Polski Październik i Mała Stabilizacja

1. Schyłek dyktatury Bolesława Bieruta.

2. Koniec stalinizmu w Polsce.
3. Mała Stabilizacja.
4. Stosunki państwo – Kościół.
5. Kryzys społeczno – polityczny w latach 60.
6. Załamanie gospodarcze.
7. Protesty robotnicze na Wybrzeżu.
 1. Schyłek dyktatury Bolesława Bieruta
* Kontynuacja rządów terroru po śmierci Stalina
(1953 – 1956).
* Zachowanie przez Bolesława Bieruta stanowiska
I Sekretarza KC PZPR i rezygnacja z funkcji premiera.
* Powrót Józefa Cyrankiewicza na funkcję premiera
(18 III 1954).
* Początek oddziaływania na społeczeństwo polskie
Radia Wolna Europa (od 1952).
Śmierć Bolesława Bieruta 12 III 1956
Józef Cyrankiewicz – premier 1947 – 1952 i 1954 - 1970
Radio Wolna Europa
 Jan Nowak Jeziorański – dyrektor Sekcji
Polskiej Radia Wolna Europa 1952 – 1976
 2. Koniec stalinizmu w Polsce

* Śmierć Bolesława Bieruta w Moskwie podczas XX

Zjazdu KPZR (12 III 1956).

* Powołanie Edwarda Ochaba na stanowisko

I Sekretarza KC PZPR (20 III 1956).

Edward Ochab I Sekretarz KC PZPR III – X 1956
 2. Koniec stalinizmu w Polsce
* Rywalizacja dwóch frakcji w PZPR:
● puławianie – zwolennicy częściowej liberalizacji
ustroju (Roman Zambrowski, Edward Gierek, Piotr
Jaroszewicz, Jerzy Putrament, Mieczysław Rakowski);
● natolińczycy – przeciwnicy zmian w systemie
komunistycznym (Franciszek Jóźwiak, Konstanty
Rokossowski, Franciszek Mazur, Chilary
Chełchowski).
Roman Zambrowski – lider puławian
Franciszek Jóźwiak i Konstanty Rokossowski –
liderzy natolińczyków
 2. Koniec stalinizmu w Polsce
* Częściowa zmiana polityki wewnętrznej – odwilż
postalinowska: odsunięcie od władzy ludzi Bieruta
(Jakub Berman, Hilary Minc, Stanisław Radkiewicz),
zwolnienie więźniów politycznych (np. Władysława
Gomułki) oraz oficjalna krytyka stalinizmu na
łamach czasopisma Po prostu redagowanego przez
puławian.
* Działalność inteligenckiego Klubu Krzywego Koła.
Jakub Berman, Hilary Minc i Stanisław Radkiewicz
Klub Krzywego Koła
 2. Koniec stalinizmu w Polsce
* Przemiany w kulturze:

 złagodzenie cenzury;

 krytyka założeń ideowo – artystycznych

socrealizmu; wzrost zainteresowania oficjalnie

zakazanym przez władze jazzem;

 wybitni twórcy jazzowi: Krzysztof Komeda,

Zbigniew Namysłowski, Włodzimierz Nahorny;

Krzysztof Komeda
 2. Koniec stalinizmu w Polsce
 rozwój Polskiej Szkoły Filmowej (m. in. Andrzej
Wajda, Jerzy Kawalerowicz, Andrzej Munk, Wojciech
Jerzy Hass);
 krytyczna wobec komunizmu twórczość literacka
Adama Ważyka (Poemat dla dorosłych) i Leopolda
Tyrmanda (Zły);
 powstanie subkultury bikiniarzy.
Adam Ważyk i Leopold Tyrmand
Bikiniarze
 2. Koniec stalinizmu w Polsce

* Zła sytuacja gospodarcza:

 mało wydajne rolnictwo i niedobór żywności,

 nadmierna rozbudowa przemysłu ciężkiego,

 zbyt małe nakłady na przemysł lekki, handel i usługi,

 niewielki wzrost płac realnych.

