Kamienie na szaniec - streszczenie szczegółowe

Słoneczne dni - streszczenie rozdziału

W jednej z warszawskich dzielnic działała młodzież harcerska, która pragnęła

kształcić swoje charaktery i stawiała sobie cele, do których osiągnięcia uparcie
dążyła.

Wśród nich szczególnie wyróżniał się zespół „Buków”, nazwany tak od częstych
wypraw do lasu. „Buki” tworzyli młodzi ludzie, charakteryzujący się aktywnością,
koleżeństwem i radosnym uśmiechem. Należeli do nich Alek i Rudy.

Przedstawienie Alka Dawidowskiego

Alek był wysokim, szczupłym chłopcem o niebieskich oczach i płowej czuprynie.

Dzięki swojej drużynie uczył się panowania nad sobą w ważnych chwilach.
Pewnego dnia, podczas pobytu na wsi, Alek był świadkiem wypadku, w którym syn
gospodarza uderzył się siekierą w nogę. Wszyscy obecni wpadli w panikę – jedynie
Alek przyklęknął przy rannym i tamując krew, zrobił opatrunek uciskowy.

Przedstawienie Rudego - Jana Bytnara

Rudy miał piegowatą twarz i rudawe włosy. Był niezwykle inteligentny, a drużyna
„Buków” uczyła go „konkretów przyziemnego życia”. W dużej mierze ograniczało
się to do faktu, że Rudy na każdej wycieczce zastępu był kucharzem, z czasem
wykazując się coraz większym talentem kulinarnym. Nikt tak jak Rudy nie piekł na
patyku chleba, nie ugotował tak smacznej kaszy czy też zupy z pokrzyw.

Rudy był również utalentowany artystycznie. To właśnie on wymyślił odznakę dla

zastępu Buków – cyfrę 23 umieszczoną w trójkącie, którą wyciął z metalu i osadził
na pomarańczowej podkładce z materiału.

Harcmistrzem „Buków” był Zeus – Leszek Domański, nauczyciel geografii w

warszawskim gimnazjum i liceum. Zeus był zaledwie o osiem lat starszy od uczniów
klasy, której był wychowawcą. Z podopiecznymi łączyły go przyjacielskie relacje,
za co był krytykowany przez grono pedagogiczne.

Alek i Rudy wychowali się w domach, w których mieli możliwość zdrowego

rozwoju fizycznego i psychicznego. Domy takie wyróżniają się więzią, która łączy
poszczególnych członków rodziny, są ostoją, dodają odwagi i zapewniają spokój.
Ojcowie obu chłopców brali czynny udział w życiu społecznym, a matki cechowała
życzliwość i mądrość.
Ojciec Alka był kierownikiem fabryki, a ojciec Rudego był pierwszym w chłopskiej
rodzinie, który opuścił wieś i zdobył wykształcenie. Na ukształtowanie się
charakterów chłopców wpłynęły więc: dom rodzinny, szkoła i dobra organizacja
młodzieżowa. Alek był osobą o cechach przywódczych. Łatwo pozyskiwał sympatię
kolegów, których przyciągała ku niemu szczerość, bezpośredniość i uczynność.

Z czasem wokół chłopca skupiła się grupka pięciu kolegów, podobnych do niego
pod względem charakteru, tworząc Klub Pięciu. Należeli do niego miłośnicy
tatrzańskich zboczy, wybitni narciarze i wielbiciele powieści Jacka Londona.
Rudy nie należał do Klubu Pięciu, choć z dala przysłuchiwał się ich marzeniom i
wysłuchiwał opowieści o przygodach, które zamierzali przeżyć. Rudy miał bowiem
naturę marzyciela i miłośnika rzeczy technicznych. Najważniejszym jednak był dla
niego świat życia wewnętrznego. Z biegiem czasu skupili się wokół niego ci, którzy
pragnęli wymiany myśli.

Prezentacja Tadeusza Zawadzkiego - Zośki

Wśród Buków był chłopiec, który wyróżniał się doskonałym zmysłem

organizacyjnym. W harcerstwie powierzano mu najbardziej odpowiedzialne funkcje,
w szkole natomiast obejmował czołowe stanowiska w samorządzie uczniowskim.

Osobą tą był Tadeusz Zawadzki, nazywany przez kolegów ze względu na

dziewczęcą urodę, Zośką. Zośka najlepiej czuł się w domu, a najserdeczniej
przyjaźnił się z matką, która zastępowała mu kolegów i przyjaciół.
Jego ojciec był profesorem, matka – działaczką społeczną, która po przyjściu na
świat dzieci zrezygnowała z pracy wychowawcy. Zośka był chłopcem wrażliwym,
łagodnym i wyrozumiałym, o wyjątkowych zdolnościach, wybitnej inteligencji
teoretycznej i praktycznej. Ponadto wyróżniał się w strzelectwie, hokeju i tenisie,
zdobywając pierwsze miejsca w turniejach międzyszkolnych. Cechowały go również
niesamowity upór i ambicja.

W dzieciństwie bał się wody, lecz kiedy ktoś zarzucił mu nieumiejętność pływania,
w ciągu kilku miesięcy stał się najlepszym pływakiem w szkole. Typowy samotnik o
skrytej i powściągliwej naturze przyciągał do siebie wielu kolegów. Od piętnastego
roku życia rządził i kierował „Bukami”.
Matura chłopców z drużyny Buków

Nadeszła pora matur, do której przystąpiła klasa Alka, Rudego i Zośki. Alek zdał
egzamin przeciętnie, Rudy jako prymus. W pierwszych dniach czerwca 1939 roku
zespół „Buków” pod wodzą Zeusa wyruszył na dziesięciodniową wycieczkę w
Beskidy Śląskie. Następnego dnia, spoglądając na dolinę Wisły, zaczęli rozmawiać o
przyszłości. Zeus rozważał trudną sytuację w Polsce, która stopniowo
odbudowywała się po odzyskaniu niepodległości.

Był świadomy, że w kraju potrzeba wykształconych inżynierów, wychowawców,

rolników i rzemieślników. Alek zaczął dowodzić, że najważniejszą sprawą jest
kształtowanie swojego charakteru. Rudy przysunął się do niego, słuchając z uwagą.
On również pragnął intensywnie pracować nad sobą.

Nagle Andrzej zapytał, czy wybuchnie wojna. Ktoś ze śmiechem odparł, że Hitler
nie będzie miał tyle odwagi, by zaatakować Polaków, Francuzów i Anglików.
Chłopcy roześmieli się i umilkli, rozmyślając o potędze polskiego wojska. Po chwili
wyruszyli w dalszą wędrówkę, śpiewając harcerską piosenkę.

W burzy i we mgle - streszczenie rozdziału

Wrzesień 1939 roku okazał się jednym z najstraszniejszych miesięcy w historii

Polski. Polska poniosła gwałtowną i potężną klęskę, która przyczyniła się do
katastrofy psychicznej narodu. Naród, przekonany o swojej potędze, w czym
utwierdzała go polska propaganda i wychowanie narodowe, nie był przygotowany na
taką porażkę.

Dla Zośki, Alka, Rudego, ich kolegów, mieszkańców Warszawy i całego kraju,
kolejne dni września zmieniały się w grozę i koszmar faktów. Szóstego września
Zeus zebrał alarmowo warszawskich harcerzy i wyruszyli na wschód. Chłopcy,
będący w wieku przedpoborowym, musieli opuścić tereny, na których mogliby
wpaść w ręce wroga.
Parę kolejnych tygodni spędzili oni na drogach, dzieląc los z milionami uchodźców.
Po wyjściu z miasta drużyny opuściły główne drogi, przemieszczając się traktami
leśnymi i polnymi. Wśród nich była drużyna 23 – „Buki”.

Wszyscy szli w milczeniu, z posępnymi minami, nie rozumiejąc dlaczego nie

wyznaczono im jakiś zadań. Widzieli, jak nieprzyjaciel zrzuca bomby na polską
wieś, która w ciągu kilkudziesięciu minut spłonęła. Widzieli ludzi, uciekających z
miast, niosących to, co zdołali uratować. Wśród nich zauważyli mężczyznę,
niosącego na plecach dwuletnie dziecko. Nagle pojawiły się wrogie samoloty, rażąc
z karabinów maszynowych bezbronnych uchodźców.
Pomoc rannym po bombardowaniu

Tylko jeden raz „Buki” mogły wykazać się pożytecznym wystąpieniem. Pod Dębem
Wielkim niemieckie samoloty zbombardowały pociąg z uchodźcami. Widok, który
ukazał się oczom harcerzy, był przerażający. Wśród wykolejonych i zniszczonych
wagonów leżeli ranni. Jadące w pobliżu samochody nie zatrzymywały się.

Alek uznał, że muszą pomóc ludziom i drużyna „Buków” zaczęła opatrywać

rannych. Kilku z nich stanęło na drodze i zatrzymało samochód ciężarowy. Alek
nakazał szoferowi, aby zabrał rannych z pociągu. Potem zatrzymywali kolejne auta i
do wieczora pomagali poszkodowanym. Była to jednak jedyna okazja do
zaznaczenia swojej pożyteczności. We Włodawie dowiedzieli się o oddziałach
sowieckich, które przekroczyły granicę Polski.

Kapitulacja Warszawy

Po naradzie Zeus zarządził powrót do Warszawy. Wracali bocznymi drogami,

zbierając informacje o kolejnych klęskach państwa polskiego. Na wieść o kapitulacji
Warszawy nie chcieli nic jeść. Dalszą drogę przebyli, żyjąc nieustannym strachem o
najbliższych.

