Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

MUÏC LUÏC
THÔNG BÁO KHOA HỌC
Nghiên cứu ảnh hưởng của chế độ thủy phân đến chất lượng tinh bột bắp biến tính
(Maltodextrin) và ứng dụng trong sản xuất surimi cá hố
Thái Văn Đức, Trần Văn Vương 3
Thành phần và mức độ nhiễm sán lá đơn chủ (Monogenea) ký sinh ở cá diếc (Carassius
auratus auratus (Linnaeus, 1758)) thu tại Phú Yên
Võ Thế Dũng, Võ Thị Dung, Nguyễn Nhất Duy 11
Kết quả nghiên cứu bước đầu nuôi thương phẩm cá mặt quỷ (Synanceia verrucosa Bloch &
Schneider, 1801) tại Khánh Hòa
Võ Thế Dũng, Võ Thi Dung, Dương Văn Sang 18
Ảnh hưởng của thức ăn lên kết quả ương ấu trùng tôm Harlequin (Hymenocera Picta Dana, 1852)
Trần Văn Dũng, Lê Quang Trung, Đoàn Xuân Nam, Nguyễn Đình Mão 27
Tính bền nhiệt của gel từ thịt cá mó Scarus Flavipectoralis xay nhuyễn sau khi được xử lý ở
các nhiệt độ khác nhau
Nguyễn Thu Hồng 36
Ảnh hưởng của mật độ ương lên sinh trưởng, tỷ lệ sống và năng suất cá chẽm
(Lates calcarifer Bloch, 1790) giống ương bằng mương nổi đặt trong ao
Ngô Văn Mạnh, Hoàng Thị Thanh 42
Nghiên cứu thực nghiệm quá trình sấy tôm thẻ sử dụng thiết bị sấy vi sóng kết hợp với sấy lạnh
Nguyễn Văn Phúc, Lê Như Chính, Trần Thị Bảo Tiên, Lương Đức Vũ 54
Thực trạng triển khai quy định về chống đánh bắt bất hợp pháp, không báo cáo và
không theo quy định (IUU) tại tỉnh Khánh Hòa
Tô Văn Phương và Võ Thị Ngọc Huyền 62
Đánh giá hoạt lực tinh trùng hầu thái bình dương (Crassostrea gigas Thunberg, 1973)
thông qua các thời điểm thu mẫu khác nhau
Nguyễn Thị Tý Trâm, Lê Minh Hoàng, Trương Thị Bích Hồng, Mai Như Thủy 70
Nghiên cứu xử lý ammonium trong nước thải chế biến thủy sản bằng công nghệ SNAP
Lê Thị Trâm, Viên Thị Thủy, Trương Công Đức 78

Nghiên cứu tối ưu hóa công đoạn sản xuất oligochitin bằng chiếu xạ gamma
Trần Văn Vương, Vũ Ngọc Bội 86

BÀI TRAO ĐỔI

Giải pháp triển khai ứng dụng thiết bị cảnh báo sự cố hệ động lực cho tàu cá Việt Nam
Phùng Minh Lộc 93
Vai trò của rong biển đối với sự phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững
Mai Như Thủy 99
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA CHẾ ĐỘ THỦY PHÂN ĐẾN

CHẤT LƯỢNG TINH BỘT BẮP BIẾN TÍNH (MALTODEXTRIN) VÀ
ỨNG DỤNG TRONG SẢN XUẤT SURIMI CÁ HỐ
EFFECTS OF ACID HYDROLYSIS ON THE QUALITY OF
MODIFIED CORN STARCH (MALTODEXTRIN) AND
APPLICATION IN PRODUCING HAIRTAIL SURIMI (Trichiurus haumenla)
Thái Văn Đức¹, Trần Văn Vương¹
Ngày nhận bài: 3/4/2019; Ngày phản biện thông qua: 21/6/2019; Ngày duyệt đăng: 25/6/2019

TÓM TẮT
Một trong những giải pháp hiệu quả để ngăn ngừa hiện tượng suy thoái mạng lưới gel dẫn đến làm suy
giảm chất lượng của cảm quan và tính chất lưu biến của surimi là bổ sung tinh bột được biến tính bằng các
tác nhân gây biến tính như vật lý, enzyme hoặc tác nhân hóa học để làm thay đổi tính chất vật lý cũng như hóa
học của tinh bột. Mục tiêu của nghiên cứu này là đánh giá ảnh hưởng của chế độ thủy phân bằng HCl đến chất
lượng của tinh bột bắp biến tính (Maltodextrin). Kết quả nghiên cứu cho thấy điều kiện thủy phân tinh bột bắp
thích hợp là tỷ lệ tinh bột/dd acid 10,4g/mL, dung dịch acid HCl nồng độ 8,92%, thời gian thủy phân 9 ngày,
sản phẩm được ứng dụng sản xuất surimi cá Hố đạt loại tốt theo TCVN 8682:2011.
Từ khóa: tinh bột bắp, tinh bột biến tính, maltodextrin, surimi cá Hố
ABSTRACT
Using modified starch is one of the effective approaches for preventing gel degeneration leading to
changes in sensory quality and rheological properties of surimi. Starch is hydrolyzed into maltodextrin by
physical, enzymatic or chemical methods. The objective of this study was to evaluate the effects of hydrolysis
condition on the quality of modified corn starch (maltodextrin). The results showed that the appropriate
hydrolysis conditions were 10.4g/mL corn starch, 8.92% HCl acid and 9 days. The quality of hairtail surimi
produced using maltodextrin was ranked the good grade based on Vietnam standard for frozen surimi (TCVN
8682:2011).
Keywords: corn starch, maltodextrin, modified starch, hairtail surimi

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Việc sử dụng tinh bột đã biết đến từ rất sớm
từ năm 3500 – 4000 trước Công nguyên. Nhà
sử học và triết học Caius Plinius Secundus đã
miêu tả về việc làm nhẵn bề mặt giấy bằng
tinh bột lúa mì và việc sử dụng tinh bột lúa
mì để làm trắng quần áo [19]. Những tài liệu
của Trung Quốc vào khoảng năm 312 sau công
nguyên đã mô tả kích thước hạt tinh bột. Lúc
đó, quy trình sản xuất tinh bột như sau: hạt ngũ
cốc đem ngâm trong nước 10 ngày, sau đó ép và
¹ Khoa Công nghệ Thực phẩm, Trường Đại học Nha Trang
đem trộn với nước sạch. Kể từ đó tinh bột được
biết đến và sử dụng với nhiều mục đích khác
nhau: làm cứng vải, làm thẩm mĩ, làm trắng
quần áo. Ngày nay tinh bột từ khoảng 225 loài
thực vật đã được đưa vào sử dụng trong công
nghiệp ở 57 nước khác nhau, bao gồm 78 loài
ở Châu Á, 54 ở loài Châu Âu, 39 loài ở Bắc
Mỹ, 32 loài ở Nam Mỹ - Cuba, 13 loài ở Trung
Đông và Châu Phi [5], [18].
Tinh bột sau khi hồ hóa và để nguội các
phân tử sẽ tương tác và sắp xếp lại với nhau
một cách có trật tự để tạo thành gel tinh bột với

2 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
cấu trúc mạng 3 chiều, để tạo được gel thì dung
dịch tinh bột phải có nồng độ vừa phải, phải
được hồ hóa để chuyển tinh bột thành trạng
thái hòa tan và sau đó làm nguội ở trạng thái
tĩnh. Khi gel tinh bột để nguội trong thời gian
dài sẽ co lại và lượng dịch thể sẽ thoát ra, gọi là
sự thoái hóa dẫn đến làm suy giảm chất lượng
của cảm quan và tính chất lưu biến của thực
phẩm, đặc biệt trong sản xuất surimi và các sản
phẩm mô phỏng. Chính vì vậy biến tính tinh
bột được nhiều nhà khoa học trên thế giới quan
tâm nghiên cứu [1], [6], [18], [19].
Tinh bột biến tính còn gọi là tinh bột biến
hình, từ tinh bột tự nhiên sử dụng các tác nhân
gây biến tính như vật lý, enzyme hoặc tác
nhân hóa học để làm thay đổi tính chất vật lý
cũng như hóa học của tinh bột. Trong nghiên
cứu này sử dụng tinh bột bắp để biến tính tạo
Maltodextrin, là chất được sử dụng phổ biến
trong lĩnh vực thực phẩm. Maltodextrin là
chất không ngọt, sản phẩm của quá trình thủy
phân tinh bột không hoàn toàn bằng acid hoặc
enzyme, là hỗn hợp các polyme có D-Glucose
có đương lượng Dextrose dưới 20. Đương
lượng Dextrose Equivalent viết tắt là DE là đại
lượng chỉ khả năng khử đối với chuẩn là 100%
ở đường glucose, hay là số gam đương lượng
D-Glucose trong 100g chất khô của sản phẩm.
Ngày nay tinh bột biến tính (Maltodextrin)
được sử dụng rộng rãi trong công nghệ thực
phẩm đặc biệt trong sản xuất surimi và sản
xuất sản phẩm mô phỏng, bánh kẹo, sản xuất
đồ uống, chất ổn định, chất trợ sấy, giữ hương.
Trong lĩnh vực dược phẩm tinh bột biến tính
được sử dụng làm chất dẫn thuốc, ngoài ra nó
cũng được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác.
[4], [5], [8], [19]
Trong đó nồng độ acid (% so với dung dịch), tỷ
lệ tinh bột/dung dịch acid (g/mL) và thời gian
biến tính (ngày). Thiết lập mô hình thí nghiệm
Số 2/2019
II. NGUYÊN VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Nguyên vật liệu
1.1. Nguyên liệu chính
Tinh bột bắp được sử dụng trong quá trình
nghiên cứu được cung cấp bởi Công ty Cổ
phần Bột Thực phẩm Tài Ký. Tinh bột bắp khô
có độ ẩm 12%, không vón cục, đóng trong bao
bì PE 150g/gói. Sản phẩm được sản xuất theo
tiêu chuẩn ISO 9001:2000.
1.2. Hóa chất
HCl 37% (HCl tinh khiết cấp thực phẩm)
xuất xứ từ công ty hóa chất Guandong
Guanghua (Trung Quốc), Kali sorbat, Kali
ferrocyanid, Xanh Methylene, KOH, Glucose
… được mua tại cửa hàng hóa chất và dụng cụ
thí nghiệm Hoàng Trang, thành phố Nha Trang.
2. Phương pháp nghiên cứu
Dùng phương pháp thực nghiệm kết hợp
giữa qui hoạch cổ điển và qui hoạch thực
nghiệm để tìm ra các thông số tối ưu của quá
trình biến tính tinh bột bắp [2].
Phương pháp quy hoạch thực nghiệm [3]
Sử dụng phương pháp quy hoạch thực
nghiệm đủ yếu tố TĐY 2n để xây dựng động
học của các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình
biến tính tinh bột.
Qua quá trình tổng quan các nghiên cứu của
các tác giả trong, ngoài nước, trong nghiên cứu
này chọn biến tính tinh bột bằng phương pháp
acid và ba yếu tố được chọn là nồng độ acid U1
(%), tỷ lệ tinh bột /dung dịch acid HCl U2 (g/
mL), thời gian biến tính U3 (ngày) để nghiên
cứu mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến chỉ
số DE với khoảng biến thiên được xác định:
+ Nồng độ acid (U1): 8 ÷ 12 (%)
+ Tỷ lệ tinh bột/dung dịch acid HCl (U2): 10
÷ 30 (g/mL)
+ Thời gian biến tính (U3): 5÷ 9 (ngày)
và thí nghiệm theo mô hình. Kết quả thí nghiệm
thể hiên ở Bảng 1.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 3
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Bảng 1. Kết quả xác định chỉ số DE của tinh bột bắp biến tính theo phương pháp acid
ở nhiệt độ phòng theo mô hình thí nghiệm TYT 23

N X0 X1 X2 X3 X1X2 X 1X 3 X2X3 U1 U2 U3 Y

1 1 -1 -1 -1 1 1 1 Umin 1 Umin 2 Umin 3

2 1 1 -1 -1 -1 -1 1 Umax 1 Umin 2 Umin 3
3 1 -1 1 -1 -1 1 -1 Umin 1 Umax 2 Umin 3
4 1 1 1 -1 1 -1 -1 Umax 1 Umax 2 Umin 3
5 1 -1 -1 1 1 -1 -1 Umin 1 Umin 2 Umax 3
6 1 1 -1 1 -1 1 -1 Umax 1 Umin 2 Umax 3
7 1 -1 1 1 -1 -1 1 Umin 1 Umax 2 Umax 3
8 1 1 1 1 1 1 1 Umax 1 Umax 2 Umax 3
Thí nghiệm ở tâm
9 0 0 0 0 0 0 0 U01 U02 U03
10 0 0 0 0 0 0 0 U01 U02 U03
11 0 0 0 0 0 0 0 U01 U02 U03
Trong đó: nhằm đảm sự thống nhất giữa lý thuyết tối ưu
+ U1, U2, U3 là biến mã của nồng độ acid, và thực tế trước khi rút ra kết luận cuối cùng về
tỷ lệ tinh bột/dd acid và thời gian biến tính tinh các thông số của quá trình biến tính tinh bột.
bột. Sau khi xác định được điều kiện tối ưu trong
+ Y là chỉ số DE của tinh bột biến tính. quá trình biến tính tinh bột: nồng độ acid U1
Sử dụng các phần mềm hỗ trợ Design (%), tỷ lệ tinh bột/dd acid U2 (g/mL), thời gian
Expert 6.0 đưa ra được các phương trình hồi biến tính U3 (ngày). Từ đó đề xuất thông số
quy, mô hình toán học và các biểu đồ, đồ thị công nghệ biến tính tinh bột trong công nghệ
thể hiện sự ảnh hưởng và mối tương quan giữa sản xuất tinh bột biến tính từ tinh bột bắp.
các yếu tố: nồng độ acid, tỷ lệ tinh bột và thời 3. Phương pháp phân tích
gian biến tính tinh bột đến chỉ số DE của tinh 3.1. Phương pháp hóa lý
bột bắp biến tính. + Xác định chỉ số “DE” của tinh bột biến
Tinh bột bắp được mua, bảo quản ở điều kiện tính bằng phương pháp Fericyanua [3]
thích hợp, đưa về phòng thí nghiệm. Sau đó thực +Xác định hàm lượng protein theo TCVN
hiện biến tính tinh bột bằng phương pháp acid ở 4328:1-2007 [16].
các chế độ khác nhau theo qui hoạch. + Xác định hàm lượng chất béo theo TCVN
Từ số liệu về quá trình biến tính tinh bột 3703:2009 [9].
bằng phương pháp acid với tỷ lệ tinh bột/dung +Xác định độ ẩm theo TCVN 8135:2009
dịch acid 10, 20, 30 (g/mL); nồng độ acid 8, 10, [10].
12 (%); thời gian biến tính 5, 7, 9 (ngày) thu 3.2. Phương pháp đánh giá chất lượng surimi
được ở phần mềm trên được xem xét và loại Đánh giá chất lượng của surimi theo tiêu
bớt để sử dụng phương trình hồi quy. Thông số chuẩn TCVN 8682:2011[17];
tối ưu của phương trình được suy ra từ những 3.3. Phương pháp phân tích các chỉ tiêu vi sinh vật
phương trình bề mặt đáp ứng thu được. Kết + Xác định Salmonella theo TCVN
quả tối ưu được kiểm tra lại bằng thực nghiệm 4829:2005 [11].

4 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

+ Xác định Escherichia coli theo TCVN
6846:2007 [13]
+ Xác định Staphylococcus aureus theo
TCVN 4830:3-2005 [12]
4. Phương pháp xử lý số liệu
Các thí nghiệm được thực hiện lặp lại mỗi
mẫu ba lần. Độ tin cậy là 95% và ứng dụng
phần mềm Excel 2007, Design Expert 6.0 để
phân tích ANOVA nhiều yếu tố, phân tích hồi
quy tuyến tính, mô hình hồi quy và bề mặt đáp
Bảng 2: Các mức yếu tố
ứng được áp dụng để làm rõ ảnh hưởng của các
yếu tố khác nhau đến quá trình biến tính tinh
bột bắp bằng phương pháp acid, số liệu phân
tích được sử dụng để tính toán, vẽ đồ thị.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
1. Ảnh hưởng của nồng độ acid, tỷ lệ tinh
bột/dd acid và thời gian thủy phân đến quá
trình biến tính tinh bột bắp ở nhiệt độ phòng

Các yếu tố
Các mức U1 Không thứ U2 Không thứ U3 Không thứ
(%) nguyên (g) nguyên (ngày) nguyên
Mức cơ sở (X0j) 10 0 20 0 7 0
Khoảng biến thiên (λj) 2 10 2
Mức trên (+) 12 + 30 + 9 +
Mức dưới (-) 8 - 10 - 5 -

Chọn phương pháp QHTN TYT 2³ để lập (% so với dung dịch), tỷ lệ tinh bột/dd acid (g/
phương án thí nghiệm và tiến hành thí nghiệm mL), thời gian biến tính tinh bột (ngày). Kết
theo phương án này. Từ kết quả khảo sát cho quả thí nghiệm được thể hiện ở Bảng 3.
thấy khoảng biến thiên thích hợp của các yếu Tiến hành sử dụng phương pháp quy hoạch
tố được chọn như sau: tỷ lệ tinh bột/dd acid từ thực nghiệm để nghiên cứu sự ảnh hưởng của
10 - 30 g/mL biến tính trong dung dịch HCl các yếu tố trong quá trình thủy phân tinh bột
nồng độ từ 8 - 12%, nếu chọn cao hơn trong bắp (nồng độ acid, tỷ lệ tinh bột/dd acid và thời
thực tế thí nghiệm cho thấy rằng sản phấm tạo gian biến tính) đến chỉ số DE của Maltodextrin.
màu nâu mạnh và khó tinh sạch, chọn thời gian Kết quả xác định chỉ số DE của tinh bột bắp
thủy phân từ 5 - 9 ngày. Từ đó, các mức yếu tố biến tính theo phương pháp acid ở nhiệt độ
được trình bày theo Bảng 2. phòng theo quy hoạch thực nghiệm được trình
Trong đó X1, X2, X3 lần lượt là nồng độ acid bày trong Bảng 3 và Hình 1, Hình 2 và Hình 3.
Bảng 3. Kết quả xác định chỉ số DE của tinh bột bắp biến tính theo phương pháp acid ở nhiệt độ phòng
theo mô hình thí nghiệm TYT 23

N X0 X1 X2 X3 X1X2 X 1X 3 X2X3 U1 U2 U3 Y

1 1 -1 -1 -1 1 1 1 10 8 5 8,5

2 1 1 -1 -1 -1 -1 1 30 8 5 16,8

3 1 -1 1 -1 -1 1 -1 10 12 5 5,6

4 1 1 1 -1 1 -1 -1 30 12 5 17,2

5 1 -1 -1 1 1 -1 -1 10 8 9 19,3

6 1 1 -1 1 -1 1 -1 30 8 9 19,7

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 5

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

N X0 X1 X2 X3 X1X2 X 1X 3 X2X3 U1 U2 U3 Y
7 1 -1 1 1 -1 -1 1 10 12 9 9,5

8 1 1 1 1 1 1 1 30 12 9 17,8

Thí nghiệm ở tâm

9 0 0 0 0 0 0 0 20 10 7 9,7
10 0 0 0 0 0 0 0 20 10 7 10,2
11 0 0 0 0 0 0 0 20 10 7 9,8
Ghi chú: Y: Chỉ số DE của Maltodextrin; X1: Biến mã của nồng độ acid HCl; X2: Biến mã tỷ lệ tinh bột/dd acid; X3:
Biến mã thời gian thủy phân
Bằng cách sử dụng các công thức tính của Giải bài toán quy hoạch thực nghiệm bằng
phương pháp qui hoạch thực nghiệm, kiểm phần mềm Design expert 6.0 cho các kết quả
định mức ý nghĩa của các hệ số và kiểm định phân tích ANOVA về chỉ số DE của Maltodextrin
sự phù hợp của phương trình với thực nghiệm. và ảnh hưởng của các yếu tố tương tác trong quá
Kết quả Bảng 3 được mô tả theo phương pháp trình thủy phân tinh bột bắp bằng dung dịch HCl
trực giao ba yếu tố, phương trình hồi quy được ở nhiệt độ phòng được thể hiện trong Bảng 4,
biểu diễn theo dạng: Hình 1, Hình 2 và Hình 3.
Y= b0 + b1X1+b2X2+ b3X3+ b12 X1X2 +
b13X1X3+ b23 X2X3 + b123 X1X2X3
Bảng 4. Phân tích ANOVA chỉ số DE của tinh bột bắp biến tính theo chế độ thủy phân tinh bột
Chỉ số DE Prob>F
Hệ số
Mô hình (Model) 0,0023 Có ý nghĩa (significant)
Hằng số (Constant) + 213,44
X1 + 102,24 0,0007
X2 - 25,21 0,0028
X3 + 41,40 0,0017
X1* X2 + 15,68 0,0044
X1* X3 + 15,68 0,0044
X2* X3 + 10,58 0,0066
X1* X2* X3 + 2,65 0,0255
Từ kết quả thu được ở Bảng 4, căn cứ vào trị Từ kết quả ANOVA về chỉ số DE của
số Prob>F của mô hình hồi quy có giá trị bằng tinh bột bắp biến tính thể hiện theo Bảng
0,0023 nhỏ hơn giá trị 0,05 cho phép đánh giá 4, căn cứ vào trị số Prob>F = 0,0023 < 0,05
mô hình hồi quy có ý nghĩa, kết hợp với trị số cho thấy mô hình hồi quy hoàn toàn tương
Prob>F của các biến nhỏ hơn 0,05 thu được thích và có ý nghĩa. Kết quả này cho thấy
phương trình hồi quy biểu diễn mối tương quan hàm hồi quy thu được và các biến độc lập
giữa nồng độ acid HCl, tỷ lệ tinh bột bắp và có mức độ phù hợp và tương quan cao. Kết
thời gian thủy phân tinh bột bắp đến chỉ số DE quả thực nghiệm cho thấy nồng độ acid, tỷ
của Maltodextrin như sau: lệ tinh bột/dd acid và thời gian biến tính đều
Y= 213,44 + 102,24X1 - 25,21X2 + 40,41X3 + 15,68X1X2 ảnh hưởng đến chỉ số DE. Trong đó tỷ lệ
+ 15,68X1X3 + 10,58 X2X3 + 2,65 X1X2X3 (3.1) tinh bột/dd acid tỷ lệ nghịch với chỉ số DE,

6 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
còn nồng độ acid và thời gian thủy phân tỉ
lệ thuận với chỉ số DE. Trong các yếu tố
trên, thời gian biến tính là yếu tố ảnh hưởng
nhiều nhất đến chỉ số DE.Vì vậy, để tăng
chỉ số DE thì hiệu quả nhất là tăng thời gian
thủy phân của tinh bột.
Hình 1. Ảnh hưởng của nồng độ acid và tỷ lệ tinh bột/dd acid đến chỉ số DE của tinh bột bắp biến tính
Từ kết quả phân tích thể hiện ở Hình 1 cho
thấy, mối quan hệ giữa nồng độ acid và tỷ lệ
tinh bột/dd acid đến chỉ số DE là tương tác
nghịch chiều, nghĩa là khi tăng nồng độ acid
khả năng thủy phân tinh bột tăng, chỉ số DE
tăng và ngược lại khi tăng tỷ lệ tinh bột/dd acid
thì khả năng thủy phân tinh bột giảm, chỉ số
DE giảm. Chỉ số DE có giá trị cao nhất nằm
trong miền nghiên cứu có nồng độ acid lớn hơn
10% và tỷ lệ tinh bột/dd acid là 10g/mL. Từ
những nhận định trên cho thấy nồng độ acid
càng cao tăng dần từ 8-12% thì chỉ số DE càng
tăng, tại giá trị nồng độ acid là 12% thì chỉ số
DE đạt giá trị cực đại và ngược lại với tỷ lệ
tinh bột/dd acid càng lớn tăng dần từ 10-30 g/
Hình 2. Ảnh hưởng của nồng độ acid và thời gian biến tính đến chỉ số DE của tinh bột bắp biến tính
Số 2/2019
2. Tối ưu hóa điều kiện thủy phân tinh bột
bắp biến tính bằng phương pháp acid ở
nhiệt độ phòng
2.1. Ảnh hưởng của nồng độ acid và tỷ lệ tinh
bột/dd acid đến chỉ số DE của tinh bột bắp biến
tính
mL thì chỉ số DE càng giảm dần, tại giá trị tỷ lệ
tinh bột/dd acid cao nhất là 30 g/mL thì chỉ số
DE đạt giá trị cực tiểu.
Điều này được giải thích là với nồng độ
acid càng tăng thì chỉ số DE càng tăng, tức là
khả năng thủy phân của tinh bột càng lớn. Đó
là do khi nồng độ acid HCl càng tăng thì càng
có nhiều ion H+ tham gia xúc tác quá trình thủy
phân tinh bột làm tăng khả năng tiếp xúc giữa
tinh bột và acid làm đứt các liên kết glucoside
tạo thành các phân tử tinh bột có mạch ngắn
hơn, nên chỉ số DE càng cao [19].
2.2. Ảnh hưởng của nồng độ acid và thời gian
biến tính đến chỉ số DE của tinh bột bắp biến
tính
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 7
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Kết quả phân tích thể hiện ở Hình 2 cho
thấy mối quan hệ giữa nồng độ acid và thời
gian biến tính đến chỉ số DE là tương tác thuận
chiều, nghĩa là khi tăng nồng độ acid và thời
gian biến tính thì khả năng thủy phân tinh bột
tăng, chỉ số DE tăng và có giá trị cao nhất nằm
trong miền nghiên cứu có nồng độ acid lớn hơn
11 % và thời gian biến tính là lớn hơn 9 ngày
cho chỉ số DE của tinh bột bắp đạt giá trị cao
nhất với 16,47. Kết quả nghiên cứu cho thấy
chỉ số DE của tinh bột bắp sẽ lần lượt tăng dần
theo chiều tăng của thời gian biến tính từ 5, 6,
7, 8, 9 ngày và chiều tăng nồng độ acid từ 8; 9;
10; 11; 12% tương ứng lần lượt chỉ số DE sẽ
đạt 9,33; 11,12; 12,9; 14,68; 16,47.
Với sự tương tác đó cho thấy nồng độ acid
càng cao tăng dần từ 8 - 12% thì chỉ số DE
càng tăng, tại giá trị nồng độ acid là 12% thì chỉ
số DE đạt giá trị cực đại và với thời gian biến
tính tăng dần từ 5-9 ngày thì chỉ số DE cũng
tăng dần, tại giá trị thời gian biến tính cao nhất
là 9 ngày thì chỉ số DE cũng đạt giá trị cực đại.
Hình 3. Ảnh hưởng của tỷ lệ tinh bột/dd acid và thời gian biến tính đến chỉ số DE của tinh bột bắp biến tính
Kết quả phân tích (Hình 3) cho thấy mối
quan hệ giữa tỷ lệ tinh bột/dd acid và thời gian
biến tính đến chỉ số DE là tương tác nghịch
chiều, nghĩa là khi tăng tỷ lệ tinh bột/dd acid,
khả năng thủy phân tinh bột giảm, chỉ số DE
giảm và ngược lại khi tăng thời gian biến tính
thì khả năng thủy phân tinh bột tăng, chỉ số DE
tăng. Chỉ số DE có giá trị cao nhất nằm trong
miền nghiên cứu có tỷ lệ tinh bột/dd acid nhỏ
hơn hoặc bằng 10 g/mL và thời gian biến tính
là lớn hơn 7 ngày cho chỉ số DE của tinh bột
bắp đạt giá trị cao nhất với 16,47. Ở tỷ lệ tinh
bột/dd acid là 15g/mL thì chỉ số DE của tinh
bột bắp sẽ lần lượt tăng theo chiều tăng của
8 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
Điều này được giải thích là khi thời gian
biến tính càng tăng thì chỉ số DE càng cao do
thời gian càng dài thì ion H+ càng có điều kiện
tái xúc tác, phân cắt các mạch tinh bột triệt để
hơn. Lúc đầu tốc độ phản ứng xảy ra nhanh
nhưng càng về sau tốc độ tăng càng chậm là do
lúc đầu tinh bột có nhiều amylopectin, các liên
kết α-1,6-glucoside nằm ở vùng vô định hình
và các liên kết amylose mạch dài nên dễ dàng
tiếp xúc với acid. Càng về sau thì các mạch
tinh bột càng ngắn dần nên khả năng tiếp xúc
của tinh bột với acid giảm nên tốc độ thủy phân
càng chậm. Ngoài ra, trong quá trình biến tính,
thời gian càng dài thì có nhiều phân tử glucose
được tạo ra làm cho sản phẩm sẫm màu hơn
và làm cản trở sự tiếp xúc giữa mạch tinh bột
và acid nên chỉ số DE càng về sau càng tăng
chậm[1],[18].
2.3. Ảnh hưởng của tỷ lệ tinh bột/dd acid và
thời gian biến tính đến chỉ số DE của tinh bột
bắp biến tính
thời gian biến tính từ 5; 6; 7; 8 ngày tương ứng
lần lượt chỉ số DE sẽ đạt 12,90; 14,68; 16,47
và ngược lại thì chỉ số DE sẽ giảm theo chiều
tăng của tỷ lệ tinh bột/dd acid từ 10- 30 g/mL
từ 16,47 xuống 12,9. Khi tỷ lệ tinh bột/dd acid
tăng dần từ 10 - 30g/mL thì chỉ số DE giảm,
tại giá trị tỷ lệ tinh bột/dd acid 30g/mL thì chỉ
số DE đạt giá trị cực tiểu và ngược lại với thời
gian biến tính tinh bột càng lớn, tăng dần từ 5-9
ngày thì chỉ số DE càng tăng dần và đạt giá trị
cực đại tại giá trị thời gian biến tính cao nhất
là 9 ngày.
Điều này có thể giải thích cho hiện tượng tỷ
lệ tinh bột/dd acid càng cao thì chỉ số DE càng
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

giảm. Đó là vì khi tỷ lệ tinh bột/dd acid tăng thì quá thấp thì hiệu suất không cao, tốn kém năng
khả năng tiếp xúc giữa mạch tinh bột và acid lượng và thiết bị, không kinh tế.
giảm, làm cản trở sự xâm nhập của ion H+ vào Trên cơ sở kết quả tối ưu hóa, tiến hành
mạch tinh bột, kết quả mật độ tiếp xúc ion H+ kiểm chứng lại kết quả đã tối ưu theo phương
thấp nên hiệu quả quá trình phân cắt mạch tinh trình hồi qui trình bày ở trên (phương trình 3.1).
bột càng giảm nên chỉ số DE giảm. Nếu nồng Kết quả kiểm chứng số liệu từ thực nghiệm và
độ càng loãng thì khả năng thủy phân càng phương trình hồi qui theo quá trình biến tính
tăng, tức chỉ số DE càng cao nhưng nồng độ tinh bột bắp đã chọn thể hiện ở Bảng 5.
Bảng 5. Kiểm chứng số liệu từ thực nghiệm và phương trình hồi qui
Điều kiện Chỉ số DE
STT
X1 X2 X3 Từ phương trình Từ thực nghiệm
1 8 10 15 18,87 18,67
2 8,92 10,4 9 19,35 19,37
3 9 15 6 19,01 18,89
4 10 20 7 18,88 19,00
Từ kết quả kiểm chứng ở Bảng 5 cho thấy 1. Kết quả đánh giá chất lượng cảm quan,
có sự phù hợp và tương quan cao giữa kết quả độ bền đông kết của surimi cá Hố
tính toán tối ưu và kết quả kiểm chứng thực Surimi cá Hố được sản xuất theo qui trình
nghiệm. Như vậy, phương trình hồi qui đề tài [4], [6], hàm lượng chế phẩm Maltodextrin bổ
xây dựng là chính xác. sung 2%, kết quả xác định các chỉ tiêu vật lý,
IV. BƯỚC ĐẦU ỨNG DỤNG CHẾ PHẨM hóa học và chỉ tiêu chất lượng trình bày trên
TRONG SẢN XUẤT SURIMI CÁ HỐ Bảng 6 và 7, surimi được đánh giá loại tốt theo
TCVN 8682:2011[17].
Bảng 6: Kết quả đánh giá các chỉ số chất lượng surimi cá Hố bổ sung Maltodextrin
Tên chỉ tiêu lý - hóa (%) Kết quả
Hàm lượng nước 76,93
Hàm lượng protein (%) 16,82
Hàm lượng lipit (%) 0,23
Các chỉ tiêu chất lượng Mô tả
Màu sắc Trắng trong hơi đục
Mùi Tanh rất nhẹ
Trạng thái Mềm dẻo, đàn hồi
Độ bền đông kết (g.cm) 378
Độ uốn lát A
pH 6–7
2. Kết quả đánh giá các chỉ tiêu vi sinh vật của surimi cá Hố
Bảng 7: Kết quả kiểm tra các chỉ tiêu vi sinh của surimi cá Hố
STT Tên chỉ tiêu kết quả
1. Tống số vi khuẩn hiếu khí (KL/g) 2,8x102
2. Staphylococus aureus (KL/g) Âm tính
3. Salmonella (KL/25g) Âm tính
4. Escherichia coli (KL/g) Âm tính

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 9

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Bằng phương pháp quy hoạch thực nghiệm
đã xây dựng được phương trình hồi quy và
dùng các phương pháp tương quan đánh giá
ảnh hưởng của chế độ thủy phân đến chất
lượng của tinh bột biến tính bằng acid. Kết quả
nghiên cứu cho thấy chế độ thủy phân tối ưu
là tỷ lệ tinh bột/dd acid 10,4 g/mL, dung dịch
acid HCl nồng độ 8,92%, thời gian thủy phân
9 ngày; ứng dụng làm phụ gia trong sản xuất
surimi cá Hố cho thấy chất lượng hoàn toàn
đáp ứng theo TCVN 8682: 2011.
2. Kiến nghị
Từ kết quả của nghiên cứu trên đây, cần
tiếp tục nghiên cứu ứng dụng tinh bột biến tính
Maltodextrin làm phụ gia cải thiện chất lượng
surimi cho các đối tượng nguyên liệu khác và
bổ sung trong sản xuất các sản phẩm mô phỏng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Hoàng Kim Anh, Tinh bột sắn và các sản phẩm từ tinh bột sắn, NXB Khoa học và kỹ thuật.
2. Nguyễn Cảnh (1993), Quy hoạch thực nghiệm, Trường Đại học Bách khoa Tp-Hồ Chí Minh.
3. Dược điển Mỹ USP 27.
4. Thái Văn Đức (2015). Nghiên cứu sử dụng tinh bột biến tính nhằm nâng cao độ dẻo, độ dai và độ bền đông
kết của sản phẩm tôm surimi cá hố (Trichiurus haumenla), Luận văn tiến sĩ kỹ thuật, Trường Đại học Nha Trang.
5. Trương Thị Minh Hạnh (2003). Nghiên cứu các dạng biến tính tinh bột hoa màu và ứng dụng trong công
nghiệp thực phẩm, Luận án tiến sĩ kỹ thuật, Trường Đại học bách khoa Đà Nẵng.
6. Trần Thị Luyến, Nguyễn Trọng Cẩn, Đỗ Văn Ninh, Vũ Ngọc Bội, Trang Sĩ Trung, Nguyễn Anh Tuấn (2010),
Khoa học – Công nghệ Surimi và các sản phẩm mô phỏng, NXB Nông nghiệp
7. Quy chuẩn Quốc gia QCVN 4-18:2011/BYT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về phụ gia thực phẩm - nhóm chế
phẩm tinh bột.
8. Lê Ngọc Tú, 1999. Hóa Thực Phẩm, NXB Khoa học và Kĩ thuật – Hà Nội 1999.
9. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 3703:2009 Thủy sản và sản phẩm thủy sản – Xác định hàm lượng chất béo.
10. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 3700:1990 Thủy sản - Phương pháp xác định hàm lượng nước.
11. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 4829:2005 Vi sinh vật trong thực phẩm và thức ăn chăn nuôi - Phương pháp
phát hiện Salmonella trên đĩa thạch.
12. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 4830:3-2005 Vi sinh vật trong thực phẩm và thức ăn chăn nuôi – Phương pháp
định lượng Staphylococci có phản ứng dương tính với coagulase (Staphylococcus aureus và các loài khác)
trên đĩa thạch – Phần 3: Phát hiện và dùng kỹ thuật đếm số có xác suất lớn nhất (MPN) để đếm số lượng nhỏ.
13. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 6846:2007 Vi sinh vật trong thực phẩm và thức ăn chăn nuôi - Phương pháp
phát hiện và định lượng Escherichia coli giả định - Kỹ thuật đếm số có xác suất lớn nhất.
14. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 6848:2007 Vi sinh vật trong thực phẩm và thức ăn chăn nuôi - Phương pháp
định lượng Coliforms - Kỹ thuật đếm khuẩn lạc.
15. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 8131:2009 Vi sinh vật trong thực phẩm và thức ăn chăn nuôi - Phương pháp
phát hiện Shigella Spp.
16. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 4328:1-2007 Thức ăn chăn nuôi - Xác định hàm lượng nitơ và tính hàm lượng
protein thô - Phần 1: Phương pháp Kjeldahl.
17. Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 8682:2011 Surimi đông lạnh.
Tiếng Anh
18. Sing S (1995), properties of starches modified by different acids. In Studies on modified starches, Annexure
III, Theses submitted to the University of Mysore, India.
19. Sing S., Ali S. Z (1997), “Acid degradation of starch. The effect of acid and starch type”, Carbohydrate
polymers 41 (2000), pp. 191-195.

10 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

THÀNH PHẦN VÀ MỨC ĐỘ NHIỄM SÁN LÁ ĐƠN CHỦ (MONOGENEA)

KÝ SINH Ở CÁ DIẾC (Carassius auratus auratus (Linnaeus, 1758)) THU TẠI PHÚ YÊN
THE COMPOSITIONS, PREVALENCES AND INTENSITIES OF MONOGENEA
PARASITIZED ON CRUCIAN CARP (Carassius auratus auratus (Linnaeus, 1758))
COLLECTED FROM PHU YEN PROVINCE
Võ Thế Dũng¹, Võ Thị Dung¹, Nguyễn Nhất Duy²
Ngày nhận bài: 1/3/2019; Ngày phản biện thông qua: 4/4/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Tổng số 201 mẫu cá diếc (Carassius auratus auratus (Linnaeus, 1758)), bao gồm 64 mẫu thu từ Đầm
Bàu Súng (huyện Tuy An), 55 mẫu thu tại Sông Kỳ Lộ (huyện Tuy An) và 82 mẫu thu tại các ao cá nước ngọt
(Hòa Xuân Đông - huyện Đông Hòa) tỉnh Phú Yên đã được sử dụng để nghiên cứu thành phần và mức độ
nhiễm sán lá đơn chủ. Kết quả cho thấy, cá diếc tại Phú Yên bị nhiễm 6 loài sán đơn chủ bao gồm Dactylogyrus
anchoratus (Dojardin, 1845) Wagener, 1857, Dactylogyrus formosus Kulwieć, 1927, Dactylogyrus intermedius
Wegener, 1909, Dactylogyrus vastator Nybelin, 1924, Gyrodactylus hronosus Zitnan, 1964, và Eudiplozoon
nipponicum (Goto, 1891)). Trong đó, cá thu tại Đầm Bàu Súng nhiễm cả 6 loài, cá thu tại sông Kỳ Lộ nhiễm
5 loài (không nhiễm D. anchoratus), cá thu tại các ao cá nước ngọt nhiễm 4 loài (không nhiễm D. anchoratus
và E. nipponicum). Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán cao nhất từ cá thu ở các ao cá nước ngọt, tỷ lệ và cường độ
nhiễm khác nhau không nhiều giữa cá thu ở Đầm Bàu Súng và Sông Kỳ Lộ.
Từ khóa: Cá diếc, cường độ nhiễm sán đơn chủ, tỉnh Phú Yên, tỷ lệ nhiễm sán đơn chủ.
ABSTRACT
A total of 201 specimens of crucian carp (Carassius auratus auratus (Linnaeus, 1758)), including 64
from swamp Bau Sung (Tuy An District), 55 from Ky Lo River (Tuy An District) and 82 from freshwater fish
ponds (Hoa Xuan Dong- Dong Hoa District) of Phu Yen Province were used for studying of the compositions,
prevalences and intensities of Monogeneans. Results showed that, crucian carp in Phu Yen was infected with
6 Monogenean species, including Dactylogyrus anchoratus (Dojardin, 1845) Wagener, 1857, Dactylogyrus
formosus Kulwieć, 1927, Dactylogyrus intermedius Wegener, 1909, Dactylogyrus vastator Nybelin, 1924,
Gyrodactylus hronosus Zitnan, 1964, and Eudiplozoon nipponicum (Goto, 1891)). Of which, fish collected
from Bau Sung Swamp was infected with 6 Monogenean species, fish from Ky Lo River was infected with 5
Monogenean species (not infected with D. anchoratus), fish from freshwater fish ponds was infected with 4
Monogenean species (not infected with D. anchoratus and E. nipponicum). The prevalences and intensities are
highest on fish from freshwater fish ponds, while they were not much different between fish collected from Bau
Sung Swamp and Ky Lo River.
Key words: Crucian carp, Monogenean infection intensity, Monogenean infection prevalence, Phu Yen Province.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nuôi trồng thủy sản đã trở thành ngành kinh
tế mũi nhọn ở nước ta trong nhiều năm qua.
Nghề nuôi thủy sản tạo ra việc làm và nguồn
thu nhập cho hàng triệu người trên cả nước, thu
¹ Viện nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III
² Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Quảng Ngãi
về nguồn ngoại tệ lớn, góp phần cân bằng cán
cân thương mại. Có được thành công như trên,
một phần nhờ nghề nuôi thủy sản đã không
ngừng nghiên cứu đưa các đối tượng mới vào
sản xuất để đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt
khe của thị trường. Gần đây, cá diếc (Carassius
auratus auratus (Linnaeus, 1758)) đã được một

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 11

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

số địa phương nuôi thành công. Vì nhiều lý do
khác nhau, đến nay đối tượng này chưa được
nuôi rộng rãi; Tuy nhiên, như nhiều đối tượng
nuôi thủy sản khác, cá diếc cũng thường nhiễm
ký sinh trùng gây bệnh (Võ Thế Dũng và cộng
sự, 2016; Võ Thế Dũng và cộng sự, 2014). Để
nghề nuôi cá diếc tiếp tục phát triển bền vững,
trở thành đối tượng nuôi có hiệu quả kinh tế
cao, nghiên cứu bệnh nói chung và nghiên cứu
bệnh ký sinh trùng nói riêng là điều hết sức cần
thiết. Bài báo này trình bày kết quả nghiên cứu
thành phần và mức độ nhiễm sán lá đơn chủ
(một nhóm ký sinh trùng rất phổ biến trên các
đối tượng thủy sản) làm cơ sở cho việc nghiên
cứu phòng - trị bệnh do nhóm sán này gây ra
ở cá diếc.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng, địa điểm nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Sán đơn chủ
Bảng 1: Số lượng và kích cỡ trung bình của mẫu cá diếc nghiên cứu theo từng địa phương
(Monogenea) ký sinh ở cá diếc (Carassius
auratus auratus (Linnaeus, 1758)).
Địa điểm thu mẫu cá: Đầm Bàu Súng
(huyện Tuy An), Sông Kỳ Lộ (đoạn qua Chí
Thạnh - Tuy An) và ao nuôi cá nước ngọt (Xã
Hòa Xuân Đông), tỉnh Phú Yên
2. Phương pháp nghiên cứu
2.1. Thu mẫu nghiên cứu: Thu mẫu từ các ngư
dân khai thác cá tự nhiên (Đầm Bàu Súng và
Sông Kỳ Lộ) và từ các hộ nuôi cá (Xã Hòa
Xuân Đông), thu ngẫu nhiên những cá thể còn
sống, mỗi lần thu 15 - 30 cá thể với các kích cỡ
khác nhau, cho cá vào thùng xốp đựng nước
ngọt có sục khí, vận chuyển về Viện nghiên cứu
nuôi trồng thủy sản III để nghiên cứu ký sinh
trùng. Trong thời gian nghiên cứu, cá được lưu
giữ trong bể composite chứa nước ngọt có sục
khí. Tổng cộng đã thu và nghiên cứu 201 cá thể
cá diếc, thông tin chi tiết về mẫu được trình bày
ở Bảng 2.1

Nơi thu mẫu Số mẫu (con) Chiều dài (mm) Khối lượng (g)
107,4 ± 33,5 27,6 ± 31,7
Đầm Bàu Súng (Tuy An) 64
(60,0 – 200,0) (2,9 – 155,2)
128,6 ± 12,4 40,2 ± 17,2
Sông Kỳ Lộ (Tuy An) 55
(95,0 – 155,0) (11,9 – 119,2)
Ao cá nước ngọt (Hòa Xuân Đông - 124,9 ± 25,8 31,7 ± 20,3
82
huyện Đông Hòa) (80,0 – 195,0) (7,4 – 94,2)
Ghi chú: Số liệu trình bày là giá trị trung bình ± độ lệch chuẩn (SD). Trong ngoặc đơn là giá trị nhỏ nhất và lớn nhất.

Hình 1: Sơ đồ nghiên cứu sán đơn chủ

12 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Sán đơn chủ chỉ ký sinh ở da, vây và mang
cá. Do đó, chỉ thực hiện nghiên cứu trên các
bộ phận nói trên của cá. Cạo nhớt da, nhớt từ
vây hay mang cá làm tiêu bản tươi bằng cách
phết lên lam kính, đem soi dưới kính hiển vi
vật kính từ 10 đến 40 để tìm sán. Có thể cắt cả
vây, tơ mang đem quan sát dưới kính soi nổi
để tìm sán, sau đó mới làm tiêu bản tươi trên
lam kính để quan sát. Có thể cố định bằng acid
acetic hoặc cồn loãng, hút khô nước và đem
quan sát dưới kính hiển vi. Chú ý, sán đơn chủ
rất dễ bị dập nát khi làm tiêu bản cố định.
2.2. Phương pháp xử lý số liệu: - Tính tỷ lệ
nhiễm (TLN):
Bảng 2: Thành phần, tỷ lệ và cường độ nhiễm sán trên cá diếc thu từ các thủy vực khác nhau
Trong đó: A% là TLN, N1 là số cá bị nhiễm,
N là số cá kiểm tra.
- Cường độ nhiễm trung bình (CĐNTB):
C (cường độ nhiễm trung bình) được tính
cho số ký sinh trùng trung bình trên 1 cá thể
cá bị nhiễm. P là tổng số trùng trên tất cả các
cá thể bị nhiễm. N1 là tổng số cá bị nhiễm sán.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
1. Thành phần và tỷ mức độ nhiễm sán đơn
chủ ở cá diếc thu tại Phú Yên
Thành phần, tỷ lệ và cường độ nhiễm sán lá
đơn chủ trên cá diếc thu từ các thủy vực khác
nhau được trình bày trong Bảng 2.

Tỷ lệ nhiễm (%) Cường độ nhiễm trung bình

Cơ quan
Loài sán Đầm Ao cá Đầm Ao cá
ký sinh Sông Sông
Bàu nước Bàu nước
Kỳ Lộ Kỳ Lộ
Súng ngọt Súng ngọt
Dactylogyrus
anchoratus (Dojardin, Mang 12,5 - - 16,5 - -
1845) Wagener, 1857
Dactylogyrus formosus
Mang, da 1,6 9,0 20,7 8,0 5,4 7,0
Kulwieć, 1927
Dactylogyrus intermedius
Mang 3,1 1,8 26,9 6,0 6,0 26,5
Wegener, 1909
Dactylogyrus vastator
Mang 1,6 1,8 29,4 4,0 3,0 17,5
Nybelin, 1924
Gyrodactylus hronosus
Da, mang 34,4 5,5 58,5 10,5 2,0 8,0
Zitnan, 1964
Eudiplozoon nipponicum
Mang 3,1 21,8 - 3,5 2,5 -
(Goto, 1891)

Nhận xét chung Lộ nhiễm 5 loài sán, cá thu từ ao cá nước ngọt

Đã bắt gặp 6 loài sán đơn chủ (Dactylogyrus
anchoratus (Dojardin, 1845) Wagener,
1857; Dactylogyrus formosus Kulwieć,
1927; Dactylogyrus intermedius Wegener,
1909; Dactylogyrus vastator Nybelin,
1924; Gyrodactylus hronosus Zitnan, 1964;
Eudiplozoon nipponicum (Goto, 1891)) ký
sinh ở cá diếc thu tại Phú Yên. Cá thu tại Đầm
Bàu Súng nhiễm 6 loài sán, cá thu từ Sông Kỳ
nhiễm 4 loài sán khác nhau.
Xét tổng thể ta thấy, tỷ lệ nhiễm dao động
từ 1,6% (Dactylogyrus formosus Kulwieć,
1927 và Dactylogyrus vastator Nybelin, 1924
trên cá thu từ Đầm Bàu Súng) đến 58,5%
(Gyrodactylus hronosus Zitnan, 1964 trên
cá thu từ ao nuôi cá nước ngọt tại Hòa Xuân
Đông). Cường độ nhiễm dao động từ 2,0 trùng/
cá bị nhiễm (Gyrodactylus hronosus Zitnan,