 2. Koniec stalinizmu w Polsce
* Poznański Czerwiec 28 – 30 VI 1956:
 Międzynarodowe Targi Poznańskie,
 strajk w Zakładach Hipolita Cegielskiego,
 strajk generalny w Poznaniu,
 demonstracja ok. 100 000 ludzi,
 atak na Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego,
 stłumienie protestu przez milicję i wojsko,
 74 osoby zabite, ok. 800 osób rannych,
 wzrost napięcia w kraju i oburzenie za granicą.
Poznański Czerwiec 28 – 30 VI 1956
Roman Strzałkowski 13 lat
Mural
 2. Koniec stalinizmu w Polsce
* Polski Październik 1956:
 rezygnacja Edwarda Ochaba z funkcji I Sekretarza
Komitetu Centralnego PZPR (19 X);
 obrady VIII Plenum KC PZPR z udziałem Nikity
Chruszczowa i Wiaczesława Mołotowa (19 – 21 X);
 zażegnanie groźby interwencji Armii Czerwonej;
 wybór Władysława Gomułki na I Sekretarza KC
PZPR (21 X) i jego entuzjastyczne powitanie przez ok.
400 tys. ludzi na Placu Defilad w Warszawie (24 X).
VIII Plenum KC PZPR 19 – 21 X 1956
Wizyta Nikity Chruszczowa i Wiaczesława Mołotowa
Biuro Polityczne KC PZPR
Przemówienie Gomułki 24 X 1956
 3. Mała Stabilizacja
* Rehabilitacja części ofiar stalinizmu.
* Amnestia dla więźniów politycznych.
* Przemianowanie Urzędu Bezpieczeństwa na
Służbę Bezpieczeństwa i ograniczenie jej władzy.
* Zaniechanie przymusowej kolektywizacji rolnictwa.
* Wybory do Sejmu PRL, w których jedyna lista
wyborcza – Front Jedności Narodu (Polska
Zjednoczona Partia Robotnicza,
 3. Mała Stabilizacja
Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo
Demokratyczne) uzyskała 98, 4 % głosów, przy
frekwencji 94, 1 %; apel Gomułki o głosownie bez
skreśleń – wygrywał kandydat nr 1 (20 I 1957).
* Odwołanie marsz. Konstantego Rokossowskiego
ze stanowiska ministra obrony narodowej, wycofanie
z armii polskiej radzieckich oficerów i doradców,
powrót żołnierzy usuniętych w czasach stalinizmu.
 3. Mała Stabilizacja
* Repatriacja ok. 250 000 Polaków z ZSRR na mocy
porozumienia Gomułki z Chruszczowem.
* Pięcioletni plan gospodarczy 1956 – 1960:
 przeznaczenie większych środków na rozwój rolnictwa,
handlu, usług i przemysłu lekkiego;
 produkcja samochodu osobowego Syrena;
 poprawa zaopatrzenia w żywność;
 poprawa zaopatrzenia towary codziennego użytku;
 wzrost płac.
Warszawa
Syrena
Syrena
Pralka Frania
 4. Stosunki państwo – Kościół
* Zwolnienie z więzienia prymasa Polski kardynała
Stefana Wyszyńskiego (28 X 1956).
* Zezwolenie na powrót lekcji religii do szkół (1956).
* Wznowienie walki z Kościołem:
 zakaz nauczania religii w szkołach (1958);
 utrudnianie budowy i renowacji świątyń;
 powoływanie kleryków do wojska;
 zakazanie praktyk religijnych oficerom milicji i wojska.
Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński
 4. Stosunki państwo – Kościół

* Gwałtowny atak Gomułki na Kościół z powodu

Listu Episkopatu Polski do Episkopatu Republiki

Federalnej Niemiec, zawierającego słowa:

Przebaczamy i prosimy o przebaczenie (18 XI 1965).