Na ulice Pragi weszli za oddziałami niemieckimi, zajmującymi miasto po

zawieszeniu broni. Warszawa w październiku 1939 roku była miastem grozy. Ogrom
zniszczenia potęgowała niesamowita cisza ulic, którymi przemieszczały się tłumy
ludności. Od czasu do czasu rozlegały się kroki maszerujących żołnierzy
niemieckich. Zaczęły się pierwsze rewizje i aresztowania przez gestapo.

Aresztowanie ojca Alka

Ojciec Alka został aresztowany jako jeden z pierwszych. Rodzina siedziała w

mieszkaniu, minęła już godzina policyjna. Nagle rozległo się pukanie i do pokoju
weszło pięciu oficerów. Dawidowski, znany w Warszawie działacz i kierownik
zakładu przemysłowego, zachował spokój.

Alek stał oszołomiony zajściem, nie mogąc zrozumieć, co się dzieje. Gestapowiec
zbliżył się do niego i zaczął wypytywać o ojca. Potem zapytał, gdzie są ukryte
pieniądze i przystawił do brzucha chłopca lufę pistoletu. Alek powiedział, aby
strzelał.

Po chwili ojca wyprowadzono z domu, a Alek podjął dwie decyzje. Postanowił, że

do czasu uwolnienia ojca nie będzie jadł słodyczy ani cukru. Obietnicę tę wypełniał
sumiennie aż do czerwca 1940 roku, kiedy to jego ojciec został rozstrzelany w lesie
w Palmirach. Drugim postanowieniem było rozpoczęcie akcji przeciw okupantowi.
Podobnie jak inni był przekonany, że dopóki wojna trwa, Polacy muszą walczyć.
Dołączenie drużyny Buków do PLAN-u
Po powrocie do Warszawy drużyna „Buków” zaczęła spotykać się z Zeusem, aby
omawiać sposoby szkodzenia wrogowi i pełnienia służby społecznej w zaistniałych
warunkach. Jako jedni z pierwszych zaczęli działać czynnie. 15 października 1939
roku Zośka przyniósł na zebranie kilka arkuszy pierwszego tajnego numeru „Polski
Ludowej” – pisma demokratycznej grupy młodzieży PLAN.
Jeszcze tego samego dnia drużyna postanowiła nawiązać kontakt z organizacją i
przyłączyć się do niej. Sprawę ułatwił fakt, że Zośka znał jednego z założycieli
PLAN-u, Juliusza Dąbrowskiego. Siedziba organizacji mieściła się przy ulicy Złotej,
gdzie przez cały dzień przyjmowano interesantów, a dwa razy w tygodniu powielano
numery „Polski Ludowej”.
W kilka dni po przyjęciu do PLAN-u drużyny „Buków”, uchwalono przysięgę, a
harcerze ochoczo przystąpili do wypełniania obowiązków. Dwie piątki zajęły się
drukowaniem i kolportażem pisma, jedna – podjęła współpracę z grupą bojową
Kota, a dwie pozostałe podjęły się propagandą uliczną.

Pierwsze akcje uliczne Alka, Rudego i Zośki

W składzie piątek propagandy ulicznej znaleźli się Zośka, Alek i Rudy. Pod koniec
października 1939 roku grupa ta zalepiła plakaty z odezwą gubernatora Franka o
utworzeniu Generalnej Guberni kartkami z napisem:

„Marszałek Piłsudski powiedziałby: a my was w d… mamy”.

Nalepki przygotował Rudy wraz z kolegą, Jerzym Masiukiewiczem – Małym.
Następnie PLAN zajął się uruchomionymi wśród ruin stolicy luksusowymi
restauracjami i dancingami.

W grudniu członkowie PLAN-u wrzucili do jednego z lokali – „Adrii”, gaz

wywołujący wymioty. Był to jednak ostatni wspólny wyczyn „Buków” i PLAN-u.
Zeus i pozostali chłopcy uznali, że związanie się z grupą było czymś nienaturalnym.
Drużyna opuściła szeregi PLAN-u na miesiąc przed aresztowaniami członków
organizacji.

Przez kolejne trzy miesiące „Buki” poszukiwały dla siebie miejsca w Polsce
Podziemnej. Usiłowali nawiązać kontakt z centralną organizacją wojskową –

Służbą Zwycięstwu Polski, lecz organizacja była tak zakonspirowana, że nie mogli

do niej trafić. Zajęli się więc kolportażem prasy podziemnej.

Chłopcy rozpoczynają pracę

Tymczasem w domach chłopców pogorszyła się sytuacja finansowa. Musieli zacząć

pracować, aby pomóc rodzicom, decydując się na taki sposób zarobkowania, by
jednocześnie nieść pomoc społeczną. Najpierw zajęli się szklarstwem. Rudy zaczął
udzielać korepetycji, a Alek uruchomił jedną z pierwszych w Warszawie riksz,
prowadząc ją do spółki z Małym.
Wraz z nadejściem lata został drwalem, pracując w jednej z podwarszawskich
miejscowości. Właśnie w lesie poznał Jędrka Makulskiego, młodszego od siebie o
kilka lat. Obaj chłopcy szybko zaprzyjaźnili się, a ich przyjaźń umocniło odkrycie
zakopanego pod drzewem składu broni i amunicji.

Przez kolejne tygodnie, wykorzystując każdą wolną chwilę, porządkowali broń,

czyścili ją, a następnie starannie zakopywali w schronie. Z kolei Zośka zajął się
produkcją marmolady, zakładając niewielką, domową fabrykę.

W pracy pomagali mu: matka, siostra, Urka, Czarny Jaś, Jacek Tabęcki i Leszek
Zieliński. Jacek Tabęcki został pierwszym przyjacielem Zośki. Z czasem dom Zośki
stał się miejscem spotkań „Buków”. Zośka, doskonały organizator i przywódca,
wziął na siebie odpowiedzialność za drużynę i zaczął na nowo spajać zastęp. Dalej
szukano nowych dróg i nowych czynności.

Przez jakiś czas związali się ze Stołecznym Komitetem Samopomocy Społecznej.

Później zajęli się porządkowaniem mogił żołnierzy. Działali również wspólnie z
komórką więzienną, tzw. Komórką Andrzeja. Była to ich pierwsza praca na rzecz
podziemnych sił zbrojnych. Chłopcy zostali podzieleni na mniejsze zespoły, którym
przydzielono określone dzielnice. Zajmowali się roznoszeniem grypsów
więziennych. W końcu czerwca 1940 roku i ta działalność zakończyła się dla
„Buków”.

Tajne komplety i rozpoczęcie nauki w Szkole Budowy Maszyn

W drugiej połowie 1940 roku drużyna „Buków” skupiła się na samokształceniu.

Zorganizowali komplety matematyki, fizyki oraz cykle dyskusji historycznych i
światopoglądowych. W tym czasie Zośka, Alek, Rudy i kilku innych chłopców
wstąpiło do Szkoły Budowy Maszyn imienia Wawelberga.

Dołączenie do Wawra

W marcu 1941 roku związali się z akcją małego sabotażu, prowadzoną przez
organizację podziemną Wawer. Dzięki temu zyskali możliwość otwartej walki z
okupantem oraz czynnej służby w pracy niepodległościowej. W tym czasie ich
szeregi opuścił Zeus, który zgodnie z rozkazem Głównej Kwatery Szarych Szeregów
wyruszył do Wilna, aby nawiązać kontakt z tamtejszym harcerstwem i ślad po nim
zaginął.
W służbie Małego Sabotażu - streszczenie rozdziału

Pierwsza akcja, w której „Buki” wzięły udział, dotyczyła fotografów. Okazało się,
że wielu warszawskich fotografów wystawiało w witrynach fotografie niemieckich
żołnierzy. Listowne wezwania, wysyłane przez Wawra, odniosły niewielki sukces,
dlatego też podjęto decyzję o tłuczeniu szyb tym, którzy przymilali się wrogowi.
Rozkaz nie był łatwy do zrealizowania. Większość zakładów mieściła się przy
głównych ulicach miasta, gdzie o każdej porze dnia panował duży ruch. W akcji
wybijania szyb największy sukces odniósł Alek. Po kilku tygodniach zbierania
informacji i planowania, zdecydował się na dość ryzykowny krok.

Pewnego dnia, wcześnie rano, wsiadł na rower i wyruszył na Marszałkowską. Jadąc

ulicą, zaczął rzucać kamieniami w witryny zakładów fotograficznych, na których
dostrzegał zdjęcia żołnierzy niemieckich. Do domu wrócił zadowolony z dobrze
wypełnionego zadania. Akcja fotograficzna odniosła zamierzony skutek – z ulic
Warszawy zniknęły fotografie niemieckich żołnierzy.

Akcja zniechęcania Polaków do oglądania niemieckiej propagandy w kinach

W drugą akcję włożono wiele pomysłowości i wysiłku. Miała ona na celu

zniechęcenie Polaków do uczestniczenia w seansach kinowych, podczas których
wyświetlane były również niemieckie materiały propagandowe. W przedsięwzięciu
tym na czoło wybił się Rudy. Akcję rozpoczęto od pisania na murach sloganu:

„Tylko świnie siedzą w kinie”.

Rudy, nieustannie przezwyciężający swój lęk, pierwszy sukces odniósł właśnie przy
pisaniu tego hasła na murze przy ulicy Rakowieckiej. Dodatkowo narysował dwie
świnie, siedzące na krzesłach.
Mały Sabotaż wydał specjalną ulotkę, skierowaną do młodzieży. W tym czasie
Niemcy rozwieszali obwieszczenie urzędowe, zachęcające Polaków do uczęszczania
do kin. Wrzucano gaz do sal kinowych, powodowano wybuchy i pożary. Pomimo
starań publiczka warszawska nadal chodziła do kin, uczęszczając tłumnie tam, gdzie
najczęściej przeprowadzano gazowanie. Pewnego dnia hitlerowcy urządzili łapankę
w kinach, co ostatecznie zniechęciło Mały Sabotaż do przeprowadzanej akcji.