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 13

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
1964 trên cá thu từ Sông Kỳ Lộ) đến 26,5
trùng/cá nhiễm (Dactylogyrus intermedius
Wegener, 1909 trên cá thu từ ao nước ngọt tại
Hòa Xuân Đông).
Xét riêng từng loại thủy vực thu mẫu ta thấy,
tỷ lệ và cường độ nhiễm các loài sán ở cá thu ở ao
nước ngọt (Hòa Xuân Đông) cao hơn so với cá
thu ở Sông Kỳ Lộ và Đầm Bàu Súng (Tuy An).
Tại Đầm Bàu Súng, tỷ lệ nhiễm sán dao động
từ 1,6% (Dactylogyrus formosus Kulwieć, 1927
và Dactylogyrus vastator Nybelin, 1924) đến
34,4% (Gyrodactylus hronosus Zitnan, 1964);
Cường độ nhiễm trung bình dao động từ 3,5
trùng/cá nhiễm (Eudiplozoon nipponicum (Goto,
1891)) đến 16,5 trùng/cá nhiễm (Dactylogyrus
anchoratus (Dojardin, 1845) Wagener, 1857).
Tại Sông Kỳ Lộ, tỷ lệ nhiễm sán dao động từ
1,8% (Dactylogyrus intermedius Wegener,
1909 và Dactylogyrus vastator Nybelin, 1924)
đến 21,8% (Eudiplozoon nipponicum (Goto,
1891)); Cường độ nhiễm dao động từ 2,0 trùng/
cá nhiễm (Gyrodactylus hronosus Zitnan, 1964)
đến 5,4 trùng/cá nhiễm (Dactylogyrus formosus
Kulwieć, 1927). Tại ao nuôi cá nước ngọt (Hòa
Xuân Đông), tỷ lệ nhiễm sán dao động từ 20,7%
(Dactylogyrus formosus Kulwieć, 1927) đến
58,5% (Gyrodactylus hronosus Zitnan, 1964);
Cường độ nhiễm dao động từ 7,0 trùng/cá nhiễm
(Dactylogyrus formosus Kulwieć, 1927) đến
26,5 trùng/cá nhiễm (Dactylogyrus intermedius
Wegener, 1909).
Xét riêng từng lòai sán ta thấy, D. anchoratus
(Dojardin, 1845) Wagener, 1857 chỉ được bắt
gặp ở Đầm Bàu Súng, với tỷ lệ nhiễm là 12,5%
và cường độ nhiễm 16,5 trùng/cá nhiễm. D.
formosus Kulwieć, 1927 được tìm thấy ở cả 3
loại thủy vực ở 3 địa phương với tỷ lệ nhiễm
tại Đầm Bàu Súng, Sông Kỳ Lộ và ao cá nước
ngọt lần lượt là 1,6, 9,0 và 20,7%; Cường độ
nhiễm tương ứng là 8,0, 5,4 và 7,0 trùng/cá
nhiễm. D. intermedius Wegener, 1909 được
tìm thấy ở cả 3 địa phương với tỷ lệ nhiễm tại
Đầm Bàu Súng, Sông Kỳ Lộ và ao cá nước ngọt
lần lượt là 3,1, 1,8 và 26,9%; Cường độ nhiễm
tương ứng là 6,0, 6,0 và 26,5 trùng/cá nhiễm.
D. vastator Nybelin, 1924 được tìm thấy ở cả 3
địa phương với tỷ lệ nhiễm tại Đầm Bàu Súng,
14 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
Sông Kỳ Lộ và ao cá nước ngọt lần lượt là 1,6,
1,8 và 29,4%; Cường độ nhiễm tương ứng là
4,0, 3,0 và 17,5 trùng/cá nhiễm. G. hronosus
Zitnan, 1964 được tìm thấy ở cả 3 địa phương
với tỷ lệ nhiễm tại Đầm Bàu Súng, Sông Kỳ
Lộ và ao cá nước ngọt lần lượt là 34,4, 5,5 và
58,5%; Cường độ nhiễm tương ứng là 10,5, 2,0
và 8,0 trùng/cá nhiễm. E. nipponicum (Goto,
1891) được tìm thấy ở Đầm Bàu Súng và Sông
Kỳ Lộ với tỷ lệ nhiễm lần lượt là 3,1 và 21,8%;
Cường độ nhiễm tương ứng là 3,5 và 2,5 trùng/
cá nhiễm.
2. Thảo luận
2.1. Thảo luận chung: Nhìn chung tỷ lệ và
cường độ nhiễm sán trên cá ở Đầm Bàu Súng
cao hơn nhưng không nhiều so với mẫu cá thu
ở Sông Kỳ Lộ. Mẫu cá được đánh bắt từ sông,
nơi nguồn nước khá trong sạch, mật độ cá thấp,
nên khả năng lây nhiễm sán không cao. Đầm
Bàu Súng thông với Sông Kỳ Lộ, về mùa mưa
nước ngập, cá diếc từ sông di cư vào Đầm Bàu
Súng để sinh sản, khi nước rút, cá bị kẹt lại
Đầm. Trừ khi mùa mưa nước ngập, Đầm Bàu
Súng nhìn chung là hệ sinh thái nước tù, bao
quanh khu vực Đầm Bàu Súng có nhiều khu
dân cư, do đó, nước trong đầm không được
trong sạch, đây là môi trường thuận lợi cho
ký sinh trùng nói chung và sán đơn chủ nói
riêng phát triển. So với mẫu thu ở Đầm Bàu
Súng và Sông Kỳ Lộ, mẫu cá thu từ các ao cá
nước ngọt có tỷ lệ và cường độ nhiễm sán cao
hơn rất nhiều. Ao cá nước ngọt thường ít được
thay nước, mật độ cá nuôi cao, nên môi trường
thường không được trong sạch như môi trường
nước sông hay đầm; Khả năng phòng bệnh ký
sinh trùng đối với cá nuôi trong ao rất hạn chế;
Tất cả các yếu tố này có thể làm tăng tỷ lệ và
cường độ nhiễm sán trên cá.
2.2 Theo từng loài sán
2.2.1. Loài Dactylogyrus anchoratus (Dujardin,
1845) Wagener, 1857
Loài Dactylogyrus anchoratus được nhiều
công trình công bố bắt gặp ở cá diếc từ Thế
kỷ trước (Bychowsky, 1933; Ergens, 1956;
Froissant, 1930; Kuluvieć, 1927; Kalevitska,
1936; Markevich, 1934, 1952; Mueller, 1936;
Prost, 1957; Paperna, 1959) (Theo Yamaguti,
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
1961). Gần đây, Koyun và Altunel (2011) cho
biết TLCN và CĐCN D. anchoratus ở mang cá
diếc châu Âu tương ứng là: 24,78% và 4,69 ±
1,73 trùng/cá. Koyun (2011) cho biết cá diếc thu
ở lưu vực sông Porsuk, Thổ Nhĩ Kỳ có TLCN
và CĐCN D. anchoratus trên mang là 37,6% và
4,63 ± 1,44 (1 - 8) trùng/cá; Tác giả cũng nhận
định rằng TLCN và CĐCN của D. anchoratus ở
cá diếc là khác nhau giữa các mùa trong năm và
giữa các năm cũng có sự khác nhau.
Tại Việt Nam, Hà Ký và Bùi Quang Tề
(2007) công bố bắt gặp loài D. anchoratus trên
mang cá diếc (Carassius auratus) thu ở các
tỉnh Bắc Cạn, Bắc Ninh và Bắc Giang, nhưng
công trình này không thông báo tỷ lệ và cường
độ nhiễm. Trong nghiên cứu tại Phú Yên, D.
anchoratus bắt gặp trên mang cá diếc thu từ
Đầm Bàu Súng với TLN và CĐN tương ứng
là 12,5% và 16,5 trùng/cá nhiễm; Như vậy có
thể thấy, cá diếc tại Phú Yên có tỷ lệ nhiễm D.
anchoratus thấp hơn nhưng cường độ nhiễm
cao hơn so với các công trình đã được các tác
giả nước ngoài công bố.
2.2.2. Loài Dactylogyrus formosus Kulwieć,
1927
Loài D. formosus đã được Alarotu (1944),
Bychowsky (1933) và Prost (1957) công bố
tìm thấy ký sinh ở cá diếc ở Nga và Thụy Điển
(Theo Yamaguti, 1961). Loài sán này cũng
bắt gặp ký sinh ở cá diếc châu Âu thu ở sông
Po (phía Bắc của nước Ý) (Galli và cộng sự,
2007). Tại Trung Quốc, loài sán này mới được
bắt gặp lần đầu trên cá diếc vào năm 2015 (Tu
và cộng sự, 2015)
Loài D. formosus bắt gặp ký sinh trên cả
da và mang của cá diếc ở cả 3 thủy vực Đầm
Bàu Súng, Sông Kỳ Lộ và ao cá nước ngọt với
TLCN tương ứng là 1,6%, 9,0% và 20,7% và
CĐCN là 8,0, 5,4 và 7,0 trùng/cá nhiễm. Đây
là lần đầu tiên loài sán này được công bố tìm
thấy ở Việt Nam.
2.2.3. Loài Dactylogyrus intermedius Wegener,
1909
Loài D. intermedius được nhiều công trình
công bố tìm thấy trên mang cá diếc châu Âu
(Yamaguti, 1961; Бауера, 1983; Пугачев,
2002; Shami và cộng sự, 2009).
Số 2/2019
Tại Việt Nam, Hà Ký và Bùi quang Tề
(2007) đã công bố tìm thấy loài D. intermedius
ký sinh ở mang cá diếc thu tại Hà Nội, tuy
nhiên, công trình không cho biết tỷ lệ và cường
độ nhiễm loài sán này. Trong nghiên cứu tại
Phú Yên, D. intermedius bắt gặp trên cá diếc
thu ở cả 3 khu vực Đầm Bàu Súng, Sông Kỳ
Lộ và ao cá nước ngọt với tỷ lệ nhiễm tương
ứng là 3,1%, 1,8% và 26,9%, cường độ nhiễm
tương ứng là 6,0, 6,0 và 26,5 trùng/cá nhiễm.
2.2.4. Loài Dactylogyrus vastator Nybelin,
1924
Loài D. vastator Nybelin, 1924 đã được
phát hiện ký sinh trên rất nhiều loài cá khác
nhau ở nhiều khu vực khác nhau trên thế giới.
Người ta đã tìm thấy D. vastator ký sinh ở cá
chép bắt từ sông Adana, Thổ Nhĩ Kỳ (Soylu
và Emre, 2005). Barysheva và Bauer (1957)
và Kogteva (1957) cũng đã tìm thấy loài này
ký sinh trên cá diếc châu Âu. Bykhovskaya và
cộng sự (1964) cho biết D. vastator ký sinh ở
các tơ mang và gây bệnh nghiêm trọng cho cá
chép, cá diếc châu Âu và cá vàng (Carassius
auratus) ở Liên Xô (Soylu và Emre, 2005).
Wegener (1910), Kuluvieć (1927), Nybelin
(1937) mô tả bắt gặp loài này trên cá chép, cá
diếc châu Âu và cá vàng (Carassius auratus)
thu được ở châu Âu và Nhật Bản (Yamaguti,
1961). Бауера (1983) đã công bố bắt gặp loài
này trên mang cá diếc châu Âu và nhiều loài
khác thuộc họ cá Chép. Shamsi và cộng sự
(2009) đã nghiên cứu sán lá đơn chủ thuộc họ
Dactylogyridae trên 5 loài cá nước ngọt thuộc
họ cá chép là cá chép, cá trắm cỏ, cá mè trắng,
cá mè hoa và cá trắm đen (Myelopharyngodon
piceus) được nhập từ Nga, Romani, Hungary
và Trung Quốc vào Iran; Công trình đã bắt gặp
18 loài sán đơn chủ thuộc giống Dactylogyrus,
trong đó loài D. vastator chỉ được tìm thấy ở
cá chép. Loài này cũng bắt gặp ký sinh trên
cá diếc châu Âu trong nghiên cứu của Galli và
cộng sự (2007) về sán lá đơn chủ trên 16 loài cá
nước ngọt bản địa và nhập nội nằm trong khu
vực đánh cá của sông Po (phía bắc Italy). Jalali
và Molnár (1990) thông báo bắt gặp loài sán
này trên cá diếc phổ và cá vàng. Soylu và Emre
(2005) bắt gặp trên mang cá diếc châu Âu với
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 15
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
tỷ lệ nhiễm là 10,1% và cường độ nhiễm 1,4
trùng/cá.
Theo Bùi Quang Tề (2007) đặc điểm sinh
sản của loài Dactylogyrus vastator là thời gian
nở của trứng phụ thuộc rất lớn vào nhiệt độ
nước. Theo quan sát của Laiman (1957) đối
với Dactylogyrus vastator ở nhiệt độ 22 – 24ºC
sau 2-3 ngày trứng nở thành ấu trùng, ở 8ºC
cần một tháng nhưng nhiệt độ thấp dưới 5ºC thì
trứng không nở được. Theo Bauer (1977) nhiệt
độ thuận lợi cho sinh sản của Dactylogyrus
vastator là 23 - 25ºC (Trích dẫn theo Bùi
Quang Tề, 1997).
Loài Dactylogyrus vastator được bắt gặp ký
sinh trên cá diếc thu ở cả Đầm Bàu Súng, Sông
Kỳ Lộ và ao nuôi cá nước ngọt với tỷ lệ nhiễm
là 1,6, 1,8 và 29,4% và cường độ nhiễm tương
ứng là 4,0, 3,0 và 17,5 trùng/cá nhiễm.
2.2.5. Loài Gyrodactylus hronosus Zitnan,
1964
Zitnan (1964) đã công bố bắt gặp loài sán
này trên loài cá nước ngọt thuộc họ cá chép có
tên khoa học là Alburnus alburnus (Linnaeus,
1756). Dzika (2008) cũng đã công bố bắt gặp
loài này ký sinh trên da, mang, vây và khoang
mũi của một loài cá ở Ba Lan nhưng không nói
rõ là loài cá nào.
Ở Việt Nam, Hà Ký và Bùi Quang Tề (2007)
công bố bắt gặp Gyrodactylus medius ở cá
diếc, nhưng không tìm thấy loài Gyrodactylus
hronosus, có thể nghiên cứu ở Phú Yên là lần
đầu tiên loài sán này được tìm thấy ở cá diếc ở
Việt Nam.
Loài sán lá đơn chủ đẻ con Gyrodactylus
hronosus bắt gặp ký sinh trên da và mang của
cá diếc ở Đầm Bàu Súng, Sông Kỳ Lộ và ao cá
nước ngọt với tỷ lệ nhiễm tương ứng là: 34,4,
5,5 và 58,5% và cường độ nhiễm tương ứng là
10,5, 2,0 và 8,0 trùng/cá nhiễm.
2.2.6. Loài Eudiplozoon nipponicum (Goto,
1891)
Giống Eudiplozoon thuộc phân họ
Diplozoinae Palombi, 1949 được xác lập bởi
Khotenovsky, 1984 dựa trên các đặc điểm chính:
có 2 tuyến đầu lớn ở ngay trước giác bám và
phần chứa van bám phình rộng. Cho tới nay, mới
chỉ phát hiện 1 loài (Eudiplozoon nipponicum)
16 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
thuộc giống này và đây là loài chuẩn của
giống Eudiplozoon. Loài E. nipponicum được
Goto (1891) phát hiện lần đầu tiên ở cá nước
ngọt Nhật Bản với tên khoa học cũ Diplozoon
nipponicum. Loài này cũng được phát hiện cả ở
cá nước ngọt ở LB Nga, CH Séc (Nguyễn Văn
Hà và Nguyễn Văn Đức, 2008).
Loài sán đơn chủ song thân này cũng được
Oганесян (2009) tìm thấy ký sinh ở mang
cá chép nuôi tại các trang trại của Ukraina.
Hodová và Sonnek (2009) cũng bắt gặp loài
này trên mang trên cá chép (Cyprinus carpio)
ở Cộng Hòa Séc.
Hà Ký và Bùi Quang Tề (2007) cũng đã
công bố bắt gặp loài sán đơn chủ Diplozoon
nipponicum ký sinh trên mang cá chép, cá
he đỏ (Barbodes altus), cá trắng (Systomus
binotatus), cá chài (Leptobarbus hoevenii) thu
mẫu tại Bắc Cạn (Hồ Ba Bể), Hải Phòng, Hà
Nội, Đắc Lắc, An Giang, Đồng Tháp.
Loài sán đơn chủ song thân Eudiplozoon
nipponicum được bắt gặp ký sinh ở cá diếc thu
tại Đầm Bàu Súng và Sông Kỳ Lộ với tỷ lệ
nhiễm tương ứng là 3,1% và 21,8% và cường
độ nhiễm là 3,5 và 2,5 trùng/cá nhiễm.
IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
1. Kết luận
- Cá diếc tại Phú Yên bị nhiễm 6 loài sán
đơn chủ bao gồm Dactylogyrus anchoratus
(Dojardin, 1845) Wagener, 1857, Dactylogyrus
formosus Kulwieć, 1927, Dactylogyrus
intermedius Wegener, 1909, Dactylogyrus
vastator Nybelin, 1924, Gyrodactylus hronosus
Zitnan, 1964, và Eudiplozoon nipponicum
(Goto, 1891)). Trong đó, cá thu tại Bàu Súng
nhiễm cả 6 loài, cá thu tại sông Kỳ Lộ nhiễm
5 loài (không nhiễm D. anchoratus), cá thu tại
các ao cá nước ngọt nhiễm 4 loài (không nhiễm
D. anchoratus và E. nipponicum).
- Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán cao nhất từ
cá thu ở các ao cá nước ngọt, tỷ lệ và cường
độ nhiễm khác nhau không nhiều giữa cá thu ở
Đầm Bàu Súng và Sông Kỳ Lộ.
2. Kiến nghị
- Cần nghiên cứu sâu hơn về dịch tể học các
loài sán đơn chủ tại Phú Yên để có biện pháp
phòng bệnh hiệu quả cho cá nuôi.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Võ Thế Dũng, Nguyễn Nhất Duy, Võ Thị Dung, Nguyễn Nguyễn Thành Nhơn, 2016. Nguyên sinh động vật
ký sinh trên cá diếc (Carassius auratus auratus (Linnaeus, 1758)) thu tại Phú Yên. In trong Lê Bách Quang,
Phạm Văn Lực, Đặng Tuấn Đạt, Nguyễn Văn Châu, Trần Quang Hân, Nguyễn Khắc Lực, Phan Thị Vân, Lê
Trần Anh, Phạm Ngọc Doanh, Bùi Thị Dung, Nguyễn Văn Đức và Phạm Ngọc Minh, 2016. Kỷ yếu Hội nghị
Ký sinh trùng học toàn Quốc lần thứ 43 năm 2016, Tp. Ban Mê Thuột, Đắk Lắc, 31/3-1/4/2016, trang: 43-51.
2. Nguyễn Văn Hà, Nguyễn Văn Ðức, 2008. “Loài sán lá đơn chủ mới, Eudiplozoon cyprini n. sp. (Oligonchoinea:
Diplozoidae) ký sinh ở cá Chép”, Tạp chí Sinh Học, 30(3): 23-26 9-2008.
3. Hà Ký, Bùi Quang Tề, 2007. Ký sinh trùng cá nước ngọt Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, Hà
Nội.
4. Bùi Quang Tề (1997), Bệnh của động vật thủy sản (Pathology of aquatic animals), 283 trang.
Tiếng Anh
5. Galli P., Strona G., Benzoni F., Crosa G., Stefani F., 2007. Monogenoids from Freshwater Fish in Italy, with
Comments on Alien Species. Comp. Parasitol., 74(2): 264¬-272.
6. Hodová I., Sonnek R., 2009. The use of different microscopic techniques for the study of monogenean
parasite Eudiplozoon nipponicum. Department of Botany and Zoology, Faculty of Science, Masaryk University,
Kotlářská 2, 611 37 Brno, Czech Republic, L2P619 MC 2009.
7. Jalali B., Molnár, 1990. Occurrence of monogeneans on freshwater fishes in Iran: Dactylogyrus spp. On
cultured Iranian fishes. Acta veterinaria Hungarica 38 (4): 239-242.
8. Koyun M., 2011. Seasonal distribution and ecology of some Dactylogyrus species infecting Alburnus
alburnus and Carassius carassius (Osteichthyes: Cyprinidae) from Porsuk River, Turkey. African Journal of
Biotechnology, 10(7): 1154-1159.
9. Koyun M., Altunel F. N., 2011. Prevalence of Two Monogenean Parasites on Different Length Groups of
Crucian carp (Carassius carassius Linneus, 1758). Sci. Biol., 3(1): 17-21.
10. Shamsi S., Jalali B., Aghazadeh Meshgi M., 2009. Infection with Dactylogyrus spp. among introduced
cyprinid fishes and their geographical distribution in Iran”, Iranian Journal of Veterinary Research, 10(1): 26-31.
11. Soylu E., Emre Y., 2005. Metazoan Parasites of Clarias lazera alenciennes, 1840 and Carassius carassius
(Linnaeus, 1758) from Kepez I Hydro Electric Power Plant Loading Pond, Antalya, Turkey. Turkish Journal of
Fisheries and Aquatic Sciences, 5: 113-117.
12. Tu X., Ling F., Huang A., Wang G., 2015. The first report of Dactylogyrus formosus Kulwiec, 1927
(Monogenea: Dactylogyridae) from goldfish (Carassius auratus) in central China. Parasitology Research,
114(7): 2689-2696.
13. Vo The Dung, Jitra Wikagu, Bui Ngoc Thanh, Dung Thi Vo, Duy Nhat Nguyen, Darwin Murrell K., 2014.
Endemicity of Opisthorchis viverrini Liver Flukes, Vietnam, 2011–2012. Journal of Emerging Infectious
Diseases, 20(1): 152-153.
14. Yamaguti S., 1961. Systema helminthum, Monogenea and Aspidocotylea, Vol. IV
15. Dzika E., 2008. “Specyficzność żywicielska i topiczna Monogenea pasożytów ryb ipłazów Polski”,
Wiadomości Parazytologiczne 2008, 54(4), 303–308.
16. Бауера Под редакцией О. Н., 1983. Исследования по морфологии и фаунистике паразитических
червей, Том 181 - труды зоологического института. а к а д е м и я н а у к с с с р, ленинград 1983.
17. Oганесян Р.л., 2009. “Hовые виды в гельминтофауне рыб армении”, институт зоологии нан ра,
биолог. журн. армении, 3 (61).
18. Пугачев о.н., 2002. Книдарии моногенеи цестоды”, каталог паразитов пресноводных рыб северной
азии, российская академия наук, труды оологического института выпускаются с 1932 г, Том 297.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 17

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU BƯỚC ĐẦU NUÔI THƯƠNG PHẨM CÁ MẶT QUỶ
(Synanceia verrucosa Bloch & Schneider, 1801) TẠI KHÁNH HÒA
PRELIMINARY STUDYING RESULTS OF GROWING OUT OF STONEFISH (Synanceia
verrucosa Bloch & Schneider, 1801) IN KHANH HOA PROVINCE
Võ Thế Dũng¹, Võ Thi Dung¹, Dương Văn Sang¹
Ngày nhận bài: 8/4/2019; Ngày phản biện thông qua: 20/6/2019; Ngày duyệt đăng: 25/6/2019

TÓM TẮT
Cá mặt quỷ (Synanceia verrucosa Bloch & Schneider, 1801) có chất lượng thịt cao, được thị trường ưa
chuộng. Đây là công trình đầu tiên trình bày kết quả thử nghiệm nuôi thương phẩm cá mặt quỷ trong bể xi
măng và trong ao đất. Kết quả cho thấy, sau 4 tháng nuôi trong bể xi măng với các mật độ 10, 15 và 20 con/
m², cá đạt chiều dài trung bình lần lượt là 61,1 ± 6,1, 57,4 ± 6,2 và 53,6 ± 5,4 mm và khối tương ứng là 8,9±
1,6, 7,7 ± 1,5 và 6,4 ± 1,3 g, cùng tỷ lệ sống lần lượt là 85,0, 82,7 và 81,5%. Đem số cá này thả nuôi ở ao đất
từ tháng 12/2015 đến tháng 5/2017, với mật độ 1 con/m², cá đạt chiều dài trung bình 252,6 ± 24,3 mm và khối
lượng trung bình 678,2 ± 153,5 g, tỷ lệ sống đạt 31,2%. Thả cá giống có chiều dài trung bình 29,8 ± 4,3 mm
và khối lượng 2,5 ± 0,4 g ra ao ở các mật độ 3 và 6 con/m², sau 7 tháng nuôi, cá đạt chiều dài trung bình lần
lượt là 98,8 ± 8,9 và 89,5 ± 8,1 mm và khối lượng trung bình tương ứng là 59,7 ± 17,8 và 40,1 ± 14,5 g, cùng
tỷ lệ sống lần lượt là 9,0 và 4,7%.
Từ khóa: Ảnh hưởng của mật độ nuôi, cá mặt quỷ, môi trường nuôi, nuôi thương phẩm, sinh trưởng, tỷ
lệ sống.
ABSTRACT
Stonefish (Synanceia verrucosa Bloch & Schneider, 1801) meat is highly quality, favourable to the
consumers. This is the first report on trial culture of stonefish in cement tanks and earthern pond. Results
showed that, after 4 months culture in cement tanks with the densities of 10, 15 and 20 specimens/m², the fish
reached average length of 61.1 ± 6.1, 57.4 ± 6.2 and 53.6 ± 5.4 mm, respectively; and average weight of 8.9 ±
1.6, 7.7 ± 1.5 and 6.4 ± 1.3 g, respectively, with survival rates of 85.0, 82.7 and 81.5%, respectively. Restocked
these fish into earthern pond, and cultured them from December-2015 to May-2017, with density of 1 specimen/
m², the fish reached average length of 252.6 ± 24.3 mm and average weight of 678.2 ± 153.5 g, survival rate
was 31.2%. Stocked the fingerling fish with average length of 29.8 ± 4.3 mm and average weight of 2.5 ± 0.4 g
into the earthern ponds and cultured at the densities of 3 and 6 specimens/m², after 6 months, the fish reached
the average length of 98.8 ± 8.9 and 89.5 ± 8.1 mm, respectively and the average weight of 59.7 ± 17.8 and
40.1 ± 14.5 g, respectively, with the survival rates of 9.0 and 4.7%, respectively.
Keywords: Cultured environment, effects of cultured density, growth-out, growth rate, stonefish, survival rate.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ riêng là thế mạnh, là con đường mà Việt Nam

Nước ta có đường bờ biển dài hơn 3.260
km, có nhiều đảo, nhiều eo biển, vũng vịnh kín
gió, nhiều đầm phá rộng lớn rất thuận lợi cho
việc phát triển nuôi cá biển. Có thể nói, phát
triển kinh tế biển nói chung, nuôi cá biển nói
¹ Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản III
nên lựa chọn cho tương lai để phát triển kinh
tế bền vững, tạo nhiều việc làm, nâng cao đời
sống nhân dân. Trong điều kiện nguồn lợi tự
nhiên đặc biệt là các loài thuộc nhóm cá rạn
san hô ngày càng suy giảm, nuôi thương phẩm
là biên pháp tích cực nhất để phục vụ nhu cầu

18 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
thực phẩm chất lượng cao của con người, qua
đó giảm áp lực khai thác nguồn lợi tự nhiên
(Võ Thế Dũng và cộng sự, 2018; Võ Thế Dũng
và cộng sự, 2014). Tuy nhiên, nghiên cứu công
nghệ nuôi thương phẩm cá biển là lĩnh vực
phức tạp, tổng hợp từ nghiên cứu đặc điểm sinh
học, nhu cầu về điều kiện môi trường, chủng
loại và lượng thức ăn cho từng giai đoạn, từng
loài cá; nghiên cứu bệnh của mỗi loài khi
chúng sống trong điều kiện nuôi... (Võ Thế
Dũng và cộng sự, 2012; Võ Thế Dũng và cộng
sự, 2011a). Mặc dù vậy, nhờ sự đầu tư có chiều
sâu của Nhà Nước, sự nỗ lực của các nhà khoa
học, công nghệ nuôi nhiều loài cá biển đã được
phát triển thành công, giúp người nuôi cá biển
có thêm sự lựa chọn và nâng cao hiệu quả kinh
tế (Châu Văn Thanh và Ngô Văn Mạnh, 2015).
Bên cạnh các loài cá chim, cá mú, cá bớp; Gần
đây, cá mặt quỷ (Synanceia verrucosa Bloch
& Schneider, 1801) đã được Viện Nghiên cứu
nuôi trồng thủy sản III nghiên cứu sản xuất
giống nhân tạo thành công, đây là điều kiện
tiên quyết cho việc nghiên cứu nuôi thương
phẩm loài cá này trong điều kiện nhân tạo.
Cá mặt quỷ là loài đặc sản có thịt thơm ngon,
giá trị dinh dưỡng cao với 16 loại acid amin
khác nhau, trong đó có 8 loại acid amin không
thay thế đối với con người, nên nhu cầu của thị
trường ngày càng tăng cao (Võ Thế Dũng và
cộng sự, 2014); Tuy nhiên, sản lượng khai thác
của loài cá này hiện ở mức rất thấp (chỉ còn
khoảng 14-15 tấn/năm) và xu hướng tiếp tục
giảm mạnh (Võ Thế Dũng và cộng sự, 2014);
Vì thế, nghiên cứu nuôi thương phẩm loài cá
này là nhiệm vụ hết sức cấp thiết. Viện Nghiên
cứu nuôi trồng thủy sản III đã thử nghiệm nuôi
thương phẩm cá mặt quỷ trong bể xi măng và
trong ao đất tại Khánh Hòa; Bài báo trình bày
một số kết quả bước đầu của nghiên cứu này,
nhằm giới thiệu những thông tin cơ bản liên
quan đến một đối tượng mới nhiều tiềm năng
phát triển.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Địa điểm nghiên cứu: Nuôi bể xi măng:
Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III; Nuôi
ao đất: Cam Lâm, Khánh Hòa;
Số 2/2019
2. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 8/2015-
5/2017.
3. Phương pháp nuôi thử nghiệm
3.1. Chuẩn bị bể/ao
- Chuẩn bị bể nuôi: 3 bể xi măng tại Viện
Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III, bể hình
vuông có diện tích đáy 10 m², độ sâu 1,5 m. Vệ
sinh, sát trùng bể bằng Chlorine, rửa sạch bằng
nước ngọt, để khô; lót đáy bể bằng cát dày
3-5 cm, cát đã được vệ sinh và sát trùng bằng
Chlorine 30 ppm, rửa sạch bằng nước ngọt và
phơi nắng 2-3 ngày trước khi sử dụng. Sau đó
cấp nước biển đã được lọc qua bể lọc cơ học và
được xử lý bằng Chlorine 30 ppm. Nước cấp
vào bể đi qua 3 ống siêu lọc (2 µm) để hạn chế
mầm bệnh, cấp nước đến độ sâu 1,2 m.
- Chuẩn bị ao nuôi: ao có diện tích 1.500
m², độ sâu 1,7 m, đáy cát. Xả/bơm cạn, vệ sinh
đáy ao, diệt tạp bằng Saponin với liều lượng 10
kg/1000 m² ao, lấy một ít nước vào ao thông
qua lưới lọc, tiếp tục bơm/xả cạn ao để giảm
thiểu lượng Saponin còn lại trong ao, nhằm
loại bỏ tác động đến sức khỏe cá mới thả; Cày/
bừa đáy để loại bỏ rong, diệt bỏ các loại địch
hại như cua, cá còn sót lại, và loại bỏ các khí
độc có sẵn trong đáy ao; Bón vôi: 100 kg/1.000
m², phơi đáy, chỉnh sửa đáy và bờ ao, cống cấp
thoát nước. Ngăn ao thành 3 ô bằng lưới (Ô 1,
Ô 2 và Ô 3), mỗi ô có diện tích 500 m2. Lấy
nước vào ao: Chờ thủy triều cao, lấy nước vào
ao qua lưới lọc để loại bỏ rác, chất bẩn và cá
tôm tạp lẫn vào ao.
3.2. Thả giống
Kiểm tra một số yếu tố môi trường nước
như pH, độ mặn, nhiệt độ trước khi thả giống,
đảm bảo các yếu tố trên không ảnh hưởng đến
cá nuôi;
- Bể xi măng: Thả giống ngày 15/8/2015.
Cá giống có chiều dài trung bình là 27,4 ± 5,8
mm, khối lượng trung bình là 2,1 ± 0,4 g. Mật
độ thả giống ở Bể 1, Bể 2 và Bể 3 là 10 con/m²,
15 con/m², và 20 con/m², số giống thả tương
ứng ở các Bể 1, 2 và 3 là 100, 150 và 200 con.
- Ao đất:
Ô 1: Thả 500 cá từ đàn cá nuôi thương phẩm
trong bể xi măng (Đợt 1, tháng 12/2015), cá có
chiều dài trung bình 58,3 ± 5,7 mm, khối lượng
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 19
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
trung bình 29,8 ± 4,3 g; mật độ thả 1 con/m², số
giống thả 500 con,.
Ô 2 và Ô 3: Thả giống từ đàn cá giống sản
xuất năm 2016 (Đợt 2, tháng 9/2016), cá có
Hình 1: Cá mặt quỷ giống đem thả
3.3. Chăm sóc quản lý
3.3.1. Bể xi măng
- Thức ăn: tôm chân trắng hoặc cá chẽm
nhỏ còn sống, cung cấp vào bể nuôi, để cá
mặt quỷ tự bắt.
Lần đầu tiên sau khi thả giống, cung cấp
3.000 tôm Post Larvae 15 của tôm chân trắng
hoặc 2.000 cá chẽm nhỏ (2-3 cm); sau đó,
cứ 3 ngày cung cấp một lần tôm (3.000 con)
hoặc cá nhỏ (1.000 con); điều chỉnh giảm
hoặc tăng tùy thuộc vào khả năng bắt mồi
của cá nuôi. Khi cá mặt quỷ lớn lên, kích
thước cá, tôm làm mồi cũng được điều chỉnh
loại lớn hơn. Không cung cấp thức ăn cho
tôm/cá làm thức ăn cho cá mặt quỷ trong suốt
quá trình nuôi, nhằm hạn chế ô nhiễm môi
trường nuôi.
- Thay nước: Trong điều kiện thời tiết
bình thường, kết hợp xi phon và thay 15-30%
lượng nước trong bể mỗi tuần.
- Chăm sóc cá: kiểm tra cá nuôi, vớt
những con có dấu hiệu bệnh lý, dạt góc, kém
ăn. Mỗi tuần tắm cá bằng nước ngọt một lần,
mỗi lần tắm 10 phút.
3.3.2. Ao đất
- Thức ăn: là tôm chân trắng hoặc cá
chẽm nhỏ còn sống, cung cấp vào ao nuôi, để
cá mặt quỷ tự bắt.
Lần đầu tiên sau khi thả giống, cung cấp
20 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
chiều dài trung bình 7,6 ± 1,3 mm, khối lượng
trung bình là 2,5 ± 0,4 g; mật độ thả ở Ô 2 và
Ô 3 là 3 và 6 con/m², số giống thả tương ứng là
1.500 và 3.000 con.
Hình 2: Thả giống cá mặt quỷ
20.000 tôm Post Larvae 15 của tôm chân
trắng và 5.000 cá chẽm nhỏ (1,0 cm); sau
đó, mỗi tuần cung cấp một lần tôm hoặc cá
nhỏ. Khi cá mặt quỷ lớn lên, kích thước cá/
tôm làm mồi cũng lớn hơn. Không cung cấp
thức ăn cho tôm/cá làm thức ăn trong suốt
quá trình nuôi, nhằm hạn chế ô nhiễm môi
trường nuôi. Dùng lưới thả nổi bắt số cá/tôm
mồi lớn vượt kích cỡ mồi của cá mặt quỷ.
- Thay nước: Trong điều kiện thời tiết
bình thường, mỗi tuần thay 15-30% lượng
nước trong ao. Những lúc trời mưa, đóng kín
cống ao, khi độ mặn xuống dưới 20 ‰, xả
bớt nước tầng mặt hoặc rải thêm muối xuống
ao để ổn định độ mặn.
- Chăm sóc cá: Kiểm tra cá nuôi, vớt
những con có dấu hiệu bệnh lý, dạt bờ, kém
ăn. Vớt rong đáy ao, để hạn chế rong phát
triển mạnh ảnh hưởng cá nuôi.
3.4. Theo dõi sinh trưởng
Mỗi tháng thu mẫu một lần theo hình thức
thu mẫu ngẫu nhiên mỗi lần thu 30 cá thể;
Đo chiều dài toàn thân bằng thước đo có
độ chính xác đến 1 mm;
Cân khối lượng: cá có khối lượng từ 100 g
trở lên thì cân bằng cân đồng hồ có độ chính
xác đến 5 g, cá từ 20 - 100 g thì cân bằng cân
đĩa, có độ chính xác đến 1 g, cá dưới 20 g thì
cân bằng cân có độ chính xác đến 0,1 g.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
3.5. Phương pháp theo dõi các yếu tố môi
trường trong quá trình nuôi thương phẩm cá
mặt quỷ
- Định kỳ theo dõi các yếu tố môi trường
trong quá trình nuôi. Cụ thể:
+ Nhiệt độ nước: sử dụng nhiệt kế thủy
ngân, đo 2 lần/ngày vào lúc 6 giờ sáng và lúc
14 giờ.
+ Độ mặn (‰): đo một lần/ngày, đo bằng
khúc xạ kế.
+ Oxy hòa tan (mg/l) đo 2 lần/ngày vào lúc
6 giờ sáng và lúc 14 giờ chiều bằng test kit Oxy
+ pH: đo 2 lần/ngày lúc 6 giờ sáng và lúc
2 giờ chiều bằng máy đo pH hiệu WTW 315i
3.6. Phương pháp xử lý số liệu
- Số liệu sinh trưởng trung bình ngày
(DG): được tính dựa theo công thức sau:
Trong đó: DG là sinh trưởng tuyệt đối ngày
của nghiệm thức, tính bằng g/ngày cho khối
lượng và mm/ngày cho chiều dài;
Vc: là giá trị cân đo của khối lượng (tính
bằng g) hoặc chiều dài trung bình (tính bằng
mm) của từng nghiệm thức tại thời điểm cuối
cùng;
Vđ: là giá trị cân đo của khối lượng (tính bằng
g) hoặc chiều dài trung bình (tính bằng mm) của
từng nghiệm thức tại thời điểm bắt đầu;
Hình 3: Biến động một số yếu tố môi trường bể nuôi cá mặt quỷ
So với các bể nuôi, các yếu tố môi trường tại
các ao nuôi dao động lớn hơn; Nhiệt độ trung
bình từ 23,0ºC (Tháng 12/2016) đến 28,8ºC
Số 2/2019
NoD: Thời gian tính bằng số ngày nuôi từ
khi bắt đầu đến khi kết thúc;
- Số liệu tỷ lệ sống: được tính theo công
thức sau
Trong đó: S (%) là tỷ lệ sống, tính bằng
phần trăm
S1 là số cá được dùng để làm thí nghiệm
S2 là số cá còn sống khi kết thúc thí nghiệm
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
1. Kết quả theo dõi một số yếu tố môi trường
trong quá trình nuôi thương phẩm cá mặt quỷ
Kết quả theo dõi các yếu tố nhiệt độ, độ
mặn, oxy hòa tan, và pH nước trong quá trình
nuôi thương phẩm cá mặt quỷ được trình bày ở
Hình 3 và Hình 4.
Hình 3 cho thấy, nhiệt độ trong bể nuôi
khá ổn định, cao nhất vào tháng 8 (trung bình
28,0ºC), sau đó giảm dần đạt thấp nhất vào
tháng 12 (trung bình 25,3ºC), biến động nhiệt
độ trong tháng không cao (thể hiện qua độ lệch
chuẩn nhỏ). Tương tự như nhiệt độ, độ mặn
trung bình cao nhất vào tháng 8 (32,1‰) và
giảm dần, đạt thấp nhất tháng 12 (26,0‰). Hàm
lượng ô xy thay đổi không nhiều, chỉ dao động
từ 5,3 mg/L (Tháng 12) đến 5,9 mg/L (Tháng
9). Tương tự như vậy, pH trong bể khá ổn định,
chỉ dao động nhẹ từ 7,9 (Tháng 8) giảm dần
xuống 7,4 (Tháng 12).
(Tháng 5 và tháng 7/2016), độ mặn trung
bình dao động từ 21,6‰ (Tháng 12/2016) đến
32,5‰ (Tháng 4/2016), ô xy hòa tan trung bình
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 21
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Hình 4: Diễn biến một số yếu tố môi trường ao nuôi

dao động từ 5,2 mg/L (Tháng 12/2016) đến 6,1 trên 50% số cá thí nghiệm chết, độ mặn giảm
mg/L (Tháng 3/2016), pH trung bình dao động xuống 14‰ hoặc tăng lên 39‰, có 50,0 và
từ 7,4 (Tháng 10 và tháng 12/2016) đến 7,9 44,4% số cá có biểu hiện bất thường, tiếp tục
(Tháng 2, tháng 5, tháng 7/2016 và tháng 2, giảm xuống 6‰ hoặc tăng lên 49‰, có 50%
tháng 4/2017). số cá chết, ô xy hòa tan giảm xuống 2,3 mg/L
Xét theo giá trị trung bình của mỗi tháng, có khoảng 2/3 (66,6%) số cá thí nghiệm chết.
các yếu tố nhiệt độ, độ mặn, oxy hòa tan và pH Nghiên cứu vùng phân bố của cá mặt quỷ, Võ
đều dao động không lớn giữa các tháng. Tuy Thế Dũng và cộng sự (2011b) cho biết, trong
nhiên, một số thời điểm có những đợt mưa lớn tự nhiên cá mặt quỷ thường phân bố ở những
kéo dài (như từ 30/10/2016 đến 10/11/2016, từ vùng biển có độ sâu từ 3-20 m nước, với chất
30/11/2016 đến 7/12/2016, từ 12/12/2016 đến đáy cát hay cát pha sỏi, cá thường vùi mình
20/12/2016) đã làm độ mặn, nhiệt độ và ô xy trong cát để rình bắt mồi; Chưa có thông tin cụ
hòa tan tại ao nuôi giảm xuống thấp, nên đã thể về các thông số môi trường ở những vùng
ảnh hưởng đến cá nuôi, đặc biệt là cá còn nhỏ phân bố tự nhiên của cá mặt quỷ, nhưng cũng
bị ức chế, bỏ ăn và chết nhiều. có thể hình dung đó là những nơi có nhiệt độ
Nghiên cứu về ảnh hưởng của môi trường ổn định và không cao, độ mặn ổn định ở mức
đến cá mặt quỷ nói chung còn hết sức hạn chế; khá cao, nước trong sạch, độ trong lớn, pH ổn
Hiện tại chỉ có một công trình của Võ Thế định. Bể hay ao nuôi chỉ có độ sâu 1,5 m nước,
Dũng và cộng sự (2018) liên quan đến ngưỡng các yếu tố nhiệt độ, độ mặn, pH đều có sự biến
môi trường của ấu trùng cá mặt quỷ. Công trình động bất lợi so với môi trường tự nhiên, vì thế
này cho biết; Khi nhiệt độ giảm xuống 24ºC cần hết sức lưu ý trong quá trình nuôi.
hoặc tăng lên đến 32ºC, có 17,8% và 7,8% số 2. Sinh trưởng và tỷ lệ sống
ấu trùng có biểu hiện không bình thường, tiếp 2.1. Sinh trưởng
tục giảm xuống 13ºC hoặc tăng lên 37ºC có - Sinh trưởng trong bể xi măng
Bảng 3: Chiều dài và khối lượng cùng độ lệch chuẩn của cá nuôi trong bể xi măng
Chiều dài (mm) Khối lượng (g)
Thời gian
Bể 1 Bể 2 Bể 3 Bể 1 Bể 2 Bể 3
15/8/2015 27,4 ± 5,8 27,4 ± 5,8 27,4 ± 5,8 2,1 ± 0,4 2,1 ± 0,4 2,1 ± 0,4
15/9/2015 36,2 ± 5,9 35,6 ± 4,9 33,0 ± 4,8 3,7 ± 0,6 3,4 ± 0,5 3,2 ± 0,5
15/10/2015 43,8 ± 5,0 41,1 ± 4,4 40,0 ± 4,2 4,9 ± 0,6 4,4 ± 0,5 4,2 ± 0,5

22 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

15/11/2015 51,5 ± 4,7 50,2 ± 5,1 45,4 ± 4,3 6,7 ± 1,1 6,2 ± 1,0 5,4 ± 1,1
15/12/2015 61,1 ± 6,1 57,4 ± 6,2 53,6 ± 5,4 8,9 ± 1,6 7,7 ± 1,5 6,4 ± 1,3
DG (mm/ngày,
0,28 0,25 0,21 0,06 0,05 0,04
g/ngày)
Bảng 3 cho thấy có xu hướng mật độ càng và khối lượng tương ứng là 7,7 g và 6,4 g.
cao, sinh trưởng về chiều dài và khối lượng Bảng 3 cho thấy, giá trị sinh trưởng tuyệt đối
càng giảm. Cùng đàn cá giống thả nuôi vào 3 trung bình ngày về chiều dài dao động giảm
bể khác nhau, chế độ chăm sóc giống nhau, từ 0,28 mm/ngày (mật độ 10 con/m²) xuống
nhưng sau 4 tháng nuôi, Bể 1 (mật độ 10 con/ 0,25 mm/ngày (mật độ 15 con/m²) và 0,21
m²) đạt chiều dài trung bình 61,1 mm và khối mm/ngày (mật độ 20 con/m²); Khối lượng
lượng trung bình 8,9 g, trong lúc Bể 2 (mật trung bình cũng giảm tương ứng từ 0,06
độ 15 con/m²) và Bể 3 (20 con/m²) chỉ đạt xuống 0,05 và 0,04 g/ngày.
chiều dài trung bình là 57,4 mm và 53,6 mm - Sinh trưởng trong ao đất
Bảng 4: Chiều dài và khối lượng cùng độ lệch chuẩn của cá nuôi trong ao đất
Nhóm 1 (Ô 1) Nhóm 2 (Ô 2, Ô 3)
Chiều dài (mm) Khối lượng (g)
Thời gian
Chiều dài Khối lượng
Ô2 Ô3 Ô2 Ô3
(mm) (g)
15/12/2015 58,3 ± 5,7 7,6 ± 1,3
15/1/2016 66,4 ± 9,1 9,5 ± 3,5
15/3/2016 83,8 ± 7,5 25,8 ± 11,4
15/4/2016 97,7 ± 17,3 60,2 ± 36,1
15/5/2016 108,9 ± 19,6 81,0 ± 33,7
15/6/2016 119,3 ± 17,8 105,8 ± 36,8
15/7/2016 130,7 ± 18,9 133,5 ± 40,6
15/8/2016 142,2 ± 22,7 170,3 ± 63,0
15/9/2016 154,7 ± 26,3 210,2 ± 89,9 29,8 ± 4,3 29,8 ± 4,3 2,5 ± 0,4 2,5 ± 0,4
15/10/2016 169,3 ± 24,6 283,8 ± 128,5 (37,5 ± 4,4) b
(36,4 ± 5,9) b
(3,6 ± 0,7) 2
(3,5 ± 0,7)2
15/12/2016 184,1 ± 25,5 340,5 ± 104,1 (52,8 ± 4,6)c (50,4 ± 6,8)c (5,5 ± 0,4)3 (5,0 ± 0,8)3
15/2/2017 205,0 ± 31,0 409,8 ± 110,5 (70,4 ± 6,0)d (66,3 ± 6,5)d (10,1 ± 3,0)4 (8,8 ± 2,7)4
15/3/2017 216,9 ± 29,1 461,2 ± 139,0 (79,8 ± 6,4)e (73,9 ± 5,8)e (20,0 ± 8,2)5 (14,2 ± 4,6)5
15/4/2017 235,3 ± 24,0 531,2 ± 141,4 (88,0 ± 6,4)f (80,6 ± 7,0)f (37,9 ± 13,3)6 (24,0 ± 11,9)6
15/5/2017 252,6 ± 24,3 678,2 ± 153,5 (98,8 ± 8,9)g (89,5 ± 8,1)g (59,7 ± 17,8)7 (40,1 ± 14,5)8
DG (mm/
ngày, g/ 0,38 1,30 0,29h 0,25h 0,249 0,1610
ngày)
(Ghi chú: Các số liệu cùng hàng được so sánh có chữ cái/con số đi kèm giống nhau thì khác nhau không có ý nghĩa thống
kê và ngược lại)

Bảng 4 cho thấy, cá thả nuôi ở Ô 1 đạt chiều mm cùng khối lượng là 59,7 g và 40,1 g. Xét
dài trung bình 252,6 mm và khối lượng trung sinh trưởng tuyệt đối ngày, Bảng 4 cho thấy, cá
bình 678,2 g, cá nuôi ở Ô 2 và Ô 3 đạt chiều ở Ô 1 đạt chiều dài trung bình 0,38 mm/ngày
dài trung bình tương ứng là 98,8 mm và 89,5 và khối lượng trung bình 1,30 g/ngày; cá Ô 2

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 23

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
và Ô 3 đạt chiều dài trung bình 0,29 và 0,25
mm/ngày, khối lượng đạt 0,24 và 0,16 g/ngày.
So sánh thống kê cho thấy, từ tháng 9/2016 đến
tháng 4/2017, chiều dài và khối lượng cá ở Ô 2
và Ô 3 khác nhau không có ý nghĩa thống kê;
Đến tháng 5/2017, chiều dài khác nhau không
có ý nghĩa thống kê (P≥ 0,05), nhưng khối
lượng cá ở Ô 2 (mật độ 3 con/m2) cao hơn có ý
nghĩa thống kê so với cá ở Ô 3 (mật độ 6 con/
m²) (P< 0,05). Xét giá trị sinh trưởng tuyệt đối
ngày, chúng ta thấy, sinh trưởng ở Ô 1 cao hơn
nhiều so với Ô 2 và Ô 3; tuy nhiên, trường hợp
này không so sánh thống kê, vì cá thả nuôi ở
các thời điểm khác nhau, kích thước giống thả
cũng khác nhau. Kết quả so sánh thống kê cho
thấy sinh trưởng tuyệt đối ngày về chiều dài
khác nhau không có ý nghĩa thống kê giữa Ô 2
và Ô 3, nhưng về khối lượng thì khác nhau có
ý nghĩa thống kê. Nhìn chung cá ở cả 3 ô đều
sinh trưởng chậm, và bước đầu cho thấy có xu
hướng sinh trưởng giảm khi mật độ tăng lên.
Mật độ nuôi là yếu tố có ảnh hưởng lớn đến
Bảng 5: Tỷ lệ sống của cá nuôi thử nghiệm trong bể xi măng theo thời gian
Tỷ lệ sống (%)
Ngày
B1 (100 con) B2 (150 con)
15/9/2015 97,0
15/10/2015 95,0
15/11/2015 91,0
15/12/2015 85,0
(Ghi chú: số liệu cùng hàng có chữ cái đính kèm giống nhau là khác nhau không có ý nghĩa thống kê)
Bảng 5 cho thấy tỷ lệ sống khá cao ở 2
tháng đầu, đến tháng thứ 3 bắt đầu giảm mạnh
ở cả 3 Bể thí nghiệm. Tháng đầu tiên, sau khi
chuyển từ bể ương sang, tỷ lệ chết cũng chỉ
dao động từ 3- 4,5%. Sau khi đã quen với môi
trường mới, tỷ lệ chết giảm hẳn ở tháng thứ 2
chỉ còn từ 2-2,7%. Tháng thứ 3 và thứ 4 tỷ lệ
chết tăng đến từ 4 – 7,0%. Nhìn chung, tỷ lệ
sống ở nghiệm thức 10 con/m² cao hơn so với
các nghiệm thức 15 và 20 con/m².
- Tỷ lệ sống trong ao đất
Hình 5 cho thấy, tỷ lệ sống dao động từ
4,7 % (Ô 3) đến 9,0 % (Ô 2) và 31,2 % (Ô 1).
Nhìn chung tỷ lệ sống thấp, đặc biệt là Ô 2 và
Ô 3. Cá giống ở Ô 1 được thả vào ao sau khi
24 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
sinh trưởng của cá. Chambel và cộng sự (2015)
cho biết, nuôi cá khoang cổ (Amphiprion
percula (Lacepede, 1802)) ở mật độ 0,5 con/L
cho tốc độ sinh trưởng nhanh hơn rất nhiều so
với cá nuôi ở mật độ 1,2 và 3 con/L. Hoàng
Nghĩa Mạnh và Nguyễn Tử Minh (2012) cho
biết, cá nâu (Scatophagus argus Linnaeus,
1766) có tốc độ sinh trưởng giảm dần khi mật
độ nuôi tăng dần từ 5 con/m² lên 7 con/m² và
10 con/m². Bên cạnh mật độ, các yếu tố môi
trường nuôi luôn có vai trò hết sức quan trọng
đối với sinh trưởng của cá; Mặc dù, chưa có
thông tin cụ thể về các yếu tố môi trường thích
hợp cho cá mặt quỷ, nhưng so sánh với kết
quả điều tra vùng phân bố của cá mặt quỷ (Võ
Thế Dũng và cộng sự, 2011) cũng cho thấy có
những khác biệt giữa môi trường sống tự nhiên
của loài so với môi trường trong bể và ao nuôi,
điều này cũng có thể có ảnh hưởng nhất định
đến sinh trưởng của cá.
2.2. Tỷ lệ sống
- Tỷ lệ sống trong bể xi măng
B3 (200 con)
96,0 95,5
93,3 93,0
88,0 88,5
82,7 81,5
đã nuôi một thời gian trong bể xi măng, kích
thước giống lớn hơn (chiều dài trung bình
58,3 mm và khối lượng trung bình 7,6 g), và
thời điểm thả giống (tháng 12/2015) có thời
tiết tương đối thuận lợi, ít mưa, sau đó chuyển
sang mùa khô 2016, nên cá đã phát triển tốt.
Ô 2 và Ô 3 thả giống vào tháng 9/2016, khi
cá giống còn nhỏ (chiều dài trung bình 29,8
mm và khối lượng trung bình 2,5 g), đưa trực
tiếp từ bể ương ra ao nuôi, từ tháng 9/2016 –
12/2016 trời mưa nhiều; Đây có thể là những
yếu tố môi trường bất lợi làm cá chết nhiều
thêm.
Mật độ nuôi là yếu tố có ảnh hưởng
lớn đến tỷ lệ sống nhiều loài cá biển nuôi.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Hình 5: Tỷ lệ sống của cá nuôi trong ao đất

Nguyễn Thị Ngọc Anh và cộng sự (2010)
cho biết, cá kèo (Pseudapocryptes lanceo-
latus Bloch, 1801) nuôi ở mật độ 40 và 70
con/m² đạt tỷ lệ sống 22,9 và 22,1%, khi
tăng mật độ lên 120 con/m², tỷ lệ sống giảm
xuống 16,4%. Nguyễn Duy Quỳnh Trâm và
Nguyễn Khoa Huy Sơn (2018) cho biết, cá
chẽm (Lates calcarifer Bloch, 1790) ương ở
mật độ 500 con/m³ cho tỷ lệ sống cao hơn so
với ương ở mật độ 700 và 900 con/m³. Bên
cạnh mật độ, môi trường nuôi có ảnh hưởng
lớn đến tỷ lệ sống của cá nuôi; Dù chưa có
thông tin cụ thể về các yếu tố môi trường nơi
cá phân bố ngoài tự nhiên, nhưng có sự khác
biệt khá lớn giữa môi trường tự nhiên và bể
nuôi cũng có thể có ảnh hưởng đến tỷ lệ sống
ở cá nuôi thương phẩm.
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Cá mặt quỷ thử nghiệm nuôi thương phẩm 3
tháng trong bể xi măng ở các mật độ 10, 15 và
20 con/m² đạt tỷ lệ sống 85,0, 82,7 và 81,5%,
sinh trưởng chiều dài trung bình ngày đạt 0,28,
0,25 và 0,21 mm/ngày và sinh trưởng tương
ứng về khối lượng là 0,06, 0,05 và 0,04 g/ngày.
Cá mặt quỷ nuôi thương phẩm trong ao mật
độ 1, 3 và 5 con/m² đạt tỷ lệ sống 31,2, 9,0 và
4,7%, sinh trưởng chiều dài trung bình ngày đạt
0,38, 0,29 và 0,25 mm/ngày, sinh trưởng khối
lượng tương ứng đạt 1,30, 0,24 và 0,16 g/ngày.
2. Kiến nghị
Cá mặt quỷ là đối tượng có tiềm năng lớn,
cần tập trung nghiên cứu sản xuất giống nhân
tạo và nuôi thương phẩm cá mặt quỷ trong bể
xi măng để cung cấp thêm công nghệ và đối
tượng nuôi mới cho ngành thủy sản.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Nguyễn Thị Ngọc Anh, Trần Ngọc Hải, Hứa Thái Nhân và Lý Văn Khánh, 2010. Ảnh hưởng của
mật độ đến năng suất và hiệu quả kinh tế của mô hình nuôi cá kèo Pseudapocryptes lanceolatus
Bloch, 1801) luân canh trong ao nuôi tôm sú. Tạp chí Khoa học -Trường Đại học Cần Thơ, Số
2010(14): 76-86.
2. Võ Thế Dũng, Lê Thị Thu Hương, và Võ Thị Dung, 2011a. Một số đặc điểm sinh học của cá mặt
quỷ (Synanceia verrucosa Bloch and Schneider, 1801) thu được ở khu vực Nam Trung Bộ. Tạp Chí
Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Số 10/2011: 68-74.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 25

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

3. Võ Thế Dũng, Lê Thị Thu Hương, Kiều Tiến Yên, Võ Thị Dung, Nguyễn Nguyễn Thành Nhơn,
2011b. Nghiên cứu đặc điểm sinh học và thử nghiệm sinh sản nhân tạo cá mặt quỷ. Báo cáo tổng kết
khoa học kỹ thuật đề tài. Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III, 48 trang.
4. Võ Thế Dũng, Nguyễn Cao Lộc, Lê Thị Thu Hương, Võ Thị Dung, Phạm Quốc Hùng, 2012. Thử
nghiệm sinh sản nhân tạo cá mặt quỷ (Synanceia verrucosa Bloch & Schneider, 1801). Tạp chí Nông
nghiệp và Phát triển Nông thôn, Số 09/2012: 81-85.
5. Võ Thế Dũng, Võ Thị Dung, Dương Văn Sang, Nguyễn Tiến Thành, Huỳnh Ngọc Hoàng Trang,
2014. Một số kết quả đánh giá bước đầu về giá trị dinh dưỡng nguồn gen cá Mặt quỷ (Synanceia
verrucosa Bloch & Schneider, 1801). Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Số 18/2014:
111-114.
6. Võ Thế Dũng, Võ Thị Dung, Dương Văn Sang, 2018. Nghiên cứu ngưỡng một số yếu tố môi
trường quan trọng của cá bột cá mặt quỷ (Synanceia verrucosa Bloch & Schneider, 1801) trong sản
xuất giống nhân tạo. Tạp chí Khoa học Công nghệ Thủy sản, Số 1/2018: 17-23.
7. Hoàng Nghĩa Mạnh, Nguyễn Tử Minh, 2012. Ảnh hưởng của mật độ lên sinh trưởng và tỷ lệ sống
của cá nâu (Scatophagus argus Linnaeus, 1766). Tạp chí khoa học - Đại học Huế, Số 71(2): 223-230.
8. Châu Văn Thanh, Ngô Văn Mạnh, 2015. Ảnh hưởng của khẩu phần thức ăn lên sinh trưởng, mức
độ phân đàn, hệ số chuyển đổi thức ăn, tỷ lệ sống và năng suất của cá chim vây vàng (Trachinotus
blochii Lacepède, 1801) giai đoạn nuôi con giống lớn. Tạp chí Khoa học – Công nghệ thủy sản, Số
2/2015: 56-59.
9. Nguyễn Duy Quỳnh Trâm, Nguyễn Khoa Huy Sơn, 2018. Ảnh hưởng của mật độ nuôi đến sinh
trưởng và tỷ lệ sống của cá chẽm (Lates calcarifer Bloch, 1790) giống kích cỡ 5–10 cm ương trong
bể composite. Tạp chí Khoa học Đại học Huế: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Tập 127(3A):
151–160.
Tiếng Anh
10. Chambel J., Severiano V., Baptista T., Mendes S., Pedrosa R., 2015. Effect of stocking density and
different diets on growth of Percula Clownfish, Amphiprion percula (Lacepede, 1802). SpringerPlus
(2015) 4:183

26 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

ẢNH HƯỞNG CỦA THỨC ĂN LÊN KẾT QUẢ ƯƠNG ẤU TRÙNG TÔM HỀ
(Hymenocera picta Dana, 1852)
EFFECT OF DIETS ON LARVAL PERFORMANCE OF HARLEQUIN SHRIMP
(Hymenocera picta Dana, 1852)
Trần Văn Dũng¹, Lê Quang Trung², Đoàn Xuân Nam¹, Nguyễn Đình Mão¹
Ngày nhận bài: 8/10/2018; Ngày phản biện thông qua: 22/1/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định loại thức ăn thích hợp cho ương ấu trùng tôm hề. Ấu trùng mới
nở được bố trí ương trong hệ thống bể composite tuần hoàn thể tích 10 lít/bể, mật độ ương 20 con/L. Năm loại
thức ăn được sử dụng nhằm tìm ra loại thức ăn thích hợp nhất cho ương ấu trùng gồm NT1- Luân trùng; NT2 -
Copepoda; NT3 - Artemia; NT4 - Hỗn hợp thức ăn sống gồm luân trùng, Copepoda và Artemia; và NT5 - Thức
ăn tổng hợp cho ương ấu trùng tôm thẻ chân trắng. Kết quả nghiên cứu cho thấy ấu trùng được cho ăn bằng
hỗn hợp thức ăn sống đạt tỷ lệ sống và tỷ lệ chuyển giai đoạn cao hơn so với Copepoda (5,9% và 32,6% so với
2,8% và 26,2%) nhưng không khác biệt so với Artemia (4,6% và 29,1%) tại thời điểm Zoea XI. Luân trùng và
thức ăn tổng hợp không phù hợp cho ương ấu trùng tôm hề, ấu trùng chết sau giai đoạn Zoea III. Chiều dài ấu
trùng đạt được cao nhất khi cho ăn bằng hỗn hợp thức ăn sống (5,81 mm), không có sự khác biệt giữa nghiệm
thức Copepoda và Artemia (5,05 mm và 4,99 mm, P > 0,05). Từ nghiên cứu này có thể nhận thấy, sự kết hợp
giữa luân trùng, copepoda và artemia là thích hợp cho ương ấu trùng tôm hề. Các nghiên cứu sâu hơn về mật
độ thức ăn và làm giàu thức ăn sống cần được thực hiện nhằm cải thiện kết quả ương loài tôm này.
Từ khóa: ấu trùng, hề, Hymenocera picta, thức ăn, tôm cảnh biển.
ABSTRACT
This study was carried out in order to determine suitable diet for larval rearing of harlequin shrimp.
Newly hatched larvae were reared in 10 liter - composite tanks using the recirculating aquaculture system, at
a density of 20 larvae/L. Five different kinds of diets were experimented in order to find out an appropriate
diet for larval rearing of the shrimp, including NT1- rotifer; NT2 - Copepoda; NT3 - Artemia; NT4 - Mixture
of live feeds (rotifer, Copepoda and Artemia); and NT5 - Commercial feed for rearing larvae of white leg
shrimp. Results show that the larvae were fed with the mixture of live feeds obtained higher survival and larval
moulting rate than those of Copepoda (5.9% and 32.6% compared to 2.8% and 26.2%) but no did not differ
from those of Artemia (4.6% and 29.1%) at the end of the experiment, Zoea XI. Rotifer and pellet feed were
not suitable for larval rearing of harlequin shrimp, the larvae died after transferring to the stage of Zoea III.
The highest total length of larvae achieved when fed with the mixture of live feeds (5.81 mm), but showed
no difference between the one fed with Copepoda and Artemia (5.05 mm and 4.99 mm, P > 0.05). From this
study, it can be seen that the combination of rotifer, Copepoda and Artemia were suitable for larval rearing
of harlequin shrimp. The follow up studies should focus more on density of foods and live feed enrichment in
order to improve the rearing results of this kind of shrimp.
Keywords: diet, harlequin, Hymenocera picta, larvae, marine ornamental shrimp.

