Temat lekcji: O ludziach, którzy potrafili wcielić w życie dwa wspaniałe

ideały: braterstwo i służbę ojczyźnie!

Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego to książka o:
− wojnie
− walce z okupantem
− harcerzach, Szarych Szeregach
− młodych chłopcach
− przyjaźni
− bohaterstwie
− służbie ojczyźnie
− poświęceniu dla ojczyzny
− godnym, pięknym życiu

 Książka powstała na podstawie krótkiej relacji Tadeusza Zawadzkiego „Zośki” spisanej

podczas Świąt Wielkanocnych, 25–26 kwietnia 1943. Jej przygotowanie doradził ojciec,
którego niepokoił zły stan psychiczny syna przeżywającego śmierć Jana Bytnara oraz
Aleksego Dawidowskiego i Tadeusza Krzyżewicza.
 W tekście „Zośka” opisał powstanie grupy przyjaciół z drużyny harcerskiej, ich działalność
w konspiracji oraz aresztowanie i odbicie „Rudego” i innych więźniów przewożonych 26
marca 1943 po przesłuchaniach z siedziby Gestapo w alei J. Ch. Szucha 25 do więzienia
Pawiak.
 Tadeusz Zawadzki sporządził swoją relację ołówkiem na małym bloczku z kratkowanego
papieru, którą następnie, z obawy o jej zniszczenie, przepisał na maszynie w 4 egz. Jan
Rossman, przyjaciel oraz pierwszy czytelnik jego pracy. Następniezwrócił się z prośbą do
Aleksandra Kamińskiego o przygotowanie w oparciu o notatkę materiału dla szerszego
grona czytelników. Na jednym z czterech egzemplarzy swojej relacji „Zośka” wniósł
zielonym długopisem kilka poprawek, i to ten egzemplarz posłużył Aleksandrowi
Kamińskiemu do napisania książki.
 Książka pod pseudonimem „Juliusz Górecki” oraz tytułem Kamienie na szaniec.
Opowiadanie o Wojtku i Czarnym ukazała się po raz pierwszy w lipcu 1943, w nakładzie 2
tys. egz. Wydawcą była KOPR (Komisja Propagandy Biura Informacji i Propagandy
Komendy Okręgu Warszawa Armii Krajowej), a książkę wydrukowały Tajne Wojskowe
Zakłady Wydawnicze.
 Drugie okupacyjne wydanie Kamieni na szaniec, także w nakładzie 2 tys. egz., ukazało się w
lipcu 1944.

Juliusz Słowacki „Testament mój”

Żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami,

Nigdy mi, kto szlachetny, nie był obojętny,
Dziś was rzucam i dalej idę w cień - z duchami -
A jak gdyby tu szczęście było - idę smętny.

Nie zostawiłem tutaj żadnego dziedzica

Ani dla mojej lutni, ani dla imienia; -
Imię moje tak przeszło jako błyskawica
I będzie jak dźwięk pusty trwać przez pokolenia.

Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie,

Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode;
A póki okręt walczył - siedziałem na maszcie,
A gdy tonął - z okrętem poszedłem pod wodę...
Ale kiedyś - o smętnych losach zadumany
Mojej biednej ojczyzny- przyzna, kto szlachetny,
Że płaszcz na moim duchu był nie wyżebrany,
Lecz świetnościami dawnych moich przodków świetny.

Niech przyjaciele moi w nocy się zgromadzą

I biedne serce moje spalą w aloesie,
I tej, która mi dała to serce, oddadzą -
Tak się matkom wypłaca świat, gdy proch odniesie...

Niech przyjaciele moi siądą przy pucharze

I zapiją mój pogrzeb - oraz własną biédę:
Jeżeli będę duchem, to się im pokażę,
Jeśli Bóg uwolni od męki - nie przyjdę...

Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei

I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!...