Akcja przeciw restauratorowi - Paprockiemu

Do najważniejszych zadań Małego Sabotażu należało oddziaływanie na własne

społeczeństwo i upowszechnianie haseł walki cywilnej. W „akcji przeciw
Paprockiemu” Alek i Rudy zjednoczyli swoje siły. Paprocki był właścicielem
restauracji przy ulicy Madalińskiego.

W każdą sobotę zamieszczał w „Nowym Kurierze Warszawskim” ogłoszenie, że

pośredniczy w prenumeracie niemieckich czasopism. Chłopcy, należący do Małego
Sabotażu, postanowili zająć się tą sprawą. Spotykali się w mieszkaniu Rudego,
gdzie omawiali sprawę Paprockiego. Najpierw wysłano do mężczyzny kilka listów
upominawczych, potem wybito mu szyby.
Następnie zaczęli rozwieszać na przystankach tramwajowych ogłoszenie, że
Paprocki ma na sprzedaż po niskiej cenie słoninę. Przez kolejne dni nękali go
telefonami, wypisywali na murach obraźliwe słowa i nalepili na drzwiach restauracji
klepsydrę żałobną. Po dwóch tygodniach Paprocki wywiesił ogłoszenie, że nie
prowadzi już prenumeraty niemieckich pism.

Akcja malowania żółwi

Chłopcy z drużyny „Buków” doskonale czuli się w służbie Małego Sabotażu.

Pozytywne opinie o ich działalności, krążące po mieście, sprawiały, że odczuwali
zadowolenie. Kolejne akcje Wawra, polegające na rozlepieniu afiszów
ośmieszających Hitlera i rysowaniu na murach żółwia, okazały się równie owocne.
Rudy jednego wieczoru narysował aż osiemdziesiąt sylwetek żółwi,
symbolizujących powolną pracę w zakładach, działających na rzecz okupanta.

Kolejnym zadaniem, jakiego podjęli się członkowie Małego Sabotażu, było

oddziaływanie na Niemców, mieszkających na stałe w Warszawie, oraz niemieckich
żołnierzy i urzędników. Miało to na celu udowodnienie okupantowi, że Polska nie
została ostatecznie pokonana, a istniejące podziemne siły polskie są gotowe do
walki i odwetu.

Walka z niemiecką propagandą

Pierwszą akcją przeciwko Niemcom stała się wojna z Goebbelsem, prowadzona za

pomocą litery V, oznaczającej „Victory” - zwycięstwo. Podobne akcje
przeprowadzane były w całej okupowanej Europie. Na przełomie lipca i sierpnia
1941 roku propaganda niemiecka zaczęła rozpowszechniać tę samą literę jako
symbol przyszłego zwycięstwa niemieckiego.

W odpowiedzi na to Wawer nakazał uzupełniać literę V na niemieckich afiszach

słowem „verloren”, co oznaczało „Niemcy zgubione”. W podobny sposób
uzupełniano niemieckie hasła propagandowe: „Deutschland siegt an Allen Fronten”
zmieniając je na „Deutschland liegt an Allen Fronten” – „Niemcy leżą na wszystkich
frontach”.

Akcja gazowania sklepów "tylko dla Niemców"

W drugim roku okupacji Niemcy otworzyli w Warszawie sieć sklepów

wędliniarskich, w których wyłącznie Niemcy mogli robić zakupy. Dla mieszkańców
zrujnowanego miasta olbrzymie sklepy z zapełnionymi półkami stały się
prowokacją.

Zośka podjął decyzję przeprowadzenia akcji przeciw kilku sklepom. W swój plan
wtajemniczył Rudego i wspólnie zdobyli kilka probówek gazowych. Pewnej soboty
wyruszyli do głównego sklepu Wohlfartha na Nowym Świecie. W południe Zośka
zapalił lont, szybkim krokiem wszedł do budynku i położył na ladzie probówkę. Na
zewnątrz stał Rudy z kłódką. Zośka szybko opuścił sklep i zniknął, natomiast Rudy
usiłował wsunąć kłódkę w kółka zamku. Wewnątrz powstała panika, a na ulicy
zaczął gromadzić się tłum gapiów. Na widok dwóch policjantów, Rudy odbiegł do
przyjaciela.

Akcja zrywania niemieckich flag

Alek miał swoje pomysły, które realizował. Jednym ze sposobów walki z

okupantem było zrywanie hitlerowskich flag, wywieszanych z okazji świąt. To
właśnie Alek, jako ten pierwszy w Warszawie, odważył się zerwać niemiecką
flagę. Później jako jedyny zrywał flagi z najbardziej eksponowanych punktów
miasta. To Alek zerwał flagę z budynku PKO na rogu Świętokrzyskiej i
Marszałkowskiej. Pewnego dnia Rudy, wyraźnie poirytowany odważnymi
krokami Alka, kazał mu przyjść do siebie następnego dnia. Kiedy Alek zjawił
się w pokoju Rudego ujrzał trzy niemieckie flagi, kłębiące się na podłodze,
zerwane z gmachu Zachęty.

Wszystkimi akcjami „Buków” kierował Zośka, będący komendantem jednego z

szesnastu rejonów, na jakie Wawer podzielił Warszawę. Sam brał także czynny
udział w każdej grupowej pracy, choć jego osobiste wyczyny były czymś mało
istotnym. Głównie skupiał się na zajęciach „sztabowych”, zyskując powszechny
szacunek i przywiązanie „Buków”. Z czasem stał się specjalistą w organizowaniu
ludzi i życia.

Podział na grupy i przysięga

W drużynie stał się propagatorem „teorii spokoju” w czasie akcji. Z biegiem dni
organizacja Wawra rozrastała się, skupiając w swych szeregach coraz więcej
ochotników. Zespół „Buków” został podzielony na mniejsze grupy. Jedną z nich
kierował Zośka, kolejnymi – Alek i Rudy. Szczególnie ruchliwą okazała się grupa
Alka, która po wielu próbach, złożyła uroczyste przyrzeczenie.

Ceremonia odbyła się w mieszkaniu Alka na Żoliborzu. Pokój został specjalnie

przygotowany na tę ważną okoliczność. Na podłodze leżały niemieckie flagi, na
ścianie wisiał Orzeł Polski i biało-czerwona chorągiew.
W chwili składania przysięgi Alek zapalił spirytus, wylany do mosiężnego talerza i
wszyscy powtarzali słowa roty, wypowiadanej przez komendanta Wawra. Potem
zaczęli rozmawiać o działalności Małego Sabotażu.

Alek oświadczył, że każda akcja to szkoła odwagi i panowania nad sobą. Jędrek był
przekonany, że dzięki temu nauczył się szybkiego podejmowania decyzji. Marianowi
działalność Małego Sabotażu odpowiadała pod względem atmosfery – braterstwa,
karności, rycerskości i pogody. Na koniec spotkania przemówił komendant. Poprosił
o szczególną ostrożność w akcjach podejmowanych z własnej inicjatywy.

Tego dnia Alek zwierzył się siostrze, Maryli, że chciałby zrealizować choć część
swoich pomysłów. Był świadomy tego, że ludzie oceniają go życzliwie, lecz nie
chciał zostać przecenionym. Uważał, że jest nieczułym na otaczające go bestialstwo
i postanowił złożyć własne, indywidualne przyrzeczenie. Napisał na kartce
obietnicę, że będzie pracował nad swoim lenistwem i rozwijał w sobie silną wolę
oraz wrażliwość, po czym zapalił ponownie znicz i wrzucił do misy arkusz.

Po chwili usłyszał wołanie matki z prośbą, aby przyniósł węgiel. Alek, emocjonalnie
związany z matką, starał się jej pomagać we wszystkim. Jedyną rzeczą, w której jej
nie uległ, było zaprzestanie ryzykownych wypraw ulicznych.

Organizacja obchodów 3 maja

Zbliżał się Trzeci Maja. Mały Sabotaż zajął się zorganizowaniem manifestacji z

okazji święta narodowego. Do tej pory „Buki” dwukrotnie uczestniczyły w akcjach
ulicznych z okazji 3 maja i 11 listopada.

Manifestowanie w rocznicę majową polegało głównie na malowaniu na murach barw

narodowych i umieszczaniu w różnych miejscach biało-czerwonych chorągiewek.
Alek i Rudy zakupili materiał i uszyli parometrowej długości flagi, które
postanowili zawiesić na drutach tramwajowych i latarniach elektrycznych.

O świcie zespół Alka zarzucał na przewody chorągwie, obciążone kamieniem.

Sposób ten nazwano systemem „zarzucania”. Natomiast Rudy skorzystał z systemu
„blokowego”. Nikt nie wiedział, w jaki sposób zdobył klucz do opuszczania
ulicznych latarni. Wieczorem jego zastęp zawiesił na latarniach flagi, które
rozwinęli rankiem.

Manifestacja z okazji 11 listopada polegała na wypisywaniu na murach i chodnikach

hasła: „Polska zwycięży!”. Alek i Rudy stawiali sobie dodatkowe wymagania,
malując napisy w najbardziej niebezpiecznych punktach Warszawy: na Banku
Gospodarstwa Krajowego, na gmachu Funduszu Kwaterunkowego, na
drogowskazach wojskowych w pobliżu dworca oraz wzdłuż ulicy Puławskiej.
W czerwcu 1942 roku komendant wawerskiego Mokotowa, Radlewicz i Zośka
postanowili zamanifestować łączność kraju z rządem emigracyjnym. Udało im się
zdobyć tysiąc egzemplarzy „Nowego Kuriera Warszawskiego”. Następnie
ostemplowano gazetę kotwicą, będącą symbolem Polski Walczącej oraz życzeniami
imieninowymi dla Władysława Sikorskiego i Władysława Raczkiewicza. Pismo
sprzedawali na ulicach miasta, w czym rekordzistą okazał się Rudy.

