You are on page 1of 11

dfWolds lzIff-sIff !) / sIff !

@_ ;/x
dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f lgb]{lzsf
-bf];|f] ;+zf]wg_ @)&(
hf/L ldlt M @)&#.!@.!)
k|yd ;+zf]wgM @)&%.)^.!@
bf];|f] ;+zf]wg M=@)&(÷)$÷!&

k|:tfjgf
lzIff P]g @)@* sf] cf7f}F ;+zf]wg ePkl5 kf7\oj|md ljsf; s]Gb|af6 :jb]zL tyf ljb]zL z}lIfs ;+:yf jf af]8{af6
dfWolds tx -sIff !) / sIff !@_ ;/xsf] lzIff k"/f u/L k|fKt u/]sf k|df0fkq jf pkflwsf] dfGotf tyf
;dsIftf lgwf{/0f ug]{ k|lj|mofnfO{ Jojl:yt ug{ / dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldltsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ tf]Sg jf~5gLo ePsfn] lzIff P]g @)@*-;+zf]wg;lxtsf] bkmf !(-s_ lzIff lgodfjnL, @)%( sf] lgod
#* sf] pklgod -@_ tyf lgod !(@ n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfnon] of]
lgb]{lzsf hf/L u/]sf] 5 .

kl/R5]b—!
k|f/lDes
!= ;ª\lIfKt gfd / k|f/DeM ***-!_ o; lgb]{lzsfsf] gfd ædfWolds lzIff -sIff !) / sIff!@
;/x_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f lgb]{lzsf -bf];|f] ;+zf]wg_ @)&(Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgb]{lzsf dGqfnoaf6 :jLs[t ePsf] ldltb]lv nfu'x'g]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;ª\un] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgb]{lzsfdf M
-s_ ædGqfnoÆ eGgfn] lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfnonfO{ ;Demg'k5{ .
-v_ æP]gÆ eGgfn] lzIff P]g, @)@*-;+zf]wg;lxt_nfO{ ;Demg'k5{ .
-u_ ælgodfjnLÆ eGgfn] lzIff lgodfjnL, @)%(-;+zf]wg;lxt_nfO{ ;Demg'k5{ .
-3_ æ;ldltÆ eGgfn] lzIff lgodfjnL, @)%( -;+zf]wg;lxt_ sf] lgod #* adf]lhd ul7t dfGotf tyf
;dsIftf lgwf{/0f ;ldltnfO{ ;Demg'k5{ .
-ª_ æz}lIfs ;+:yf jf af]8{Æ eGgfn] ljb]zdf j}wflgs ¿kdf :yflkt eO{ ;~rfngdf /x]sf dfGotf k|fKt
ljb]zL z}lIfs ;+:yf jf af]8{ ;Demg' k5{ . o;n] ljb]zL af]8{;Fu ;DaGwg lnO{ g]kfn ;/sf/, lzIff,
lj1fg tyf k|ljlw dGqfnosf] cg'dtL jf l:js[ltdf g]kfn /fHo leq ;~rflnt ;+:yfnfO{ ;d]t
;+emg' k5{ .
-r_ æ;lrjfnoÆ eGgfn] kf7\oj|md ljsf; s]Gb|nfO{ ;Demg' k5{ .
-5_ æk|fljlws ;ldltÆ eGgfn] dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldltdf dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f
ug]{ ;DaGwdf l;kmfl/; ug{ o; lgb]{lzsfsf] bkmf -*_ adf]lhd ul7t dfGotf tyf ;dsIftf
lgwf{/0f k|fljlws ;ldltnfO{ ;Demg'k5{ .
-h_ æ;dsIftfÆ eGgfn] :jb]zL tyf ljb]zL z}lIfs ;+:yf jf af]8{af6 sIff !) / sIff !@ jf ;f] ;/x
lzIff k"/f u/L g]kfnsf] dfWolds tx sIff !) / sIff !@ sf] lzIff k"/f u/] ;/xsf] dfGotfnfO{

1
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
;Demg' kb{5 .
-em_ æwfld{s k|s[ltsfÆ eGgfn] lzIffsf] d"n wf/eGbf wfld{s k|s[ltsf ljifox¿nfO{ k|fyldstf lbO{ lzIff
lbOg] ;+:yfx¿ -db/;f, u'Daf, uf]Gkf, a'låhd, ;+:s[t, O:nfd, cflb_ nfO{ ;Demg' k5{ .
****-`_ :jLs[t eO;s]sf z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿ eGgfn] of] lgb]{lzsf hf/L x'g' k"j{ :jLs[t
eO;s]sf z}lIfs ;+:yf jf af]8{nfO{ hgfpF5 . o;n] of] lgb]{lzsf hf/L eO;s]kl5 dfGotf tyf ;dsIftf
lgwf{/0f ;ldltsf] lg0f{oaf6 :jLs[t x'g] z}lIfs ;+:yf jf af]8{nfO{ ;d]t hgfpg] 5 .

kl/R5]b– @
dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0fsf nflu k]; ug{'kg]{ sfuhft;DaGwL Joj:yf