Co do mnie - ja zostawiam maleńką tu drużbę

Tych, co mogli pokochać serce moje dumne;
Znać, że srogą spełniłem, twardą bożą służbę
I zgodziłem się tu mieć - niepłakaną trumnę.

Kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi

Iść... taką obojętność, jak ja, mieć dla świata?
Być sternikiem duchami napełnionéj łodzi,
I tak cicho odlecieć, jak duch, gdy odlata?

Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,

Co mi żywemu na nic... tylko czoło zdobi;
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,
Aż was, zjadacze chleba - w aniołów przerobi.

słowa otwierające lekturę:

„Posłuchajcie opowiadania o Alku, Rudym, Zośce i kilku innych cudownych ludziach.
Oniezapomnianych czasach1939–1943 roku, o czasach bohaterstwa i grozy.Posłuchajcie
opowiadania o ludziach, którzy w tych niesamowitych latach potrafili żyć pełnią życia, których
czynyi rozmach wycisnęły piętno na stolicy oraz rozeszły się echem po kraju, którzy w życie wcielić
potrafili dwawspaniałe ideały: BRATERSTWO i SŁUŻBĘ”.

Na pierwszym miejscu autor wymienia trzy postacie głównych bohaterów, dopiero potem wspomina
o czasachwojny. W drugim zdaniu dokonuje jakby skróconej charakterystyki – jego bohaterowie
zostali nazwani ludźmi,którzy: żyli pełnią życia, dokonali wielkich czynów, realizowali swoim
życiem dwa wspaniałe ideały: braterstwa i służby.

Aleksy Dawidowski (ps. Alek, Glizda, Kopernicki)

− wysoki, szczupły, ma niebieskie oczy, jasne włosy
− o pogodnym usposobieniu, wesoły, optymista, emocjonalny, uczuciowy
− dynamiczny, ekspresyjny, często gestykuluje
− niespokojny duch, tęskni do niezwykłości, marzy o wielkich czynach
− szczery, bezpośredni, uczynny
− wielbiciel kina
− naturalny przywódca – lider Klubu Pięciu
− uczy się panować nad sobą
 Tadeusz Zawadzki (ps. Zośka)
− delikatny, o dziewczęcej urodzie, ma niebieskie oczy, jasne włosy
− związany z rodziną (szczególnie z matką)
− wrażliwy, spokojny, skryty, powściągliwy, samotnik
− wybitnie inteligentny, o rozległych zainteresowaniach, uzdolniony
− wyróżniający się w sporcie, uczy się pływać
− ambitny, uparty, oddany sprawie
− urodzony przywódca, organizator, obdarzony autorytetem

Jan Bytnar (ps. Rudy)

− piegowata twarz, jasne, rudawe włosy
− drobny, szczupły, ale silny
− wybitnie inteligentny
− wszechstronnie utalentowany (talenty artystyczne i techniczne,
konstruktorskie)
− pomysłowy, twórczy
− o refleksyjnej naturze, lubi czytać, rozmyślać
− opanowany, spokojny
− uczy się tańczyć, gotować

Temat lekcji: Szanse, które dostali do rąk – o bohaterach „Kamieni na szaniec”

Środowisko, w którym dorastali Alek, Rudy i Zośka:

Rodzina tradycyjna, kultywująca tradycje społeczne i patriotyczne, dobrze sytuowana
• Alek – ojciec kierownikiem fabryki
• Rudy – rodzina inteligencka w pierwszym pokoleniu
• Zośka – ojciec profesor, matka działaczka społeczna
Relacje rodzinne: dobre, przyjacielskie, harmonijne, umożliwiające rozwój osobisty, zapewniające
spokój,dodające odwagi, otuchy.