Był to dobry czas w życiu Rudego. Ukończył szkołę Wawelberga jako pierwszy
uczeń, czytał literaturę naukową, brał udział w odczytach i dyskusjach kilku
ośrodków naukowych. Był również słuchaczem konspiracyjnych wykładów
profesora Hassena. Jego przyjaźń z Zośką umacniała się i coraz częściej wspólnie
wychodzili na „robotę”. Łączyły ich wspólne zainteresowania i wzajemna sympatia.
Podczas jednej z akcji Rudy oświadczył przyjacielowi, że nie wyobraża sobie, że
mógłby żyć w przyszłości jako istota bierna.

Aresztowanie i wywózka do Oświęcimia Jacka Tabęckiego

Jesienią aresztowano Jacka Tabęckiego, jednego z najbliższych Zośce ludzi. Tego

dnia Jacek wyszedł wieczorem z mieszkania kolegi i bez zastanowienia zaczął
zrywać niemieckie afisze z tablic i słupów. Nagle na ulicy pojawili się dwaj
żandarmi i zatrzymali chłopca. Został zaprowadzony na komisariat, a następnie
przewieziony na Pawiak.

Po miesiącu Jacek został wysłany do Oświęcimia. Wydarzenie to wstrząsnęło całym

zespołem „Buków”. Nie rozumieli, dlaczego Jacek nie podjął próby ucieczki w
czasie transportu na Pawiak. Nie rozumieli też, dlaczego nikt mu nie pomógł. To
nieco zachwiało przekonaniem o wartości drużyny i wypracowanych przez Mały
Sabotaż cechach charakteru.

Zośka głęboko przeżył aresztowanie Jacka. Przez dłuższy czas starał się wydostać
przyjaciela z Pawiaka, a później z Oświęcimia, lecz jego wysiłki okazały się
daremne.

Tragedia Jacka spowodowała jednak, że żadna osoba z „Buków” nie pozostała

bierna nawet w najcięższych chwilach. Jako pierwszy udowodnił to Jędrek, który
zastępował Alka, kiedy ten przebywał na wygnaniu na wsi.
Zerwanie flagi ze Szpitala Czerwonego Krzyża
Jędrek postanowił zorganizować zerwanie flagi z niemieckiego szpitala Czerwonego
Krzyża na Solcu. Wartownik, stojący w bramie, podniósł alarm. Chłopcy uciekli,
lecz na chodniku został oderwany przypadkowo numer roweru. Irka Kowalska,
właścicielka roweru, poinformowała o tym Jędrka. Razem z Marianem udali się do
domu dziewczyny na naradę.

W pewnej chwili do mieszkania wkroczyli policjanci i rozpoczęli rewizję. Matka

Irki, kolporterka prasy podziemnej, była przerażona. Podczas przeszukiwań stała się
rzecz zupełnie nieoczekiwana dla uzbrojonych Niemców. Jędrek z całej siły pchnął
policjanta, Marian otworzył drzwi na korytarz i obaj zdołali uciec. Irka, po kilku
miesiącach więzienia, wydostała się z Pawiaka. W kilka dni później Alek przesłał
Jędrkowi list, w którym skrytykował go za pomysł zerwania flagi Czerwonego
Krzyża i narażenie Irki. Pochwalił jednak jego opanowanie, trzeźwość umysłu i
śmiałość w chwili zagrożenia.

Zerwanie tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika

Najsłynniejszym wyczynem Wawra była znana w całym kraju i świecie sprawa

tablicy na pomniku Mikołaja Kopernika. Bohaterem tej akcji stał się Alek. Niemcy,
po zajęciu Warszawy, zasłonili część podstawy pomnika z napisem: „Mikołajowi
Kopernikowi – Rodacy”, zamieszczając na nim mosiężną płytę z odpowiednio
zmienionym napisem niemieckim.

W początkach lutego 1942 roku Alek wyczytał w encyklopedii, że Kopernik urodził

się 19 lutego i podjął natychmiastową decyzję. Należało usunąć niemiecką tablicę,
aby odpowiednio uczcić rocznicę narodzin polskiego astronoma. Wczesnym
rankiem, 11 lutego, wybrał się pod pomnik, by przyjrzeć się śrubom.

W ciągu paru minut udało mu się usunąć cztery śruby, kiedy jedna z nich wypadła
na marmurowe stopnie. Przerażony hałasem, zaczął biec w kierunku ulicy
Kopernika. Zatrzymał się i zorientował, że nikt niczego nie zauważył. Po chwili
wrócił pod pomnik i zaczął ciągnąć płytę w stronę ulicy Oboźnej. Następnie zakopał
ją w zaspie przy chodniku. Kilka dni później wraz z kolegami przewiózł płytę w
inne miejsce.
Akcja Alka poruszyła opinię polską i niemiecką. Tajna i emigracyjna prasa uznała ją
za protest przeciwko kradzieży dóbr kulturalnych, jakiej dokonywali Niemcy.
Gubernator Fischer natomiast pozbawił Warszawę pomnika Kilińskiego.

Akcja śledzenia pomnika Jana Kilińskiego

Dla Alka był to okres niespokojny i niezwykle ruchliwy. Większość czasu

spędzał na ulicy. Udało mu się kupić szablę Kilińskiego z rozbieranego
pomnika. Kiedy próba wykupienia całego pomnika nie powiodła się, śledził
magistracką lorę i gdy zauważył, że posąg został umieszczony w Muzeum
Narodowym, napisał na murze:

„Ludu Warszawy – jam tu! Jan Kiliński”.

W tych dniach popełnił jednak błąd, który mógł zagrozić życiu komuś z jego
najbliższych. Gestapo nie zastało go w domu i aresztowano jego matkę.
Alek opuszcza Warszawę

Alek na kilka miesięcy musiał opuścić stolicę i pod pseudonimem Kopernicki,

ukrywał się u narzeczonej. Basię, młodszą o cztery lata, poznał na początku wojny.
Dopiero teraz, w okresie przymusowej ucieczki z miasta, mogli spędzać ze sobą całe
dnie. Spacerowali po lesie, rozmawiali dosłownie o wszystkim. Bardzo często
poruszali temat przyszłości Alka i zawodu, który mógłby wybrać.
Pod koniec pierwszego miesiąca pobytu na wsi, Alek otrzymał list od Rudego, w
którym kolega zapraszał go do siebie. Na jeden dzień Alek udał się do Warszawy i
w ciągu tych dwudziestu czterech godzin spotkał się z przyjaciółmi, namalował na
bramie Ogrodu Saskiego słowo „ZOO”, zamalował większość tablic z napisem
Adolf-Hitler-Platz na placu Piłsudskiego oraz wymalował dwie kotwice po bokach
głównych drzwi budynku Soldatenheimu.

Malowanie kotwicy - symbolu Polski Walczącej

Kotwice, będące połączeniem liter PW, stały się symbolem Polski Walczącej. W
tych czasach popularyzacja tego znaku była główną pracą Wawra, w której
wyróżniali się Zośka – jako organizator i Rudy – jako realizator.

Rudy był pomysłodawcą wielu udoskonaleń technicznych. To on wynalazł system

blokowy do zawieszania flag, zrobił pieczątki do stemplowania niemieckich afiszy.
To on wymyślił metodę zalewania farbą tablic propagandowych – do pustego jajka
wlewał farbę, zalepiał dziurkę i w ten sposób powstawał pocisk.
Rola Zośki polegała za planowaniu akcji w terenie i w czasie oraz dobieraniu ludzi
do określonych zadań i kontrolowaniu ich wykonania.

W czasie kotwicowego szaleństwa Rudy wykonał dziesięć dużych stempli kotwic z

poduszeczką, nasączoną farbą. Stworzył również przyrząd nazywany „wiecznym
piórem”, dzięki któremu pisano słowo bez maczania w farbie. Rudy, zachęcony
sławą swych wynalazków, zapragnął dokonać czegoś, co poświadczyłoby jego
odwagę.

Rudy maluje kotwicę na Pomniku Lotnika

Pewnego dnia Rudy postanowił wymalować kotwicę na pomniku lotnika, stojącego

na placu Unii Lubelskiej. Dzięki kluczom do latarni i pomocy kolegów dla
większego bezpieczeństwa pogaszono lampy uliczne. W ostatniej chwili pojawił się
jednak mistrz od gaszenia i zaczął zapalać latarnie. Zbliżała się godzina policyjna,
więc Rudy zdecydował się na ryzykowny krok. Ruszył w stronę pomnika i w pełnym
świetle lamp narysował kotwicę. W parę minut później jechał razem z Zośką do
domu, uśmiechając się z zadowolenia.
Działalność w szeregach Małego Sabotażu była najważniejszą, choć nie jedyną pracą
„Buków” w tamtych miesiącach. Chłopcy kończyli szkoły na ogół z dobrymi
wynikami, spotykali się i dyskutowali o sprawach społecznych, etycznych i
ekonomicznych. Organizowali również ćwiczenia, które przygotowywały ich do
żołnierskiej służby w powstaniu.

Szkolenie hufca Szarych Szeregów

We wrześniu Zośka postanowił przeprowadzić szkolenie całego hufca Szarych

Szeregów, którego został komendantem. Gromada, licząca prawie sto osób, miała
spotkać się w lesie. Przed zebraniem poszczególne piątki musiały rozwiązywać
zadania, które rozmieszczono na trasie ich przejścia. Po zmroku wszystkie zastępy
dotarły w wyznaczone miejsce. Po raz pierwszy wszystkie piątki stawiły się w
jednym miejscu. Zośka podał Rudemu kartkę papieru z napisanym specjalnie na tę
chwilę programem.