#= lgj]bg lbg'kg]{ M
-!_ :jb]zL tyf ljb]zL z}lIfs ;+:yf jf af]8{af6 k|df0fkq k|fKt u/]sf tyf ljb]zL z}lIfs ;+:yf jf
af]8{af6 ;DaGwg lnO{ g]kfn ;/sf/ lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfnosf] cg'dlt jf :jLs[ltdf
;~rflnt ;+:yfaf6 k|df0fkq k|fKt u/L lgj]bg lbPsf JolStnfO{ dfq of] lgb]{lzsfadf]lhd
;dsIftf k|bfg ul/g] 5 .
-@_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0fsf nflu ljb]zL z}lIfs ;+:yf jf af]8{af6 dfWolds txsf] lzIff ;/x
k/LIff sIff !) / sIff !@ k"/f u/L k|fKt u/]sf k|df0fkq jf pkflw ;+nUg /fvL ;lrjfnodf lgj]bg
lbg'kg]{ 5 .
***-#_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f eO;s]sf z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿sf xsdf ;DalGwt lgj]bsn]
tkl;nadf]lhdsf sfuhft tyf z}lIfs of]Uotfsf k|df0fkqsf k|ltlnlkx¿ k]; ug'{kg]{ 5 M
*-s_ ;DalGwt of]Uotfsf k|df0fkqx¿
– nAwfª\s kq÷u|]8l;6÷6«fG;lj|mK6
– pQL0f{ k|df0f kq÷k|f]lehgn k|df0f kq-kfFr aif{sf nflu dfq_
— rfl/lqs k|df0f kq÷:s'n tyf sn]h lnleª ;l6{lkms]6
— dfOu|];g ;l6{lkms]6 -jf ;dsIftf rfx]sf] sIff÷txeGbf dflyNnf] sIff÷tx cWoog u/]sf]
v'Ng] k|df0f kq_
-v_ ?= !))) -Ps xhf/ ?lkofF_ sf] /fh:j lt/]sf] ;Ssn ef}r/
-u_ cg';"rL–!df pNn]v ePadf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg
-3_ cIf/fª\sg k¢lt nfu' ePsf af]8{ jf z}lIfs ;+:yfsf xsdf >]0fL jf u|]8sf] :t/ v'n]sf]
sfuhft
**-ª_ sIff !@ sf] k|df0fkqn] dfq ljifo ;+of]hg÷k"0ff{ª\s÷j|m]l86 cfj/ cflb gk'u ePsfsf] xsdf
sIff !! sf] dfs{l;6÷u|]8l;6sf] k|dfl0ft k|ltlnlk;d]t k]; ug'{kg]{ 5 .
***-$_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldltaf6 lg0f{o u/fpg'kg]{ z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿af6 hf/L
ePsf k|df0fkqsf nflu lgj]bsn] b]xfoadf]lhdsf sfuhftx¿;lxt ;lrjfnodf lgj]bg k]; ug{'kg]{
5M

2
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
-s_ cWoog u/]sf] ;+:yf jf af]8{sf] kl/ro v'Ng] sfuhftx¿ -a'sn]6, a|f]l;o/ cflb_
*-v_ g]kfnsf] ;DalGwt txdf cWofkg x'g] d'Vo ljifox¿dWo] sDtLdf # cf]6f ljifox¿sf]
kf7\oj|md jf lj:t[t kf7\oj:t' h;nfO{ cª\u|]hL efiffdf ¿kfGt/0f ul/Psf] x'g'kg]{ 5 .Æ
*-u_ ;DalGwt of]Uotfsf k|df0f kqx¿ M
– nAwfª\s kq÷u|]8l;6÷6«fG;lj|mK6
– pQL0f{ k|df0fkq÷k|f]lehgn k|df0fkq -kfFr aif{sf nflu dfq_
– rfl/lqs k|df0f kq÷:s'n tyf sn]h lnleª ;l6{lkms]6
– dfOu|];g ;l6{lkms]6 -jf ;dsIftf rfx]sf] sIff÷txeGbf dflyNnf] sIff÷tx cWoog u/]sf]
v'Ng] k|df0f kq_
-3_ cg';"rL–!df pNn]v ePadf]lhdsf] 9fFrfdf lgj]bg
-ª_ ?= !%)) -Ps xhf/ kfFr;o ?lkofF_ sf] /fh:j lt/]sf] ;Ssn} ef}r/
-r_ cIf/fª\sg k¢lt nfu' ePsf af]8{ jf z}lIfs ;+:yfsf xsdf >]0fL jf u|]8sf] :t/ v'n]sf
sfuhft
-5_ ;DalGwt z}lIfs ;+:yf jf af]8{ ;f] b]zsf] ;/sf/L dfGotf k|fKt ;+:yf xf] egL ;DalGwt
b]zsf] g]kfn l:yt /fhb'tfaf; jf sfplG;n/sf] sfof{noaf6 k|dfl0ft kq
**-h_ s;}sf] k|df0f kqdf yk a'‰g'kg]{ ePdf ;ldltn] dfly pNn]v ePsf cltl/St yk
sfuhft;d]t dfu ug{ ;Sg] 5 .
**-em_ sIff !@ sf] k|df0fkqn] dfq ljifo ;+of]hg÷k"0ff{ª\s÷j|m]l86 cfj/ cflb gk'u ePsfsf] xsdf
sIff !! sf] dfs{l;6÷u|]8l;6sf] k|dfl0ft k|ltlnlk;d]t k]; ug'{kg]{ 5 .
**-%_ ljb]zL lzIf0f ;+:yf jf af]8{af6 ljleGg sf];{x¿ cWoog ug]{ ljBfyL{x¿n] ;dsIftfsf nflu lgj]bg
lbFbf pkbkmf -#_ adf]lhdsf k|df0fkq;Fu ;dsIfL x'g] k|df0fkqx¿sf k|dfl0ft k|ltlnlkx¿ k];
ug'{kg]{ 5 . lgj]bsn] ;DalGwt txsf] cWoog k"/f u/]sf] / pSt af]8{ dfGotf k|fKt xf] egL olsg
eO;s]sf af]8{x¿n] hf/L ug]{ k|df0fkqx¿ km/s km/s 9fFrfsf eP klg ;f]xLcg'¿k ;dsIftf lbg
;lsg] 5 .
$= ;dsIftf ;DaGwL yk Joj:yfM
-!_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ubf{ Go"gtd cfwf/x¿ lgDgfg';f/ cjnDag ul/g] 5 M
*-s_ lgj]bsn] sIff !) sf nflu !) jif{sf] lzIff / sIff !@ sf nflu k|j]lzsf k/LIff jf sIff !)
;/xsf] lzIff k"/f u/L yk @ jif{ ljZjljBfno, af]8{ jf z}lIfs Pjd\ k|fl1s ;+:yfcGtu{t
cWoog u/L sIff !@ jf ;f];/xsf] lzIff k"/f u/]sf] x'g'kg]{ 5 .
*-v_ sIff !) df cª\u|]hL;lxt sDtLdf % cf]6f ljifosf] cWoog k"/f u/]sf] / sIff !@ df
cª\u|]hL;lxt slDtdf % cf]6f ljifosf] cWoog k"/f ePsf] x'g'kg]{ 5 . Intermediate Level
sf] k|yd jif{ jf låtLo jif{df cª\u|]hL ljifo cWoog u/L k|df0f kq txdf % ljifosf] cWoog
k"/f ePsf] x'g'kg]{ 5 . dfGotf k|fKt km/s km/s z}lIfs ;+:yf jf af]8{af6 km/s km/s ljifo
cWoog u/L ljBfno txsf] cWoog k"/f u/]sf lgj]bsnfO{ tL ;a} ljifosf] ;+of]hg, cWoog
k"/f u/]sf] Credit Hours/Grade cflb x]/L sIff !) jf !@ ;/x pQL0f{ ePsf] b]lvPdf
pQL0f{ ePsf] sIff ;/xs} ;dsIftf k|df0fkq lbg ;lsg] 5 .of] lgb]{lzsf hf/L x'g' cufj}