„Są w kraju domy rodzinne, w których istnieją warunki dające możność zdrowego rozwoju
psychicznegoi fizycznego zarówno rodzicom, jak i dzieciom. W domach tych jest wystarczająca
skala zarobków, bez którychjakże trudno o normalne ludzkie życie.Jest także harmonia wśród
członków rodziny, oparta na wzajemnej dobrej woli i ustępliwości.Jest pewien poziom kulturalny,
umożliwiający udział w przeżyciach całego świata i w dorobku przeszłych pokoleń.
Jest wreszcie specjalna atmosfera, którą trudno określić, a którą poznaje się tylko po skutkach:
poszczególnychczłonków rodziny łączy mocna więź, dom jest ostoją i otuchą, dodaje odwagi,
zapewnia spokój.Takimi właśnie dobrymi domami rodzinnymi były domy Alka i Rudego. Ojcowie
każdego z nich byli ludźmibiorącymi czynny udział w życiu społecznym. Matki obu chłopców były
kobietami życzliwymi i mądrymi”.

Szkoła Gimnazjum im. Stefana Batorego

- zapewniała wykształcenie na bardzo wysokim poziomie
- umożliwiała przyjacielskie relacje rówieśnicze, a także z
wychowawcą – Leszkiem Domańskim Zeusem, rozwijała
zainteresowania (kino, wycieczki), umożliwiała uprawianie sportów

Harcerstwo 23. warszawska drużyna harcerska tzw. Pomarańczarnia

(w książce: Buki)
- uczyło pracy nad kształtowaniem własnego charakteru,
pokonywania słabości, rozwijania talentów,
- dostarczyło pozytywnych wzorców zachowań
- nauczyło współdziałania w grupie, koleżeństwa, umożliwiło przyjaźń
Chłopcy mieli dobre warunki do rozwoju, ale to nie wszystko – od samychbohaterów zależało, czy
wykorzystają swoje życiowe szanse.

„Rudy i Alek mieli wyjątkowo szczęśliwe warunki młodości: dobry dom, dobra szkoła, dobra
organizacjamłodzieżowa; a wszystkie te czynniki współdziałały ze sobą i wzajemnie się wspierały.
[...]Warunki te ułatwiły kształtowanie się dobrych charakterów. Ale właściwa i pełna zasługa, że
Alek i Rudy stali siętym, czym się stali, przypada w udziale samym tym chłopcom i ich woli, z jaką
chwycili w dłonie ster swego życia.Iluż młodych ludzi marnuje się i zatraca wśród tych samych,
jakie mieli ci dwaj, warunków młodości”.
„Nie ma co gadać, powiodło nam się! Mieliśmy dobrą szkołę, potrafiliśmy stworzyć dobry zespół
koleżeński.Staliśmy się grupą przyjaciół. Noblesse oblige.Nie wolno spatałaszyć szans, które
dostaliśmy do rąk”.

Temat lekcji: Słoneczne dni – zanim wybuchła

wojna.
Właściwa akcja rozpoczyna się po zdaniu przez
chłopców matury. Pierwsze wydarzenie to wycieczka
w czerwcu1939 r. w Beskidy Śląskie.

koniec szkoły (dzieciństwa) = wejście w dorosłość

 Plany bohaterów nie były sprecyzowane. Myśleli przede wszystkim o pracy dla Polski, dla
rozwoju kraju i poprawienia warunków życia ludzi – jako np. inżynierowie, wychowawcy.
Zamierzali dalej się doskonalić, kształtować swoje charaktery. Mieli też nadzieję na
szczęśliwe, spełnione i spokojne życie.
 Zwracali uwagę na to, czego potrzeba Polsce. Kierowali się więc troską o dobro ojczyzny, a
nie swoje własne (kariera, zarobki). Chcieli żyć godnie, w służbie innym. To jest właśnie
praktyczny sposób wcielania w życie wyznawanych ideałów (ideały: braterstwa i służby).

Wojna zmieniła wszystko w życiu chłopców.Uczyniła dawne plany na przyszłość nieaktualnymi.