Po chwili przyjaciel odczytał rozkaz, wzywający do oczekiwania na walkę zbrojną i

kształtowania swoich charakterów. Resztę wieczoru spędzili przy ognisku,
rozmawiając o ćwiczeniach. Potem odezwał się Rudy. Mówił o tym, że powinni już
teraz przygotowywać się do walki. Radził, aby przeprowadzali szkolenie żołnierskie
i jednocześnie przygotowywali się do pracy społecznej w Polsce.O świcie wyruszyli
do miasta, dzieląc się na zastępy. Zośka, Rudy, Alek i kilku kolegów pomaszerowali
w stronę granic miasta. W południe Zośka i Rudy wysiedli z tramwaju w centrum
miasta i udali się do mieszkania Hali, koleżanki siostry Zośki.
Zośka położył się na tapczanie i w pewnej chwili roześmiał się. Rudy spytał, z czego
tak się cieszy i w odpowiedzi usłyszał, że przyjaciel lubi, jak promienie słońca
grzeją mu twarz. Hala roześmiała się i zaczęła nakrywać do stołu, a obaj chłopcy w
milczeniu zaczęli ją obserwować.

Dywersja - streszczenie rozdziału

Listopad 1942 roku okazał się przełomowym miesiącem drugiej wojny światowej.
Wojska radzieckie nie dopuściły do zajęcia Stalingradu, zatrzymując armię
niemiecką na Kaukazie. Brytyjczycy zwyciężyli w bitwie pod El Alamein,
zmuszając Rommela do wycofania się z Egiptu i Libii. Desant amerykańsko-
angielski opanował Maroko i Algier. Te wydarzenia przerwały ciąg zwycięstw
niemieckich.

Komenda Sił Zbrojnych w Kraju uznała, że nadszedł czas, aby podjąć wzmożoną
akcję dywersyjną. Powołano do życia centralne kierownictwo Dywersji – Kedyw,
które zajęło się organizacją nowych komórek. Dla Zośki i jego kolegów nadszedł
czas zmian – po ponad półtorarocznej służbie z szeregach Małego Sabotażu należało
zmienić sposoby walki z okupantem.

Wcielenie do Grup Szturmowych

Zośka, Alek, Rudy i część kolegów zostali wcieleni do tworzonych przez

kierownictwo Szarych Szeregów do Grup Szturmowych, które następnie włączono
do oddziałów dywersji. Rozpoczęto gruntowne szkolenie, przygotowujące do
nowych zadań. Chłopcy po raz pierwszy dostali broń do rąk, czemu towarzyszyły
ogromne emocje. Pierwsza akcja została wyznaczona na noc sylwestrową roku
1942/1943. Z całej grupy zostało wybranych pięć osób, wśród których znaleźli się
Zośka i Rudy.

W mieszkaniu Rudego pod okiem instruktora przygotowywano miny do wysadzenia

torów kolejowych i zapalniki elektryczne. Pewnego dnia pod domem stanęło auto,
do którego Zośka i jego towarzysze zanieśli kilka paczek. Następnie pojechali w
stronę Pragi i przed północą dotarli w okolice Kraśnika. Tam zaczęto podkopywać
tory, które miały być wysadzone.

Akcja wysadzenia torów pod niemieckim transportem

Rudy, ubezpieczający akcję, stał samotnie nad torem. Po kilku godzinach miny
zostały podłożone i w oddali usłyszeli nadjeżdżający pociąg. Zośka, wyznaczony do
funkcji obserwatora, w odpowiedniej chwili wydał rozkaz do włączenia zapalników.

W tej samej chwili Miner stwierdził, że pomimo włączenia zapalnika, wybuch nie
nastąpił. Chwycił za zapalnik pociągowy i rozległ się huk. Zośka wraz z innymi
rzucił butelkę z płynem zapalającym. Pierwsze zadanie dywersyjne zostało
zakończone powodzeniem. Tej nocy kilkanaście innych zespołów wykonało podobne
akcje pod dowództwem podpułkownika Oliwy.
O północy grupa Zośki dołączyła do szeregu żołnierzy i uczestniczyła w uroczystej
przysiędze wojskowej szofera, który akcją rozpoczynał swoją służbę.

Służba w dywersji wiązała się z wypracowaniem poczucia odpowiedzialności i

drobiazgowej dokładności. Chłopcy, pod okiem przełożonych: Oliwy, Jerzego i
Pługa, uczestniczyli w pracach przygotowawczych, ćwiczeniach i oswajaniu się z
bronią.

Alek został aresztowany podczas łapanki

W niedzielę, 17 stycznia 1943 roku, Niemcy przeprowadzili łapankę, w wyniku

której ponad 5000 kobiet i mężczyzn zostało wywiezionych do obozu
koncentracyjnego w Majdanku. Tego dnia Alek, nieświadomy tego, co zaczyna się
dziać na mieście, wyszedł z domu, niosąc w kieszeni plik instrukcji dywersyjnych.
Kiedy zorientował się, że dzieje się coś niedobrego, skręcił w najbliższą przecznicę
i stanął przed niemieckim policjantem.

Pod ścianą stało kilku mężczyzn. Alek podał cywilnemu agentowi fałszywy dowód
osobisty i stanął pod murem. Na szczęście nie przeprowadzano rewizji osobistej.
Przy wsiadaniu na samochód, który miał przewieźć wszystkich na Pawiak, Alek
usiadł jako pierwszy. Udało mu się przez szczelinę między deskami wyrzucić
arkusze papieru.

W kwadrans później znalazł się na Pawiaku. Alek postanowił jak najszybciej uciec.
Zorientowawszy się, że jedna z grup zatrzymanych jest już przygotowana do
wywiezienia dalej, zaczął się do niej przysuwać. Udało mu się dostać do odkrytego
wozu ZOM, a gdy samochody ruszyły, zwrócił się do siedzących obok mężczyzn,
usiłując przekonać ich do ucieczki. Wszyscy byli jednak zbyt niezdecydowani i
nieufni.

Ucieczka Alka
Na rogu Miodowej i Krakowskiego Przedmieścia Alek przeskoczył przez barierkę i
zmieszał się szybko w tłum. Zadzwonił do Zośki, prosząc, aby dowieziono mu
dowód, lecz okazało się, że przyjaciel nie miał żadnego. W końcu dotarł do
mieszkania Zośki, a po jakimś czasie pojawił się również Rudy, który powiadomił
wszystkich zebranych, że właśnie zdołał uciec z łapanki. Alek z zazdrością
pomyślał, że Rudy zawsze robi mu konkurencję.

Okazało się, że dom Rudego został otoczony kordonem niemieckiej policji, która
rozpoczęła legitymowanie mieszkańców. Rudy wydostał się z mieszkania za pomocą
sznura, który przywiązał do nogi stołu i na którym zjechał z drugiego pietra.

W tym czasie Alek rozpoczął pracę zarobkową w jednej z warszawskich firm. Po

kilku dniach wynikł konflikt między nim a innymi pracownikami, którzy usiłowali
namówić go na wspólną wyprawę do pobliskiego baru.

W gronie pracowników nazywano go „fajtłapą”. W pechową niedzielę któryś z

kolegów zjawił się w fabryce z wiadomością, że Alek został zatrzymany podczas
łapanki. Pokiwano nad tą wiadomością z politowaniem głowami, nikt bowiem w
fabryce nie dostrzegł, że Alek jest jednym z najodważniejszych ludzi w Warszawie.

Zawsze uśmiechnięty, gadatliwy i uczynny, traktował nowo poznanego człowieka

przychylnie. Zawsze też bardziej dbał o drugą osobę, lekceważąco traktując własne
potrzeby. Przez długi czas marzył o skórzanej kurtce, którą w końcu nabył za
pieniądze, uzyskane ze sprzedaży deputatu z fabryki. Ucieszony, udał się do Basi,
lecz dziewczyna uznała, że jest dziecinny. Słowa te sprawiły przykrość Alkowi.
Kurtka spodobała się natomiast kolegom, którzy zaczęli ją pożyczać. Po kilku
tygodniach została na polu walki, a Alek miał ją na sobie zaledwie kilka razy.
Na przełomie 1942 i 1943 roku Rudy stał się zdeterminowanym i odważnym
mężczyzną. Koledzy natomiast coraz chętniej wysłuchiwali jego rad i sugestii. Jego
pluton z tygodnia na tydzień stawał się coraz lepiej zorganizowany i wyróżniał się
spośród innych.

Rudy zabija oficera SS

W tym samym czasie kilka grup szturmowych przeprowadziło ćwiczenia w

rozbrajaniu Niemców. Pewnego dnia, późnym wieczorem, Rudy ze swoją grupą
wyruszył na miasto. Na rogu ulicy Nowogrodzkiej naprzeciw Rudego pojawił się
oficer SS. Kiedy zbliżył się do Rudego, ten skierował lufę pistoletu ku piersi
Niemca, który usiłował skoczyć w bok.

W tej samej chwili Rudy nacisnął na spust, pochylił się nad umierającym żołnierzem
i zapytał go po niemiecku, czy słyszał o Oświęcimiu. Następnie włożył broń SS-
mana do kieszeni i wolno ruszył dalej. Ubezpieczający go koledzy szli po drugiej
stronie ulicy.

Był to czas, kiedy młodzi ludzie, po udanych akcjach dywersyjnych i sabotażowych,

spotykali się z panem Jankiem, przyjacielem „Buków” z okresu służby w komórce
więziennej. Dyskutowali wówczas o Polsce, którą wywalczą, poruszając zagadnienie
ludzi, jacy będą potrzebni do odbudowy kraju.

Rudy często zabierał głos na tych zebraniach. Organizowanie plutonu sprawiło, że

wiele razy mówił, iż żyje pełnią życia. Czytał książki, uczył się angielskiego,
rozmawiał z przyjaciółmi i pełnił swą służbę podziemną. Wypełniał swoje
obowiązki, rozwiązawszy w sumieniu trudną problematykę zabijania.