3
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
egf{ eO{ cWoog u/]sf ljBfyL{n] sIff !)÷!@ df rf/ ljifo dfq k9L sIff !)÷!@ sf]
cWoog k"/f u/]sf] k|df0f kq kfO;s]sf] eP To:tf ljBfyL{nfO{ klg ;dsIftf lbg o; bkmfn]
afwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
*-u_ ljb]zL af]8{ jf lzIf0f ;:yfaf6 A Level sfo{j|md cWoog ug]{ ljBfyL{n] ljBfnoLo lzIffsf]
clGtd k/LIffdf sDtLdf tLgcf]6f ljifodf Advanced Level -sIff !@ ;/x_ k"/f u/]sf]
x'g'kg]{ 5 . of] lgb]{lzsf hf/L x'g'k'j{ egf{ eO{ Advanced Level sf] cWoog k"/f
ul/;s]sfx¿sf xsdf Advanced Level df cWoog u/]sf] ljifo ;ª\Vof tLgeGbf sd
ePsf]] cj:yfdf sDtLdf b'O{cf]6f ljifodf Advanced Level sf] cWoog k"/f u/]sf] / yk b'O{
ljifodf Advanced Subsidiary -sIff !! ;/x_ sIffsf] cWoog k"/f u/]sf] x'g'kg]{ 5 .
ljb]zL af]8{ jf lzIf0f ;:yfaf6 International Baccalaureate sfo{j|md cWoog ug]{
ljBfyL{sf] xsdf @$ u|]8 kf]OG6 k|fKt u/L cWoog k"/f u/]sf]] x'g'kg]{ 5 .
*-3_ sIff !@ sf] ;dsIftf lng ljb]zL af]8{af6 sIff !) jf ;f] ;/x pQL0f{ u/]sfsf] xsdf g]kfn
;/sf/ kf7\oj|md ljsf; s]Gb|af6 pSt sIffsf] dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f u/]sf] k|df0f
kq;d]t k|fKt u/L k]; ug'{kg]{ 5 . sIff !@ sf] dfq ;dsIftf lng rfx]df lghn] sIff !)
pQL0f{ u/L sIff !!–!@ cWoog k"/f u/]sf] olsg u/L lghnfO{ sIff !@ sf] ;dsIftf
k|df0fkq k|bfg ug{ ;lsg] 5 .
-ª_ lgj]bs ljBfyL{n] k|fKt u/]sf] pkflwsf] tx :ki6 gePsf]] ePdf ;f] tx sIff !) jf sIff !@
;/x g} xf] egL ;DalGwt af]8{, ljZjljBfno, z}lIfs Pjd\ k|fl1s ;+:yfg jf ;DalGwt b]zsf]
g]kfn l:yt /fhb"tfaf; jf sfplG;n/sf] pSt ;+:yf jf af]8{sf] cflwsfl/stf;d]t v'n]sf]
kq lnO{ cfpg' kg]{5 .
-r_ ljb]zL af]8{x¿af6 k|fKt u/]sf k|df0f kq tyf cGo sfuhftx¿ cª\u|]hLafx]s cGo efiffdf
ePdf ;DalGwt lgj]bsn] ;a} sfuhftx¿ ljZj efiff SofDk; jf o:t} cflwsfl/s
lgsfoaf6 cª\u|]hL efiffdf cg'jfb u/fP/ k]; ug'{ kg]{5 .
**-5_ ljleGg ljb]zL af]8{ jf lzIf0f ;:yfaf6 O Level, N Level, A Level, IB h:tf k|s[ltsf
sf];{x¿ k9]sf ljBfyL{n] cGo ljifo cª\u|]hL dfWoddf k9]sf] eP cª\u|]hL ljifo gk9]sf] eP
klg ;dsIftf k|bfg ug{ afwf kg]{ 5}g . To;}u/L ;DalGwt b]z÷af]8{sf] kf7\oj|mdsf]
;+/rgfcg';f/ cª\u|]hL ljifo k9fO gx'g] t/ d'Vo ljifosf ¿kdf /x]sf] efiff ljifo cWoog
u/]sf ljBfyL{nfO{ klg cGo cfwf/ k"/f ePdf ;dsIftfsf] k|df0f kq lbg ;lsg] 5 .
**-h_ of] lgb]{lzsf hf/L x'g'k'j{ dfGotf k|fKt ljleGg af]8{ jf z}lIfs ;+:yfg -lqe'jg
ljZjljBfnoaf6 k|sflzt "Directory of Recognition and Equivalence of Educational
Qualifications" / pRr dfWolds lzIff kl/ifbaf6 k|sflzt "HSEB Directory of
Recognition and Equivalence of Education as Qualifications" df ;"rLs[t ePsf
af]8{÷z}lIfs ;+:yfg_ af6 sIff !)÷!@ ;/xsf] cWoog k"/f u/L ;dsIftfsf] k|df0f kq
glnO{ ;f]eGbf dflyNnf] txsf] cWoog k"/f ul/;s]sfx¿sf xsdf lghn] sIff !)÷!@ df
cWoog u/]sf ljifo, j|m]l86÷u|]8 cflb / dflyNnf] txsf] cWoog ubf{ cWoog u/]sf] yk
sf];{÷la|hsf];{;d]tnfO{ cfwf/ dfgL ;ldltn] ;dsIftf lbg] ;DaGwdf cfjZos lg0f{o lng
;Sg] 5 .
**-em_ dfGotf k|fKt leGg leGg :jb]zL jf ljb]zL z}lIfs ;+:yf jf af]8{af6 k|fKt pkflwsf]

