwondering, verdriet, enthousiasme, e.d.

Connectedness
Het verbonden voelen met anderen buiten onszelf. Het is essentieel dat we anderen ook
echt beschouwen als anderen, want alleen dan kunnen emoties als liefde tot stand komen.
Connection hoeft niet alleen met geliefden of vrienden te zijn, maar kan ook in een relatie
met God, of medeburgers.

Deze 7 dimensies maken een leven zinvol. Daarbij gaat het niet zozeer om het aantal
dimensies dat je toeschrijft aan een zinvol leven, maar meer aan het compleet zijn ervan.
Wanneer ze samen het gehele bestaan bedekken en deze allemaal vervuld worden, kan je
het leven zinvol noemen. Wanneer hier ergens iets ontbreekt, ervaart men het leven
anders, niet zo snel als zinvol en probeert het van alles om dit toch te realiseren.

Praktijkgedeelte
Om de theorie van deze dimensies te testen, werden twee oudere mannen uitvoerig
geïnterviewd.
Ze hadden vrijwel een gelijke persoonlijke achtergrond, (huidskleur, leeftijd, weduwnaar,
maar hun sociale en culturele achtergrond en omgeving verschilde. Elke onderzoeker
beoordeelde het interview apart, om zo het draagvlak te testen.

Mr. Brown:
Leefde in een klein wereldje. Geen hogere opleiding gevolgd, bleef bij zijn vader in de zaak
werken en bleef in hetzelfde dorp wonen. Trouwde, kreeg een aantal kinderen. Zijn kinderen
namen de zaak over, hij verhuisde een eindje verderop. Zijn vrouw overleed in 2013. Mr.
Brown ziet zichzelf in zijn kerk en omgeving als een gewaardeerde en gerespecteerde man.

Mr. Jones:
Geboren in Rotterdam. Volgde een hogere opleiding, de HBS, en vervolgens ging hij naar een
kunstschool, waardoor hij bij een aantal grote bedrijven heeft gewerkt. Hij is twee keer
getrouwd geweest, waarbij de eerste eindigde in een scheiding en de tweede met het
overlijden van zijn vrouw. Deed pogingen om een derde vrouw en levenspartner te vinden,
maar ook zij overleed. Intussen woont hij in een verzorgingshuis in Rotterdam, en is hij het
leven letterlijk zat.

De ervaringen van de 7 dimensies van Mr. Brown en Mr. Jones

Purpose
Mr. Brown: De zaak die hij runde. Bezocht zijn klanten om het zakelijke, maar ook sociale
aspect. Hielp graag kinderen met problemen en haalde hier veel vreugde uit. Hij noemt dit
soort momenten ‘the sparkles of life’. Hij koppelt deze dimensie aan connectedness en
moral worth.

Mr. Jones: ziet zijn purpose vooral in zijn werk. Zijn werk is ook een afleiding geweest in de
tijd dat hij rouwde. Ziet zijn veelzijdige intellectuele prestaties ook als iets wat hij heeft
bereikt en waar hij trots op is.

Mr. Brown is, in tegenstelling tot Mr. Jones, religieus. Dit is voor hem ook van groot belang.
Ziet het omzien naar anderen ook als een doel of taak en merkt dat hij bij het ouder steeds
minder kan betekenen voor anderen.

Het betrokken zijn in het onderzoek heeft verschillende betekenissen voor de mannen. Mr.
Brown is tevreden en blij dat hij de onderzoekers kan helpen. Zijn betrokkenheid geeft hem
een doel. Mr Jones ervaart het anders: het is voor hem een stukje zingeving in een omgeving
waar hij alleen maar oppervlakkigheid ervaart.
Purpose kan dus door verschillende dingen worden ervaren en verschillend worden
ingevuld.

Moral Worth
Beide heren hebben de Tweede Wereldoorlog meegemaakt en hebben hun persoonlijke
ervaringen. Toch stellen ze allebei dat ze aan de ‘goede kant’ stonden. Ze pleiten allebei voor
de juiste morele waarden. Toch is er wel een verschil.
Mr. Jones zegt dat hij altijd goed heeft geleefd en nooit iemand op wat voor manier dan ook,
heeft gekwetst. Daaruit volgt dat hij nu hij oud is, beter verdient. Hij wil het liefst voor een
trein springen, maar dat heeft invloed op anderen. Zijn morele beweegreden hierachter
draagt niet per se bij aan zijn ervaring van zinvolheid van het leven. Hij ziet het niet als een
doel of goed iets op zich.