Zupełnie inaczej zachowywał się Alek, któremu kwestia pozbawienia życia drugiego
człowieka, zakłócała spokój snu. Rozmawiał o tym z najbliższymi przyjaciółmi,
poszedł nawet do spowiedzi. Całe dnie spędzał samotnie w lesie, rozmyślając o tym,
co było nieuniknione. Miał świadomość potworności i bestialstwa, które cechowało
okupanta, lecz pomimo tego odczuwał niepokój na myśl, że będzie musiał strzelać
do ludzi.

Ewakuacja mieszkania z ul. Brackiej

W lutym 1942 roku nastąpiła konieczność wywiezienia z mieszkania przy ulicy
Brackiej materiałów i pewnych rzeczy. Pewnego wieczoru pod kamienicą
pojawili się młodzi ludzie i zaczęli znosić skrzynie do zaparkowanych
samochodów. Akcję ubezpieczali Rudy i Alek, a ewakuacją kierował Zośka.

Po dwóch godzinach w bramę domu weszli policjanci. Okazało się, że ktoś z

mieszkańców kamienicy, obawiając się grabieży, zawiadomił komisariat.
Policjanci weszli do ewakuowanego mieszkania, odebrano im broń i posadzono
w kącie. Po dziecięciu minutach pojawił się patrol, których Alek przepuścił
zgodnie z rozkazem.
Rudy zostaje ranny
W tej samej chwili wyszedł Rudy i rozkazał, aby policjanci oddali broń. Jeden z
Niemców nacisnął na spust, rozpoczęła się strzelanina. Rudy, ranny w nogę,
wspierając się na ramieniu Zośki, wyszedł na ulicę.

Przez nieuwagę wsiedli do obcego samochodu i kazali szoferowi odjechać.

Tymczasem Alek, przeżywając ogromny niepokój, musiał czekać do zakończenia
akcji. Do rannego Rudego sprowadzono dyskretnego lekarza. Następnego dnia
Zośka, przeglądając wykaz agentów gestapo, dostrzegł na liście nazwisko chirurga,
który opatrywał przyjaciela.
W parę godzin później Alek i paru kolegów zjawili się w domu Rudego i czuwali
przy nim przez całą noc. O czwartej nad ranem zauważono pod domem samochód
policyjny. Okazało się jednak, że alarm był fałszywy, a informacja o lekarzu okazała
się pomyłką.

Przez pół roku Zośka i jego przyjaciele pełnili służbę w dywersji. Służba ta zmieniła
ich charaktery – stali się twardzi, szorstcy, męscy oraz bardziej pewni siebie.

Pod Arsenałem - streszczenie rozdziału

W pewną marcową noc gestapo aresztowało jednego z towarzyszy broni Rudego,
Heńka. Po wielogodzinnych przesłuchaniach, torturach i podstępie wydobyto z niego
kilka istotnych informacji.
Aresztowanie Rudego

W znalezionych na mieście notatkach zapisane było tylko jedno nazwisko i jeden

adres – Rudego. Popołudnie 22 marca 1943 roku Rudy spędził z Zośką. Razem
przygotowywali akcję przenoszenia dużego magazynu materiałów wybuchowych.
Potem odprowadził przyjaciela. Kiedy się rozstawali, Rudy z ożywieniem
powiedział, że teraz nie ma żadnych zmartwień.

Wieczorem Zośka zatelefonował do niego, by powiedzieć dobranoc. Nad ranem, o

godzinie 4:30, do mieszkania Rudego weszło sześciu Niemców. Po rewizji zabrano
Rudego i jego ojca na Pawiak.

Tortury Rudego w siedzibie gestapo na al. Szucha

W piętnaście minut później rozpoczęto pierwsze przesłuchanie. Gestapowcy,

przekonani, że zatrzymali jednego z głównych działaczy dywersji, chcieli jak
najszybciej zdobyć adresy przełożonych i kolegów. Kiedy Rudy wyparł się
wszystkiego, rozpoczęło się bicie. W czasie tortur, kiedy podał nazwisko kolegi,
zmarłego niedawno w Oświęcimiu, zarzucono mu kłamstwo.

Po wielu godzinach przeniesiono go na Szucha, gdzie kontynuowano przesłuchania.

Pierwszego dnia katowania nie był w stanie samodzielnie iść. Wieczorem wrócił na
Pawiak, gdzie zaopiekowali się nim więźniowie. Następnego dnia został
przeniesiony do szpitala w ciężkim stanie, lecz parę godzin później ponownie został
zawleczony na Szucha.

W czasie przesłuchania leżał na noszach, bity i katowany. W piątek skonfrontowano

go z Heńkiem. Kiedy Rudy nadal się wypierał, zaczęto go bić w obecności kolegi,
który z trudem znosił cierpienie dowódcy. W końcu przerwano badanie,
zapowiadając, że następnego dnia ponownie zostanie wezwany. Gestapowiec,
prowadzący śledztwo, rozkazał bić przesłuchiwanego aż do śmierci.

Pierwsze plany odbicia Rudego

W dniu aresztowania Rudego jego przyjaciele już o siódmej spotkali się, by omówić
zaistniałą sytuację. W czasie rozmowy uczucie rozpaczy zmieniło się w nadzieję.
Uświadomili sobie, że jest szansa na to, by odbić Rudego. Spotkanie przerwane
zostało na czas przenoszenia materiałów wybuchowych.
W tym czasie jeden z kolegów Zośki – Wesoły miał za zadanie dowiedzieć się,
kiedy i w jaki sposób Rudy jest przewożony z Szucha na Pawiak. Zośka rozmawiał z
naczelnikiem Szarych Szeregów, nieustępliwie powtarzając, że należy odbić
przyjaciela.

Wieczorem akcja ratowania Rudego była już przygotowana. Zośka rozstawił ludzi,
czekając na rozkaz z „góry”. Tuż przed przejazdem samochodu więziennego, Zośka
wydał rozkaz zejścia ze stanowisk. Rozchodzili się z uczuciem bezsilności i żalu. Po
dwóch dniach, wypełnionych rezygnacją, nadeszła wiadomość, że w piątek Rudy
będzie przewożony przez miasto.
Przez cały piątkowe przedpołudnie ludzie czekali na rozkazy. Wreszcie
potwierdzoną informację przyniósł naczelnik Szarych Szeregów, Nowak. Dzięki
jego interwencji zapadła „w górze” decyzja odbicia Rudego.

Akcja odbicia Rudego

Karetka więzienna miała przejeżdżać ulicą Bielańską około godziny siedemnastej.

W rejonie skrzyżowania Bielańskiej i Długiej rozstawione zostały trzy oddziały
Polskich Sił Zbrojnych. Dwa uzbrojone w granaty i pistolety, jeden – wyposażony w
butelki z benzyną.

W pobliskich ruinach rozmieszczono karabiny maszynowe. Akcją nie dowodził

jednak Zośka – uznano, że jest zanadto ogarnięty wirem wydarzeń i uczuć.
Wszystkim kierował komendant warszawskich Szarych Szeregów, Orsza.

W pewnej chwili łącznik, wyznaczony do wypatrywania karetki, dał znak i akcja

rozpoczęła się. Na zakręcie ukazała się karetka i w tym samym momencie z bramy
pobliskiego domu wyszedł policjant. Dostrzegł pistolet w ręku jednego z chłopców i
usiłował wyciągnąć z kabury swój rewolwer. Zośka strzelił do niego, mężczyzna
upadł, oddając kilka strzałów. Tymczasem szofer karetki, widząc, że coś się dzieje,
skręcił w ulicę Długą.

Strzelanina pod Arsenałem Warszawskim

Przed autem pojawili się młodzi ludzie, rzucając podpalone butelki. Karetka
skręciła w stronę arkad Arsenału Warszawskiego. Z szoferki wyskoczyli dwa
gestapowcy, a od strony Nalewek nadbiegł oficer SS. Alek strzelił i Hitlerowiec
upadł. Rozpoczęła się strzelanina.

Po paru minutach tylko jeden Niemiec strzelał w stronę grupki atakujących,

którzy wraz z Zośką ukryli się za filarami Arsenału. Zdeterminowany Zośka
wybiegł z ukrycia i ruszył wprost na gestapowca, który padł na ziemię. Szybko
otworzyli drzwiczki karetki, wypuszczając więźniów.

Dopiero po chwili ich oczom ukazał się Rudy. Zanieśli go do czekającego

samochodu, gdzie Rudy ujął dłoń Zośki i uśmiechnął się. Oddziały, biorące udział w
akcji, opuściły ulicę. Alek wraz ze swoimi ludźmi oddalił się w stronę ulicy
Miodowej.

Alek zostaje ranny

W pobliżu Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej naprzeciw biegnącej z bronią

sekcji, pojawiła się grupa siedmiu cywilów. Nagle jeden z mężczyzn wydobył broń i
strzelił. Alek poczuł silne uderzenie w brzuch i upadł na chodnik. W następnej
chwili ujrzał wymierzoną w swoją twarz lufę pistoletu.

W tym samym momencie jeden z ludzi Alka, Anoda, strzelił do Niemca. Oddział
ukrył się w pobliskiej bramie, mierząc do Niemców. Alek starał się wydawać
rozkazy. Resztą sił odbezpieczył granat i rzucił go w stronę Niemców. Część
kolegów uciekła, dwóch pozostało przy rannym Alku i zatrzymało obce auto. Za
nimi ruszyła więzienna ciężarówka niemiecka. Alek ponownie wyciągnął granat i
cisnął go pod samochód okupanta. Po kilkudziesięciu minutach udało im się dotrzeć
do domu Alka na Żoliborzu. Ranny, powoli wchodził do mieszkania.