4
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
;dsIftfsf nflu j|m]l86 :yfgfGt/0fsf] cjwf/0ffcg';f/ ljBfyL{n] ljleGg z}lIfs ;+:yf jf
af]8{af6 k|fKt j|]ml86sf] u0fgf u/L dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldltsf] lg0f{ocg';f/
lgj]bsnfO{ ;dsIftf k|bfg ug{ ;lsg] 5 .
**-`_ sIff !) / !@ Pp6} ljBfno÷af]8{af6 pQL0f{ ug]{sf] xsdf rfl/lqs k|df0fkq / dfOu|];g
;l6{lkms]6 sIff !@ s}nfO{ cfwf/ agfP/ sIff !) sf] ;dsIftf k|df0fkq lbg ;lsg] 5 .
k|fOe]6 / v'nf k¢ltaf6 pQL0f{ u/]sf lgj]bsx¿n] nAwfª\s kq, pQL0f{ k|df0f kq÷k|f]lehgn
k|df0f kq, dfOu|];gsf k|dfl0ft k|ltlnlk k]; ug'{kg]{ 5 .
**** -6_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0fsf nflu k]; u/]sf] z}lIfs ;+:yf jf jf]8{sf] gfd o; cl3
g} dfGotf k|fKt ePsfdf xfn ljBfyL{n] cWoog u/]sf z}lIfs ;+:yf jf af]8{ jf pkflw
kl/jt{g ePsfdf k|df0fsf cfwf/df kl/jlt{t z}lIfs ;+:yf jf af]8{sf] gfd / kl/jlt{t
pkflwsf] gfd /fvL ;dsIftf k|bfg ug{ ;lsg] 5 .
**** -7_ ;ldltn] dfGotf tyf ;dsIftfsf nflu lbg] lgj]bgsf ;DaGwdf cgnfOg cfj]bg lbg
;lsg] u/L Joj:yf ug{ ;Sg] 5 .

-@_ pkbkmf -!_df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ldlt @)&#÷)!÷@# sf] lzIff dGqfno -dfggLo
dGqL:t/_ sf] lg0f{ocg';f/ ldlt @)&#.)!.@# kl5 g]kfndf NIOS (National Institute of Open
Schooling) nufot v'nf ljBfno k¢ltsf s'g} klg ljb]zL ljZjljBfno jf lzIf0f ;+:yf;Fu
;DaGwg lnO{ g]kfndf v'nf ljBfno k¢ltsf] sfo{j|md ;~rfng ug{ aGb ul/;lsPsf] x'Fbf ldlt
@)&#.)!.@# k"j{ ljb]zL af]8{ jf z}lIfs ;+:yfaf6 ;DaGwg lnO{ g]kfndf sfo{j|md ;~rfng u/L
@)&#.)!.@# k"j{ To:tf sfo{j|mddf egf{ eO{ /fli6«o d'St ljBfnoLo lzIff (National Institute of
Open Schooling) k¢ltaf6 dfWolds tx -sIff !) / sIff !@_ ;/xsf] z}lIfs pkflw k|fKt u/]sf
JolStnfO{ o; cufl8 k|bfg u/] ;/x g} ;dsIftf k|bfg ul/g] 5 .

kl/R5]b–#
dfGotf tyf ;dsIftf kq;DaGwL Joj:yf
%= ;dsIftf kq k|bfg ug]{ M ***-!_ bkmf -#_ sf] pkbkmf -#_adf]lhd ;lrjfnodf k/]sf] lgj]bg /
lgj]bg;fy k]; ePsf sfuhftx¿pk/ cfjZos 5fglag u/L :jLs[t z}lIfs ;+:yf jf af]8{sf] ;"rLdf kg]{
b]lvPdf kf7\oj|md ljsf; s]Gb|n] ;ldltn] tf]s]sf] 9fFrfdf dfGotf tyf ;dsIftf kq k|bfg ug]{ 5 .
t/ @)&#.)!.@# kl5 g]kfndf NIOS (National Institute of Open Schooling) nufot v'nf ljBfnoLo
lzIff k¢ltsf ljb]zL sfo{j|md ;~rfng ug{ aGb eO;s]sfn]] pSt ldlt k"j{ To:tf sfo{j|mddf egf{ u/L
pQL0f{ u/]sf afx]s g]kfnaf6 hf/L ePsf pSt k¢ltsf To:tf k|df0fkqsf] ;dsIftf k|bfg ul/g] 5}g .
-@_ bkmf -#_ sf] pkbkmf -$_ adf]lhd ;lrjfnodf k/]sf] lgj]bg pk/ cfjZos 5fglag u/L k|fljlws
;ldltsf] l;kmfl/;;d]tsf cfwf/df ;ldltn] lg0f{o u/L pkbkmf -!_ adf]lhdsf] 9fFrfdf dfGotf
tyf ;dsIftf kq k|bfg ug]{ 5 .