¹ Viện Nuôi trồng thủy sản, Trường Đại học Nha Trang
² Học viên cao học lớp 58 NTTS-2, Viện Nuôi trồng thủy sản, Trường Đại học Nha Trang

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 27

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thức ăn là một trong những nhân tố quan
trọng nhất ảnh hưởng đến kết quả ương nuôi
ấu trùng các loài tôm cảnh nói riêng và giáp
xác nói chung. Thức ăn đảm bảo số lượng
và chất lượng dinh dưỡng cùng chế độ cho
ăn phù hợp sẽ đáp ứng đầy đủ nhu cầu dinh
dưỡng cho sự hình thành, phát triển và hoàn
thiện cơ thể, giúp gia tăng tốc độ sinh trưởng,
tỷ lệ sống, tỷ lệ biến thái của ấu trùng đã được
đề cập trong nhiều nghiên cứu ương nuôi tôm
cảnh biển [7], [10].
Trong tự nhiên, ấu trùng các loài giáp xác
cảnh có điều kiện tiếp cận với nguồn thức ăn
đa dạng, phong phú về chủng loại, kích cỡ và
thành phần dinh dưỡng. Ấu trùng có thể lựa
chọn các thành phần phù hợp với kích cỡ và
giai đoạn phát triển của mình gồm thực vật phù
du, động vật phù du, ấu trùng các loài động vật
không xương sống, xác động thực vật phân huỷ,
mùn bã hữu cơ, các loài tôm, cá nhỏ [5]. Nhiều
nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ấu trùng các loài
tôm cảnh và giáp xác nói chung có sự chuyển
đổi loại thức ăn theo sự gia tăng về kích thước
con mồi trong suốt các giai đoạn biến thái ấu
trùng, từ luân trùng cho đến các giai đoạn khác
nhau của copepoda, artemia và các loại tôm, cá
nhỏ [19], [20]. Tuy nhiên, trong điều kiện nuôi
nhốt, ấu trùng lệ thuộc hoàn toàn vào nguồn
thức ăn được cung cấp, chủ yếu là luân trùng,
copepoda và artemia. Thành phần và chất lượng
dinh dưỡng của các loại thức ăn này lại có sự
biến động rất lớn tuỳ thuộc vào loài, thành phần
và chất lượng thức ăn cung cấp, quy trình nuôi
và việc bổ sung dinh dưỡng [22]. Do đó, sinh
trưởng, tỷ lệ sống, tỷ lệ hoàn tất biến thái của ấu
trùng chịu sự tác động rất lớn vào các loại thức
ăn này dẫn tới kết quả ương trong nhiều trường
hợp không ổn định. Thức ăn không phù hợp là
nguyên nhân làm giảm sinh trưởng, gia tăng tỷ
lệ hao hụt, xuất hiện hiện tượng lột xác không
hoàn toàn, lột xác nhiều lần mà không chuyển
giai đoạn (xuất hiện các giai đoạn phụ), kéo dài
thời gian biến thái đã được báo cáo trên nhiều
đối tượng nuôi [2], [8], [12], [26].
Nghề nuôi giáp xác cảnh mới phát triển
trong vài năm trở lại đây nhưng cũng đã đạt
28 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
được những thành công nhất định tuy chưa thể
so sánh với các đối tượng giáp xác sử dụng làm
thực phẩm khác, như tôm he, cua biển. Các
nghiên cứu về thức ăn trên ấu trùng tôm cảnh
đã mang lại thành công trong sản xuất giống
một số loài thuộc giống Lysmata và Stenopus
[9]. Tôm hề là một trong những loài tôm cảnh
có giá trị kinh tế cao bởi màu sắc đẹp, hình thái
cơ thể độc đáo và được thị trường ưa chuộng.
Tuy nhiên, do tập tính chỉ ăn sao biển nên
việc nuôi loài tôm này gặp nhiều khó khăn.
Hơn nữa, khó khăn trong việc thoả mãn nhu
cầu dinh dưỡng dẫn đến quy trình công nghệ
sản xuất giống loài tôm này vẫn chưa thật sự
thành công bất chấp một số kết quả bước đầu
của Fielder (1994) và Kraul (1999), nguồn tôm
giống cung cấp cho thị trường vẫn hoàn toàn
phụ thuộc vào khai thác tự nhiên [15], [21]. Do
đó, việc nghiên cứu xác định loại thức ăn thích
hợp cho ương ấu trùng loài tôm này trong điều
kiện nhân tạo là hết sức cần thiết.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Thời gian, địa điểm và đối tượng nghiên
cứu
Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 8 -
11/2016 tại Trại sản xuất giống cá cảnh Đường
Đệ, Vĩnh Hòa, Nha Trang. Đối tượng nghiên
cứu là ấu trùng tôm hề (Hymenocera picta
Dana, 1852).
2. Nguồn tôm giống
Tôm bố mẹ được nuôi vỗ và cho đẻ trong
hệ thống bể kính lọc sinh học tuần hoàn (30 lít/
bể). Tôm bố mẹ được cho ăn duy nhất sao biển
thuộc giống Linckia tùy theo nhu cầu. Tôm bố
mẹ được nuôi riêng theo cặp, mỗi bể một cặp.
Hệ thống lọc sinh học tuần hoàn sử dụng giá
thể là san hô và hạt nhựa bioball, sục khí 24/24.
Tôm bố mẹ được cho đẻ tự nhiên, sau 13 - 15
ngày, phôi chuyển sang màu đen, tôm được
chuyển qua bể ấp nở 50 lít vào buổi tối. Ấu
trùng được định lượng, thu và bố trí thí nghiệm
vào sáng ngày hôm sau.
3. Hệ thống bể thí nghiệm
Nước biển được bơm và xử lý theo quy
trình xử lý nước nuôi tôm nói chung. Chất
lượng nước bể nuôi vỗ được duy trì ổn định
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
trong suốt thời gian nghiên cứu. Hàng ngày bể
nuôi được siphon thức ăn thừa, chất thải, bù
nước để ổn định môi trường.
Ấu trùng được ương trong hệ thống bể
composite lọc sinh học tuần hoàn. Hệ thống
được thiết lập dựa trên hệ thống ương nuôi ấu
trùng giáp xác cảnh được mô tả bởi Calado et
al. (2008), bổ sung bởi Trần Văn Dũng (2010)
và Lục Minh Diệp (2017) [1], [2], [6]. Các bể
thí nghiệm có dạng hình trụ, đáy cầu, chiều cao
31 cm, đường kính 26 cm, tương ứng với thể
tích khoảng 10 lít. Mỗi bể được đặt hai ống
PVC có gắn lưới để lọc nước và loại bỏ thức ăn
(105 µm và 400 µm).
Nguyên tắc bố trí và hoạt động của hệ thống
lọc sinh học tương tự như bể nuôi tôm bố mẹ.
Lưu tốc nước cấp vào bể ương khoảng 2 lít/
phút, cấp từ đáy và thoát ra ở tầng mặt để đảm
bảo sự luân chuyển đồng đều. Nước sau khi
ương được thu và cấp trở lại hệ thống bể chứa.
4. Thức ăn và chế độ cho ăn
Luân trùng được sử dụng trong thí nghiệm
là loài Brachionus plicatilis, Copepoda là loài
Pseudodiaptomus annandalei (Calanoida) đều
được thu từ các ao nuôi tôm tại Trung tâm
Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản Cam Ranh.
Sau đó, chúng được phân lập, thuần dưỡng,
nuôi sinh khối trong các bể composite 250 lít.
Luân trùng và Copepoda đều được cho ăn
kết hợp giữa men bánh mỳ và hỗn hợp vi tảo
(Nannochloropsis oculata, Isochrysis galbana
và Tetraselmis chuii). Nauplius của Artemia
được sử dụng là loài Artemia franciscana từ
hai nguồn Vĩnh Châu (Việt Nam) kích thước
nhỏ cho ấu trùng tôm ăn trong 10 ngày đầu
và Century (Mỹ) kích thước lớn cho tôm ăn ở
các ngày ương tiếp theo. Thức ăn sống được
nuôi, thu, ấp nở, định lượng mật độ theo các
quy trình phổ biến hiện hành và khuyến cáo
của nhà sản xuất [22].
Ấu trùng được ương với mật độ 20 con/L.
Những ấu trùng khỏe mạnh, thể hiện tính hướng
quang mạnh sau khi tắt sục khí, hướng lên trên
mặt nước, vận động linh hoạt sẽ được chọn lọc
vào các bể thí nghiệm. Ấu trùng được thu bằng
ống hút đường kính 1 cm vào chậu, sau đó,
định lượng mật độ và bố trí vào bể ương.
Số 2/2019
Ảnh hưởng của thức ăn lên sinh trưởng, tỷ
lệ sống và tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu trùng
tôm hề được xác định trong suốt quá trình biến
thái ấu trùng. Năm chế độ cho ăn được thử
nghiệm nhằm tìm ra loại thức ăn thích hợp nhất
cho ương ấu trùng tôm hề:
- Nghiệm thức 1: Luân trùng 30 cá thể/ml,
- Nghiệm thức 2: Copepoda 3 cá thể/ml,
- Nghiệm thức 3: Artemia 3 cá thể/ml,
- Nghiệm thức 4: Hỗn hợp thức ăn sống
gồm luân trùng (10 cá thể/ml) + Copepoda (2
cá thể/ml) + Artemia (2 cá thể/ml). Luân trùng
chỉ sử dụng kết hợp trong 5 ngày đầu.
- Nghiệm thức 5: Thức ăn tổng hợp cho
ương ấu trùng tôm thẻ chân trắng (Frippak
+ Lansy + V8 - Zoea). Phương pháp cho ăn
tương tự như ương ấu trùng tôm thẻ chân trắng.
Các nghiệm thức đều được cho ăn 3 lần/
ngày (7h00, 11h00 và 16h00). Trước khi cho
ăn, các loại thức ăn cũ được loại bỏ khỏi bể
ương bằng lưới lọc. Thức ăn trước khi đưa vào
bể ương được định lượng với mật độ tương
xứng với mật độ cho ăn trong thiết kế thí
nghiệm. Tất cả các nghiệm thức đều được thực
hiện với 03 lần lặp. Hàng ngày, bể ương được
siphon loại bỏ thức ăn thừa, phân, chất thải
và xác ấu trùng. Các yếu tố môi trường nước
được duy trì ổn định như nhau giữa các nghiệm
thức thí nghiệm. Thời gian thí nghiệm bắt đầu
từ khi ấu trùng nở đến khi ấu trùng hoàn tất
biến thái chuyển sang giai đoạn hậu ấu trùng
(Postlarvae).
5. Phương pháp xác định một số chỉ tiêu
- Tỷ lệ sống của ấu trùng được xác định sau
khi ấu trùng lột xác chuyển giai đoạn vài giờ
bằng cách đếm toàn bộ số lượng ấu trùng còn
sống có khả năng vận động và màu sắc tự nhiên
trong bể. Tỷ lệ sống của ấu trùng giai đoạn i
được tính theo công thức:
Tỷ lệ sống giai đoạn i (%) = (SLAT giai
đoạn i+1 / SLAT giai đoạn i) x 100
- Sự phát triển của ấu trùng được xác định
thông qua đếm số lượng ấu trùng chuyển giai
đoạn sau khi lột xác được vài giờ. Dấu hiệu ấu
trùng lột xác chuyển giai đoạn được căn cứ vào
sự xuất hiện của xác lột trên mặt bể, sự thay đổi
về hình thái cơ thể, và phương thức vận động
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 29
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
của ấu trùng. Xác định tỷ lệ phần trăm ấu trùng
thuộc giai đoạn Zoea tương ứng. Phương pháp
xác định các giai đoạn phát triển của ấu trùng
theo Fiedler (1994) [9]. Công thức tính tỷ lệ
chuyển giai đoạn của ấu trùng:
Tỷ lệ chuyển giai đoạn i (%) = (SLAT giai
đoạn i / SLAT giai đoạn i-1) x 100
- Sinh trưởng của ấu trùng được đánh giá
thông qua so sánh chiều dài cuối của ấu trùng
của các nghiệm thức thí nghiệm. Chiều dài toàn
thân, khoảng cách từ đầu chủy đến cuối telson,
được xác định tại thời điểm bắt đầu và kết thúc
thí nghiệm. Số mẫu xác định là 10 ấu trùng/bể.
Tiến hành chụp hình ấu trùng và thước đo dưới
kính hiển vi soi nổi ở cùng một độ phóng đại
(vật kính và thị kính). Sau đó, sử dụng phần
mềm Image Tool 3.0 để xác định kích thước
ấu trùng (độ chính xác 0,001 mm). Nguyên tắc
và cách xác định kích thước bằng phần mềm
Image Tool 3.0 là đo kích thước của một vật
bằng cách chụp hình của nó với một thước kẻ
đặt cạnh vật đó (cùng một độ phóng đại). Sau
đó, dùng phần mềm này cố định một đoạn kích
thước nào đó của thước kẻ và đo kích thước
của vật dựa trên tỷ lệ đó.
- Theo dõi các thông số môi trường nước
và điều chỉnh trong phạm vi thích hợp giữa
các nghiệm thức thí nghiệm. Các loại thức
ăn được định lượng theo thiết kế thí nghiệm
trước khi đưa vào bể ương. Chế độ siphon, thay
nước được thực hiện hằng ngày, chia làm 2 lần
(9h00 và 16h00) với lượng nước thay khoảng
10 – 20%/lần. Phương pháp xác định các chỉ
tiêu môi trường: Độ mặn được đo bằng khúc
xạ kế ATAGO của Nhật Bản 1 lần/ngày; nhiệt
độ được đo bằng nhiệt kế thủy ngân 2 lần/ngày
vào lúc 6h00 và 14h00; pH được đo bằng máy
pH meter 2 ngày/lần tương tự như nhiệt độ;
hàm lượng oxy hòa tan, hàm lượng TAN được
đo bằng test kit 1 tuần/lần hoặc khi cần thiết.
6. Phương pháp xử lý số liệu
Các số liệu sau khi thu được xử lý trên
phần mềm SPSS 16.0 sử dụng phương pháp
phân tích phương sai một yếu tố (oneway –
ANOVA) và Duncan test để kiểm định sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê (P < 0,05) về tỷ
lệ sống, chuyển giai đoạn và kích thước của
30 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
ấu trùng giữa các nghiệm thức thí nghiệm. Số
liệu được trình bày dưới dạng trung bình (TB)
± sai số chuẩn (SE).
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
1. Các thông số chất lượng nước
Kết quả theo dõi các thông số chất lượng
nước trong suốt quá trình thí nghiệm cho thấy
nhiệt độ dao động từ 27 - 30ºC, biên độ dao
động từ 1 - 2ºC/ngày, độ mặn 33 - 35‰, hàm
lượng oxy hòa tan duy trì trong khoảng 6,0 -
6,5 mg/L và hàm lượng Ammonia tổng số < 0,3
mg/L. Nhìn chung, các thông số môi trường đều
nằm trong khoảng thích hợp với sinh trưởng và
phát triển của ấu trùng tôm hề.
2. Tỷ lệ sống của ấu trùng khi được cho ăn
các loại thức ăn khác nhau
Ấu trùng mới nở được cho ăn bằng hỗn
hợp thức ăn (Artemia, copepoda và luân trùng)
đạt tỷ sống cao nhất tại thời điểm kết thúc thí
nghiệm Zoea XI (5,9 ± 0,53%), nhưng không
khác biệt thống kê so với nghiệm thức sử dụng
naupilus Artemia (4,6 ± 1,57%). Nghiệm thức
cho ăn bằng Copepoda đạt tỷ lệ sống 2,8 ±
0,63%, thấp hơn so với nghiệm thức cho ăn
bằng hỗn hợp thức ăn sống nhưng không khác
biệt với nghiệm thức cho ăn bằng Artemia (P
> 0,05) (Hình 1). Tỷ lệ sống của ấu trùng thấp
nhất khi cho ăn bằng luân trùng và thức ăn tổng
hợp, ấu trùng chỉ trải qua được giai đoạn Zoea
III, sau đó chết dần ở các ngày tiếp theo.
3. Tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu trùng khi
được cho ăn các loại thức ăn khác nhau
Tỷ lệ ấu trùng đạt đến giai đoạn Zoea XI cao
nhất ở nghiệm thức cho ăn bằng hỗn hợp thức
ăn sống (32,6 ± 1,47%); tiếp theo là Artemia
(29,1 ± 2,57%) và Copepoda (26,2 ± 1,71%),
tuy nhiên, giữa hai loại thức ăn này không có
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (P > 0,05, Hình
2). Tỷ lệ chuyển giai đoạn thấp nhất ở nghiệm
thức được cho ăn bằng luân trùng và thức ăn
tổng hợp, sau khi chuyển sang giai đoạn Zoea
III, ấu trùng chết dần (P < 0,05).
Các quan sát thêm trong quá trình ương về
đặc điểm hình thái và tập tính vận động của
ấu trùng cũng cho thấy ấu trùng được cho ăn
bằng Copepoda, Artemia và hỗn hợp thức ăn
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Hình 1. Tỷ lệ sống của ấu trùng tôm khi cho ăn các loại thức ăn khác nhau
Ký hiệu chữ cái khác nhau trên các cột thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (P < 0,05)

Hình 2. Tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu trùng ở các nghiệm thức thức ăn
Ký hiệu chữ cái khác nhau trên các cột thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (P < 0,05)

đều có màu cam đậm, vận động nhanh và ít ăn
nhau hơn so với các ấu trùng ở các nghiệm thức
được cho ăn các loại thức ăn còn lại.
4. Sinh trưởng của ấu trùng khi được cho ăn
các loại thức ăn khác nhau
Kích thước của ấu trùng tại thời điểm kết
thúc thí nghiệm cao nhất khi cho ăn bằng hỗn
hợp thức ăn sống (5,81 ± 0,11 mm) và có khác
biệt thống kê với các nghiệm thức còn lại (P <
0,05). Ấu trùng được cho ăn bằng Artemia và
Copepoda đạt chiều dài cuối lần lượt là 5,05
± 0,09 mm và 4,99 ± 0,13 mm tuy nhiên giữa
chúng không có sự khác biệt thống kê (P >
0,05). Chiều dài cuối của ấu trùng ở nghiệm
thức cho ăn bằng luân trùng và thức ăn tổng
hợp thấp nhất, ấu trùng chỉ đạt đến giai đoạn
Zoea III, tương ứng với chiều dài 2,47 và 2,52
mm (Hình 3).
Từ kết quả trên có thể nhận thấy hỗn hợp
thức ăn sống gồm luân trùng, Copepoda và
Artemia là thức ăn tốt nhất đối với ấu trùng tôm
hề thể hiện ở tốc độ tăng trưởng, tỷ lệ chuyển

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 31

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Hình 3. Sinh trưởng của ấu trùng ở các nghiệm thức thức ăn khác nhau
Ký hiệu chữ cái khác nhau trên các cột thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (P < 0,05)
giai đoạn và tỷ lệ sống tốt hơn so với các loại
thức ăn còn lại. Hỗn hợp các loại thức ăn này
không chỉ đáp ứng đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng
mà còn có cỡ mồi phù hợp với từng giai đoạn
phát triển của ấu trùng. Điều này là tương tự
với ngoài điều kiện tự nhiên khi mà ấu trùng
của các loài tôm cảnh cũng như giáp xác nói
chung có điều kiện thuận lợi để tiếp cận với
nguồn thức ăn đa dạng gồm sinh vật phù du, ấu
trùng động vật đáy, xác động thực vật, mùn bã
hữu cơ, các loài tôm, cá nhỏ để thỏa mãn nhu
cầu dinh dưỡng [5], [10].
Khi chỉ ương bằng Artemia, ấu trùng cũng
đạt kết quả cao về tỷ lệ sống và chuyển giai
đoạn, không có sự khác biệt thống kê với hỗn
hợp thức ăn sống. Điều này cho thấy Artemia
cũng là loại thức ăn phù hợp cho ương ấu trùng
tôm hề. Mặc dù vậy, kích thước ấu trùng tại thời
điểm kết thúc thí nghiệm lại thấp hơn đáng kể
so với hỗn hợp thức ăn sống ám chỉ Copepoda
và luân trùng cũng đóng một vai trò quan trọng
nhất định với sinh trưởng của ấu trùng. Kết quả
này đã được khẳng định bởi Fiedler (1994) khi
cho rằng có thể ương tất cả các giai đoạn ấu
trùng tôm hề chỉ bằng nauplius Artemia [15].
Ấu trùng được cho ăn bằng Copepoda
thuần túy cũng thể hiện kết quả tương tự như
Artemia ám chỉ loại thức ăn này cũng phù hợp
cho ương ấu trùng tôm hề. Copepoda được biết
32 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
đến là loại thức ăn giàu dinh dưỡng đáp ứng
đầy đủ nhu cầu dinh dưỡng cho giai đoạn đầu
của nhiều loài tôm, cá biển [12]. Tuy nhiên,
chất lượng và sự ổn định của chúng lại phụ
thuộc vào nhiều yếu tố như loài, nguồn thức
ăn sử dụng, quy trình nuôi. Khi sử dụng loài
Apocyclops borneoensis ương ấu trùng tôm hề
giai đoạn Zoea I - Zoea III tại Thái Lan, Trần
Văn Dũng và Saowapa (2011) nhận thấy loại
thức ăn này không phù hợp thậm chí còn cho
kết quả thấp hơn so với không sử dụng thức ăn
[3]; kết quả này trái ngược với Kraul (1999)
[21]. Nguyên nhân có thể là do loài Copepoda
này có kích thước lớn, vận động nhanh trong
khi giai đoạn đầu ấu trùng tôm hề bắt mồi kém
nên bị tiêu hao nhiều năng lượng dẫn đến hao
hụt cao và không còn năng lượng để biến thái
sang giai đoạn tiếp theo. Trong nghiên cứu hiện
tại, chúng tôi sử dụng loài Pseudodiaptomus
annandalei tuy nhiên kết quả nhìn chung vẫn
thấp hơn so với hỗn hợp thức ăn sống. Điều
này cho thấy Artemia và luân trùng cũng đóng
một vai trò nhất định trong việc cải thiện kết
quả ương ấu trùng loài tôm này. Các quan sát
trong quá trình ương cho thấy, khả năng ấu
trùng bắt được Copepoda là thấp hơn so với
Artemia do Copepoda có khả năng vận động
nhanh hơn. Trong khi đó, do không có tập tính
bắt mồi chủ động, ấu trùng giáp xác sẽ rất hạn
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
chế trong việc sử dụng các loại thức ăn như
Copepoda [14], [25]. Các quan sát thêm cũng
nhận thấy ở nghiệm thức cho ăn bằng Artemia,
ấu trùng có màu cam đỏ, vận động linh hoạt
hơn so với nghiệm thức cho ăn bằng Copepoda.
Bất chấp hàm lượng dinh dưỡng cao hơn, năng
lượng tiêu hao cho hoạt động bắt và tiêu hóa
Copepoda có thể là nguyên ngân làm giảm sinh
trưởng, tỷ lệ sống và biến thái của ấu trùng khi
sử dụng loại thức ăn này so với các nghiệm
thức còn lại.
Luân trùng và thức ăn tổng hợp là không
phù hợp cho ương ấu trùng tôm hề, ấu trùng
chết trước hoặc trong giai đoạn Zoea III. Điều
này có thể là do hai loại thức ăn này có kích
cỡ nhỏ, thành phần dinh dưỡng không phù
hợp, không phù hợp với tập tính bắt mồi của
ấu trùng [22]. Kết quả này tương tự với nghiên
cứu của Zhang et al. (1997, 1998) trên ấu
trùng tôm cảnh loài Lysmata wurdemanni và
Stenopus hispidus. Với các đôi phần phụ miệng
phát triển cho phép ấu trùng của các loài tôm
cảnh biển nói chung có thể sử dụng được các
con mồi có kích thước lớn hơn, như Artemia
[5], [6], [9], [15]. Đặc điểm này tạo nên sự
khác biệt về tập tính dinh dưỡng của chúng so
với các nhóm tôm khác, ví dụ tôm hề. Chính
vì vậy, thức ăn tổng hợp cũng không phù hợp
cho ấu trùng tôm hề vốn dĩ chúng không có
khả năng ăn lọc như ấu trùng Zoea của tôm hề.
Thức ăn không phù hợp còn là nguyên nhân
làm gia tăng hiện tượng ăn nhau đã quan sát
được trong hai nghiệm thức này; đi kèm với sự
suy giảm tỷ lệ sống, không lột xác được hoặc
lột xác được nhưng không chuyển giai đoạn,
và kéo dài thời gian biến thái [1], [7], [8]. Tuy
nhiên, với các thành công trên một số loài tôm
cảnh biển (Lysmata spp.) thông qua kết hợp
giữa thức ăn sống (Artemia) và thức ăn tổng
hợp cho thấy tiềm năng lớn khi ương ấu trùng
tôm cảnh [9], [23].
Hạn chế của nghiên cứu hiện tại là ấu trùng
không hoàn tất biến thái như một số nghiên cứu
của Fiedler (1994) và Kraul (1999). Nguyên
nhân có thể là do dinh dưỡng chưa phù hợp,
thiếu hụt một số thành phần dinh dưỡng thiết
yếu (axít béo không no và axít amin thiết yếu)
Số 2/2019
giúp hoàn tất biến thái ấu trùng [18], [22]. Việc
bổ sung dinh dưỡng thông qua các biện pháp
làm giàu thức ăn sống như Artemia là một
hướng đi tích cực cho các nghiên cứu tiếp theo
nhằm cải thiện tỷ lệ sống và thúc đầy sự biến
thái của ấu trùng đã được báo cáo ở nhiều loài
giáp xác khác [4], [13]. Ngoài dinh dưỡng, sự
hiện diện của các nhân tố thúc đẩy sự biến thái
và xuống đáy của ấu trùng cũng ảnh hưởng
rất lớn đến đến kết quả ương. Các nghiên cứu
trước cho thấy, ấu trùng tôm hề có thể hoàn
thành biến thái ấu trùng trong khoảng 28 - 34
ngày [15] hay 35 - 49 ngày [16]. Tuy nhiên,
trong nghiên cứu này, ấu trùng mới chỉ đạt
đến giai đoạn Zoea XI sau 45 - 60 ngày ương.
Nguyên nhân có thể là do thiếu hụt một số nhân
tố thúc đẩy sự hoàn tất biến thái và xuống đáy
của ấu trùng, có thể là giá thể, vai trò kích thích
của các cá thể đồng loại trưởng thành, sự hiện
diện của chất đáy tại môi trường sống tự nhiên,
và các sinh vật sống cộng sinh [11], [24]. Thiếu
vắng các nhân tố này, ấu trùng xuất hiện các
biểu hiện như kéo dài thời gian biến thái, xuất
hiện thêm các giai đoạn phụ, hiện tượng lột xác
nhiều lần mà không chuyển giai đoạn ngay cả
trong điều kiện được cung cấp đầy đủ thức ăn
[10], [17].
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Tỷ lệ sống và tỷ lệ chuyển giai đoạn của ấu
trùng được cho ăn bằng hỗn hợp thức ăn sống
(luân trùng, Copepoda và Artemia) cao hơn
so với cho ăn bằng Copepoda (5,8% và 3,2%
so với 3,7% và 2,6%), nhưng không khác biệt
so với cho ăn Artemia (4,6% và 2,9%) tại thời
điểm Zoea XI. Luân trùng và thức ăn tổng hợp
không phù hợp cho ương ấu trùng tôm hề, ấu
trùng chết sau giai đoạn Zoea III. Chiều dài ấu
trùng đạt được cao nhất khi cho ăn bằng thức
ăn hỗn hợp thức ăn sống (5,81 mm), không có
sự khác biệt giữa nghiệm thức Copepoda và
Artemia (5,05 mm và 4,99 mm, P > 0,05). Nên
ương ấu trùng tôm hề bằng hỗn hợp thức ăn
sống nhằm cải thiện tỷ lệ sống, tỷ lệ chuyển
giai đoạn và sinh trưởng của ấu trùng.
Từ nghiên cứu này, các nỗ lực tiếp theo cần
tập trung vào việc nâng cao giá trị dinh dưỡng
của thức ăn cho ấu trùng, kích cỡ mồi, các nhân
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 33
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

tố thúc đẩy sự hoàn tất biến thái ấu trùng. Đồng
thời, cũng cần hoàn thiện hệ thống ương nuôi
và chế độ vận hành nhằm ổn định các yếu tố
môi trường trong suốt quá trình ương.
LỜI CẢM ƠN
Bài báo là một phần kết quả thuộc đề tài
nghiên cứu khoa học công nghệ cấp Bộ B2016-
TSN-03 "Nghiên cứu xây dựng quy trình sản
xuất giống tôm cảnh harlequin Hymenocera
picta Dana, 1852". Nhóm tác giả xin gửi lời
cảm ơn sâu sắc đến Vụ Khoa học, Công nghệ
và Môi trường, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tài
trợ kinh phí; Sự quan tâm ủng hộ của Trường
Đại học Nha Trang trong suốt thời gian triển
khai đề tài.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Vũ Đình Chiến, 2015. Nghiên cứu kỹ thuật ương nuôi ấu trùng tôm bác sĩ Lysmata amboinensis (De Mann,
1888) tại Khánh Hòa. Luận văn thạc sỹ. Trường Đại học Nha Trang, 76 trang.
2. Lục Minh Diệp, 2017. Nghiên cứu đặc điểm sinh học sinh sản và thăm dò kỹ thuật sản xuất giống nhân tạo
tôm bác sĩ Lysmata amboinensis (De Mann, 1888). Báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ cấp
Bộ. Trường Đại học Nha Trang.
3. Trần Văn Dũng và Saowapa Sawatpeera, 2011. Nghiên cứu ảnh hưởng của các loại thức ăn khác nhau lên
sinh trưởng, phát triển và tỷ lệ sống giai đoạn đầu của ấu trùng tôm hề (Hymenocera picta Dana, 1852). Tạp
chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản, số 4, trang: 110 – 115.
4. Nguyễn Trọng Nho, Tạ Khắc Thường, Lục Minh Diệp, 2006. Kỹ thuật nuôi giáp xác. Nhà xuất bản Nông
nghiệp Tp. Hồ Chí Minh, 235 trang.

Tiếng Anh
5. Anger, K., 2001. The Biology of Decapoda Crustacean Larvae. Crustacean Issues 14, Balkema, Rotterdam,
p.419.
6. Bauer, R.T., 2004. Remarkable Shrimps - Adaptations and Natural. History of the Carideans. University of
Oklahoma Press. Oklahoma City, Oklahoma. 316 pp.
7. Calado, R., 2008. Marine Ornamental Shrimp: Biology, Aquaculture and Conservation. Oxford.
Wiley-Blackwell. 263. pp.
8. Calado, R., Figueiredo, J., Rosa, R., Nunes, M.L., Narciso, L., 2005. Effects of temperature, density, and
diet on development, survival, settlement synchronism, and fatty acid profile of the ornamental shrimp Lysmata
seticaudata. Aquaculture 245: 221– 237.
9. Calado, R., Martins, C., Santos, O., Narciso, L., 2001. Larval development of the Mediterranean cleaner
shrimp Lysmata seticaudata (Risso, 1816) (Caridea; Hippolytidae) fed on different diets: costs and benefits
of mark-time molting. Larvi'01 Fish and Crustacean Larviculture Symposium, European Aquaculture Society,
Special Publication 30: 96-99.
10. Calado, R., Olivotto, I., Oliver, M.P., Holt, G.J., 2017. Marine Ornamental Species Aquaculture. Wiley
Blackwell. 712 pages.

34 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

11. Christy, J.H., 1989. Rapid development of megalopae of the fiddler crab Uca pugilator reared over sediment:
implications for models of larval recruitment. Marine Ecology Progress Series 57: 259-265.
12. Cunha, L., Mascaro, M., Chiapa, X., Costa, A., Simoes, N., 2008. Experimental studies on the effect
of food in early larvae of the cleaner shrimp Lysmata amboinensis (De Mann, 1888) (Decapoda: Caridea:
Hippolytidae). Aquaculture 277: 117–123.
13. D’Abramo, L., Conklin, D.E. and Akiyama, D.M., 1997. Crustacean Nutrition. Advances in World
Aquaculture Vol. 6. World Aquaculture Society Publication, Baton Rouge, USA.
14. Farhadian, O., Yusoff, F.M., and Arshad, A., 2007. Ingestion rate of postlarvae Penaeus monodon fed
Apocyclops dengizicus and Artemia. Aquaculture 269: 265–270.
15. Fiedler, G.C., 1994. Larval Stages of the Harlequin Shrimp, Hymenocera picta (Dana). M.S. thesis.
University of Hawaii at Manoa.
16. Fossa, S.A. and Nielsen, A.J., 2000. The modern coral reef aquarium, Vol. 3. Birgit Schmettkamp Verlag,
Bornheim, Germany.
17. Gebauer, P., Paschke, K., Anger, K., 2003. Delayed metamorphosis in decapoda crustaceans: evidence and
consequences. Revista Chilena de Historia Natural 76: 169-175.
18. Glencross, B.D., 2009. Exploring the nutritional demand for essential fatty acids by aquaculture species.
Reviews in Aquaculture 1: 71–124
19. Harvey, M. and Morrier, G., 2003. Laboratory feeding experiments on zoea of northern shrimp Pandalus
borealis fed with natural zooplankton. Mar. Ecol. Prog. Ser. 265: 165-174.
20. Jones, D.A., Kumlu M., Le Vay L. and Fletcher D.J., 1997. The digestive physiology of herbivorous,
omnivorous and carnivorous crustacean larvae: a review. Aquaculture 155: 285–295.
21. Kraul, S., 1999. Commercial culture of the harlequin shrimp Hymenocera picta and other ornamental
marine shrimp. Book of Abstacts, Marine Ornamentals 1999, Hawaii, USA 50.
22. Lavens, P. and Sorgeloos, P., 1996. Manual on the production and use of live food for aquaculture. FAO
Fisheries Technical Paper No. 361, Rome. 295 pp.
23. Rhyne, A.L. and Lin, J., 2004. Effects of different diets on larval development in a peppermint shrimp
(Lysmata sp.). Aquacul. Res. 35: 1179–1185.
24. Rodríguez, R.A. and Epifanio, C.E., 2000. Multiple cues for induction of metamorphosis in larvae of the
common mud crab Panopeus herbstii. Marine Ecology Progress Series 195: 221-229.
25. Viitasalo, M, Rautio, M., 1998. Zooplanktivory by Praunus flexuosus (Crustacea: Mysidacea): functional
responses and prey selection in relation to prey escape responses. Mar. Ecol. Prog. Ser. 174:77-87.
26. Zhang, D., Lin, J. and Creswell, R.L., 1997. Larviculture and effect of food on larval survival and
development in golden coral shrimp Stenopus scutellatus. Journal of Shellfish Res., 16(2): 367-369.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 35

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

TÍNH BỀN NHIỆT CỦA GEL TỪ THỊT CÁ MÓ SCARUS FLAVIPECTORALIS

XAY NHUYỄN SAU KHI ĐƯỢC XỬ LÝ Ở CÁC NHIỆT ĐỘ KHÁC NHAU
HEATING-RESISTANCE GELATION PROPERTIES OF PARROT FISH SCARUS
FLAVIPECTORALIS AFTER TREATMENT AT VARIOUS TEMPERATURE
Nguyễn Thu Hồng¹
Ngày nhận bài: 29/7/2018; Ngày phản biện thông qua: 28/5/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Trong nghiên cứu này, chúng tôi khảo sát sự bền nhiệt của protein tạo dai myosin trong thịt cá mó Scarus
flavipectoralis xay nhuyễn dưới ảnh hưởng của các nhiệt độ khác nhau. Các gel được chuẩn bị bằng cách
gia nhiệt ở nhiệt độ từ 35 - 70°C trong 30 phút rồi tiếp tục hấp chín ở 85°C trong 20 phút. Độ đàn hồi được
đo bằng máy đo độ lưu biến, sự hoạt động của protein myosin được xác định bằng kỹ thuật điện di tren gel
polyacrylamide có sodium dodecyl sulfate gel (SDS-PAGE). Suwari đã xảy ra trong quá trình gia nhiệt ở 35
- 45°C và đã góp phần tăng cường độ dai của gel. Bên cạnh đó, hiện tượng phân hủy (modori) đã không xảy
ra khi gel được xử lý nhiệt từ 50-65°C ở giai đoạn suwari. Điều này cho thấy đặc tính bền nhiệt của gel được
chuẩn bị từ thịt cá mó xay nhuyễn có khoảng nhiệt độ dao động rộng từ 40°C đến 65°C. Ở nhiệt độ trên 70°C,
độ đàn hồi của gel lại giảm dần.
Từ khóa: Gel, myosin, SDS-PAGE, suwari, thịt cá xay nhuyễn
ABSTRACT
The purpose of this study was to investigate the heating-resistance characteristics of gel making from
dehydrated meat of parrot fish (scarus flavipectoralis) after treatment at various temperature. The gel was
prepared by setting at various temperatures from 35°C to 70°C for 30 minutes and ending by heating at 85°C
for 20 minutes. Breaking strength and breaking strain rate of thermal gels were measured by rheometer. Sodium
dodecyl sulfate polyacrylamide gel electrophoresis (SDS-PAGE) was performed to determine denaturation and
polymerization of the myosin heavy chains (MHCs). The effect of setting around 40°C contributed to enhancing
the gel strength was examined in association with the activity of MHCs for surimi of parrot fish. On the other
hand, there was no modori phenomenon as treating sample at higher temperature from 50°C to 65°C. This
result suggested that heat resistance of gel prepared from parrot fish surimi had a wide temperature range from
40°C to 65°C. Gel strength was decreased by heating treatment subsequent at 70°C.
Key words: Gel, myosin, SDS-PAGE, suwari, surimi

I. MỞ ĐẦU độ trung bình gọi là giai đoạn ổn nhiệt hay còn

Khả năng tạo gel của thịt cá xay nhuyễn
(surimi) là tính năng quan trọng nhất để tạo sản
phẩm mô phỏng của nó như chả cá, xúc xích,
giả cua… trong công nghiệp chế biến thủy sản
(Saeki et al., 1995). Đặc tính này phụ thuộc
vào sự hoạt động của các protein tơ cơ, chủ
yếu là myosin có mặt trong cơ của cá. Sự hình
thành gel của thịt cá xay nhuyễn xảy ra ở nhiệt
¹ Phòng Hóa sinh biển, Viện Hải Dương học, Nha Trang
gọi là suwari. Trong quá trình này, dưới tác
dụng của nhiệt độ trung bình nhỏ hơn 40ºC, các
protein tơ cơ hoạt động (biến tính, tháo xoắn,
kết hợp) tạo ra các mạng lưới gel liên kết khi
thịt cá được xay nhuyễn với muối (Shimizu et
al., 1981). Cụ thể, các mạng lưới gel này liên
quan đến quá trình mở xoắn của các protein để
thiết lập các cầu nối giữa chúng nhờ những liên
kết hydro (Lanier, 1992), liên kết giữa các phân

36 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
tử có nhóm kị nước (Sano et al., 1988), cầu nối
disulphide (Hossain et al., 2001, Sano et al.,
1988, Itoh et al., 1980) hay cầu nối cộng hóa
trị (Wan et al., 1994) . Theo nhiều nghiên cứu
sự tập hợp lại của của các chuỗi nặng myosin
tạo mạng lưới gel vững chắc và đồng nhất có
thể xảy ra ở nhiệt độ mát (4ºC) trong thời gian
từ 1 - 10 tiếng định hình hoặc ở 20 - 40ºC hay
60ºC trong 30 phút trước khi hấp chín ở 85 -
90ºC (Matsuoka et al., 2014, Soottawat et al.,
2003). Thêm vào đó, enzyme transglutaminase
(Tgase) được xem là enzyme xúc tác cho quá
trình polyme hóa của myosin (Hirakawa et al.,
2007, Seki et al., 1990). Sự đáp ứng với quá
trình định hình này khác nhau ở các loài khác
nhau (Shimizu et al., 1981), liên quan đến môi
trường sống của chúng (Morales et al., 2001).
Thông thường, giai đoạn gia nhiệt định hình
từ 45 - 70ºC làm giảm độ bền của gel gọi là
modori. Quá trình phá hủy gel trong khoảng
nhiệt độ này xảy ra do sự hoạt động phân hủy
của chính các enzyme protease có mặt trong
hầu hết các loài cá. Các loài cá khác nhau thì
hiện tượng modori cũng được ghi nhận là khác
nhau. Bên cạnh đó các enzyme nội sinh đóng vai
trò quan trọng trong sự phân hủy của chuỗi nặng
myosin (MHC) trong quá trình chế biến các sản
phẩm của thịt cá xay nhuyễn (Makinodan et al.,
1987, Yanagihara et al., 1991).
Người Nhật Bản đã chế biến và sử dụng chả
cá cách đây gần 1000 năm. Trong những thập
kỷ gần đây, cùng với sự phát triển của khoa học
công nghệ, họ đã nghiên cứu đặc tính protein
tạo dai trong từng loài cá để nâng cao giá trị sản
phẩm. Đó là những loài cá có giá trị kinh tế thấp
chỉ được dùng làm thức ăn hằng ngày hoặc bỏ
đi sau khi đánh bắt vì chi phí vận chuyển cao
hơn cả giá bán (Matsuoka et al., 2014, Shimizu
et al., 1981). Vì vậy, nếu những loài cá này
được nghiên cứu để chế biến thành nhiều sản
phẩm có giá trị dinh dưỡng và kinh tế cao như
các sản phẩm mô phỏng của thịt cá xay nhuyễn
(chả cá, giả cua, xúc xích cá...) thì sẽ góp phần
cho việc sử dụng hiệu quả và bền vững nguồn
lợi biển và nâng cao thu nhập cho ngư dân. Ở
nước ta, hiện chưa có công trình công bố về
nghiên cứu protein tạo độ kết dính trong thịt
Số 2/2019
cá xay nhuyễn. Một số nghiên cứu về qui trình
sản xuất chả cá đã được tiến hành nhưng chỉ
tập trung về cách phối trộn các thành phần bột,
gia vị với thịt cá để tạo sản phẩm (Đào Trọng
Hiếu và cs., 2010), hoặc ảnh hưởng của nhiệt
độ trong quá trình ổn định độ dai của sản phẩm
từ cá nước ngọt bằng cách đo độ đàn hồi của
sản phẩm (Nguyen Van Muoi và Dang Thi Thu
Thao, 2012). Hiện tại, các sản phẩm từ thịt cá
xay nhuyễn, phổ biến nhất là chả cá lại đang
ở trong tình trạng không an toàn cho sức khỏe
cộng đồng do người sản xuất đã sử dụng hóa
chất độc như hàn the, urea và chloramphenicol
để tạo độ dai, dòn và khử mùi hôi. Gần đây,
cảnh sát môi trường Đồng Tháp (2013), Sở
Y tế Phú Yên (2013) đã cho biết tất cả 27 cơ
sở sản xuất chả cá được kiểm tra tại Phú Yên,
Đồng Tháp đều bị nhiễm các hóa chất trên khi
bị kiểm tra. Chính vì vậy từ năm 2014, chúng
tôi đã tiến hành nghiên cứu về ảnh hưởng
của thời gian lên protein tạo dai của thịt xay
nhuyễn của cá đỏ củ, loài thường được sử dụng
để làm chả cá tại Nha Trang đã được tiến hành
theo (Nguyễn Thu Hồng và cs., 2015). Ngoài
cá đỏ củ, cá mó được xem là nguồn nguyên
liệu dồi dào và có giá rẻ, ngoài làm chả cá thì
nó không được dùng làm thức ăn hằng ngày.
Do đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu các đặc
tính protein tạo dai dưới ảnh hưởng của nhiệt
độ ở thịt cá xay nhuyễn của cá mó, làm cơ sở để
sản xuất sản phẩm chả cá sạch, không phụ gia
và hàn the nhằm nâng cao giá trị dinh dưỡng,
giá trị kinh tế cũng như đảm bảo chất lượng an
toàn thực phẩm.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
1. Thu mẫu và chuẩn bị thịt cá xay nhuyễn:
Cá mó tươi được thu tại cảng Cửa Bé, Thành
phố Nha Trang, Khánh Hòa (n=30) có khối
lượng (601,5 ± 46,42 g) và kích thước (24,75 ±
0,5 cm). Cá được bảo quản lạnh và vận chuyển
về phòng thí nghiệm. Cá được rửa sạch, bỏ
đầu đuôi sau đó phi lê lấy thịt cá. Thịt cá được
rửa sạch và xay nhuyễn tạo thành thịt cá xay
nhuyễn và được giữ trong tủ đông (-20 ºC) đến
khi tiến hành thí nghiệm.
2. Chuẩn bị gel cho thí nghiệm: Thịt cá mó
xay nhuyễn trộn với 0,5 M NaCl rồi tiếp tục
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 37
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
xay nhuyễn, sau đó được quết trong các hộp
nhựa (25 mm, bán kính 40 mm) để cố định gel
ở nhiệt độ khác nhau. Mẫu thí nghiệm sẽ được
ủ ở các nhiệt độ từ 35 - 70ºC trong 20 phút
trước khi hấp chín ở 85ºC trong phút. Mẫu đối
chứng sẽ không có giai đoạn ủ nhiệt mà đun
chín ở 85ºC.
3. Phương pháp xác định độ đàn hồi của gel:
Độ đàn hồi của gel được thể hiện qua hai thông
số độ bền (N) và độ biến dạng (%) của gel. Các
thông số này được đo bằng máy đo độ lưu biến
(Model CR – 200D, Sun Scientific Co.Ltd,
Tokyo, Japan) bằng chế độ PEAK với đường
kính trụ nén 5 mm, độ dài trụ 10 cm, tốc độ
di chuyển đầu trụ là 60 mm/phút theo phương
pháp của Shimizu et al. (1981). Mỗi mẫu đo
được lặp lại ít nhất 3 lần. Số liệu được xử lý
bằng phần mềm Excel.
4. Xác định sự hoạt động của protein tạo dai
được xác định bằng SDS-PAGE: Sự phân
hủy và polyme hóa của chuối nặng myosin
(MHC) được quan sát trên gel polyacryamide
có Sodium dodecyl sulfate dựa vào biểu hiện
của vạch myosin xuất hiện trên gel sau khi điện
di các mẫu thí nghiệm. Vạch càng mờ chứng
tỏ MHC càng bị phân hủy và polyme hóa càng
mạnh, tương ứng với độ dai càng nhiều.
Gel sau khi hấp chín được cắt thành miếng
nhỏ để tách chiết protein bằng 20 mM Tris-HCl
(pH 8,0) gồm 8 M urea, 2% sodium dodecyl
sulfate (SDS) và 2% 2 –mercaptethanol và sau
đó đun sôi trong 2 phút. Hàm lượng protein
Hình 1. Ảnh hưởng của nhiệt độ đối với độ dai của gel đã xử lý nhiệt của thịt cá mó xay nhuyễn.
Mẫu đối chứng không được xử lý nhiệt trước khi hấp ở 85ºC trong 20 phút (0ºC).
38 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
được xác định bằng phương pháp biuret của
Gornal et al. (1948).
SDS-PAGE được tiến hành theo phương
pháp của Weber & Obsorn (1969) và sử dụng
3% gel polyacrylamide. Sau khi gel được tạo
bản xong, 50 µg protein mẫu sẽ được cho vào
các giếng trên bản gel để tiến hành điện di. Gel
sẽ được nhuộm màu với Comasive Brilliant
Blue R -250 và rửa giải với 7% acid acetic chứa
25% methanol khi quá trình chạy mẫu kết thúc.
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
1. Đặc tính gel của thịt cá mó xay nhuyễn
được xử lý ở các nhiệt độ khác nhau
Độ đàn hồi của gel làm từ thịt cá mó xay
nhuyễn ở các nhiệt độ khác nhau từ 35 - 70ºC
thể hiện ở Hình 1. Kết quả cho thấy ảnh hưởng
rõ rệt của nhiệt độ đến độ dai của gel khi thịt
cá mó được gia nhiệt trong khoảng thời gian
0-40ºC, độ bền tăng từ 5,91 N đến 10,95 N. So
với các nghiên cứu khác của Matsuoka et al.
(2013) đối với các các loài cá khác, thì kết quả
này tương tự nghĩa là gia đoạn suwari độ bền
tăng khi nhiệt độ tăng. Tuy nhiên khi tiếp tục
gia tăng nhiệt độ định hình từ 45-55ºC độ bền
gel có xu hướng giảm ở 9,08N và tiếp tục tăng
đến 10,33N và khi tiếp tục tăng nhiệt độ đến
70ºC thì độ bền có xu hướng giảm đến 8,06N.
Thông thường, giai đoạn sau suwari (sau 40ºC)
khi tiếp tục tăng nhiệt độ thì độ bền sẽ giảm rõ
rệt gọi là hiện tượng modori. Tuy nhiên, trong
trường hợp của cá mó thì kết quả ghi nhận khác
biệt.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Hình 2. Ảnh hưởng của nhiệt độ đối với độ biên dạng của gel đã xử lý nhiệt của thịt cá mó xay nhuyễn.
Mẫu gel đối chứng không được xử lý nhiệt trước khi nấu ở 85ºC trong 20 phút ((0ºC).
Từ Hình 2 cho thấy nhiệt độ định hình của
mẫu tăng từ 0-40ºC thì độ biến dạng tăng từ
65,3% tăng đến 71,87%. Tương tự như kết quả
của độ bền, độ biến cao nhất dạng cũng được
ghi nhận là ở nhiệt 40ºC có độ biến dạng và
không có sự khác biệt có ý nghĩa (độ tin cậy
95%). Khi tăng nhiệt độ lên 45ºC thì độ biến
dạng giảm xuống 68,70% và tăng đến 71,13%
khi nhiệt độ đạt đến 55ºC. Độ biến dạng cũng
đã giảm xuống 65,73% khi tiếp tục tăng nhiệt
độ lên đến 70ºC.
Gel của thịt cá mó xay nhuyễn định hình
ở các nhiệt độ khác nhau dẫn tới đặc tính gel
khác nhau (Benjakul et al., 2003a). Từ kết quả
cho thấy, gel nếu được ổn nhiệt tại ở 40ºC cho
độ bền gel cực đại và độ biến dạng cực đại. Độ
dai cực đại cao hơn 1,84 lần và 1,04 lần so với
mẫu đối chứng không qua giai đoạn ổn nhiệt
và mẫu ở nhiệt độ (65ºC). So sánh kết quả về
đặc tính gel chả cá của cá mó với các cá khác
đã được nghiên cứu của Matsuoka et al. (2013)
như cá minh thái (walley pollack), cá đù (white
croaker) và một số loài cá xương cho thấy dai
của gel cá mó gấp từ 3 - 5 lần trong trường hợp
với mẫu đối chứng và gấp từ 4 - 7 lần trong
trường hợp được định hình trong khoảng nhiệt
độ 40-45ºC trước khi hấp chín. Từ đây có thể
có kết luận rằng, sự khác nhau về nhiệt độ
trong quá trình định hình gel sẽ tạo chất lượng
Số 2/2019
sản phẩm chả cá khác nhau, khoảng nhiệt độ từ
40 - 45ºC sẽ tối ưu hóa độ dai của chả cá.
Khi so sánh về đặc tính của gel cá mó với các
loài cá khác dưới ảnh hưởng của các enzyme
phân hủy protein khi gel định hình ở nhiệt độ
cao hơn 45ºC thì đặc tính gel của nó không bị
phá hủy mà vẫn giữ độ dai hơn mẫu đối chứng.
Nghiên cứu của An et al. (1996) đã xác định
rằng phần lớn gel của thịt cá xay nhuyễn từ các
loài cá khác đều bị phá hủy ở nhiệt độ cao hơn
45ºC. Kết quả này cho thấy các protein tạo dai
trong cơ cá mó không bị ảnh hưởng bởi các
enzyme nội bào. Điều này có nghĩa rằng, phổ
nhiệt cho phát triển độ dai chả cá mó rất rộng
từ 35-65ºC nên yêu cầu về nhiệt độ trong giai
đoạn suwari của quá trình sản xuất chả cá mó
có thể dao động trong một khoảng rộng.
2. Sự hoạt động của protein tạo dai được xác
định bằng SDS-PAGE
Các mẫu SDS-PAGE của gel từ thịt cá mó
xay nhuyễn đã được xử lý nhiệt trong vòng 30
phút được minh họa ở Hình 3.
Dải (band) của chuỗi nặng myosin (MHC)
đậm nét và rõ ràng nhất là trong mẫu thịt cá xay
nhuyễn (SM). Các vạch MHC mờ dần trong tất
cả các gel chưa được xử lý nhiệt (cont) và được
xử lý (mẫu) Điều này có thể được giải thích
do sự có mặt của TGase trong mạng lưới gel
thịt cá xay nhuyễn đã hoạt hóa những liên kết
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 39
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Nhiệt độ định hình (ºC)

Hình 3. Kết quả SDS-PAGE của gel xử lý nhiệt trong 30 phút ở giai đoạn suwari. Mẫu đối chứng
không có giai đoạn suwari (Cont). Các chữ viết tắt khác: M (marker), SM (thịt cá xay nhuyễn), Ac-
(Actin), MHC (myosin heavy chain monomer).

chéo của MHC dẫn đến biến tính, tháo xoắn
và sự polyme hóa của các phân tử myosin như
Niwa (1992), Seki et al. (1990) đã đề cập. Sự
polyme hóa đạt mức cực đại ở 40ºC. Cụ thể,
trong bản gel SDS-PAGE, vạch MHC tại đây
mờ nhất so với các vạch nhiệt độ khác, kết quả
tượng tự với các của các nghiên cứu ở các loài
cá khác (Matsuoka et al., 2013).
Khoảng nhiệt độ từ 45 - 65ºC trong giai
đoạn định hình thường xuất hiện hiện tượng
modori (An et al., 1996, Benjakul 1997). Tuy
nhiên, vạch MHC từ gel của thịt cá mó xay
nhuyễn không có sự khác biệt là mấy so với
MHC biểu hiện lúc cực đại, thậm chí vạch này
còn mờ hơn hơn của mẫu gel đối chứng và xử
lý nhiệt ở 35ºC. Kết quả về độ bền và độ dai ở
khoảng nhiệt độ cao này cũng trùng với kết quả
như với SDS-PAGE. Như vậy gel từ thịt xay
nhuyễn của cá mó không có hiện tượng modori
nghĩa không chịu ảnh hưởng của các enzyme
phân hủy protein. Đây là điều khác biệt của gel
từ thịt cá mó so với các loài cá khác đã nghiên
cứu vì phần lớn protein của các loài cá khác sẽ
bị phân hủy ở giai đoạn xử lý nhiệt độ cao như
Matsuoka et al. (2013) đã mô tả.
IV. KẾT LUẬN
Gel từ thịt cá mó xay nhuyễn có độ bền
(10,11 N) và độ dai (73,29%) cao nhất ở nhiệt
độ 40ºC. Các đặc tính này vẫn ổn định trong
khoảng nhiệt độ dao động rộng từ 40 - 65ºC.
Do đó, thịt cá mó có thể sử dụng để sản xuất
sản phẩm chả cá truyền thống của Việt Nam.
LỜI CẢM ƠN
Cảm ơn tập thể phòng Hóa Sinh, Viện Hải
Dương học Nha Trang đã hỗ trợ rất nhiều để
nghiên cứu được hoàn thiện.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. An H., Peters M.Y., Seymours T.A., 1996. Roles of endogenous enzymes on surimi gelation. Trends Food
Sci Technol., 7, 321–327.
2. Benjakul S., Seymour T.S., Morrissey M.T,. An H., 1997. Physicochemical changes in Pacific whiting
muscle proteins during iced storage. J Food Sci., 62: 729–733.
3. Benjakul S.,Visessanguan W., Leelapongwattana K., 2003. Purification and characterization of heat-stable
alkaline proteinase from bigeye snapper (Priacanthus macracanthus) muscle. Comp Biochem Phys B, 134,
579–591.
4. Đào Trọng Hiếu, 2010. Nghiên cứu qui trình công nghệ sản xuất chả cá Thát Lát. Bản tin Quý Số
18 - Tháng 10/2010. Viện nghiên cứu Thủy sản http://www.rimf.org.vn/bantin/tapchi_newsdetail.

