BUÜ 2022-2023 GÜZ FEN-EDB. FAK. MAT. BÖL.

MAT 2017 OLASILIK VE I·STATI·STI·K YYSS

09.01.2023, 15:00

ÇÖZÜMLER

S1) a) Üç özdeş kutuda k¬rm¬z¬ve beyaz toplar bulunmaktad¬r. Birinci

kutuda 3 k¬rm¬z¬ve 2 beyaz top, ikinci kutuda 4 k¬rm¬z¬ve 5 beyaz top ve
üçüncü kutuda 2 k¬rm¬z¬ve 4 beyaz top vard¬r. Rastgele bir kutu seçiliyor
ve içinden bir top çekiliyor. Çekilen top k¬rm¬z¬ise, ikinci kutunun seçilme
olas¬l¬g¼¬nedir?
Çözüm: A1 ,A2 ve A3 s¬ras¬yla birinci, ikinci ve üçüncü kutuyu seçme
olaylar¬n¬temsil etsin ve X, seçilen kutudan k¬rm¬z¬bir top çekme olay¬olsun.
O zamanP (A2 =X) de¼ gerini bulaca¼ g¬z. Kutular ayn¬oldu¼ gundan, dolay¬s¬yla
P (A1 ) = P (A2 ) = P (A3 ) = 1=3
Yine soruya göre P (X=A1 ) = 3=5; P (X=A2 ) = 4=9; ve P (X=A3 ) = 1=3 .
Bayes teorem formülünü kullanarak,
( 31 : 94 )
P (A2 =X) = P (A1 )P (X=A1 )+PP (A
(A2 )P (X=A2 )
2 )P (X=A2 )+P (A3 )P (X=A3 )
= 1 3
: + 13 : 94 + 13 : 31
= 10
31
:
3 5
b) Bir madeni para, tura gelme olas¬l¬g¼¬%20 olacak şekilde a¼ g¬rl¬kland¬r¬lm¬şt¬r.
Madeni paran¬n 20 kez çevrildi¼ gini varsayal¬m. En az 16 kez tura gelme
olas¬l¬g¼¬ için bir s¬n¬r bulun (Markov eşitsizli¼ gi). Gerçek olas¬l¬k de¼ geri ile
hesaplay¬n¬z. Sizce iyi bir ön tahmin midir?
Çözüm: Asl¬nda bu da¼ g¬l¬m¬ biliyoruz; n = 20 ve p = 1/5 olan bi-
nom da¼ g¬l¬m¬d¬r. Beklenen de¼ geri 4’tür. Markov eşitsizli¼ gi bize şunu söyler:
E(X)
X20
P (X 16) 16
= 41 : P(X 16) = 20 (0:2)k (0:8)20 k ' 1:38
k
k=16
8
10 Yani bu çok iyi bir tahmin de¼ gil gibi görünüyor.
c) Hilesiz bir madeni paran¬n 100 kez at¬ld¬g¼¬n¬ varsayal¬m. Madeni
paran¬n tura gelme say¬s¬n¬n en az 60 veya en fazla 40 olma olas¬l¬g¼¬üzerinde
bir s¬n¬r bulun (Chebyshev eşitsizli¼
gi).
Çözüm: Madeni paran¬n tura gelme say¬s¬X olsun. X’in beklenen de¼ geri
50 ve varyans¬100 0,5 0,5 = 25 olan bir binom da¼ g¬l¬m¬na sahip oldu¼
gunu
25 1
biliyoruz. Yani P (X < 40 [ X > 60) = P (jX j 10) 10 2 = 4
:
S2) a) Bir zar 5 defa at¬l¬yor ve tek asal say¬gelmesi başar¬say¬l¬yor.
i) Tam olarak bir başar¬,