5
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
kl/R5]b—$
;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/;DaGwL Joj:yf
^= ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/M
-!_ z}lIfs ;+:yf jf af]8{af6 dfWolds tx -sIff !) / sIff !@_ ;/xsf] lzIff k"/fu/L k|fKt u/]sf
k|df0fkq jf pkflwsf] dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ug{ ul7t ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/
b]xfoadf]lhd x'g] 5 M
-s_ lgj]bsn] cWoog u/]sf] z}lIfs ;+:yf jf af]8{ ;DalGwt d'n'saf6 dfGotf k|fKt ;+:yf xf] jf
xf]Og olsg ug]{
-v_ lgj]bsn] k]; u/]sf k|df0fkqsf d'Vo ljifox¿sf] kf7\oj|mdsf] :t/ g]kfnsf] sIff !) / sIff
!@sf] ;DalGwt ljifosf] kf7\oj|mdsf] :t/;Fu ldn]gldn]sf] olsg ug]{
-Uf_ lgj]bsn] k]; u/]sf k|df0fkqx¿sf ;DaGwdf cfjZos k/]df k|fljlws ;ldltaf6 l;kmfl/;
lng]
-3_ k|fljlws ;ldltn] l;kmfl/; u/]sf ljifodf cfjZostfg';f/ hfFra'em u/L ;dsIftf
lgwf{/0f;DaGwL lg0f{o ug]{
-ª_ yk hfgsf/L lng'kg]{ ePdf ;ldltsf ;b:ox¿n] ;DalGwt k|df0fkqjfnf;Fu ;f]wk'5 ug]{
tyf yk sfuhft dfu ug{]
-r_ s'g} ljb]zL af]8{sf] cflwsfl/stf ;DaGwL hfFra'em ug{ hfg'kg]{ ePdf :ki6 cfwf/ / sf/0f
vf]nL k|:tfj tof/ kf/L :jLs[ltsf nflu dGqfnodf k]; ug]{
-5_ ;ldlt tyf k|fljlws ;ldltsf] a}7ssf] sfo{ljlw lgdf{0f ug]{ .
**-h_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;DaGwdf cfjZostfcg';f/ yk cfwf/ tof/ u/L
;dsIftf k|bfg ug]{ .
-@_ ;ldltsf] a}7s cfjZostfcg';f/ a:g]5 .
-#_ cWoIf;“u k/fdz{ u/L ;b:o ;lrjn] ;ldltsf] a}7s af]nfpg] 5 .
-$_ a}7saf6 lg0f{o ePkl5 ;dsIftf lgwf{/0f ;ldltsf] ;lrjfnon] ;dsIftf ePsf] k|dfl0ft u/L
cg';"rL # cg';f/sf] 9f“rfdf clen]v /fVg]5 .
-%_ o; lgb]{lzsfdf g;d]l6Psf] jf pNn]v gePsf] ljifodf k|rlnt sfg'gsf] k|lts"n gx'g] u/L ;ldlt
cfkm}“n] lg0f{o u/L sfof{Gjog ug{ ;Sg] 5 .
-^_ ;ldltsf] a}7sdf cfjZostfg';f/ a9Ldf tLg hgf;Dd ;DalGwt If]qsf lj1x¿nfO{ cfdGq0f ug{
;lsg] 5 .
&= ;ldltn] lg0f{o k'g/fjnf]sg ug{ ;Sg]M s'g} sfuhft jf k|df0fkqsf] cefjdf ;ldltsf] a}7saf6
k|df0fLs/0f x'g g;s]sf] z}lIfs of]Uotf tyf pkflwsf] kl5 k'li6 x'g] sfuhft k]; eO{ ;ldltnfO{ dfGotf
tyf ;dsIftf k|bfg ug{ plrt nfu]df klxnf ul/Psf] lg0f{o k'g/fjnf]sg u/L k|df0fLs/0f ug{ ;Sg]5 .