Autor listu polskich biskupów
do niemieckich arcybiskup
wrocławski Bolesław Kominek
 4. Stosunki państwo – Kościół
* Utrudnianie obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski
w roku 1966:
 brak zgody na przyjazd papieża Pawła VI,
 konfiskata obrazu Matki Bożej Częstochowskiej
peregrynującego po kraju,
 organizowanie konkurencyjnych obchodów
Tysiąclecia Państwa Polskiego.
Tysiąclecie Chrztu Polski
Tysiąclecie Państwa Polskiego
 5. Kryzys społeczno – polityczny w latach 60.
* Odsunięcie puławian od władzy i zamknięcie ich
czasopisma Po prostu przez Gomułkę.
* List 34 – sprzeciw naukowców i twórców kultury
wobec zaostrzenia cenzury i innych form utrudniania
działalności artystycznej (14 VIII 1964; Leopold Infeld,
Maria Dąbrowska, Antoni Słonimski, Paweł Jasienica,
Konrad Górski, Maria Ossowska, Kazimierz Wyka,
Tadeusz Kotarbiński, Karol Estreicher, Jerzy Turowicz,
 5. Kryzys społeczno – polityczny w latach 60.
Stanisław Pigoń, Anna Kowalska, Mieczysław Jasturn, Jerzy
Andrzejewski, Adolf Rudnicki, Paweł Hertz, Stanisław
Mackiewicz, Stefan Kisielewski, Jan Parandowski, Zofia
Kossak, Jerzy Zagórski, Jan Kott, Wacław Sierpiński,
Kazimierz Kumaniecki, Artur Sandauer, Władysław
Tatarkiewicz, Edward Lipiński, Stanisław Dygat, Adam
Ważyk, Marian Falski, Jan Szczepański, Melchior
Wańkowicz, Aleksander Gieysztor i Julian Krzyżanowski).
 List 34
Do Prezesa Rady Ministrów
Józefa Cyrankiewicza
Ograniczenia przydziału papieru na druk książek
i czasopism oraz zaostrzenie cenzury prasowej
stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury
narodowej. Niżej podpisani, uznając istnienie opinii
publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji
i rzetelnej informacji za konieczny element postępu,
powodowani troską obywatelską, domagają się
zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw
zagwarantowanych przez konstytucję państwa
polskiego i zgodnych z dobrem narodu.
Antoni Słonimski – autor Listu 34
Jan Józef Lipski – zbierał podpisy
 5. Kryzys społeczno – polityczny w latach 60.
* Dwie frakcje w PZPR opozycyjne wobec Gomułki:
● partyzanci głoszący hasła antysemickie, kierowani
przez ministra spraw wewnętrznych
i przewodniczącego ZBoWiD Mieczysława Moczara;
● działacze skupieni wokół I Sekretarza Komitetu
Wojewódzkiego PZPR w Katowicach Edwarda
Gierka.
Mieczysław Moczar – lider partyzantów
Edward Gierek i Piotr Jaroszewicz
 5. Kryzys społeczno – polityczny w latach 60.
* Zakazanie wystawiania dramatu Adama
Mickiewicza Dziady w reżyserii Kazimierza Dejmka
w Teatrze Narodowym w Warszawie pod zarzutem
wywoływania nastrojów antyradzieckich (16 I 1968)
i protest inteligencji przeciwko tej decyzji.
* Działalność komandosów – studentów (Teresa
Bogucka, Irena Grudzińska, Irena Lasota, Barbara
Toruńczyk, Seweryn Blumsztajn, Józef Dajczgewand,
 5. Kryzys społeczno – polityczny w latach 60.
Wiktor Górecki, Jan Gros, Jan Lityński, Adam Michnik,
Eugeniusz Smolar, Henryk Szlajfer i inni) oraz młodych
pracowników naukowych (Nina Smolar, Jadwiga
Staniszkis, Jakub Karpiński, Waldemar Kuczyński,
Aleksander Smolar i inni) pod ideowym przywództwem
Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego: zakłócanie
zebrań partyjnych, agitacja wśród młodzieży, protesty
przeciwko zakazowi wystawiania Dziadów.
 Dziady 1968

Kazimierz
Dejmek
Komandosi Karol Modzelewski, Adam Michnik, Jacek Kuroń,
Barbara Toruńczyk, Irena Grudzińska, Teresa Bogucka, Jan Lityński
 5. Kryzys społeczno – polityczny w latach 60.