Zmusiła do wypracowania nowej postawy,zajęcia stanowiska wobec wydarzeńrozgrywających się
na ich oczach.
Fakty z życia bohaterów we wrześniu 1939 r.
• ewakuacja drużyn harcerskich z Warszawy
• bombardowanie tłumu uchodźców
• pomoc rannym z pociągu (chcieli być pomocni, przydatni, robić coś pożytecznego, „Dlaczego nie
dostali jakiejśpożytecznej roboty? Czemu im nie wyznaczono jakichś zadań, które mogliby
wypełniać?”);
• powrót do Warszawy
• aresztowanie i rozstrzelanie ojca Alka

Temat lekcji: Walczyć dalej, ale jak? Postawa bohaterów po klęsce wrześniowej.

współpraca z PLAN-em – powielanie gazety podziemnej

karteczki naklejane na niemieckie afisze
zagazowanie Adrii gazem powodującym wymioty
kolportaż podziemnej prasy
komórka więzienna – grypsy od więźniów

Szare Szeregi– kryptonim ZHPW konspiracji w czasieII wojny światowej zrzeszałysamodzielne

organizacjeharcerek i harcerzy:
 Zawiszaharcerze w wieku 12–15 lat; pełnili służbę w ratownictwie i łączności; niebrali
bezpośredniego udziału w walce
  Bojowa Szkoła harcerze w wieku 16–18 lat; pełnili służbę sabotażową i wywiadowczą,
przechodzili szkolenie wojskowe
 Grupy Szturmowe harcerze w wieku powyżej 18 lat podporządkowani Kierownictwu
Dywersji Armii Krajowej, czyli Kedywowi Pełnili służbę sabotażową i dywersyjną, brali
udział w akcjach bojowych; przechodzili szkolenie wojskowe
Wawer - kryptonim konspiracyjnej organizacji młodzieżowej, której celem była akcja Małego
Sabotażu
„W marcu 1941 roku trafili wreszcie na właściwy tor. Związali się z akcją małego sabotażu,
prowadzoną przez organizację podziemną Wawer, która stanowiła wówczas czoło otwartej walki
z okupantem w kraju na odcinku szczególnie istotnym – odcinku oddziaływania niezależnej
polskiej myśli na najszersze rzesze narodu. W okresie szczytowych powodzeń Niemiec, w
okresie największego wzrostu ich potęgi – udany dowcipny pomysł propagandowy wytwarzał ten
szczególny nastrój Warszawy, który ją będzie charakteryzował przez całą okupację, nastrój
niczym nie zmąconej wiary w słuszność własnej sprawy i kpiarskiego stosunku do tak zwanych
‘tymczasowych’. Nowa robota otworzyła chłopcom okazję do prawdziwie czynnej służby w
pracy niepodległościowej”.
Akcje Małego Sabotażu
 Rozbijanie szyb fotografom, którzy wystawiali
zdjęcia niemieckich żołnierzy. Po kilku
miesiącach fotografie niemieckich żołnierzy
zniknęły z wystaw. Przymilający się Niemcom
fotografowie zostali ukarani i zniechęceni.
 Akcja zniechęcająca Polaków do chodzenia do
kina; pisanie na murach hasła „Tylko świnie
siedzą w kinie”i rozlepianie ulotek; gazowanie
kin. Mimo różnorodnych działań Polacy nadal
chodzili dokina, akcje były nawet dla nich dodatkową atrakcją.
Obie akcje nie były skierowane bezpośrednio przeciwko okupantowi – lecz przeciwko
niepożądanym postawomw polskim społeczeństwie („przyprowadzanie do porządku kanalii, uczenie
ludzi o małym wyrobieniu obywatelskimrozumu, upowszechnianie haseł walki cywilnej”). W
Niemcach budziły irytację, Polakom przypominały o lojalnościi zniechęcały do współpracy z
okupantem.
PAPROCKI – właściciel restauracji pośredniczący w prenumeracie niemieckich propagandowych
gazet
Działania: posyłanie perswazyjnych listów, wybicie szyb, rozlepianie ogłoszeń o sprzedawaniu
słoniny, nękanie telefonami, ogłoszenia o sprzedawaniu węgla, wypisywanie obelg na murach
domów, nalepienie klepsydry żałobnej o zgonie Paprockiego

Działania harcerzy przyniosły skutek – Paprocki zaprzestał niegodnej działalności.Można zwrócić

uwagę na „łobuzerski” charakter podejmowanych działań, podobnych do głupich
żartów,młodzieżowych wybryków.