6
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
kl/R5]b–%
k|fljlws ;ldlt;DaGwL Joj:yf
*= dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f k|fljlws ;ldltsf] u7gM -!_ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0fsf
nflu k]; ePsf lgj]bg / lgj]bg;fy ;+nUg k|df0fkq, kf7\oj|md / cGo sfuhft cWoog u/L ;ldlt;dIf
l;kmfl/; ug{ b]xfoadf]lhdsf] dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f k|fljlws ;ldlt /xg]5 .
-s_ kf7\oj|md ljsf; s]Gb|sf] dfGotf, ;dsIftf tyf d"Nofª\sg zfvfsf zfvf k|d'v÷lgb]{zs
– ;+of]hs
-v_ kf7\oj|md clws[t -cª\u|]hL_ kf=lj=s]= – ;b:o
-u_ clws[t k|ltlglw /fli6«o k/LIff af]8{÷k/LIff lgoGq0f sfof{no – ;b:o
*-3_ ;+of]hsn] tf]s]sf] lgj]bssf] ljifo;Fu ;Daå kf7\oj|md clws[t jf ;DalGwt ljifosf] lj1
dWo]af6 – tLg hgf ;b:o
*-ª_ dfGotf tyf ;dsIftf sfo{ x]g]{ clws[t :t/sf sd{rf/LdWo] ;+of]hsn] tf]s]sf] Ps hgf –
;b:o ;lrj
-@_ k|fljlws ;ldltsf] a}7sdf cfjZostfg';f/ a9Ldf tLg hgf;Dd ;DalGwt If]qsf lj1x¿nfO{
cfdGq0f ug{ ;lsg] 5 .
-#_ o; pk;ldltn] a}7s a;]afkt kfpg] ;'ljwf dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldltn] kfpg] ;'ljwf
;/x x'g] 5 .
(= k|fljlws ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/
-s_ dfGotf tyf ;dsIftfsf nflu lgj]bg;fy ;+nUg k|df0fkq, pkflw / :t/ cWoog ug]{
*-v_ lgj]bsn] k]; u/]sf k|df0f kqsf d'Vo ljifox¿sf kf7\oj|mdsf] :t/ g]kfnsf] sIff !) / sIff !@
sf] cª\u|]hL;lxt ljBfyL{n] cWoog u/]sf] ;DalGwt ljifosf] kf7\oj|mdsf] :t/;Fu ldn] gldn]sf]
olsg ug]{ . o;/L olsg ubf{ cª\u|]hL ljifo g} k9fO gx'g] af]8{sf xsdf ;DalGwt lgj]bsn]
;DalGwt b]zsf] ;f]xL af]8{ jf dfGotf k|fKt cGo af]8{ jf g]kfnsf] /fli6«o k/LIff af]8{af6 cª\u|]hL
ljifosf] k/LIff lbO{ pQL0f{ u/]sf] k|df0f kq;d]tnfO{ cfwf/ dfGg]
**-v!_lgj]bsn] ;ª\sfo jf ljifo ;d"x jf u|]8 v'nfO{ ;dsIftf k|df0f kq dfu u/]df ;f]sf] olsg u/L dfGotf
tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;ldltdf l;kmfl/; ug]{
-u_ lgj]bsn] cWoog u/]sf] z}lIfs ;+:yf jf af]8{ ;DalGwt b]zdf dfGotf k|fKt xf] jf xf]Og hf“ra'em
ug]{
-3_ dfGotf tyf ;dsIftfsf nflu pko'St eP, gePsf] ;DaGwdf ;ldlt;dIf cfkm\gf] /fo;lxt
l;kmfl/; ug]{
-ª_ ;ldltn] tf]s]sf cGo sfo{ ug]{ .
kl/R5]b ^
d'Vo ljifox¿;DaGwL Joj:yf
!)= d'Vo ljifox¿M *-!_ z}lIfs ;+:yf jf af]8{sf] dfGotf tyf ;dsIftfsf nflu ;DalGwt lgj]bsn] g]kfnsf]
7
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
dfWolds tx sIff !) sf] xsdf cª\u|]hL;lxt % ljifodf k|j]lzsf jf ;f];/x k/LIff k"/f u/]sf] / sIff !@
sf xsdf cª\u|]hL;lxt sDtLdf % cf]6f ljifo cWoog u/L sIff !@ ;/x k"/f u/]sf] x'g'kg]{
5 . t/ k"0f{¿kdf æwfld{s k|s[ltsfÆ ljifo dfq cWofkg u/fpg] ;+:yfsf xsdf cª\u|]hL ljifo clgjfo{
dflgg] 5}g . ljb]zL af]8{ jf lzIf0f ;+:yf jf ;f];Fu ;DaGwg lnO{ ;~rfng ePsf] ;+:yfx¿sf] km/s
k|sltsf] z}lIfs sfo{j|mdsf] xsdf ;ldltn] lg0f{o u/]adf]lhd x'g] 5 .
**-@_ ;DalGwt b]zsf] ljifo ;+/rgfcg';f/ sIff !)÷!@ pQL0f{ u/]sf t/ cª\u|]hL ljifo cWoog gu/]sf
ljBfyL{sf xsdf /fli6«o k/LIff af]8{åf/f ;~rflnt jflif{s k/LIff k|0ffnLdf ;DalGwt txsf] (Single
Subject)sf]] ¿kdf cª\u]hL ljifosf] cWoog k"/f u/]sf] x'g'kg]{ 5 .
*-#_ pkbkmf -!_ / -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfnsf] z}lIfs ;+/rgfeGbf km/s k|s[ltsf]
;+/rgf ePsf z}lIfs ;+:yf jf af]8{sf xsdf d'Vo ljifosf ljifoj:t'sf] :t/ ldNg] jf gldNg]
;DaGwdf k|fljlws ;ldltn] hfFra'em u/L l;kmfl/; u/]sf cfwf/df ;ldltn] lg0f{o ug]{ 5 .

kl/R5]b – &
lg0f{o;DaGwL sfo{ljlw
***!!= lg0f{o cjlwM :jLs[t eO;s]sf z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿sf xsdf ;fdfGotof lgj]bg lbPs} lbg /
lg0f{o ug{'kg]{ z}lIfs ;+:yf jf af]8{sf xsdf lgj]bg lbPsf] ldltn] ;fdfGotof b'O{ xKtfleq sfo{ 6'ª\Uofpg'
kg]{ 5 . t/ k//fi6« dGqfnodfkm{t\ z}lIfs ;+:yf jf af]8{sf] af/]df /fhb"tfaf;af6 hfgsf/L lng'kg]{ ePdf
jf cGo ;+:yfx¿;Fu hfgsf/L lng'kg]{ ePdf plNnlvt cjlw nfu' x'g] 5}g .
!@= lg0f{osf] cfwf/M dfGotf tyf ;dsIftf;DaGwL lg0f{osf j|mddf lgj]bsn] k]; u/]sf k|df0fkqx¿,
z}lIfs ;+:yf jf af]8{sf] kl/ro, j}wflgstf, kf7\oj|mdsf] :t/;DaGwdf k|fljlws ;ldltsf] l;kmfl/;nfO{
d'Vo cfwf/sf ¿kdf lnOg] 5 .