40 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

asp?TapChiID=39&muctin_id=2&news_id=2681.
5. Itoh Y., Yoshinaka R., Ikeda S., 1980. Formation of polymeric molecules of protein resulting from
intermolecular SS bonds formed during the gel formation of carp actomyosin by heating (in Japanese with
English abstract). Nippon Suisan Gakkaishi., 46, 621-624.
6. Hirakawa H., Kamiya N., Tanaka T., Nagamune T., 2007. Intramolecular electron transfer in a cytochrome
P450cam system with a site-specific branched structure. Protein Engineering Design and Selection., 20, 453-
459.
7. Hossain M.I., Itoh Y., Morioka K., Obatake A., 2001. Inhibiting effect of polymerization and degradation of
myosin heavy chain during preheating at 30°C and 50°C on the gel-forming ability of walleye pollack surimi.
Fisheries Science., 67, 718-725.
8. Lanier T. C., 1992. Measurement of surimi composition and functional properties. In T. C.Lanier, & C. M.
Lee (Eds.). Surimi technology. New York: Marcel Dekker, Inc., p. 652.
9. Gornall A., Bardawill C., David M., 1949. Determination of serum proteins by means of the biuret reaction.
J Biol Chem., 177, 751-766.
10. Makinodan Y., Yokoyama Y., Kinoshita M., Toyohara H., 1987. Characterization of an alkaline proteinase
of fish muscle. Comp. Biochem. Phys. Part B., 87, 1041-1046.
11. Matsuoka Y., Wan J., Ushio H., Watabe S., 2014. Thermal gelation properties of white croaker, walleye
polack and deepsea bonefish surimi after suwari treatment at variuos temperature. Fish. Sci., 79, 715-724.
12. Morales O.G., Ramirez J.A., Vivanco D.I., Vazquez M., 2001. Surimi of fish species from the gulf of
mexico: evaluation of the setting phenomenon. Food Chemistry., 75, 43-48.
13. Niwa E., 1992. Chemistry of surimi gelation. In: Lanier TC, Lee CM (eds) Surimi technology. Marcel
Dekker, New York, 652 pages.
14. Nguyen Văn Muoi, Dang Thi Thao Nguyen, 2012. Apply gel properties of protein in processing fish ball
from abundant raw material in Mekong data: Pangas catfish (Pangasius Hypophthalamus). Journal of Can Tho
University, pp.13.
15. Nguyễn Thu Hồng, Ngô Thị Ty Na, Lê Thị Thu Thảo, Phan Bảo Vy, Đoàn Thị Thiết, Nguyễn Phương
Anh, Lê Hồ Khánh Hỷ, Phạm Xuân Kỳ, Đào Việt Hà, 2015. Ảnh hưởng của thời gian đến sự hoạt động của
protein myosin tạo dai của thịt cá đỏ củ pterocaesio digramma (bleeker, 1864) xay nhuyễn tại nhiệt độ phòng.
TTNCB., 21, 63-70.
16. Sano T., Noguchi F., Tsuchiya T., Matsumoto J., 1988. Dynamic viscoelastic behavior of natural actomyosin
and myosin during thermal gelation. Jounal of Food Science., 53, 924-928.
17. Saeki H., Iseya Z., Sugiura S., Seki N., 1995. Gel forming characteristics of frozen surimi from chum
salmon in the presence of protease inhibitors. J. Food Sci., 60, 917-921.
18. Seki N., Uno H., Lee N.H., Kimura I., Toyoda K., Fujita T., Arai K., 1990. Transglutaminase activity in
Alaska pollack muscle and surimi and its reaction with myosin B. Nippon Suisan Gakkaishi, 56, 125–132.
19. Shimizu Y., Machida R., Takenami S.,1981. Species variations in the gel-forming characteristics of fish
meat paste (in Japanese with English abstract). Nippon Suisan Gakkaishi., 47, 95-104.
20. Soottawat B., Chakkawwat C., Wonnop V., 2003. Effect of medium temperature setting on gelling
characteristics of surimi from some tropical fish. Food Chemistry, 82, 567-574.
21. Yanagihara S., Nakaoka H., Hara K., Ishihara T., 1991. Purification and characterization of serine proteinase
from white croaker skeletal muscle. Nippon Suisan Gakkaishi,. 57, 133-142.
22. Wan J., Kimura I., Satake M., Seki N., 1994. Effect of calcium ion concentration on the gelling properties
and transglutaminase activity of walleye pollack surimi paste. Fish. Sci., 60, 107-113.
23. Weber K., Osborn M., 1969. The reliability of molecular weight determination by sodium doodecyl
sulphate-polyacrylamide gel electrophoresis. J. Biol. Chem., 244, 4406-441.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 41

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

ẢNH HƯỞNG CỦA MẬT ĐỘ ƯƠNG LÊN SINH TRƯỞNG, TỶ LỆ SỐNG

VÀ NĂNG SUẤT CÁ CHẼM Lates calcarifer (Bloch, 1790) GIỐNG ƯƠNG
BẰNG MƯƠNG NỔI ĐẶT TRONG AO
EFFECT OF STOCKING DENSITY ON GROWTH, SURVIVAL AND PRODUCTION
OF FINGERLINGS BARRAMUNDI, Lates calcarifer (Bloch, 1790) NURSED IN-POND
FLOATING RACEWAYS
Ngô Văn Mạnh¹, Hoàng Thị Thanh¹
Ngày nhận bài: 23/7/2018; Ngày phản biện thông qua: 28/3/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Hai thí nghiệm với hai giai đoạn (cỡ giống nhỏ và lớn) được thực hiện để đánh giá ảnh hưởng của mật
độ nuôi lên sinh trưởng, tỷ lệ sống và năng suất cá chẽm giống ương trong ao bằng mương nổi. Cá được nuôi
trong các mương nổi nhỏ có thể tích 60 lít/mương đặt trong ao, tỷ lệ trao đổi nước của mỗi mương khoảng 7
lần/giờ. Thí nghiệm giai đoạn 1 được tiến hành trên cá chẽm giống nhỏ (cỡ 18,07 ± 1,60 mm), thả nuôi với 4
mật độ 5, 10, 15, 20 con/L, thời gian thí nghiệm được kéo dài trong 28 ngày. Kết quả cho thấy, mật độ nuôi
không ảnh hưởng lên sinh trưởng và tỷ lệ sống giai đoạn này (P > 0,05). Hiện tượng ăn thịt lẫn nhau trong
quần đàn là nguyên nhân chính làm giảm tỷ lệ sống, tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau cao nhất vào ngày thứ 8 đến 15 sau
khi nuôi. Tuy nhiên, mức độ phân đàn (CV) và hệ số tiêu tốn thức ăn (FCR) lại ảnh hưởng bởi mật độ nuôi. Mức
độ phân đàn về khối lượng (CVW: 49,8%) cao nhất ở mật độ 20 con/L và tương đương giữa các mật độ 5, 10,
15 con/L (33,6 – 42,5%). Hệ số FCR ở mật độ nuôi 10, 15 con/L (lần lượt là 0,73 and 0,72) thấp hơn so với mật
độ 5 và 20 con/L (lần lượt là 1,04 and 0,96) (P < 0,05). Ở giai đoạn 2, cá giống cỡ 61,2 ± 5,6 mm (3,2 ± 0,8 g)
được nuôi với các mật độ 4; 6 và 8 con/L trong 24 ngày. Tốc độ tăng trưởng đặc trưng (SGR) không ảnh hưởng
bởi mật độ nuôi (P > 0,05). Tuy nhiên, khối lượng của cá (BW) khi kết thúc thí nghiệm và tốc độ tăng trưởng
tuyệt đối (AGR) ở mật độ 8 con/L (9,5 g và 0,27 g/ngày) lại thấp hơn các mật độ 4 và 6 con/L (10,2 – 10,4 g và
0,30 g/ngày) (P < 0.05). Tỷ lệ sống từ 94,8 – 97,7% và không ảnh hưởng bởi mật độ ương. Hệ số FCR của cá
ương ở mật độ 6 và 8 con/L (lần lượt là 0,99 và 0,98) thấp hơn so với mật độ 4 con/L (1,18). Năng suất tăng khi
tăng mật mật độ nuôi, năng suất cá nuôi khi kết thúc thí nghiệm ở 3 mật độ lần lượt là 40,2; 57,0 và 69,2 kg/m³.
Các từ khóa: mương nổi, mật độ nuôi, sinh trưởng, tỷ lệ sống, cá chẽm giống, Lates calcarifer
ABSTRACT
The effect of stocking density on growth, survival and production of barramundi fingerlings nursed in in-
pond floating raceways was examined in two-phase experiments. Fish were nursed in model floating raceways
(60 L/raceway) with a water exchange rate of circa 7 times/hour. In phase 1 which lasted for 28 days four
stocking densities (5, 10, 15, 20 fish/L) were evaluated using small fingerlings of barramundi (18.07 ± 1.60
mm total body length). Results showed that stocking density did not affect growth and survival of these small
fingerlings (P > 0.05). Cannibalism was the main cause of mortality in this phase and was highest between day
8 to day 15. However, size variation and feed conversion ratio were affected by stocking density. Size variation
was highest at density of 20 fish/L (CVW: 49.8%) and similar between the 5, 10, 15 fish/L (33.6 – 42.5%)
treatments. FCR of fish nursed at densities of 10, 15 fish/L (0.73 and 0.72, respectively) were lower than that
of fish nursed at densities of 5 and 20 fish/L (1.04 and 0.96, respectively) (P < 0.05). In phase 2 fingerlings
of barramundi with TL 61.2 ± 5.6 mm (3.2 ± 0.8 g) were nursed for 24 days at densities of 4, 6 and 8 inds/L.

¹ Viện Nuôi trồng Thủy sản, Trường Đại học Nha Trang

42 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Specific growth rate (SGR) was not affected by stocking density (P > 0.05). However, final body weight (BW)
and absolute growth rate (AGR) of fish nursed at density of 8 inds/L (9.5 g and 0.27 g/day) was lower than
those nursed at densities of 4 and 6 inds/L (10.2 – 10.4 g and 0.30 g/day) (P < 0.05). Survival rate ranged from
94.8 – 97.7% and was not affected by stocking density. FCR of fish nursed at densities of 6 and 8 inds/L (0.99
and 0.98, respectively) was lower than those nursed at density of 4 inds/L (1.18). Production increased with
higher stocking densities and was 40.2, 57.0 and 69.2 kg/m3 for the three treatments.
Keywords: floating raceway, stocking density, growth, survival, fingerling, barramundi, Lates calcarifer

I. MỞ ĐẦU thước con giống cũng phải đủ lớn (80 – 100

Cá chẽm Lates calcarifer (Bloch, 1790)
thuộc họ Centropomidae, là đối tượng nuôi có
giá trị kinh tế ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt
đới thuộc châu Á và Thái Bình Dương và hiện
đang được nuôi ở nhiều nước như Thái Lan,
Malaysia, Singapore, Indonesia, Hồng Kông,
Đài Loan, Australia và Việt Nam (Schipp,
1996). Những thông tin về dinh dưỡng, sinh
thái và sự phát triển của cá giống nuôi trong các
hệ thống khác nhau (lồng, bể, ao đất và mương
nổi) cũng đã được khá nhiều tác giả nghiên cứu
(Kungvankij và CTV, 1994; Barlow và CTV,
1995; Fermin, 1996; Huỳnh Văn Lâm, 2000;
Glencross, 2006; Hoàng Tùng và CTV, 2007).
Để tận dụng tối đa hiệu quả của hệ thống
ương, người nuôi thường nâng cao mật độ ương,
điều này sẽ dẫn đến sự cạnh tranh về không
gian sống, thức ăn, ảnh hưởng lên mức độ phân
đàn nguyên nhân dẫn đến sự ăn thịt lẫn nhau
trong quần đàn ở các loài cá dữ, đây là nguyên
nhân dẫn đến tỷ lệ sống thấp và hiện tượng này
có liên quan lớn đến mật độ nuôi (Kubitza &
Lovshin, 1999). Đã có một số nghiên cứu ảnh
hưởng của mật độ ương lên sinh trưởng và tỷ lệ
sống của một số loài cá khác nhau ương trong
hệ thống bể thí nghiệm và lồng trên biển như
cá chẽm châu Âu (Hatziathanasius và CTV,
2002), cá mú chấm cam (Hseu, 2002), cá chẽm
mõm nhọn (Nguyễn Duy Toàn, 2005). Những
thông tin này sẽ là cơ sở cho các nghiên cứu
đánh giá ảnh hưởng tương tự trên các đối tượng
khác nuôi trong mô hình khác nhau.
Hiện nay, nước ta đã sản xuất giống cá chẽm
nhân tạo thành công ở quy mô lớn, phần nào
đã đáp ứng được nhu cầu của người nuôi. Tuy
nhiên, để nghề nuôi cá chẽm phát triển, ngoài
việc đòi hỏi số lượng lớn về con giống, thì kích
mm) để phục vụ cho nuôi thương phẩm. Ương
cá bột đến cỡ này trong trại sản xuất giống rất
tốn kém và khó có thể cung cấp được số lượng
lớn do hạn chế về diện tích bể ương. Bên cạnh
đó, việc ương trong ao có nhiều hạn chế như
khó khăn trong việc quản lý thức ăn, kích cỡ
cá, dịch bệnh, địch hại và tỷ lệ sống không cao.
Sử dụng lồng lưới để ương không phù hợp với
cá cỡ nhỏ và cũng cần phải đầu tư khá cao,
nhưng lại kém ao toàn và không dễ kiểm soát
môi trường nuôi (Masser, 1988; Schipp, 1996).
Trong khi hệ thống mương nổi với những
ưu điểm như: mật độ cao, dễ kiểm soát thức
ăn, cỡ cá và dịch bệnh, kỹ thuật vận hành
đơn giản, tiết kiệm nhân công, hạn chế tác
động xấu lên môi trường và đang được sử
dụng nhiều ở các nước như Nhật Bản, Úc,
Mỹ (Masser & Lazur, 1997; Hoàng Tùng và
CTV, 2007; Brurke, 2007). Ở nước ta, các đối
tượng cá chẽm, cá mú và cá giò cũng đã thử
nghiệm ương thành công trong hệ thống này.
Tuy nhiên, những thử nghiệm này chỉ ương
với mật độ thấp (3,3 con/L với cá chẽm) nên
chưa khai thác tối đa được tính ưu việt của hệ
thống này. Do vậy, việc nghiên cứu tăng mật
độ ương góp phần hoàn thiện và nâng cao hiệu
quả của hệ thống mương nổi để ương giống cá
biển là rất cần thiết.
II. VÂT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Hệ thống mương nổi để thí nghiệm
Hệ thống gồm 12 mương nổi cỡ nhỏ để thí
nghiệm được đặt trong ao có diện tích 2000 m²
, ao này đang ương cá trong 6 mương nổi (mỗi
mương 3 m³) của dự án CARD và nuôi tôm sú
theo mô hình không sử dụng kháng sinh, hóa
chất, trong ao bố trí 1 máy quạt nước và vận

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 43

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
hành vào buổi tối để tăng hàm lượng oxy hòa
tan. Mương thí nghiệm được làm bằng vật liệu
composite, sơn đen phía trong. Nguyên lý hoạt
động, tỷ lệ về kích thước của mương được thiết
kế theo phiên bản SMART 1 (Hoàng Tùng,
2007), thể tích hoạt động của mỗi mương là
60 lít. Ở đầu mỗi mương này sẽ được lắp 3
cột nâng nước, đường kính mỗi cột là 34 mm,
tỷ lệ trao đổi nước của mỗi mương khoảng 7
lần/giờ, thời gian này ngắn hơn so với mương
phiên bản SMART 1. Đầu còn lại là cửa thoát
nước có kích thước 20 cm x 25 cm và được
gắn lưới chắn chống cá ra ngoài và địch hại
xâm nhập vào mương. Phía đầu cấp nước của
mương có gắn một tấm chắn để tạo khoảng tĩnh
trên mặt nước cho cá ăn và hướng cho nước
lùa xuống đáy mương, lưu tốc dòng chảy ở
tầng đáy trong mương từ 25 – 30 cm/giây. Các
mương này được đặt thành hàng trên phao nổi
làm bằng ống PVC có đường kính 114 mm và
đặt cố định một vị trí trong ao. Bên trên các
mương được che 1 lớp lưới cước để ngăn cá
nhảy ra ngoài. Lưới phong lan màu đen được
che bên trên cách mặt nước khoảng 1,5 m để
hạn chế ánh sáng chiếu vào mương nhằm ngăn
chặn sự phát triển của tảo đáy trong mương.
2. Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của mật độ nuôi
lên cá chẽm giống ương từ cỡ 18 lên 52 mm
Cá chẽm giống để thí nghiệm 65 ngày tuổi,
chiều dài từ 16 – 23 mm (18,1 ± 1,6 mm), khối
lượng từ 0,05 – 0,14 g (0,07 ± 0,02 g), mức độ
phân đàn (CV) về chiều dài và khối lượng lần
lượt là 8,8% và 29,7%. Thí nghiệm được bố trí
với 4 nghiệm thức có mật độ lần lượt là 5, 10,
15, 20 con/L, tương đương với sinh khối 0,36;
0,72; 1,08 và 1,44 kg/m³, mỗi nghiệm thức lặp
lại 3 lần và kéo dài trong thời gian 28 ngày.
Cá được cho ăn bằng thức ăn tổng hợp để
ương giống cá biển của hãng INVE - Thái Lan
(protein thô 55%), kích cỡ hạt thức ăn từ 500
– 1.200 µm tùy theo kích cỡ cá, ngày cho ăn
lần 6 lần (6h00; 8h30; 11h00; 13h30; 15h30;
17h00), lượng thức ăn cho mỗi lần tùy theo nhu
cầu của cá. Hàng ngày vệ sinh thành mương
và vớt chất thải, thức ăn thừa ra khỏi mương
2 lần vào buổi sáng và buổi chiều sau khi cho
ăn bữa cuối cùng. Lượng thức ăn sử dụng hàng
44 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
ngày, hoạt động bắt mồi của cá, số cá chết của
từng nghiệm thức sẽ được theo dõi để đánh giá.
Ngoài ra, các quan sát khác về biến động môi
trường, ăn thịt lẫn nhau,… cũng được ghi nhận.
Các yếu tố môi trường trong ao chứa và trong
mương được kiểm tra hàng ngày vào buổi sáng
(6h00) và buổi chiều (15h00).
3. Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của mật độ nuôi
lên cá chẽm giống ương từ cỡ 60 lên 100 mm
Cá chẽm giống để ở giai đoạn này được lấy
từ thí nghiệm 1 sau khi kết thúc và phân cỡ
cho đều, chiều dài cá từ 52 – 75 mm (61,2 ±
5,6 mm), khối lượng từ 2,0 – 5,4 g (3,2 ± 0,8
g), mức độ phân đàn (CV) về chiều dài và khối
lượng lần lượt là 9,1% và 24,5%. Thí nghiệm
được bố trí trong 3 nghiệm thức với các mật
độ lần lượt là 4, 6 và 8 con/L (tương đương
với 13,1; 18,6 và 24,5 kg/m³), mỗi nghiệm thức
lặp lại 3 lần, và được thực hiện trong thời gian
24 ngày. Cá được cho ăn bằng thức ăn tôm cỡ
hạt là No.1 và No.2 của Công ty Grobest (pro-
tein thô 40 – 42%), chế độ cho ăn, chăm sóc và
theo dõi các yếu tố môi trường tương tự như thí
nghiệm ở giai đoạn 1.
4. Thu thập và phân tích số liệu
Hàng tuần và khi kết thúc thí nghiệm cá
ở các thí nghiệm được thu toàn bộ để cân và
đếm số lượng xác định sinh khối, khối lượng
trung bình cá thể, chiều dài toàn thân, mức độ
phân đàn và tỷ lệ sống. Số lượng cá để cân và
đo chiều dài toàn thân mỗi lần được lấy ngẫu
nhiên 30 con/mương; số cá này được gây mê
trong khoảng 0,5 – 1,0 phút bằng loại thuốc
mê Etylen Glycon Mono-Phenylether với nồng
độ 150 ppm. Cá được cân khối lượng bằng cân
điện tử với độ chính xác 0,1g và đo chiều dài
bằng giấy kẻ ô ly có độ chính xác 1 mm.
Để xác định lượng thức ăn tiêu thụ (% BW-
khối lượng thân cá) và hệ số chuyển đổi thức
ăn (FCR), lượng thức ăn hàng ngày của mỗi
mương đều được cân trước và sau mỗi ngày
(mỗi lần) cho ăn.
4.1 Công thức tính các chỉ tiêu
- Tốc độ tăng trưởng đặc trưng (SGR) về
khối lượng của cá được xác định theo công
thức:
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
- Tốc độ tăng trưởng tuyệt đối (AGR: g/
ngày) về khối lượng cá được xác định theo
công thức:
Trong đó: W1, W2: chiều dài và khối lượng
cá tương ứng ở thời điểm t1, t2.
- Hệ số phân đàn về chiều dài và khối lượng
của cá ương (CVL,W – Coefficient of Variantion:
%):
Trong đó: CV: hệ số phân tán dữ liệu, S: độ
lệch chuẩn của khối lượng và chiều dài toàn
thân, : trung bình của khối lượng và chiều
dài toàn thân
- Tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau (%) = (I – F - M) x
100%/I
Trong đó: I là số cá thả ban đầu, F số cá khi
kết thúc thí nghiệm, M số cá chết quan sát được
loại ra hàng ngày trong quá trình thí nghiệm
- Hệ số tiêu tốn thức ăn (FCR) = khối lượng
thức ăn cho ăn/ khối lượng cá gia tăng
- Lượng thức ăn tiêu thụ hàng ngày (DFC:
% khối lượng thân - BW) được tính theo công
thức:
DFC (% BW) = lượng thức ăn tiêu thụ trong
ngày x 100%/sinh khối cá ở thời điểm cho ăn
4.2 Phương pháp xử lý và phân tích số liệu
Số liệu thu được ở các thí nghiệm xử lý trên
phần mềm SPSS 12.01 for window. Sử dụng
hàm phân tích phương sai một nhân tố (oneway
– ANOVA) và Ducan test để kiểm định sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05) của các
thông số giữa các nghiệm thức trong từng thí
nghiêm. Để đảm bảo giả định của phân tích
phương sai về phân phối chuẩn và tính đồng
nhất của phương sai, số liệu về tỷ lệ phần trăm
(%) được chuyển sang dạng arcsin trước khi
tiến hành phân tích. Số liệu được trình bày
trong báo cáo là giá trị trung bình (TB) ± độ
lệch chuẩn (SD).
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
1. Thông số môi trường, tập tính ăn mồi và
lượng thức ăn tiêu thụ hàng ngày của cá
Ở thí nghiệm ương cá chẽm từ cỡ 18 – 52
mm, sự dao động các thông số chất lượng nước
Số 2/2019
như nhiệt độ trong mương từ 28,1 – 34,0ºC,
trong ao 28,1 – 35,7ºC; pH trong mương 7,6
– 8,5, trong ao 7,6 – 8,9; hàm lượng oxy hòa
tan (DO) trong mương 4,6 – 8,7, trong ao 2,7
– 14,5 ppm; độ mặn: 27 – 30 ppt, độ trong: 25
– 38 cm; NH3-N từ 0,0 – 0,3 mg/L. Các thông
số như nhiệt độ nước, pH, DO biến động khá
lớn giữa sáng và chiều. Tuy nhiên, các thông
số này trong mương ổn định hơn trong ao chứa
và các yếu tố môi trường tương đối đồng nhất
giữa các nghiệm thức.
Trong thí nghiệm ương từ cỡ 60 – 100 mm,
các chỉ tiêu chất lượng nước trong mương như
nhiệt độ từ 29,5 – 33,6ºC, pH là 8,1 – 8,8, oxy
hòa tan 4,1 – 7,3 ppm; trong ao nhiệt độ 29,5 –
36,5ºC, pH là 8,1 – 8,9, oxy hòa tan 2,3 – 11,2
ppm, độ mặn: 22 – 23 ppt, độ trong 25 – 32 cm;
NH3-N < 0,1 mg/L. Các thông số môi trường
nằm trong khoảng thích hợp cho cá chẽm sinh
trưởng và tương tự nhau giữa các nghiệm thức.
Cá chẽm giống ương ở giai đoạn 18 lên 52
mm và 60 lên 100 mm, mật độ càng tăng thì
cường độ bắt mồi càng mạnh. Nhóm mật độ
cao (10 – 20 con/L ở giai đoạn nhỏ và 18,6 –
24,5 kg/m³ ở giai đoạn lớn) thường bắt mồi
tập trung ở tầng mặt trong tất cả các lần cho
ăn trong ngày. Trong khi nhóm mật độ thấp
(5 con/L ở giai đoạn nhỏ và 13,1 kg/m³ ở giai
đoạn lớn) chỉ ăn mồi trên tầng mặt vào thời
điểm sáng sớm và chiều mát, còn các lần khác
trong ngày chúng thường bắt mồi cách mặt
nước từ 5 – 10 cm. Cá trong mương trước khi
cho ăn thấy tiếng động nhẹ sẽ tập trung vào
điểm cho ăn (khoảng tĩnh sau tấm chắm hướng
dòng chảy trong mương), những cá thể yếu (cá
còi cọc) không tranh được thức ăn thường tập
trung ở phía cuối mương, những cá thể khỏe
mạnh sau khi ăn mồi sẽ tập trung về phía đầu
mương gần các ống cấp nước. Thời gian cá bắt
mồi mạnh nhất trong ngày là từ 17h00 - 17h30.
Quan sát cho thấy khi cá tập trung bắt mồi và
chạng vạng tối là thời điểm hiện tượng ăn thịt
lẫn nhau xảy ra mạnh.
Lượng thức ăn tiêu thụ hàng ngày hay còn
gọi là khẩu phần ăn cho cá được tính theo %
khối lượng thân cá. Lượng thức ăn tiêu thụ
trung bình hàng ngày (DFC) giảm khi tăng mật
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 45
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

độ nuôi, ở giai đoạn cá nhỏ (18 – 52 mm) thấp
nhất ở mật độ 20 con/L (8,8% khối lượng thân)
và cao nhất ở mật độ 5 con/L (14,2%), giai đoạn
cá lớn thấp nhất ở mật độ 24,5 kg/m³ (4,6%) và
cao nhất ở mật độ 13,1 kg/m³ (5,9%). Ngoài ra,
còn phụ thuộc vào giai đoạn phát triển của cá.
Ở giai đoạn từ cỡ 18 mm lên 50 mm lượng thức
ăn tiêu thụ giảm từ 19,5 – 32,6% ở tuần đầu
xuống còn 4,4 – 4,9% khối lượng thân vào tuần
thứ 4 khi cho ăn bằng thức ăn INVE (protein
thô 55%) (bảng 3.9). Trong khi giai đoạn ương
từ 60 lên 100 mm lượng thức ăn tiêu thụ giảm
từ 5,5 – 6,5% xuống 3,8 – 4,8% khối lượng
thân khi cho ăn bằng thức ăn tôm Grobest (40 –
42% protein thô). Như vậy, lượng thức ăn tiêu
thụ không chỉ phụ thuộc vào mật độ ương, giai
đoạn phát triển mà có thể còn phụ thuộc vào
chất lượng thức ăn.
2. Sinh trưởng, tỷ lệ sống và hệ số FCR của
cá giai đoạn ương từ cỡ 18 mm lên 52 mm
2.1 Sinh trưởng và mức độ phân đàn
Chiều dài toàn thân và khối lượng trung
bình của cá ở các mật độ khác nhau sau 28 ngày
ương từ 48,6 - 52,0 mm, 1,6 - 1,7 g và có xu
hướng giảm khi tăng mật độ ương, tuy nhiên
sự sai khác này không có ý nghĩa thống kê (p
> 0,05). Tốc độ sinh trưởng đặc trưng (SGR)
từ 11,1 – 13,5 %/ngày và không ảnh hưởng bởi
mật độ ương.
Bảng 1: Các chỉ tiêu sinh trưởng và hệ số phân đàn (CV) của cá chẽm giống ương từ cỡ 18 lên 52mm ở
các mật độ khác nhau (số liệu biểu thị là TB ± SD, n = 3).
Tuy nhiên, mật độ nuôi lại ảnh hưởng lên
sự phân đàn của cá, hệ số phân đàn (CVW) cao
nhất ở mật độ 20 con/L (49,8%), thấp nhất ở
mật độ 15 con/L (p < 0,05) và không có sự sai
khác giữa mật độ ương 5, 10, 15 con/L (từ 33,6
– 42,5%)(Bảng 1) Theo thời gian nuôi thì hệ
số phân đàn của cá chẽm về khối lượng (CVW)
tăng từ 29,7% (khi bắt đầu) lên 33,6 – 49,8%
và chiều dài (CVL) từ 8,8% lên 11,5 – 14,3%.
Hệ số CVL tăng cao ở hai tuần đầu, sau giảm
xuống ở cuối chu kỳ nuôi, so với mật độ nuôi
5 và 20 con/L thì ở mật độ 10 và 15 con/L sự
biến động về hệ số CVL theo thời gian ổn định
và thấp hơn (hình 1). Từ ngày 1 đến ngày thứ
8 mật độ nuôi càng cao hệ số CVL càng tăng.
Trong đó, nhóm cá nuôi với mật độ 20 con/L
hệ số CVL đạt cực đại vào ngày nuôi thứ 8
(22,5%) và giảm mạnh từ ngày thứ 8 đến 15
sau đó ổn định đến khi kết thúc đợt thí nghiệm,
nguyên nhân của hiện tượng này chủ yếu là do
sự ăn thịt lẫn nhau trong quần đàn đã làm giảm
số lượng những cá thể có kích thước nhỏ. Kết
quả này ngược lại so với kết quả của Lưu Thế
Phương (2006) khi ương cá chẽm cỡ 30 lên 80
mm trong mương bằng thức ăn INVE kết hợp
Grobest ở mật độ 3,3 con/L, tức là càng về cuối
chu kỳ nuôi hệ số CVL lại càng tăng, điều này
có thể do mật độ thả, chế độ chăm sóc và cỡ cá
nuôi khác nhau.

Mật độ thả (con/L)

Các chỉ tiêu
5 10 15 20
Chiều dài toàn thân (mm) 52,0 ± 2,2 50,7 ± 0,3 50,5 ± 2,4 48,6 ± 2,4
Khối lượng cá thể (g) 1,7 ± 0,3 1,6 ± 0,0 1,6 ± 0,0 1,6 ± 0,1
SGRw (%/ngày) 11,3 ± 0,6 11,2 ± 0,1 11,1 ± 0,1 11,2 ± 0,2
CVw (%) 37,3 ± 4,7 ab
42,5 ± 8,2 ab
33,6 ± 9,2 b
49,8 ± 5,6 a
CVL (%) 11,9 ± 0,4 13,1 ± 1,3 11,5 ± 2,6 14,3 ± 1,0
Trong cùng 1 hàng, các chữ cái khác nhau thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (p < 0,05)
SGRL, SGRw: tăng trưởng đặc trưng ngày về chiều dài và khối lượng
Chiều dài và khối lượng ban đầu lần lượt là 18,07 ± 1,60 mm; 0,07 ± 0,02 g; CVL: 8,8%; CVW: 29,7%

Như vậy, mật độ nuôi từ 5 – 20 con/L khi hưởng lên hệ số phân đàn về khối lượng, trong
ương cá chẽm từ cỡ 18 mm lên 52 mm không đó hệ số phân đàn thấp và ổn định nhất ở mật
ảnh hưởng lên sinh trưởng của cá nhưng lại ảnh độ nuôi từ 10 – 15 con/L.

46 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Hình 1: Hệ số phân đàn CVL của cá chẽm ương từ cỡ 18 – 52 mm ở các mật độ khác nhau

2.2 Tỷ lệ sống, ăn thịt lẫn nhau trong quần đàn 5 và 20 con/L lần lượt là 5,0 và 12,3%, trong
Tỷ lệ sống của cá ở các mật độ nuôi từ 5 khi đó tỷ lệ này ở nhóm mật độ 10 và 15 con/L
– 20 con/L khi kết thúc thí nghiệm từ 47,1 – chỉ chiếm từ 1,5 – 1,6%, tuy nhiên sự sai khác
67,3%, sự sai khác này không có ý nghĩa thống này cũng không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).
kê (p > 0,05). Trong khoảng thời gian nuôi từ Những cá thể chết không phải do bệnh gây ra
8 đến 15 ngày đầu thì tỷ lệ sống có xu hướng thường là các cá thể nhỏ trong đàn không có
giảm khi tăng mật độ nuôi và tỷ lệ sống cao khả năng cạnh tranh thức ăn, quan sát những
nhất ở mật độ 5 con/L và thấp nhất ở mật độ 20 con cá này thấy rằng chúng thường sống ở phía
con/L (p < 0,05) (Bảng 2). Nguyên nhân chủ cuối mương và không ăn mồi, màu sắc cơ thể
yếu làm tỷ lệ sống của nhóm mật độ nuôi 5 tối sậm, bụng lép, sau 8 – 10 ngày nuôi thì bắt
và 20 con/L thấp là do cá ở hai nhóm này bị đầu chết rải rác.
bệnh và chết nhiều, tỷ lệ chết ở nhóm mật độ
Bảng 2: Tỷ lệ sống, ăn thịt lẫn nhau, năng suất và FCR của cá chẽm giống ương từ cỡ 18 lên
52 mm ở các mật độ khác nhau (số liệu biểu thị là TB ± SD, n = 3)

Mật độ thả (con/L)

Các chỉ tiêu
5 10 15 20
Tỷ lệ sống (%)
Ngày thứ 8 95,3 ± 0,9 a 91,8 ± 1,4 b 92,6 ± 0,2 b 92,6 ± 0,1 b
Ngày thứ 15 84,2 ± 7,5 a 76,3 ± 5,7 ab 64,6 ± 12,9 b 60,3 ± 10,0 b
Ngày thứ 22 70,7 ± 9,0 70,7 ± 6,6 63,5 ± 12,8 49,3 ± 15,4
Ngày thứ 29 (kết thúc) 61,9 ± 14,5 67,3 ± 9,4 62,0 ± 12,3 47,1 ± 17,7
Tỷ lệ chết quan sát (%) 5,0 ± 3,4 1,6 ± 0,3 1,5 ± 0,4 12,3 ± 19,2
Tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau (%) 33,1 ± 11,6 31,1 ± 9,7 36,5 ± 12,6 40,6 ± 9,9
Năng suất (kg/m3) 5,3 ± 2,1 a 10,9 ± 1,7 ab 14,4 ± 2,6 b 14,2 ± 6,9 b
Hệ số tiêu tốn thức ăn - FCR 1,04 ± 0,26 a 0,73 ± 0,02 b 0,72 ± 0,03 b
0,96 ± 0,42 a
Chi phí thức ăn (đ/g cá gia tăng) 130,6 ± 32,7 a 92,1 ± 2,3 b 90,5 ± 3,0 b 120,7 ± 54,3 a
Trong cùng 1 hàng, các chữ cái khác nhau thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (p < 0,05)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 47

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Hiện tượng ăn thịt lẫn nhau là nguyên nhân
chính làm giảm tỷ lệ sống, tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau
khá cao ở tất cả các nghiệm thức (31,1 – 40,6%)
và có xu hướng tăng khi tăng mật độ nuôi từ 10
lên 20 con/L (Bảng 2). Tuy nhiên, mật độ nuôi
không ảnh hưởng lên tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau khi
kết thúc thí nghiệm. Theo thời gian nuôi, tỷ lệ
Hình 2: Tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau trong quần đàn khi ương từ cỡ 18 – 52 mm ở các mật độ khác nhau.
(Số liệu biểu thị là TB ± SD, n = 3, các chữ cái khác nhau trên cột trong cùng một thời điểm thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (p < 0,05))
Một số nghiên cứu cho thấy rằng mật độ
nuôi không ảnh hưởng lên tỷ lệ sống của cá
(Correa & Cerqueira, 2007), nhưng lại ảnh
hưởng lên tỷ lệ chết tự nhiên (Molnar et al.,
2004). Nguyễn Trọng Nho & Tạ Khắc Thường
(2004) ương cá chẽm mõm nhọn mật độ từ 0,1 –
1,0 con/L tỷ lệ sống giảm từ 95% xuống 68,5%
khi tăng mật độ nuôi; và Hatziathanasius et al.
(2002) ương loài Dicentrarchus labrax với mật
độ từ 5 – 20 con/L từ cỡ 17,1 lên 21,5 mm cho
thấy, tỷ lệ sống ở mật độ 5 và 10 con/L (lần
lượt là 63,7 và 60,2%) cao hơn mật độ 15 và
20 con/L (lần lượt là 44,7 và 48,4%), các kết
quả này phù hợp với nghiên cứu hiện tại trong
thời gian từ 8 đến 15 ngày nuôi đầu (cỡ cá từ
22 – 35 mm), tuy nhiên tỷ lệ sống thấp hơn so
với kết quả nghiên cứu của chúng tôi (91,8 –
95,3%) ở ngày thứ 8 và (60,3 – 84,2%) ở ngày
thứ 15 (Bảng 2). Lưu Thế Phương (2006) ương
cá chẽm trong mương nổi (định kỳ phân cỡ)
với mật độ 3,3 con/L, thời gian 15 ngày, tỷ lệ
48 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
ăn thịt lẫn nhau tăng nhanh ở ngày nuôi thứ 15
sau khi sự phân đàn tăng và có xu hướng tăng
khi tăng mật độ nuôi (Hình 2), tỷ lệ này cao
nhất ở mật độ 15 và 20 con/L, thấp nhất ở mật
độ 5 con/L (p < 0,05) và không có sự sai khác ở
mật độ nuôi từ 5 – 10 con/L (Hình 2).
sống từ 80,0 – 83,1%, cao hơn so với mật độ
ương từ 10 – 20 con/L (60,3 – 76,3%), nhưng
lại thấp hơn mật độ 5 con/L (84,2%), nhưng khi
tác giả kéo dài thời gian ương lên 45 ngày thì
tỷ lệ sống chỉ còn 51,1 – 55,9% thấp hơn kết
quả của chúng tôi (không phân cỡ) khi ương
với mật độ 5 – 15 con/L ở ngày thứ 29 (61,9
– 67,3%). Sự sai khác này có thể do mật độ
ương khác nhau và sự định kỳ phân cỡ trong
quá trình ương.
Năng suất của cá tăng khi tăng mật độ nuôi
(p < 0,05), năng suất thấp nhất ở mật độ 5
con/L (5,3 kg/m³), cao nhất ở mật độ nuôi 15 –
20 con/L và không có sự sai khác giữa các mật
độ 10 – 20 con/L (từ 10,9 – 14,4 kg/m³). Mật
độ nuôi cũng ảnh hưởng lên hệ số tiêu tốn thức
ăn (FCR) (p < 0,05), hệ số này ở mật độ 10 và
15 con/L (0,73 và 0,72) thấp hơn mật độ 5 và
20 con (1,04 và 0,96) (Bảng 2). Cá chẽm ương
ở thí nghiệm này cho ăn 6 lần/ngày bằng thức
ăn INVE với mật độ từ 5 – 20 con/L cho thấy,
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

hệ số FCR ở nhóm mật độ nuôi 10 và 15 con – 5,0%/ngày và có xu hướng giảm khi tăng
thấp hơn so với mật độ 5 và 20 con/L. Hệ số mật độ nuôi. Tuy nhiên, mật độ nuôi lại ảnh
FCR của mật độ 10 và 15 con/L lần lượt là 0,73 hưởng lên khối lượng trung bình của cá và tốc
và 0,72 thấp hơn so với kết quả của Lưu Thế độ tăng trưởng tuyệt đối (AGR). Khối lượng
Phương (2006) ương cá chẽm trong mương nổi trung bình của cá ở mật độ 8 con/L (9,5 g) thấp
từ cỡ 22 mm lên 52 mm cho ăn 14 lần/ngày hơn mật độ 4 và 6 con/L (lần lượt là 10,4 và
bằng thức ăn INVE kết hợp Grobest (FCR từ 10,2 g) (Bảng 3). Giá trị trung bình của AGR
0,81 – 0,85), sự khác biệt này là do loại thức ăn ở mật độ 8 con/L là 0,27 g/ngày thấp hơn so
và chế độ cho ăn khác nhau. Chi phí thức ăn ở với ở mật độ 4 con/L (0,30 g/ngày) và 6 con/L
2 nhóm mật độ nuôi 10 và 15 con/L là 90,5 và (0,3 g/ngày). Thử nghiệm ương ở mật độ cao
92,1 đồng/g cá gia tăng (bảng 2), thấp hơn (p hơn ở nhóm cá cỡ 52,0 mm, khối lượng 1,4 g
< 0,05) mật độ 5 và 20 con/L (196,6 và 146,2 (mật độ thả là 26,7 kg/m³ tương đương với 19,3
đồng/g). Như vậy, hiệu quả sử dụng thức ăn con/L) và cỡ 75,8 mm, khối lượng 6,7 g (mật
khi ương cá chẽm trong mương nổi từ cỡ 18 – độ thả là 26,1 kg/m³ tương đương với 4 con/L)
52mm ở mật độ 10 và 15 con/L tốt hơn so với được tiến hành trong điều kiện tương đương
mật độ 5 và 20 con/L. với thí nghiệm này cho thấy tốc độ sinh trưởng
3. Sinh trưởng, tỷ lệ sống và năng suất cá đặc trưng về khối lượng (SGRW từ 4,2 – 4,3%/
giai đoạn ương từ cỡ 60 mm lên 100 mm ngày) chậm hơn so với mật độ ương từ 4 – 8
3.1 Sinh trưởng và mức độ phân đàn con/L ở thí nghiệm này. Từ kết quả nghiên cứu
Mật độ ương từ 4 – 8 con/L không ảnh cho thấy mật độ ương cá chẽm từ giai đoạn 60
hưởng lên chiều dài toàn thân và tốc độ sinh – 100 mm không nên thả nuôi với mật độ trên
trưởng đặc trưng về khối lượng (SGRW) (p > 8 con/L (tương đương 24,5 kg/m³) vì ở mật độ
0,05). Sau 24 ngày nuôi (từ cỡ 61,2 mm) cá này tốc độ sinh trưởng đã có dấu hiệu giảm.
đạt chiều dài từ 90,0 – 95,0 mm, SGR từ 4,6
Bảng 3: Các chỉ tiêu sinh trưởng và hệ số phân đàn (CV) của cá chẽm giống từ cỡ 60 lên 100
mm ở các mật độ khác nhau (số liệu biểu thị là TB ± SD, n = 3)

Mật độ thả con/L (kg/m3)

Các chỉ tiêu
4 (13,1) 6 (18,6) 8 (24,5)
Chiều dài toàn thân (mm) 91,9 ± 5,1 95,0 ± 1,3 90,0 ± 2,5
Khối lượng cá thể (g) 10,4 ± 0,2 a 10,2 ± 0.1 a 9,5 ± 0,4 b
Tăng trưởng đặc trưng về khối lượng - SGRw (%/ngày) 5,0 ± 0,1 4,9 ± 0,0 4,6 ± 0,2
Tăng trưởng tuyệt đối về khối lượng - AGR (g/ngày) 0,30 ± 0,01 a 0,30 ± 0,01 a 0,27 ± 0,02 b
Hệ số phân đàn theo chiều dài - CVL (%) 12,9 ± 3,8 10,3 ± 2,7 9,7 ± 1,4
Hệ số phân đàn theo khối lượng - CVw (%) 35,5 ± 10,0 32,7 ± 10,7 28,4 ± 5,1
Trong cùng 1 hàng, các chữ cái khác nhau thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (p<0,05)
Chiều dài và khối lượng ban đầu lần lượt là 61,2 ± 5,6 mm; 3,2 ± 0,8 g, CVL và CVW là 9,1% và 24,5%

Mật độ nuôi không ảnh hưởng lên mức độ
phân đàn về chiều dài (CVL) và khối lượng
(CVW) của cá (p > 0,05). Hệ số CVW tăng từ
25,5% (khi thả) lên 28,4 – 35,5% (khi thu) và
có xu hướng giảm khi tăng mật độ nuôi. Tương
tự như vậy, hệ số CVL tăng từ 9,1% (khi thả)
lên 9,7 – 12,9% (khi thu) và cũng có xu hướng
giảm khi mật độ nuôi tăng (Bảng 3). Theo thời
gian, ở mật độ nuôi càng cao (từ 4 – 8 con/L)
thì sự biến động hệ số CVL càng giảm (Hình
3).

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 49

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Hình 3: Hệ số phân đàn theo chiều dài (CVL) của cá chẽm khi ương từ cỡ 60 – 100 mm ở các mật độ khác nhau
3.2 Tỷ lệ sống, năng suất và FCR
Tỷ lệ sống của cá cao ở tất cá các mật độ
nuôi từ 94,8 – 97,9% và không ảnh hưởng bởi
mật độ nuôi (p > 0,05). Sự hao hụt trong quần
đàn cá chủ yếu do ăn thịt lẫn nhau từ 1,3 –
4,3% và tỷ lệ chết quan sát được từ 0,3 – 1,0%
(Bảng 4), tuy nhiên sự sai khác này không có
ý nghĩa thống (p > 0,05). Quan sát trên xác các
cá bị chết thấy rằng đây thường là những cá thể
còi trong đàn, khi chết thường không có thức
ăn trong ruột và có dấu hiệu tổn thương phần
đầu do cá thể khác lớn hơn trong quần đàn tấn
công (ăn thịt) nhưng không nuốt được do kích
thước quá lớn. Theo thời gian, tỷ lệ ăn thịt lẫn
nhau chỉ xảy ra mạnh từ tuần thứ 3 (Hình 4) trở
đi khi tỷ lệ phân đàn lớn và chiều dài cá nhỏ
bằng 52,7 – 70,7% chiều dài cá lớn. Trong khi
tỷ lệ chết quan sát lại rải rác từ khi thả đến khi
kết thúc.
Kết quả thử nghiệm ương cá chẽm trong
mương nổi composite bằng thức ăn Grobest từ
cỡ 20 - 100 mm, mật độ 3.300 con/m³, tỷ lệ
sống đạt 51,1 – 55,9%; trong khi đó tỷ lệ sống
của cá giò (Rachycentron canadum) là 62,5%,
khi ương từ cỡ 109 mm (7,7 g) lên 159 mm
(16,4 g) với mật độ 267 con/m³, tỷ lệ sống đạt
62,5%; cá mú ương từ cỡ 62 mm (5,2 g) lên
cỡ 110 mm (22,6 g), mật độ thả 667 con/m³,
tỷ lệ sống đạt 99,2% (Lưu Thế Phương, 2006;
Vũ Hồng Hiếu, 2007). Cá đục (sand whiting
- Sillago ciliata) ương trong mương nổi làm
bằng vật liệu nhựa HDPE ở Australia từ cỡ 5,5
50 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
lên 32,6 g với mật độ 2000 con/m³ (11,1 kg/
m³) sau 144 ngày nuôi đạt tỷ lệ sống 94,6 –
97,3% (Brurke, 2007). So với các kết quả của
những nghiên cứu trên thì tỷ lệ sống của cá
chẽm ương từ cỡ 60 lên 100 mm với mật độ
từ 4 – 8 con/L (tương đương 13,1 – 24,5 kg/
m³) là 94,8 – 97,7% tương đương với cá đục,
cao hơn cá giò và cá chẽm cỡ 20 lên 100 mm,
nhưng thấp hơn so với cá mú. Tỷ lệ ăn thịt lẫn
nhau ở giai này (1,3 – 4,3%) thấp hơn so với
giai đoạn ương từ 18 – 52 mm (31,1 – 40,6%).
Sự sai khác này là do kích cỡ cá khi thả khác
nhau, nhận định này cũng trùng với Schipp
(1996) cho rằng, hiện tượng ăn thịt lẫn nhau ở
cá chẽm xảy ra mạnh từ cỡ 10 – 100 mm, đặc
biệt là từ cỡ 10 – 50 mm, và kết quả nghiên cứu
của Folkvord & Ottera (1993) trên loài cá tuyết
(Gadus morhua) khi hiện tượng ăn thịt lẫn
nhau xảy ra nhiều ở nhóm cá cỡ 0,6 g nhưng lại
không xảy ra ở nhóm 10,0 g.
Năng suất và mật độ cá khi thu cá tăng khi
tăng mật độ ương; năng suất cá ở các mật độ 4,
6 và 8 con/L lần lượt là 40,2; 57,0 và 69,2 kg/
m³ (Bảng 4); mật độ cá khi thu lần lượt là 3.917,
5.583 và 7.294 con/m³. Mật độ ương cũng ảnh
hưởng lên hệ số tiêu tốn thức ăn (FCR) và chi
phí thức ăn (p < 0,05); FCR cao nhất ở mật độ 4
con/L (1,18), không có sự sai khác giữa mật độ
6 và 8 con/L (lần lượt là 0,99 và 0,98); chi phí
thức ăn giảm khi tăng mật độ ương lần lượt là
170,6; 142,4 và 126,4 đồng/con cá hoặc 24,7;
20,7 và 20,6 đồng/g cá gia tăng (Bảng 4).
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Bảng 4: Tỷ lệ sống, chết quan sát và ăn thịt lẫn nhau trong quần đàn của cá chẽm giống
từ cỡ 60 lên 100 mm ở các mật độ khác nhau (số liệu biểu thị là TB ± SD, n = 3)
Mật độ thả kg/m3(con/m3)
Các chỉ tiêu
13,1 (3.989) 18,6 (5.783) 24,5 (7.467)
Tỷ lệ sống (%) 97,4 ± 2,0 94,8 ± 2,9 97,7 ± 1,2
Tỷ lệ chết quan sát (%) 0,3 ± 0,5 0,9 ± 0,5 1,0 ± 1,2
Tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau (%) 2,3 ± 1,7 4,3 ± 3,2 1,3 ± 0,3
Mật độ cá khi thu (con/m3) 3.917 ± 142 a
5.583 ± 44 b 7.294 ± 151 c
Năng suất (kg/m3) 40,2 ± 1,4 a 57,0 ± 0,8 b 69,2 ± 2,9 c
Hệ số tiêu tốn thức ăn - FCR 1,18 ± 0,02 a 0,99 ± 0,03 b 0,98 ± 0,01 b
Chi phí thức ăn:
(đ/con cá) 170,6 ± 1,7 a 142,4 ± 4,2 b 126,4 ± 8,2 c
(đ/g cá gia tăng) 24,7 ± 0,5 a 20,7 ± 0,6 b 20,6 ± 0,2 b
Trong cùng 1 hàng, các chữ cái khác nhau thể hiện sự sai khác có ý nghĩa thống kê (p < 0,05)

Hình 4: Tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau trong quần đàn của cá chẽm khi ương từ cỡ 60 – 100 mm ở các mật độ khác nhau
Kết quả nghiên cứu của thí nghiệm này cho
thấy năng suất cao nhất ở mật độ 8 con/L. Kết
quả này tương đương với năng suất 61,6 – 63,4
kg/m³ ở loài cá đục (Sillago ciliata) ương trong
mương nổi ở Australia (Brurke, 2007) và 30,0
– 80,0 kg/m³ ở cá chẽm khi ương thâm canh
trong hệ thống bể tuần hoàn kín (Schipp và
CTV, 2007) và cao hơn so với cá chẽm ương
bằng lồng trên biển (năng suất từ 7,0 – 32,5
kg/m³) (Lục Minh Diệp và CTV, 2010). Hệ số
tiêu tốn thức ăn của cá chẽm ở mật độ 6 và 8
con/L (FCR: 0,99 và 0,98) thấp hơn so với cá
giò (FCR: 1,24), cá chẽm ương trong lồng từ
cỡ 30 lên 80 mm (FCR: 1,40 – 1,59) và tương
đương so với cá mú (FCR: 1,01) khi sử dụng
cùng loại thức ăn (Lưu Thế Phương, 2006; Vũ
Hồng Hiếu, 2007; Lục Minh Diệp và CTV,
2010). Các thử nghiệm ương cá cỡ 52,0 và 75,8
mm với mật độ từ 26,1 - 26,7 kg/m³ ở cùng thời
gian và điều kiện nuôi tương tự thí nghiệm này
cho năng suất đạt 54,6 – 85,3 kg/m³, nhưng hệ
số FCR lại khá cao từ 1,44 – 2,06. Như vậy,
mật độ ương của cá chẽm ở giai đoạn 60 lên
100 mm không ảnh hưởng lên tỷ lệ sống, mức
độ phân đàn và việc tăng mật độ nuôi sẽ tăng
năng suất cá nuôi, giảm hệ số FCR và chi phí
thức ăn; tuy nhiên, các chỉ tiêu về sinh trưởng,
tăng trưởng sinh khối cá có dấu hiệu giảm khi
tăng mật độ nuôi lên 24,5 kg/m³ (8con/L) và
khi thử nghiệm nuôi với mật độ 26,1 – 26,7 kg/
m³ hệ số FCR lại có xu hướng tăng. Do đó, mật
độ nuôi giai đoạn này được đề nghị không nên

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 51

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

vượt quá 24,5 kg/m³ và năng suất cá khi thu
không nên quá 70 kg/m³.
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
1. Mật độ ương từ 5 – 20 con/L ở giai đoạn
ương từ 18 lên 50 mm ảnh hưởng lên mức độ
phân đàn (CVW) và hệ số FCR; hệ số CVW
cao nhất ở mật độ 20 con/L, FCR thấp nhất ở
mật độ 10 và 15 con/L (0,72 – 0,73). Ăn thịt
lẫn nhau là nguyên nhân chính làm giảm tỷ lệ
sống, từ ngày nuôi thứ 8 – 15, ở nhóm mật độ
càng cao tỷ lệ ăn thịt lẫn nhau tăng.
2. Mật độ từ 4 – 8 con/L ở giai đoạn ương
từ cỡ 60 lên 100 mm ảnh hưởng lên năng suất
và hệ số FCR; năng suất cao nhất ở mật độ 8
con/L (69,2 kg/m³), FCR thấp nhất ở các mật
độ 6 và 8 con/L (0,98 – 0,99). Nhưng mật độ
nuôi lại không ảnh hưởng lên hệ số CVL,W và
tỷ lệ sống (94,8 – 97,7%), tuy nhiên ở mật độ 8
con/L sinh trưởng của cá đã có dấu hiệu giảm.
2. Kiến nghị
Ương cá chẽm trong mương nổi giai đoạn
từ 18 lên 50 mm nên ương với mật độ ban đầu
từ 10 – 15 con/L, kết hợp định kỳ phân cỡ và
san thưa mật độ thường xuyên. Ở giai đoạn
ương từ cỡ 60 lên 100 mm, mật độ ương không
nên thả quá 8 con/L (tương đương 24,5 kg/m³)
vì ở mật độ này tốc độ sinh trưởng của cá đã
bắt đầu giảm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Lục Minh Diệp, Trần Vĩ Hích, Châu Văn Thanh, Ngô Văn Mạnh, 2010. Nghiên cứu xây dựng quy trình
nuôi thâm canh cá chẽm (Lates calcarifer) bằng thức ăn công nghiệp. Báo cáo tổng kết đề tài SUDA – Bộ
NN&PTNT, Trường Đại học Nha Trang, 103 trang.
2. Vũ Hồng Hiếu, 2007. Thử nghiệm ương nuôi thâm canh cá biển bằng mương nổi. Luận văn tốt nghiệp Đại
học. Đại học Nha Trang, 43 trang.
3. Huỳnh Văn Lâm, 2000. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên sinh trưởng và tỷ lệ sống của
cá chẽm (Lates calcarifer Bloch) giai đoạn sau khi nở đến 25 ngày tuổi và thử nghiệm ương cá chẽm trong hệ
thống bể nhỏ. Luận văn Thạc sĩ ngành Nuôi trồng Thủy sản. Đại học Thủy sản Nha Trang, 71 trang.
4. Nguyễn Trọng Nho và Tạ Khắc Thường, 2004. Nghiên cứu kỹ thuật ương cá con và nuôi thương phẩm cá
chẽm mõm nhọn (Psammoperca waigiensis Cuvier & Valenciennes, 1828) tại Khánh Hoà. Báo cáo khoa học,
Trường Đại học Thuỷ sản Nha Trang, Khánh Hoà, 89 trang.
5. Lưu Thế Phương, 2006. Nghiên cứu sử dụng mương nổi ương nuôi cá vược (Lates calcarifer Bloch, 1790)
giai đoạn từ 2 đến 8 cm chiều dài thân. Luận văn thạc sĩ Nông nghiệp, Đại học Nông nghiệp I Hà Nội, 69 trang.
6. Nguyễn Duy Toàn, 2005. Nghiên cứu ương nuôi cá chẽm mõm nhọn (Psammoperca waigiensis Cuvier &
Valenciennes, 1828) giai đoạn cá hương lên cá giống bằng các loại thức ăn khác nhau tại nha trang khánh hòa.
Luận văn thạc sĩ. Đại học Thủy sản, Nha Trang, 56 trang.
7. Hoàng Tùng, Lưu Thế Phương, Huỳnh Kim Khánh, 2007. Thử nghiệm ương cá chẽm (Lates calcarifer)
hương lên giống bằng mương nổi đặt trong ao đất. Tạp chí Khoa học – Công nghệ Thủy sản số 01/2007; trang
12 – 18.