„Praca w komórce więziennej była pierwszą służbą Buków na rzecz podziemnych sił zbrojnych,
których ramieniemw więziennictwie warszawskim była Komórka Andrzeja. Charakter tej pracy [...]
łączył w sobie dużąodpowiedzialność i... nudę. Chłopcy rozdzieleni zostali na niewielkie zespoły
według dzielnic, całością dowodziłZośka. Każda dzielnica miała swój lokal, na który co dzień
przychodziło kilka lub kilkanaście drobnym makiemzapisanych grypsów więziennych. Karteczki te
kurierzy rozwieźć mieli po mieście i doręczyć adresatom. [...] Robotęw komórce więziennej
rozpoczęto w marcu 1940 r., trwała ona do czerwca”.
Temat lekcji: Akcje dywersyjne bohaterów „Kamieni na szaniec”.

miejscowość czas cel akcji trudne momenty efekty

Kraśnik 31 grudnia 1942 r. wysadzenie pociągu brak kilofów – sukces –zniszczenie
z dostawą na front zamarznięta ziemia, pijany pociągu ze sprzętem
przypadkowy wojennym
przechodzień, zacięcie się
zapalnika
Celestynów 19 maja 1943 r. odbicie więźniów spóźnienie się pociągu o sukces – uwolnienie
z Majdanka około 3 godziny; 49 więźniów
zatrzymanie wiezionych
się w pobliżu pociągu do Oświęcimia
wojskowego; wyskoczenie
gestapowca z pociągu
wprost na Maćka –
początkowa
dezorientacja i chaotyczna
strzelanina
Czarnocin czerwiec 1943 r. wysadzenie mostu, strata samochodu przed „Pechowa akcja” –
najlepiej z pociągiem akcją, spóźnienie się jedynie uszkodzenie
Zośki, przepuszczenie mostu, duże straty
pociągu, wysadzenie tylko własne
części mostu, problemy
podczas powrotu –
wypadek samochodu,
pościg żandarmów, śmierć
uczestników
Sieczychy 20 sierpnia zdobycie posterunku chwila oszołomienia po zdobycie posterunku
1943 r. żandarmerii wybuchu granatu; śmierć żandarmerii
Zośki – żandarmi oddali
tylko jeden strzał

Zabijanie – problem moralny

Zośka zabił policjanta podczas akcji odbijania Rudego.Rudy zastrzelił SS-mana, który nie chciał
oddać broni; strzelał do volksdeutschów podczas akcji ewakuowania mieszkania.
Alek napadł na wroga z zaskoczenia. Największy moralny problem z zabijaniem miał Alek. Wróg
nie przestawał być dla niego człowiekiem. Pomagało mu przywoływanie w pamięci zbrodni
hitlerowców. Ale i tak czuł niepokój, napadając z zaskoczenia.

Temat lekcji: Miłość w czasach wojny.

Basia „była szczupłą brunetką, miała delikatną cerę […] rozważna, zrównoważona, skupiona,
zwarta w swych myślachi zamierzeniach. Potrafiła wytworzyć wokół Alka
atmosferę ciepła, serdeczności i spokoju”.

Poznali się na początku wojny, Basia (Barbara Sapińska) była młodsza od Alka
o 4 lata; w Warszawie byli zbyt zajęci, żeby często się spotykać (oboje działali
w konspiracji); mieli dla siebie więcej czasu, kiedy poszukiwany przez
Gestapo Alek wyjechał na wieś do posiadłości jej rodzicóww Olesinku pod
Górą Kalwarią
„Jakżeż cudownie się czuli. Na długie popołudnia, a czasem o wczesnym świcie
szli na spacery do lasu i tam gadali, gadali. Dziewczyna, las i ciekawa
rozmowa – czyż może być przyjemniejszy odpoczynek? Rozmawiali o
wszystkim. O książkach i życiu. [...] Często też rozmawiali o przyszłości Alka”.