Mr. Brown ziet in tegenstelling tot Mr. Jones, morele waarde wel als iets belangrijks en
essentieels. Hij ziet het ook als zijn christelijke opdracht, en het zorgen voor anderen,
ongeacht wie, is iets waar hij plezier in heeft en als iets belangrijks beschouwt.

Beide heren verbinden hun morele waarden wel aan hun eigenwaarde, wat de volgende
dimensie is.

Self-worth
Beide mannen merken dat zij in de laatste jaren veel afhankelijker zijn geworden, wat
uiteraard effect heeft op hun eigenwaarde.

Mr. Brown: wordt verzorgd door familie. Ontvangt dus hulp, maar kan zelf nog wat bieden,
door aandacht, hulp en advies. Hij kan iets tegenover alles wat hij krijgt, zetten. Dit houdt
zijn eigenwaarde toch wel enigszins omhoog. Ook zijn status binnen zijn kerk en omgeving
doet hem goed. Hij weet gewaardeerd en geliefd te zijn. Hij is dankbaar voor alles wat hij
nog heeft. Zijn eigenwaarde wordt enkel nadelig beïnvloed door zijn afhankelijkheid en
ouderdom.

Mr. Jones: wordt door onbekenden, professionals verzorgt. Hij is niet zoals Mr. Brown, in de
positie om iets terug te geven. Hij heeft al zijn geliefden verloren en kan niks terug geven aan
de mensen die hij nog om zich heen geeft. Hij ziet zijn bestaan als een last, zowel voor hem
als voor degenen die voor hem zorgen. De eigenwaarde die hij nog heeft, baseert hij op zijn
intellectuele gaven. Dit is echter allemaal verleden tijd voor hem, en het verliezen van de
mogelijkheid hier iets mee te doen, vreet aan zijn zelfwaarde.

Control
Zoals gezegd, is een bepaalde hoeveelheid van controle nodig om de mens het idee te geven
dat het leven zinvol is en dat je dat zelf kunt doen.

Mr. Jones’ wens om dood te gaan en zijn plannen om dat zelf te doen, laat twee kanten zien.
Enerzijds neemt hij de controle in handen door zelf zijn leven te beëindigen. Hij begeleidt dit
met humor, om eigenlijk de wanhoop en machteloosheid van zijn situatie te maskeren. Zijn
huidige toestand is hem gaandeweg overkomen. Hij gelooft niet in een hiernamaals en is ook
niet bang voor de dood.

Mr. Brown gelooft echter wel in een hemel. Hij is echter verdrietig om het feit dat hij zijn
geloof niet helemaal aan zijn kinderen heeft kunnen doorgeven: hij mist dus dit stukje
controle.
Coherence
Dit begrip is wat lastig om duidelijk te maken voor de heren, maar toch geven ze allebei een
bepaalde mening aan dit begrip.

Mr. Jones begint over zijn persoonlijkheid. Zijn interpretatie van comprehension gaat dus
meer over het begrijpen van zichzelf.
Wanneer hij zijn jongere ik beschrijft, komt naar voren dat zijn vroegere leven voldoet aan
purpose, self-worth, control, excitement, moral justification, en vooral connectedness. Het
overlijden van zijn vrouw en het verhuizen naar een verzorgingshuis veroorzaakt het
verliezen van controle, en veroorzaakt een kettingreactie (p.18).

Mr. Brown verliest ook zijn vrouw, maar bij hem heeft dat geen grote en directe invloed op
zijn ervaringen van de andere dimensies. Hij rouwt wel, maar zijn ervaring van een zinvol
leven blijft vrijwel intact. Zijn religie helpt hem hierbij en biedt hem constancy, coherence en
continuity.

Verschillende soorten van verlies kunnen dus invloed hebben op de ervaringen van deze
dimensie, maar wanneer, zoals bij Mr. Brown, een stabiele en zorgzame omgeving zorgt dat
deze dimensie wel intact blijft, hoeft dit geen lange-termijn of dramatische invloed te
hebben. Mr. Jones mist wel zo’n omgeving, maar kan ook geen manier vinden om hier mee
om te gaan, waardoor hij steeds verder wegzinkt.

Excitement
Beide mannen worden enthousiast wanneer ze vertellen over hun professionele verleden.
Hun prestaties op intellectueel gebied, op hun werk, etc., bracht hen ook self-worth en
connectedness. De passie die ten bron ligt aan deze excitement valt ook op als ze spreken
over hun vrouwen en kinderen.