kl/R5]b– *
lg0f{o ePsf af]8{x¿;DaGwL Joj:yf
!#= lg0f{o ePsf z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿sf] ;dsIftfM ***-!_ o; lgb]{lzsfadf]lhd :jLs[t
eO;s]sf z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿sf] dfGotf tyf ;dsIftf k|bfg ubf{ lg0f{o ldlt pNn]v ul/g] 5 .
*** -@_ :jLs[t af]8{ jf z}lIfs ;+:yf tyf pkflw;DaGwL hfgsf/L kf7\oj|md ljsf; s]Gb|n] ;fj{hlgs
hfgsf/Lsf nflu cfkm\gf] j]a;fO6df /fVg'kg]{ 5 .
***-#_ lg0f{o eO;s]sf af]8{sf] z}lIfs pkflw ;dfg /xL af]8{sf] gfd, :yfg, nf]uf] cflb kl/jt{g ePsf] eP
;f] :ki6 v'Ng] ;DalGwt af]8{ jf ;f] ;DalGwt lgsfosf] kq k]; ug{ nufO{ gofF gfdnfO{ ;lrjfnon]
:jLs[t z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿sf] ;"rLdf ;dfj]z u/L cfkm\gf] j]a;fO8df ;dfj]z ug{ ;Sg] 5 .
!$= lqe'jg ljZjljBfnon] u/]sf] ;dsIftfM lqe'jg ljZj ljBfnoaf6 k|sflzt k'l:tsf The Directory
Of Recognition And Equivalence of Educational Qualifications df plNnlvt z}lIfs ;+:yf jf
af]8{x¿nfO{ ldlt @)%^.)%.#) sf] -dGqL:t/Lo_ lg0f{on] kf7\oj|md ljsf; s]Gb|af6} ;dsIftf ePsf] ;/x
dfGo x'g] pNn]v u/]sfn] tL z}lIfs ;+:yf jf af]8x{ ¿nfO{ dfGotf tyf ;dsIftf k|bfg ul/g] 5 .

8
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
kl/R5]b–(
ljljw
!%= dfGotf tyf ;dsIftfsf nflu lgj]bg lbg] cjlw M -!_ of] lgb]{lzsf hf/L x'g'eGbf cl3 k|fKt
ul/;s]sf] z}lIfs of]Uotf jf pkflwsf] xsdf ;ldltn] ;fj{hlgs ;"rgf hf/L u/L z}lIfs of]Uotf jf
pkflwsf] dfGotf tyf ;dsIftfsf lglDt lgj]bg lbg'kg]{ cjlw tf]Sg ;Sg] 5 .
**-@_ of] lgb]{lzsf hf/L x'g'eGbf cl3 tTsfnLg gLlt lgod / tf]lsPsf] Joj:yfcg';f/ ;dsIftf k|fKt
ul/;s]sfx¿sf xsdf tTsfnLg Joj:yfcg';f/ g} ;dsIftf ePsf] dflgg] 5 . t/ s'g} JolSt jf
;+:yfn] pxL af]8{ jf z}lIfs ;+:yfaf6 k|fKt u/]sf] z}lIfs pkflwsf] k'gM ;dsIftf u/fpg rfx]df
xfnsf] Joj:yf÷k|lj|mofcg';f/ g} ;dsIftf k|bfg ug{ ;lsg] 5 .
!^= sIff !) eGbf tnsf sIffsf] dfGotf tyf ;dsIftf ;DaGwL Joa:yf M -!_ ljb]zL z}lIfs
;+:yfx¿af6 sIff * jf ( ;/xsf] cWoog k"/f u/L g]kfndf cWoog ug{ rfx]df ;DalGwt ljBfyL{ jf
lghsf cleefjsn] ljBfyL{n] k9\g rfx]sf] ljBfnodf ljBfyL{sf z}lIfs of]Uotfsf k|dfl0ft k|ltlnlk;lxt
lgj]bg lbg'kg]{ 5 . ;DalGwt ljBfnon] ljBfyL{sf] lnlvt jf df}lvs k/LIff lng cfjZos 7fg]df pSt
k/LIff lnO{ pko'St sIffdf egf{sf nflu cfk\mgf] /fo;lxt lhNnf l:yt lzIff ljsf; tyf ;dGjo OsfOdf
cg'dlt dfu ug'{kg]{ 5 .
-@_ lhNnf l:yt lzIff ljsf; tyf ;dGjo OsfOn] ljBfnosf] dfuadf]lhd ljBfyL{ egf{ ug{ pko'St
b]v]df sIff tf]sL cg'dlt lbg ;Sg] 5 .
-#_ sIff * eGbf tnsf] xsdf ljBfyL{sf] pd]/, z}lIfs :t/, af}l4s Ifdtf / z}lIfs of]Uotfsf k|df0f
kq x]/L ljBfnon] pko'St sIffdf egf{ ug{ ;Sg] 5 .
***!&= ;"rL cBfjlws ug]{ M lg0f{o ePsf gofF z}lIfs ;+:yf jf af]8{x¿sf] gfdfjnLsf] ;"rL ;dfj]z u/L
k|To]s jif{ :jLs[t af]8{ jf z}lIfs ;+:yfsf] ;"rL cBfjlws ug'{kg]{ 5 / ;f]sf] hfgsf/L kf7\oj|md ljsf;
s]Gb|sf] j]a;fO6df /flvg] 5 .
!*= lgb]{zg lbg ;Sg] M dGqfnon] ;do ;dodf dfGotf tyf ;dsIftf ;DaGwdf ;ldltnfO{ lgb]{zg lbg
;Sg] 5 .
!(= k"j{ lg0f{o /4 ug{ ;Sg] M s'g} lgj]bsn] k]; u/]sf] sfuhftsf cfwf/df ;dsIftf kq lbPsfdf kl5
k|fKt k|df0fsf cfwf/df lghn] k]; u/]sf ljj/0f unt 7xl/Pdf pSt dfGotf jf ;dsIftf ;ldltn] /2
ug{ ;Sg]5 . unt dg;fon] lgj]bg k]; u/]df jf k|df0fkqsf cfwf/df unt 7xl/O{ ;dsIftf x'g g;s]sf
JolStn] kl5 ;dsIftf ug{ rfx]df To:tf JolStsf] lgjb]g :jLs[t ul/g] 5}g .
@)= lgb]{lzsf ;+zf]wg ug{ ;Sg] M dGqfnon] ;dsIftf lgwf{/0f ;ldlt / ;f] ;DaGwL lj1x¿sf] k/fdz{df
lgb]{lzsfdf cfjZos ;+zf]wg ug{ ;Sg] 5 .
@!= lgb]{lzsfsf] JofVof;DaGwL Joj:yf M o; lgb]{lzsfdf ePsf ljifodf yk :ki6 ug'{k/]df dGqfnoaf6 ePsf]
JofVof g} clGtd x'g] 5 .
@@= cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36 ug{ ;Sg] M ;ldltsf] lg0f{ofg';f/ ;lrjfnon] cg';"rLdf x]/km]/ jf yk36 ug{
;Sg] 5 .
@#= arfp M of] lgb]{lzsf hf/L x'g'k"j{ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f ;DaGwL lgb]{lzsf, @)&# adf]lhd
kf7\oj|md ljsf; s]Gb|n] u/]sf dfGotf tyf ;dsIftf ;DaGwL sfo{x¿ / ;fljs pRr dfWolds lzIff
kl/ifb\åf/f eP u/]sf sfo{x¿ o;} lgb]{lzsfadf]lhd eP;/x dflgg] 5.