Młodzi ludzie, mimo trudnych czasów, zawiązywali przyjaźnie, zakochiwali

się. Jednak wojna odcisnęła tragicznepiętno na ich uczuciach, często musieli
patrzeć na śmierć ukochanej osoby. Dobro ojczyzny przedkładali nad
osobiste szczęście.
Temat lekcji: W IMIĘ BRATERSTWA I SŁUŻBY. AKCJA POD ARSENAŁEM.

aresztowanie Heńka
zdobycie przez gestapo adresu Rudego
wtargnięcie o 4:30 rano do mieszkaniu Rudego sześciu Niemcówz pistoletami maszynowymi
przeszukanie domu, aresztowanie Rudego i jego ojca

losy Rudego reakcje jego przyjaciół

23 marca 1943 r. – rewizja w mieszkaniu
Rudego
Przywiezienie Rudego na Pawiak
Pierwsze przesłuchanie na Pawiaku
Konfrontacja z Heńkiem
Bezustanne bicie, tortury
Wzburzenie i pustka, rozpacz ale też
nadzieja na odbicie
Zadanie Wesołego – rozpoznać czas
i sposób przewożenia Rudego
Wstępne przygotowania:
uzyskanie zgody dowództwa, planowanie
działań
Odwołanie akcji w ostatniej chwili z powodu
braku zgody

Pawiak – więzienie śledcze gestapo, największe więzienie polityczne na terenie okupowanej Polski
(nazwa pochodziod ulicy Pawiej, przy której znajdowała się brama wjazdowa)
Szucha – w budynku przy al. Szucha 25 mieściła się siedziba hitlerowskiej policjibezpieczeństwa, a
w podziemiach – więzienie śledcze gestapo, gdzie zwykleprzesłuchiwano więźniów przywożonych
z Pawiaka; dziś mieści się tam MauzoleumWalki i Męczeństwa 1939–1945

Termin: 26 marca 1943 r.około godz. 17:00

Miejsce akcji: Warszawarejon ulic Bielańskiej i

Długiej,w pobliżu Arsenału

Dowódca akcjiOrsza(naczelnik Szarych Szeregów)

Przekonywanie dowództwa: „Gdy Wesoły przeprowadza roz

jednocześnie odbywa niecierpliwe rozmowy z Naczelnikiem Sza
dowódcami z Kedywu. W rozmowach tych Zośka jest nieustępliwy.
Nic to, że chodzi nie o odbicie więźnia z jakiegoś łatwego pro
Warszawie pomiędzy Szucha a Pawiakiem. Mówiono im, że Rudy p
ostatnim. Mury Pawiaka i Szucha pochłonęły tysiące ofiar. Nie
Polski Podziemnej, nie odbijano aresztowanego niedawno D
największych polskich polityków, wojskowych, uczonych... Lecz n
nieustępliwe oczy. – To prawda, że tych wszystkich naprawdę wi
ale Rudego musimy odbić”.