1
 ii) En az bir başar¬gelme olas¬l¬g¼¬n¬hesaplay¬n¬z.
Çözüm: Verilen deneme say¬s¬ (n) = 5, 1’den 6’ya kadar olan tek asal
say¬lar¬n say¬s¬= 3, 5.
Başar¬olas¬l¬g¼¬= Zarda 3 veya 5 gelme olas¬l¬g¼¬p = 2/6 = 1/3, Başar¬s¬zl¬k
olas¬l¬g¼¬= Zarda 1, 2, 4, 6 gelme olas¬l¬g¼¬
q = 1 –1/3 = 2/3, Tam olarak bir başar¬(r = 1) Binom olas¬l¬k formülünü
uygularsak:
Tam olarak 1 başar¬elde etme olas¬l¬g¼¬(P) = Crn .pr .qn r = 5C1. (1/3)1 .
(2/3)4 = 80/243
ii) En az bir başar¬( r = 1, 2, 3, 4, 5)
Şimdi en az bir başar¬ verildi¼ gi için, r = 1, 2, 3, 4, 5 için tüm binom
olas¬l¬klar¬n¬toplayal¬m.
Binom olas¬l¬k formülünü uygularsak:
= En az 1 başar¬elde etme olas¬l¬g¼¬(P) = P(r = 1) + P(r = 2) + P(r =
3) + P(r = 4) + P(r = 5)
(1 başar¬) (2 başar¬) (3 başar¬) (4 başar¬) (5 başar¬)
= 1 –P(r = 0) (başar¬s¬z)
= 1 –nC0.p0 .qn 0
= 1 –5C0.(1/3)0 .(2/3)5
= 1 –32/243
= 211/243.

b) Bir otoyolda otobüslerin h¬zlar¬n¬ölçmek için radar kullan¬lmaktad¬r.

Otobüslerin h¬zlar¬ortalama 90 km/saat ve standart sapma 10 km/saat ile
normal da¼ g¬l¬m göstermektedir. Rastgele seçilmiş bir otobüsün 100 km/saatten
daha h¬zl¬gitme olas¬l¬g¼¬nedir?
Çözüm: y otobüslerin h¬z¬n¬gösteren rastgele bir de¼ gişken olsun. Verilen-
Ortalama( )= 90 ve standart sapma ( ) = 10.
y’nin 100’den büyük olma veya P(y > 100) olma olas¬l¬g¼¬n¬ bulmal¬y¬z.
Olas¬l¬g¼¬aşa¼g¬da verilen standart normal da¼ g¬l¬m formülü ile buluyoruz: z =
(X–Ortalama) / Standart sapma, x= 100 al¬rsak z = (100 - 90) / 10 = 1
P(y > 90) = P(z > 1) = (Toplam alan) - (z’nin solundaki alan = 1)
= 1 - 0,8413 = 0,1587
Rastgele seçilen bir otobüsün h¬z¬n¬n 100 km/saatten fazla olma olas¬l¬g¼¬
0,1587’dir.
S3)X ve Y rastgele de¼ gişkenleri için ortak olas¬l¬k tablosu aşa¼g¬daki gibi
verilmiştir.

2
 0 1 2
0 4=47 8=47 6=47
1 0 10=47 13=47
2 0 0 6=47
Çözüm:
a) Kov(X,Y) de¼ gerini bulunuz.
E(X,Y)=Sigma(x=0 dan x=2 ye)*Sigma(y=0 dan y=2 ye) XY*P(X=x,Y=y)
=1*1*(10/47)+(1)*(2)*(13/47)+(2)*(2)*(6/47)=(60/47),
E[X]=Sigma(x=0 dan x=2 ye)*Sigma(y=0 dan y=2 ye) X*P(X=x,Y=y)=(68/47),
E[Y]=Sigma(x=0 dan x=2 ye)*Sigma(y=0 dan y=2 ye) YP(X=x,Y=y)=(35/47),
Kov(X,Y)=60/47-(68/47)*(35/47)=440/2209.
b) rXY korelasyon katsay¬s¬n¬hesaplay¬n¬z ve bu iki rastgele de¼ gişkenin
aras¬ndaki ilişkiyi yorumlay¬n¬z.
Çözüm:
r_xy=Kov(X,y)/sigma_x*sigma_y ve sigma_x^2=E[X^2]-E[X]^2
E[X^2]=Sigma(x=0 dan x=2 ye)*Sigma(y=0 dan y=2 ye) X^2*P(X=x,Y=y)=118/47
sigma_x^2=118/47-(68/47)^2=922/2209.
E[Y^2]=Sigma(x=0 dan x=2 ye)*Sigma(y=0 dan y=2 ye) Y^2*P(X=x,Y=y)=1,
sigma_y^2=1-(35/47)^2=984/2209.
Buradan korelasyon katsay¬s¬ r_xy=(440/2209)/(0.64)*(0.66)'0.471, X
ve Y nin ayn¬yönde ilişkili oldu¼ gu sonucu ortaya ç¬kar.
c) X ve Y iki ba¼ g¬ms¬z rastgele de¼gişken ve N(0,1) e sahip olsun (yani 0
ortalamal¬, 1 varyansl¬Normal da¼ g¬l¬m). Buna göre
Z = 1 + X + XY 2 ; W = 1 + X iken Kov(Z,W) de¼ geri kaça eşittir?
Çözüm: Kov(Z; W ) = Kov(1+X +XY ; 1+X) = Kov(X +XY 2 ; X) =
2

Kov(X; X) + Kov(XY 2 ; X)
= V ar(X) + E[X 2 Y 2 ] E[XY 2 ]E[X]
=1+1*1-0=2 elde edilir.
S4) = 60; x = 10 olan bir y¬g¼¬n¬n sa¼ ga çarp¬k oldu¼ gu biliniyor.
n
N
0; 05 oldu¼
gu varsay¬larak rastgele 40 birimlik bir örnek çekiliyor. x örnek
ortlams¬n¬n a) 61,80 den az b) 60,27 den çok olma olas¬l¬klar¬n¬bulunuz.
Çözüm. x = = 60; x = pxn = p1040 ' 1:58; a) P (X < 61:80) = P (z <
61:80 60
1:58
) ' P (z < 1:14) = 0:8729
b) P (X > 60:27) = 1 P (X < 60:27) = 1 P (z < 60:27 1:58
60
) = 1
P (0:17) = 1 5679 ' 0:43

3
 S5) Bir şarküteri dükkan¬nda, bir günde 10 kg peynir sat¬lmad¬g¼¬iddia
edilmektedir. Rasgele seçilen 9 günde peynir sat¬şlar¬aşa¼
g¬daki gibi saptan-
m¬şt¬r:
xi (kg) : 7; 6; 11; 8; 9; 5; 4; 10; 12:
= 0:05 anlaml¬l¬k düzeyinde ne karar verilir.
Çözüm:
Hipotezler, H0 : = 10;
H1 : 6= 10 olacakt¬r.
= 0:05, n = 9 ve y¬g¼¬n varyans¬bilinmiyor. Bu durumda örnekten elde
edilen sx kullan¬l¬r.
X
n=9

xi

x = n = 7+6+11+8+9+5+4+10+12
i=1
9
= 8;
1
sx = 8 [(7 8) + (6 8) + :::(12 8)2 ] = 7:5 buradan sx = 2:73:
2 2 2

Test istatisti¼
gi; H0 hipotezinin do¼
grulu¼gu alt¬nda,
x 0 8 10
t = sx = 2:73 p
= 2:19:
9
Red ve kabul bölgesi; Alternatif hipotez 6= şeklinde oldu¼ gundan iki yanl¬
bir test yap¬lacakt¬r. Kritik de¼ gerler t8;0:025 = 2:306 ve t8;0:025 = 2:306
olarak belirlenir. t test istatisti¼ gi jtj tn 1; 2 sa¼glanmad¬g¼¬ için Yani H0
hipotezi reddedilemez.
b) Bir m¬s¬r gevre¼ gi fabrikas¬nda kutular¬n ortalamas¬n¬n 368 gr ve stan-
dart sapman¬n ise 15 gr oldu¼ gu bildiriliyor. Rasgele seçilen 49 kutu m¬s¬r
gevre¼gi seçiliyor ve ortalamas¬n¬n 372.5 gr. oldu¼ gu belirleniyor. I·ddia =0.05
anlaml¬l¬k düzeyinde do¼ gru mudur?
Çözüm: Hipotezler H0 : = 368, H1 = > 368 olacakt¬r: = 0:05
olarak al¬n¬yor. n > 30 ve y¬g¼¬n varyans¬ bilinmiyor. Y¬g¼¬n varyans¬ yer-
ine örnek varyans¬ (s2x = 15) kullan¬labilir. Test istatisti¼ gi; H0 hipotezinin
do¼grulu¼gu alt¬nda z = x sx 0 = 372:5p15
368
= 2:10:
49
Test istatisti¼
gi z = 2:10 standart normal da¼
g¬l¬m tablosundan elde edilen
kritik de¼
ger z = 1:645 den büyük oldu¼ gundan H0 red edilir.
C; kritik de¼ger olmak üzere P (z > 1:645) = 0:05 dir.z = xsx oldu¼
gundan
x x 372:5
P ( sx > 1:645) = 0:05 den P ( p15 > 1:645) den
49
P (x > 368 + 1:645 p1549 ) = 0:05 den bu durumda C = 371:525 bulunur.
Di¼
ger bir ifadeyle x = 372:5; kritik de¼
ger C = 371:525 den küçük oldu¼
gundan
red bölgesine düşer.