9
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
*cg';"rL—!
-bkmf # sf] pkbkmf #-u_ ;Fu ;DalGwt_
>Ldfg\ k|d'vHo",
kf7\oj|md ljsf; s]Gb|,
;fgf]l7dL, eStk'/ . ldlt M =============================

ljifo M dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f u/L kfpmF .

pko'{St ;DaGwdf ==================================n] lgDgfg';f/sf] ;+:yfaf6 dfWolds lzIff -sIff !)÷sIff !@_
;/xsf] k/LIff pŒfL0f{ u/]sfn] lzIff lgodfjnLcg';f/ dfGotf tyf ;dsIftf lgwf{/0f u/LkfpmF egL lgodfg';f/sf]
b:t'/;lxt cfjZos sfuhftx¿ o;} lgj]bg;fy ;+nUg u/L k]; u/]sf] Joxf]/f cg'/f]w 5 .

k/LIff pTtL0f{ sIff !) sf] ljj/0f sIff !@ sf] ljj/0f ;dsIftfrfx]sf]


u/]sf] af]8{sf] gfd cWoog pTtL0f{ pTtL0f{ cWoog pTtL0f{ pTtL0f{ sIff
u/]sf] ;fn u/]sf] u/]sf] ;fn u/]sf]
b]z pkflw÷tx b]z pkflw÷tx

;+nUg ul/Psf sfuhftx¿


– nAwfª\s kq÷6«fG;lj|mK6, pQL0f{ k|df0fkq, dfOu|];g, rfl/lqs k|df0f kqsf k|dfl0ft k|ltlnlkx¿M
– k|fOe]6 / v'nf ljBfnodf cWoog ug]{sf xsdf cgnfOg btf{ kmf/fd÷k|j]z kq÷xn l6s6 cflbsf k|dfl0ft
k|ltlnlkx¿;d]t
– /fh:j /sd ?= =========== a'emfPsf] gubL /l;bsf] kx]Fnf] k|ltyfg !
– ljb]zdf cWoog cjlw v'n]sf] /fxbfgL / le;fsf] k|dfl0ft k|ltlnlk M
– cWoog u/]sf] af]8{÷z}lIfs ;+:yfsf] j]a;fO6,============================================, Od]n====================
– k/LIff k|0ffnL -jflif{s, ;]d]:6/, ;f]w k|0ffnL_ ;DaGwL sfuhft yfg =========
– gofF af]8{sf xsdf lgDgfg';f/sf yk sfuhftx¿ M

10
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk
– cWoog u/]sf] z}lIfs ;+:yf÷af]8{sf] kl/ro ;DaGwL sfuhftx¿ -a|f]l;o/, a'n]l6g cflb_ M========
– cWoog u/]sf] af]8{sf] sIff !)÷!@ sf] d'Vo ljifox¿sf] kf7\oj|md÷kf7\oj:t' yfg M===========
– ;DalGwt s'6gLlts lgof]u÷b"tfaf;af6 k|dfl0ft ul/Psf z}lIfs of]Uotfsf k|df0fkqx¿ M
cWoog u/]sf d'Vo ljifox¿
!= @= #=
$= %= ^=

k]; ul/Psf ljj/0f ;a} l7s 5g\ e'm7f 7x/] sfg'gadf]lhd ;x'Fnf÷a'emfpFnf .

lgj]bssf] gfd M x:tfIf/ M ;Dks{ g= M


ljBfyL{sf] 7]ufgfM lhNnf M uf=kf÷g=kf M
j8f=g= M 6f]nsf] gfd M

sfof{no k|of]hgsf nflu M


btf{ ?h' ug]{sf]
;dsIftf lbg'kg]{ sIff /fh:j /sd ?h' ug]{sf] gfd
g= b:tvt

11
*k|yd ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
** k|yd ;+zf]wgåf/f yk
***bf];|f] ;+zf]wgåf/f ;+zf]lwt
**** bf];|f] ;+zf]wgåf/f yk

You might also like