Uczestnicy akcji:Zośka (Tadeusz Zawadzki),Anoda (Jan Rodowicz

Alek (Aleksy Dawidowski),Maciek (Sławomir Bittner),Słoń (Jerzy

(w akcji wzięło udział 28 ludzi, tylko 11 z nich dożyło końca wojn

zostali zamordowanipo wojnie, już w Polsce Ludowej przez UB
później straceni przez Szare Szeregi)
 1. Rozstawienie ludzi w zaplanowanych
miejscach.
2. Zbliżanie się więziennej karetki.
3. Sygnał od obserwującego przejazd łącznika.
4. Gwizdek dowódcy rozpoczynający akcję;
przejazd patrolu żandarmerii.
5. Pełne napięcia oczekiwanie.
6. Zastrzelenie policjanta przez Zośkę.
7. Nieplanowane skręcenie więźniarki w ul.
Długą.
8. Obrzucenie auta butelkami z benzyną.
9. Wyskoczenie gestapowców z auta, początek strzelaniny.
10. Ostrzeliwanie się ostatniego Niemca zza samochodu , impas w walce.
11. Szturm i wypuszczenie więźniów.
12. Wniesienie Rudego do samochodu, który ma odwieźć grupę z miejsca akcji.

Alek
• ranny w brzuch w czasie akcji pod Arsenałem, natychmiastowa operacja nie przyniosła skutku
• była przy nim Basia, odwiedzali go przyjaciele, nie wiedział o ciężkimstanie Rudego
• był coraz słabszy, poprosił o odczytanie modlitwy, którą miał przysobie w portmonetce:
Kto się w opiekę odda Panu swemu, a całym sercem szczerze ufa
Jemu, śmiele rzec może: mam obrońcę Boga, nie przyjdzie na mnie
żadna straszna trwoga... (jest to fragment Psalmu 91 z PsałterzaDawidów Jana Kochanowskiego)
• pogodził się ze śmiercią: „Śmierć? Najprawdopodobniej ominie gotym razem. Ale gdyby przyszła –
niech przychodzi. Niech spieszy! Jestcałkowicie gotów na jej przyjęcie. Tyle setek razy już o niej myślał,
tak
zawsze był na nią gotów, że zżył się z nią i niemal zaprzyjaźnił”.
• miał spokojne sumienie, czuł się w przyjaznych stosunkach z PanemBogiem
• nie przestawał się uśmiechać, czuł, że spełnił swój obowiązek: „Swojączęść roboty ‘odwalił’. ‘Odwalił’
ją tak dobrze, jak tylko mógł”.

Rudy
• skatowany przez gestapo był w strasznym stanie, jego organizm niefunkcjonował, każda cząstka ciała
bolała; leżał na Mokotowie, wśród przyjaciół, Zośka był z nim cały czas
• słuchał opowieści o ostatnich akcjach, był szczęśliwy, że nie musi jużbyć w więzieniu, czuł się
bezpiecznie
• mówienie bardzo go męczyło, ból był coraz mocniejszy
• rozmawiał z przyjacielem otwarcie i szczerze, cieszył się jego obecnościąi towarzystwem
• nie wspominał o śmierci, choć zdawał sobie sprawę ze swojegostanu: „cierpiał straszliwie – niewątpliwie
więc z myślą o śmiercikojarzyły mu się uczucia ulgi. Wzywał jej niecierpliwie każdym
włóknemumęczonych nerwów, lecz o niej nie mówił”.
• poprosił Czarnego Jasia o zadeklamowanie wiersza Juliusza SłowackiegoTestament mój i z wysiłkiem
powtórzył jedną ze zwrotek jakprzesłanie
• czuł, że wypełnił swój obowiązek wobec ojczyzny

„Rudy i Alek umarli tego samego dnia”.30 III 1943 r.po wojnie pochowano ich obok siebie,
dziś mają wspólny grób i wspólny krzyż

literatura faktu powieść reportażowa gawęda harcerska

• rzeczywiste wydarzenia, • udokumentowana relacja o
miejsca, bohaterowie, Szarych Szeregach
fakty • autor pisze o wydarzeniach, w
• wierność realiom których brał
• brak fikcji literackiej udział lub znał ich uczestników
• rekonstrukcja zdarzeń z życia
autentycznych
postaci
• podkreślenie na wstępie, że to
„opowiadanie
o Alku, Rudym i Zośce”
• forma opowieści o czynach
bohaterów
• bohaterami są harcerze
• przypomina opowieść
wygłaszaną ustnie,
swobodną relację