52 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Tiếng Anh
8. Kungvankij P., Pudadera, B.J., Tiro L.B., Potestas I.O., Tookwinas S., Ruangpan L., 1994. Sinh học và kỹ
thuật nuôi cá chẽm (Lates calcarifer Bloch). Nguyễn Thanh Phương dịch. Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội,
77 trang.
9. Barlow C.G, Pearce M.G., Rodgers L.J., Clayton P., 1995. Effects of photoperiod on growth, survival and
feeding periodicity of larval and juvenile barramundi Lates calcarifer (Bloch). Aquaculture 138; 159-168.
10. Brurke M., 2007. Intensive in-pond floating raceway production of marine fish. Progress report, CARD
Project, Nha Trang University.
11. Correa C.F. & Cerqueira V.R., 2007. Effects of stocking density and size distribution on growth, survival
and cannibalism in juvenile fat snook (Centropomus parallelus Poey). Aquaculture Research 38; 1627 – 1634.
12. Fermin, A.C., Bolivar, Ma.E.C., & Gaitan, A., 1996. Nursery rearing of the Asian sea bass, Lates calcarifer,
fry in illuminated floating cages with different feeding regimes and stocking densities. Aquat. Living Resour.
9, 43 – 49.
13. Folkvord A. & Ottera H., 1993. Effects of initial size distribution, day length, and feeding frequency on
growth, survival, and cannibalism in juvenile Atlantic cod (Gadus morhua L. ). Aquaculture, 114; 243-260.
14. Glencross, B., 2006. The nutritional management of barramundi, Lates calcarifer – a review. Aquaculture
Nutrition 12, 291 – 309.
15. Hatziathanasius A., Paspatis M., Houbart M., Kestemont P., Stefanakis S., Kentouri M., 2002. Survival,
growth and feeding in early life stages of European sea bass (Dicentrarchus labrax) intensively cultured under
diferent stocking densities. Aquaculture 205; 89 – 102.
16. Hseu J.R., 2002. Effects of size difference and stocking density on cannibalism rate of juvenile grouper
Epinephelus coioides. Fisheris Science 68; 1384 – 1386.
17. Kubitza, F. & Lovshin, L.L., 1999. Formulated Diets, Feeding Strategies, and Cannibalism Control during
Intensive Culture of Juvenile Carnivorous Fishes. Reviews in Fisheries Science 7; 1 – 22.
18. Masser M.P., 1988. Cage culture: Cage culture problems. Southern Regional Aquaculture Center. SRAC
Publication No. 165.
19. Masser M.P. & Lazur A., 1997. In-Pond Raceways. Southern Regional Aquaculture Center. SRAC
Publication No. 170.
20. Molnar T., Hancz Cs., Bodis M., Muller T., Bercsenyi M. and Horn P., 2004. The effect of initial stocking
density on growth and survival of pike-perch fingerlings reared under intensive conditions. Aquaculture
International 12; 181 – 189.
21. Schipp G., 1996. Barramundi farming in the Northern Territory. Aquaculture Branch Fisheries Division,
Department Primary Industry and Fisheries, GPO Box 990 Darwin NT 0801, 44 pages.
22. Schipp G., Bosmans J., Hamphrey J., 2007. Northern Territory barramundi farming handbook. Department
of Primary Industry, Fisheries and Mines. Northern Territory Government, 80 pp.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 53

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM QUÁ TRÌNH SẤY TÔM THẺ SỬ DỤNG
THIẾT BỊ SẤY VI SÓNG KẾT HỢP VỚI SẤY LẠNH
Nguyễn Văn Phúc¹, Lê Như Chính¹, Trần Thị Bảo Tiên¹, Lương Đức Vũ¹
Ngày nhận bài: 28/1/2019; Ngày phản biện thông qua: 20/6/2019; Ngày duyệt đăng: 25/6/2019

TÓM TẮT
Bài báo trình bày kết quả nghiên cứu thực nghiệm quá trình sấy tôm thẻ sử dụng thiết bị sấy vi sóng kết
hợp với sấy lạnh. Theo đó trên cơ sở ứng dụng máy sấy vi sóng kết hợp với sấy lạnh đã chế tạo, quá trình sấy
thực nghiệm tôm thẻ đã cho kết quả: thời gian sấy nhanh, chất lượng cảm quan của sản phẩm tốt, hoạt độ nước
trong sản phẩm khô thấp, tỷ lệ hút nước phục hồi thấp so với một số phương pháp sấy khác (như phơi nắng,
sấy bằng bơm nhiệt kết hợp với bức xạ hồng ngoại, sấy bằng gốm hồng ngoại). Trong đó, máy sấy vận hành
ở chế độ thích hợp như công suất phát sóng là 1000 w, nhiệt độ sấy là t = 50 ºC, vận tốc tác nhân sấy là v = 2
m/s. Kết quả cho thấy thời gian sấy tôm là τ = 45 phút và chất lượng sản phẩm tôm khô đạt loại tốt, thể hiện
qua các chỉ tiêu là tỉ lệ hút nước phục hồi đạt 82,5 %, điểm chất lượng cảm quan đạt 18,6 điểm.
Từ khóa: sấy vi sóng kết hợp với sấy lạnh, sấy tôm thẻ chân trắng
ABSTRACT
This paper presents the results of whiteleg shrimp drying process using microware drying equipment
combined with cold-drying based on the application of microware and cold-drying. Results from the present
study showed that drying time was fast, with good sensory quality of dried products. Water content in the dried
products was low, and the water recovery rate was lower compared with other methods (such as: sun drying,
heat pump combined with infrared, ceramic infrared). The drying method using microware drying equipment
combined with cold-drying, with drying rate: microwave source capacity P = 1000 w, t = 50 ºC, v = 2 m/s
showed shortest time τ = 45 minutes, and water recovery rate was 82.5 %, with sensory quality score of 18.6
points. The results suggested that the drying method using microware drying equipment combined with cold-
drying in this drying rate is the most suitable method for drying whiteleg shrimp.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ nay đạt khoảng 4 tỷ USD. Tuy nhiên, thực tế

Trong những năm gần đây, tôm thẻ chân
trắng (Litopenaeus vannamei) có nguồn gốc từ
Nam Mỹ là một trong những đối tượng nuôi
chủ lực tại Việt Nam, bởi những ưu điểm như:
tỷ lệ sống cao, sinh trưởng tốt trong điều kiện
độ mặn biến động lớn, khả năng kháng bệnh
cao, dễ cho sinh sản nhân tạo và gia hoá. Năm
2018, tính riêng tôm có thể đạt 46 % tổng kim
ngạch xuất khẩu thủy sản. Trong 6 tháng đầu
năm 2018, tôm chân trắng chiếm 67,2 % trong
cơ cấu sản phẩm tôm xuất khẩu, tôm sú chiếm
23,7 %, còn lại tôm biển chiếm 9,1%. Theo
VASPEC dự báo, xuất khẩu tôm Việt Nam năm
¹ Trường Đại học Nha Trang
cho thấy, tôm xuất khẩu chủ yếu là tôm nguyên
liệu, mà giá tôm nguyên liệu xuất khẩu của
Việt Nam thường biến động khó lường và còn
thấp so với một số nước trên thế giới. Cụ thể
trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến giữa
tháng 6 năm nay, giá tôm chân trắng nguyên
liệu của Việt Nam giảm từ 20-30 % [8]. Do
đó, vấn đề đặt ra hiện nay là cần phát triển các
sản phẩm sau chế biến từ tôm, nhằm giảm bớt
sự phụ thuộc vào thị trường thế giới và nâng
cao giá trị tôm thương phẩm Việt Nam. Hiện
nay, sản phẩm tôm khô xuất khẩu đã dần phát
triển, tuy vậy công nghệ sản xuất và chế biến
còn nhỏ lẻ, thủ công chủ yếu bằng phương
pháp sấy truyền thống thô sơ như bằng khói

54 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
lò, phơi nắng. Năng suất và chất lượng sản
phẩm tôm khô còn thấp, đặc biệt là vấn đề vệ
sinh an toàn thực phẩm chưa được đảm bảo.
Do vậy, việc nghiên cứu tìm ra một phương
pháp sấy mới để có thể ứng dụng sấy tôm
khô là vấn đề cấp thiết. Ngày nay, công nghệ
sấy khô đang ngày càng được phát triển, đã
có nhiều phương pháp sấy mới được nghiên
cứu và đưa vào ứng dụng, trong đó có phương
pháp sấy dùng tia vi sóng. Các nghiên cứu đều
đã cho thấy sấy bằng tia vi sóng có ưu điểm:
gia nhiệt nhanh và tương đối đồng đều, thời
gian vận hành ngắn, hiệu suất nhiệt cao, nhỏ
gọn, đảm bảo vệ sinh, tiết kiệm năng lượng, dễ
vận hành và điều khiển, chất lượng sản phẩn
khô cao [6,9,10,11,12,13]. Tuy nhiên, đối với
nguyên liệu tôm thẻ chân trắng thì còn chưa
được nghiên cứu cụ thể, do đó trong bài viết
này nhóm tác giả tập trung nghiên cứu tìm ra
chế độ sấy tốt nhất và so sánh kết quả này với
một số phương pháp sấy khác.
16
13
15
70
3
10
2 9
1 5
4 3
Hình 1. Mô hình thiết bị sấy vi sóng kết hợp sấy lạnh
3. Phương pháp nghiên cứu
Tôm thu mua từ khu vực chợ thành phố Nha
Trang, được bảo quản bằng nước đá rồi chuyển
về phòng thí nghiệm Nhiệt lạnh, Trường Đại
học Nha Trang. Tại đây, tôm được rửa sạch và
luộc khoảng thời gian là 10 phút trong dung
dịch nước muối Nacl có nồng độ 3 %. Tôm
Số 2/2019
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng nghiên cứu
Vật liệu sử dụng để sấy trong nghiên cứu
này là tôm thẻ chân trắng có kích cỡ từ 100 ÷
110 con/kg, với màu sắc, mùi tanh tự nhiên của
sản phẩm tươi.
2. Thiết bị nghiên cứu
Máy sấy sử dụng vi sóng kết hợp với sấy
lạnh đã được nhóm nghiên cứu thiết kế, chế
tạo và lắp đặt phục vụ cho quá trình sấy thực
nghiệm tại phòng thí nghiệm Nhiệt lạnh,
Trường Đại học Nha Trang, với các đặc tính
kỹ thuật như sau: công suất phát sóng 1000w,
tần số sóng 2450 MHz, bước sóng 12,24 cm,
nhiệt độ sấy có thể điều chỉnh từ 35 ÷ 90 ºC,
vận tốc gió từ 0,5 ÷ 5 m/s. Ngoài ra, máy còn
được trang bị đĩa quay ở tâm và các thiết bị đo
nhiệt độ, độ ẩm, tốc độ gió cùng hệ thống tự
động hóa quá trình vận hành. Máy sấy được
thiết kế chế tạo dựa trên sơ đồ nguyên lý được
trình bày ở Hình 1.
11
6
8
14
12
sau khi luộc được đem đi sấy bằng các phương
pháp sấy khác nhau như: vi sóng kết hợp với
sấy lạnh, bơm nhiệt kết hợp với hồng ngoại,
gốm hồng ngoại và phơi nắng cho đến khi độ
ẩm của sản phẩm tôm sấy đạt 20 ÷ 22 % [1].
Tôm khô được đem đi xác định các chỉ tiêu về
độ ẩm, chất lượng cảm quan, hoạt độ của nước,
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 55
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Hình 2. Sơ đồ bố trí thực nghiệm
tỷ lệ hút nước phục hồi nhằm kiểm soát thời
gian sấy, độ ẩm, sự phát triển của vi sinh vật và
chất lượng sản phẩm khô (theo sơ đồ Hình 2).
Các phương pháp xác định các chỉ tiêu
như sau:
3.1. Xác định độ ẩm của tôm
Độ ẩm của tôm trong quá trình sấy được xác
định bằng phương pháp cân khối lượng và áp
dụng công thức thực nghiệm (1) [1,3]:
Trong đó:
G1, G2: Trọng lượng của nguyên liệu trước
và sau khi sấy (g)
W1, W2: Độ ẩm của nguyên liệu trước và
sau khi sấy (%).
3.2. Xác định tỷ lệ hút nước phục hồi của tôm
Lượng nước thẩm thấu trở lại sản phẩm
được tính bằng công thức (2) [2]:
Trong đó:
m1, m2: Trọng lượng của sản phẩm khô
trước khi và sau khi ngâm vào nước (g)
Trong quá trình thực nghiệm sử dụng
2 phương pháp: ngâm trong nước lạnh và
56 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
nước nóng.
3.3. Đánh giá chất lượng cảm quan
Để đánh giá chất lượng cảm quan sử dụng
phương pháp cho điểm theo tiêu chuẩn Việt
Nam TCVN3215-9 [4], sử dụng hệ 20 điểm
xây dựng trên một thang thống nhất có 6 bậc
từ 0 ÷ 5. Theo đó, thông qua việc đánh giá
của hội đồng đánh giá cảm quan gồm 5 người
dựa trên các tiêu chí màu sắc, mùi, vị, trạng
thái của sản phẩm khô để cho điểm. Điểm
chất lượng cảm quan của sản phẩm được tính
là điểm trung bình của các tiêu chí và của các
thành viên trong hội đồng đánh giá.
3.4. Xác định hoạt độ của nước
Hoạt độ của nước được xác định bằng máy
Rotronic với các thông số sau: điện thế 3V,
giới hạn đo 0÷1, sử dụng đầu dò cảm biến
điện môi. Thiết bị được trang bị tại Phòng thí
nghiệm Công nghệ thực phẩm, Trường Đại
học Nha Trang. Nguyên tắc hoạt động dựa
trên tỷ số giữa áp suất bão hòa hơi nước trên
bề mặt sản phẩm (p) và áp suất của hơi nước
tinh khiết (p0) ở cùng nhiệt độ, theo công
thức (3) [2]:
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Trong đó:
p0: Áp suất của hơi nước tinh khiết (N/m²)
p: Áp suất bão hòa của hơi nước trên bề mặt
sản phẩm (N/m²)
Đối với các sản phẩm có lượng nước liên
kết tự do còn cao dẫn đến hoạt độ nước aw lớn
(>0,91), đây là môi trường mà vi sinh vật có
thể tồn tại và phát triển. Hoạt độ nước là nhân
tố quan trọng ảnh hưởng đến thời hạn sử dụng,
độ an toàn vệ sinh, màu sắc, mùi, vị của thực
phẩm [1,2].
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
Hình 3. Đường cong sấy tôm bằng máy sấy vi sóng kết hợp sấy lạnh ở các chế độ sấy khác nhau
Qua 5 chế độ sấy thực nghiệm đối với tôm,
việc sử dụng máy sấy vi sóng kết hợp sấy lạnh
kết quả cho thấy thời gian sấy rất nhanh. Đặc
biệt với chế độ sấy t = 60 ºC, vận tốc gió 2
m/s, công suất nguồn sóng 1000 W, cho thời
gian sấy ngắn nhất là 36 phút và hàm lượng ẩm
trong tôm khô đạt 20%. Bên cạnh đó kết quả
cũng cho thấy nhiệt độ sấy càng cao, thời gian
sấy càng giảm (Hình 3). Điều này có thể giải
thích là trong quá trình sấy các phân tử nước,
chất béo, đường trong tôm hấp thụ năng lượng
từ chùm vi sóng. Khi đó những phân tử nước
như là các điện cực, chúng nạp điện dương ở
một đầu và nạp điện âm ở đầu còn lại. Với sự
thay đổi điện từ trường do chùm sóng vi sóng
tạo ra, chúng luân phiên tự sắp xếp (chuyển
động), va đập và cọ xát với các phân tử khác và
sinh ra nhiệt bên trong vật liệu [2,10,14]. Mặt
khác, không khí tươi sau khi đi qua thiết bị bay
hơi sẽ được làm lạnh và tách ẩm rồi được thổi
Số 2/2019
1. Kết quả thực nghiệm sấy tôm sử dụng
máy sấy vi sóng kết hợp sấy lạnh
1.1. Xây dựng đường cong sấy tôm
Tôm tươi sau khi được sơ chế theo quy
trình trên Hình 2, tiến hành sấy bằng máy sấy
vi sóng kết hợp với sấy lạnh đến khi độ ẩm của
sản phẩm sấy đạt khoảng 20÷22 %. Với các
chế độ sấy được điều chỉnh khác nhau: nhiệt
độ sấy thay đổi t = 40÷60 ºC, vận tốc gió: ω =
2 m/s, công suất nguồn vi sóng là 1000 W. Kết
quả xây dựng các đường cong sấy của các thí
nghiệm được trình bày trên Hình 3.
vào buồng sấy, tại đây không khí sẽ trao đổi
nhiệt và ẩm với vật liệu sấy làm cho nhiệt độ
bề mặt sản phẩm giảm xuống. Từ đó làm gia
tăng sự chênh lệch nhiệt độ bên trong tâm sản
phẩm và bề mặt bên ngoài vật liệu khi đó thúc
đẩy quá trình khếch tán nội diễn ra. Hơn nữa,
khi đó hai dòng ẩm dịch chuyển do chênh lệch
nhiệt độ và chênh lệch nồng độ ẩm từ tâm ra
ngoài bề mặt vật liệu sấy cùng chiều nhau giúp
tăng tốc độ sấy và giảm thời gian sấy.
1.2. Xác định tỷ lệ hút nước phục hồi của của
sản phẩm tôm khô
Sản phẩm khô thu được ngâm trong nước
nóng để xác định tỷ lệ hút nước phục hồi. Kết
quả nghiên cứu thấy rằng ở chế độ sấy t = 50
ºC và v = 2 m/s cho tỷ lệ hút nước phục hồi
cao nhất đạt 82,5 %. Trong đó, nhiệt độ sấy
ảnh hưởng rất lớn đến khả năng hút nước phục
hồi của tôm khô, cụ thể là nhiệt độ sấy càng
tăng cao thì khả năng hút nước phục hồi của
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 57
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
sản phẩm càng giảm (Hình 4). Do là phương
pháp sấy bằng vi sóng kết hợp sấy lạnh ở chế
độ nhiệt độ sấy càng cao thì thời gian phát sóng
càng dài, khi đó ngoài tác dụng đến các phần tử
Hình 4. Tỷ lệ hút nước phục hồi của sản phẩm tôm khô.
1.3. Đánh giá chất lượng cảm quan của sản
phẩm khô
Kết quả đánh giá chất lượng cảm quan sản
phẩm khô thu được của 5 thực nghiệm cho thấy
khá tốt, trong đó ở chế độ sấy t = 50 ºC, v = 2
m/s cho chất lượng cảm quan tốt nhất và đạt
18,6 điểm. Như vậy, có thể thấy do thời gian
Hình 5. Biến đổi chất lượng cảm quan của sản phẩm tôm khô.
Như vậy có thể thấy trong 5 chế độ sấy thực
nghiệm tôm thẻ chân trắng sử dụng máy sấy vi
sóng kết hợp sấy lạnh thì chế độ sấy t = 50 ºC,
v = 2 m/s, công suất nguồn sóng 1000 W là chế
độ tối ưu nhất với kết quả: thời gian sấy τ = 45
phút, tỷ lệ hút nước phục hồi đạt 82,5 %, điểm
chất lượng cảm quan đạt 18,6 điểm.
58 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
nước, tia vi sóng còn ảnh hưởng đến cấu trúc
bên trong của tôm làm cho cơ thịt bị co rút, làm
giảm độ xốp, các lỗ mao quản có thể bị bít lại
từ đó làm giảm khả năng hút nước phục hồi của
sản phẩm tôm khô.
sấy ngắn không ảnh hưởng đến màu sắc và mùi
vị nên thu được sản phẩm có chất lượng cảm
quan tốt. Tuy nhiên, ở những thí nghiệm chế độ
sấy nhiệt độ cao khi đó do ảnh hưởng của công
suất vi sóng lớn làm cho cơ thịt bị co rút, màu
sắc không đều dẫn đến chất lượng cảm quan
thấp hơn (Hình 5).
2. Kết quả thực nghiệm sấy tôm sử dụng
máy sấy vi sóng kết hợp sấy lạnh so với các
máy sấy khác
2.1. So sánh đường cong sấy thực nghiệm sấy tôm
Tại chế độ sấy t = 50 ºC, vận tốc gió v = 2
m/s, kết quả cho thấy máy sấy vi sóng kết hợp
với sấy lạnh thời gian sấy là 45 phút và máy
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
sấy bơm nhiệt kết hợp hồng ngoại là 390 phút.
Trong khi đó máy sấy gốm hồng ngoại và phơi
nắng cần thời gian sấy lâu hơn, lần lượt là 480
phút và 720 phút để đạt độ ẩm của sản phẩm
khô theo yêu cầu (Hình 6). Vậy có thể thấy
Hình 6. So sánh đường cong sấy giữa sấy vi sóng kết hợp sấy lạnh với các phương pháp sấy khác
2.2. Đánh giá hoạt độ của nước của sản phẩm
khô
Theo kết quả thực nghiệm cho thấy các
mẫu tôm khô sấy bằng các máy sấy đều có giá
trị hoạt độ nước lớn hơn 0,8 và nhỏ hơn 0,9.
Trong đó, mẫu sấy bằng máy sấy vi sóng kết
hợp sấy lạnh cho kết quả nhỏ nhất, đạt 0,844.
Riêng phương pháp phơi nắng hoạt độ nước
của sản phẩm khô vẫn còn khá cao, đạt 0,931
(Hình 7). Như vậy, có thể thấy các mẫu tôm
Hình 7. So sánh hoạt độ nước trong sản phẩm tôm khô
2.3. Đánh giá so sánh chất lượng cảm quan
của các sản phẩm khô
Kết quả đánh giá chất lượng cảm quan sản
phẩm khô thu được của 4 phương pháp sấy
khác nhau cho thấy phương pháp sử dụng bơm
Số 2/2019
rằng phương pháp sấy vi song kết hợp sấy lạnh
có thời gian sấy nhanh hơn rất nhiều so với 3
phương pháp sấy trên. Điều này là do tác dụng
của tia vi sóng và việc tách ẩm trong tác nhân
sấy đem lại như mục 1.1 đã trình bày.
khô được sấy bằng các máy sấy có hoạt độ
nước nhỏ, nguy cơ phát triển các vi khuẩn có
hại thấp, đáp ứng tốt điều kiện bảo quản và an
toàn thực phẩm, kéo dài thời gian bảo quản.
Trong khi đó mẫu phơi nắng hoạt độ nước vẫn
còn cao, là nguyên nhân tiềm ẩn cho các nấm
men và vi sinh vật phát triển. Kết quả này cũng
phù hợp với nghiên cứu của nhóm tác giả khi
nghiên cứu ảnh hưởng của một số phương pháp
sấy đến chất lượng tôm thẻ chân trắng khô [2].
nhiệt kết hợp với hồng ngoại cho chất lượng
sản phẩm tốt nhất đạt mức 18,86 điểm, tiếp đến
là phương pháp vi sóng kết hợp sấy lạnh ở 18,6
điểm và nhỏ nhất là phương pháp phơi nắng
chỉ đạt 15,02 điểm (Hình 8). Như vậy, có thể
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 59
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

thấy phương pháp vi sóng kết hợp sấy lạnh cho
sản có chất lượng cảm quan khá tốt so với các
phương pháp trên, chỉ thấp hơn so với phương
pháp sấy bơm nhiệt kết hợp với hồng ngoại.
Do sự đâm xuyên của tia vi sóng trên bề mặt
của tôm không được đồng đều bằng tia bức xạ
hồng ngoại từ đó dẫn tới màu sắc của sản phẩm
không được đồng đều. Kết quả này cũng phù
hợp với nghiên cứu xác định điểm chất lượng
cảm quan của tôm khô [2].

Hình 8. So sánh chất lượng cảm quan của các sản phẩm tôm khô
3. Kết luận
Ứng dụng máy sấy vi sóng kết hợp với sấy
lạnh hoạt động theo nguyên lý Hình 1, các thực
nghiệm sấy tôm thẻ chân trắng được bố trí theo
sơ đồ Hình 2, với các chế độ sấy khác nhau đã
được thực hiện.
Kết quả cho thấy chế độ tốt nhất khi sấy tôm
thẻ chân trắng bằng máy sấy vi sóng kết hợp
với sấy lạnh là ở t = 50 ºC, v = 2 m/s khi đó thời
gian sấy τ = 45 phút, tỷ lệ hút nước phục hồi
đạt 82,5 %, điểm chất lượng cảm quan đạt 18,6
điểm. So sánh kết quả sấy thực nghiệm bằng
các máy sấy khác như bơm nhiệt kết hợp với
hồng ngoại, gốm hồng ngoại hay phương pháp
phơi nắng thì đây là kết quả khá tốt, tuy nhiên
phương pháp này cho sản phẩm khô có tỷ lệ
hút nước phục hồi thấp hơn so với các phương
pháp trên.
Khuyến nghị: Trên đây là kết quả nghiên
cứu bước đầu trong việc chế tạo thiết bị sấy
thủy sản sử dụng vi sóng kết hợp sấy lạnh và
ứng dụng vào để sấy tôm thẻ chân trắng. Tuy
nhiên, cần tiến hành nghiên cứu sâu hơn đối
với sự biến đổi các chất trong sản phẩm tôm
khô thu được và mở rộng nghiên cứu ứng dụng
thiết bị sấy này cho các nguyên liệu khác đặc
biệt là nông sản.

TÁI LIỆU THAM KHẢO:

Tiếng Việt
1. Nguyễn Trọng Cẩn, Đỗ Minh Phụng (1990), Ướp muối, chế biến nước mắm, chế biến khô, thức ăn chín, tập
II, NXB Nông nghiệp Hà Nội
2. Lê Như Chính, Nguyễn Nguyên An, Phạm Văn Tùy. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số phương pháp sấy
đến chất lượng tôm thẻ chân trắng khô. Tạp chí Năng Lượng Nhiệt, số 142, 7/2018.
3. Hoàng Văn Chước (2006), Thiết kế hệ thống sấy, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.

60 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

4. Ngô Thị Hồng Thư. Kiểm nghiệm thực phẩm bằng phương pháp cảm quan. NXB Khoa học và kỹ thuật, 1989
5. Phạm Xuân Vượng, Trần Văn Khuyên (2008), Kỹ thuật sấy nông sản, NXB Đại học Nông nghiệp I. Nội.
Tiếng Anh
6. Chien Hwa Chong, Adam Figiel, Chung Lim Law and Aneta Wojdylo
(2013). Combined Drying of Apple Cubes by Using of Heat Pump, Vacuum - Microwave, and Intermittent
Techniques. Food and Bioprocess Technology.
7. https://baomoi.com/nam-2018-xuat-khau-thuy-san-co-the-dat-tren-8-5-ty-usd/c/24554440.epi
8. http://vasep.com.vn/Tin-Tuc/1203_52652/Tang-truong-xuat-khau-tom-quy-2-chung-lai.htm
9. https://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%B2_vi_ba
10. Ludger O.Figura, Arthur A. Teixeira (2007). Food Physics. Springer Berlin Heidelberg New York.
11. Khraisheh, M. A. M, McMinn, W. A. M, and Magee, T.R.A. (2004). Quality and structural changes in
starchy foods during microwave and convective drying. Food Research International, 37: 497-503.
12. Sharma, G. P, and Prasad, S. (2004). Effective moisture diffusivity of garlic cloves undergoing microwave-
convective drying. Journal of Food Engineering, 65: 609-617.
13. Ozkan, I. A, Akbudak, B, and Akbudak, N. (2007). Microwave drying characteristics of spinach. Journal
of Food Engineering, 78: 577-583.
14. Reyes, A, Ceron, S, Zuniga, R, and Moyano, P. (2007). A comparative study of microwave-assisted air
drying of potato slices. Biosystems Engineering, 98: 310-318.
15. Farhang, A, Hosainpour, A, Darvishi, H, Nargesi, F (2010). Shrimp Drying Characterizes Undergoing
Microwave Treatment. Journal of Agricultural Science, v3n2p157.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 61

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI QUY ĐỊNH VỀ CHỐNG ĐÁNH BẮT

BẤT HỢP PHÁP, KHÔNG BÁO CÁO VÀ KHÔNG THEO QUY ĐỊNH (IUU)
TẠI TỈNH KHÁNH HÒA
THE REGULATION STATUS OF COMBATING IUU FISHING IN KHANH HOA PROVINCE
Tô Văn Phương¹, Võ Thị Ngọc Huyền¹
Ngày nhận bài: 18/2/2019; Ngày phản biện thông qua: 6/5/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Nghề cá Việt Nam nói chung và Khánh Hòa nói riêng đang phải phải giải quyết một loạt vấn đề liên quan
đến khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (viết tắt là IUU), cụ thể như: xây dựng mới
và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật đáp ứng các yêu cầu của quốc tế (thẻ Vàng từ Ủy ban Châu Âu), quy
trình triển khai truy xuất nguồn gốc và chống khai thác IUU. Nghiên cứu này đánh giá thực trạng triển khai
hoạt động chống khai thác IUU của nghề cá tỉnh Khánh Hòa, kết quả cho thấy: i) mức độ hiểu biết của ngư
dân về vấn đề IUU còn rất thấp (6,45%), tàu thuyền khai thác vi phạm vùng đánh bắt và thời gian khai thác
(100%); ii) khoảng 70% ngư dân cảm thấy ngư trường đánh bắt của bà con bị thu hẹp đáng kể do thực hiện
IUU và iii) nhiều ngư dân cho rằng thủ tục rườm ra, cán bộ phục vụ chưa được tốt. Cần có giải pháp nâng cao
nhận biết của ngư dân và vai trò, trách nhiệm hỗ trợ của cán bộ quản lý, đặc biệt triển khai hệ thống giám sát
tàu cá cho tàu thuyền xa bờ tỉnh Khánh Hòa nhằm thực hiện tốt công tác quản lý, truy xuất nguồn gốc thủy sản.
Từ khóa: Khai thác thủy sản, IUU, Khánh Hòa
ABSTRACTS
Vietnam in general and Khanh Hoa province in particular are facing a range of problems in fisheries
activities as illegal, unreport and unregulated fishing (IUU fishing), such as: building and revising legal
documents to meet international needs (Yellow card from EC), processes on traceability and combating
IUU fishing. This study assessed several aspects on implementing the combat of IUU fishing in Khanh Hoa
province fisheries. The results show that: i) fishermen’s awareness about IUU fishing are strongly low (6.45%),
Khanh Hoa fishing vessels violate the fishing ground and season (100%); ii) about 70% of fishermen believed
that fishing ground are significantly reduced due to combating IUU fishing and iii) many fishermen are not
satisfied about the procedures and service attitude of fisheries authorities. There should be solutions to improve
the awareness of fishermen, the role and responsibility of fisheries authorities. Also, the vessel monitoring
system should be inplemented for off-shore fishing vessels in Khanh Hoa province to combate IUU fishing and
traceability.
Key words: Fishing, IUU, Khanh Hoa province

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tháng 10/2017, nghề cá Việt Nam chính
thức bị thẻ Vàng của EU do khai thác IUU
– khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và
không theo quy định. Hệ quả, các sản phẩm
thủy sản của Việt Nam gặp nhiều rào cản kỹ
thuật để xuất khẩu vào Châu Âu, ảnh hưởng
rất lớn đến thương mại thủy sản mà sâu xa hơn
nữa là cuộc sống của ngư dân hoạt động khai
¹ Trường Đại học Nha Trang
thác xa bờ biển Việt Nam trở lên vô cùng khó
khăn. Có 4 trong 5 khuyến nghị liên quan đến
quản lý đội tàu và cường lực khai thác; triển
khai hệ thống giám sát tàu cá (VMS); hoàn
thiện hệ thống chứng nhận thủy sản khai thác
và truy xuất nguồn gốc; kiểm soát chặt chẽ “tàu
xanh” (Blue boats) nạn khai thác trái phép ở
vùng biển quốc tế…
Tỉnh Khánh Hòa là một trong số ít địa
phương có nghề cá phát triển mạnh nhất cả

62 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
nước. Năm 2017, toàn tỉnh có 5 cảng cá, hàng
chục bến cá và 44 doanh nghiệp chế biến xuất
khẩu thủy sản; có 9.837 tàu thuyền, trong đó
hơn 1.300 chiếc có công suất lớn hơn 90CV,
khai thác xa bờ [1]. Hoạt động khai thác thủy
sản tạo cơ hội việc làm cho hơn 60% tổng số
lao động lĩnh vực nghề cá, chiếm gần 60% giá
trị sản xuất toàn ngành [2]. Vấn đề truy xuất
nguồn gốc và khai thác IUU đã và đang gây ra
nhiều khó khăn cho hoạt động khai thác, thu
mua, chế biến và xuất khẩu thủy sản của địa
phương. Đặc biệt là thực trạng ngư dân ta đánh
bắt thủy sản vi phạm ở các nước láng giềng
như Malaysia, Indonesia, Philippines,...nhiều
tàu bị đánh chìm, thậm chí là đốt tàu, ngư dân
bị bắt giam, ảnh hưởng nặng nề đến vật chất và
tính mạng [4]. Làm ảnh hưởng nghiêm trọng
đến uy tín nghề cá nước ta.
Đặc biệt, đây là vấn đề mới chưa có một
nghiên cứu, đánh giá cụ thể nào về vấn đề này.
Vì vậy, việc đánh giá thực trạng thực hiện quy
định về chống đánh bắt IUU là vô cùng cần
thiết đối với những tỉnh có nghề khai thác thủy
sản, từ đó có cái nhìn tổng quát để xây dựng
nghề cá phát triển bền vững và gỡ bỏ Thẻ vàng
từ EC.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Thuyền trưởng, chủ tàu có tàu khai thác
xa bờ (từ 90CV trở lên) và các bên liên quan
(Cán bộ của Ban quản lý cảng cá, Bộ đội Biên
phòng, Chi cục thủy sản Khánh Hòa, Doanh
nghiệp chế biến và thu mua, cán bộ giám sát
nghề cá) trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa.
Bảng 1. Phân bố mẫu khảo sát
TT Địa phương
1 Cam Ranh, Cam Lâm
2 Nha Trang
3 Ninh Hòa, Vạn Ninh
2.4. Phương pháp xử lý số liệu, phân tích và
đánh giá
- Sử dụng phần mềm Microsorf Excel để
xử lý số liệu cho ra các bảng, biểu đồ.
Số 2/2019
2. Phương pháp nghiên cứu
2.1. Thu thập thông tin thứ cấp
- Dữ liệu từ các văn bản quy định về chống
đánh bắt IUU mà trung ương và địa phương đã
ban hành.
- Số liệu về thực trạng khai thác thủy sản
tại tỉnh Khánh Hòa (sản lượng, tàu thuyền, loại
nghề, sản phẩm thủy sản).
- Thu thập thông tin, số liệu về những vi
phạm quy định IUU trước và sau khi có Thẻ
vàng.
2.2. Thu thập thông tin sơ cấp
- Phỏng vấn, khảo sát thông tin từ ngư dân
tỉnh Khánh Hòa theo phiếu điều tra đã xây
dựng trước.
- Khảo sát, trao đổi và thảo luận với các
bên liên quan khác như: Cán bộ của Ban quản
lý cảng cá, Bộ đội Biên phòng, Chi cục thủy
sản Khánh Hòa, Doanh nghiệp chế biến và thu
mua, cán bộ giám sát nghề cá tỉnh Khánh Hòa.
2.3. Phương pháp xác định số lượng mẫu khảo
sát
Đối tượng điều tra là tàu thuyền có công
suất máy từ 90CV trở lên (chủ yếu khai thác
nghề câu, rê, vây và chụp) được quy định hoạt
động xa bờ với số lượng là 1.378 tàu [3] vì vậy
số mẫu khảo sát được xác định với công thức
dưới đây.
Trong đó:
n: Số mẫu cần khảo sát
N: Tổng số mẫu (1.378 tàu khai thác xa bờ)
e: độ lệch chuẩn (e=0,1)
Phân bố phiếu khảo sát theo địa phương chi
tiết tại Bảng 1 dưới đây:
Số tàu Số mẫu khảo sát
149 10
1022 69
207 14
- Từ các dữ liệu và bảng biểu, nhóm nghiên
cứu tiến hành phân tích, đánh giá vấn đề và đề
xuất giải pháp.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 63
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
1. Thực trạng nghề khai thác thủy sản tỉnh
Khánh Hòa
1.1. Cơ cấu tàu thuyền
a. Số lượng tàu thuyền
Khánh Hòa là tỉnh có nghề cá phát triển,
trong đó có số lượng tàu khai thác thủy sản
tương đối lớn, số lượng tàu thuyền biến động
qua các năm được thể hiện ở hình 1 dưới đây:
Hình 1 cho thấy: tổng số tàu thuyền biến
động theo hướng gia tăng qua các năm trong
giai đoạn 2010 - 2018. Cụ thể, từ 9.534 tàu
năm 2010 lên 9.817 tàu trong năm 2018. Số
lượng tàu thuyền tăng lên đồng nghĩa với việc
cường lực khai thác gia tăng, gây áp lực lên

Hình 1. Biến động tàu thuyền qua các năm

nguồn lợi thủy sản. Bên cạnh đó, số lượng tàu chính: tàu lắp máy có tổng công suất máy
thuyền nhiều và tăng theo thời gian sẽ gây khó chính từ 90CV trở lên thì khai thác vùng khơi
khăn trong việc giám sát hành trình và hoạt (xa bờ), không được khai thác vùng ven bờ và
động của tàu khai thác trên biển để khắc phục vùng lộng; tàu có công suất máy từ 20 CV đến
IUU của EC. dưới 90 CV thì chỉ khai thác tại vùng lộng; tàu
b. Số lượng tàu thuyền phân theo vùng có công suất máy dưới 20 CV chỉ khai thác
hoạt động vùng ven bờ. Nghiên cứu xác định số lượng
Theo Nghi định 33/2010/NĐ-CP, phân tàu thuyền hoạt động từng vùng tính đến 2018
vùng biển khai thác thành ba vùng hoạt động được thống kê ở bảng dưới đây:
Bảng 2. Phân bố tàu thuyển theo vùng hoạt động
TT Địa phương Vùng bờ Vùng lộng Vùng khơi
1 Cam Ranh 1.431 399 131
2 Cam Lâm 518 54 8
3 Nha Trang 1.381 1.293 1.019
4 Ninh Hòa 917 310 90
5 Vạn Ninh 1.255 881 130
Tổng 5.502 2.937 1.378
Tỷ lệ 56% 29,97% 14,03%
Nguồn: [3]
Số liệu trên cho thấy, tàu cá trên địa bàn lợi thủy sản ven bờ, dẫn đến xu hướng đánh bắt
tỉnh Khánh Hòa chủ yếu công suất nhỏ, khai trái phép ở vùng biển nước ngoài và đánh bắt
thác ở vùng ven bờ và vùng lộng là một trong vi phạm pháp luật.
những nguyên nhân chính gây cạn kiệt nguồn

64 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
1.2. Tình hình khai thác thủy sản xa bờ
Toàn tỉnh Khánh Hòa có trên 550 tàu cá
thường xuyên khai thác vùng biển xa như:
Trường Sa, vùng DK1 và một số ít tàu khác ở
vùng biển Hoàng Sa đến vùng tiếp giáp ranh giới
Bảng 3: Thống kê tàu thuyền thường xuyên khai thác vùng biền xa
TT Nghề khai thác Số lượng tàu
1 Lưới Rê 215
2 Câu cá Ngừ đại dương 315
3 Lưới vây và chụp mực 20
Có thể thấy, vì nguồn lợi thủy sản ở vùng
gần bờ đã cạn kiệt nên xu hướng tàu cá đánh
bắt ở vùng khơi, vùng giáp ranh với biển các
nước láng giềng ngày càng tăng. Điều này gây
khó khăn trong việc kiểm soát, giám sát hoạt
động đánh bắt; dễ xảy ra nhiều vụ việc vi phạm
đánh bắt trái phép vùng biển nước ngoài.
Bảng 4. Mức độ hiểu biết của ngư dân về quy định IUU
TT Mức độ hiểu biết về IUU
1 Biết và hiểu tương đối đầy đủ về IUU
2 Biết thông tin cơ bản qua tập huấn
3 Biết thông tin qua báo đài
4 Tự tìm hiểu thông tin
Bảng 4 cho thấy: có rất ít chủ tàu/thuyền
trưởng biết và hiểu tương đối đầu đủ về IUU,
chỉ 6/93 (chiếm 6,45%), còn lại 93,55% ngư
dân còn xa lạ hoặc chỉ nghe đến cụm từ này mà
không hiểu chính xác. Tất cả thuyền trường/
chủ tàu biết sơ qua về quy định thông qua các
đợt tập huấn và tuyên truyền hoặc qua lời các
chủ tàu, ngư dân khác; khoảng 6,6% số ngư
dân biết đến quy định thông qua báo đài, ti vi.
Đặc biệt, không có ngư dân nào tự tìm hiểu các
quy định.
Mặc dù, cơ quan quản lý nghề cá cố gắng
truyền thông về quy định nhưng phần lớn ngư
dân chưa nhận thức và hiểu một cách rõ ràng
về quy định IUU. Thực tế thấy rằng, họ khá
thờ ơ với vấn đề đang nóng và nổi cộm này có
ảnh hưởng lớn và trực tiếp đến chính ngư dân
Số 2/2019
biển Malaysia; Philippin, Indonesia, Brunei [4].
Các nghề khai thác vùng khơi dài ngày như:
nghề câu cá Ngừ đại dương, nghề lưới rê, nghề
chụp mực và nghề vây khơi. Trong nhóm nghề
này, số lượng tàu cụ thể như sau:
Mùa vụ khai thác
Khai thác quanh năm
Từ tháng 12 năm trước đến tháng 9 năm sau
Khai thác quanh năm
Nguồn: [7]
2. Thực trạng thực hiện quy định IUU của
ngư dân tỉnh Khánh Hòa
2.1. Sự hiểu biết về quy định IUU
Khảo sát thực tế cho thấy, mức độ hiểu biết
hiểu biết của ngư dân tỉnh Khánh Hòa về quy
định IUU được thể hiện qua bảng 4 dưới đây:
Có Không
Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%)
6 6,45 87 93,55
93 100 0 0
8 6,6 85 93,4
0 0 0 0
Nguồn: [7]
nhưng họ coi việc giải quyết vấn đề IUU là của
các cơ quan quản lý nhà nước.
2.2. Thực trạng vi phạm khai thác vùng biển
nước ngoài
Năm 2017, Khánh Hòa có 8 trường hợp tàu
cá và 85 thuyền viên bị nước ngoài bắt giữ.
Trong đó, 7 tàu bị Indonesia bắt giữ và 1 tàu bị
Brunei bắt giữ. Từ 01/2018 đến 12/2018, tỉnh
Khánh Hòa có 04 trường hợp tàù cá vi phạm
khai thác tại vùng biển nước ngoài [4].
Nguyên nhân chính là do phần lớn do ngư
dân mải mê đuổi theo đàn cá nên có thể xâm
phạm vùng biển nước ngoài hoặc khai thác ở
những vùng biển chồng lấn, bị tàu nước ngoài
bắt giữ, đưa về nước họ xử lý. Ngoài ra, cũng
có một số tàu cố tình đi vào vùng biển nước
ngoài để khai thác vì nguồn lợi dồi dào và các
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 65
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
loài thủy sản có giá trị kinh tế trong khi vùng
biển nước ta nguồn lợi cạn kiệt.
Tàu thuyền khai thác của tỉnh Khánh Hòa
thường xuyên vi phạm vùng biển thuộc vùng
đặc quyền kinh tế của các nước Indonesia,
Brunei, Malaysia, Philipin, Thái Lan và Đài
Loan; hoặc là ngư trường vùng biển chồng lấn,
giáp ranh và còn đang tranh chấp.
Bảng 5: Thống kê việc thực hiện một số quy định chống đánh bắt IUU
TT Nội dung
1 Đánh bắt ở vùng cấm khai thác
2 Đánh bắt vào thời gian cấm khai thác
Đánh bắt không mang tính chọn lọc,
3 48
có tính hủy diệt, đối tượng cấm khai thác
Bảng 5 cho thấy: 100% tàu thuyền tỉnh
Khánh Hòa ít nhiều đều có hoạt động đánh
bắt sai vùng khai thác và mùa vụ khai thác
theo quy định, đặc biệt là đánh bắt ở vùng
biển nước ngoài hoặc khu vực chồng lấn và
tranh chấp. Trong khi đó, vì đây là đối tượng
tàu khai thác xa bờ nên chỉ có 51,6% tàu
thuyền có kích thước không theo quy định,
sử dụng ngư cụ có tính hủy diệt trong khai
thác (ngư cụ có kích thước mắt lưới nhỏ).
Thực trạng ngư dân Khánh Hòa đánh bắt các
loài thủy sản cấm vẫn còn duy trì, nhất là loài
cá heo...
2.4. Thực trạng chấp hành ghi nhật ký khai
thác
Thực tế khảo sát thầy rằng ngư dân có thực
hiện hoạt động ghi chép nhật ký khai thác
đầy đủ nhưng việc ghi chép nhật ký khai thác
của ngư dân chỉ mang tính chất hình thức đối
phó để được nhận hỗ trợ. Có đến 91/93 chủ
tàu/thuyền trưởng (chiếm 98%) ghi nhật ký
khai thác khi đã về bờ mà không ghi trực tiếp
trên biển. Tâm lý sợ lộ nên muốn dấu ngư
trường đánh bắt, cùng với đó là trình độ học
vấn của ngư dân còn thấp, điều này gây khó
khăn lớn trong việc ghi chép nhật ký khai
thác của ngư dân trên biển.
Hiện tại, có khoảng 120 tàu được trang
bị thiết bị giám sát hành trình VMS MOVI-
MAR. Thực tế cho thấy, thiết bị này không
66 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
2.3. Thực trạng vi phạm một số quy định về
IUU
Khảo sát về ngư trường đánh bắt thực tế với
ngư trường đăng ký trong giấy phép khai thác
cho thấy nhiều vi phạm các quy định về IUU
của tàu thuyền tỉnh Khánh Hòa được thể hiện
qua thống kê khảo sát ngư dân ở Bảng 5 dưới
đây:
Vi phạm Không vi phạm
Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%)
93 100 0 0
93 100 0 0
51,6 44 48,4
Nguồn: [7]
còn được ngư dân sử dụng do nhiều lỗi kỹ
thuật, vì vậy Chi cục Thủy sản Khánh Hòa
đã thu hồi lại để yêu cầu nhà cung cấp khắc
phục. Bên cạnh đó, Chi cục cũng hỗ trợ máy
VX-1700 cho 452 tàu cá đánh bắt vùng khơi
của tỉnh theo chính sách phát triển thủy sản
của Chính phủ.
2.5. Một số khó khăn của ngư dân khi thực
thi quy định chống IUU
Qua khảo sát thực tế, một số khó khăn
khi thực hiện quy định IUU chi tiết ở bảng
6 dưới đây:
Kết quả nghiên cứu từ bảng 6 cho thấy:
khoảng 70% ngư dân cảm thấy các quy định
về IUU làm cho ngư trường đánh bắt của bà
con ngư dân bị thu hẹp đáng kể, một phần
vì việc phân định ranh giới biển giữa nước
ta và các nước trong khu vực chưa rõ ràng.
Hơn 45% số ngư dân cho rằng họ bị kiểm tra,
kiểm soát nhiều hơn trước và thường xuyên
dẫn đến hoạt động khai thác bị ảnh hưởng.
Đặc biệt, có gần 13% người dân đánh giá về
cách làm việc của cán bộ quản lý thủy sản
còn chậm trễ, có thái độ khó chịu với ngư
dân, ít quan tâm đến tâm lý của ngư dân, chỉ
tuyên truyền phổ biến qua loa, sơ sài; các
thủ tục kiểm tra chỉ mang tính hình thức và
không hỗ trợ được nhiều cho ngư dân trong
việc khắc phục một cách đúng bản chất vấn
đề khai thác IUU.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Bảng 6. Một số khó khăn của người dân khi thực hiện quy định
Có/Đồng ý Không/không đồng ý
TT Nội dung
Số lượng Tỷ lệ (%) Số lượng Tỷ lệ (%)
1 Ngư trường khai thác bị thu hẹp 65 69,89 28 30,11
Than phiền khi bị kiểm tra và kiểm soát
2 42 45,16 51 54,84
thường xuyên
Thủ tục kê khai giấy tờ về chứng nhận,
3 45 48,38 48 51,62
truy xuất nguồn gốc khai thác rất phức tạp
Thái độ làm việc của cán bộ quản lý nhà
4 12 12,9 81 87,1
nước chưa tốt
5 Không ý kiến 7 7,52 86 92,48
Nguồn: [7]
3. Thực trạng triển khai thực hiện quy định - Sở NN&PTNT Khánh Hòa và Chi cục
IUU của các bên liên quan Thủy sản Khánh Hòa tiến hành lắp đặt các Pano
- Thực tế cho thấy, đến tháng 10/2018, cả ở cảng cá Hòn Rớ, Đá Bạc để tuyên truyền Chỉ
nước có khoảng 60 doanh nghiệp xuất khẩu thị 689 và Chỉ thị 45 của Thủ tướng Chính phủ
(DNXK) trong đó Khánh Hòa có 8 DNXK ký về chống khai thác IUU. Lắp đặt các poster
cam kết “Doanh nghiệp hải sản cam kết chống cảnh báo các vùng biển chồng lấn lắp trên 600
khai thác IUU” để thể hiện sự quyết tâm cao, cabin tàu cá. Tổ chức tuyên truyền thông qua
đồng lòng và chung tay cùng hành động trong các lớp tập huấn và hội nghị thảo luận tìm giải
chương trình chống khai thác IUU. Đồng thời, pháp khắc phục IUU với 44 đợt tuyên truyền
các DNXK thực hiện đúng các quy trình yêu cho khoảng 3.500 lượt ngư dân. Phát sóng 16
cầu xác nhận/chứng nhận nguyên liệu thủy sản. chương trình trên truyền hình KTV, phát thanh
Các doanh nghiệp ký cam kết đã có những hoạt VoV… [5].
động cụ thể để chống lại khai thác IUU, cụ thể - Văn Phòng Đại diện kiểm tra và kiểm soát
như: không thu mua sản phẩm không rõ nguồn hoạt động nghề cá đã góp phần quan trọng trong
gốc, phối hợp chặt chẽ với Ban quản lý Cảng việc kiểm tra, kiểm soát hoạt động đánh bắt thủy
cá trong việc thu mua sản phẩm thủy sản. sản ở các cảng cá tỉnh Khánh Hòa. Cơ chế hoạt
động được thể hiện qua sơ đồ dưới đây:

Hình 2. Sơ đồ tổ chức triển khai kiểm tra, kiểm soát nghề cá Nguồn: [6]

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 67

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
3.4. Đề xuất giải pháp
- Cần tăng cường tuyên truyền nâng cao
nhận thức của ngư dân, tập huấn để họ hiểu
được tác động và ảnh hưởng tiêu cực rất lớn
nếu vi phạm IUU. Sự chung tay của ngư dân
trong việc khắc phục khai thác IUU là rất quan
trọng vì vậy khuyến khích ngư dân đẩy mạnh
khai thác thủy sản xa bờ theo phương thức tổ,
đội hoặc nhóm.
- Cần nghiên cứu và triển khai ứng dụng
hệ thống giám sát tàu cá (VMS) sử dụng công
nghệ vệ tinh GPS. Hệ thống này giúp cơ quan
quản lý biết chính xác và liên tục về vị trí tàu
thuyền khai thác trên biển, khắc phục được việc
ghi chép nhật ký khai thác đang còn hình thức.
Chính phủ và chính quyền địa phương Khánh
Hòa cần hỗ trợ kinh phí trang bị hệ thống cho
tất cả tàu khai thác xa bờ để tạo niềm tin cho
Ủy ban Châu Âu cũng như tuân thủ quy định
của Luật Thủy sản mới.
- Doanh nghiệp chế biến xuất khẩu thủy sản
cần khuyến khích và tạo động lực cho ngư dân
thực hiện quy định chống khai thác IUU thông
qua việc tăng giá thu mua cao hơn so với bình
thường.
- Cơ quan quản lý nâng cao nhận thức, vai
trò và trách nhiệm của cán bộ phục vụ, hỗ trợ
cho ngư dân để làm tốt công tác này. Đồng
thời, đào tạo chuyên môn cho các cấp cán bộ
trực tiếp kiểm tra, kiểm soát hoạt động nghề cá
tỉnh Khánh Hòa.
- Ở các cơ sở nghiên cứu và giáo dục đào
tạo nên nghiên cứu các giải pháp khắc phục
IUU cho ngư dân, cần đưa các học phần về quy
định IUU vào chương trình giảng dạy cho sinh
viện các ngành thủy sản.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Cục Kiểm ngư. (2018). Báo cáo đánh giá kết quả về tình hình hoạt động của thiết bị Movimar giai đoạn
phase 1. Hà Nội
2. Hải Lăng. (2017). Đến năm 2025 tỉnh Khánh Hòa có 1.900 tàu thuyền khai thác xa bờ. Báo Khánh Hòa.
http://www.baokhanhhoa.com.vn/kinh-te/201707/den-nam-2025-toan-tinh-khanh-hoa-se-co-1900-tau-ca-
68 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
- Tàu thuyền Khánh Hòa gia tăng qua các
năm, có khoảng 1.400/9.800 tàu cá công suất
lớn khai thác xa bờ. Xu hướng đánh bắt trái
phép ở vùng biển nước ngoài và đánh bắt vi
phạm pháp luật ngày càng gia tăng.
- Mức độ hiểu biết của ngư dân về IUU
là rất thấp chiếm 6,45%, phần lớn chỉ biết sơ
qua về quy định thông qua các đợt tập huấn và
tuyên truyền của cơ quan quản lý.
- 100% tàu thuyền tỉnh Khánh Hòa có hoạt
động đánh bắt sai vùng khai thác và mùa vụ
khai thác theo quy định, đặc biệt là đánh bắt ở
vùng biển nước ngoài hoặc ở khu vực chồng
lấn và tranh chấp
- Ghi chép nhật ký khai thác của ngư dân
chỉ mang tính chất hình thức đối phó để được
nhận hỗ trợ giá xăng dầu.
- Khoảng 70% ngư dân cảm thấy các quy
định về IUU làm cho ngư trường đánh bắt của
bà con bị thu hẹp đáng kể. Nhiều ngư dân cho
rằng thủ tục rườm ra, cán bộ phục vụ chưa
được tốt.
- Cần nhanh chóng triển khai lắp đặt VMS
sử dụng công nghệ vệ tinh để giám sát tàu cá
theo quy định của Luật Thủy sản 2017. Để
công việc này khả thi trong thực tế, cần thiết
phải có nghiên cứu thử nghiệm, nhân rộng và
Nhà nước cần có hỗ trợ kinh phí để lắp đặt
VMS cho tất cả tàu thuyền khai thác xa bờ tỉnh
Khánh Hòa.
- Tăng cường kiểm tra, kiểm soát tàu cá rời
và cập cảng để xác định tàu cá vi phạm vùng
khai thác. Tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền
thông để ngư dân hiểu và thực hiện đầy đủ các
quy định nghề cá liên quan đến IUU.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

khai-thac-xa-bo-8046122/. Ngày truy cập: 25/07/2018.