Alek był nieświadomy tego, jak poważnie został ranny. Odczuwał ból, lecz radość z
odbicia Rudego i ich zwycięstwa wprawiła go w doskonały nastrój. Wezwani lekarze
przeprowadzili operację, lecz nie poprawiło to stanu zdrowia. Pomimo tego Alek
czuł się doskonale, witając radośnie każdego, kto go odwiedzał. Zwierzył się Basi,
że jest zadowolony ze swojego cierpienia, ponieważ do tej pory cierpieli inni.

Następnego dnia po operacji nastąpiło pogorszenie. Alek zaczął wypytywać o

Rudego, chciał się z nim zobaczyć, lecz nikt nie powiedział mu prawdy o ciężkim
stanie przyjaciela. Kiedy został sam z kimś z rodziny, poprosił o portmonetkę, z
której wyjął karteczkę z modlitwą, napisaną ręką Basi.

Śmierć Alka i Rudego

Wiadomość o nieuchronnej śmierci Alka rozeszła się wśród znajomych, którzy

poczuli bezsilność. Alek z każdą godziną słabł coraz bardziej i tracił przytomność.
Rozumiał, że jego życie dobiega końca, ale nie przestawał się uśmiechać.

Na Mokotowie, otoczony przyjaciółmi, leżał Rudy. Przy jego łóżku nieustannie

czuwał Zośka. Stan Rudego był straszny – cierpiał bardzo, lecz czuł radość, widząc
najbliższych sobie ludzi. Lekarze, których wezwano, nie mogli pomóc, widząc ciało
skatowanego młodzieńca. W nocy Rudy zasnął, a tuż obok na łóżku polowym leżał
Zośka.

Około północy przebudził się i zaczął opowiadać o tym, co przeżył w ciągu

ostatnich dni. Wyznał, że żal mu było opuszczać przyjaciół i pluton. W ciężkich
chwilach, podczas przesłuchań, myślał wyłącznie o tym, jak przyspieszyć swoją
śmierć. Zmęczony rozmową, zasnął ponownie. Rankiem znów gawędzili. Rudy
rozmyślał o przyszłości, wyjeździe na wieś, gdzie będzie zdrowiał. Nie wiedząc nic
o ciężkim stanie Alka, wspominał przyjaciela.

Mijały kolejne dni. Rudy nie mógł nic jeść, ciągle wymiotował. Większą część czasu
spędzał w towarzystwie Zośki. Po pewnym czasie wszyscy zrozumieli, że Rudy
umierał. Przez ostatnie godziny życia męczył się strasznie, płacząc z bólu. Siedzący
obok Zośka cierpiał, z trudem powstrzymując krzyk rozpaczy. W jakiejś godzinie
ulgi, Rudy poprosił, aby Czarny Jaś wyrecytował
Rudy i Alek zmarli tego samego dnia. Ich śmierć wywarła wstrząsające wrażenie na
przyjaciołach. Śmierć Alka była dla nich czymś normalnym – losem żołnierza. Z
kolei widoku zmasakrowanego ciała Rudego nie mogli zapomnieć ani wybaczyć.

W odwecie za katowanie podczas przesłuchań i śledztw, Kierownictwo Walki

Konspiracyjnej wydało rozkaz likwidacji najbardziej bestialskich gestapowców –
Schultza i Langego.

Akcja likwidacji Schultza i Langego

W miesiąc po śmierci Rudego, w dzień jego imienin, na ulicy Mokotowskiej, w

pobliżu domu Schultza, zatrzymało się auto. Gestapowiec wyszedł z domu i
skierował się w aleje Szucha. W pewnej chwili podszedł do niego młody mężczyzna
i wyciągnął pistolet. Niemiec zaczął uciekać, lecz upadł, zalany krwią. W trzy
tygodnie później, 22 maja, podobny cios spadł na Langego, który prowadził
śledztwo Rudego. Informację o oprawcach Bytnara zdobył Z. Kaczyński ps. Wesoły
(na zdjęciu).
Celestynów - streszczenie rozdziału

Po śmierci Alka i Rudego stan psychiczny Zośki pogorszył się. Spóźniał się na
spotkania, chodził zaniedbany, nie chciał z nikim rozmawiać. Jedynie dzięki silnej
woli zmuszał się do życia i załatwiania spraw związanych z organizacją. Bardziej
niż do tej pory czuł na swoich barkach odpowiedzialność za losy towarzyszy pracy.
W owym czasie Niemcy rozpoczęli ostateczną likwidację warszawskich Żydów.
Powstańcy żydowscy rozpoczęli krótką walkę, a młodzi ludzie z Grup Szturmowych
szczególnie intensywnie przeżywali sprawy powstania w getcie. Przekazano do getta
część broni i rozpoczęto przygotowania do ataku na niemieckie stanowisko ogniowe
od strony ulicy Bonifraterskiej. Akcja nie doszła do skutku, ponieważ Niemcy
przenieśli stanowisko w głąb getta.

Zośka wyjeżdża na wieś

Stan psychiczny Zośki budził niepokój przyjaciół. Namówiono go więc do wyjazdu

na wieś, a ojciec podsunął mu pomysł spisania wspomnień o Rudym. Na wieś
wyjechał w towarzystwie ojca i siostry, Hanki. Zośka zasiadł do pisania, a w
wolnych chwilach spacerował z Hanią bądź z ojcem.

Wspomnienia o przyjacielu sprawiły, że na nowo przeżywał to, co zaszło, lecz

jednocześnie poczuł się wyzwolony. Powstało dwadzieścia stron maszynopisu,
któremu nadał tytuł: „Kamienie rzucane na szaniec”. W kilka tygodni później,
podczas spotkania z człowiekiem, który chciał napisać książkę o Alku i Rudym,
uporczywie nalegał, aby nadać jej ten sam tytuł.

Pobyt na wsi pozytywnie wpłynął na Zośkę. Do tej pory milczący i powściągliwy,

zaczął odczuwać potrzebę mówienia o swoich przeżyciach i przemyśleniach. Długie
rozmowy z Hanią zbliżyły ich do siebie. Zośka najczęściej wspominał zmarłego
przyjaciela, będąc przekonanym, że teraz został zupełnie sam. Hania przyznała mu
rację, że stracili wyjątkowych ludzi i zadała pytanie, co teraz stanie się z
pozostałymi.

Zośka wyjaśnił jej, że jego koledzy z organizacji zaczęli szybko dojrzewać,

przyłączają się do nich nowi, a niektórzy starają się dorównać Rudemu i Alkowi.
Wspomniał o Andrzeju Długoszowskim, który chodził z kulą w głowie, a pomimo
tego brał udział we wszystkich zadaniach organizacji. Andrzej Morro-Romocki
okazał się doskonałym organizatorem, a Maciek Bittner wykazywał się odwagą tak
jak Alek. Nikt jednak nie potrafił zastąpić Rudego.
Te dni wypoczynku uspokoiły Zośkę, który wrócił do Warszawy w lepszej formie.
Wkrótce, wraz z przyjaciółmi, uczestniczył w nabożeństwie żałobnym,
odprawionym za duszę Alka i Rudego. W kaplicy Sióstr Urszulanek przy ulicy
Gęstej zebrała się gromadka młodych ludzi, poruszonych nastrojem tego wiosennego
dnia. W pewnej chwili ksiądz rozpoczął kazanie od słów:

„Nie ma śmierci!”
Odznaczenie Alka, Rudego i Zośki

Zośka ponownie zaczął interesować się tym, co działo się wokół niego. Z Komendy
Głównej Sił Zbrojnych w Kraju przyszło pismo z nazwiskami osób, które zostały
odznaczone. Zośka znalazł się wśród wyróżnionych, choć fakt ten nie ucieszył go.
Pośmiertnie zostali również odznaczeni Krzyżem Virtuti Militari Alek, Rudy i
Tadzio. Zośka, który odczytał rozkaz Sił Zbrojnych, pogratulował wszystkim i
przypomniał o obowiązku, jaki ciążył na wszystkich wobec Alka i Rudego.
W maju Zośce powierzono odpowiedzialne zadanie – miał zorganizować i
przeprowadzić akcję odbicia więźniów, przewożonych pociągiem. Obserwatorem
miał być kapitan Pług, przekonany, że Zośka doskonale wypełni pierwszą
samodzielną misję. W parę godzin później rozpoczęto prace przygotowawcze.

Zadanie Zośki polegało na zatrzymaniu pociągu-więźniarki, przewożącej ludzi z Majdanka do

Oświęcimia. Zośka, po dokładnym przestudiowaniu trasy przejazdu pociągu, zdecydował, że
miejscem ataku będzie Celestynów. 19 maja otrzymał wiadomość, że więźniarka będzie
doczepiona do pociągu nr 401.

Akcja odbicia więźniów z pociągu do Oświęcimia

Wezwano ludzi, wybranych do przeprowadzenia akcji i wyruszono w stronę Lublina. W

pierwszym samochodzie, zdobytym podczas akcji pod Arsenałem, jechał Zośka. Obok niego,
w milczeniu, siedział kapitan Pług. O zmierzchu dotarli na miejsce. Oddział, podzielony na
mniejsze grupki, zajął wyznaczone stanowiska.

O godzinie 23:00 dowiedzieli się, że oczekiwany pociąg będzie miał kilkugodzinne

spóźnienie. Po północy wreszcie usłyszeli odgłosy nadchodzącego pociągu. Jeden z chłopców
zjawił się z raportem, że w pobliżu zatrzymał się pociąg wojskowy, wiozący żołnierzy
niemieckich na wschodni front. Zośka, po chwili niepokoju, rozkazał kapitanowi przeciąć
połączenie telefoniczne.