Bij Mr. Jones hadden zijn negatieve ervaringen er voor kunnen zorgen dat hij actie ondernam
om iets aan zijn situatie te doen. Dit is niet het geval; hij vervalt veel eerder in een
melancholische stemming, die hem reden geeft zijn leven te beëindigen.

Connectedness
Mr. Jones vindt zelf dat dit zowat het enige is wat het leven zin is, anders niets. Mr. Jones is
niet gelovig, en voelt zich daardoor ook niet verbonden met iets hogers. In feite is de enige
verbinding die voor hem belangrijk is, die met iemand waarvan hij houdt, zijn vrouw. Bij haar
overlijden verliest hij ook deze gehele dimensie, omdat deze voor hem zo kleinschalig is.

Mr. Brown is vooral dankbaar voor alle connecties die hij, nog steeds, heeft en voelt, en
schat deze van hoge waarde. Voor hem heeft deze dimensie ook een hogere betekenis: hij
voelt zich niet enkel verbonden met andere mensen, maar ook met een God, zijn omgeving
en de wereld om hem heen.
Gratitude, social comparison and humour

Gratitude
Dankbaarheid is een aspect wat we vaak bij Mr. Brown zien terugkomen. Hij ziet zichzelf als
gezegend, wat erg positief werkt voor zijn ervaringen van een zinvol leven. De dankbaarheid
waar we het over hebben is geen ervaring of fase, maar een karaktereigenschap. Iemand
met deze eigenschap zal vaker deze ervaring voelen, en gevolgen daarvan zijn blijheid,
spiritualiteit en religiositeit.
Dankbaarheid is een aspect dat veel invloed heeft op een zinvol leven, maar moet niet
gezien worden als een bepalende dimensie. Dankbaarheid is meer een gevoel van connectie,
die verband houdt met eigenwaarde en transcendentie.

Social Comparison
Voor beide mannen speelt het element sociale vergelijking een grote rol. Mr. Brown
vergelijkt zijn leven met dat van anderen, en ervaart daarna dankbaarheid. Mr. Jones
vergelijkt zijn huidige leven met zijn vroegere leven, en ervaart vooral gemis en verdriet. Dit
laat zien dat welzijn en gezondheid niet als absolute termen worden gezien, maar altijd in
context met de situatie van anderen. Het lijkt zo alsof het vergelijken een belangrijk rol
speelt in het bepalen van de zinvolheid van het leven. Toch lijkt dit heel erg dicht te liggen op
self-worth, en is het dus de vraag of je social comparison als element zou moeten toevoegen.

Humour
Vooral, misschien zelfs alleen maar, in het verhaal van Mr. Jones zien we dat humor een
belangrijke rol speelt. Het draagt niet zozeer zelf bij aan een zinvol leven, maar dient meer
als afweermechanisme om de zinloosheid van het leven maar niet te hoeven zien. Humor
veinst controle, om het verlies van de echte controle te maskeren. Omdat het een reeds
bestaande dimensie als het ware wilt nabootsen als maskeren, is het zelf geen dimensie die
nog kan worden toegevoegd.

Conclusie
Uit dit onderzoek blijkt dat deze methode met haar 7 dimensies een realistische weergave is
voor een zinvol leven. In het praktische gedeelte van het onderzoek blijkt hoe nauw de
dimensies met elkaar verbonden zijn. Ze kunnen elkaar overlappen, aanvullen,
compenseren; maar ze zijn vooral aan elkaar verbonden.

We zien ook dat de zin van het leven niet een tijdelijk iets is. Het veranderd mee naarmate
de persoon ouder wordt. Beide mannen schatten hun leven zinvoller in toen zij jonger
waren, daar zij na verloop van tijd bepaalde dimensies niet meer kunnen vervullen of
simpelweg missen.

Als laatste kunnen we concluderen dat de dimensie van connectedness als belangrijkste kan
worden gezien. Mr. Jones baseerde zelfs alle zin van zijn leven op en voor Mr. Brown bleef
deze dimensie in zijn latere leven nog het meest van betekenis. De dimensie van control zou
men als tweede belangrijkste dimensie kunnen zien. Beide mannen zien de zin van hun leven
achteruit gaan naarmate ze controle van hun leven kwijt raken en afhankelijker worden.
Tot slot is het interessant dat wat in dit onderzoek als belangrijkste dimensie wordt gezien,
de dimensie van connectedness, niet een van de dimensies van Baumeister was.