3. Chi cục Thủy sản Khánh Hòa. (2018). Báo cáo thống kê tàu thuyền khai thác thủy sản tỉnh Khánh Hòa qua
các năm. Nha Trang, Khánh Hòa. Nha Trang.
4. Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Khánh Hòa. (2018). Báo cáo tình hình khai thác thủy sản tỉnh
Khánh Hòa các năm 2017, 2018. Nha Trang.
5. Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Khánh Hòa. (2018). Báo cáo định kỳ kết quả thực hiện chống khai
thác IUU. Nha Trang.
6. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. (2018). Quyết định 27/QĐ-BNN-TCTS của Bộ NN&PTNT về
việc kiểm tra, kiểm soát nghề cá. Hà Nội.
7. Võ Thị Ngọc Huyền. (2018). Thực trạng thực hiện Quy định về đánh bắt bất hợp pháp, không báo cáo, không
theo quy định (IUU) của ngư dân tỉnh Khánh Hòa. Đồ án tốt nghiệp. Trường Đại học Nha Trang.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 69

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

ĐÁNH GIÁ HOẠT LỰC TINH TRÙNG HẦU THÁI BÌNH DƯƠNG
(Crassostrea gigas Thunberg, 1973)
THÔNG QUA CÁC THỜI ĐIỂM THU MẪU KHÁC NHAU
ESTIMATING SPERM MOTILITY OF PACIFIC OYSTER (Crassostrea gigas Thunberg, 1973)
THROUGH DIFFERENT THE TIME OF SAMPLE COLLECTION
Nguyễn Thị Tý Trâm¹, Lê Minh Hoàng², Trương Thị Bích Hồng², Mai Như Thủy²
Ngày nhận bài: 28/2/2019; Ngày phản biện thông qua: 11/4/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Mục tiêu của nghiên cứu nhằm tìm ra thời điểm thu mẫu cho hoạt lực tinh trùng hầu Thái Bình Dương
tốt nhất. Thí nghiệm tiến hành tại thời điểm cuối tháng 3 (L1), giữa tháng 4 (L2) và cuối tháng 4 (L3). Đánh
giá hoạt lực thông qua xác định tỉ lệ pha loãng (1:50, 1:100, 1:150, 1:200 tinh trùng: nước biển nhân tạo); áp
suất thẩm thấu (300, 400, 500, 600 mOsm/kg); cation Na+, Ca2+, K+, Mg2+ (nồng độ cation lần lượt là 0,2;
0,4; 0,6; 0,8M) khác nhau ở thời điểm thu mẫu L1, L2 và L3. Hoạt lực tinh trùng được đánh giá thông qua các
thông số về phần trăm và thời gian tinh trùng hoạt lực. Kết quả cho thấy tinh trùng hầu TBD hoạt lực tốt nhất
khi được pha loãng ở tỉ lệ 1:200 tại thời điểm L3, áp suất thẩm thấu là 500 mOsm/kg tại thời điểm L3, nồng độ
các cation lần lượt Na+ =0,4M, Ca2+ =0,2M, Mg2+ =0,4M tại thời điểm L3 và K+ =0,4M tại thời điểm L2. Tỉ
lệ thụ tinh cao nhất khi cho thụ tinh trong môi trường nước biển nhân tạo, thấp hơn ở nước biển tự nhiên đã
xử lý, tiếp sau đó dung dịch có áp suất thẩm thấu 500mOsm/kg và thấp nhất ở dung dịch cation Na+ 0,4M với
kết quả lần lượt là 75,77±5,26%; 71,78±3,25%; 49,94±2,12%; 35,8±5,27%.
Từ khóa: Hầu Thái Bình Dương, Crassostrea gigas, thời điểm thu mẫu, hoạt lực tinh trùng
ABSTRACT
The objective of this study was to determine the time of sampling for the Pacific Oyster sperm (TBD)
motility. The experiment was conducted at the end of March (L1), mid April (L2) and late April (L3). Evaluate
activity by determining dilution ratio (1:50, 1: 100, 1: 150, 1: 200 sperm: artificial seawater); Osmotic
pressure (300, 400, 500, 600 mOsm/kg); Cation Na+, Ca2+, K+, Mg2+ (cation concentrations are 0.2, 0.4, 0.6,
0.8M respectively) at the time of sampling L1, L2 and L3. Sperm motility was assessed through parameters of
percentage and duration of sperm motility. The results showed that spermatozoa spermatozoa were best when
diluted at 1: 200 at L3, ASTT at 500 mOsm/kg at L3, Na+ =0.4M, Ca2+ =0.2M, Mg2+ =0.4M at L3 and K+ =
0.4M at L2. The highest fertilization rates for artificial insemination in artificial seawater are lower than in
treated natural sea water, followed by a 500 mOsm/kg osmotic pressure solution and the lowest in Na+= 0.4M
solution with the result of 75.77 ± 5.26% respectively; 71.78 ± 3.25%; 49.94 ± 2.12%; 35.8 ± 5.27%.
Key words: Pacific oysters, dilution ratio, osmolatily, cation concentration, sperm motility

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hầu Thái Bình Dương (TBD) là loài nhuyễn
thể phân bố rộng về mặt địa lý và sinh thái,
có thể sống ở vùng nước có độ mặn từ 10 -
30‰ [2]. Hiện nay, hầu TBD được nuôi khá
¹ Học Viên cao học lớp 55NT-1, Viện Nuôi trồng thủy sản,
Trường Đại học Nha Trang
² Viện Nuôi trồng Thủy sản, Trường Đại học Nha Trang
phổ biến, cho giá trị kinh tế cao, hàm lượng
dinh dưỡng lớn, thịt thơm ngon. Hầu TBD có
nguồn gốc từ Nhật Bản, là đối tượng nuôi mới
được di nhập vào nước ta mấy năm gần đây. So
với một số loài hầu bản địa đang được nuôi thì
hầu TBD có nhiều tính ưu việt như có tốc độ
sinh trưởng nhanh hơn, vỏ mỏng, tỉ lệ phần thịt
tương đối cao, trung bình đạt 20 – 25% khối

70 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
lượng cơ thể. Nhờ đó, trong một vài năm tới,
hầu TBD sẽ trở thành đối tượng nhuyễn thể chủ
lực phục vụ cho xuất khẩu. Mặt khác, chúng là
đối tượng ăn lọc, thức ăn chủ yếu vi sinh vật và
mùn bã hữu cơ kích thước nhỏ khoảng 10µm
nên được coi là loài có vai trò làm sạch môi
trường. Ở các vùng nuôi thủy sản, hầu TBD
thường được nuôi ghép với các đối tượng khác
đã cho thấy hiệu quả rất lớn về môi trường [2].
Hiện nay, nhu cầu con giống hầu TBD rất
lớn, song, vẫn chưa thể đáp ứng đủ, chất lượng
con giống chưa cao. Sản xuất giống hầu nhân
tạo, chủ động con giống có chất lượng đáp ứng
nhu cầu nuôi thương phẩm sẽ góp phần thúc
đẩy nghề nuôi động vật thân mềm Việt Nam
phát triển. Sản xuất giống thành công ngoài
chất lượng trứng tốt thì chất lượng tinh trùng
đưa vào thụ tinh nhân tạo cũng phải tốt. Để
đánh giá chất lượng tinh trùng đã có một số
công trình nghiên cứu chứng minh được rằng
hoạt lực là một chức năng quan trọng của tinh
trùng, cho phép tinh trùng tiếp cận và xâm nhập
vào tế bào trứng để tiến hành thụ tinh [9], đồng
thời nó là một yếu tố quan trọng quyết định đến
kết quả sinh sản nhân tạo. Có nhiều yếu tố ảnh
hưởng đến chất lượng tinh trùng như: mùa vụ
sinh sản, thời điểm thu mẫu, nhiệt độ, thức ăn...
[3]. Đánh giá chất lượng tinh trùng thông qua
các thời điểm thu mẫu khác nhau là yêu cầu
cần thiết để xác định thời điểm cho chất lượng
tinh trùng tốt nhất giúp cho sinh sản nhân tạo
hầu TBD thành công hơn. Ngoài ra, việc đánh
giá các yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến chất
lượng tinh trùng hầu TBD sẽ cung cấp những
thông số tối ưu (tỉ lệ pha loãng, áp suất thẩm
thấu, nồng độ các cation) trong từng thời điểm
thu mẫu cụ thể để tiến hành đánh giá và nghiên
cứu cho những đề tài sau này.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
1. Chuẩn bị mẫu tinh hầu trước khi đánh giá
Hầu bố mẹ được thu gom từ các địa điểm
thu mua Hầu ở chợ Vĩnh Hải, phường Vĩnh
Hải, Nha Trang, Khánh Hòa, chủ yếu, hầu được
nhập từ Lương Sơn, Vĩnh Lương, Nha Trang,
Khánh Hòa. Sau khi lựa chọn được những cá
thể có kích cỡ thành thục phù hợp dao động
Số 2/2019
từ 8-10 cm thì tiến hành kiểm tra giới tính. Sử
dụng micropipet hút 1µl sản phẩm sinh dục hòa
với nước biển nhân tạo đưa lên kính hiển vi
quan sát, nếu mẫu là sản phẩm sinh dục cái thì
có hình quả lê hoặc hình tròn không chuyển
động, nếu là sản phẩm sinh dục đực thì chúng
là các tinh trùng kích thước nhỏ và hoạt động,
trứng có đường kính lớn hơn tinh trùng rất
nhiều. Sau khi xác định giới tính, những con
đực được giữ trên đá lạnh để tiến hành thí
nghiệm. Trong quá trình lưu giữ chú ý không
để nước lẫn vào tuyến sinh dục (TSD) đực.
2. Đánh giá sơ bộ chất lượng tinh trùng
Hoạt lực tinh trùng được xác định bằng
cách pha loãng tinh trùng với nước biển nhân
tạo. Tinh dịch được pha loãng với tỉ lệ 1:100
(1µl tinh dịch và 99µl nước biển nhân tạo), hỗn
hợp đặt lên lam kính quan sát dưới kính hiển
vi có kết nối camera. Những mẫu có trên 85%
tinh trùng hoạt động được đưa vào nghiên cứu.
3. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt
lực tinh trùng hầu TBD
Kiểm tra ảnh hưởng các yếu tố: tỉ lệ pha
loãng, áp suất thẩm thấu, nồng độ các cation
Na+, K+, Ca2+, Mg2+.
Đầu tiên hoạt lực tinh trùng được xác định
sau khi pha loãng với nước biển nhân tạo ở các
tỉ lệ 1:50; 1:100; 1:150;1:200 (tinh dịch: nước
biển nhân tạo). Thành phần nước biển nhân
tạo bao gồm: 27g NaCl; 0,5g KCl; 1,2g CaCl2;
4,6g MgCl2 và 0,5g NaHCO3 được pha trong
1 lít nước cất. Tinh dịch được pha loãng theo
các tỉ lệ trên đưa lên lam kính quan sát dưới
kính hiển vi. Quan sát hoạt lực tinh trùng và
xác định tỉ lệ pha loãng tối ưu, tỉ lệ pha loãng
tốt nhất sẽ được lựa chọn để tiến hành cho các
thí nghiệm sau.
Xác định ảnh hưởng của ASTT lên hoạt
lực tinh trùng, dùng muối NaCl pha với nước
cất để có các dung dịch với mức nồng độ khác
nhau 300; 400; 500; 600 mOsm/kg. Kiểm tra
ảnh hưởng của ASTT đối với vận động tinh
trùng bằng cách cho tinh dịch vào dung dịch
có nồng độ ASTT nêu trên với tỉ lệ pha loãng
tối ưu đã xác định. Sau đó phân tích chọn ra
nồng độ ASTT tối ưu cho hoạt lực tinh trùng
hầu TBD.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 71
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Để xác định ảnh hưởng của nồng độ cation
lên hoạt lực tinh trùng, thí nghiệm sử dụng bốn
loại cation ở những nồng độ khác nhau. Cation
Na+ trong dung dịch NaCl, cation K+ trong
dung dịch KCl, cation Ca2+ trong dung dịch
CaCl2, cation Mg2+ trong dung dịch MgCl2 ở
các nồng độ 0,2; 0,4; 0,6; 0,8M. Kiểm tra hoạt
lực tinh trùng và chọn ra nồng độ tốt nhất.
Mỗi nghiệm thức được lặp lại 3 lần, mỗi lần
3 lần quan sát.
Hoạt lực tinh trùng kiểm tra dưới kính hiển
vi có độ phóng đại 400 lần và được kết nối với
máy tính thông qua camera để quan sát hoạt lực
của tinh trùng một cách thuận lợi nhất. Kiểm
tra hoạt lực tinh trùng bao gồm các thông số:
phần trăm và thời gian tinh trùng hoạt động.
Phần trăm tinh trùng hoạt động được xác định
bằng phương pháp ước lượng chủ quan bằng
mắt thường [8]. Thời gian hoạt lực được tính từ
5. Phân tích và xử lý số liệu
Số liệu thu thập được xử lý trên phần mềm
SPSS 22.0 và Excel 2010. Kết quả về tỉ lệ pha
loãng, ASTT và nồng độ các cation được xử
lý theo phép phân tích phương sai một yếu tố
(one-way ANOVA) với mức ý nghĩa P <0,05.
Sau khi tìm ra được giá trị trung bình dùng
Hình 1: Ảnh hưởng của tỉ lệ pha loãng tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD
Kết quả thí nghiệm ảnh hưởng của tỉ lệ pha
loãng tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực
tinh trùng hầu TBD ở Hình 1(A) cho thấy tinh
trùng có phần trăm hoạt lực cao nhất ở tỉ lệ
1:200 tại thời điểm L3 với 90,67±7,77% tinh
trùng hoạt động. Thấp nhất ở tỉ lệ 1:50 thời
điểm L3 (50,67±26,65%). Tinh trùng pha loãng
72 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
lúc tinh trùng bắt đầu được kích hoạt vận động
cho đến khi ngừng vận động [11].
4. Thử nghiệm cho thụ tinh nhân tạo
Tách TSD của hầu, sau đó cho sản phẩm
sinh dục đực và cái lần lượt vào 4 cốc thủy tinh
có thể tích 500ml chứa lần lượt nước biển nhân
tạo, nước biển tự nhiên đã được xử lý sạch,
dung dịch có ASTT tối ưu nhất và dung dịch
chứa cation tốt nhất. Trứng được đếm cho vào
cốc với mật độ khoảng 200 trứng/ml. Cho tinh
trùng thụ tinh ngay với trứng. Khuấy đảo đều
trứng và tinh trùng. Sục khí cho quá trình thụ
tinh hiệu quả hơn. Sau 2 – 3 giờ tiến hành kiểm
tra tỉ lệ thụ tinh (ở thời điểm này nếu trứng được
thụ tinh thì tế bào có sự phân chia rõ ràng).
Để xác định số trứng đã được thụ tinh, lấy
1ml mẫu để đếm trứng dưới kính hiển vi, lặp
lại 3 lần để tính ra tổng số trứng và xác định tỉ
lệ thụ tinh theo công thức sau [4]:
phương pháp kiểm định Duncan so sánh sự sai
khác giữa các nghiệm thức. Kết quả được trình
bày dưới dạng trung bình± độ lệch chuẩn (SD).
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
1. Ảnh hưởng của tỉ lệ pha loãng ở từng thời
điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu
TBD
theo tỉ lệ 1:200 ở thời điểm L3 có sai khác về
mặt thống kê với những tỉ lệ pha loãng còn lại
trong các thời điểm thu mẫu về phần trăm hoạt
lực (P<0,05). Theo Hình 1(B), tinh trùng có
thời gian hoạt lực cao nhất ở tỉ lệ pha loãng
1:200 cũng tại thời điểm L3 (12013±296,87s).
Thấp nhất ở tỉ lệ 1:50 của thời điểm T3
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
(6700±840,71s). Về thời gian hoạt lực, tỉ lệ pha
loãng 1:200 có sai khác về mặt ý nghĩa thống
kê so với các tỉ lệ pha loãng còn lại trong các
thời điểm thu mẫu (P <0,05).
Kết quả này lớn hơn so với tinh trùng sò
điệp (Pecten maximus) [7] và tinh trùng cầu gai
(Tripneustes gratila) [1] với tỉ lệ pha loãng tốt
nhất lần lượt 1:40 và 1:50.
Hình 2: Ảnh hưởng của ASTT tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD
Kết quả ở Hình 2 (A), tinh trùng có phần trăm
hoạt lực cao nhất ở mức nồng độ 500 mOsm/
kg vào thời điểm thu mẫu L3 (88±4,36%) và
thấp nhất ở nồng độ 300 mOsm/kg cũng tại
thời điểm này (15,67±14,15%). Giá trị cao
nhất này cho thấy có sự sai khác về mặt ý nghĩa
thống kê so với các nồng độ khác ở thời điểm
thu mẫu khác (P<0,05). Quan sát hoạt lực của
tinh trùng ở Hình 2 (B) cho thấy, thời gian tinh
trùng sống dài nhất (13600±868,10s) ở nồng
độ 500 mOsm/kg vào thời điểm thu mẫu L3
và ngắn nhất là ở nồng độ 300 mOsm/kg thời
điểm L1 (4360±3258,47s). Giá trị cao nhất này
Hình 3: Ảnh hưởng của cation Na+ tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD
Ảnh hưởng của cation Na+ ở Hình 3 (A) cho
thấy phần trăm tinh trùng hoạt lực tốt nhất ở
nồng độ 0,4M tại thời điểm L3 (86,33±6,03%)
và thấp nhất ở nồng độ 0,2M trong thời điểm
thu mẫu L2 (6,33±4,04%). Giá trị lớn nhất về
Số 2/2019
Pha loãng là yếu tố quan trọng cho phép tất
cả các tinh trùng được kích hoạt cùng một lúc
và tránh sai sót trong trường hợp quan sát với
mật độ tinh trùng cao. Điều này đặc biệt quan
trọng trong các loài có mật độ tinh trùng cao và
tinh trùng chuyển động nhanh chóng [10].
2. Ảnh hưởng của ASTT tại từng thời điểm
thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD
không có sự sai khác ý nghĩa thống kê với nồng
độ 500 mOsm/kg (13106,67±961,11s) và 400
mOsm/kg (11580±533,29s) vào thời điểm L2
(P>0,05) nhưng có sự sai khác ý nghĩa thống
kê với tất cả các nồng độ thẩm thấu còn lại
trong các thời điểm thu mẫu (P<0,05).
Kết quả này tương tự nồng độ áp suất thẩm
thấu tốt nhất ở Cầu gai (Tripneustes gratila) [1].
3. Ảnh hưởng của các cation Na+, Ca2+, Mg2+,
K+ tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực
tinh trùng hầu TBD
3.1. Ảnh hưởng của cation Na+ tại từng thời
điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD.
phần trăm hoạt lực của tinh trùng này có sự sai
khác về ý nghĩa thống kê với các giá trị còn lại
trong từng thời điểm thu mẫu (P<0,05).
Theo Hình 3 (B) thì tinh trùng hầu TBD sống
lâu nhất trong dung dịch có nồng độ pha loãng
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 73
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
0,4M thời điểm thu mẫu L3 (9600±634,98s) và
ngắn nhất ở mức nồng độ 0,8M tại thời điểm
L2 chỉ có 4880±715,82s. Thời gian mà tinh
trùng hầu TBD có hoạt lực lâu nhất có sự sai
khác về ý nghĩa thống kê so với các thời gian
mà tinh trùng hoạt động khi được pha trong
dung dịch có nồng độ cation Na+ khác tại các
thời điểm thu mẫu khác (P<0,05).
Hình 4: Ảnh hưởng của cation Ca2+ tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD
Quan sát hoạt lực tinh trùng hầu TBD trong
dung dịch pha loãng có chứa 0,2; 0,4; 0,6;
0,8M Ca2+ tại Hình 4 (A) ta thấy phần trăm tinh
trùng hoạt lực lớn nhất ở nồng độ 0,2M tại thời
điểm thu mẫu L3 (67,33±11,68%). Chúng có
hoạt lực thấp nhất ở nồng độ 0,8M thời điểm
L2 (0,33±0,57%). Tinh trùng bị bất hoạt ở 2
nồng độ 0,6 và 0,8M tại thời điểm L1. Giá trị
lớn nhất về phần trăm hoạt lực của tinh trùng
này có sự sai khác về ý nghĩa thống kê với tất
cả các giá trị khác trong từng thời điểm thu
mẫu (P<0,05).
Tại Hình 4 (B) thì tinh trùng hầu TBD có
thời gian hoạt lực lâu nhất trong dung dịch
0,2M thời điểm thu mẫu L3 (9000±786,89s)
Hình 5: Ảnh hưởng của cation Mg2+ tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD
74 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
Kết quả này cao hơn so với tinh trùng loài
cầu gai (Tripneustes gratila) [1] chỉ 0,2M Na+.
Cation Na+ được biết có một vai trò thứ yếu
trong việc kích hoạt và điều tiết khả năng vận
động tinh trùng cá và động vật không xương
sống khác [6].
3.2. Ảnh hưởng của cation Ca2+ tại từng thời
điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD.
và thấp nhất trong dung dịch có nồng độ 0,8M
thời điểm L2 (240±415,69s). Ở 2 nồng độ 0,6
và 0,8M thời điểm L1 tinh trùng bị bất hoạt nên
chúng không có thời gian hoạt lực. Thời gian
mà tinh trùng sống lâu nhất có sự sai khác về ý
nghĩa thống kê với các thời gian sống khi pha
trong dung dịch có nồng độ cation Ca2+ khác
trong thời điểm thu mẫu khác (P<0,05).
Kết quả này giống trên cầu gai (Tripneustes
gratila) [1]. Theo Alavi và ctv (2014), nồng
độ Ca2+ tốt nhất cho hoạt lực tinh trùng hầu
TBD (Crassostrea gigas) và sò điệp Nhật Bản
(Patinopecten yessoensis) là 0,001M [5].
3.3. Ảnh hưởng của cation Mg2+ tại từng thời
điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Kết quả của nghiên cứu cho thấy ở Hình
3.5, tinh trùng bất hoạt ở tất cả các nồng độ tại
thời điểm thu mẫu L1 về cả thời gian và phần
trăm hoạt lực. Theo Hình 5 (A), tinh trùng hầu
TBD có phần trăm hoạt lực lớn nhất ở nồng độ
0,4M thời điểm L3 (75,66±6,66%) và thấp nhất
ở nồng độ 0,8M thời điểm L2 (3,0±2,0%). Kết
quả nồng độ 0,4M Cation Mg2+ thời điểm L3
lớn nhất về phần trăm tinh trùng hoạt lực có sự
sai khác về ý nghĩa thống kê với tất cả các giá
trị khác trong từng thời điểm thu mẫu (P<0,05).
Tại Hình 5 (B), tinh trùng hầu TBD hoạt
lực với thời gian lâu nhất trong dung dịch
Hình 6: Ảnh hưởng của cation K+ tại từng thời điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD
Quan sát tinh trùng hầu TBD hoạt lực trong
dung dịch pha loãng có chứa 0,2; 0,4; 0,6; 0,8M
K+ tại 3 thời điểm thu mẫu khác nhau ở Hình 3.6
ta thấy chúng bị bất hoạt trong dung dịch chứa
0,2 và 0,8M thời điểm L1. Ở Hình 6 (A), phần
trăm hoạt lực của tinh trùng lớn nhất ở nồng độ
0,4M thời điểm L2 (93±4,36%) và thấp nhất
ở nồng độ 0,6M thời điểm L1 (6,33±3,51%).
Giá trị lớn nhất này có sự sai khác về ý nghĩa
thống kê so với các giá trị khác trong những
thời điểm thu mẫu (P<0,05) nhưng không có
sự sai khác về ý nghĩa thống kê so với nồng độ
0,4M thời điểm L3 (91,66±2,52%) (P>0,05).
Theo Hình 6 (B), ta thấy tinh trùng hầu
TBD sống lâu nhất trong dung dịch có nồng
độ 0,4M thời điểm L2 (11240±670,02s) và
có tuổi thọ ngắn nhất khi được pha loãng với
dung dịch có nồng độ 0,2M K+ thời điểm L2
(3414±2663,78s). Thời gian tinh trùng hầu
TBD sống lâu nhất có sự sai khác về ý nghĩa
thống kê với các thời gian sống khi được pha
trong dung dịch có nồng độ cation K+ khác
trong từng thời điểm thu mẫu (P<0,05). Tuy
Số 2/2019
có nồng độ pha loãng 0,4M thời điểm L3
(11986,67±1227,41s) và ngắn nhất ở nồng độ
0,8M thời điểm L2 (3880±34,64s). Tuy nhiên,
giá trị lớn nhất này không có sự sai khác về ý
nghĩa thống kê so với khi tinh trùng có thời
gian sống trong dung dịch 0,4M thời điểm L2
(10734±1240,32s) (P>0,05). Nhưng chúng có
sự sai khác về ý nghĩa thống kê so với các nồng
độ còn lại từng thời điểm thu mẫu (P<0,05).
Kết quả cao hơn nghiên cứu trên tinh trùng
cầu gai (Tripneustes gratila) [1] là 0,2M Mg2+.
3.4. Ảnh hưởng của cation K+ tại từng thời
điểm thu mẫu lên hoạt lực tinh trùng hầu TBD.
nhiên, thời gian này lại không có sự sai khác
về ý nghĩa thống kê so với thời gian tinh trùng
sống khi được pha loãng ở nồng độ 0,6M tại
thời điểm L2 (11240±969,95s) (P>0,05).
Kết quả này tương tự với nghiên cứu trên
Cầu gai (Tripneustes gratila) [1], nhưng lớn
hơn rất nhiều so với nghiên cứu trên sò điệp
Nhật Bản (Patinopecten yessoensis) tinh trùng
có hoạt lực tốt nhất khi pha loãng ở dung dịch
có nồng độ K+ =0,01M (pH=7) [5].
4. Thử nghiệm cho thụ tinh nhân tạo
Sau khi tiến hành cho thụ tinh nhân tạo ở 4
môi trường khác nhau bao gồm nước biển nhân
tạo, nước biển tự nhiên đã qua xử lý, dung dịch
có áp suất thẩm thấu 500 mOsm/kg và dung
dịch chứa cation Na+ 0,4M thu được kết quả
tốt nhất ở môi trường nước biển nhân tạo với
tỉ lệ thụ tinh đạt 75,77±5,26%. Tỉ lệ thụ tinh ở
môi trường nước biển tự nhiên thấp hơn không
đáng kể đạt 71,78±3,25%. Khi cho thụ tinh nhân
tạo trong dung dịch có áp suất thẩm thấu 500
mOsm/kg tỉ lệ thụ tinh đạt 49,94±2,12%. Thấp
nhất ở dung dịch chứa cation Na+ 0,4M với
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 75
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Hình 7: Ảnh hưởng của môi trường thụ tinh đến tỉ lệ thụ tinh nhân tạo Hầu TBD
35,8±5,27%. Kết quả được mô tả ở Hình 3.7.
Kết quả tốt nhất này lại không sai khác về
ý nghĩa thống kê so với nghiệm thức cho thụ
tinh trong nước biển tự nhiên (P>0,05). Nhưng
vẫn có sự sai khác về mặt ý nghĩa thống kê so
với 2 nghiệm thức thụ tinh trong dung dịch có
ASTT 500 mOsm/kg và dung dịch cation Na+
0,4M (P<0,05).
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt lực tinh
trùng hầu TBD
Tỉ lệ pha loãng 1:200 ở thời điểm thu mẫu
L3 tối ưu nhất cho hoạt lực tinh trùng hầu TBD.
Tinh dịch hầu TBD pha loãng trong dung
dịch có nồng độ ASTT 500 mOsm/kg thời
điểm thu mẫu L3 là có hoạt lực tốt nhất.
Cation Na+ = 0,4M ở thời điểm L3 thích
hợp nhất cho tinh trùng hầu TBD hoạt lực.
Cation Ca2+ = 0,2M ở thời điểm L3 thích
hợp nhất cho tinh trùng hầu TBD hoạt lực.
Cation Mg2+ = 0,4M ở thời điểm L3 thích
hợp nhất cho tinh trùng hầu TBD hoạt lực.
Cation K+ = 0,4M thời điểm thu mẫu L2
thích hợp nhất cho tinh trùng hầu TBD hoạt
lực.
Thử nghiệm cho thụ tinh nhân tạo
Kết quả cho thụ tinh nhân tạo tốt nhất
ở nước biển nhân tạo với tỉ lệ thụ tinh đạt
75,77±5,26%.
2. Kiến nghị
Để đánh giá chất lượng tinh trùng tốt hơn,
những nghiên cứu sau cần quan sát thêm tỉ lệ
tinh trùng bất thường, theo dõi quá trình phát
triển phôi, xác định tỉ lệ nở và theo dõi quá
trình phát triển của ấu trùng.
Cần đánh giá chất lượng tinh trùng hầu TBD
trong khoảng thời gian rộng hơn là suốt mùa vụ
sinh sản để có được kết quả khách quan hơn.
Những nghiên cứu sau cần tiến hành đánh
giá chất lượng tinh trùng hoạt lực ở các yếu tố
nhiệt độ, pH, ánh sáng, độ mặn để biết được
giá trị chính xác của từng yếu tố cho tinh trùng
hoạt lực tối ưu nhất nhằm nâng cao kết quả thụ
tinh và chất lượng con giống trong sản xuất
giống nhân tạo.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Giang Hoàng Hà, Lê Minh Hoàng, Huỳnh Minh Sang. 2014. Nghiên cứu đặc điểm sinh lý sinh sản và thử
nghiệm sinh sản nhân tạo cầu gai Tripneustes gratila (Linnaeus, 1758). Luận văn Thạc sĩ. Trường Đại học
Nha Trang.
2. Giang Nguyễn Trường, (2011), Đề tài khoa học cấp nhà nước KC.06/06-10, Báo cáo khoa học của Viện
nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I.
3. Hùng Phạm Quốc, Nguyễn Tường Anh, Nguyễn Đình Mão, (2014), Hormone và sự điều khiển sinh sản ở cá.

76 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Nhà xuất bản Nông Nghiệp, Thành phố Hồ Chí Minh.

4. Minh Lê Thị Hồng. 2009. Nghiên cứu kĩ thuật bảo quản tinh hầu Cửa Sông (Crassostrea rivularis) trong nitơ
lỏng (-196ºC) Khóa luận tốt nghiệp. Đại học nông nghiệp Hà Nội.

Tiếng Anh
5. Alavi S.M.H., Matsumura N., Shiba K., Itoh N., Takahashi K.G., Inaba K., et al., (2014), Roles of extracellular
ions and pH in 5-HT-induced spermmotility in marine bivalve, Reproduction, 147,331-345.
6. Cabrita E., Robles V., Herraez P., (2009), Methodsin Reproductive Aquaculture Marine anh Freshwater
Species, CRC Press Taylor &Francis Group, 93-149.
7. Faure C., Devauchelle N., Girard J. P., (1994), Ionic factors affecting motility, respiration and fertilization
rate of the sperm of the bivalve Pecten maximus (L.), Journal of Comparative Physiology B, 164,(6),444-450.
8. Fauvel C., M. Suquet, J. Cosson, (2010), Evaluation of fish sperm quality, Journal of Applied Ichthyology,
26,(5),636 - 643.
9. Le M.H., Lim H.K., Min B.H., Park M.S., Chang Y.J., (2011b), Semen cryopreservation of yellow croaker
Larimichthys polyactis, Reviews in fish biology anh fisheries, 21,789-797.
10. Yao Z., Richardson G.F., Crim L.W., (1999), A diluent for prolonged motility of ocean pout (Macrozoarces
americanus) sperm, Aquaculture, 174,(1-2),183–193.
11. Persov G.M., (1941), "An account of sturgeon culture work with reference to the use of the method of
pituitary injections", in Gerbil’skii, NL., Editor, The method of pituitary injections and its role in reproduction
of fish resources. 42 - 50 p.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 77

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

NGHIÊN CỨU XỬ LÝ AMMONIUM TRONG NƯỚC THẢI CHẾ BIẾN

THỦY SẢN BẰNG CÔNG NGHỆ SNAP
STUDY ON AMMONIUM TREATMENT IN SEAFOOD WASTES BY SNAP TECHNOLOGY
Lê Thị Trâm¹, Viên Thị Thủy², Trương Công Đức¹,
Ngày nhận bài: 3/1/2019; Ngày phản biện thông qua: 28/5/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Nuôi trồng, đánh bắt và chế biến thủy sản (CBTS) là một ngành kinh tế quan trọng của Việt Nam. Để xuất
khẩu các sản phẩm chế biến thủy sản ra nước ngoài thì không chỉ cần một công nghệ sản xuất sạch mà còn cần
phải giảm thiểu ô nhiễm môi trường từ các công đoạn sản xuất, xử lý nước thải đảm bảo đạt tiêu chuẩn trước
khi thải ra môi trường. Đặc trưng của ngành sản xuất chế biến thủy sản là hàm lượng Nitơ, Photpho rất cao,
khó có thể xử lý bằng các biện pháp thông thường. Công nghệ xử lý Ammonium truyền thống chủ yếu dựa vào
sự kết hợp của hai quá trình là Nitrate và khử Nitrate hóa. Xử lý Nitơ theo cách này đòi hỏi mặt bằng lớn mà
không phải nơi nào cũng đáp ứng được.
Bài báo này đề cập tới việc xử lý Nitơ trong nước thải chế biến thủy sản sau xử lý kỵ khí bằng công nghệ
SNAP. Cụ thể là tìm ra được tỷ số COD/N, giá trị pH, tải trọng đầu vào phù hợp để xử lý nước thải CBTS. Sử
dụng nước thải chế biến cá Basa đã qua xử lý kỵ khí của Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Thủy sản Cửu Long
An Giang để vận hành mô hình xử lý. Đồng thời sử dụng 2 loại giá thể là giá thể xơ dừa và sợi nhựa tổng hợp
để vi sinh vật bám dính, tìm ra hiệu quả tối ưu của hai giá thể trên để áp dụng vào thực tế.
Từ khóa: Nước thải chế biến thủy sản, công nghệ SNAP, nồng độ Nitơ, ô nhiễm môi trường chế biến thủy
sản, xử lý kỵ khí loại Nitơ.
ASTRACT
Farming, catching and processing seafood is an important economic sector in Vietnam. For exporting
seafood processing products to foreign countries, it is not only necessary to produce clean technology, but
also to minimize environmental pollution from production stages, to ensure that wastewater meets standards.
The characteristics of the seafood processing industry are very high nitrogen and phosphorus, difficult to treat
with conventional measures. The traditional ammonium treatment technology is based on a combination of
two processes, nitrate and nitrification. Nitrogen treatment in this way requires a large area that is not always
responsive.
This paper deals with the treatment of nitrogen in wastewater discharged after anaerobic treatment by
SNAP. Specifically, we found the COD/N ratio, pH value, suitable input load for processing fishery waste wa-
ter. Anaerobic digested waste water of Cuu Long An Giang Fisheries Import and Export Joint Stock Company
was used to operate the treatment model. At the same time, by using two types of substrate is coconut fiber
and synthetic fiber to make increase microorganism adhesion, optimal effect of the types was found and can be
applied in practice.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ thiếu khí, hiếu khí,…để loại Nitơ và Photpho.

Công nghệ xử lý nước thải chế biến thủy
sản hiện nay ở Việt Nam đang dùng là các mô
hình xử lý vi sinh truyền thống: xử lý kỵ khí,
¹ Khoa Hóa, Đại học Quy Nhơn
² Đại học Công nghiệp tp Hồ Chí Minh
Tuy nhiên hiệu quả không cao và tốn diện tích
mặt bằng. Việc ứng dụng công nghệ SNAP
với sự kết hợp sử dụng hai nhóm vi sinh vật tự
dưỡng Nitrosomonas và Anammox trong xử lý
nước thải của ngành chế biến thủy sản sau xử

78 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

lý kỵ khí trong cùng một mô hình sẽ khắc phục 3. Phương pháp nghiên cứu
được nhược điểm của các công nghệ hiện tại về 3.1. Phương pháp tổng hợp tài liệu
diện tích và năng lượng trong khi hiệu quả xử Trên cơ sở định hướng nghiên cứu của đề
lý tương đương hoặc có thể cao hơn, vừa hiệu tài, tiến hành thu thập và tổng hợp tài liệu trong
quả kinh tế vừa đạt được yêu cầu xử lý. Đồng và ngoài nước, các tạp chí, bài báo,…liên quan
thời việc ứng dụng này có thể mở ra hướng mới đến đề tài.
không chỉ để xử lý Nitơ trong nước thải ngành Điều tra, khảo sát thực tế công nghệ xử lý
CBTS sau xử lý kỵ khí mà còn để xử lý các loại nước thải ở nhà máy chế biến thủy sản Công ty
nước thải giàu Nitơ khác góp phần vào hoạt Cổ phần Xuất nhập khẩu Cửu Long, An Giang.
động bảo vệ môi trường. 3.2. Phương pháp thực nghiệm trên mô hình
II. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG SNAP.
PHÁP NGHIÊN CỨU Vận hành mô hình trong các điều kiện thay
đổi hai loại giá thể, thay đổi tải trọng đầu vào
1. Đối tượng
để xem xét hiệu quả xử lý đối với từng loại tải
Đối tượng nghiên cứu là nước thải CBTS
trọng và giá thể.
cá Basa được mô phỏng tương tự nước thải sau
3.3. Phương pháp lấy mẫu và phân tích mẫu
công đoạn xử lý kỵ khí của Nhà máy CBTS
- Xác định hàm lượng Ammonium N-NH4
Cửu Long An Giang. Giá trị trung bình được
bằng phương pháp so màu với thuốc thử
lấy sau 7 lần phân tích nước thải kỵ khí của
Nessler.
Nhà máy này. Sau đó tiến hành mua cá Basa
- Xác định Nitrate N-NO3 bằng phương
nghiền nhỏ và cho vào thùng 120 lít ngâm
pháp so màu với thuốc thử Phenoldissunfonic.
trong khoảng 1 tháng có bổ sung vi sinh kỵ khí
- Xác định Nitrite N-NO2 bằng phương
để phân hủy các chất hữu cơ. Sau đó tiến hành
pháp Diazo hóa.
phân tích các thông số tới khi nồng độ chất hữu
- Xác định COD bằng K2Cr2O7.
cơ thấp còn Ammonium cao đáp ứng theo công
3.4. Phương pháp xử lý số liệu: số liệu sau khi
nghệ Anammox thì pha mẫu với nước máy và
phân tích được xử lý trên phần mềm excel.
chạy mô hình.
3.5. Phương pháp hồi cứu
2. Vật liệu nghiên cứu
Từ kết quả đạt được của mô hình nghiên
Giá thể nghiên cứu:
cứu, tiến hành so sánh với các nghiên cứu khác
Sử dụng hai loại giá thể là xơ dừa và sợi
đã thực hiện và đưa ra các nhận xét liên quan.
nhựa tổng hợp
3.6. Nguyên tắc hoạt động của mô hình
Bùn chạy mô hình: Bùn được lấy từ mô
Khái niệm về mô hình SNAP: SNAP (Single
hình hệ thống xử lý nước thải CBTS cũng bằng
stage nitrogen removal using anammox partial
phương pháp kết hợp Nitrite hóa/Anammox
nitritation) được hiểu là quá trình xử lý Nitơ
của viện Sinh học nhiệt đới TP.HCM.
kết hợp Nitrite hóa bán phần và Anammox chỉ
Mô hình nghiên cứu:
trong một thiết bị phản ứng. Trong mô hình
Bể phản ứng có dạng hình hộp chữ nhật,
này khí được cấp cục bộ và hạn chế tại bể
làm bằng kính trong, dày 5mm, có kích thước
phản ứng. Sự tồn tại của các vi khuẩn oxi hóa
như sau:
hiếu khí Amonium (AOB - Amonium aerobic
Kích thước ngăn phản ứng: dài x rộng x cao
oxidizing bacteria), oxi hóa Nitrite (NOB-
= 26 x 15 x 42 (cm)
Nitrite oxidizing bacteria) và oxy hóa kỵ khí
Thể tích bể phản ứng: 16 lít
Amonium (Annammox-Anaerobic Ammonium
Kích thước ngăn lắng: dài x rộng x cao = 15
Oxidation) trên lớp bùn đã được xác nhận.
x 10 x 42 (cm)
Nước thải được bơm từ can chứa nước thải
Ống phân phối nước vào mô hình: ống
30l vào mô hình xử lý với lưu lượng 10l/ngày
nhựa dẻo có đường kính 5mm, ống dẫn nước
(tương ứng với thời gian lưu nước là t = V/Q =
ra có đường kính 10mm, đặt cách thành
16/10 = 1,6 ngày), được điều chỉnh thông qua
khoảng 4cm.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 79

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
van chỉnh lưu lượng. Không khí cấp cho mô
hình thông qua bơm cấp khí. Khí được phân
phối vào bể thông qua các đầu phân phối khí.
Nước thải sau khi qua mô hình xử lý sẽ chảy
vào ngăn lắng, sau đó thoát ra ngoài theo miệng
ống đặt ở phía trên ngăn lắng, cách thành 4cm.
Vận hành mô hình trong vòng 153 ngày với
Hình 1. Sự thay đổi pH theo thời gian
pH của nước thải đầu vào khá ổn định, dao
động trong khoảng 7,49 – 8,84. pH trong nước
thải đầu ra thấp hơn đầu vào, dao động trong
khoảng 6,72 – 7,79. Điều này được giải thích là
do sự thay đổi độ kiềm được vi khuẩn sử dụng
trong quá trình Nitrat hóa.
2. Sự thay đổi N - NO2 theo thời gian
Đây là chỉ tiêu được quan tâm nhiều nhất
và liên quan đến hoạt động của vi khuẩn
Nitrosomonas và Anammox. Nồng độ Nitrite
đầu vào thấp hoặc không có, dao động từ 0
– 0,4 mg/l. Đầu ra có xu hưóng tăng nhẹ so
với đầu vào và dao động trong khoảng 0 – 0,6
mg/l ở cả 3 tải trọng. Chiều hướng thay đổi của
Ammonium và Nitrite trong bể phản ứng ngược
nhau nhưng xảy ra đồg thời và liên quan đến
80 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
giá thể xơ dừa và nhựa tổng hợp ở 3 tải lượng
khảo sát là 0,06kgN-NH4/m³/ngày, 0,075kgN-
NH4 /m3/ngày và 0,094kgN-NH4/m³/ ngày.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
1. Sự thay đổi pH theo thời gian
nhau. Hoạt động của vi khuẩn Nitrosomonas
đóng vai trò rất quan trọng trong công nghệ
SNAP, chúng có vai trò tích lũy nguồn Nitrite
để cung cấp cơ chất cho vi khuẩn Anammox
hoạt động hoàn tất cả quá trình. Khi hiệu suất
tạo Nitrite của vi khuẩn Nitrosomonas cao thì
hiệu suất xử lý Nitơ của cả quá trình sẽ cao.
3. Sự thay đổi N - NO3 theo thời gian
Nhìn chung, xu hướng thay đổi của Nitrate
ở cả hai quá trình vận hành bằng giá thể xơ dừa
và nhựa V = Qxt tổng hợp đều theo xu hướng
đầu vào thấp, tăng lên sau xử lý. Khi sử dụng
giá thể xơ dừa, nồng độ Nitrate đầu vào dao
động trong khoảng từ 0 – 2,8mg/l và tăng lên
sau xử lý. Đầu ra dao động trong khoảng 11,2
– 22,7mg/l. Khi thay bằng giá thể nhựa tổng
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Hình 2. Sự thay đổi N-NO2 theo thời gian

Hình 3. Sự thay đổi N-NO3 theo thời gian

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 81

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
hợp thì nồng độ Nitrate đầu ra dao động trong
khoảng 11,5 – 22,6mg/l. Nồng độ đầu ra của
Nitrate cao hơn nhiều so với Nitrite.
Nguyên nhân lượng Nitrate đầu ra tăng lên
có thể là do lượng Nitrite hình thành từ quá
trình oxy hóa Ammonium tiếp tục bị oxy hóa
thành Nitrate nhờ các nhóm vi sinh khác hình
thành trong ngăn phản ứng. Trong số các nhóm
vi sinh mới xuất hiện có thể có nhóm vi sinh
hiếu khí dị dưỡng Nitrobacter. Trong điều kiện
sục khí, nước thải đầu vào có Carbon hữu cơ
(COD) là môi trường rất thuận lợi cho nhóm vi
sinh này phát triển. Mặc khác vi khuẩn oxy hóa
Ammonium-Nitrosomonas có thể không lấn át
Hình 4. Hiệu suất xử lý
Qua hai giai đoạn vận hành với hai loại giá
thể khác nhau, kết quả đạt được cho thấy hiệu
suất xử lý Nitơ của hai nhóm vi sinh vật sử
dụng ở giá thể xơ dừa cao hơn và ổn định hơn
hẳn giá thể sợi nhựa tổng hợp.
Ở giai đoạn 1, giá thể xơ dừa có khối lượng
riêng thấp, bề mặt bám dính và độ xơ cao, ít
gây tắc nghẽn dòng chảy, tạo điều kiện tiếp xúc
giữa nước thải với vi sinh, ngăn cản sự ngắn
dòng hay vùng chảy chết xảy ra trong ngăn
phản ứng. Hiệu suất xử lý đối với giá thể xơ
dừa là 67,1 – 96,7%. Hiệu suất cao nhất là
96,7% tại tải trọng 0,075kgN-NH4 /m³/ngày
82 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
hoàn toàn vi khuẩn oxy hóa Nitrate-Nitrobacter.
Chính vì vậy, có thể nhóm vi sinh hiều khí dị
dưỡng này đã hình thành và cạnh tranh với hoạt
động của vi khuẩn Nitrosomonas. Thêm vào đó,
một lượng Nitơ mất đi có thể tồn tại ở dạng sinh
khối vi sinh hình thành và cũng có thể dưới dạng
khí Nitơ do vi khuẩn Anammox sinh ra.
4. Hiệu suất xử lý
Hình 4 biễu diễn sự thay đổi của Ammonium
theo thời gian vận hành và hiệu suất xử lý đạt
được của cả quá trình. Ammonium là chỉ tiêu
được quan tâm nhất trong quá trình vận hành vì
đây là thành phần Nitơ chủ yếu có trong nước
thải CBTS, là đối tượng quan tâm xử lý.
vào ngày thứ 19 của mô hình xử lý (tương ứng
với thời gian lưu nước là t = 1,6 ngày).
Ở giai đoạn 2, giá thể là sợi nhựa tổng hợp
xếp lớp cố định quấn quanh một cây que nhỏ,
làm cho khả năng tiếp xúc giữa nước thải với
vi sinh hạn chế hơn nên hiệu suất xử lý với
loại giá thể này thấp hơn. Hiệu quất xử lý trong
khoảng 60,7% đến 89%. Giá thể xơ dừa có khả
năng lưu giữ bùn tốt hơn giá thể sợi nhựa tổng
hợp. Bùn vi sinh lưu giữ được lâu trong ngăn
phản ứng không bị trôi theo nước ra ngoài.
Chính vì vậy hiệu suất xử lý chạy giá thể xơ
dừa cao hơn giá thể nhựa tổng hợp.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
5. Tỷ số COD/N
Hình 5. Mối liên hệ giữa hiệu suất và tỷ số COD/N
Hiệu suất xử lý cao nhất khi chạy ở ba tải
trọng với hai loại giá thể khác nhau là 96,7%.
Tỷ số COD/N biến đổi từ 2 tới 6,7 tùy vào
nồng độ chất hữu cơ và nồng độ Amonium đầu
vào thay đổi.
Tỷ số COD/N thay đổi thì hiệu suất xử lý
cũng thay đổi theo theo xu hướng COD/N nhỏ
thì hiệu suất cao và ngược lại. COD/N = 6,7,
hiệu suất đạt 56,48%, COD/N = 6,5 thì hiệu
suất xử lý đạt 58,16%. Còn khi COD/N = 2 thì
hiệu suất xử lý lên tới 96,7%.
Kết quả nghiên cứu tỷ số COD/N của các
tác giả N.Chamchoi, S. Nitrisoravut, and
J.E.Schmidl trong bể UASB cho kết quả
như sau: Khi tỷ số COD/N = 0,6 thì hiệu
suất loại N là 84%, loại COD là 60%. Khi
tỷ lệ COD/N = 1,3 thì hiệu suất loại N giảm
xuống còn 59% và hiệu suất loại COD tăng
lên 82%. Điều này có thể được giải thích
trong môi trường chất hữu cơ cao thuận lơi
cho vi khuẩn khử N phát triển và cạnh tranh
với vi khuẩn Anammox, để chuyển hóa Nitrite
và Nitrate thành khí Nitơ [14]
Tại một nghiên cứu khác của tác giả Y.Eum
and E.choi trong bể SBR với nước thải chăn
nuôi heo thì khi tỷ số COD/N cao tới 6 – 7 hiệu
suất xử lý N cũng khá cao, lên tới 95% [20].
Số 2/2019
IV. KẾT LUẬN
- Sau mô hình xử lý, hàm lượng Nitơ trong
nước thải đầu vào giảm nhiều, hiệu suất xử lý
lên tới 96,7%. Lượng ban đầu chủ yếu là Am-
monium được loại bỏ thông qua con đường
chuyển hóa thành khí Nitơ, một lượng rất ít tồn
tại ở dạng Nitrite và Nitrate. Qúa trình xử lý
tiết kiệm nhiều chi phí vận hành so với công
nghệ Nitrate – khử Nitrate truyền thống.
- Mô hình không chỉ loại hiệu quả nồng độ
Amonium mà còn xử lý chất hữu cơ khá cao,
đến 90%.
- Sử dụng giá thể xơ dừa làm vật liệu bám
mang lại hiệu suất cao hơn so với sử dụng giá
thể sợi nhựa tổng hợp. Điều này có thể giải
thích do xơ dừa tạo bề mặt không gian lớn hơn
so với sợi nhựa tổng hợp hơn nữa chúng có thể
giữ bùn tốt hơn nên vi sinh không bị rửa trôi
khỏi mô hình. Độ nhám bề mặt xơ dừa lớn hơn
nên có khả năng bám dính cho vi sinh tốt hơn.
- Nước thải sau xử lý đạt QCVN 11-2015/
BTNMT, cột A (Ammonium < 10mg/l).
- Với những ưu điểm đã được phân tích và
kết quả từ các thí nghiệm cho thấy quá trình kết
hợp vi khuẩn Nitrosomonas và Anammox trong
cùng một thiết bị thích hợp để xử lý Nitơ trong
nước thải có nồng độ Ammonium cao.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 83
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Lê Văn Cát (2007). Xử lý nước thải giàu hợp chất Nitơ, Photpho. NXB Khoa học tự nhiên và công nghệ,
Hà Nội
2. Lê Quang Huy (2006). Ứng dụng bể lọc sinh học màng MBR kết hợp quá trình khử Nitrite để xử lý Amonium
nồng độ cao trong nước rác cũ, Luận văn Thạc sỹ. ĐH Bách khoa TP.HCM, TP.HCM

Tiếng Anh
3. Abeling U and Seyfried C.F (1992), Anerobic – aerobic treatment of hight – strenght ammonia wastewater
– nitrogen removal via nitrite, Wat.Sci.Tech, 26(5 – 6), pp. 1007 – 1015.
4. D. Karakasshev, J.E. Schmidt and I. Angelidaki (2007), Treatment of pig manure for removal of residual
organic matter, phophattes and ammonium, The future of biogas in Europe – III, university of Southern
Denmark Esberg, Denmark.
5. Egli., K. Fanger, U., Pedro J.J. Alvarez., Hansruedi Siegrist. Jan R. van der Meer Alexxander J.B. Zehhnder
(2001), Enrichment and chacterization of an anammox bacterium from a rotating biological contactor treating
ammonium – rich leachate, Arch Microbiol, 175, pp. 198 – 207.
6. Furukawa, K., Tokihoh, H., Lieäu, P.K., and Fuji (2004), Single – Stage Nitrogen Removal Using Anammox
and partial Nitrification, proceeding of Sino-Japanese Forum on Protection and Restoration of Water
Environment, Beijing (china), pp. 179 – 186.
7. Fux, C., Boehler, M., Huber , P., Brunner, I., and Siegrist, H (2002), Biological treament of ammonium – rich
wastewater by partial nitritation and subsequent anaerobic ammonium oxidation in pilot plant, J.Biotechnol,
99, pp.259 – 306.
8. Jetten M.S.M., Wagner M., Fuerst J., Vsn Loosdrecht M.C.M., Kuennen G. and Strous M (2001),
“Microbiology and application of the anaerobic ammonium oxidation process”, Curr.Opin.Biote., Vol, 12,
pp.283 – 288.
9. Joan mata a’lvarez (2007), Operation and model description of advanced biological nitrogen removal
treatment of hight ammonium loaded wastewater, Doctoral Thesis, Barcelona.
10. Linsay, M.R., Webb R.I., Strous M., Jetten M.S., Butler M.K., Forde R.J and Fuerst J.A (2001), Cell
compartmentasation in planctomycetes: Novel types of structural organisation for the bacterial cell, Arch,
Microbiol, 175, pp. 413 – 429.
11. Luiza Gut [2006], Assessment of a partial nitritation/anammox system for nitrogen removal, PhD thesis,
KTH Land and Water Resources Engineering.
12. Luiza Gut (2007), Overview of noval nitrogen removal processes for treatment of ammonium – rich side
treams, 5th Ciwem North Western & North Wales.
13. Mc Carty P.L., Beck L., St Amant P., (1969), “Biological denitrification of wastewaters by addition of
organic materials, Proc 24th Industrial Waste Conference”, West Lafayette, IN, USA, pp. 1271 - 1285
14. N.Chamchoi, S. Nitrisoravut, and J.E.Schmidl (), Anammox acclimatization in SBR and preliminary study
of COD and sludge concentration affecting on the Anammox reaction, Thammasat University.
15. Schmid M, Walsh K, Webb R, Ripstra W.I.C, van de Pas-choonen K., Verbruggen M.J, Hill T., Moffet B.,
Furst J, Shouten S, Damste J.S.S, Harris J., Shaw P., Jetten M and Strous M (2003), “Candidatus Scalindua
brodae”, sp.now., Candidatus “Scalindua wagneri”, sp.now., Two New Species of Anaerobic Ammonium

84 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

Oxidizing Bacteria Syst, Appl Microbiol 26, pp. 529 – 538.