Pociąg zatrzymał się na stacji, usłyszeli sygnał potwierdzający, że między wagonami znajduje
się także więźniarka. Nagle rozległ się strzał – okazało się, że Maciek, biegnący między
wagonami, stanął oko w oko z gestapowcem. Z wagonów pociągu padły strzały z karabinów
maszynowych, a konwojenci zamknęli drzwi więźniarki.

Nieprzewidziane zdarzenia rozzłościły Zośkę, który wydał rozkaz do ataku. Wszyscy rzucili
się ku więźniarce i po krótkiej walce rozbili drzwi wagonu. Zośka z obawą popatrzył w stronę
pociągu z niemieckimi żołnierzami. Z niezrozumiałych przyczyn nikt nie zainterweniował.
Tymczasem z więźniarki wyszli uwolnieni ludzie – czterdzieści dziewięć osób.
Po czterdziestominutowej akcji w Celestynowie, samochody dywersantów odjechały w stronę
Warszawy. Akcja potwierdziła zdolności przywódcze Zośki. W ciągu ostatnich miesięcy stał
się on twardy i zacięty. Pewnego dnia jedna ze znajomych zapytała go, czy zamierza po
wojnie zostać w wojsku na stałe. Zośka odparł, że nie ma takiego zamiaru, lecz będzie
walczył na nowych frontach: społecznym, gospodarczym, kulturalnym i politycznym, które
powstaną w Polsce.

Wielka gra - streszczenie rozdziału

Minęły letnie miesiące 1943 roku – czas klęsk niemieckich w Rosji i we Włoszech, akcji
przeprowadzanych przez polskie grupy dywersyjne i Bataliony Chłopskie. Służba Małego
Sabotażu nadal przeprowadzała różne akcje, takie jak włączenie się Wawra w megafonową
sieć i nadanie polskiej audycji z hymnem polskim.

Zośka brał udział w różnych przedsięwzięciach, które często sam organizował. Pewnego dnia
urządzili wyprawę po materiały wybuchowe do fabryki chemicznej na Targówku. Przez
pomyłkę do samochodu załadowano beczki z czerwoną farbą, która rozlała się na podłodze
samochodu. Od tej pory auto zyskało miano Czerwonego Forda. Samochód przynosił
szczęście oddziałowi Zośki. To z niego zastrzelono gestapowca, który dręczył Rudego.

Akcja wysadzenia mostu pod Czarnocinem

Jednym z najbardziej pechowych i najcięższych zadań Zośki była wyprawa
czarnocińska. Akcja miała na celu wysadzenie mostu pod Czarnocinem. Przed
wyjazdem samochód, wyznaczony do akcji, natknął się na drogowy patrol żandarmerii
niemieckiej. Jadący nim chłopcy postanowili ominąć Niemców, lecz policja ruszyła za
nimi. Chłopcy wyskoczyli z pojazdu i uciekli do najbliższych domów.

Po krótkiej walce cała trójka zginęła. Był wśród nich Oracz – Tadeusz Mirowski.
Wypadek ten wstrząsnął Zośką, który z uporem zaczął kończyć przygotowania do
wyprawy. Część oddziału, wyznaczona do wysadzenia mostu, wyruszyła pierwsza.

Zośka został w Warszawie, by odebrać z magazynu materiały i dodatkową broń. Kiedy

opuszczał miasto, był spóźniony. Zjawił się na miejscu na kilkanaście minut przed nadejściem
pociągu i okazało się, że nic nie było wykończone. Nie udało się jednak wszystkiego
zorganizować i niemiecki pociąg bezpiecznie przejechał przez most. Zmuszeni byli wysadzić
pusty most, lecz miny uszkodziły jedynie część przęseł. Zagniewany Zośka nakazał powrót
do Warszawy. Drugie auto, prowadzone przez Ryśka, jechało za nim.

Śmierć przyjaciół z oddziału Zośki

W pewnym momencie na jednym z zakrętów szofer stracił panowanie nad kierownicą i

samochód wpadł do rowu. Rysiek, poważnie ranny, został umieszczony w samochodzie Zośki
i ruszyli dalej z szybkością 20 kilometrów na godzinę. Felek Pendelski, Andrzej Zawadowski-
Gruby i Maciek musieli wracać do stolicy pieszo.

Za nimi pojawił się niemiecki patrol i chłopcy ledwie zdążyli skoczyć do pobliskiego rowu.
W tej samej chwili usłyszeli strzały. Andrzej upadł, a Maciek i Felek (na zdjęciu) pobiegli w
stronę łanu zboża. Wówczas zauważyli, że nie ma z nimi Grubego i zaczęli strzelać w stronę
Niemców. Pistolet Maćka zaciął się, Felek był ranny. Starali się zbliżyć do Zawadowskiego,
lecz w tej samej chwili od strony Woli Pękoszewskiej nadjechało kilka samochodów z
żandarmami.

Otoczono Felka i zaczęto rzucać granatami. Przed śmiercią zdołał połknąć część
dokumentów, a resztę zagrzebać w ziemi. Z całej trójki ocalał jedynie Maciek.

Pechowy przebieg akcji poruszył cały oddział. Zośka z uporem analizował błędy, jakie
popełniono. Na nic zdały się słowa bezpośredniego przełożonego, który zapewniał ich, że
zadanie zostało wypełnione, a walka jest przecież nieodłącznie związana ze śmiercią i
przypadkiem.

Aresztowanie Zośki
Pewnego dnia Zośka szedł w towarzystwie pana Janka ulicami Powiśla. Trzymał w ręku kilka
róż, które chciał złożyć na grobie Oracza. W pewnej chwili dostrzegli mężczyznę,
rewidowanego przez Niemców. Skręcili z boczną ulicę, kiedy wyłonił się kolejny patrol.

Ukryli się w bramie i po jakimś czasie ruszyli dalej. Wtedy na wprost nich wyszedł patrol
niemiecki. Oficer policyjny zapytał Zośkę, co trzyma w ręku. Młodzieniec odparł, że róże i
zaczął powoli odwijać bibułę. W tej samej chwili z kwiatów wypadła kartka z danymi do
fałszywej karty rozpoznawczej.
Niemiec podniósł ją i zażądał dowodu osobistego. Pan Janek został wypuszczony, a Zośkę
poprowadzono w stronę komisariatu. Po przesłuchaniu i rewizji odesłano go na Szucha.
Czekając na swoją kolejkę, Zośka poprosił eskortującego go żandarma, aby oddał mu dowód i
zostawił samego. Ze zdumieniem stwierdził, że wraz z dowodem otrzymał obciążającą go
kartkę. Bez zastanowienia połknął ją. Po jakimś czasie zaprowadzono go do referenta, który
skierował go do więzienia. Kiedy opuszczał komisariat, dostrzegł Wesołego.

Tymczasem pan Janek zawiadomił przyjaciół o aresztowaniu Zośki. W ciągu kilku godzin
odbyły się narady, w jaki sposób wyciągnąć go z więzienia. W ciągu kilku następnych dni
Wesoły starał się wykorzystać swoje znajomości na Szucha. Jego zabiegi poskutkowały i po
tygodniu Zośka wrócił do domu. Zmizerniały, z ostrzyżoną głową i nowymi doświadczeniami
oraz przemyśleniami. Zrozumiał, że oprócz konspiracji były jeszcze rodziny uwięzionych,
które każdego dnia przeżywały męki cierpienia, czekając na wiadomości o bliskich.

Po tych wydarzeniach więcej uwagi poświęcał ojcu i siostrze i częściej przebywał w domu. W
ich domu, w gronie przyjaciół, odbywały się dyskusje, dotyczące niebezpieczeństw i
wypaczeń, jakie wiązały się z pracą niepodległościową. Andrzej Morro był przekonany, że
największe niebezpieczeństwo niosły ze sobą przeżycia wojenne. Pan Janek obawiał się, że
wojna uniemożliwiła kształcenie się ludzi. Ojciec Zośki przestrzegł młodych ludzi przed tym,
by nie uważali się za elitę.
Zośka postanowił zorganizować kółka samokształcące, w czym pomagał mu pan Janek.
Założono również tajne gimnazjum i liceum dla młodzieży z Szarych Szeregów. Zośka,
dzięki pomocy kolegów, stworzył tajne komplety. Do współpracy zaangażowano grono
nauczycieli z gimnazjum i liceum im. Stefana Batorego.

Akcja likwidacji posterunków niemieckiej żandarmerii

W drugiej połowie sierpnia kierownictwo walki konspiracyjnej zorganizowało likwidację

sieci ponad dziesięciu posterunków żandarmerii niemieckiej na północno-wschodniej granicy
Generalnej Guberni. Akcja miała być przeprowadzona w ciągu jednej nocy. Jednym z
oddziałów dowodził Zośka. Wyznaczono im posterunek, mieszczący się pod Wyszkowem,
we wsi Sieczychy.

Na trzy dni przed atakiem Zośka zebrał swój oddział w pobliskim lesie. 20 sierpnia 1943
roku, o godzinie 19:30, nastąpił wymarsz na stanowiska. Zośka, idący na przedzie kolumny,
spoglądał na przyjaciół. Długi przypominał mu Alka, Andrzej Morro miał w sobie wiele cech
charakteru Rudego

O północy rozpoczęła się akcja. Zaczęli wrzucać granaty do izby posterunku. Zośka rzucił się
do furtki, za nim poderwali się inni. Nagle poczuł uderzenie w pierś. Oparł się o ścianę, a tuż
obok przebiegli jego ludzie, wdzierając się do budynku posterunku. Zośce wydawało się, że
widzi przyjaciół, Alka i Rudego, którzy dołączyli do walki. Nagle osunął się na ziemię.

Śmierć Zośki

Akcja okazała się jednym z największych sukcesów Zośki. Tylko jeden człowiek zginął
podczas zdobywania posterunku żandarmerii w Sieczychach. Tym człowiekiem był Zośka.