* Wydarzenia marcowe – brutalne stłumienie

protestów studenckich i represje wobec profesorów,

którzy poparli studentów (8 – 11 III 1968).

* Inspirowana przez Mieczysława Moczara kampania

antysemicka i wyjazd z Polski kilkunastu tysięcy

obywateli pochodzenia żydowskiego (III – IV 1968).

Marzec 1968
Marzec 1968
Marzec 1968
 Stefan
Kisielewski

o komunizmie w Polsce
 6. Załamanie gospodarcze
* Niepowodzenie dwóch gospodarczych planów
pięcioletnich (1961 – 1965 i 1966 – 1970).
* Niewydolność gospodarki centralnie planowanej.
* Spadek nakładów na przemysł lekki, handel, usługi
i rolnictwo.
* Niska wydajność produkcji.
* Słabe zaopatrzenie w towary konsumpcyjne.
* Wzrost korupcji.
 Układ PRL – RFN
* Podpisanie przez premiera Polski Józefa

Cyrankiewicza i kanclerza Republiki Federalnej

Niemiec Willyego Brandta układu o nawiązaniu

stosunków dyplomatycznych i wzajemnym uznaniu

granic (7 XII 1970).

Układ PRL – RFN 1970
Willi Brandt przy pomniku Powstania
w Getcie Warszawskim
 7. Protesty robotnicze na Wybrzeżu 1970
* Podwyżka cen żywności (12 XII 1970).
* Protesty społeczne na Wybrzeżu (14 – 21 XII 1970):
 Strajk w Stoczni Gdańskiej im. Włodzimierza Lenina
i innych zakładach pracy Trójmiasta (14 XII);
 podpalenie siedziby Komitetu Wojewódzkiego PZPR
w Gdańsku przez uczestników demonstracji (15 XII);
 ostrzelanie przez milicję i wojsko ludzi
demonstrujących pod bramą Stoczni Gdańskiej (16 XII);
 7. Protesty robotnicze na Wybrzeżu 1970
 Apel przybyłego do Gdańska wicepremiera

Stanisława Kociołka o zakończenie protestu (16 XII);

 ostrzelanie przez wojsko i milicję robotników
idących do zakładów pracy w Trójmieście (17 XII);
 stłumienie siłą protestów w Tczewie, Pruszczu
Gdańskim, Szczecinie i Elblągu (do 21 XII);
 liczba ofiar śmiertelnych – ok. 50 osób.
* Odwołanie Gomułki (20 XII) i Cyrankiewicza (23 XII).
Gomułka, Breżniew, Kociołek, Jaruzelski
Zbigniew Godlewski
• Chłopcy z Grabówka, chłopcy z Chylonii
dzisiaj milicja użyła broni,
dzielnieśmy stali i celnie rzucali
- Janek Wiśniewski padł

Na drzwiach ponieśli go Świętojańską

naprzeciw glinom, naprzeciw tankom,
chłopcy stoczniowcy pomścijcie druha
- Janek Wiśniewski padł

Huczą petardy, ścielą się gazy,

na robotników sypią się razy
padają dzieci, starcy, kobiety
- Janek Wiśniewski padł
• Jeden zraniony, drugi zabity
krwi się zachciało słupskim bandytom
to partia strzela do robotników
- Janek Wiśniewski padł

Krwawy Kociołek, to kat Trójmiasta,

Przez niego giną starcy, niewiasty.
Poczekaj draniu, my cię dostaniem!
- Janek Wiśniewski padł

Stoczniowcy Gdyni, stoczniowcy Gdańska

idźcie do domu, skończona walka
świat się dowiedział nic nie powiedział
- Janek Wiśniewski padł
Nie płaczcie matki, to nie na darmo
pod stocznią sztandar z czarną kokardą
za chleb, za wolność i nową Polskę
- Janek Wiśniewski padł

Ballada o Janku z Gdyni

Autor tekstu: Krzysztof Dowgiałło
Kompozytor: Mieczysław Cholewa
Rok powstania: 1980
Wykonanie oryginalne:
Mieczysław Cholewa
Grudzień 1970 na Wybrzeżu
Pomnik Poległych
Stoczniowców