16. Strous, M., Kuenten, J.G., Jetten, M.S.M (1999), Key physiology of anaerobic ammonium oxidation, Appl,
Environment, Microbiol, 65, pp.3248 – 3250.
17. Strous, M., Van Gerven E., Ping Z., Kuenen J.G., Jetten M.S.M (1997), “Ammonium removal from
concentrated waste streams with the anaerobic ammonium oxidation process in different reactor configuration”,
Water Research, Vol.31, 1955 – 1962.
18. Van Hulle Stijn (2005), Modelling simulation and optimization of autotrophic nitrogen removal processes,
PhD thesis, Faculty of Bioscience Engineering, Ghent University.
19. Wett, B.; Murthy, S.; Takacs, I.; Hell, M.; Bowden, G.; Deur, A.; Oshaughnessy, M.; (2007), Key Paramenters
for control of Demon Deammonification Process, Water Environment Federation, Volume1, nunber 5.
20. Y.Eum and E.Choi (2002), Strategy for nitrogen removal from piggery waste, Water Science and Technology
46 (6 – 7), pp.347 – 354.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 85

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC

NGHIÊN CỨU TỐI ƯU HÓA CÔNG ĐOẠN SẢN XUẤT

OLIGOCHITIN BẰNG CHIẾU XẠ GAMMA
RESEARCH TO OPTIMIZE OLIGOCHITIN PRODUCTION BY GAMMA IRRADIATION
Trần Văn Vương¹, Vũ Ngọc Bội¹
Ngày nhận bài: 11/4/2019; Ngày phản biện thông qua: 5/5/2019; Ngày duyệt đăng: 10/6/2019

TÓM TẮT
Chiếu xạ gamma cho phép phân cắt chitin tự nhiên dựa trên các hiệu ứng chiếu xạ của tia gamma. Đây
là một phương pháp tương đối sạch trong sản xuất các oligochitin và có thể sản xuất ở quy mô công nghiệp
với số lượng lớn. Trong nghiên cứu này chúng tôi tiến hành tối ưu hóa bằng phương pháp bề mặt đáp ứng theo
mô hình Box-Behnken quá trình phân cắt chitin bằng chiếu xạ gamma thành oligochitin. Nghiên cứu đã tối ưu
hóa được công đoạn sản xuất phân đoạn oligochitin A: 1÷3 kDa bằng chiếu xạ gamma chitin huyền phù trong
dung dịch axit HCl 10% ở suất liều hấp thụ 2,97 kGy/giờ, liều hấp thụ 227,2 kGy và nồng độ chitin huyền phù
trong dung dịch HCl 10% là 9,84 %. Ở chế độ tối ưu, lượng phân đoạn oligochitin A thu nhận được đạt hiệu
suất 64,41%. Phân đoạn oligochitin A thu nhận có hoạt tính chống oxy hóa bằng 72,9÷89,4 % axit ascorbic và
α-tocopherol và hoạt tính kháng các chủng vi khuẩn thử nghiệm (MIC 250÷400 µg/ml).
Từ khóa: chitin, oligochitin, chiếu xạ gamma.
ABSTRACT
Gamma irradiation can be used as natural chitin cleavage based on irradiation effects of gamma rays.
This is a relatively clean method of producing oligochitin. The method can be applied to produce oligochitin
in industrial scale with large quantities. In this study, we optimized the production by surface-response method
according to Box-Behnken model of chitin cleavage by gamma irradiation to oligochitin. The study has opti-
mized the production stage of oligochitin A: 1÷3 kDa by suspension of gamma chitin suspension in 10% HCl
acid solution at absorbed dose rate of 2.97 kGy/hour, absorbed dose 227.2 kGy and suspension chitin concen-
tration in 10% HCl solution was 9.84%. In the optimal mode, the amount of oligochitin A fraction obtained
was 64.41%. The oligochitin A fraction obtained had an antioxidant activity of 72.9÷89.4% compared with
ascorbic and α-tocopherol acids and the resistance of tested strains (MIC value 250÷400 µg/ml).
Keywords: chitin, oligochitin, gamma irradiation.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Oligochitin hay chitin oligosaccharide
là một oligosaccharide có trọng lượng phân
tử ≤10 kDa và có từ hai đến hàng chục gốc
monosaccharide liên kết với nhau bằng liên
kết β-1,4-glucoside. Oligochitin có khả năng
kết tinh và tan trong nước cũng như hầu hết
các loại dung môi. Hiện nay các nghiên cứu về
oligochitin thường tập trung vào các phân đoạn
từ 1÷3 kDa và <1 kDa. Trong đó phân đoạn
1÷3kDa hiện đang rất được quan tâm nghiên
¹ Khoa Công nghệ Thực Phẩm, Trường Đại học Nha Trang
cứu, do chúng được đánh giá có hoạt tính sinh
học mạnh nhất và không độc hại nên rất có
tiềm năng sử dụng trên quy mô công nghiệp,
đặc biệt là trong lĩnh vực bảo quản thực phẩm
giúp kéo dài thời hạn sử dụng [1], [2], [8], [12],
[17], [20].
Các nghiên cứu vật lý về chiếu xạ gamma
cho thấy, đây là loại bức xạ có khả năng thâm
nhập cao đối với vật chất. Khi thâm nhập bức
xạ gamma sẽ tương tác với hạt nhân, điện tử,
nguyên tử của vật chất dẫn đến năng lượng của
chúng bị suy giảm. Hiện nay một số nguồn

86 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
đồng vị được sử dụng tạo bức xạ gamma là Co-
60 với năng lượng 1,173 MeV, 1,332 MeV và
137Cs với năng lượng 0,662 MeV. Nguồn phát
bức xạ gamma từ Co-60 và 137Cs có ưu điểm
là hiệu quả thâm nhập cao, tức có thể xử lý các
vật liệu có bề dày lớn và năng lượng cao có thể
đạt được ở cả những liều hấp thụ < 50 kGy [4],
[5], [13], [14].
Sử dụng chiếu xạ gamma cho phép phân cắt
chitin tự nhiên dựa trên các hiệu ứng chiếu xạ
của tia gamma. Đây là một phương pháp tương
đối sạch trong sản xuất các oligochitin (do
không cần sử dụng phụ gia, hóa chất, không
cần kiểm soát nhiệt độ môi trường chỉ cần kiểm
soát và điều chỉnh liều chiếu của thiết bị chiếu)
và có thể sản xuất ở quy mô công nghiệp với số
lượng lớn. Mặt khác, có thể phân cắt chitin ở
dạng rắn thạch và lỏng. Tuy nhiên mẫu ở dạng
lỏng sẽ phân cắt nhanh hơn, liều chiếu thấp hơn
do năng lượng bức xạ ion hóa được hấp thụ bởi
nước. Tuy nhiên phương pháp này có nhược
điểm là chiếu không định hướng, mẫu có hiện
tượng bị cháy khi tăng liều chiếu [4], [6], [12].
Phương pháp tối ưu bằng bề mặt đáp ứng
(Respone Surface Methodology-RSM) là một
kỹ thuật thống kê đa biến ngẫu nhiên, phù hợp
trong nghiên cứu mô hình hoá và có khả năng
đánh giá ảnh hưởng đồng thời của nhiều biến
đến hàm mục tiêu cần nghiên cứu. Các công
đoạn trong quy trình sản xuất thu hồi oligochitin
bằng phương pháp chiếu xạ gamma đã được
chứng minh là có thể tối ưu hóa bằng phương
pháp bề mặt đáp ứng. Như quá trình chiếu xạ
với suất liều hấp thụ thay đổi; quá trình chiếu
xạ với liều hấp thụ thay đổi; quá trình chiếu xạ
với nồng độ chitin thay đổi [3], [4], [7].
Trong nghiên cứu này chúng tôi tiến hành
tối ưu hóa bằng phương pháp bề mặt đáp ứng
theo mô hình Box-Behnken quá trình phân cắt
chitin (α-chitin) bằng chiếu xạ gamma thành
oligochitin với suất liều hấp thụ, liều hấp thụ
và nồng độ chitin thay đổi. Hiệu quả phân cắt
chitin được đánh giá thông qua lượng phân
đoạn oligochitin A: 1÷3 kDa thu được. Ngoài
ra, hoạt tính chống oxy hóa và kháng khuẩn
phân đoạn oligochitin thu được cũng được
đánh giá.
Số 2/2019
II. NGUYÊN VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Nguyên vật liệu
Chitin có nguồn gốc từ vỏ tôm thẻ chân
trắng (α-chitin), sản xuất tại phòng thí nghiệm
trường Đại học Nha Trang (độ mịn ≤0,1mm,
trắng ngà, độ ẩm 8%, độ deacetyl 26%, MV
905 kDa, protein 0,42%, tro tổng 0,25%).
Chiếu xạ gamma từ thiết bị Gamma
Chamber 5000, sử dụng nguồn phát Co-60 kín
tại Viện Nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt. Hóa chất
sử dụng trong phân tích là loại dùng cho thí
nghiệm xuất xứ Merck, Đức.
2. Cách tiến hành thí nghiệm
2.1. Thí nghiệm điều chế chitin huyền phù
trong dung dịch axit HCl
Cân chitin rắn cho vào dung dịch HCl 30%
tỷ lệ 1/4 (w/v), để vào bể ổn nhiệt ở nhiệt độ
40ºC và khuấy liên tục trong 3 phút, thêm từ từ
nước cất lạnh (2-4ºC) tỷ lệ 3,3/1 (v/v) khuấy
đều được dung dịch chitin huyền phù nồng độ
10% trong dung dịch HCl 10%. Mẫu sau xử lý
được đựng trong túi PE hàn kín, trọng lượng
200 g/túi.
2.2. Thí nghiệm tối ưu hóa công đoạn sản xuất
oligochitin
Tiến hành nghiên cứu tối ưu hóa các yếu tố
ảnh hưởng tới công đoạn sản xuất oligochitin
phân đoạn A bằng quy hoạch thực nghiệm, theo
mô hình Box-Behnken.
Các thông số cần tối ưu: Suất liều hấp thụ
(X1): 1,0÷3,0 (kGy/giờ); Liều hấp thụ (X2):
80÷240 (kGy); Nồng độ chitin (X3): 6÷10
(%). Hàm mục tiêu Y (%): Lượng phân đoạn
oligochitin A: 1÷3 kDa thu nhận.
3. Phương pháp sử dụng trong nghiên cứu
Xác định lượng phân đoạn oligochitin A
theo phương pháp của Jeon Y. I và cs [10] với
một vài hiệu chỉnh. Cụ thể: Hỗn hợp chitin thu
được sau chiếu xạ đem ly tâm (10000 vòng/
phút, thời gian 10 phút), thu phần dịch. Lấy
dịch lọc qua màng lọc Z355151 sigma (MWCO
3 kDa) thu dịch lọc, dịch lọc tiếp tục lọc qua
màng lọc Z355135 sigma (MWCO 1 kDa) thu
phần giữ lại trên giấy lọc, đem đi sấy khô chân
không thu phân đoạn oligochitin A: 1÷3 kDa
(dạng bột, trắng ngà).
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 87
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Đánh giá hoạt tính khử gốc tự do DPPH
theo phương pháp của Tuberoso và cs [19] với
một vài hiệu chỉnh. Cụ thể: Hòa tan phân đoạn
oligochitin ở các nồng độ lần lượt là 1, 2, 3 và
4 mg/ml. Lấy 5 ống nghiệm, cho vào mỗi ống
nghiệm 0,5 ml phân đoạn oligochitin ở từng
ồng độ đã pha ở trên, ống còn lại cho 0,5 ml
nước cất (mẫu trắng). Thêm 2,5 ml dung dịch
DPPH 0,1 mmol/l vào mỗi ống nghiệm. Lắc
đều mẫu và đem đo OD trên thiết bị UV-Vis ở
bước sóng 517 nm. Xác định khả năng quét gốc
tự do (SA %) DPPH.
Đánh giá hoạt tính chống oxy hóa màng
lipid theo phương pháp của Qian ZJ và cs [18]
với một vài hiệu chỉnh. Cụ thể: Hòa tan phân
đoạn oligochitin ở các nồng độ lần lượt là 1, 2,
3 và 4 mg/ml. Lấy 5 ống nghiệm, cho vào mỗi
ống nghiệm 2ml phân đoạn oligochitin ở từng
ồng độ đã pha ở trên, ống còn lại cho 2ml nước
cất (mẫu trắng). Cho tiếp 2ml dung dịch axit
linoleic 2,5% và 4ml dung dịch đệm Na3PO4
(pH=7) vào mỗi ống nghiệm. Lắc đều các ống
nghiệm, ủ trong phòng tối (96 h) ở nhiệt độ
40ºC. Đo OD mẫu trên thiết bị UV-Vis ở bước
sóng 500 nm. Xác định khả năng chống oxi hóa
màng lipid (%).
Đánh giá khả năng kháng chủng vi khuẩn
thử nghiệm bằng phương pháp đục lỗ thạch.
Cụ thể: Cho vào đĩa petri 15ml môi trường NA
để tạo mặt thạch, chủng vi khuẩn thử nghiệm
được kích hoạt bằng môi trường TSB (mật độ
cố định khoảng 1-2x108 CFU/ml), pha phân
đoạn oligochitin nồng độ 1% trong nước cất,
dùng pippetman hút chính xác 100µl dung
dịch vi khuẩn đã kích hoạt cho vào đĩa petri đã
chuẩn bị, trải đều vi khuẩn lên trên mặt thạch
bằng que trải thủy tinh, để bề mặt thạch khô,
tiến hành đục lỗ thạch, dùng pippetman hút
chính xác 100µl phân đoạn oligochitin đã pha
cho vào các lỗ thạch, ủ các đĩa petri trong 24
giờ ở nhiệt độ 37 ºC, đọc kết quả.
Đánh giá hoạt tính kháng chủng vi khuẩn
thử nghiệm bằng phương pháp MIC (Minimum
Inhibitory Concentration). Cụ thể: Cho vào
đĩa petri 15ml môi trường NA, pha phân đoạn
oligochitin ở các nồng độ 50, 100, 250, 300, 375,
400, 500 và 750 µg/ml cho vào từng đĩa petri
88 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
đã chuẩn bị, chủng vi khuẩn thử nghiệm được
kích hoạt bằng môi trường NB (mật độ cố định
khoảng 1-2x108 CFU/ml), dùng pippetman hút
môi trường NB có chứa vi khuẩn thử nghiệm
đã chuẩn bị cho lên trên mặt thạch của các đĩa
petri có chứa phân đoạn oligochitin ở các nồng
độ khác nhau, mẫu đối chứng không có chứa
chất thử nghiệm mà được thay bằng dung dịch
nước cất, đem ủ mẫu ở nhiệt độ 37 ºC trong 24
giờ, đọc kết quả.
4. Phương pháp xử lý số liệu
Số liệu được trình bày trong bài báo là giá
trị trung bình của 3 lần thí nghiệm, số liệu thực
nghiệm được xử lý bằng phần mềm Design-
Expert 8.0.3 với sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê (p < 0,05) của các giá trị trung bình.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO
LUẬN
1. Xác định mô hình hồi quy
Tiến hành 17 thí nghiệm theo đề xuất, kết
quả thực nghiệm được xử lý bằng phần mềm
Design-Expert 8.0.3. Kết quả xác định mô
hình hồi quy bậc hai biểu diễn mối liên hệ giữa
lượng phân đoạn oligochitin A thu nhận và các
yếu tố suất liều hấp thụ, liều hấp thụ và nồng
độ chitin được trình bày trên phương trình (*):
Y = 55,26 + 2,47A + 22,13B - 1,64C
+ 0,95AB +1,15AC + 0,324BC - 0,26A² -
16,2B²+ 0,39C² (*)
Kiểm định ý nghĩa của các hệ số và kiểm
định tính phù hợp của mô hình cho thấy mô
hình hồi quy là phù hợp, cả ba yếu tố đều ảnh
hưởng tới lượng phân đoạn oligochitin A thu
hồi (suất liều hấp thụ p = 0,0031, liều hấp thụ
p = 0,0001, nồng độ chitin p = 0,0222). Các hệ
số: b0, b1, b2, b3, b12, b13, b11, b22, b33 có giá trị p
< 0,05. Vì vậy, các hệ số này có ý nghĩa và tồn
tại trong phương trình hồi quy.
Phương trình hồi quy (*) là phương trình
bậc hai nên mặt đáp ứng sẽ là mặt cong có điểm
cực trị. Để đánh giá mức độ ảnh hưởng của suất
liều hấp thụ, liều hấp thụ và nồng độ chitin đến
lượng phân đoạn oligochitin A thu hồi, xét các
hệ số của phương trình (*) thể hiện như sau:
- Hệ số b1, b2 > 0: khi tăng hay giảm suất
liều hấp thụ và liều hấp thụ thì lượng phân đoạn
oligochitin A thu hồi cũng tăng hay giảm theo.
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
- Hệ số b3 < 0: khi tăng nồng độ chitin
huyền phù trong dung dịch axit HCl 10% sẽ
làm tăng lượng phân đoạn oligochitin A thu
hồi đến vùng cực đại. Sau đó, nếu tiếp tục tăng
nồng độ chitin huyền phù trong dung dịch axit
HCl 10% thì lượng phân đoạn oligochitin A thu
hồi giảm xuống.
- Độ lớn của các hệ số b1, b2, b3: thể hiện
mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến lượng
phân đoạn oligochitin A thu hồi. Vì hệ số b2 >
b1 > b3 nên liều hấp thụ ảnh hưởng đến lượng
phân đoạn oligochitin A thu hồi là nhiều nhất,
Hình 1. Đường đồng mức biểu diễn ảnh hưởng
của liều hấp thụ và suất liều hấp thụ tới hiệu
quả thu hồi phân đoạn oligochitin A
Hình 3. Đường đồng mức biểu diễn ảnh hưởng
của liều hấp thụ và nồng độ chitin tới hiệu quả
thu hồi phân đoạn oligochitin A
Kết quả phân tích trình bày ở Hình 1÷4 về
ảnh hưởng suất liều hấp thụ, liều hấp thụ và
nồng độ chitin huyền phù trong dung dịch axit
HCl 10% tới lượng phân đoạn oligochitin A thu
hồi. Chọn được khoảng tối ưu của các thông số
là: suất liều hấp thụ 2,0÷3,0 kGy/giờ, liều hấp
Số 2/2019
sau đó đến suất liều hấp thụ và cuối cùng là
nồng độ chitin huyền phù trong dung dịch axit
HCl 10%.
- Hệ số b12, b12, b23 > 0: sự tương tác giữa suất
liều hấp thụ, liều hấp thụ; suất liều hấp thụ và
nồng độ chitin huyền phù trong dung dịch axit
HCl 10%; liều hấp thụ và nồng độ chitin huyền
phù trong dung dịch axit HCl 10% là mối tương
tác dương làm tăng lượng phân đoạn oligochitin
A thu hồi. Dễ nhận ra một điều là hệ số A², B²
mang dấu dương chứng tỏ đồ thị là những mặt
parapol lồi quay lên, có điểm cực trị.
Hình 2. Ảnh hưởng của liều hấp thụ và suất
liều hấp thụ tới hiệu quả thu hồi phân đoạn
oligochitin A
Hình 4. Ảnh hưởng của liều hấp thụ và nồng
độ chitin tới hiệu quả thu hồi phân đoạn
oligochitin A
thụ 160÷240 kGy, nồng độ chitin huyền phù
trong dung dịch axit HCl 10% là 7,0÷10,0%.
2. Xác định thông số tối ưu cho công đoạn
sản xuất phân đoạn oligochitin A
Mục tiêu của việc tối ưu hóa công đoạn
sản xuất oligochitin phân đoạn A bằng chiếu
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 89
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

xạ gamma là thu được lượng phân đoạn đoạn oligochitin A: Suất liều hấp thụ 2,97
oligochitin A nhiều nhất. Các thông số tối ưu kGy/giờ, liều hấp thụ 227,2 kGy, lượng chitin
được lựa chọn trong khoảng thí nghiệm sao cho huyền phù 9,84 %.
hàm mục tiêu đạt kết quả cao nhất. Phần mềm Kết quả kiểm chứng lại thí nghiệm 1 tại
Design-Expert 8.0.3 đã tiên đoán được một số Bảng 2 cho thấy phân đoạn oligochitin A thu
thí nghiệm tối ưu được thể hiện ở Bảng 1. hồi đạt 64,41%, thấp hơn kết quả dự đoán một
Kết quả tối ưu hóa trên Bảng 1 cho thấy thí chút, nhưng chấp nhận được.
nghiệm tối ưu chiếu xạ gamma thu hồi phân
Bảng 1. Tiên đoán một số thí nghiệm tối ưu
Suất liều hấp thụ Liều hấp thụ Nồng độ chitin Phân đoạn
Số TN
(kGy/giờ) (kGy) (%) oligochitin A (%)
1 2,97 227,2 9,84 65,82
2 2,85 233,6 7,88 65,02
3 2,98 204,0 9,32 65,43
4 2,78 201,6 7,22 64,85
5 2,98 217,6 6,32 65.69
6 2,78 202,4 7,08 64,87
7 2,87 204,0 9,36 66,07
8 2,84 220,8 6,52 65,32
9 2,81 228,0 7,16 65,14
10 2,63 209,6 6,96 64,94
Bảng 2. Kết quả tối ưu theo tiên đoán và kết quả thực nghiệm kiểm chứng số liệu tối ưu hóa
Suất liều hấp thụ Liều hấp thụ Nồng độ chitin Phân đoạn
Kết quả
(kGy/giờ) (kGy) huyền phù (%) oligochitin A (%)
Tiên đoán 2,97 227,2 9,84 65,82
Thực nghiệm 2,97 227,2 9,84 64,41±1,2

3. Đánh giá hoạt tính chống oxy hóa phân
đoạn oligochitin A thu nhận
Kết quả đánh giá hoạt tính chống oxy hóa
thông qua đánh giá khả năng khử gốc tự do
DPPH và khả năng chống oxy hóa màng lipid
phân đoạn oligochitin A thu nhận được trình
bày trên đồ thị Hình 5÷6.
Kết quả nghiên cứu trình bày trên Hình 5÷6
cho thấy:

Hình 5. Đồ thị biểu diễn khả năng quét gốc tự Hình 6. Đồ thị biểu diễn hoạt tính kháng oxy
do DPPH của phân đoạn oligochitin hóa lipid màng của oligochitin
A và axit ascorbic, α-tocopherol phân đoạn A và axit ascorbic, α-tocopherol

90 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
- Khả năng quét gốc tự do của phân đoạn
oligochitin A đạt 72,9% so với axit ascorbic
và α-tocopherol. Điều này là do axit ascorbic
và α-tocopherol linh động hơn nên dễ dàng
nhường hydro cho gốc tự do DPHH, do đó khả
năng quét gốc tự do DPPH của chúng mạnh
dù ở nồng độ thấp (1mg/ml). Trong khi đó
oligochitin có cấu trúc ít linh động hơn, khó
nhường hydro hơn nên khả năng quét gốc tự do
DPPH thấp hơn [8], [9], [16].
- Hoạt tính kháng oxy hóa lipid của phân
đoạn oligochitin A ban đầu khá thấp, hoạt tính
Bảng 3. Hoạt tính kháng chủng vi khuẩn thử nghiệm của phân đoạn oligochitin A thu nhận
STT Chủng vi khuẩn thử nghiệm Vùng ức chế (cm)
1 TPC
2 Pseudomonas spp
3 Shewanella putrefaciens
4 Clostridium perfringens
5 Staphylococcus aureus
6 Salmonella typhimurium
Kết quả phân tích được trình bày ở Bảng 3
cho thấy:
- Phân đoạn oligochitin A thể hiện khả
năng kháng trên tất cả các chủng vi khuẩn thử
nghiệm. Chủng vi khuẩn thử nghiệm khác nhau
thì khả năng kháng của oligochitin phân đoạn
A cũng khác nhau, khả năng kháng các chủng
vi khuẩn nhóm gây thối mạnh hơn các chủng vi
khuẩn nhóm gây bệnh thể hiện thông qua vùng
ức chế quan sát được.
- Phân đoạn oligochitin A có hoạt tính
kháng các chủng vi khuẩn gây thối mạnh hơn
các chủng vi khuẩn gây bệnh, ứng giá trị MIC
nhỏ nhất của vi khuẩn gây thối là 250 µg/ml
còn vi khuẩn gây bệnh là 300 µg/ml. Trong
nhóm vi khuẩn gây bệnh thì hoạt tính kháng vi
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. Nguyễn Anh Dũng, Nguyễn Quốc Hiến, Ngô Đại Nghiệp, Trang Sĩ Trung (2017), Chitin, chitosan và các dẫn
xuất: Hoạt tính sinh học và ứng dụng, NXB Giáo dục Việt Nam.
Số 2/2019
kháng tăng dần khi tăng nồng độ oligochitin
phân đoạn A và đạt 89,4% ở nồng độ 4 mg/ml.
Đối với α-tocopherol đạt 95,3% ở nồng độ 1
mg/ml và đạt 100% ở nồng độ 2 mg/ml. Trong
khi axit ascorbic thể hiện hoạt tính kháng oxy
hóa lipd tương đối thấp, ứng 24,7% ở 1 mg/ml
và 51,1% ở 4 mg/ml [10], [11], [20].
4. Đánh giá hoạt tính kháng chủng vi khuẩn
thử nghiệm phân đoạn oligochitin A thu nhận
Kết quả đánh giá hoạt tính kháng chủng vi
khuẩn thử nghiệm của phân đoạn phân đoạn
oligochitin A thể hiện trong Bảng 3 như sau:
Giá trị MIC (µg/ml) Ghi chú
0,3 375
0,5 250 Nhóm gây thối
0,5 250
0,2 300
0,2 300 Nhóm gây bệnh
0,1 400
khuẩn gram dương mạnh hơn vi khuẩn gram
âm, tương ứng MIC là 300 và 400 µg/ml.
IV. KẾT LUẬN
Nghiên cứu đã tối ưu hóa được công đoạn
sản xuất phân đoạn oligochitin A: 1÷3 kDa
bằng chiếu xạ gamma chitin huyền phù trong
dung dịch axit HCl 10% ở suất liều hấp thụ
2,97 kGy/giờ, liều hấp thụ 227,2 kGy và nồng
độ chitin huyền phù trong dung dịch HCl 10%
là 9,84 %. Ở chế độ tối ưu, lượng phân đoạn oli-
gochitin A thu nhận được đạt hiệu suất 64,41%.
Phân đoạn oligochitin A thu nhận có hoạt tính
chống oxy hóa bằng 72,9÷89,4 % axit ascorbic
và α-tocopherol và hoạt tính kháng các chủng
vi khuẩn thử nghiệm (MIC 250÷400 µg/ml).
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 91
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

2. Nguyễn Anh Dũng (2009), Polysaccharide hoạt tính sinh học và ứng dụng, NXB Giáo dục Việt Nam.
3. Ngô Thị Hoài Dương (2015), Tối ưu hóa quá trình thu nhận chitin-chitosan từ phế liệu tôm thẻ chân trắng
nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng sản phẩm, Luận án tiến sĩ công nghệ chế biến thủy sản.
4. Đặng Xuân Dự (2015), Nghiên cứu cắt mạch chitosan bằng hiệu ứng đồng vận H2O2/bức xạ gamma Co-60
để chế tạo oligochitosan, Luận án tiến sĩ hóa học.
5. Nguyễn Quốc Hiến, Lê Hải, Lê Quang Luân (2000), “Chế tạo chitosan oligomer bằng kỹ thuật bức xạ”, Tạp
chí Hóa học, 2(28), tr. 22-24.
6. Trần Văn Vương, Nguyễn Anh Tuấn, Vũ Ngọc Bội (2018), “Depolymer chitin thu nhận phân đoạn oligo-
chitin bằng axit clohydric, chiếu xạ gamma và chitinase”, Tạp chí Khoa học Công nghệ Thủy sản, 03, Trường
Đại học Nha Trang, tr.75-81.
7. Trần Văn Vương (2013). Nghiên cứu, lựa chọn tác nhân depolymer chitin tự nhiên thu nhận chitin phân tử
lượng thấp (oiligochitin), kết quả nghiên cứu HĐ nhánh số 24/2012 thuộc ĐTKH KC.07.02/11-15. Chủ nhiệm
ĐTKH KC.07.02/11-15 PGS.TS Vũ Ngọc Bội, nghiệm thu 2016.
Tiếng Anh
8. Aam, B.B. et al (2010). Production of Chitooligosaccharides and Their Potential Applications in Medicine.
Mar. Drugs 2010, 8, 1482–1517.
9. Cho, Y. I., No, H. K. and Meyers, S. P. (1998). Physicochemical characteristics and functional properties of
various commercial chitin and chitosan products. J. Agric. Food Chem., 46, 3839-3843.
10. Jeon, Y. J., & Kim, S. K. (2000). Production of oligosaccharides using an ultrafiltration membrane reactor
and their antibacterial activity. Carbohydrate Polymers, 41, 133–141.
11. Joen, Y-J., Shahidi, F., Kim, S-K (2000). Preparation of chitin and chitosan oligochitins and their applications
in physiological functional foods. Food Review International, 16, 2, 159-776.
12. Kumar et al (2000). A review of chitin and chitosan applications. Reactive and Functional Polymers,
46, 1-27.
13. M. Dziril et al (2015). Chitin oligochitins and monomers production by coupling γ radiation and enzymatic
hydrolysis. Journal of Industrial and Engineering Chemistry 26, 396–401.
14. M. Mahlous *, D. Tahtat et al (2007). Gamma irradiation-aided chitin/chitosan extraction from prawn
shells. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research B 265 (2007), 414–417.
15. M.S Benhabiles et al (2012). Antibacterial activity of chitin, chitosan and its oligochitins prepareed from
shrim shell waste. Food Hydrocolloids.
16. Ngo, D et al (2008). Chitin oligosaccharides inhibit oxidative stress in live cells. Carbohydrate Polymers,
74, 228.
17. Park, B. K., Kim, M.M. (2010). Applications of chitin and its derivatives in biological medicine. International
Journal of Molecular Sciences, 11, 5152-5164.
18. Qian ZJ et al (2008). Protective effect of an antioxidative peptid purified from gastrointestinal digests of
oyster, Crassostreagigas against free radical induced DNA damage. Bioresource Technology 99, 3365-3371.
19. Tuberoso et al (2010). Chemical composition and antioxidant activities of Myrtus communis L. berries
extracts. Food chemistry 123, 1242-1251.
20. Zouhour Limam et al (2011). Extraction and characterization of chitin and chitosan from crustacean
by-products: Biological and physicochemical properties. African Journal of Biotechnology Vol. 10 (4), pp.
640-647.

92 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

BAØI TRAO ÑOÅI

GIẢI PHÁP TRIỂN KHAI ỨNG DỤNG THIẾT BỊ CẢNH BÁO SỰ CỐ

HỆ ĐỘNG LỰC CHO TÀU CÁ VIỆT NAM
SOLUTION TO IMPLEMENT THE APPLICATION OF FAULTY WARNING DEVICES OF
PROPULSION SYSTEM FOR VIETNAMESE FISHING VESSELS
Phùng Minh Lộc¹
Ngày nhận bài: 11/4/2019; Ngày phản biện thông qua: 14/6/2019; Ngày duyệt đăng: 25/6/2019

TÓM TẮT
Bài báo này giới thiệu Thiết bị cảnh báo sự cố hệ động lực (sản phẩm của đề tài cấp Bộ: B2016-TSN-02).
Trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp triển khai ứng dụng thiết bị này cho tàu cá Việt Nam.
Từ khóa: Hệ động lực tàu cá; Thiết bị cảnh báo sự cố; Giải pháp triển khai ứng dụng.
ABSTRACT
This paper introduces the faulty warning devices of propulsion system (Research outputs of the Ministry-
level research project: B2016-TSN-02). On that basis, solutions to implement this equipment for Vietnamese
fishing vessels is proposed.
Keywords: Propulsion system of fishing vessels, faulty warning devices, Solution to implement the
application

I. MỞ ĐẦU
Việc gắn kết giữa nhà khoa học và doanh
nghiệp luôn gặp những rào cản từ hai phía khi
doanh nghiệp chỉ quan tâm tới lợi nhuận, chưa
nhận thức hết vai trò quan trọng của công nghệ
để tăng năng suất, tăng giá trị của sản phẩm.
Trong khi đó nhà khoa học lại chỉ quan tâm tới
nghiên cứu mà ít có kiến thức và điều kiện để
thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tính từ
năm 2003 đến nay, đã có hơn 30 lần tổ chức
chợ công nghệ và thiết bị quy mô vùng, quốc
gia và quốc tế. Sau mỗi hội nghị là hàng trăm
bản hợp đồng, biên bản ghi nhớ với tổng giá trị
lên đến hàng nghìn tỷ đồng giữa doanh nghiệp
và các đơn vị nghiên cứu. Nhưng sau đó, không
có nhiều hợp đồng được thực hiện.
Nguyên nhân được cho là khi thương
thảo chính thức, doanh nghiệp và nhà khoa
học chưa giải được bài toán: Doanh nghiệp
đầu tư sẽ được gì? Tốn bao nhiêu kinh phí?
Bao nhiêu lâu sẽ hoàn vốn? Hợp tác ra sao?...
Nhiều chuyên gia cho rằng, để có thể thúc
đẩy thương mại hóa nghiên cứu khoa học, các
¹ Khoa Kỹ thuật Giao thông, Trường Đại học Nha Trang
nhà khoa học cần chủ động bám sát nhu cầu
của thị trường, từ đó nghiên cứu các thiết bị,
dây chuyền công nghệ phù hợp nhằm nâng
cao chất lượng sản phẩm, tăng năng suất lao
động. Các cấp có thẩm quyền cần hoạch định
chính sách, xây dựng cơ chế cho hoạt động
khai thác và thương mại hóa kết quả nghiên
cứu. Có như vậy, những nghiên cứu mới thật
sự mang tính khả thi cao, phát huy hiệu quả
ứng dụng vào sản xuất và đời sống trong thời
gian nhanh nhất [2].
Hệ thống giám sát, cảnh báo sự cố hệ động
lực trên tàu giao thông thường được chế tạo
đồng bộ, theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt. Điều
này là đương nhiên do trị giá tàu và hàng lớn,
hoạt động ở biển xa và dài ngày. Với tàu cá
xa bờ, tuy cũng hoạt động ở biển xa và khắc
nghiệt nhưng trị giá tàu không lớn (nếu lắp
máy bộ thì càng rẻ), trình độ ngư dân lại hạn
chế, nên việc lắp đặt thiết bị cảnh báo đắt tiền,
khó sử dụng trở nên xa vời.
Vì vậy, đề tài thiết kế, chế tạo thiết bị cảnh
báo sự cố hệ động lực tàu cá xa bờ có ý nghĩa
thực tiễn và mang tính chất thời sự. Để có thể

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 93

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

áp dụng một cách có hiệu quả sản phẩm của đề
tài vào cuộc sống cần có các giải pháp đồng
bộ, như: Giải pháp tuyên truyền, chính sách và
quản lý nhà nước; Giải pháp kinh tế...
II. NỘI DUNG
1. Giới thiệu thiết bị cảnh báo sự cố hệ động
lực [1]
Với tàu giao thông, nhằm đảm bảo cho động
cơ làm việc hợp lý, an toàn và tin cậy người
ta đều có các thiết bị giám sát quá trình làm
việc của động cơ, thông qua việc giám sát các
thông số cần thiết như: Tốc độ quay, nhiệt độ
nước làm mát, nhiệt độ dầu, áp suất dầu, công
suất… Điển hình cho các thiết bị này là hệ
thống Cylmate® của hãng ABB (Hình 1), hệ
thống điều khiển từ xa cho máy chính của hãng
NABCO, Huyndai, Mitsubishi … hệ thống này
có khả năng phân tích các tín hiệu đo đạc được
từ động cơ, các thông số kỹ thuật, kinh tế, an
toàn… và đưa ra những tín hiệu dự báo cho
người vận hành biết nhằm phòng ngừa những
sự cố nghiêm trọng có thể xảy ra.

Hình 1. Hệ thống Cylmate® của hãng ABB

Hình 2, giới thiệu hộp thiết bị cảnh báo sự cố hệ động lực tàu cá đã chế tạo

Hình 2. Hộp thiết bị cảnh báo sự cố hệ động lực tàu cá

94 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Hình 3, giới thiệu màn hình giao diện chính của thiết bị
Hình 3. Màn hình giao diện chính của thiết bị
Màn hình giao diện chính bao gồm:
- Hiển thị ngày giờ và thời gian hoạt động
(giờ) của hệ thống
- Hiển thị giá trị của thông số cảnh báo:
(1) Nhiệt độ nước (Water_Temp)
(2) Nhiệt độ khí xả (Em_Temp)
(3) Áp suất dầu bôi trơn động cơ (Oil
Machine Pressure)
(4) Áp suất dầu hộp số (Oil Gear Pressure)
(5) Dao động (Vibration)
2. Các giải pháp triển khai ứng dụng
thiết bị
2.1. Giải pháp tuyên truyền, chính sách và
quản lý nhà nước
2.1.1. Tuyên truyền
Phối hợp với Phòng Đăng kiểm tàu các của
các Chi cục thủy sản, lồng ghép vào Chương
trình bồi dưỡng cấp Chứng chỉ Thuyền, Máy
trưởng tàu cá:
(1) Tuyên truyền cho các cơ sở đóng tàu và
ngư dân để ngư dân hiểu rõ về tầm quan trọng
của thiết bị cảnh báo sự cố hệ động lực tàu cá
xa bờ; Hướng dẫn ngư dân biết sử dụng thành
thạo thiết bị.
Số 2/2019
(2) Tổ chức tuyên truyền, tập huấn, hướng
dẫn cho ngư dân về đảm bảo an toàn cho người
và tàu cá hoạt động thủy sản; Các kiến thức cơ
bản về hệ động lực và thiết bị cảnh báo sự cố
để ngư dân chủ động xử lý khi sự cố xảy ra.
2.1.2. Chính sách
Xây dựng chính sách đồng bộ để hỗ trợ
phát triển khai thác thủy sản, phát triển đội
tàu cá xa bờ của các tỉnh ven biển. Trong đó
tập trung một số chính sách: Hỗ trợ ngư dân
chuyển đổi nghề khai thác; nâng cấp, cải hoán
tàu nhỏ thành tàu lớn; đóng mới tàu bằng các
vật liệu mới. Hỗ trợ ngư dân đóng mới, cải
hoán tàu cá trên 90 CV khai thác ở vùng biển
khơi; đội tàu dịch vụ thu mua và cung ứng
nhiên liệu trên biển. Hỗ trợ ngư dân ứng dụng,
chuyển giao công nghệ khai thác tiên tiến, đầu
tư máy móc, trang thiết bị phục vụ khai thác.
Có chính sách tín dụng phù hợp, trước hết
ngư dân được áp dụng theo Luật khuyến khích
đầu tư trong nước và được hưởng các chính
sách ưu đãi khác của Nhà nước để tổ chức, cá
nhân đầu tư vào hoạt động khai thác thủy sản,
an toàn kỹ thuật tàu cá.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 95
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Đưa nội dung huấn luyện sử dụng Thiết bị
cảnh báo sự cố hệ động lực vào Chương trình
đào tạo, bồi dưỡng cấp Chứng chỉ Thuyền
trưởng và Máy trưởng tàu cá. Xây dựng chính
sách hỗ trợ đào tạo, nâng cao trình độ cho đội
ngũ Thuyền trưởng, Máy trưởng biết và sử
dụng thành thạo hệ thống cảnh báo hệ động
lực trên tàu cá xa bờ. Công tác đào tạo này cần
được thực hiện hàng năm, đặc biệt là các lớp
tập huấn về kỹ thuật mới. Tổ chức các lớp đào
tạo thuyền trưởng, máy trưởng và thuyền viên
tàu cá nhằm đảm bảo yêu cầu cho hoạt động
khai thác, tiếp cận công nghệ mới, phương
pháp sử dụng tàu thuyền lớn và các loại máy
móc thiết bị hiện đại. Thường xuyên cập nhật
các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong công nghệ
đóng mới tàu thuyền, công nghệ lắp đặt các
trang thiết bị hiện đại, trao đổi kinh nghiệm
các mô hình khai thác thủy sản đạt hiệu quả
kinh tế và an toàn kỹ thuật.
2.1.3. Quản lý nhà nước (đăng ký, đăng
kiểm...)
Tăng cường công tác kiểm tra an toàn kỹ
thuật tàu cá kể từ khâu thẩm định hồ sơ thiết
kế tàu cá, trong quá trình đóng mới và sử dụng
tàu cá. Thực hiện đầy đủ các bước kiểm tra
giám sát trong đóng mới tàu cá theo đúng quy
định tại Quy chế đăng kiểm tàu cá ban hành
kèm theo Quyết định 96/2007/QĐ-BNN ngày
28/11/2007 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển
nông thôn [3], bổ sung nội dung giám sát lắp
đặt và khai thác Thiết bị cảnh báo sự cố hệ
động lực. Đảm bảo 100% số tàu cá được kiểm
tra an toàn kỹ thuật lần đầu và hàng năm được
trang bị đủ các trang thiết bị an toàn (gồm
Thiết bị cảnh báo sự cố) và được sơn, kẻ, gắn
biển số theo quy định.
Không để tình trạng ngư dân lắp đặt các
loại máy kém chất lượng (động cơ ô tô, máy
kéo được thủy hóa, các máy tàu không rõ
nguồn gốc, xuất xứ) đối với các tàu cá đóng
mới, cải hoán có tổng công suất từ 250 CV trở
lên. Thực hiện nghiêm ngặt các bước kiểm tra
an toàn kỹ thuật đối với máy thủy cũ không có
chứng nhận chất lượng của cơ quan có thẩm
quyền lắp đặt trên các tàu cá đóng mới, cải
hoán có tổng công suất máy chính từ 250 CV
96 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
trở lên, buộc phải lắp Thiết bị cảnh báo sự cố
hệ động lực.
Tiến hành rà soát, đánh giá, bổ sung hoặc
đưa ra ngoài danh sách đã được công bố các
cơ sở đóng mới, nâng cấp, cải hoán tàu cá theo
Thông tư số 26/2014/TT-BNNPTNT ngày
25/8/2014 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển
Nông thôn quy định yêu cầụ kỹ thuật về nhà
xưởng, trang thiết bị đối với cơ sở đóng mới,
nâng cấp, cải hoán tàu cá và các văn bản quy
phạm pháp luật khác có liên quan [4].
Thống kê, xây dựng cơ sở dữ liệu về tai
nạn tàụ cá do địa phương quản lý theo hướng
dẫn của Tổng cục Thủy sản, báo cáo nhanh
khi có tai nạn xảy ra và tổng hợp báo cáo định
kỳ 6 tháng và hàng năm về Bộ Nông nghiệp
và Phát triển nông thôn.
Nhà nước chỉ đạo, bộ, ngành phối hợp và
đề ra cách chính sách để đầu tư phát triển và
nâng cao hiệu quả đánh bắt xa bờ. Khuyến
khích các thành phần kinh tế có kinh nghiệm
sản xuất, có năng lực tài chính, có khả năng
quản lý, đóng tàu công suất lớn, hiện đại có đủ
điều kiện hậu cần dịch vụ, thông tin liên lạc,
an toàn kỹ thuật, neo đậu trú bão, dự báo ngư
trường để bám biển dài ngày và khai thác các
đối tượng có giá trị kinh tế cao để xuất khẩu.
Các cấp chính quyền cần chú trọng tập
trung vào các cơ sở nghiên cứu khoa học và
công nghệ, nghiên cứu ứng dụng, nhập công
nghệ và nghiên cứu phát triển công nghệ chế
tạo tàu thuyền, lắp đặt các trang thiết bị hiện
đại và đồng bộ
Nhà nước cần tăng cường hỗ trợ đầu tư với
sự ưu đãi trong vốn vay trong việc đóng mới
và lắp đặt các trang thiết bị khai thác và an
toàn kỹ thuật. Xây dựng các chính sách liên
quan đến bảo lãnh tín dụng, lấy tài sản hình
thành làm thế chấp và tín chấp cho vay lần đầu
tạo vốn lưu động. Để từng bước nâng cao hiệu
quả sử dụng vốn đầu tư, đây là vấn đề mang
tính thời sự, ngành thủy sản Việt Nam cũng có
vấn đề nan giải trong việc sử dụng vốn hợp lý
và có hiệu quả. Việc đầu tư ồ ạt và thiếu thận
trọng vào khai thác xa bờ trong thời gian qua
là một bài học kinh nghiệm trong việc sử dụng
vốn hợp lý. Để thu hút vốn chúng ta tiến hành
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
đầu tư theo chương trình cụ thế. Cần phân bố
các chương trình lớn thành các chương trình
nhỏ, lẻ một cách hợp lý để giúp đỡ ngư dân
một cách tốt nhất. Ví dụ, đối với chương trình
đánh bắt xa bờ, cần phân bố thành các nhóm
chương trình: Đóng mới tàu thuyền, nâng cao
công suất tàu thuyền; An toàn kỹ thuật; Cải
tiến nâng cấp hệ thống cơ sở hạ tầng phù hợp
với trọng tải và công suất khai thác;Tìm kiếm
mô hình đánh bắt phù hợp, ... Nhờ sự phân bố
đó có thể thấy được những gì cần làm ngay,
công việc nào tiếp theo công việc nào, tập
trung vốn cho công việc nào trước mắt.
Nhà nước và các cấp chính quyền địa
phương cần triển khai hiệu quả công tác nâng
cao nhận thức của người dân về các vấn đề
biển đảo, sản xuất cũng như các mối hiểm họa
từ biển cả.
Từ năm 2013, công tác đăng ký, đăng kiểm
và quản lý tàu cá đã có nhiều chuyển biến; đội
tàu cá đã phát triển theo hướng hiện đại, đảm
bảo khai thác xa bờ an toàn, hiệu quả, tai nạn
tàu cá trên biển đã giảm. Tuy nhiên, nhiều tàu
cá ra khơi vẫn chưa đảm bảo trang thiết bị an
toàn, như thiếu phao cứu sinh, đèn tín hiệu…
và chưa kẻ biển số đăng ký. Đặc biệt đối với
các thiết bị cảnh báo hệ thống động lực thì
chưa tàu nào trang bị, dẫn đến một số vụ tai
nạn nghiêm trọng vẫn xảy ra nhất là ở vùng
biển xa bờ.
Chỉ đạo cơ quan Thanh tra chuyên ngành
phối hợp chặt chẽ với lực lượng Biên phòng
hạn chế các tàu cá xa bờ ra khơi khi chưa
được trang bị thiết bị cảnh báo sự cố hệ động
lực; yêu cầu ngư dân trang bị đủ trang thiết
bị thông tin và cảnh báo theo quy định đối với
tàu cá hoạt động trên biển.
Tăng cường công tác quản lý an toàn kỹ
thuật tàu cá từ khâu xét duyệt thiết kế; thực
hiện các bước kiểm tra, giám sát an toàn kỹ
thuật theo Quy chế đăng kiểm tàu cá ban hành
kèm theo Quyết định số 96/2007/QĐ-BNN
của Bộ NN&PTNT; Tuyệt đối không cấp giấy
chứng nhận an toàn kỹ thuật đối với các tàu cá
không đảm bảo an toàn, không lắp đặt Thiết bị
cảnh báo sự cố hệ động lực. Quản lý chặt chẽ
các cơ sở đóng tàu, tăng cường tập huấn và
Số 2/2019
tuyên truyền cho chủ cơ sở đóng tàu các quy
định của Nhà nước về quản lý tàu cá, các yêu
cầu kỹ thuật và giám sát kỹ thuật trong quá
trình đóng mới tàu cá.
2.2. Giải pháp tính kinh tế
2.2.1. Giảm giá thành (theo lô)
Nhờ ứng dụng công nghệ mới và việc sản
xuất hàng loạt sẽ cho phép hạ giá thành thiết
bị cảnh báo sự cố hệ động lực.Sau khi tham
khảo một số cơ sở sản xuất có uy tín, giá thành
(theo lô) được công bố: Lô 10; 20; 50… sản
phẩm
2.2.2. Hỗ trợ tài chính
Bước đầu, cơ sở đóng, sửa tàu hỗ trợ một
số chủ tàu kinh phí lắp đặt thí điểm thiết bị
cảnh báo sự cố hệ động lực, làm cơ sở thuyết
phục và nhân rộng.
Hỗ trợ ngư dân trong việc đầu tư vốn lưu
động, tạo ra các ưu đãi cũng như sự hỗ trợ
về mặt tài chính trong việc phối hợp các cấp
chính quyền địa phương triển khai các gói tài
chính.
Các doanh nghiệp đóng tàu cần có những
chính sách cụ thể về giá lắp đặt cũng như kỹ
thuật để hỗ trợ ngư dân, cần chú trọng phát
triển cơ sở hạ tầng, cụ thể như các cơ sở đóng
mới, sửa chữa tàu thuyền. Các chính sách
giá cần cân đối sao cho phù hợp với từng địa
phương và ngành nghề để có thể hỗ trợ ngư
dân một cách tốt nhất.
Xây dựng kênh liên kết giữa các nhà máy
đóng tàu, nhà cung cấp thiết bị để có hệ thống
quản lý một cách thích hợp cũng như hệ thống
giá hợp lý.
Các doanh nghiệp bảo hiểm cần có những
chính sách cụ thể để hỗ trợ ngư dân, đóng
góp phần kinh phí với tỷ lệ phù hợp nhằm
hạn chế tổn thất cho bản thân doanh nghiệp,
giảm thiểu đền bù thiệt hại do sự cố hệ động
lực. Vì vậy, việc hỗ trợ này là rất có ý nghĩa,
tương tự như đầu tư gương cầu, hộ lan,
đường cứu nạn… để đảm bảo an toàn giao
thông đường bộ.
Nhà nước phối hợp với các doanh nghiệp
bảo hiểm có chính sách hỗ trợ để toàn bộ ngư
dân đều có thể mua bảo hiểm cho tàu thuyền,
các trang thiết bị trên tàu (gồm thiết bị cảnh
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 97
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

báo sự cố hệ động lực), thực hiện được việc
này, ngư dân sẽ càng yên tâm bám biển, bám
ngư trường, trở thành một lực lượng lao động
lớn trên vùng biển của Tổ quốc, góp phần
tích cực vào nhiệm vụ sản xuất và bảo vệ chủ
quyền biển, đảo quốc gia.
III. KẾT LUẬN
Cùng với công nghệ chế tạo tiên tiến để
tăng độ tin cậy, giảm giá thành thiết bị, các
giải pháp nêu trên góp phần tích cực đưa Thiết
bị cảnh báo sự cố hệ động lực được triển khai
ứng dụng hữu hiệu cho tàu cá Việt Nam.

IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Phùng Minh Lộc (2018), Báo cáo Tổng kết đề tài cấp Bộ B2016-TSN-02.Đại học Nha Trang
2. Báo Nhân Dân, Đưa kết quả nghiên cứu vào đời sống, 20/10/2017.
3. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Quy chế đăng kiểm tàucá, Quyết định số 96/2007/QĐ-
BNN ngày 28/11/2007.
4. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Quy định yêu cầụ kỹ thuật về nhà xưởng, trang thiết
bị đối với cơ sở đóng mới, nâng cấp, cải hoán tàu cá, Thông tư số 26/2014/TT-BNNPTNT ngày
25/8/2014.

98 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

BAØI TRAO ÑOÅI

VAI TRÒ CỦA RONG BIỂN ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN NUÔI TRỒNG
THỦY SẢN BỀN VỮNG
THE ROLE OF SEAWEEDS IN SUSTAINABLE AQUACULTURE DEVELOPMENT
Mai Như Thủy¹
Ngày nhận bài: 26/4/2019; Ngày phản biện thông qua: 19/6/2019; Ngày duyệt đăng: 25/6/2019

TÓM TẮT
Rong biển (macroalgae) gồm có 3 ngành: ngành rong Đỏ (Rhodophyta), ngành rong Lục (Chlorophyta)
và ngành rong Nâu (Ochrophyta) với hơn 6.000 loài đã được xác định. Chúng đóng vai trò quan trọng trong
hệ sinh thái biển, là mắt xích đầu tiên trong chuỗi thức ăn ở biển. Rong biển cung cấp thức ăn và nơi trú ẩn cho
nhiều loài động vật thủy sản. Các nghiên cứu sâu hơn cho thấy rong biển có thể sử dụng chất thải, đặc biệt là
chất thải từ các hệ thống nuôi trồng thủy sản làm nguồn dinh dưỡng để tăng sinh khối. Ngoài ra, rong biển còn
là nguồn thức ăn quan trọng cho một số đối tượng thủy sản nuôi. Bài viết này đề cập đến vai trò quan trọng
của rong biển đối với sự phát triển nuôi trồng thủy sản bền vững.
Từ khóa: rong biển, phát triển bền vững, lọc sinh học, nuôi trồng thủy sản
ABSTRACT
Seaweeds (macroalgae) consist of three phyla: red seaweed (Rhodophyta), green seaweed (Chlorophyta)
and brown seaweed (Orchrophyta) with over 6,000 identified species. They play an important role in marine
ecosystems, being the primary producer in the marine food chains. Seaweeds provide food and shelter for
many aquatic animals. Further studies show that seaweed can use wastes, especially wastes from aquaculture
systems as a source of nutrients to increase their biomass. In addition, seaweeds can be used as an important
food source for farming of some aquatic cultured species. This review demonstrates the role of seaweeds in
sustainable aquaculture development.
Keywords: seaweed, sustainable development, biofilter, aquaculture

I. MỞ ĐẦU
Nuôi trồng thủy sản đã và đang phát triển
rất mạnh mẽ trong những năm gần đây, tổng
sản lượng thủy sản nuôi trồng năm 2016 đạt
80 triệu tấn, tăng gần gấp đôi so với mười năm
trước đó (47 triệu tấn/ năm 2006) [7]. Ngành
nuôi trồng thủy sản hiện nay đóng vai trò quan
trọng trong việc đáp ứng nhu cầu thực phẩm
ngày càng tăng của con người và được dự đoán
là nguồn cung cấp thủy sản chính vào năm
2030, khi nhu cầu toàn cầu tăng nhanh mà đánh
bắt thủy sản gần như đã đạt mức tối đa không
thể tăng thêm nữa. Nuôi trồng thủy sản có thể
tạo ra sinh kế và nuôi sống dân số toàn cầu ước
đạt 9 tỷ vào năm 2050 [26]. Tuy nhiên, sự phát
triển nhanh của ngành nuôi trồng thủy sản đang
¹ Viện Nuôi trồng thủy sản, Trường Đại học Nha Trang
đối mặt với một số thách thức như ô nhiễm môi
trường, lây lan dịch bệnh, dư lượng kháng sinh,
kim loại nặng và các hóa chất khác trên các
sản phẩm thủy sản và nhiều tác động khác liên
quan đến môi trường [28].
Chất thải từ các hoạt động nuôi trồng thủy
sản như thức ăn dư thừa, chất thải của tôm cá
nuôi có chứa một lượng lớn các thành phần có
gốc nitơ gây ô nhiễm nguồn nước, nền đáy,
gây ra hiện tượng phú dưỡng vùng ven biển,
tảo nở hoa và giảm đa dạng sinh học của môi
trường nước xung quanh. Suy thoái môi trường
là mối đe dọa lớn đối với hoạt động sản xuất
và chất lượng sản phẩm nuôi trồng thủy sản.
Nuôi trồng thủy sản đã gây ra sự thay đổi môi
trường, gây ảnh hưởng xấu đến khả năng tồn
tại lâu dài của chính hoạt động nuôi trồng thủy

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 99

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
sản. Mặt khác, sự phát triển của các hệ thống
nuôi trồng thủy sản thâm canh đã sử dụng một
lượng lớn bột cá và dầu cá làm thức ăn cho
các đối tượng nuôi, dẫn đến sự cạnh tranh với
các mục đích sử dụng khác và đang gây ra vấn
đề khai thác quá mức trên toàn cầu. Nhu cầu
bột cá và dầu cá ngày càng cao, nguồn cung
hạn chế, sự thay thế một phần bột cá và dầu cá
trong thức ăn thủy sản là rất cần thiết cho sự
phát triển bền vững.
Trước tình hình đó, vấn đề đặt ra là chúng
ta cần phải coi nuôi trồng thủy sản là một thành
phần trong hệ sinh thái thủy sinh và lập kế
hoạch để phát triển nuôi trồng thủy sản theo
hướng bền vững, thân thiện với môi trường và
sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên.
Để phát triển nuôi trồng thủy sản thực sự
bền vững, những yếu tố quan trọng phải thực
hiện được, đó là không được tạo ra sự mất cân
bằng đáng kể đối với hệ sinh thái, sự mất đa
dạng sinh học và ô nhiễm môi trường. Ngoài
ra, nuôi trồng thủy sản bền vững phải đảm bảo
bền vững kinh tế - nuôi trồng thủy sản phải là
một ngành kinh tế khả thi với triển vọng dài
hạn tốt, bền vững xã hội và cộng đồng - nuôi
trồng thủy sản phải có trách nhiệm xã hội và
đóng góp cho phúc lợi cộng đồng [26].
Rong biển nuôi không chỉ là nguồn dinh
dưỡng dành riêng cho con người. Trồng rong
biển còn là biện pháp thúc đẩy sự phát triển
nuôi trồng thủy sản bền vững. Khi nuôi trồng
thủy sản tiếp tục tăng trưởng và trở thành một
ngành công nghiệp, trồng rong biển là một giải
pháp để cải thiện chất lượng nước, tạo ra một
nguồn năng lượng bền vững và nguồn phụ gia
tự nhiên [28]. Đây chỉ là một vài cách mà nghề
trồng rong biển toàn cầu đang góp phần vào sự
bền vững trong nuôi cá, tôm và các ngành công
nghiệp khác.
Trồng rong biển sẽ bổ sung oxy vào môi
trường nước qua quá trình quang hợp của
chúng. Rong biển có khả năng hấp thụ các
chất dinh dưỡng dư thừa (nitơ, phốt pho…),
các chất thải hữu cơ (thuốc nhuộm, các hợp
chất phenol…) và vô cơ (ion kim loại nặng,
fluoride..) trong nước thải từ các hệ thống
nuôi thủy sản, từ các hoạt động sản xuất nông
100 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
nghiệp, công nghiệp khác thông qua một quá
trình gọi là xử lý sinh học [3]. Rong biển là một
giải pháp tự nhiên, an toàn để cải thiện chất
lượng nước vùng ven biển, đặc biệt là gần các
khu vực nông nghiệp, nơi dòng chảy từ phân
bón và các hóa chất có thể gây ô nhiễm đáng
kể cho môi trường. Trồng rong biển kết hợp
với các đối tượng thủy sản khác vừa có thể làm
thức ăn trực tiếp cho chúng vừa có tác dụng xử
lý nước, cải thiện môi trường nuôi nhờ vai trò
lọc sinh học của rong biển. Trồng rong biển có
thể qiải quyết sinh kế bền vững, lâu dài, tăng
thu nhập, cải thiện đời sống cho cộng đồng dân
cư ven biển. Sử dụng rong biển như là nguồn
protein và lipid làm thức ăn cho tôm, cá sẽ tạo
ra cơ hội lớn để giảm áp lực lên cả hệ sinh thái
trên cạn và dưới biển [2, 13].
II. NỘI DUNG
1. Hiện trạng khai thác và trồng rong biển
trên thế giới
Rong biển đã được khai thác, nuôi trồng
và sử dụng như là nguồn thực phẩm cho các
cộng đồng dân cư ven biển trên khắp thế giới
trong nhiều thế kỷ qua. Ngày nay, rong biển
ngày càng trở nên có giá trị, nhu cầu về rong
biển ngày càng cao. Chúng không chỉ là nguồn
thực phẩm cho con người, thức ăn cho gia
súc, gia cầm, động vật thủy sản, phân bón cho
cây mà còn là nguyên liệu để chiết xuất các
hợp chất có giá trị sử dụng trong ngành công
nghiệp thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm, dệt
may, giấy và một số ứng dụng khác [25]. Ngày
nay, ngành công nghiệp rong biển toàn cầu trị
giá hơn 6 tỷ USD mỗi năm. Có khoảng 221
loài rong biển có giá trị thương mại, trong
đó có hơn 10 loài được trồng thâm canh, như
là: Saccharina japonica, Undaria pinnatifid,
Sargassum fusiforme (thuộc rong nâu);
Porphyra spp., Eucheuma spp., Kappaphycus
alvarezii, Gracilaria spp (thuộc rong đỏ);
Enteromorpha clathrata, Monostroma nitidum
và Caulerpa spp. (thuộc rong lục)... Trong đó,
rong bẹ Nhật Bản Saccharina japonica chiếm
hơn 33%, tiếp theo là rong hồng vân Eucheuma
spp., chiếm 17% tổng sản lượng rong biển nuôi
trồng toàn cầu [6].
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Hình 1. Sản lượng rong biển toàn cầu giai đoạn 2001 – 2015 [6, 18]
Năm 2015, tổng sản lượng rong biển trên
thế giới là 30,4 triệu tấn, tăng hơn gấp đôi so
với năm 2005 (14,7 triệu tấn). Hoạt động nuôi
trồng đóng góp 29,3 triệu tấn, trong khi thu
hoạch từ tự nhiên chỉ đạt 1,1 triệu tấn/năm 2015
(Hình 1). Sản lượng rong biển từ nuôi trồng đã
tăng mạnh trong thập kỷ qua (2005 - 2015).
Xu hướng này có thể sẽ tiếp tục khi nguồn lợi
rong biển ngoài tự nhiên đã bị suy giảm (do
thay đổi điều kiện môi trường, do khai thác quá
mức…) trong khi nhu cầu thị trường đối với
rong biển làm thực phẩm cũng như chiết xuất
rong biển sử dụng trong các ngành công nghiệp
thương mại ngày càng tăng [6].
Các quốc gia khai thác rong biển hàng
đầu là Chile, Trung Quốc, Na Uy, Nhật Bản,
Indonesia, Hàn Quốc và Philippines. Các
loài có sản lượng khai thác lớn là Lessonia
nigrescens, Lessonia trabeculata, Gracilaria
spp., Laminaria digitate, Sarcothalia crispata,
Macrocystis spp., Saccharina japonica... Đến
nay, rong biển được trồng ở khoảng 50 quốc
gia. Các quốc gia có sản lượng cao nhất lần
lượt là: Trung Quốc, Indonesia, Philippines và
Hàn Quốc. Những loài được trồng phổ biến
và đóng góp sản lượng lớn là Eucheuma spp.
(10,2 triệu tấn/năm), Saccharina japonica (8
triệu tấn/năm), Gracilaria spp. (3,9 triệu tấn/
năm), Undaria pinnatifid (2,3 triệu tấn/năm),
Kappaphycus (1,8 triệu tấn/năm), và Porphyra
spp. (1,2 triệu tấn/năm) [6, 18].
Do tầm quan trọng của nuôi trồng thủy sản,
các quốc gia sản xuất hàng đầu đang tập trung
vào việc đảm bảo ngành này phát triển một
Số 2/2019
cách bền vững và rong biển có vai trò đặc biệt
quan trọng đối với sự phát triển bền vững này.
Bên cạnh việc tiếp tục nghiên cứu xác định các
giống loài rong biển phát triển nhanh, năng suất
cao, kháng bệnh, nhiều quốc gia đang nỗ lực để
bảo tồn đa dạng sinh học, có thể thông qua việc
thành lập các ngân hàng gen rong biển. Đối với
rong biển hoang dã, người thu hoạch cần nhận
thức được tầm quan trọng của việc đảm bảo
tính bền vững, thu thoạch kết hợp với bảo tồn,
có thể cắt hoặc tỉa rong biển thay vì thu hoạch
toàn bộ [6].
2. Vai trò của rong biển đối với sự phát triển
nuôi trồng thủy sản bền vững
2.1 Rong biển là nguồn thức ăn giàu dinh
dưỡng và kháng bệnh cho vật nuôi
Các hệ thống nuôi trồng thủy sản thâm canh
tăng lên nhanh chóng trên quy mô toàn cầu đã
sử dụng một lượng lớn thức ăn công nghiệp.
Hầu hết các nguồn protein và lipid trong thức
ăn công nghiệp đến từ bột cá và dầu cá. Bột
cá được sử dụng rất rộng rãi trong thức ăn cho
cá cũng như các động vật khác chủ yếu nhờ
vào hàm lượng protein chất lượng cao, chứa tất
cả các axit amin thiết yếu, trong đó có những
axit amin (như lysine, methionine, threonine
và tryptophan) mà protein thực vật không thể
thay thế. Một cuộc khảo sát toàn cầu gần đây
của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên
Hiệp Quốc (FAO, 2018) ước tính mức tiêu thụ
bột cá và dầu cá cho chăn nuôi ở mức 4 triệu
tấn trong năm 2014, tương đương 16 triệu tấn
cá nhỏ biển khơi đã được khai thác để chế biến
bột cá và dầu cá [7]. Việc tiếp tục khai thác tài
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 101
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

nguyên thiên nhiên này cuối cùng sẽ trở nên loài thuộc giống Ulva, Undaria, Ascophyllum,
không bền vững về môi trường và kinh tế. Porphyra, Sargassum, Polycavernosa,
Thay vào đó, rong biển là đối tượng tiềm Gracilaria và Laminaria đã được sử dụng rộng
năng, có thể thay thế một phần bột cá (như là rãi trong chế độ ăn của cá. Một số khác được
nguồn protein) trong thức ăn cho tôm, cá nuôi sử dụng trong thức ăn tôm gồm: Macrocystis
vì rong biển dễ trồng và có hàm lượng protein pyrifera, Ascophyllum nodosum, Kappaphycus
khá cao, rất giàu vitamin, carbohydrate, lipid và alvarezii, Sargassum sp, Gracilaria
khoáng chất [2]. Có khoảng 6.000 loài rong biển heteroclada, Gracilaria cervicornis, Caulerpa
đã được xác định, trong đó có ít nhất 20 giống, sertularioides, Ulva clathrata, Enteromorpha
loài rong biển đã được nghiên cứu và sử dụng sp., Hypnea cercivornis, Cryptonemia
trong thức ăn cho động vật thủy sản. Một số crenulata và Chnoospora minima [4, 12].
Bảng 1. Thành phần sinh hóa chủ yếu của một số loài rong biển được sử dụng trong thức ăn
cho động vật thủy sản (tính theo % chất khô)
Loài Protein Lipid Tro Hydrat - cacbon Nguồn
Rong lục
Caulerpa racemose 17,8 – 18,4 9,8 7 - 19 33 - 41 [3, 11]

Ulva compressa 21 – 32 0,3 – 4,2 17 - 19 48,2 [11]

Codium gragile 10,8 1,5 20,9 66,8 [11]
Rong nâu
Laminaria digitate 8 – 15 1 38 48 [11]

Sargassum fusiforme 11,6 1,4 19,8 30,6 [11]

Undaria pinnatifida 12 – 23 1,05 – 4,5 26 - 40 66,1 [11]
Macrocystis pyrifera 13,8 1,7 10,8 75,3 [3, 11]
Rong đỏ
28 – 47 0,7 – 1,3 8 - 21 44,3 [11]
Porphyra tenera
Porphyra yezoensis 31 – 44 2 8 44 [26]
Gracilaria chilensis 13,7 1,3 18,9 45 - 51 [11]
Gracilaria verrucose 12 0,3 6 74 [26]
Kappaphycus alvarezii 12,7 – 23,6 0,39 – 0,91 58 23,01 [10]

Những loài rong được chọn làm thức ăn cho
động vật thủy sản có hàm lượng protein, lipid,
tro và hydrat - cacbon khá cao, lần lượt là 8 –
47%, 0,3 – 9,8%, 6 – 58% và 23 – 74% tính
theo chất khô (Bảng1). Đây là những loài có
sản lượng khai thác lớn và được trồng phổ biến
hiện nay.
Sử dụng rong biển làm thức ăn bổ sung cho
động vật không phải là một hiện tượng mới.
Trên thực tế, nó đã được nông dân sử dụng như
một nguồn thức ăn có giá trị cho chăn nuôi và
nuôi trồng thủy sản từ lâu đời. Bài này đề cập
đến giá trị của rong biển như một thành phần
thức ăn bền vững có thể thay thế một phần bột
cá, dầu cá trong chế độ ăn của động vật thủy
sản và giúp tăng cường hệ miễn dịch và kháng
bệnh ở vật nuôi.
Thành phần dinh dưỡng của rong biển thay
đổi theo loài, tình trạng sinh lý và điều kiện
môi trường. Hàm lượng protein của rong biển
khác nhau tùy theo loài và theo mùa [3, 24].
Nói chung, hàm lượng protein của rong xanh
và rong đỏ (10 - 47% khối lượng khô) cao
hơn so với rong nâu (3 - 23% khối lượng khô).
Rong biển có tất cả các khoáng chất cần thiết
cho động vật. Ngoài ra, rong biển rất giàu các
polysacarit, vitamin (A, B12, C, D, E, K) và đặc
biệt là chất chống oxy hóa [24]. Thành phần

102 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
axit amin trong rong biển cũng rất phong phú.
Protein rong biển là nguồn cung cấp tất cả các
axit amin, đặc biệt là glycine, alanine, arginine,
proline, glutamic và axit aspartic. Trong đó,
các axit amin thiết yếu chiếm gần một nửa
tổng số axit amin. Một số loài rong biển như
rong đại Codium gragile, rong bẹ Macrocystis
pyrifera, rong cải biển Ulva reticulata và rong
mơ Sargassum cincum có từ 14 - 17 loại axit
amin, với hàm lượng tổng cộng lên đến 5.134
– 8.178mg/100g chất khô. Đối với hầu hết các
loài rong biển, axit aspartic và glutamic tạo
thành một phần lớn của thành phần axit amin.
Trong rong đỏ, hai axit amin này chiếm từ 14
- 19% tổng số axit amin, trong rong xanh tỷ lệ
này dao động 26 - 32% và trong các loài rong
nâu axit aspartic và glutamic chiếm đến 22 -
44% tổng số axit amin. Thành phần axit béo
và sắc tố của rong biển cũng khác nhau giữa
các nhóm. Mặc dù ít chất béo (0,3 – 4,5% khối
lượng khô) (Bảng 1) nhưng nhiều loài rong
biển rất giàu omega-3. Hàm lượng PUFA ở đa
số các loài rong chiếm từ 60,78 - 67,04% tổng
hàm lượng acid béo. Rong nâu có hàm lượng
EPA và DHA cao hơn so với rong xanh. Đây là
những acid béo rất cần thiết cho sự phát triển
của động vật thủy sản [3, 4].
Đã có nhiều nghiên cứu về việc sử dụng
rong biển trong chế độ ăn của động vật thủy
sản. Cruz-Suárez và ctv. (2000) đã sử dụng bột
rong bẹ Macrocystis pyirifera, He và Lawrence
(1993) đã sử dụng bột rong kombu Laminaria
digitata làm nguyên liệu thức ăn cho tôm thẻ
chân trắng Litopenaeus vannamei; Tahil và
Juinio-Menez (1999) đã sử dụng rong mào gà
Laurencia, rong đông Hypnea, rong Amphiroa
và Coelothrix làm thức ăn cho bào ngư Haliotis
asinina [4]. Sử dụng bột rong biển là một
nguyên liệu trong chế biến thức ăn tổng hợp
cho tôm, cá nuôi đã mang lại hiệu quả rõ rệt về
tăng trưởng của vật nuôi, hệ số chuyển đổi thức
ăn thấp. Bổ sung bột rong cải biển nhăn Ulva
lactuca với tỷ lệ 2 – 3% trong thức ăn viên cho
tôm thẻ chân trắng Litopenaeus vannamei giai
đoạn post larva thúc đẩy tăng trưởng của tôm,
hệ số thức ăn thấp hơn, đồng thời tăng hàm
lượng lipid (30%) và carotenoid (60%) trong
Số 2/2019
tôm so với trường hợp cho tôm ăn ít bột rong
hơn hoặc không sử dụng bột rong biển [16].
Ngoài ra, có thể sử dụng kết hợp rong chân
vịt Cryptonemia crenulata và rong đông sừng
Hypnea cervicornis trong thức ăn cho tôm thẻ,
lượng sử dụng từ 13 – 39% và chế độ ăn với
hàm lượng rong lớn hơn thể hiện sự chuyển đổi
thức ăn tốt hơn [17].
Một số loài rong biển có thể được nuôi cùng
với tôm, cá, một số loài động vật thân mềm để
làm thức ăn trực tiếp cho chúng, đây là một sự
kết hợp và thay thế bền vững để giảm nhu cầu
thức ăn nhân tạo đối với vật nuôi [4, 16, 24].
Trong vài thập kỷ gần đây, việc nghiên cứu
và sử dụng các chiết xuất rong biển khác nhau
để phòng và trị bệnh trong nuôi trồng thủy sản
rất được chú trọng. Rong biển chứa một số hoạt
chất sinh học có tác dụng nâng cao hệ miễn
dịch của động vật, chống oxy hóa và chống
lại các bệnh do vi khuẩn, vi rút [4, 22]. Rong
biển có hàm lượng polysacarit rất cao, chiếm
hơn 50% khối lượng khô của rong. Một số
polysacarit phân lập từ rong xanh (ulvan), rong
nâu (alginate, Fucan, và laminara) và rong đỏ
(agaran và carrageenan) có tác dụng tăng khả
năng miễn dịch, kháng vi rút và kháng khuẩn
ở tôm, cá nuôi [21]. Tất cả các nhóm rong biển
đều có đặc tính kháng khuẩn đáng kể chống
lại nhiều tác nhân gây bệnh cá và tôm, nhưng
các nhóm có phạm vi rộng hơn về tính kháng
khuẩn là Asparagopsis spp. (thuộc rong đỏ) và
Sargassum spp. (thuộc rong nâu). Những đặc
tính kháng khuẩn của rong biển có thể bị ảnh
hưởng bởi nhiều yếu tố, như môi trường sống,
phương pháp canh tác, giai đoạn tăng trưởng
của rong biển, mùa vụ và phương pháp được
sử dụng để khai thác, thành phần hoạt tính
sinh học và phương pháp chiết xuất. Theo đó,
phương pháp chiết xuất rong biển là một trong
những yếu tố quan trọng nhất [20].
Sử dụng bột rong mơ Sargassum
cristaefolium đã xử lý nhiệt bổ sung vào thức ăn
cho tôm thẻ chân trắng với lượng 2,5g/kg thức
ăn giúp thúc đẩy trăng trưởng của tôm đồng
thời tăng cường phản ứng miễn dịch không đặc
hiệu và kháng vi khuẩn Vibrio alginolyticus
trên tôm [22]. Cho cá vàng (Carassius auratus)
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 103
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
ăn thức ăn có hàm lượng bột rong cải biển Ulva
reticulata từ 2 – 8% đã cho thấy cá tăng trưởng
nhanh. Đặc biệt, rong biển còn giúp tăng cường
khả năng kháng khuẩn ở cá. Ngoài ra, do hàm
lượng dinh dưỡng, khoáng chất, carotene và
diệp lục a, b của rong cải biển Ulva reticulata
khá cao, vì vậy khi cho cá vàng ăn thức ăn có
chứa loại rong này cá có màu sắc đẹp hơn [14].
Trong nhiều trường hợp, việc đưa bột rong
biển hoặc chiết xuất từ rong biển vào công thức
thức ăn còn có tác dụng như chất kết dính, giúp
cải thiện chất lượng viên thức ăn (kết cấu, độ
ổn định trong nước), hiệu quả sử dụng thức
ăn được nâng cao. Bổ sung 5 – 10% bột rong
sụn Kappaphycus alvarezii hoặc rong câu cước
Gracilaria heteroclada vào thức ăn cho tôm
sú để tăng tính ổn định của viên thức ăn trong
nước, giảm thiểu chất thải hữu cơ từ thức ăn [5].
2.2 Vai trò lọc sinh học của rong biển
Ô nhiễm và suy thoái môi trường ở các khu
vực ven biển ngày càng nghiêm trọng, các chất
thải có nguồn gốc từ nhiều nguồn khác nhau.
Với sự gia tăng các hoạt động nuôi trồng thủy
sản, lượng nước thải đáng kể sẽ được tạo ra
và điều đó dẫn đến một số tác động tiêu cực
đến môi trường ven biển. Nước thải được xử lý
không đầy đủ hoặc không được xử lý góp phần
rất lớn vào việc giải phóng chất gây ô nhiễm,
độc hại vào các vùng nước. Ô nhiễm và suy
thoái môi trường ở các khu vực ven biển do
các trang trại nuôi trồng thủy sản là một vấn
đề nghiêm trọng ở nhiều nước đang phát triển.
Các chất thải có nguồn gốc từ nhiều nguồn
khác nhau và có thể được chia thành hai loại:
chất thải sinh học và chất thải phi sinh học.
Chất thải nuôi trồng thủy sản chủ yếu là chất
thải sinh học và có thể phân hủy sinh học. Các
chất thải sinh học là những chất thải có nguồn
gốc chủ yếu từ các nguồn sống. Các chất thải
như vậy chủ yếu bao gồm các chất hữu cơ và
chất dinh dưỡng có thể phân hủy và thường có
thể xử lý được. Thậm chí chúng ta có thể sử
dụng nước được xử lý này cho các mục đích
nuôi trồng thủy sản khác [13].
Mặc dù trên thế giới đã phát triển nhiều
công nghệ xử lý nước thải, tuy nhiên hiệu quả
còn thấp do chi phí cao, vận hành phức tạp. Hệ
104 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG
Số 2/2019
thống xử lý sinh học là hệ thống xử lý tốt nhất
trong tất cả các hệ thống xử lý, đặc biệt đối với
các quốc gia đang phát triển vì chi phí thấp và
kỹ thuật đơn giản [19]. Các kết quả nghiên cứu
cho thấy, dựa trên kỹ thuật sinh thái, trồng rong
biển kết hợp hoặc xung quanh khu vực nuôi
có thể làm giảm thiểu đáng kể tác động môi
trường từ nuôi trồng thủy sản thâm canh. Rong
biển làm giảm khoảng 85 - 96% các chất dinh
dưỡng từ nước thải của các hệ thống nuôi thủy
sản. Ngoài ra, rong biển có thể hấp thụ các chất
ô nhiễm khác như thuốc nhuộm, các kim loại
nặng…chất thải từ công nghiệp dệt, giấy, in và
từ nhiều nguồn khác. Do tính chất thân thiện
với môi trường cùng với sự sẵn có và không
tốn kém của nguyên liệu thô, hấp thụ sinh học
qua rong biển đã trở thành một giải pháp thay
thế cho công nghệ hiện có trong việc loại bỏ
các chất ô nhiễm từ nước thải một cách hiệu
quả. Công nghệ này dường như khả thi và là
phương pháp thay thế tốt nhất ở các quốc gia
đang phát triển [2, 13, 19].
Các loài rong biển có thể chọn và hấp thu
nguồn nitơ ở các dạng khác nhau phù hợp
với sự phát triển của chúng. Do đó, chúng ta
nên đánh giá tổng nồng độ nitơ bao gồm cả
NO3- và NH4+ trong nước thải thủy sản,việc
lựa chọn một loài rong biển để lọc sinh học
nên được thực hiện khi xem xét các dạng nitơ
trong nước thải. Chẳng hạn như trong bể nước
thải từ hệ thống nuôi cá (Sebastes schlegeli),
Ulva pertusa và Gracilariopsis chorda hấp thu
NH4+ tốt hơn Saccharina japonica. Ngược lại,
Saccharina japonica hấp thu NO3- và NO2-
nhiều hơn Ulva pertusa. Ngoài ra, hiệu quả lọc
PO43- của G. chorda cao nhất (38,1%) và thấp
nhất là S. japonica (20,2%) [23].
Có thể trồng rong biển kết hợp trong hệ
thống nuôi thủy sản để xử lý nước trực tiếp
trong hệ thống nuôi. Hoặc trồng ở ao (kênh) cấp
nước, ao (kênh) nước thải để xử lý nước trước
khi cấp vào hệ thống nuôi hoặc xử lý nước thải
từ các hệ thống nuôi trước khi tái sử dụng hoặc
thải ra biển (Hình 2). Chẳng hạn, Gracilaria có
thể được sử dụng để loại bỏ amoniac, kim loại
nặng và các chất hữu cơ trong nước trước khi
cấp vào ao nuôi tôm [13].
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản
Các hình thức nuôi trồng thủy sản tích hợp
này tạo xu hướng cho việc phát triển các kỹ
thuật để sử dụng hiệu quả môi trường ven biển
và tối đa hóa sản xuất trên một đơn vị diện tích
và trong một số trường hợp để giảm một số tác
động môi trường liên quan đến nuôi trồng thủy
sản thâm canh. Chile là nước sản xuất cá hồi
Hình 2. Mô hình trồng rong biển xử lý nước thải từ ao nuôi cá ở Tanzania [8]
Mặt khác, các chất dinh dưỡng từ nước
thải của trang trại nuôi trồng thủy sản có thể
được chuyển đổi thành sinh khối rong biển. Thí
nghiệm xử lý ở quy mô phòng thí nghiệm ở Ấn
Độ cho thấy, Enteromorpha flexuosa đã loại bỏ
87,2% nitrite, 87,2% nitrat, 82,5% amoniac và
84,1% phosphate và Gracilaria verrucosa loại
bỏ 94.5% nitrite, 91,4% nitrat, 99,3% amoniac
và 100% phốt phát từ nước thải của trang trại
nuôi trồng thủy sản thâm canh và bán thâm
canh trong khoảng thời gian 20 ngày. Nồng
độ oxy hòa tan trong nước tăng từ 4,2 đến 5,1
mg/L với E. flexuosa và từ 3,3 đến 5,1 mg/L
với G. verrucosa. Sinh khối của rong biển đã
tăng 35,5% trong trường hợp E. flexuosa và
40,5% trong trường hợp G. Verrucosa [15].
Trồng rong biển để cải thiện chất lượng
nước vùng nước ven bờ. Những cơn mưa
thường xuyên rửa trôi các chất dinh dưỡng dư
thừa, nước ngọt và các chất ô nhiễm ra khỏi
Số 2/2019
lớn thứ 2 trên thế giới, việc này đã tạo ra một
lượng lớn chất thải. Trồng rong bẹ Macrocystis
pyrifera gần các trang trại nuôi cá hồi ở Chile
đã mang lại hiệu quả cao về kinh tế cũng như
môi trường. Ngoài sinh khối rong bẹ thu hoạch
được, môi trường nước xung quanh các trang
trại cũng được cải thiện [27].
đất liền, làm tăng độ axit ở vùng nước ven
biển, có thể gây hại cho các sinh vật biển khác.
Nhưng rong biển hấp thụ nitơ và cacbon điôxít
từ nguồn nước xung quanh và tăng sinh khối
để đáp ứng cho nhu cầu rong biển ngày tăng
trên thế giới.
Trồng rong biển kết hợp với nuôi động vật
thân mềm đã giúp khả năng vôi hóa vỏ của
động vật thân mềm cao hơn 25% so với nuôi
đơn và góp phần làm giảm thiểu axit hóa đại
dương [25].
Ước tính sản lượng rong biển nuôi trồng
sẽ đạt 500 triệu tấn vào năm 2050. Việc sản
xuất 500 triệu tấn rong biển này sẽ hấp thụ 10
triệu tấn nitơ và 15 triệu tấn phốt pho, chiếm
30% lượng nitơ và 33% tổng lượng phốt pho
ước tính từ đại dương. Nồng độ cacbon điôxít
tăng, nguyên nhân hàng đầu của axit hóa đại
dương, cũng có thể được giảm thiểu thông qua
rong biển. Việc sản xuất 500 triệu tấn rong
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 105
Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

biển cũng sẽ tiêu thụ 135 triệu tấn carbon, tức quả cao. Với diện tích 130 km², hàng năm khu
là 3,2% lượng carbon được thêm vào nước biển vực đã sản xuất hơn 100 tấn cá tươi, 130.000
mỗi năm từ khí thải nhà kính [9]. tấn hai mảnh vỏ, 2.000 tấn bào ngư và 800.000
2.3 Trồng rong biển cải thiện sinh kế cho các tấn rong bẹ, cho tổng sản lượng gần 7.000 tấn/
cộng đồng dân cư ven biển km²/năm [1].
Cộng đồng dân cư ven biển chủ yếu sống Nhiều mô hình nuôi kết hợp khác cũng đã
bằng nghề khai thác và nuôi trồng thủy sản. được nghiên cứu thử nghiệm và áp dụng mang
Trong bối cảnh nguồn lợi thủy sản đang suy lại hiệu quả cao (Bảng 2). Trồng rong biển
giảm, sản lượng khai thác ngày càng ít, nuôi theo dây ở trên và nuôi hải sâm trong các lồng
trồng thủy sản ngày càng rủi ro cao do nguồn lưới đặt dưới đáy ở vùng đầm phá ven biển
nước bị ô nhiễm… đã ảnh hưởng đến thu nhập Tanzania đã sử dụng hiệu quả cột nước, tăng
và đời sống của người dân. Trồng rong biển là sản lượng trên mỗi đơn vị diện tích, tăng sinh
hướng đi an toàn và hiệu quả vì chi phí đầu tư kế cho dân cư ven biển [8]. Các mô hình nuôi
thấp, kỹ thuật đơn giản mà mang lại hiệu quả kết hợp đã cải thiện môi trường vùng nuôi,
kinh tế và nhất là hiệu quả về môi trường. Rong tốc độ tăng trưởng của vật nuôi nhanh hơn và
biển có thể trồng đơn hoặc kết hợp với các đối hiệu quả kinh tế thường tăng 1,5 – 3,0 lần so
tượng thủy sản khác để tăng hiệu quả sử dụng với nuôi đơn. Những mô hình nuôi này tạo
mặt nước. ra nhiều loại sản phẩm, đáp ứng nhu cầu của
Mô hình nuôi rong biển quy mô lớn trong nhiều thị trường khác nhau, giảm rủi ro trong
một khu vực nuôi trồng thủy sản phức hợp ở sản xuất và phân phối, sử dụng hiệu quả mặt
Vịnh Sanggou (Trung Quốc) đã mang lại hiệu nước [8, 24].
Bảng 2: Một số hệ thống nuôi kết hợp của rong biển và những lợi ích mang lại đã được kiểm chứng
Hệ thông nuôi Lợi ích Nguồn
Rong biển (Laminaria) – - Sử dụng hiệu quả cột nước. [3, 13]
Bào ngư
Rong biển (Laminaria) – - Tăng sản lượng trên một đơn vị diện tích. [13]
Điệp
Rong biển (Laminaria) – - Tăng sản lượng của mỗi loài. [13]
Rong biển (Undaria)
Rong biển (Laminaria) - Tăng năng suất của các hoạt động nuôi rong biển và cá, [3, 13]
– Cá xương (cá tráp, thu nhập tăng trên mỗi đơn vị diện tích.
cá cam…; nuôi lồng)
Rong biển (Porphyra) – - Giảm nồng độ amoniac tới 60% và phốt pho 32% trong [13]
Cá hồi (ao) nước thải.
Rong biển (Gracilaria) – - Tăng oxy hòa tan, giảm amoniac và các chất dinh dưỡng [13]
cá mú (nuôi lồng) khác, giảm tác động môi trường.
Rong biển (Gracilaria/Ulva)
- Loại bỏ các chất độc hại từ trong ao và nước thải, cải [16]
– Tôm (ao) thiện chất lượng nước đầu vào sau khi loại bỏ kim loại
nặng, chất ô nhiễm hữu cơ và chất dinh dưỡng.
Rong biển (Kappaphycus) – - Sử dụng hiệu quả cột nước, tăng sản lượng trên mỗi đơn [24]
Hải sâm vị diện tích, tăng sinh kế.

Quy hoạch nuôi trồng rong biển tốt làm Đối với những gia đình đánh cá trước đây bị
tăng tính an toàn và bền vững cho các mặt kinh thiệt hại do nguồn cá sụt giảm, nghề trồng rong
tế, kỹ thuật và môi trường. Trồng rong biển bền biển hiện là một nguồn thu nhập thay thế khả
vững về kinh tế vì nó thân thiện với môi trường. thi. Điển hình như Indonesia, đã chuyển từ sự

106 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

phụ thuộc vào đánh bắt cá để trở thành một
trong những nhà cung cấp rong biển hàng đầu
trên toàn thế giới, cung cấp khoảng hai phần ba
tổng sản lượng rong biển toàn cầu [27].
III. KẾT LUẬN
Rong biển có vai trò quan trọng đối với các
hệ sinh thái biển và đời sống con người. Nhiều
loài có giá trị đã được trồng và sử dụng với
các mục đích khác nhau. Mặc dù nghề trồng
rong biển đã phát triển mạnh trong những năm
gần đây, nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm
năng mặt nước sẵn có, đặc biệt là vùng ven
biển. Nhu cầu về các sản phẩm từ rong biển
ngày càng cao. Với những vai trò quan trọng
của rong biển được trao đổi ở trên cho thấy sự
cần thiết tập trung nghiên cứu về rong biển để
ứng dụng và tích hợp với hoạt động nuôi trồng
thủy sản hiện nay, từ đó đóng góp vào sự bền
vững của hoạt động nuôi trồng thủy sản.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Alejandro H. Buschmann, Carolina Camus, Javier Infante, Amir Neori, ÁlvaroIsrael, María C. Hernández-
González, Sandra V. Pereda, Juan Luis Gomez-Pinchetti, Alexander Golberg, Niva Tadmor-Shalev & Alan
T. Critchley, 2017. Seaweed production: overview of the global state of exploitation, farming and emerging
research activity, European Journal of Phycology, 52:4, 391- 406.
2. Bjerregaard Rasmus, Valderrama Diego, Radulovich Ricardo, Diana James, Capron Mark, Mckinnie
Cedric Amir, Cedric Michael, Hopkins Kevin, Yarish Charles, Goudey Clifford, Forster John, 2016. Seaweed
aquaculture for food security, income generation and environmental health in Tropical Developing Countries
(English). Washington, D. C.: World Bank Group.
3. Brijesh K. Tiwari, Declan J. Troy, 2015. Seaweed Sustainability: Food and Non-Food Applications. Academic
Press: 488.
4. Cruz-Suárez L.E., Tapia Salazar M., Nieto López M. G. y D. Ricque, 2008. A review of the effects of
macroalgae in shrimp feeds and in co-culture. Avances en Nutrición Acuícola IX, 304-333.
5. Dy Peñaflorida, V., & Golez, N. V., 1996. Use of seaweed meals from Kappaphycus alvarezii and Gracilaria
heteroclada as binders in diets for juvenile shrimp Penaeus monodon. Aquaculture, 143(3-4), 393-401.
6. FAO, 2018. The global status of seaweedproduction, trade and utilization. Globe fish Research Programme,
124. Rome.
7. FAO, 2018. The State of World Fisheries and Aquaculture, 227. Rome.
8. Flower E. Msuya and Amir Neori, 2002. Ulva reticulata and Gracilaria crassa: Macroalgae That Can Biofilter
Effluent from Tidal Fishponds in Tanzania. J. Mar. Sci., 117 – 126.
9. Habte-Tsion HM, 2017. Sustainable aquaculture development and its role in food security and economic
growth in eritrea: Trends and Prospects. Ann Aquac Res, 4 (1): 1029.
10. K. Suresh Kumar, K. Ganesan, and P. V. Subba Rao, 2015. Seasonal variation in nutritional composition
of Kappaphycus alvarezii (Doty) Doty - an edible seaweed. Journal of Food Sci Technol, 52(5): 2751–2760.
11. Leonel Pereira, 2011. A review of the nutrient composition of selected edible seaweed. In: Seaweed:
Ecology, Nutrient Composition and Medicinal Uses. Nova Science Publishers, Inc., 15 – 47.
12. N. N. Ilias, P. Jamal, I. Jaswir, S. Sulaiman, Z. Zainudin, A. S. Azmt, 2015. Potentiality of selected seaweed

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 107

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

for the production of nutritious fish feed using solid state fermentation. Journal of Engineering Science and
Technology, Special Issue on SOMCHE 2014 & RSCE 2014 Conference, 30 – 40.
13. Phillips, M., 1990. Environmental aspects of seaweed culture. In Regional workshop on the culture and
utilization of seaweeds, Cebu City, Philippines, 27–31 August 1990.
14. Rama N., Elezabeth M., Uthayasiva M., Arularasan S., 2014. Seaweed Ulva reticulata a potential feed
supplement for growth, colouration and disease resistance in fresh water ornamental gold fish, Carassius
auratus. Journal of Aquaculture Research and Development, 5, 254-264.
15. Rajarajasri Pramila Devi and V. S. Gowri, 2007. Biological treatment of aquaculture discharge waters by
seaweeds. Journal of Industrial pollution control, 23:1, 135 – 140.
16. Elizondo-González R, Quiroz-Guzmán E, Escobedo-Fregoso C, Magallón-Servín P, Peña-Rodríguez A.,
2018. Use of seaweed Ulva lactuca for water bioremediation and as feed additive for white shrimp Litopenaeus
vannamei. PeerJ 6: e4459; DOI 10.7717/peerj.4459.
17. Robson Liberal da Silva, José Milton Barbosa, 2009. Seaweed meal as a protein source for the white shrimp
Litopenaeus vannamei. Journal of Applied Phycology, 21: 2, 193-197
18. Sasi Nayar and Kriston Bott, 2014. Current status of global cultivated seaweed production and markets
World Aquaculture.
19. Nithiya Arumugam, Shreeshivadasan Chelliapan, Hesam Kamyab, Sathiabama Thirugnana, Norazli
Othman and Noor Shawal Nasri, 2018. Treatment of Wastewater Using Seaweed: A Review Nithya Arumugam.
Int. J. Environ. Res. Public Health, 15, 2851.
20. Vatsos, I.N. and Rebours, C., 2014. Seaweed extracts as antimicrobial agents in aquaculture. Journal of
Applied Phycology, 27(5), 2017-2035.
21. Wei Wang, Shi-Xin Wang, and Hua-Shi Guan., 2012. The Antiviral Activities and Mechanisms of Marine
Polysaccharides: An Overview. Mar Drugs, 10: 12, 2795–2816.
22. Yu-Hung Lin, Yi-Che Su, and Winton Cheng, 2017. Simple heat processing of brown seaweed Sargassum
cristaefolium supplementation in diet can improve growth, immune responses and survival to vibrio alginolyticus
of white shrimp, Litopenaeus vannamei. Journal of Marine Science and Technology, 25: 2,242-248.
23. Yun Hee Kang, Sang Rul Park and Ik Kyo Chung, 2011. Biofiltration efficiency and biochemical composition
of three seaweed species cultivated in a fish-seaweed integrated culture. Algae, 26: 1, 97-108.
24.http://www.nhandan.com.vn/nation_news/item/33049902-nuoi-ket-hop-tom-su-oc-huong-hai-sam-va-
rong-bien-cho-hieu-qua-cao.html/
25. https://www.aquaculturealliance.org/blog/seaweed-aquaculture-benefits/
26.http://documents.worldbank.org/curated/en/947831469090666344/pdf/107147-WP-REVISED-Seaweed-
Aquaculture-Web.pdf
27. https://thriveglobal.com/stories/the-importance-of-sustainability-and-aquaculture/
28. http://www.worldbank.org/en/topic/environment/brief/sustainable-aquaculture/

108 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

THỂ LỆ VIẾT BÀI GỬI ĐĂNG TRÊN

TẠP CHÍ KHOA HỌC - CÔNG NGHỆ THUỶ SẢN

I. HÌNH THỨC
- Bài báo được trình bày trên giấy A4 theo chiều đứng (portrait), dài không quá 7 trang kể cả
bảng, biểu và tài liệu tham khảo.
- Canh lề: Top: 2 cm; Bottom: 2 cm; Left: 2 cm; Right: 2 cm; Header: 2 cm; Footer: 2 cm;
- Bảng mã: Unicode; kiểu chữ: Times New Roman; Cỡ chữ: 11, Giãn dòng: single.
- Mật độ chữ bình thường, không được nén hoặc kéo dãn khoảng cách giữa các chữ.
- Chi tiết định dạng các mục như sau:

(*): Đối với những bài báo có nhiều tác giả, tên tác giả liệt kê đầu tiên được hiểu là tác giả chính.
(**):Nhằm đảm bảo tính khoa học và rõ ràng cho bài viết, sau tiêu đề lớn nhất là các số la mã,
các tiêu đề nhỏ trong từng phần thống nhất cách đánh là số thứ tự: 1, 2, 3...và chia nhỏ với các tiêu
đề nhỏ hơn.
II. CẤU TRÚC BÀI BÁO
1. Bài báo thuộc thể loại nghiên cứu
1.1. Tóm tắt bằng Tiếng Việt: Không quá 250 từ, tóm tắt những điểm quan trọng nhất của bài viết.
Tuy phần tóm tắt ngắn nhưng phải chứa đựng đầy đủ nội dung, gồm các phần như mục tiêu và phạm
vi nghiên cứu, miêu tả những phương pháp đã được sử dụng và kết quả nghiên cứu. Tất cả những gì
được nêu trong tóm tắt đều phải hiện diện trong thân bài chính.
1.2. Tóm tắt bằng Tiếng Anh: Dịch từ tóm tắt bằng tiếng Việt.
1.3. Từ khoá: Liệt kê 3¸5 từ.
1.4. Đặt vấn đề: Tác giả có thể mở đầu bài báo bằng nhiều cách, nhưng phải nêu được những ý
chính sau: tính cấp thiết, ý nghĩa, tác dụng của công trình nghiên cứu. Phần đặt vấn đề cần trình bày
một cách ngắn gọn hiện trạng của những kiến thức có liên quan đến tồn tại hiện còn của vấn đề được
giới thiệu trong bài gởi đăng và những cách xem xét về tồn tại đó.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 109

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

1.5. Đối tượng, vật liệu và phương pháp nghiên cứu: Trình bày rõ đối tượng, vật liệu và phương
pháp nghiên cứu sử dụng trong công trình nghiên cứu.
1.6. Kết quả nghiên cứu và thảo luận: Chỉ trình bày các kết quả rút ra trực tiếp từ công trình ng-
hiên cứu được gởi đăng. Chỉ những kết quả này mới là đối tượng để phân tích và bàn luận trong bài
đăng. Trong phần này tác giả nêu lên những nhận xét của mình qua so sánh kết quả nghiên cứu đăng
trong bài với những kết quả đã được công bố thuộc cùng chuyên ngành. Các định hướng mới nảy
sinh cũng được trình bày
1.7. Kết luận và kiến nghị: Khẳng định lại những kết quả rút ra từ công trình và trình bày những
đề xuất, khuyến nghị với các cấp liên quan.
1.8. Tài liệu tham khảo:
Tài liệu tham khảo chỉ giới hạn là những tài liệu được sử dụng trong bài báo. Tài liệu tham
khảo được trình bày theo thứ tự A, B, C… Phần tài liệu tham khảo bằng tiếng Việt được xếp trước,
bằng tiếng nước ngoài được xếp sau. Cách trình bày tài liệu tham khảo như sau:
a. Tài liệu tham khảo lấy từ tạp chí: Họ, tên tác giả, năm. Tựa bài. Tên tạp chí, tập số mấy: Số
trang đầu - cuối.
Ví dụ: Holanda, H. D., Netto, F. M., 2006. Recovery of components from shrimp (Xiphonenaeus
kroyeri) processing waste by enzymatic hydrolysis. Journal of Food science, 71, 298-303.
b. Tài liệu tham khảo lấy từ sách: Họ, tên tác giả (năm). Tên của quyển sách, bộ sách số mấy nếu
có, ấn bản lần thứ mấy. Nhà xuất bản, nơi xuất bản.
Ví dụ: Trần Thị Luyến, 1996. Cơ sở và nguyên lý chế biến sản phẩm thủy sản có giá trị gia tăng,
tập 1. Trường Đại học Thủy sản, Nha Trang.
c. Tài liệu tham khảo lấy từ Internet:
Trình bày đường dẫn đến tài liệu
http://www.bournemouth.ac.uk/service-depts/lis/LIS_Pub/harvardsystint.htm
d. Tài liệu tham khảo lấy từ Ấn phẩm chính thức của nhà nước:
Ví dụ: Văn phòng chính phủ. 2000. Quyết định số 80 TTg/2000 ngày 19.06.2000. Hà Nội.
e. Tài liệu tham khảo lấy từ Luận văn tốt nghiệp:
Họ Tên tác giả. Năm tốt nghiệp. Tựa đề tài. Luận văn tốt nghiệp Kỹ sư/Cử nhân (ngành). Khoa.....
Trường Đại học....
Ví dụ: Nguyễn Thị Hương, 2001. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên sự phát
triển của quần thể tảo Chaetoceros calcitrans Paulsen, 1905 nhập nội. Luận án thạc sĩ. Khoa Nuôi
trồng thủy sản, Trường Đại học Nha Trang, Nha Trang.
2. Bài báo thuộc thể loại tham khảo và trao đổi ý kiến bao gồm các phần sau:
2.1. Tóm tắt.
2.2. Mở đầu.
2.3. Nội dung.
2.4. Tài liệu tham khảo.
3. Các thể loại khác (dịch thuật, tin tức, sự kiện, thông tin quảng bá…): trình bày theo quy định
của Luật Báo chí.
III. HÌNH THỨC GỬI, NHẬN BÀI:
- Bài gửi về Ban Biên Tập bằng cả 2 hình thức: bản in trên giấy và File dữ liệu. Bài không đăng
sẽ được thông báo cho tác giả và không trả lại tác giả.
- Bài viết, thư từ gửi theo địa chỉ:
Văn phòng Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản, Trường Đại học Nha Trang
Số 2, Nguyễn Đình Chiểu, Nha Trang, Khánh Hòa
ĐT: 0258.2220767; Fax: 0258.3831147; Email: tapchidhnt@ntu.edu.vn

110 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

INSTRUCTIONS FOR AUTHORS

JOURNAL OF FISHERIES SCIENCE AND TECHNOLOGY
I. GENERAL INSRUCTIONS
- Manuscript presented on A4 paper vertically (portrait), not more than 6 pages including tables, figures,
and references
- Page margin: Top: 2 cm; Bottom: 2 cm; Left: 2 cm; Right: 2 cm; Header: 2 cm; Footer: 2 cm;
- Font: Times New Roman; font size: 11, line spacing: single
- Letters density: normal, not compressed or stretched spacing between letters
- Details in the following format:
Item Font size Format Alignment
Title (Vietnamese) 14 CAPITAL, BOLD Center
Title (English) 12 CAPITAL, BOLD, ITALIC Center
Author Information (name, organization, telephone, fax, email) 12 Lowercase, italic, bold Right
Abstract (Vietnamese) 11 Lowercase, italic Justify
Abstract (English) 11 Lowercase, italic Justify
Keywords 11 Lover case left
Name of item (I) 11 UPER CASE, BOLD (I, II, ..) left
Name of item (1) 11 Lowercase, Bold (I.1, I.2, ..) left
Name of item (1.1) 11 Lowercase, Italic (I.1.1,.. ) left
Content 11 Lowercase Justify
Scientific name 11 Standard
Name of table 11 Lowercase, bold Center, above the
table
Content in the table 11 Lowercase
Name of figure 11 Lowercase, bold Center, below the
figure
Note on table, figure 9 Lowercase, italic left, below the table
Numbered table, figure 11 Sequence number 1, 2, 3...
References 11 Lowercase Justify

II. RESEARCH ARTICLES

1. Abstract
1.1. Abstract in English: An abstract of no more than 250 words is a summary of the most important points of the
article. The abstract should contain objectives and scope of the study, describes the methods used and the
results of the study. All that is stated in the abstract must be present in the body of the article.
1.2. Abstract in Vietnamese: translation from the summary in English (only for Vietnamese authors).
1.3. Keywords: List 3-5 keywords
2. Introduction
The introduction should state in several sentences that give what the main research
hypothesis/question(s) are interested and introduce the main idea of the research and capture the
interest of readers and tell why the topic is important.
3. Materials and methods
In this paragraph, the author should describe the materials used in the study, explain how the materials
were prepared for the study, describe the research protocol, explain how measurements were made and what
calculations were performed, and state which statistical tests were done to analyze the data. All abbreviations
used should be explained.
4. Results and discussion
Results are presented in the text integrated with effective tables and/or figures not to describe results in the
text in a way that is not highly redundant with information already presented in tables and/or figures.
The discussion answers where the results make sense in terms of practice or theorical considerations;

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 111

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2019

interpretation of findings, limitations and implications or recommendations for future research, what are
limitations and unsettled points in results.
5. Conclusion
Conclusion demonstrates new findings in the research and how do the ideas in the paper connect to what
the author(s) have described in the introduction and discussed.
6. Acknowledgements
In acknowledgments, author(s)’s thanks should be expressed to all organizations or individuals who
provide the assistance and supports for the research done.
7. References
References are only references cited in the paper. References are presented in the order A, B, C. The
references in Vietnamese are ranked first, foreign language is close behind. The references should follow the
formats of the examples listed below precisely:
Journal Article
Lohot V. D., Sharma-Natu P., Pandey R., Ghildiyal M. C., 2010. ADP-glucose pyrophosphorylase activity
in relation to starch accumulation and grain growth in wheat cultivars. Curr. Sci., 98(3): 427-430 Hoshino T.,
Kawashita N., Takagi Y., Anai Y., 2011. Molecular characterization and marker development of mid-oleic-
acid mutant M23 for the development of high-oleic-cultivars of soybean. Plant Breed., DOI: 10.1111/j.1439-
0523.2011.01871.x.
Book
Weissbach A., Weissbach H., 1988. Methods for Plant Molecular Biology. Academic Press Inc, California,
USA.
Book Chapter
Smith S. and Helentjaris T., 1996. DNA Fingerprinting and Plant Variety Protection. In: Paterson AH (ed)
Genome Mapping in Plant, Academic Press Inc, California, USA: 95-110.
Proceedings
Nguyen Anh, 2008. Species composition of freshwater crabs of Mekong River Delta. Proceedings of the
First National Conference on Agricultural and Biological Sciences. Publishing House Agriculture, Hanoi:
xx-xx.
From website
Wikipedia, 2011. Thong nưoc. Open encyclopedia
http://vi.wikipedia.org/wiki Th%C3%B4ng_n%C6%B0%E1%BB%9Bc. Access 28 Nov.2014.
III. MANUSCRIPTS UNDER THE CATEGORY OF REFERENCE AND EXCHANGE IDEAS
INCLUDE THE FOLLOWING:
1. Abstract.
2. Opening.
3. Contents.
MANUSCRIPT SUBMISSION
Electronic submission of manuscripts to: tapchidhnt@ntu.edu.vn
Printed submission send to postal address
Department of Research Affairs
02, Nguyen Dinh Chieu street, Nha Trang, Viẹtnam
Phone: (+84) 258.2220767; Fax: (+84) 258.3831147;
Email: tapchidhnt@ntu.edu.vn

112 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG