Pnomatik Temel Ve Uygulamalari

T.e.
Mf4F~AV.\ ONivEF~sTSI
FEN 8ILiMEr~! ENSTiTOSCI
PNOMAl"iK
Temel ve Uygulama!arl
( Y. lisans Tezi )
Hazlrlayan: Ninaf AKU~

Y6neten: Prof. Or. Ru~en GEZiCI
Te.slim Tarihi: Nisan 1986
\;
08'001
·1111111111111111111111111111111111111111
1~IU'lua 3.11Ua UOASUlUUJUU'I0a aA 3uu'IdUlIJ}I
IS3l!SJaAIUj) UJuJUJUW
~ ~0 ~
~\t?b ,'#w
5,. )lJ
MARMARA ONivERSITESi
FEN BiLiMLERI ENSTiTOSO
1<;INDEKiLER
O. PNONlATI dE GIHt 9
0.1 Pnomatik birim1eri ve fizikse1 oze11ik1eri ••... 1

0.2 Have kanu1r~ ve fizikse1 oze11ik1eri ••••••••. 6
0.3 BasJ.ng ve J.sJ.nJ.q havaya tesiri ••••••.•••••.•.•• 7
0.4 HavanJ.n su tutma kabi1iyeti •.•..••••..••••.••• 14
0.5 ,;,asJ.t1Q ve ak1.§ hJ.zJ.nJ.n hava Uzerine tesiri •••• 15
0.6 gall©ma arc~ olarak bas:lng1J. hava •••. 16 o •••••••
1. EGITIM UYGULAIVIALARI;'
Uygulama 1
1.1 Tek etki1i si1indir ve normal~e kapa11 3/2 yo11u
valfin kulan~ms •.•••••... , • 19 0 0 •••••• ' ••••••
1.2 Tek etkili si1indir ••••..••..•..•••..•.•••••. 21

1.3 Yollu valf~erin sembolik gosterimi ••.••..••••• 23
1.4 Yollu va1flerin gizimi •.•..• , ••. o • • • • • • • 25 0.0 •••
1.5 Norma1de kapl~ 3/2 yo11u diskli va1f •••..•••• 28

1.6 N~rma1de kap1~ 3/2 yo11u sUrgU1U ~alf •••••••• 30
Uygulama 2
2.1 Hava hazJ.rlaY1Cl.Sl.nl.n lrullan1.1masl. •.••••••.••• 33
2.2 Hava haz1.rlama grubu ••••.••••.••••.••• 35 0 •••••••
2.3 Su aY1.rg~ filtre •••.....•..•••...• 37 I •••••••••
2.4 YaglaYl.c1.. ..• • •...••. b(, 38 ••••••••••••••
2.5 Monometre. . • .;. • • • . • • • • • •• . .40

Uygulama 3
3.1 Norma1de ag1.k 3/2 yollu va1fin kullan1.1mas1. ••• 43
3.2 Normalde aQ1.k 3/2 yo11u disk1i valf ••...••.••• 44
J.3 SUrgUlii valf •• " • -. .......... :•••••• 41 ••••• 0 . . . . . . . . . . . . 46
3.4 SUrgUIU ~e diskli va1flerin kar§J.1t~ms47
--(
MARMARA ONivERSITESi
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO
.Uygulama 4
4.1 on
kumBndall 3/2 yollu valfi n kullanJ. lmasl. ..•• 48
4.2 Normal de kap,all. diskli on kumandall. 3/2 yollu
v a1 f •.... Oo. • ~.
• • • • • • • • • .J If ft • 0 '"49 " Q • • • • • • • • • • • • • • •
4.3 Normalde kapall sUrgUIU on kumandall. 3/2 yollu

valf ......... , . * . . . . . . . . . . . . . "• • • • • • ~ • • • • 5.3
tr • • ... e-
Uygulama 5
5.1 Ayarli gel{ valfih ktillanllmasl. ••.•....•.•••.•••• 56
5.2 Klsma valfinin ayarlanabilir klsml ••••.•......•• 58
5.3 Yayll. gelc valf ................ 60 Ij • ,'t ••••••••••• ••••
5.4- Ayal'lanabilir yayll. gek valf •••••••.•.. , •.•••••• 61

Uygulama 6
6.1 Ihzll. bo!?al tma valfi ve susturucunun kullanl.lmasl. 63
6.2 Hl.zll bOGaltma valfi ••....•••.•.•...•••.•.••••.• 65
6.3 SuBturucu ••.......••................•........... 66
Uygulama 7
7.1 Devre se gioi valfi n ku1lanJ.J.masl. •••••••.•••••..• 67
7.2 Devre segioi valf ••••.•.•.•••..•....••...•••••• 68
Uygulama 8
8.1 9ift basl.ngll valfin kul1anl.lmasl •.••••••••••••.• 70
8.2 9ift baslngll. valf •...•.•.•..•••. ~ •••••••••••••• 71
Uygulama 9
9.1 9ift etkili silindir, on lcumandall. 4/2 yollu valf,
5/2 yollu valf, 5/2 yollu valfin kullanllmasl. ••• 73
9.2 9ift etkili silindi r •••...•••..•••..•..•.....••. 74
9.3 On kurtiandall. 4/2 yollu valf ...•••••.••••.••••••• 75
9.4 5/2 yolluvalf ••••...•.. ~ .........•••...••..•••• 78
9.5 Normalde kapall. on kumandall. 5/2 yollu valf ••.•• 79
MARMARA ONivERSiTESi
('-
Uygulama 10
10.1 Qall§ma hlz1nln ayarlanmasl •••••••••••••••.••.•• 81
10.2 Emilen havanln ayarlanmasl-Bo§a1tl1an havanln
ayrlms~ ••.•....••••...•.. " . 82 J ••••• ., •••••••••• •
Uygu\ama 11
11.1 (Je§it1j. kumanda elernanlarlnln ku11anllrnasl •..•.. 85
11.2 Valf gal~m tUrleri-sembolleri •••..••••..•••••• 86
11.3 Baslngl1, hava kumandal1 4/2 yollu va1f ••..•.•••• 87
11.4 Baslngl1 pava kumandal1 5/2 yol1u valf •••••••.•• 88
11.5 Bir devre §emaSln1.n 01 u§turu1mas 1..' • • • • • • • • • • ' •••• 89
2. PNOIVlATIK UYGULAMA OHNEKLERI
Ornek 1
1.1 Imalat1. yapllml§ bir parganln damgalanmas1.n1.n
devre' fiJemas~. It . . . ., • • 91
... ' ........... III ..... , It III III • III •••• III
1.2 Ayarlanabilir bas1.ng kumandal1 3/2 yo11u valf •• '.93

1.3 Yay ve baslngl1 have tesiriyle ga11.§an 4/2 yollu
VEtlf··,······ . · . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Ornek 2
2.1 Plastik pargalar1.n kal1.planmas1.n1.n'devre §emasl •• 96
2.2 Baslng ayar valfi ••..•••••.•••••.•..•.......•.••. 98
Ornek 3
3.1 Plastik imalat pargalar1.nln enjeksiyon kal1blnda
1s1tllrnasinin devre SlemaSl. ••.••••••••.•...••.•.• 101
3.2 Normalde kapall. geciktirme va1finin ga11Slrnasl ••• 103
, , '
3.3 Norrnalde kapal1 geciktirme valfi ni n kons trUksi:-

yonu ..............•........... 104 II •••••••••••••••••
3.4 Geciktirme sisterninin gal1~ms ••....•..•.••.••• 105

Ornek 4
4.1 irnalat pargalar1nln taSl1nmas1nln devre eemas1 ••• 107
4.2 Yol-adlrn diyagrarnlar1 •••..•.•.••.•..•••..•..•..• 108
FEN .SiLiMLERi ENSTiTOSO
Ornek 5
5.1 Geriye bol,? hareketli =-=.kara iIe U bUkme il?leminin
yapl.lmasJ.. •.....•..... "........ , ................ .• 112
5.2 Valf ba~lnt1 tekni~ Te yol-ad1m diyagraml •• i • • 114
brnek 6
6.1 Ivlakara11 valf ile U t :·.cme ililleminin yap11mas1 ••• 116
6.2 Degi§tirme valf yard:...=.:.y1a sinya1 olu§turma ••••. 117
EKLER
Kullanllan elemanlarln listes.:. ......•.••••••••••••••.•••.•• ••• 120
BUyUklUkler-Semboller-Birimler ;izelgesi ••••••••••••••••••••••• 121
Bazl pnomatik soz~Uklerin Al;w~ca ve ingilizce kar§111klarl.122
I ndeks ........................... 1: ••••••••••••••• tJ • • • • • • • • • • • • • • :,(\,)! 25
MARMARA ONivERSiTESi·
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO·
ONSOZ
Degi§en endtistriyel problernlerde, kaliteli rnarnulti en ucu-

za tiretrne problerni herzarnan en onde yer alrnl§ ve zihinleri rne§-
gul etrni§tir. Bir rnarnultin daha ucuza irnal edilrnesi i~n, 0 rna-
rnultin tUrn tiretirn stireci incelenrni:;; ve kalitesi sabit kalrnak :;;ar-

tlyla rnaliyetinin harnrnadde ve i§~lk gibi unsurlarla direkt i-
li:;;kili oldugu gorlilrnli:;;ttir. Ekonornik nedenlerle harnrnadde fiyat-
larlnln belirli bir rniktarln altlna dti§Urtilernernesi bu kez dikkat-
leri i§~lk unsuru Uzerinde yoglll1la§tlrrnl§, daha az i§~lk ve
seri irnalatla optirnal verirne eri§ilrnek istenrni§tir.
Seri irnalatln onern kazandlgl glinUrnUzde tedarikininucuz 01-
rnaSl ve ozellikle hlZll ~al§rn ternposuna irnkan verrnesi nedeniy-
le onern kazanrnl§tlr. Ulkernizdede geli§en endtistrirnize paralel 0-
larak pnornatik uygularnalar gUnden gtine artrnakta ve kendine glda
endUstrisinden, silah endtistrisine kadar ~e§itl dallarda kulla-
nlrn alanl bulrnaktadlr.
Pnornatik sisternlerin kullanlrnlarlnln geni~lrsy beraber
egitirnide onern kazanrnaktadlr. tilkernizde klsa bir zarnan oncesine
kadar yalnlzca bir ka~ tiniversiternizde pnornatik egitirniyle ilgi-
li dersler verilrnesine kar§ln, kanunun onerninin ania§llrnaslyla
beraber, bir ka~ Ylldan beri Endtistri Meslek Liselerirnizde ilgi-
li dersler ve uygularnalar sisternli bir §ekilde yapllrnaya ba§lan-
rnl:;; ancI~ bu kezde doktirnan ve ders notu eksikligi gorUlrnU:;;tUr.
SaYln Hocarn Prof.Dr.Ru§en GEZICI ' ninde tavsiye ve destegiyle
uygularnaya donUk bir labratuar notu hazlrlarnak i~n, kendirne Al-
rnan Mesleki ve TeknikEgitirn EnsttitUsti taraflndan hazlrlanrnl§
bir uygularna Id tablnl ornek alarak ~al§rny ba~ldrn ve bu ~a
ll§rnaYl gerc;ekle:;ltirdirn.
TUrn ~al§rn boytn1ca benirnle ilgilenen Hocarn SaYln Prof.Dr.
Ru§en GEZiCi'ye te§ekklir ve saygllanrnl sunarlrn.
Nisan 1986 Nihat AKKU§
MARMARA ONivERSiTESi .0 Pnomatige girl§
0,1 Pnomatik birimleri ve fiziksel
ozell ikleri
PNOMATIGE GIR~ endUstriyel pnomatik sistemlerde de

ilerlemeler kaydedilmistir. Ancak
Havadan yararlanma fikri, yUzY1llar- pnomatik sistemlerin Orta Avrupa'da
dan beri insanl1g1 mesgul etmektedir. endUstride seri Uretim yapan alanlar-
Havan1n kullan1m1 zamandan zamana da kullanllmas1 1966 1 11 Y1llardan
artagelmistir. tlkonceleri rUzgar itibarendir. Daha onceleri pnomatigin
yardlmlyla ates yakllm1S, havadan endUstride kullan1lmas1 son derece
yararlanmak amac1yla korUkler ve sln1rll kalmlstlr. 1927 Ylllnda Al-
yelpazeler yap1lmlstlr. Daha sonra- manya'da pnomatik olarak cal1san bir
lar1 teknigin gelismesiyle yelkenli lokomotif yapllmlst1r. Bu lokomotifde
gemiler ve yeldegirmenleri yapllm1S- bir kompresor, diesel motor taraf1n-
tw. dan tahrik edilmektedir. Kompresorde
Uretilen bas1ncl1 hava ve hava ayar-
Pnomatik kelimesi Yumanca'da hava ve laYlc1s1 Uzerinden iC silindirlerine
rUzgar anlamlnda "pnoma" kelimesinden verilerek mekanik hareket elde edil-
gelrnektedir. Pnomatik kelimesi hava mektedir. Bu sistem buharl1 lokomo-
hareketlerinin ve havall sistemlerin tiflerle aynld1r. Daha sonralarl daha
genel isimlendirilmesidir. gUC1U ve ekonomik diesel lokomotifle-
rin yapllmas1yla pnomatik lokomotif-
BugUn pnomatik dendiginde havanln ler gelismemistir. Pnomatik sistemle-
endUstri icersinde kullan1lmas1, ce- rin en bUyUk gelismesi Amerika'da,
sitli makinalar1n havayla cal1st1rll- otomasyon problemlerine bUyUk capta
maS1 ve kumanda edilmesi anlaS1lmak- flgi gosterilmesiyle olmustur.
tad1r.
0.1. Pnomatik Birimleri ve Fiziksel
Baslncl1 hava kanunlarl ve bunlar1n Ozell i kl eri
endUstride uygulanabilirligi yUzYll1-
mlzln baS1ndan itibaren sistematik Bas1nc altlndaki havayla ilgili hesap·
olarak arastlr1lmaya baslanmlstlr. lamalarda kullanllacak birimlerin ve
Hava kanunlar1nda ve teknolojide kay- bUyUklUklerin aC1klanmasln1 asag1daki
dedilen gelismelere paralel olarak gibi yapabiliriz.
MARMARA ONivERSiTESi . 0 .• 1 Pnomatik birimleri ve fiziksel
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO oze11 ikleri
Burada akla gelebilecek ilk sorun

fiziksel bUyUklUgUn ne oldugudur.
Teknikte fiziksel bUyUklUk dendiginde
maddeye ait ozellikler, ol~Uebir
sistemler ve durum belirten fiziksel
ol~Uer anla$lllr. H1Z, basln~, zaman
ve slcakllk birer fiziksel bUyUklUk-
tUr. Bu arada renklerin birer fizik-
sel bUyUklUk olmadlglnl da belirtelim.
A$aglda fiziksel hesaplamalarda esas

olan ol~Um birimleri belirtilmi$tir.
Bunlar;
Uzunluk - Metre (m)

KUtle Kilogram (kg)
Zaman - Saniye (sn)
Slcakllk - Kelvin (K) veya
Santigrad (DC)
Bu temel birimlerin yanlnda pnomatik-

SI Sistemine gore temel birimler
te kuvvet, yUzey, hacim, miktar, ba-
s·ln~ ve hlZa ait fiziksel birimler
slkllkla kullanlllr.
Bilindigi Uzere fiziksel bUyUklUkler

bir saYlsal bUyUklUk ve birim ile
belirlenirler. 24 mm olarak belirle-
nen bir uzunluk ol~Usnde; 24 saYlsal
bUyUklUk, mm ise birim'dir.
2
O.I Pnomatik birimleri ve fiziksel
ozellikleri
m m= metre
BugUn Avrupa'da ve dUnyanln bircok Kuvvet birimi = kg "2
s
Ulkesinde "uluslararasl birim sistemi" s= saniye
olarak bilinen (klsa g~sterim SI)
. t em ku11 anl 1lr. SI b·· . temln-
· Ku vve t b·lrl.ml. 0 1a ra k k m.
g"2
SlS lrlm SlS s yen ne
den yedi birim temel birim olarak ka- klsaltllmlS N birimi kullanlllr.
bul edilmis, diger birimler bu yedi
birimden tUretilmistir. SI birim Vani 1N = 1kg m 'dir.
S
2
sisteminin temel birimlerinden birin-
cisi kUtledir ve kg olarak belirle-
Newton aglrllk biriminin meydana ge-
nir. Normal konusma dilinde aglrllk
lisini asagldaki gibi de anlatabili-
kUtleymisgibi dUsUnU1Ur ve 1 kg
riz:
aglrllglndaki celik, 1 kg'llk bir
fI
kUtleye sahiptir. Ancak aglrllgln
0,12 kg'llk (= 102 gr) bir aglrllk
yercekimine bagll olmaslna karSln
allnlr ve bir iple baglanlr. tpin
kUtle yercekimi ile ilgil; degildir.
Ornek vermek gerekirse dUnya 1 kg'llk ucu yukarl kaldlrlllr ve taSln ipte
bir kUtle, ay da 1 kg kUtle'dir. asklda (bosta) kalmasl saglanlr. Bu
anda tas parcaslnln ipe uyguladlgl
kuvvet 1 Newton'dur. Bunun neden b~y
Fiziksel esaslarln zorlamaslyla kUtle
le oldugu daha onceden belirtilen
birimi degistirilmemistir. Buna kar~
asagldaki formUlde aClklanlr.
Sln a~lrk birimi Newton olarak de-
gistirilmistir. Newton ismi tngiliz
Kuvvet = KUtle x tvme
bilimadaml Newton taraflndan bulunan
asagldaki baglntldan gelmektedir.
Burada ivme serbest dUsmedeki yerce-
kimi ivmesidir (g = 9,81 ~).
Kuvvet = KUtle x tvme s
F = m x a
Eger ipin ucu serbest blraklllrsa
Aynl baglantlYl bilimsel olarak ya- tas parcasl yere dUser. tste bu dUsme
zarsak, anlnda tas yere 1N'luk bir kuvvetle
carpar.
3
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO O.I Pnomatik birimleri ve fiziksel
ozell ikleri
Aglrllktan dogan kuvvetin 2 ozelligi Vani 1 Pa = 1 N/m 2I dir. Paskalln klsa

vardlr. gosterili$i Pa 1dlr. 1 Paskal baslnc
cok kUcUktUr. Bu kadar kUCUk bir ba-
1. Aglrllk kuvvetinin meydana gelme- SlnCln hissedilebilmesi zordur. Bu
sine sebep yer cekimi ivmesidir. $oyle bir ornekle anla$11abilir. 1 m2
kagldln aglrllgl yakla$lk 100 grld~
2. Aglrllk kuvvetinin tesir dogrultu· Vani 1 Newton1dur (1 kg = 1000 gr =
su daima yer merkezine dogrudur. 10 Newton. 100 gr = 1 N). Bu kita-
bln sayfalarlnl yanyana getirip 1 m21
Kuvvet = KUtle x Vercekimi tvmesi lik bir yUzey elde ettiginizde, bu
baslncta 1 Paskal 1dlr. 1 m21 1ik kaglt-
m larln bir klsmlnln allnmasl halinde,
Kuvvet = 0,102 kg • 9,81 -2-
s kalan kagltlarln bulundugu yere baSln-
m Cl azaltacaktlr. Vani allnan aglrllga
Kuvvet = ~
S e$it oranda bir baSlnc ayarlamasl
Kuvvet = 1 N. olacaktlr.
Bilindigi Uzere baslnc birim yUzeye Paskal boyle kUCUk bir birim almasl
gelen kuvvet olarak tanlmlanlr. nedeniyle cogunlukla Ust birimleri
FormUl olarak gosterilirse; kullanlr. Bunlar Kilopaskal (Bin
katl = 10 3 ) ve Megapaskal (Milyon
katl = 10 6 ) Idlr. 1 Kilopaskal = 1 KPa
p. = _F_ N/m2Idir.
A
ve 1 Megapaskal = 1 MPa1a e$it oldu-
gunu da hatlrlatallm. Ancak pratikte
F = Kuvvet (N) ve A= VUzey (m 2) Idir. diger bir baslnc birimi kullanl1lr ki
bu da bar 1dlr (1 bar = 0,987 Atm. Idlr)
I
Burada N/m2 olarak gosterilen baslnc Bar Megapaskal1ln 1/10 dir. Bar biri-
birimi, yani SI birim sisteminde minin atmosfer birimine yakln olmaSl
Paskal olarak degi$tirilmi$tir. nedeniyle geni$ kullanlm alanl bul-
mU$tur.
4
MARMARA ONivERSiTESi O.I Pnomatik birimleri ve fiziksel
FEN ,BiLiMLERi ENSTiTOSO
oze11 ikleri
2 5 kadar azaltllabildigi bir ortam elde

bar = 0,1 MPa = 10 N/m = 10 Pa
edilebilir.
1 Pa = bar = 10 -5
10.000 Mutlak basln~ deyimi, havall sistem-
lerde ve fiziksel kanunlarda slkllkla
Basln~ bUyUklUkleri atmosfer baslncl- kullanlllr. Mutlak baslncln formUlsel
na gore belirlenir. CUnkU basln~ bU- gosterimi Pabs seklindedir. Baslng~
yUklUklerinin klyaslanmasl ~ogunlka noktasl ise basln~z hacim olarak
atmosfer baslnclna gore yapllmaktadlt kabul edilit. Atmosfer baslnclnln
Atmosfer baslncl ise deniz seviyesin- mutlak basln~ olarak gosterilmesi 'ise
den yUkseklige gore 0,980 bar ile tamamen farklldlr. Bu fark yandaki
1,040 bar arallglnda degisir. Meteo- seklin incelenmesiyle daha iyi anlaSl
roloji uzmanlarl hava baslnclnl 980 llr. Sekilde de gorUlecegi Uzere mut-
bar ile 1040 milibar araslnda kabul lak basln~ "0 ~izgsn Uzerindeki
ederler. Atmosfer baslnclnln sembolU her deger" olarak kabul edilir ve ne-
Pe harfleridir. Buradaki e indexi gatif mutlak basln~ olamaz. Ancak
Latince "exedens" kelimesinden gel- normal atmosfer baslncl aym skalada
mekte olup asan, ge~n anlamlndadlr. arandlglnda Pamb ile gosterilen nokta~
Pe = 2 bar olan bir basln~, atmosfer yageldigi gorU1Ur. Burada Pe = Pam~
baslnclnl 2 kat ge~mistr. Pe = 0,5 0 olarak kabul edilir ve UstUne pozi-
bar ise~ bu basln~ atmosfer basln- tif atmosfer baslncl, altlna ise ne-
clndan 0,5 kat kU~tr. Yalnlz nega- gatif atmosfer baslncl denir4 Negatif
tif degerler en fazla -1 le kadar ola-atmosfer baslncl, bir hacimdeki hava-
bilirler. nrnegin; -2 veye -1,35 ola-nln bosaltllmasl ile en fazla 0 dege-
mazlar. CUnkU basln~z olarak tabir rine kadar inebilir.
edilen bir hacimde dahicUzi miktarda
basln~ vardlr. Basln~z hacim teknik
olarak yapllamaz. Ancak vakum tekni-
giyle bir hacimdeki havanln dlsarl
pompalanmasl sonucu hacimdeki mutlak
baslncln 0.000.000.000 1 Paskalla
5
MARMARA ONivERSiTESi 0.2 Hava kanunlarl ve fiziksel
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO ozell ikler1
0.2. Hava Kanunlarl ve Fiziksel

tlzellikleri 3 ba r.
Pn6matikte kullanllan gaz karlSlml,

yeryUzUnUn her yerinde bulunan normal Pa~.
havadlr. Bu nedenle normal havaya ait 2 ba r- •
kanun ve ozellikler burada anlatlla-
caktlr. Bilindigi Uzere hava basllca
,
Pe pozitif
..
2 gazln karlSlmlndan olusmaktadlr.
Bunlar; P;:!mb. ~
% 78 Azot (N 2) ve 1ba r:
% 21 oksijen'dir.
Bunlardan baska % 1 oranlnda da Kar- PenegaHf

bondioksit, Argon, Hidrojen, Neon,
000r
Helyum, Kiypton ve Xenon gazlarlndan
olusmaktadlr. Hava karlSlmlnln icinde ~ekil 0.1 Pe ve Pabs'nin durumu
bu gazlardan baska cok az miktarda su
buharl (nem) hava karlSlmlnln icinde
bulunmaktadlr. Havada bulunan bu gaz-
lar cifter cifter baglanmlS gaz mole-
kUlleri seklindedir. Gaz molekUlleri
kUCUk elastik toplara benzetilebilir.
Abartmaslz havanln 1 cm 3 'de rakamla
yazllamayacak kadar bu toplardan var-
dlr (27x10 18 adet). Gaz molekUlleri
belirli bir dUzen icerisinde durmaz-
lar. Havada devamll bir hareket ve
birbirleriyle carplsma icersindedir-
ler.
6
o .3 Basln~ ve lSlnln havaya tesiri
A$agldaki ornek1e gaz1arln hareket1e-

ri a~lk1nbir. Kapa1l bir kabln
i~ne do1duru1an hava lSltl1acak olur-
sa, atom1arln kinetik enerji1eri ar-
tacaglndan hareket etme kabi1iyet1e-
ri de artar ve daha bUyUk bir hlz1a
kabln cidarlna vurmaya ba$lar1ar. Bu
etkiYle kabln kapaglnda veya cidannda
bir tlklrdama olur.
9.3. BaSln~ ve ISlnln Havaya Tesiri

~eki1a2Hvnl gen1e§mesi
Hava lSl tesiriy1e gen1e$ir, bunu $U
ornek1e a~lk1m mUmkUndUr.
Deney: Yandaki $eki1de gorU1dUgU gibi

bir er1enmayer a1lnlr ve hava i1e do1-
duru1ur. Er1enmayer'e bir ~lk$ yapl-
11r ve bu ~lk$ ucu renk1endiri1mi$ su
i1e do1duru1mu$ bir beherg1as icersi-
ne konur. Er1enmayer'in bi~ a1ev i1e
$eki1deki gibi lSltl1masly1a bir mUd-
det sonra beherg1as i~ersndk renk-
1; SlVlnln icersinden hava kabarclk1
nnln clktlgl gorU1Ur. Er1enmayer'in I [;1
Cl ( 11 ..
tekrar sogutu1masly1a bag1antl boru-
sunun beherg1as icersinde ka1an klS- 00
o
mlnda yeniden renk1i su yUkse1ir. o
o
00
o
. 0
°00
7
o .3 Basln~ ve lSlnln havaya tesiri
A~lk1am: IS1 tesiriy1e Er1enmayer'in

i~ersndk hava geni$liyor ve kU~
bir baS1n~ art1$ly1a boru i~ersndk
suyu d1$ar1 at1yor. IS1 kesi1digi za-
man i~erd ka1an hava sogumaya ba$-
1ar. Boy1ece soguman1n artmas1yla za-
mana bag11 olarak Er1enmayer i~er
sinde bir a1t baS1n~ (dU$Uk baS1n~)
olu$ur. Er1enmayer'deki a1t baS1n~ ve
d1$ar1daki atmosfer baS1nC1 nedeniy1e
beherg1as i~ersndk hava tah1iye
borusundan tersdogru1tuda yeniden su
yUkse1digi gorU1Ur. Bu yUkse1me Er-
1enmayer i~ersndk bas1n~, atmosfer
baS1nC1na e$it oluncaya kadar devam
eder.
Bi1gi: Gaz1arda fizikse1 hacim bUyUk-

1UgU bas1n~ ve slcak11ga bag11 olarak
degi$ir. Gaz1ar1n ~e$it1 bas1n~ ve
slcak11k a1t1nda, dikkat1i bir $eki1-
de yap11an ol~Um1erind,
Pabs . V = Sabit
T
bag1nt1s1 e1de edi1mi$tir.
Burada, Pabs = Mut1ak bas1n~

V = Hacim
T = Slcak11k't1r.
8
MARMARA ONivERSiTESi 0.3 BaSln\{ ve lSlnln havaya tesiri
Deneme: Normal havayla doldurulmu$

bir $i$e al1n1r. Yandaki $ekilde 90-
rUldUgU gibi bu $i$eye bir U-Borusu
ve bir termometre hava ka~lrmyc
$ekilde baglan1r. U-Borusu i~ersn
belirli bir miktar su doldurulur.
Daha sonra $i$e soguk bir ortama, k1-
$ln veya sonbaharda a~lk havaya gotU-
..
rU1Ur ve k1sa bir sUre beklenir slcak-
llk ve bas1n~ 01~Ur. Ornegin;
P1 abs = 1040 mbr

t = 14°C
V1 = 514 cm 3
T1 = 287 KO gekil 0.3 Havanln
genle§mesi
Bulunan slcakl1g1n Kelvin'e ~evrilm
si;
:lIP2abs
T1 = tc + 273 KO
\:l .V
2
T1 = 14 + 273 = 287 KO
Y~ni bir deneme i~n bu kez daha Sl-

cak bir odaya ihtya~ duyulur. Eger
slcakl1k fark1 olursa biz hacimce
genle$meyi ve bas1n~ degi$mesini goz-
leyebiliriz.
A~lkam: Deneyin yap1ld1g1 U-Borusu-

nun bir ucundan 9,8 mbar'llk bir ba-
Sln~ uyguland1g1nda suyun bO$ kalan
~ekil Q4. Havanw

9 genle§mes i
0 .• 3 Basln~ ve lSlnln havaya tesiri
diger klsmlnda 100 mm yUkseldigi tes-

pit edilmistir.
ikinci deney sonunda bulunanlarda

yazlllr.
P = suyun yUkselme miktarl

P = 240 mmSS
P2abs = 1010 + 24 = 1034 m bar
V2 = 517,4 cm 3
o
T2 = 296 K
tc = 23 °c
T2 = 23 + 273 = 296 KO
P1abs . V1 P2abs • V2
T1 T2
oldugu daha once soylenmisti, simdi

rakamlarla bunun dogru olup olmadlgl-
nl gorelim.
P1abs . V 1010 . 514 mbar.cm-3

1 - = 1809 0
T1 - 287 K
P2 abs . V2 1034.517,4 mbar. cm 3

-----1807 0
T2 296 K
bulunur.
Her iki islem sonu~lar birbirine

esit ~lkmas gerekirdi. Ancak ol~Um
10
\
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO o .3 Basln~ ve lSlmn havaya tesiri
hatalar1 nedeniyle kU~ bir fark or-

taya ~1km$tr. Basit ve hassas olma-
yan deneylerde bu hatalar ka~1nlmz kaynama 373.15 K 100t
d1r. Yukar1daki bulgulara dayanarak noktasl
genel olarak
P1abs • V1 P abs . V
donma 273,15K
noktasl
ot
2 2
T1 T2
olarak yaz1l1r.
lsim olarakta bu kanun Boyle-Gay-

Lussac Kanunu olarak an1l1r. Bu ba-
g1nt1 azel durumlarda biraz daha degi- mutlak
$ik olarak kullan1l1r. Ornegin bas1n~ sfhr 0 K!-27315t
,
ve hacim degi$iklikleri esnas1nda S1- $ekilQ5Santigrad ve
Kelvinin klyaslanmasl
cakl1k degi$meden kal1yorsa e$itlik
T1 = T2 ve P1abs . V1 = P2abs . V2
durumuna gelir.
Ancak bay1e bir duruma ~ok ender rast-

lan1r. Teknik olarak bir havan1n S1-
k1$tlr11mas1, bO$a b1rak11mas1 veya
ba$ka bir teknik ~evrim yap11mas1nda
s1cak1191n sabit ka1abi1mesi i~n yu-
kar1da saY11an i$lem1erin ~ok yava$
yapl1mas1 gerekir ki, 1S1 art1$1 01-
maS1n. l$lerin yava$ yap11masl i$let-
meci1ik a~1snd arzu edi1en bir du-
rum degil di r.
11
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 0.3 Basln~ ve lSlnln havaya tesiri
31
Boyle-Gay-Lussac Kanunu ile normal du_Problem: 1 m 1Uk bir hava tanklna ba
rumdaki gazlara ait hesaplamalar yapl_Sn~ hava pompalanlyor. Basln~
llr. Asagldaki orneklerde bu kanunun 7,2 bar oldugu zaman komprosorUn ~a-
uygulamasl yapllmaktadlr. llstlrllmasl durduruluyor. Bir mUddet
sonra tank slcakllgl t 2= 20°C ol~U1-
Problem: 2 m3 hacminde bir hava tan- yor. Bu anda monometre 6,5 bar basln-
klnda 25 0C' da ve 7 bar basln~t hava Cl gostermektedir. Bu durumda kompre-
bulunmaktad1r. Ayn1 tankta Pn=1,013 sorUn ~al1smn durduruldugu zaman
bar basln~ ve Tn=273,150K slcakllg1n- tanktaki slcakl1k ka~ °c idi.
da ne kadar hava bulunur?
P abs = Pe + PAtm.
1
T1 = tc + 273 P abs = 7,2 + 1 = 8,2 bar
1
T1 = 25+273=298 oK P2abs = 6,5 + = 7,5 bar
V
1
m3
P abs,V Pn.Vn P1abs. V1 . Tn
1 1 -- Vn V
2
= m3
T1 Tn T1 . Pn
T2 = 20 + 273 = 293 0K
= ?
°
Vn = 7 bar.2m 3 .273,15 K -- Vn=12,67m 3
T1
298 0 K . 1,013 bar
V = V
1 2
T~kni sistemlerde hava pompalanma- P abs. V P2abs . V2

1 1
slnda havada dikkate deger lSl dUsUmU T
1 T2
enerji vasltas1yla,bas1lan havadaki
lSl enerjisi, basln~ enerjisi ile yer P abs . T2 8,2 . 293
1
T =---- =
degistirir. Havan1n basln~ alt1nda 1 P2abs 7,5
lSlSlnl vermesi bir ~ok kiSi taraf1n-
dan bir bisikletin lastigine hava ba- T1 = 3200K
sllmasl esnaslnda bisiklet pompas1nln tc = T1 - 273
lSlnmas1yla gorUlmUstUr. tc = 320 - 273
tc = 47°C
KompresorUn durduruldugu zaman slcak-
llglnln 470C olmasl gerekir.
12
FENBiLiMLERi ENSTiTOSO I 0.3 Basln(;: ve lSlnln havaya tesiri
Eger bas1ncl1 hava bir isten sonra Bu enerji bUyUk k1sm1 1S1 enerjisi
serbest b1rak1l1rsa cevresini sogutur. olarak kompresore gecer.
Sogumadaki olaylar havan1n s1k1St1-
r1lmas1ndaki olaylar1n tersi olarak Tank icerisindeki hava molekUllerinin
gelisir. Serbest b1rak1lan havan1n hareket enerjileride atomlar1n tank
yeteri kadar bUyUk olmas1 halinde, cidar1na carpmalar1 ile k1smen aza-
ortaya C1kan 1S1 degisimi C1k1S val- l1r. Ancak daha h1Zll bir atomun ken-
finde veya c1klS elemanlar1nda bUyUk disine carpmas1 ile yeniden hareket-
1S1 dUsUmUne, baZl hallerde elemanla- lilik kazan1r. Bu carp1sma olaYl boy-
rln buzlanmas1na bile sebep olabilir. lece devam eder. Tank cidar1na carp-
ma 1ar esnas 1nda mol ekUll erin hareket
3
Deneme: Bir bas1ncll hava tankl 10 dm enerjilerinde bir k1sm1 cidarda 1S1
den 20 dm 31 e kadar 6 bar bas1ncl1 ha- enerjisi halinde kal1r. Bu nedenle
va ile doldurulsun. Boylece bir mUddetcidar 1s1s1nda bir miktar art1S gorU-
beslendikten sonra depolanan hava ile lUr. Ancak bu 1S1 tank cevresindeki
d1S s1cakl1k aras1ndaki s1cakl1k fark1 hava taraf1ndan derhal tank cidar1n~
daha iyi olcUlebilir. Ancak s1cakl1k dan uzaklast1r1l1r. Bu uzaklast1rma
olcU1Urken tank1n kapama valfi dikkat- islemi lS1 tank1n her yerinde esit
li aC11mal1d1r. Bas1nc fark1ndan dola-oluncaya, molekUllerin hareket ve e-
y1 tank icindeki hava h1zla d1sar1 nerjileri bir devamlll1k kazan1ncaya
bosalacakt1r. kadar devam eder. Eger hava tank1n1n
valfi aC1l1r ve icersindeki havan1n
Sonuc: bir k1sm1 serbest b1rak1l1rsa, geriye
- - Serbest b1rak1lan havan1n Sl-
cakl1g1n1n yUkseldigi gozlenecektir. kalan hava bir onceki duruma gore da-
ha az olmas1na karS1n daha bUyUk bir
AClklama: KompresorUn mekanik enerji- hareket hacmine sahip olacakt1r. Bu
si yard1m1yla havaya bas1nc kazand1- nedenle de atomlar1n tank icersinde
r1lmas1 esnas1nda kompresorUn kendi- car p1smalar1 azalacak, dogrusal hare-
si de lSln1r. Bu lSl hava olusturan ketleri artacakt1r. Atomlar1n daha
atomlar1n hareket sahas1n1n k1s1tlan- onceki molekUl hareketlerinin azalma-
mas1 ile k1netik enerjileri artar. Sl slcakl1kta dUsUse neden olacakt1r.
13
0.4 Havanln su tutma kabiliyeti
Herhangi bir kazaya sebep vermemek

i~n tank ~lk1sarndi hava C1k1S
elemanlarl tehlikesiz bicimde yonlen-
dirilmis olmal1dlr.
0.4. Havanln Su Tutma Kabiliyeti
Hava i~ersnd daima bir miktar su

bulundurur. Havadaki bu su, su buhar1
seklindedir. Havan1n su bulundurma
kabiliyeti s1cakl1ga bagl1 olarak de-
gisir. Yandaki sekilde de gorUlecegi
Uzere su buhar1 bulundurma kabiliyeti
s1cakl1k art1k~ artar. Su buhar1
bulunan havan1n 151S1 dUsUrUldUgU za-
man, havanln i~nde bulundugu kab1n
§iekil 0.6 HavaOln su tutma ka-
cidarlar1ndan suyun damlac1klar sek- 9
biliyetini-gJsteren diyagram
linde asag1ya akt191 gorU1Ur (yogu$ma), m3
gUnlUk yasamda bunu herkes gormUstUr. i~lt
K1$ln bir taksi veya otomUste gider- 1
ken d1sar1daki soguk hava nedeniyle ....~
hava i~ersnd bulunan su buhar1 30-l~
E
camlarda veya metal yUzeyler Uzerinde :::,
V)
yogusarak asaglya akar. 200
Pnomatik sistemlerde havan1n su emme

roo
kabiliyeti cal1$an cihazlar1n omrU ve
~al$m verimliligi bak1mlndan onem-
lidir. Bu nedenlerle bir~ok pnomatik 0
20 -0+ 20 40 60 80
hava hazlrlama birimlerinde once su Slcakflk
t --
buharlnl yogusturarak aYlran sistem- 253 273 293 313 333 353 K
:\:.
14
MARMARA ONivERSiTESi 0,5 Basln~ ve akl§ hlZlnln hava
FEN _BiLiMLERi ENSTiTOSO Uzerine tesiri
ler bulunur. Havanln su emme kabili-

yeti hacme ve slcakllga baglldlr. Ba-
Slnca ise hacim ve slcakllk kadar
bagll degildir.
0.5. Baslne ve AklS Hlzlnln Hava

Ozerine Tesiri
AklS hlzlnln ve sistemdeki baslncln

eallsma Uzerine etkisi birbirine bag-
lldlr. Baslne ve aklS hlzlnln etkile-
ri asagl dak i deneme i 1e daha iyi anl a:_ ~:. __
.. -
-~.'
Sllabilir. Yandaki sekilde ieinden

hava akan ve huni seklinde daralan
bir boru gorUlmektedir. Daralmanln
j
bir eok yerinde baslne oleU1Ur. Bu ~
J 1
oleUm birer manometreyle yapllabile-
cegi gibi sekildeki gibi U-Borularla
da yapllabilir.
! ~pbasmc farkl
Sonue: En dar kesite gidildikee ba-
SlnCln azaldlgl gorUlmektedir. Bazen
l I
bu baslne azalmasl atmosfer baslncl-
nln da altlnda olabilir. Cesitli ke-
sitlerdeki borulardan akan hava mik-
tan, aklS hlZl ve boru kesitine bag- • • ...
11 olarak degisir. Boru kesiti daral-,
dlkea aklS hlZl artar. BaSlncln azal-
maSlnl ise asaglda allnacagl gibi
...
daha degisik bir dogal kanunla aelk- I1 .----,;;
C:::ekil07 Ak 1§ h lZ1nln k · te-gure
-
1aya b"l""
1 lrlZ.
'6
degi§imi
eSl
15
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 0.6 yall§ma araCl olarak basln~
hava
Yandaki sekilde de gorilldilgil gibi ha- 0.6. Callsma Aracl Olarak Baslnc;:ll
va, borunun baSlnda ve sonunda esit Hava
enerjiye sahiptir. Bu enerji iki ayrl
c;:esit enerjinin birlesmesiyle oluS- Pnomatik kullanlmln klsa zamanda bu
maktadlr. kadar hlZll gelismesi ve yaYllmasl
saSlrtlcldlr. Bu gelisme ve yaYllmada
BaSlnc;: enerJlsl: bazl otomasyon problemleri etkili 01-
Pabs. Mutlak baslnca baglldlr. mustur. Burada tanlmlanan kilc;:ilk oto-
Hareket enerjisi ; masyondur. KUc;:ilk otomasyon sistemle-
V aklS hlzlna baglldlr. rinin kurulmasl diger sistemlere gore
Yukarldaki verilere gore asagldaki basit ve ekonomiktir.
formill yazllabilir:
Baslnc;: enerjisi + Hareket enerjisi = Baslnc;:ll hava sistemlerinin asaglda
Sabit. belirtilen nedenlerle, diger sistem-
lere gore avantajlarl vardlr.
Oar yerdeki baslnc;: azalmaslnln aC;:lk-
lanmaslnl aklS ve enerji kanunlarl - Hava her yerde SlnlrS1Z olarak kul-
vermektedir. Borunun dar yerinde aklS lanlma hazlrdlr,
hlzlnln ve buna bagll olarak hareket - Baslnc;:ll hava bilyilk mesafeler ara-
enerjisinin arttlgl gorillUr. Ancak ·slnda dahi iyi taSlnabilir,
borunun her kesitindeki enerji top- - Baslnc;:ll hava depolanabilir ve de-
lamlarlnln sabit olmasl nedeniyle polanmasl ekonomiktir,
hlzln arttlgl yerlerde baslnc;: ve buna ~ Baslnc;:ll hava kullanlldlktan sonra
bagll olarak baslnc;: enerjisi dUser. geriye taSlnmaslna gerek yoktur ve
Oar yerden sonra baslnc;: yeniden yilkse- isten sonra havaya verilir,
lire Bu arada ic;: silrtilnme ve cidarlar-_ Baslnc;:ll hava lSl degisimlerine
daki aklS nedeniyle olusan silrtilnmeden karSl c;:ok hassas degildir. Callsma
dolaYl, her kesitteki aklsta bir de- slcakllklarlnln uc;: noktalarlna ka-
vamll llP baslnc;: kaybl oldugu bilin- dar emniyetle c;:allsmasl garanti
meli ve ayrlca dilsilnillmelidir. edilir.
16
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO C .6 ~al§m araCl olarak basln~
hava
- Bas1n~ havan1n yan1c1 patlama Pnomatigin dezavantajlar1n1 $oyle Sl-

tehlikesi yoktur. Bu nedenle patla- ralayabiliriz:
maya kar$l pahal1 korunma tesisat-
lar1na gerek yoktur, - Elemanlar1n ucuz olmas1na kar$ln,
- Hava ile ~al1$md, cal1$ma aracla- cok saY1da eleman, arac gerec kul-
r1 ve cevre kirlenmez. Bu glda, a- lan1lmas1 toplamda enerji fiyatla-
gac, tekstil ve deri endUstrisinde r1n1 yUkseltmektedir. Bu nedenle
bUyUk onem ta$lmaktad1r, baS1n~ hava nispeten pahal1d1r,
Basln~ hava sistemlerinde kulla- - Bas1n~ hava temini iyi bir haz1r-
n1lan pnomatik enstrUmanlar, basit l1k gerektirmektedir. Bas1n~ hava
konstrUksiyonlu, elle kumanda edi- elemanlar1 yaln1z temiz ve hava to~
lebilen ve ekonomik elemanlard1r, tusu olmad1g1 zaman uzun omUrlU ca-
- Bas1n~ hava yUksek h1zla cal1$- 11Slrlar. Aksi taktirde pnomatik e-
maya mUsaittir. Bu nedenle i$ yer- lemanlarda h1Zl1 bir aS1nma ve sis-
lerinde yUksek cal1$ma h1zlarlna temin kumandas1nda bozukluklar mey-
erisilebilir, dana gelir,
- Pnomatik elemanlar1n h1Z, kuvvet, - Havan1n slk1st1r1labilir olmas1 ne-
donme saY1S1 ve donme momenti kade- deniyle, esit bUyUklUkte ve sabit
mesiz ayarlanabilir, bir piston h1Z1 elde edilmesi mUm-
- Pnomatik tak1mlar ve i$ elemanlar1 kUn degildir,
normal cal1$ma gUclerinin bir kac - Bas1n~ hava ile cal1$an sistemler,
kat UstUne kadar kuvvete dayanabi- belirli bir bas1n~ ve kuvvet Sln1r1-
·lirler, . na kadar ekonomiktirler. Normal du-
- Dogrusal hareketler direkt elde edi- rumda bu sln1rlar 7 bar bas1nc ve
lebilir. 20.~3 Newton kuvvet'dir.
Bu Ust Sln1rlar yola ve hlza bagl1
Pnomatik sistemlerin uyguland1klar1 olarak kUcUk degerlerde artma veya
yerde ba$ar1l1 olmas1, cal1$ma Sln1r- azalma gosterebilir. Hidrolik ve
lar1n1n cok iyi tesbit edilmesi ve ~·1ekani sistemlerde bu kuvvetlerden
avantajlar1n1n yan1nda dezavantajla- daha fazlas1n1 elde etmek mUmkUn-
r1n1n da bilinmesiyle gerceklestiri- dUr,
lebilir.
17
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 0.6 Call§ma araCl olarak basln~
hava
- Gaz ~lk1$ gUrUltU1UdUr. Ancak gU-

rUltU emici madde ve egzoz sistem-
lerinin geli$tirilmesi ile bu prob-
lem k1smen cozUlmU$tUr,
- Pnomatik elemanlar1n yaglanmas1
icin kullan1lan yag1n bUyUk bir
k1sm1, d1$ar1ya at1lan havaya
kar1$maktad1r. Bu da sisteme devam-
11 yag takviye edilmesini gerektir-
mektedir.
18
MARMARA ONivERSiTESi I.I Tek etkili silindir ve oormalde
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO kapall 3/2 yollu valfin kullaollmasl
-..
1. EGITIM UYGULAMALARI
r
Uygulama 1:
Bir makinede i$lenilen parcalarln - ha- I

va yardlmlyla makinadan uzakla$tlrll-
maSl istenmektedir. A$aglda belirtil-
digi gibi i$ elemanlarlnl tanzim edi-
I [ill
niz. Ancak daha once kullanllan ele- ~ ~

manlann c;al~mgSJ_ve Jullanlm a-
mac;larlnl ogrenmek ic;in uygulama 1.6 [}[]
yapraglna kadar okuyunuz.
Call$ma basamaklarl:
1. 1$ elemanlarlnln yerle$tirilmesi
2. Tek etkili silindirin montaj pla-
kasl Uzerinde yerine takllmasl
3. 3/2 yollu valfin yerine takllmasl
4. Pnomatik elemanlarln hortumlarlnln
baglanmasl
5. Baslnc;ll havanln Uretilmesi
6. 3/2 yollu valfin c;all$tlrllmasl
7. Montajln sokUlerek elemanlarln yer-
lerine konulmasl.
Dikkat edilecek noktalar:

iiekil1.1 Devre §emaSl
BaSlnc;ll hava baglantlsl P
t$ baglantlsl A
Ekzoz baglantlsl R
19
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 1.1 Tek etkili silindir ve normalde
kapall 3/2 yollu valfin kullanllmasl
Cal1$ma elemanlar1n1n yerle$tirilmesi baglant1lar (vida, somun, rakor) ba-

yukar1daki montaj plakas1ndaki yerle$- s1n~ hava verilmeden once kontrol
me plakas1na uygun $ekilde yap1lmal1- edilerek s1~raybileck hortumlar1n
d1r. Hortum baglant1lar1nda ve arala- bir kazaya meydan vermesi onlenmeli'
r1nda keskin donU$ ve k1r1lma olmama- dir.
l1d1r.
Ugrenim amaC1:
H1Zl1 hava baglant1s1 ger~kl$tim
amac1yla kullan1lan sUrgU1U valfin R Bu al1$t1rmadan sonra a$ag1dakileri
ekzoz ~1k$na bir hortum par~s1 ve- yapabilmelisiniz;
ya bir gUrUltU emici (susturucu) bag-
1anma 11 d1r. _.- Boylec~tCJhgm -
------- ... -.~
a) Pnomatik silindirin hareket yonU
i steni 1diJ1LgjjJi yonl endi ri lmi $ hem gosterilebilmeli,
de gUrUltUsU azalt1lm1$ olur. b) Tek etkili silindirin sembolik res
mi ~izlebm,
Kullan1lan elemanlar: c) Tek etkili silindiri olu$turan ele
manlar soylenebilmeli,
1. Montaj plakas1 d) Tek etkili silindirin kullan1labi-
-~" .. --
-
2. Kesici tak1m (b1~ak veya makas) ve lecegi U~ uygun ornek verilebilme-

rakorlu baglant1 hortumlar1 1i ,
3. Bas1n~ hava baglant1 elemanlar1 e) Tek etkili silindirin sembolU diger
4. H1Zl1 kavramal1 dag1t1oblok sembollerden aY1rt edilebilmeli,
5~ Tek etkili silindir f) Yollu valf baglant1 pozisyonu say1
6. Normalde kapal1 3/2 yollu valf S1 hakk1nda bilgi verilebilmeli,
7. r~onmet. ("M/=t) g) Yollu valfin baglant1 yeri saY1S1
hakk1nda bilgi verilebilmeli,
Cal1$ma emniyeti: h) Baglant1 yerlerinde kullan1lan
harflerin anlamlar1 bilinmeli,
Pnomatik elemanlann baglant1lan dik-i} Normalde kapal1 3/2 yollu diskli
katli yap1lmal1, piston kolunun hare- valfin ~1$maS yaz1lmal1,
ket yolu bO$ b1rak1lmal1d1r. BUtUn j) El kuvvetiyle ~al1$n normal kapal1
3/2 yollu valfin sembolik resmi
~izlme,
20
MARMARA ONivERSiTESI
FEN ,BiLiMLERi ENSTiTOSO 1.2 Tek etkili silindir
k) Cal1smas1yla ilgili bir ornek ve-

ri 1me 1i ,
1) Normalde kapal1 3/2 yollu sUrgU1U
(pistonlu) valfin ~al1sm anlat11-
mall,
m) El kuvvetiyle ~al1sn normalde ka-
pall 3/2 yollu sUrgU1U valfin sem-
bolik resmi ~izlebm,
n) Bu valfle ilgili en az bir kullan1m
ornegi verilmeli.
1.2. Tek Etkili Silindir

pis,ton ~olu
Tek etkili silindirin kullan1m amaC1: yuzeYI piston yiize
(2)
Tek etkili silindir hava kuvveti yar-

(2)
d1m1yla dogrusal hareket elde etmek
amac1yla kullan111r.
.11 h'l (3)
KonstrUksiyon:
Tek etkili silindir asag1daki onemli

. setbest (51 (4)
par~l1n ortaklasa montaJ1yla meyda- hava kanal, :.L
na gelmistir. ~eki172T etkili silindir
1. Silindir gomlegi
2. Rulmanl1 arka kapak ve hazneli on
kapak
3. Piston ve kolu
4. S1Zd1rmazl1k elemam
5. Basma yay
6. Rulman kovan1
21
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO I.2 lek etkili silindir
Tek etkili silindirlerde kurs uzunlugu

kullanllan silindir govdesine ve basma
yaYln kuvvettne baglldlr. Piston capl
ise maximum 100 mm ile 200 mm Slnlr-
larl araslndadlr.
Callsma sekli:
BaSlncll hava pistonun dUz alan yUze-

yi taraflndan silindire dolarak pisto-
na etki eder (tek tarafll etki). Etki
eden bu baslncll hava piston yUzeyin-
de bir F itme kuvveti meydana getirir
ve boylece piston hareket etmeye bas-
lar. Piston kolu ileri hareketini bi-
~ekil.3 kaldlrrna i§lemi
tirip durdugu anda silindir icersin-
deki havanln baslncl da maximum callS-
ma baSlna erismistir. Bu callsma ba-
SlnClnl dikkat ettiginiz takdirde ma-
monetreden gozlemleyebilirsiniz.
Eger silindire gelen hava kesilirse

silindir icersindeki havanln baslncl
dUser, bu anda gerilmis olan basma yay
pistonu geri hareketine baslatlr. Yay
kuvvetinin bUyUdUgU ptstonun geri ha- ~ekil,4 Slkrna i§lerni
reket hlzlndan anlaSllabilir. Eger yay
kuvveti yeterli bUyUklUkte olmazsa
piston geri hareketini yapamaz. Tek
silindirde baslncll hava pistonu daima
tek yonden etkir. Callsma kursu uzun-
lugu silindire gore nispeten klsadlr.
22
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO I.3 Yollu valflerin sembolik gosterimi
Uzun OlmaSl i~n daha bUyUk yay kuv-

vetine ihtya~ duyulur. Hava bosaltma
borusunun tlkanmamaSlna dikkat edil-
melidir. Serbst~ tahliye olmayan
hava, i~erd hava yastl91 gorevi go-
rerek, yaYln pi~tonu raht~ geri i-
tilmesini engeller.
Kullanlm:
Tek etkili silindir slkma, malzemele-

rin imalat alanl dlSlna atllmaSl,
presleme, kaldlrma vb. alanlarda kul-
lanlllr.
Sembol DIN ISO 1219 1 a gore

Tek etkili silindir kAoWillI
Geriye hareketi basma yay ile
yaplllr.
1.3. Yollu Valfin Sembolik Gosterimi
Yollu valf basln~ havayla ~alsn

elemanlara hava yollarlnl a~lp kapa-
yarak kumanda etmektedir. Bu valfle-
rin devre semalarlnda sembolik goste-
rimi DIN ISO 1219 1 a gore yapllmakta-
dlr. Ancak bu sembolik gosterim bize
yalnlzca valfin ~alsm hakklnda
bilgi vermekte olup, valfin konstrUk-
siyonu hakklnda bilgi vermemektedir.
23
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO I.3 Yollu valflerin sembolik gosterimi
~
4
Yollu valfler yanda da gorUldUgU gibi
ba$llCa 2 pozisyonda olabilirler. Bun-
\t:'
::::.':i:
.. ./ ......
.
~; .:.:
~ . ~ .•..
lar normalde kapall olarak isimlendiri-
i~'; $.!~
len hava akl$lna izin vermeyen pizis-
yon ve normalde aClk olarak isimlendi-
rilen ve hava akl$lna izin veren po-
zisyondur.
Sembolik gosterimde her pozisyon bir

kare olarak cizilir. CD
Valflerin alabilecegi pozisyonlar
harflerle belirlenir. Boylece pozis-
yonlar birbiriyle karl$maz. Sembolik
gosterimde ozel bir durum yoksa valf
serbest blraklldlglnda aldlgl pozis-
wJalbl
yonda cizilir. Valf ile 3 veya daha
fazla baglantl pozisyonu gercekle$tir-
mek mUmkUn ise, yandaki $ekilde gorUl-
dUgU gibi a ve b pozisyonlarlnln dl- wJalob~
$lnda 0 pozisyonu ile cizilir. 2 po-
zisyonlu bir valf ise a veya b harfle-
riyle simgelenir.
Akl$ istikameti karelerin icinde ok-

larla gosterilir. lEJOO
Valf kapall durumda cizilmek istenirse
yanda gorUldUgU gibi karenin icersin-
~
de enine cizgilerle cizilir.
24
I.4 Yollu valflerin ~izmler
Valf baglantllarl isc karenin dlSlna

tasan klSa cizgilerle belirtilir.
wttJ
Hava baglantllarl bUyUk harfl~e
sembolize edilir. Her harfin belirli .. &~
bir anlaml vardlr. ~
is ve silindir baglantllarl A, B, C
Baslncll hava baglantlsl P
Ekzoz, havaYl dlsarlya verme R, S
Kumanda baglantllarl z, X, Y
Valfin hava ClklS yeri dUz bir delik

seklinde ve vida aCllmamlS ise ClklS
yerine herhangi bir eleman (susturucu
gibi) montaj edilmek istenirse, bu
takdirde buranln vidall olmasl gerek-
mektedir. Vidall oldugu takdirde Ucgen
kare klsmlndan ayrllarak bir Cizgiyle
y v
baglantlsl yaplllr.
1.4. Yollu Valflerin Cizimleri
Valflerin cizimlerinde en onemli olay

yollarln belirlenmesidir.
P,
P,
A gibi
A, R gibi
2 baglantl
3 baglantl
-- 2 yollu
-- 3- yollu
~ ~
P, A, B, R gibi 4 baglantl -- 4 yollu
P, A, B, R, S gibi 5 baglantl ~B.
olursa -- 5 yollu ~ S p R
25
FEN Bi.LiMLERi ENSTiTOSO I.4 Yollu valflerin ~izmler
Vollu valfler yol SaY1Slna ve baglantl

pozisyon SaY1Slna gHre isimlendirilir
ve cizilirler. Van tarafta gHrUlen Hr-
nek 3/2 yollu valfi gHstermektedir. AAartrrL
Burada 3 saYlsl valfin yol saYlslnl ~
diger bir deyimle hava baglantl yeri
saYlslnl, 2 saYlsl ile valfin kac ce-
~it cal~m pozisyonunda olabilecegini
belirtmektedir. Vazl~ olarak 3/2 yol-
lu valf olarak yazlllr. Okun~ ise"Uc
bH1U iki yollu valf'~ekindr. Ancak
bir valfin yalnlzca yol saYlslnl ve
pozisyon saYlslnl vermekle tarn tanlm-
lama yaplm~ olmaz. Ayrlca kapall ve-
ya akl~ pozisyonunda olup olmadlgl
sHylenmelidir. Bizim yanda cizilen Hr-
negimizde P baglantlsl kapall poiisyon-
da yani hava akl~ bu baglantldan olma-
maktadlr •. Bir 3/2 yollu valfleilgili
tarn sHyleni~ bicimi $Hyledir "Normalde
kapall 3/2 yollu valf" valfin cakl$tl-
rllma $ekli karenin yan taraflna cizi-
len sembolle belirtilir. Ornegimizdeki
valf el ve yay kuvvetiyle call$maktadlr.
Call$ma sembolu karenin alt taraflna
cizilmekte bHylece yardlmcl call$ma
araclarl (Hrnegin manyetik valf) icin
yer blrakllmaktadlr.
Valfin b baglantl pozisyonuna getiril-
mesiyle asllnda tUrn baglantl yerleri &~ •
yine aynl kallr. Kare yalnlzca bir ~

blok Htelenmi$ gibidir.
26
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 1.4 Yollu valflerin ~izmler
Baglantl yerlerinin aynl kalmaslna

kar$ln gorevleri degi$mi$ ekzoz . ~ ..
halinden i$ yapma durumuna gecmi$tir. ~
Baglantl ve tletim:
BaSlnc kaynaglndan pnomatik elemanlara

baslncll hava sevkiyatlnda a$agldaki
semboller kullanlllr:
-t$ icin hava nakl i.

-Kumanda icin hava nakli. ,-..,,------
-Nakil baglantllarl (Sabit
baglantllar, ornegin kay-
natllml$, legimlenmi$, vi-
dalanml$-fittingslerin
baglanmasl ve vidalanmasl
-----
amaclyla yapl~)
+ --L •
-Nakil borularlnln birbir-

leriyle kar$lla$masl.
-Kapatllml$ baslncll hava
bagl antl yeri.
+ +
---:x
-Baglantl elemanl olan ba-
slncll hava yeri. ~
-Cek valfli seri baglantl 7 2
elemanl ve buna ait ka~$l ~
eleman, baglantlsl_ aCJk.
-Cek va lfl ,i seri bagl antl
eleman ve buna ait kar$l --0+++
eleman, baglantlsl kapall.
27
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 1.5 Normalde kapall 3/2 yollu
diskli valf
1.5r Normalde Kapall 3/2 Yollu

Diskli Valf
Ama~: Bu 3/2 yollu valf normal pozis-

yonda basln~ hava yolunu kapall tut-
mak amaclyla kullanlllr. Basln~ ha-
vanln i$ yapmaslndan sonra dl$arlya
atllmasl ise A ~R yolunun a~lmsY
la mUmkUn olur.
KonstrUksiyon: ~olu valfler ~e$itl

konstrUksiyonlarda imal edilirler. Bu-
rada en onemli iki ~e$id ele allna-
caktlr. Bunlar diskli valf ve sUrgUlU
valftir. Diskli valfi bu sayfada, sUr-
gUlU valfi ise gelecek sayfada incele-
yeceksiniz. Diskli valfin bu ismi al-
maSlna havanln yonUnU tayin eden disk
$eklindeki eleman neden olmu$tur.
Di$kli valf a$agldaki onemli elemanla-
rln montajlndan meydana gelmi$tir: nl
1,. Govde,
2• It i c i t-i-J ,
\
3. Disk, '-
4. Basma yay ve (3) (4)
Slzdlrmazllk elemanl (~izlmed).
Basitle$tirilmi$ valf, tasarlmlnda ~l

kl$ klslmlarl yalnlz basit birer delik ~eki1.5 3/2 yollu valf
olarak ~izlm$ ve vidall olan klslm- A....-R yolu apk
lar belirtilmemi$tir.
28
1.5 Norrnalde kapah 3/2 yollu
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO
diskli valf
~ekil6 3/2 yollu valf

Ger~kt tUrn giris ve ~lk1S yo11ar1nda kapall. pozisyonda
vida a~1rnst. Boy1e1ik1e buralara
horturn ve rakor bag1ant11ar1 yap11a-
bi1ir.
.--..-.......I R
Ca11sma sek1i: Birinci seki1 ince1en-
diginde 3/2 yo11u va1fin (3 bag1ant1
yeri, 2 bag1ant1 pozisyonu) norma1de
P bas1n~ hava bag1ant1s1n1 kapa11
tuttugu ve A - R hava bosaltma yo1u-
nu a~lk tuttugu an1aS11lr.l.6. resimde
gorU1dUgU gibi 2 numara11 tijin asag1-
ya bas11mas1y1a once A - R yo1u kapa-
n1r, tijin bas11maya devam edi1mesiy1e
P -A hava ak1S yo1u a~1lr ve bas1n~-
11 hava is gormeye bas1ar. 1.7. seki1de-
de gorU1dUgU gibi bas1n~ havan1n P
den giris A1dan is yap11an yere sevki
esnas1nda R1den herhangi bir hava kay-
b1 olrnamaktad1r. ttici tijin serbest
b1rak11mas1y1a en a1ttaki basma yay1n
tesiriy1e disk ve tij yukar1ya iti1ir.
P, - A yo1u kapanarak yeniden birinci ~ekil1.73/2 yollu valf
seki1deki A -R ekzoz yo1u a~1r. P-A yolu a<;lk
Ku11an11d1g1 yer1er: Norma1de kapa11

3/2 yo11u va1f1er tek etki1i si1indir-
1eri ~a1strmk ku11an11an bas1nc11
havan1n kumanda edi1mesinde ku11an1-
11r1ar. Oze11ik1e k1sa zaman di1im1e-
rinde i1eri geri hareket1er yapan tek
etki1i si1indir1erde verim1e ku11an1-
11r1ar.
29
MARMARA ONivERSiTESi I .6 Normal de kapall 3/2 yoll u
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO sUrglilU valf
Ayrlca diger baZl ~esit valflerin ku-

manda edilmesinde de 3/2 yollu valfler
kullanlllrlar. Bu durum ;ler; uygula-
malarda daha ;y; gorUlecektir .
•
•~
DIN ISO 1219 a gore sembol,
1 a a b b
Normalde kapall 3/2 yollu valf, PR>

El kuvvetiyle pozisyon degistirme ve A.
a a b b
geriye hareketi yay kuvvetiyle olan.
PR·
1.6. Normalde Kapall SUrgU1U 3/2
Valfin Kullanllmasl
Ama~: 3/2 yollu sUrgU1U valf, diskli

valf ile aynl am~lrd kullanllmak
Uzere imal edilmislerdir. Diskl; valf-
te diskin gordUgU gorevi burada bir
sUrgU gormektedir. SUrgU1U valfde nor- (1)
malde basln~ hava baglantls1nl kapa-
11 tutmakta ve ekzoz poz;syonunda bu-
lundurmaktadlr. Bu nedenle A ~R hava
bosaltma yolu a~lktr.
(]
KonstrUksiyon: SUrgU1U valf basln~
hava yoluna bir pistonlu sUrgU yardl-
mlyla kumanda etmektedir. Ayrlca bir
basma sUrgUye yardlmcl olmaktadlr. Bu ~ekl1r8
.. p.
SUrgUIU 3/~
'R yollu valf
valf asagldaki oneml; par~ln mon- A-R yolu a~lk
tajlndan meydana gelmistir:

1. Govde,
2. Pistonlu sUrgU,
3. Basma yay ve
slzdlrmazllk elemanl (~izlmed).
30
MARMARA ONivERSirESi
FEN BiLiMLERi ENSrirOsO 1.6 Normalde kapall 3/2 yollu
sUrgUlU valf
Call$ma $ekli: Birinci resmin incelen-

mesiyle gorUleceg; Uzere bu sUrgU1U
valfte normalde baSlncll hava baglan-
tlSl kapall ve A - R ekzoz baglantl-
Sl aClktlr. SUrgU1U pistonun sola
dogru itilmesiyle once A -- R yolu
kapanlr, basmaya devam edilirse bu kez
P ~A baslncll hava yolu aClllr. Boy-
lece call$ma kursu ba$lar. Valfin ca-
P R
11$maSl veya pozisyon degi$tirmesi ekil9~ SUrgUIU 3/2yollu vaIf
esnaslnda P ve R yollarlnln birbirle- Kapall pozisyonda
riyle herhangi bir baglantllarl olmaz,
bu nedenle bir hava slzmaslnda soz ko-
nusu degildir. Pistonun saga ve sola
hareketi esnaslnda d ve e hava odaclk-
larlnda herhangi bir hava slkl$maSl
veya vakum meydana gelmemesi icin, bu
odaclklar atmosferle kUCUk birer delik
yardlmlyla baglanml$tlr. Boylece pis-
tonun rahat hareket etmesi saglanml$-
tlr. Bu baglantl delikleri cogunlukla R
R ekzoz baglantlslna da aClllrlar. Bu
Pt
$ekil7.70 SUrgUlU 3/2 yollu vaIf
durum bizim $ekillerimizde belirtil- P_A yolu apk
memi $ti r.
Kullanlldlgl yerler: SUrgU1U 3/2 yollu

valfin kullanlldlgl yerler diskli val-
fin kullanlldlgl yerlerle aynldlr.
Diskli valfte oldugu gibi tek etkili
silindirlerin kumandaslnda ve diger
baZl ce$it valflerin kumandaSlnda kul-
lanlllrlar. P&:~
Semboller DIN ISO 1219 1 a gore
31
~
FEN .SiLiMLERi ENSTiTOSO 1.6 Normalde kapall 3/2 yollu
sUrgUlU valf
Bu valfin sembolU de diskli valfin

sembolUyle aynldlr. CUnkU sembol valfi
yaptlgl .gorev olarak belirtmekte,
konstrUktif a~ldn herhangi birsey·
belirtmemektedir. Diger bir anlatlmla
sembol valfin ~alsm hakklnda bil-
gi verdigi halde, nasll ~al$tg hak-
klnda bilgi vermemektedir. Bizim sembo-
lUmzdeki~$art valfin 0 pozisyo-
na yay kuvvetiyle geldigini, t= isa-
reti ise el kuvvetiyle geldigini gos-
teri r.
32
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.1 Hava hazlrlaYlclnln kulan~ms
Uygulama 2:
A$agldaki uygulamada bir hava hazlrla-

Ylclslnln ($artlandlrlclnln) devreye
nasll baglanlp, ayar edilecegini gore-' [I]
ceksiniz. Ancak daha once konunun me-
tin klsmlm okuyarak h'ava hazlrlaYlcl-
Slmn yaplSl
,
, ---,
ve ~.al$mS "
/
hakklnda
[][J ITm
bilgi sahibi olunuz.
[ill
Call$ma basamaklarl:
00
1. t$ elemanlarlnln yerle$tirilmesi,
2. Elemanlarln montaj plakaslna takl1-
maSl,
3. Yardlmcl ar~ln baglanmasl,
4. Call$ma baslnclnln ayarlanmasl,
5. YaglaYlclnln ayarlanmasl,
6. 3/2 yollu valf yardlmlyla ekzoz
deliginden ~lkan yag miktarinin
tespit edilmesi,
7. Montajln sokUlmesi, elemanlarln
yerlerine konulmasl.

~ekilZ1Dvr §emaSl
Montaj plakasl, hava hazlrlaYlcl1ar ve

baglantl hortumlarl her yeni ornek uy-
gulamada yeniden kullanllacaktlr. Bu
neten her defaslnda sokUlerek yerine
konmasl, yerine oldugu gibi blrakll-
malldlr.
33
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.1 Hava hazulaYlclmn kullamlmasl
YaglaY1Clnln yaglama miktarlnln dogru Ogrenim amaCl:

olarak ayarlanmaSl asagldaki gibi ya-
palabilir: Bu allstlrmadan sonra asaglda istenen
leri yapabilmelisiniz;
Beyaz bir par~ kaglt allnarak 3/2
yollu valfin R ekzoz deliginden 5 cm a) Hava hazlrlama biriminin elemanla-
uzakllkta ~lkan havanln ~arpcgl bi- rlnln her birinin resmini ~izmel,
~imde tutulur. Valfin yaklaSlk 50 kez b) Hava hazlrlama biriminin (sartlan-
~alstrm)nd sonra kaglt Uze- dlrma) resmini ~izmelsn,
rinde ince bir yag tabakasl olusacak c) Hava hazlrlama biriminin ~alsm
sekilde yaglaYlclnln ayarl yaplllr. seklini yazabilmelisiniz,
Bu ayar yaplllrken eger 3/2 yollu val-d) Su aYlr~ filtrenin ~alsm
fin R ~lkSnda susturucu varsa bu seklini yazmallslnlz,
susturucu valften uzaklastlrllmalldlr.e ) Bir filtrenin sembolik gosterimini
su aYlr~ ve su aylr~sz olarak
Kullanllan elemanlar: ~izmelsn,
f) Filtre ile yaglaYl,clYl birbirinden

1. Tek etkili silindir, aYlrdedebilmelisiniz,
2. Normalde kapall 3/2 yollu valf, g) Bir yaglaYlclnln sembolUnU ~izebl-
3. r~anomet, melisiniz,
4. 3/2 yollu a~m-kp valfi, h) YaglaYlclnln kullanllmaslndaki ama-
5. Hava hazlrlama birimi. (~/=D) Cl soyleyebilmelisiniz,
i) Bir manometrenin sembolUnU ~izmel
Callsma Emniyeti: siniz,
j) Manometreyi olusturan elemanlarln
Hava hazlrlama birimlerini normal ~a isimleri soylenebilmeli, okunabil-
llsma baslnclnln UstUnde bir baslnca me pozisyonlarl degistirilebilmeli-
kesinlikle ~lkarmYnz. dire
34
MARMARA ONivERSiTESi 2.2 Hava hazlrlama grubu
2.2. Hava Hazlrlama Grubu (Sartlandl-

rlcl)
Ama~: Hava hazlrlama grubu sistemde

kullanllan havaya istenilen ozellikle-
rin (temizleme, yaglama gibi) kazandl-
rllmasl amaclyla kullanlllr. Hava te-
miz ve kondensi (yogu~ma yoluyla olu-
~an vs.) alnm~ olmalldlr. Bu i~lem
su aYlr~ filtre taraflndan ger~k
lenir. Ayrlca havanln baslncl ayarlan-
ml~ ve daima sabit bUyUklUkte kalabil-
melidir. Bu da basln~ ayarlama valfi
ile yaplllr. Son olarakta havanln pul-
verize (zerrecikler halinde) halde
yag ile ilavesi hava haZlrlama grubu-
nun odevidir. Havanln yeterince yagla-
narakkumanda ar~ln sevkedilmesi
pnomatik elemanlarln yaglanmasl i~n
gereklidir. YaglaYl tUrn bu gorevleri
yerine getirmektedir.
C~lma ~ekli: HaZlrlama grubu yandaki

~ekild de g\~rUld Uzere birbirinin ;;ekil1.72 Hava hazulama grubu
ardl Slra monte edilm~ 3 elemandan
olu~maktdr. Bazen manometrenin, hava
filtresi Uzerine monte edilm~ ve bag-
laYlcl ile baglnm~ konstrUksiyonla-
rlda mevcuttur. Tankdan gelen hava
filtrede temizlenir ve buradan basln~
ayarlama valfine gelir. Havanln baslncl
35
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.2 Hava haZlrlama grubu
valf icersinde istenilen sabit bUyUk-

lUge indirilir. BaSlnc ayarlamavalfi-
nin callsmasl 13. allstlrmada daha ay-
rlntlll olarak ogrenilecektir. Basln-
Cln ayarlanmasl esnaslnda, baslnc bU-
yUklUgU manometreden okunur ve kontrol
edilir. Hava sevkiyatlnln baslamaslyla
yaglaYlcldan havaya zerrecikler halin-
de yag parcaclklarl verilir. Yag mik-
tarl yeterince olmadr~ Bu miktar
yaglaYlcl uc taraflndan istege gore
belirlenir. BaZl pnomatik elemanlarda
ve callsma alanlarlnda kullanllan hava-
da yag bulunmamasl istenir (Ornegin
glda endUstrisinde). Boyle yerlerde ya
yaglaYlcl devre dlSl blraklllr veyahut
yaglaYlclya yag konulmaz.
Kullanlm alanl: Hava hazlrlama grubu

istisnaslz her pnomatik sistemde bulu-
nur.
Hava hazlrlama grubu (sartlandlrlcl) -1!~IJ
Dikkat edilecek noktalar: Filtre ve

baslnc ayarlama valfi cogunlukla yanda-
ki sekilde gorUldUgU gibi tek bir grup
halinde konstrUkte edilirler. Boylece
bu grup biraz daha kUCUk ve toplu go-
zUkUr.
36
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.3 Su aYlragll filtre
(
2.3. Su AYlrac11 Fi1tre
Amac: tcersindeki kUcUk toz parca1 ar1

fi1tre taraflndan havadan aYlrdedi1ir
ve top1anlr. Hava icersindeki su bu-
harlda yine burada kondens sek1inde
top1anlr. Ya1nlz burada sunu hatlr1at-
mamlZ gerekir. Su buharl fi1trede de-
gi1, ayrl bir yerde top1anlr.
KonstrUksiyon: Hava fi1tresi asagldaki

onem1i parca1arln bir1estiri1mesiy1e
olusmaktadlr.
(6)
1. Bag1antl parcas1,
~ekil173 SU aYlragh filtre
2. Fi1tre haznesi,
3. Hava sevk saCl,
4. Fi ltre,
5. Darbe saCl,
6. Tah1iye vidasl.
Otomatik su aYlrac1l fi1tre1erde var-

dlr. Bun1arln oze11igi be1ir1i bir
miktar su top1anlnca, top1anan suyu
'/
kendi1iginden tah1iye etme1eridir.
Ca1lsma sek1i: Resim113ve 1.13a gorU1dU-

gU gibi hava memeye benzer bir uctan
egim1i olarak fi1treye girer ve sevk $ekil113a
araCl etraflnda doner. Havanln egimden
do1aYl girdap1asmasly1a (merkezkac kuvvet)
37
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO I 2.4 YaglaYlcl
filtre haznesinin cidarlarlnda kon- 2.4. YaglaYlcl

dens olusur. Bu kondens yavas yavas
filtre haznesinin dibinde toplanlr. Ama~: YaglaYlcl, bir pnomatik sistem-
Bu arada basln~ hava filtreden ge- de kullanllan havanln yag pusuyla
~erk aklSlna devam eder. Eger hava zenginlestirilmesi amaclyla kullanl-
i~ersnd kirli par~clk varsa llr. Hava i~ersndk yag pusu pnoma-
(boru kavl, kendir artlklarl, vb.) tik elemanlarln yaglanarak emniyetle
bunlar hava filtresinde kallrlar. ~alsmr i~n gereklidir.
Filtre yUzeyi zamanla kirli kU~
par~clk dolar, hava ge~isn KonstrUksiyon: YaglaYlcllar ~esitl
zorluk ~lkar. Bu nedenle filtre e- firmalarca ~esitl konstrUksiyonlarda
lemanl belirli zaman arallklarlnda yapllmaktadlrlar. Genelde konstrUktif
temizlenmeli veya degistirilmelidir. yonden kU~ farkllllklara sahip olan
Kirli olarak daha fazla kullanmak bu yaglaYlcllar asaglda belli basll
filtrenin verimini dUsUrUr. Filtrele- elemanlarln ortak montajlyla meydana
rin kullanlm sUresi genellikle Uze- gelmektedirler.
rinde yazllldlr. Bu sUrelere uymak
1. Govde,
bUyUk fayda saglayacaktlr.
2. Yag haznesi,
Kullanlm alanl: Su aYlr~ filtre tUm3. Yag ~lkS borusu,
pnomatik sistemlerde, ~alsm omrU ve 4. Ayar vidasl,
verimli ~alsm i~n gereklidir. 5. Ost kapak,
6~ Tek yonde aklsa izin veren bilye,
Sembol DIN ISO 1219 1 a gore .~ 7. Hava giris arallgl,
~ 8. Yaglama deligi.
Fil tre
---<1\-Callsma Sekli: YaglaYlcl yaklaSlk ola-,
Su aYlr~ filtre
y rak 7.74· sekilde gorUldUgU gibi imal
edilir. BaZl konstrUksiyon incelikleri
Otomatik su aYlr~ filtre.~skd gorUlmemektedir. Sekildeki C
~ borusunun A borusu ile harhangi bir
baglantlsl yoktur.
38
2.4 YaglaYlcl
Eger A1dan Blye akl~ yoksa, yaglaYlcl- (5)

nln her yerinde aynl baslnc hakimdir
ve yag borusundan yag alamaz. 7 numa-
rall hava memesinden yUksek hlzla a-
kan hava 8 numarall boruda ve buna ")
bagll olarak E odaclglnda bir baslnc
azalmasl ortaya Clkarmaktadlr (alt (4)
baslnc olaYl, baklnlz fiziksel esaslar
(8)
3.3 konusu). Bunun sonucu olarak 3
numarall yag Clk~ borusunda yag yUk- C B
selmekte ve 8 numarall borudan damla- A' ..
maktadlr. Daha sonra a~gl dogru inen ~ "
l!JHV///4
; ; (6)
yag 7 numarall hava memesinden gecen
hava icersine pUlverize ~eklind ka-
(7)
rl~maktd. Baslncll hava bundan
sonra bir yag pusuyla beraber (bUnye-
sinde yag zerrecikleriyle beraber)
B1den dl~ar gitmektedir.
C baglantl deligi D odaclgl ile E oda-

Clgl araslndaki baglantlYl saglamakta-
dlr. 4 numarall klsma vidasl ise bu
baglantldaki akl~ miktarlnl ayarlamak-
tadlr. 4 numarall vida yardlmlyla bag-
lantl aClllrsa daha fazla hava yukarl
n FA -(3)
klsma gitmektedir. Boylece E Clk~ bo- (2)
rusunda baSlnc biraz daha artmakta ve
daha az yag 3 numarall Clk~ borusunda
8 numarall boruya damlamaktadlr. 4 nu-
marall vidanln sonuna kadar aCllmasl
7 numarall klslm ile E odacl91 araSln-
daki baslnc farklnln slflra dogru ~ekil7.4 YaglaYlcl
39
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.5 Monometre
inmesine sebep olur ki, bu da 3 numa-

radaki yagln daha fazla yUkselmesini
onler. Diger bir deyimle vidanln a~l
-0-
maslyla 3 numarall yag ~lkS borusun-
da azalan hacimdebir yag ~lkS olur.
Kullanllan Yerler: Pnomatik sistemler-

de kullanllan elemanlarln hareketli
klslmlarlnln dolayll olarak yaglanmasl
isleminde kullanlllr. Yagln doldurul-
maslnda, madeni yagln cinsine ve yagl
Uretenin tavsiyelerine dikkat edilme-
lidir.
2. 5. ~anometr
Ama~: Manometre pntimatik sistemlerde

(1)
hava baslnclnl ol~mek amaclyla kulla-
nlllr. Bir ~ok ~esid olmaslna karSln
~ogunlka yanda sekli yorUlen eski
konstrUksiyon modeli kullanlllr.
KonstrUksiyon: Mekanik ~alsn bir

manometre asagldaki elemanlardan olu-
sur:
1. Govde,
2. Boru profilli yay,
3. Manevela kolu,
4. Daire yaYl seklinde kramiyer ve ~ek il7.7S Monometre
karSlllk dislisi,
5. Gosterge,
6. Skala.
40
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.5 Monometre
Call$ma $ekli: Boru $eklindeki yay ba-

Sln~ vasltaslyla bir gerilmeye maruz
kalmaktadlr. Bu yay baslnca gore elas-
tik olarak $ekil almakta ve basln~
kar$1Slnda belirli bir miktar kendini
a~mktdlr. Buradaki ~al$m prensibi
~ocuklarn oynadlklarl spiral hava
hortumlarlna benzemektedir. Elastik
$ekil degi$tirmeyle meydana gelen yol
bir manevela Uzerinden daire yaYl $ek-
lindeki kremiyere etki ettirilir ve
kar$lllk di$lisine verilir. Kar$lllk ~ekl1.6 Spiral hortum
di$lisi Uzerine sabitlenmi$ bir goste-
rici ise skala Uzerinde hareket ederek
baslncln okunmaslnl saglar.
D daraltllml$ bolge ise sistemdeki

basln~t dogan ani darbe ve titre$im-
lerin azaltllmasl i~ndr.
~Ll
Pamb
Kullanlm: Manometre bUtUn pnomatik

sistemlerde ve hava sevk hatlarlnda
bulunur. Manometre yardlmlyla tUm sis-
temin hava baslncl istenilen bUyUklUk-
te tutulabilir.
~ekl17Spira yayln ~ematik

Sembol DIN ISO 1219 a 1
go~e
gosterimi
Manometre ~
41
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.5 Monometre
Hava hazlrlama grubu: Her pnomatik

sistemde bulunur. Hazlrllk grubundan
sonra yollu valf ba~lnr. BHylelikle
her istenildigi anda sisteme
ri bir sekilde verilebilir • ..........---.-.
••
• •
Sembolu DIN ISO 1219 1 a gHre r'
Ayrlntlll gHsterimi nokta Cizgi
icersinde cizld~ gibidir.
Basitlestirilmis gHsterim. -1!(S)I~
42
FEN BiLIMLERi ENSTiTOSO 3.1 Normalde a~lk 3/2 yollu valfin
kullanllmasl
Uygulama 3:
Bir sUrgU1U valf yardlmlyla, bir dUg-
If
meye baslldlglnda basln~ ~alsm
havaslnl is yapmak Uzere sisteme bag-

IT]
lanmall ve dUgme blraklldlglnda yeni-
[QJ]
den devre kapatllarak havanln kesil-
mesi saglanmalldlr. Asaglda verilen
elemanlarla devreyi kurmanln yollarlnl
cru
arastlrlnlz. Ancak daha once aklS ha-
lindeki 3/2 yollu valfin hakklnda bil-
gi sahibi olunuz.
Callsma basamaklarl:
F/l17/I
1. 1s elemanlarlnln yerlestirilmesi,
2. Tek etkili silindirin montaj plaka-
Slna takllmasl,
3. 3/2 yollu valfin montaj plakaslna
takllmasl,
4. Pnomatik ar~ln baglanmasl,
5. Basln~ havanln Uretilmesi,
6. 3/2 yollu valfin ~alstrm, ~ekil7.8 Devre §emaSl
7. Montajln sokUlmesi ve par~ln
yerlerine yerlestirilmesi.
3/2 yollu valfde asagldaki baglantllar

yaplllr;
Basln~ hava baglantlsl P
is baglantlsl A
Ekzoz R
43
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 3,2 Normalde apk 3/2 yollu diskli
valf
~Manometry ~alm baSlnClnln ~ok US- agrenim amaCl:

tUnde bir basln~ etkimesi durumunda,
manometre i~ersndk boru seklindeki a) Normalde a~lk diskli 3/2 yollu
yayda kallcl deformasyon meydana ge- valfin ~almsn yazmallslnlz,
lir. Kallcl deformasyona ugramlS mano- b) Normalde a~lk 3/2 yollu valfin
metre dogru til~Um yapmayacagl i~n da- sembolUnU ~izmelsn,
ha fazla kullanllamaz. c) En az bir tane kullanlm yerine
stiylemelisiniz,
Kullanllan elemanlar: d) Normalde kapall sUrgU1U 3/2 yollu
valften, normalde a~lk sUrgU1U
1. Tek etkili silindir, 3/2 yollu valfin nasll yapllabile
2. Normalde a~lk 3/2 yollu valf, cegini stiylemelisiniz,
3. Manometre. 3) Normalde kapall diskli 3/2 yollu
valften, normalde a~lk diskli 3/2
Cal~m emniyeti: yollu valfin neden yapllamayacagll
nln esas nedenini belirtebilmeli-
Pnomatik elemanlarln yerlerine takll- siniz.
malarl dikkatli yapllmalldlr. Piston
kolunun hareket yolu Uzerine herhangi- 3• 2• Normalde A~lk Diskli 3/2 Yollu
bir ~ey blrakllmamalldlr. BUtUn vidall __~V.:alf __________
baglantllar, en fazla Ust baslnca gtire
denenmelidir. Basln~ hava nedeniyle Ama~: Normalde a~lk diskli 3/2 yollu
baglantl hortumlarlnln sl~ryak valf basln~ hava ile silindir ara-
herhangi bir kazaya sebebiyet vermesi-slnda bulunan devamll irtibatl kesmek
ne kar~ln dikkatli olunmalldlr. Seri amaclyla kullanlllr. Basln~ hava
hava baglantlslnln bo~a allnmaslnda, tesirinden kurtulan piston i~ kursunu
serbest duran hortumlar Sl~ram teh- blrakarak serbest hale ge~r.
likesine kar~ln slklCl tutulmalldlr.
KonstrUksiyon: Normalde a~lk diskli
3/2 yollu valf a~gldki par~ln
montajlyla meydana gelmistir.
44
FEN BiLiMLERi ENSriTOSO 3.2 Normalde a~lk diskIi3/2 yollu
vaIf
1. Govde, (2)
2. ltici tij,
3. Disk,
4. Basma yay,
5. Disk kar$lllk par~sl (slzdlrmazllk
elemanl ~izlmed).
(51 ~
Call$ma $ekli: Normalde a~lk diskli
3/2 yollu valfte P -A yolu devamll
.e.. .,' (4)
a~lktr. Diger bir deyi$le P'den gi- ~eki1l9 Diskli 3/2 yollu valf
A-+R yolu apk
ren basln~ ve basma yaYln etkisiyle
2 numarall itici tij R yolunu kapat-
makta ve gelen havanln A yolunu taki-
betmesini saglamaktadlr. 2 numarall
tijin a$agl dogru basllmaslyla once
P -A yolu kapanlr. Tijin a$aglya
hareketi devam ettirilirse 3 numarall
elemanda a$aglya hareket eder ve A_R
yolu a~lr. Boylece silindirdeki hava
bO$altllarak piston kolunun yay kuvve-
$ekill20DiskIi 3/2 yollu vaIf
tiyle geriye hareket etmesi saglanlr. P--A yolu apk
ttici tijin blrakllmaslndan sonra yay
kuvvetiyle olay geriye dogru meydana
gelir ve A -R yolu kapanarak P-A
yolu a~lr.
4
Kullanlldlgl Yerler: Normalde a~lk
diskli 3/2 yollu valf tek etkili silin-
dirlerin kumanda edilmesinde kullanlllr.
p~
Ornegin piston hareketinin uzun mUddet
i$ kursunda kalmasl gereken, imalat ~ekil12Ds 3/2 yollu vaIf
kapall pozisyonda
45
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 3.3 SUrgUlU valf
parcalar1n1n slk1lmaS1 gibi yerlerde ,

kullaml1r.
Sembol DIN ISO 1219 a gore.

1
~ekil12Sma
Normalde aC1k 3/2 yollu valf.

.&a~ .r\ihu
~ ~
SUrgU1U Valf:
Normalde kapal1 bir sUrgU1U valf yal- (1)

n1zca P ve R baglant1lar1n1n degisti-
rilmesiyle normalde aC1k bir 3/2 yollu
valf haline gelebilir. Bunu yapabilmek
icin valf Uzerinde konstUrtif bir de-
giSikl ik gerekmemektedir. P bas1nc (3).
kaynag1ndan sUrgU piston1ar1 Uzerine
gelen hava bas1nc1 ise iki yUzeyde
birbirini etkisiz k1lmaktad1r. Yanda- A-R
~eki123
SUrgUIU valf
P
yolu apkA
t
ki seki11erde de gorUldUgU gibi sUr-
gU1U valf istendiginde norma1de kapa-
11 valf, istendiginde ise normalde
at1k bir valf olarak kullan1lmakta-
d1r. Bu ku1lan11ma ya1n1zca P ve R
baglant11ar1n1n degistiri1mesiy1e
mUmkUndUr. R
~ekil24
tp
SUrgUIU valf P--A yolu a~lk
46
MARMARA ONivERSiTESi 3.4 SUrgUlU ve diskli valflerin
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO kar§lla§tlrllmasl
Diskli ve SUrgU1U Valfin KarSllastl-

nlmasl:
Normalde kapall diskli bir valfin,

normalde a~lk diskli bir valf olup
.tr-~)l' p( .Po4 ~
olmayacaglnl deneme yoluyla gorebili-
riz.l25. seklin incelenmesiyle R ~A
is yolunun kapall oldugu gormekteyiz.
ttici tijin asaglya bastlrllmaslyla
A ~R yolu kapanlrken bu kez P ~A
is yolu a~lr. Baglantllarl degisti-
rirsek, yani R baglantlslnl P yaparak
basln~ havanln buradan girmesini
saglarsak ne olur DUsUnelim. P'den ;;ekii: 1.25 PiSkli valf A--R apk
(once R) i~er giren basln~ hava
once diske ~arp ve A'dan ~lkar.
Ancak ~arpm anlnda basln~ havanln
kuvveti, en altta diski yukarl kaldl-
ran yaydan bUyUk olursa, giren havanln
yarlsl A'dan diger yarlsl R'den (once
p) dlsarl ~lkar. GorUldUgU gibi valf
gUvenilir ~alsmz.
p(F~)
P ve R baglantllarlnln degistirilebile-
cegi bir diskli valfte vardlr. Ancak bu ~ekil26Bagnts degi§ebi""i
valf konstrUksiyon olarak biraz degisik- lir valf
tir.l26. sekildeki konstrUksiyonu incele-
yerek baglantllarln degistirilebilecegi-
ni gorebilirsiniz. Yalnlz bu konstrUksiyonun da ~ok gUvenli oldugu soylene-
mez. Eger delik yeteri kadar bUyUk degil ve basln~ hava degeri yUksek ise
bur~ asagl bastlrllabilinir. Bu durumda da yine gelen havanln bir klsml iS~
bir klsml bosa gider.
47
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 4.1 On kurnandall 3/2 yollu valfin
kullamlmasl
Uygu1ama 4:
Tek etki1i bir si1indir i1e yuvar1ak

pim ima1 edi1mek istenen ma1zeme bir
mengenede slkl1mak istenmektedir. Ca-
DJ
1~ma slk1lgl du~n1erk, slkma i~-
1emi mumkun oldugu kadar az olma1ldlr
Imwl
Ku11anllan ar~l ve sistemin gene1
yaplsl hakklnda, konuy1a i1gi1i klslm
larl okuyarak bi1gi sahibi olunuz.
Ca1l~m Basamak1arl:
1. 1~ ar~ln yer1~tims,
2. Klslmlarln takl1masl,
4. 3/2 yol1u va1fin bir~ok kez ~al
tlrl1masl,
5. Direkt kumandall valf yardlmlyla
on kumandall valfin degi~tr1ms, ~eki172Dvr §emasl
6. Direkt kumandall valfin ~altr
larak baglantl kuvvetinin klyaslan-
maSl,
7. Un kumandanln takl1masl,
8. Yollu va1fin ~a1ltrms. Basln-
Cln Pe = 1,5 bara ayarlanmasl ve
slk~trma i~lemn gozlenmesi,
9. Montajln sokulmes; ve elemanlarln
dUzenlenmesi.
48
4.2 Normalde kapall diskli onkumandall
3/2 yollu valf
Dikkat edi1ecek nokta1ar: Ogrenim amaC1:
Norma1de kapa11 Hn kumanda11 bir 3/2 Bu uygu1amadan sonra asag1da isteni-

yo11u va1f eger norma1de aC1k bir 1en1eri yapabi1me1isiniz.
va1f olarak ku11anl1mak istenirse 50.
sayfada cizi1en resimde gHrU1ecegi a) Norma1de kapa1l 3/2 yo11u valfin
Uzere 180 0 cevri1erek Hn kumandaY1 ~a1smn yazabilme1isiniz,
taS1yan ·kafa altl kHse gHmme bas11 b) On kumanda11 valfin, direkt kuman-
vida1ar i1e sabit1enir. da11 bir va1fe karS1 Hnem1i avan-
tajlarlnl sHy1eyebilme1isiniz,
Ku11anl1an E1eman1ar: c) DUSUk baslnc a1tlnda neden bir Hn
kumandall valfin basarly1a kul1a-
1. Tek etki1i si1indir, nl1amayacaglnl bilme1isiniz.
2. On kumanda1l, norma1de kapa11 3/2
yo11u va1f, 4.2. Norma1de Kapa1l, Disk1i,
3. Direkt kumanda1l 3/2 yo11u va1f. On Kumanda1l 3/2 Yo1lu Va1f
Ca1lsma Emniyeti: On Kumanda Prensibi: On kumanda1l va1f

baslncll hava enerjisi yardlmlyla bir
ts1etme bas1nclnl kontro1 ediniz yo11u valfe kumanda etmek amaclyla
(Pe = 4 ..... 6 bar) ku11anl1l r. Bu islem az bi~ baslnc1l
BUtUn vida1l bag1antl1ar, baslnc1l hava kuvvetiyle valfin Hn kumanda klS'
hava Ureti1meden Hnce denenme1i, hor- m1nda gercek1estiri1ir. On kumanda11
tum1ar1n slcrayarak bir kazaya sebebi-va1f1er pratik olarak 2 va1fin bir1es'
yet vermemesi icin dikkat1i 01unma11- tiri1mesi i1e meydana ge1ir1er. Bu k1'
d1r. Seri hava bag1ant1s1n1n bosa a- slm1ar Hn kumanda k1sm1 ve esas yo11u
11nmaSlnda serbest duran hortum1ar valf klslmlarldlr. C kapama diskinin
Slcrama teh1ikesine karS1 slklca tu- kUCUk olmasl nedeniy1e bu e1emanl asa'
tu1ma11dlr. glya bast1ran kuvvette kUcUktUr. Bu
kuvvet C diskini yukarlya iten baS1nc.
11 hava + yay kuvvetinden biraz bUyUk
49
4.2 Normalde kapall diskli on kumandall
3/2 yollu valf
olmalldlr. Bu takdirde C yolu a~l --------,

.......-t==>. I-
rak hava akl~ mUmkUn olur ve B pis-
I
tonu gelen havadan etkilenir. B pis- I
I
ton yUzeyinde bas1n~l havadan dolaY1 I
I
meydana gelen itme kuvveti (F = p . A) I
D'deki itme kuvvetinden bUyUktUr. Bu
nedenle eger C'den hava ge~rs D
kapama elemanl a~gl iner ve P ~A
yolu a~lr.
L A
KonstrUksiyon ve ~alm ~ekli:
...E.:.:.....
------ ~ s~9fS:M'r"iO)Y . -" "-';:l~jf!i,1)+t , , ;'i:?~j
an kumandall bir 3/2 yollu valfin on
~ekil1.28on kumanda kapall konumda
kumanda klsm1 a~g1dki elemanlardan
meydana gelmi~tr:
1. Govde (on kumanda govdesi),

2. Ara eleman,
3. Plastik kapama eleman1,
4. Kovan,
5. itici pim,
~/;I. "',It..
6. Plastik eleman i~n basma yay,
7~tic pim i~n basma yay,
8. Slzd1rmazllk elemanl.
~ekil1290n kumanda a~lk konumda

Manevela koluna basllmaslyla 5 numara-
11 eleman ilk once yay yardlmlyla 8
numaral1 slzd1rmazl1k eleman1nl bastl-
r1r. Basmaya devam edilirse 5 numarall
eleman 8 numaral1 kapama elemanln1
a~g1 iter ve a~g1dn gelen basln~
50
. _ - - - - - - - - - - - - - ---. --- ------ ----
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 4.2 Normalde kapall diskli on kumandall
3/2 yollu valf
havanln gecisine izin verir. Bu ba-

slncll hava 0 kanall vasltaslyla ana
kumanda birimine gider.
Ana kumanda klsml ise asagldaki ele-

manlardan olusmustur:
9. Govde,
10. Diyafram (membran),
11. itici,
12. Kovan,
~ekil:30 On kumanda
13. Basma yay ve slzdlrmazllk - 0 (10)
el emam •
/' (1)
Normalde baslncll hava 12 numarall
kovana ve on kumanda klsmlna kapatma (6)-¥J-:t:" " "J"';/ / J III (11).
yonUnde baskl yapmaktadlr. Bu durum-
da P1 baglantlsl kapall ve A --R 1 (9)
yolu aClktlr. Valfin callsmasl halin-
de 5 numarall itici asagl bastlrllmak-
ta, 10 numarall diyaframln bulundugu bllZi;;ZVa//1 (13)
hazneye 0 kanallyla P1 baslncll hava l310nkumandall valf A~R
apk
~kmatdlr. o
(5)
BaSlncll hava nedeniyle 11 numarall
(2)
itici, diyafram taraflndan asaglya (3)
basllmakta ve A ~R1 yolunu kapatmak- (6) -- ----
(11)
tadlr (ResimlJ2). Bundan sonra 5 numa-
R1
rall eleman baSlll tutulursa valf ko-
(12)
vanl basma yaYln karSl kuvvetine rag-
men asaglya ve P1 ~A yolunu acmakta A (13)
51
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 4.2 Norrnalde kapall on kumandall diskli
3/2 yoll u valf
R bag1ant1s1n1 ise kapatmaktad1r. Ku-

manda ko1unun b1rak11mas1y1a basma yay
3 numara11 kapatma e1eman1n1 2 numara-
11 e1eman Uzerine bast1rmakta ve hava
gecisini enge1lemektedir. Boylece di-
yaframa giden hava kesilmektedir. Di-
yaframda bulunan hava ise itici tijin
yan1ndan d1sar1 s1zmaktad1r. Ana valf-
te ise basma yay, bas1ncl1 hava tesi-
rinin ortadan kalkmas1 i1e va1f kova-
n1 ile iticiyi diyaframla beraber yu- -A.~§
kanya ka1d1rmakta ve P1 --A yolunu 7·,··
ro _'_-'"I ., ....... ...., __ ,_ _ ,.. .
kapatmaktad1r. Diyafram A'dan gelen

hava yard1m1yla, iticiyle beraber
yeniden yukar1ya hareket etmekte ve
A ~R1 yolunu acarak P1 baglant1s1n1
kapatmaktad1 r.
Kullan1m alan1: Pnomatik sinyallerle

kUcUk mekanik hareketler elde etmede
cok az bir kuvvete ihtiyac duyulmak-
tad1r. Az is kuvvetiyle cal1san ele-
manlar ise bilinen sebep1erden dolaY1
(Ekonomi, is kazas1, rahat cal1sma vs.)
daha cok tercih edilmektedir. On ku-
manda k1sm1 tek etkili silindirin ku-
mandas1na az da olsa bir ek hava ba-
S1nC1 gerektirir. Her seye ragmen
2 bar bas1nctan daha dUSUk bas1nclar-
da va1fin cal1smas1 gUvenilir degil-
dir.
52
MARMARA ONivERsirEsi 4.3 Normalde kapal1 sUrgUIU 0n kumandall
FEN BiLiMLERi ENsrirOsO 3/2 yo11u va1f
Sembol DIN ISO 1219 1 a gore wl~p

Normalde kapall on kumandall 3/2
yoll u valf.
~Ht A' .
Ayrlntl1l resimlerde yanda gorUldUgU

I
i r-t>-
U'I
gibi on kumanda ve ana kumanda klslm- I: I
larl ayrl ayrl gorUlebilir.
ldIs~ p R
4.3. Normalde Kapall, SUrgU1U, On
Kumandall 3/2 Yollu Valf
On kumandall diskli 3/2 yollu valfin

sUrgU1U konstrUksiyonlu alamda var-(1)
dlr. Bu valfte disklide oldugu gibi \
lion kumandall, sUrgUlU 3/2 yollu valf"
olarak anl1lr. Yay kuvvetine kar~1
sUrgUyU basln~1 hava hareket etir~ ~
Normalde A - R yolu a~1ktr. Basma ... ' .,,'
yay sUrgUnUn tarn solda durmaslnl sag-
lar. 3 numarall hacimde herhangi bir
basln~ yoktur. Bu hacim kumanda elema-
n~ Uzerinden havaslnl dlsarl vermekte-
dir. 1 numarall bilya saga dogru hare- Z34Bilyal1 ~al1§n on kuman
ket ettirildiginde onUnde bulunan ele- 11 3/2 yol1u valf
man valfin kumandasl i~n hava ge~n
deligi kapatlr. Bu anda sUrgUnUn ha-
reket edebilmesi icin 3 numarall ha-
cime dalan havanln baslnclnln yay kuv-
vetinden fazla olmasl gerekir. 6 numa-
rall bogazdan yalnlzca sUrgUyU harekete
53
FEN ,BiLlMLERi ENSTiTOSO 4.3 Norrnalde kapah sUrgUlU 0n kumandall
3/2 yollu valf
ge~irck baSln~ hava ge~r. SUrgU-

nUn tarn olarak saga gitrnesiyle A bag-
lantlsl P Uzerinden basln~ hava
saglar. Bilya Uzerine yapllan baskl (1) (6)
kaldlrlldlgl zarnan 2 nurnarall kurnanda

havasl ekzoz deligini kapatan elernan-
da yay kuvvetiyle sola dogru hareket
eder ve ekzoz kanall a~lr, hava dl-
san akar. Bu ~ez .. 4.. nurnarall _ya y S l:BL~ ~,
nurnarall, surguyu sola dogru hare- :" .. -,-, [
ket, ettirir ve diger pozisyona geti-
rir. Bu anda P kapanrnlS A -.-R yolu
a~lrnst. Bu dururnda kU~ bir rnik-
tar hava kurnanda deliginden dlsarl Sl- ~ekil735Bya ~al§n on
zar. Bu Slzlntl 2,5 l/dak. civarlnda-, kumandall yollu val
(2) (5) (4) (4)
dlr. Bu nedenle bu ~esit valfler pno-
rna ti k si s ternl ere kull aml acaksa rnonte
edilir. Aksi takdirde devarnll hava ka-
el~na
neden oldugu halde hie bir i~'l
yaramayan bir eleman.ol.. •.
1.36nurnarall reslrnde gorulen blr dlger
cakt~r ~" ;-
i
;.-;;;=
konstrUksiyonda ise yukarldaki ornekte
oldugu gibi devarnll havaya ihtya~ du-
yulrnaktadlr. Ancak burada hava S1Zln-
tlSl yalnlzca 1 nurnarall ~ubga etki (7J (6) (3)
edilerek 7 nurnarall hava yolunun a~l ~ekil36Yay ~ubkl 3/2 yollu

valf
dlgl zarnanlar olur. Hava yolunun a~l
rnaslyla sUrgU sola gider ve A ~P yo-
lu hava aklSlna rnUsait olur.
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 4.3 Normalde kapall sUrgUIU In kumandall
3/2 yollu valf
Kullanlldlgl Yerler: Bu valfte de

pnomatik sinyaller yardlmlyla mekanik
hareket elde etmek icin az bir kuvve-
te ihtiyac vardlr. Bu nedenle bircok
yerde slkllkla kullanlllr. Bazende
pnomatik havayla kumanda edilen (ca-
llstlrllan veya pozisyon degistirilen)
valflerde on kumanda valfi olarak kul-
lanlllr. 2 bar1ln altlndaki baslncll
hava ile valfin callsmasl gUvenli 01-
maz. Bu nedenle baslncln 2 bar1dan az
olmamaslna dikkat edilmelidir.
Sembol DIN ISO 1219 1a gore.
Normalde kapall 3/2 yollu valf.

A A
&1"r~'W · ~tl
Sembollerle gosterimde, valfin sUrgU1U
P R
*' P R
veya diskli olup olmadlgl belli olmaz.
55
MARMARA ONivERSiTESi 5.1 Ayar11 ~ekvalfin kullan11masl
Uygu1ama 5:
Birima1at parcasl, bir pime basl1mak

suretiy1e harekete geciri1en tek etki-
1i bir si1indir yardlmly1a slkl1masl
dU$UnU1mekte ve pistonun hlZl yava$
olma1ldlr. Piston ko1unun i1eriye ha-
·fW .llill·~ C]I
.
reketi ayar1l olursa isteni1en hlzda
ca1l$makta mUmkUn olacaktlr. Bu uygu- llill LJ
[f[].
1amaYl yapmadan once bu uygu1amay1a
i1gi1i aClk1ama1arl okuyarak bi1gi sa-
hibi olunuz.
1
Ca1l$ma Basamak1arl:
1. Ku11anl1an e1eman1arln yer1e$tiri1-

mesi,
2. P1aka Uzerine montaj edi1mesi,
3. Yardlmcl e1eman1arln takl1masl,
4. Yo11u va1fin ca1l$tlrl1masl sure-
tiy1e si1indirin kontro1 edi1mesi,
5. Ayar1l cek va1fin ayar vidaslnln
dondUrU1erek i1eriye hareket hlzln-
da meydana ge1en artl$ veya aza1-
manln gozlenmesi,
6. Piston ko1unun arzu edi1en ce$it1i
hlz1ara ayar1anmasl,
7. Montajln sokU1mesi, parca1arln te-
miz1enerek dUzen1enmesi.
56
FEN BiLiMLERi ENSriTOSO
5.1 Ayarll ~ekvalfin kullanllmasl
Dikkat edi1ecek nokta1ar: Pistonun

i1eriye hareket h1z1n1n ayar1anabi1ir
olmas1 istenmektedir. Bu neden1e ayar-
11 ~ek va1fin bag1ant1 yonUne dikkat
edi1me1idir (ayar yonU = ok yonU).
Ayar yap11d1ktan sonra kontra somun1a
vida slk11ma11d1r. Boy1ece ayar1n
herhangi bir seki1de bozu1mas1 on1en-
mis olur.
Ku11an11an e1eman1ar:
1. Tek etki1i si1indir,

2. Ayar11 ~ekva1f,
3. Norma1de kapa11 3/2 yo11u va1f, (~/)
4. Manometre 2 adet.
Ca11sma Emniyeti:
Piston ko1u yo1unu a~lk b1rak1n1z. TUrn

ar~l1 p1akaya emniyet1e bag1aY1n1z.
BUtUn vida11 bag1ant11ar, bas1n~ ha-
v~ Ureti1meden once denenme1i, hortum-
1ar1n sl~rayk bir kazaya sebebiyet
vermemesi i~n dikkat1i olunma11d1r.
Seri hava bag1ant1s1n1n bosa a11nmas1n-
da, serbest duran hortum1ar Sl~ram
teh1ikesine karS1 slk1C1 tutu1ma11-
d1r.
57
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 5.2 Klsma valfinin ayarlanabilir klsml
Ayar vidasl ~ok kuvvetli slkl1mamall-

dlr. Boylece valf hasara ugramaz. Bu-
na karSln ~alsm baslnclnln altlnda
bir baslnca kadar da gevsetilmemeli-
dir. Aksi takdirde tUm hava dlsarl
Slzar.
~grenim Amacl: Uygulamadan sonra asa-

glda istenilenleri yapabilmelisiniz.
a) Ayarll ~ek valfl olusturan iki te-

mel klsmln elemanlarlnl tanlmlaya-
bilmelisiniz,
b) Bir ayarll ~ek valfin sembolik sek-
lini ~ezbilmsn,
c) Ayarll ~ek valfi olusturan klslmla-
rln sembolik sekillerini ~izeblm
lisiniz,
d) Yay kuvvetiyle ~alsn ~ek valfin
kesit resmini ~izeblmsn,
e) Ayar klsmlnln kesit resmini ~ize
bilmelisiniz,
f) Ayarll ~ek valfin komple kesit res-
mini ~izeblmsn.
5.2. Klsma Valfinin Ayarlanabilir Klsml
Ayarll ~ek valf iki klslmdan olusmakta-

dlr. Bunlar ayarlama klsml ve tek yonde
hava ge~isn izin veren klslmlardlr.
Bu iki ana elemanln ortaklasa olarak
58
MARMARA ONivERSiTESi 5.2 Klsma valfinin ayarlanabilir klsml
~al$trmsy ayarll ~ek valf mey-

dana gelir. Konumuz i~nde bu klSlm-
lar ayrl ayrl incelenecektir.
Ayar Va lfi :
Ama~: Valf i~ersnd ge~ck hava

miktarlnl ayarlamak amaclyla kulla-
nlllr. Valf i~ersnd her iki yonde
ge~n hava miktarl a$agldaki baglntlY-
la bulunur.
Birim zamanlnda akan hava = Toplam hava (lit/dk)

Zaman
KonstrUksiyon: Ayarlama klsml a$aglda-

ki elemanlardan meydana gelmi$tir:
(3)
1. Govde,
2. Ayar vidasl, (4)
3. Kontra somun,
4. Slzdlrmazllk elemanl.
~
Sekilde gorUldUgU gibi hava ge~i$n

$ekil1.3BValf ayar klsml
ayarlayan klslm konik olarak yapllml$-
tlr. Konik klslm yerine oturunca hava
akl$l durur.
Call$ma $ekli: Ayar vidaslnln dondUrUl-

mesiyle ucu konik vidanln, oturma yU-
zeyi dUzlemi i~ersnd kalan yuvarlak
kesit klslm bUyUr veya kU~1r.
59
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 5.3 Yayll ~ekvalf
Boylelikle her iki istikamette akan

hava miktarl azaltllarak veya cogal-
tllarak ayarlanabilir.
Kullanlm: Ayarll valf ozellikle pno-

matik silindirlerin pistonlarlnln hl-
Zlnl ayarlamak amaclyla kullanlllr.
Buvalf her iki yonde aklsa sahip
pnomatik sistemlerde basarlyla kul-
lanlllr.
Sembol DIN ISO 1219'a gore
Ayar valfi -4-

Ayarlanabilir olusu ok yardlmlyla
belirtilir.
5.3. Yayll Cek Valf
Amac: Yayll cek valf, hava aklSlnl

bir yonde devamll kapall, diger yonde
i~e devamll aClk tutmak amaclyla kul-
lanlllr.
(1) (2) (3) (4)
KonstrUksiyon: Bir yayll cek valf asa-

gldaki onemli elemanlarln montajlndan
meydana gelmistir. ...-
1. Govde,
2. Yay dayama burcu,
3. Konik kapama elemanl,
~ekil7.39c:;vaf
4. Yay.
60
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 5.4 Ayarlanabilir yayll ~ekvalf
Call$ma $ekli: P baslnClndaki havanln

l39. $ekilde de gorUldUgU istika-
metten tesir etmesiyle konik eleman
...... I 1\ I '·1 \ I \ I ~ I \I ·-f"-<t.JI----;.
sola hareket eder. Burada hava akl$l
i~n temel $art P hava baslnclnln yay
kuvvetinden bUyUk olmasldlr. Eger ba-
~ekil40 C;ekvalf
sln~ hava kuvveti ve yay kuvvetiyle
konik kapama elemanl hava ge~i$n
izin vermezse valf devamll kapall
kallr.
Kullanlm: Valfin yalnlzca bir yonde

hava ge~i$n izin vermesi, diger
yonde ise havaYl ge~irms isteni-
len yerlerde kullanlllr.
Yayll ~ek va If 4;JNr

(genellikle yay ~izlme).
5.4. Ayarlanabilir Yayll Qekvalf

Ama~:
---------------------------------
Ayarll ~ek valf hava akl$lnl
bir (3)
y~nde ve istenildigi gibi ayarlamak,

diger yonde ise tam serbest blrakmak
:~snl ,ek a>gl~·4m!t(J

vaH
daki onemli elemanlarln montajlyla
meydana gelmi$tir.
~l:ft ~, . ,C.·.···
-~lQyr,nm/ ....
y~'
~
, • . ' .. ....
1. Govde,
2. Ucu konik ayarlama vida, r < < < ¥ < <If < < / / / /,hava
(6) (7)
61 ;;eki17.4-7 Ayarh ~ekvalf

FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 5.4 Ayarlanabilir yayll ~ekvalf
3. Kontra somun,
4. Slzdrm~k elemanl,
5. Ayar vidasl konigi,
6. Yay,
7. Ucu konik kovan.
Bu valf hava geci$ miktarlnl ayarlayan

ayar valfi ile tek yonde hava geci$ine
izin veren cek valfin ortak kombinas-
yonundan meydana gelmi$tir.
....-
Call$ma $ekl i: Resiml,41 deki ayar vida-
l
Slnln cevrilmesiyle ucu konik vidanln

PH 't ./,1,. J I 1\ .fN lid.' • ,I ......
oturdugu yUzey dUzlemi icersindeki vida
kesiti bUyUr veya kUcU1Ur. Buna bagll
olarakta P1 ~P2 yolunda gecen hava
miktarl cogallr veya azallr. Resim1.42 $ekil7.42Ayarll ~ekvalf
de ise kar$l yonden gelen havanln akl-

$1 gorUlmektedir. Gelen havanln baSln-
Cl, konik kovanl geri itecek kadar bU-
yUk olursa, kovan sola hareket eder ve
cek valf klsml call$lr. Boylece daha
fazla miktarda hava gecer.
Kullanlm: Ayarll cek valf bir yonde

istenilen miktarda hava geci$i olmasl-
na kar$ln, diger yonde hava akl$lnln
tamamen serbet olmasl istenilen yerler-
de kullanlllr. Ayar klsmlnln tamamen
kapatllmasl durumunda dahi kUCUk bir Sembol DIN ISO 1219 a gore
m
1
P hava kaCl$lnln olacagl unutulmama- Aya rll cek va If

lldlr. Ayarlanabilir olu$u ok ile
belirtilir.
62
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 6.1 H1Zll bo§altma valfi ve susturucunun
kullamlmasl
UYGULAMA 6:
Bir pime basllmak suretiyle i~
kursunu bitrm~ bir pistonun seri
olarak geri gelmesi istenmektedir.
Bu tek etkili bir silindire bir hlZ-
11 bo~altm valfi baglanarak yapll- I GJ 1I
malldlr. Boylece piStdm geri hare~
ket hlZl ileri hareketten daha iyi []D
§J
olacaglndan kurs zamanl klsallr.
HIZIl bo~altm valfi ile hava atmos-
fere verilirken meydana gelen gUrUl-
tU, hava bo~altm valfine bir sus-
turucu takllarak giderilir. [J[J
Cal~m Basamaklarl:
1. i~
elemanlarlnln yerle$tiril-
mesi.
2. Elemanlarln montaj plakaslna
montajl ve yardlmcl ar~ln bag l
lanmasl.
3. Valfin ~altrk kont-
1"01 edilmesi.
4. Valfin ayarlanmasl, piston
kolunun tam yol ~altrms.
5. Gid~ ve geli~ i~n geGen
zamanln klYlslanmasl.
6. Susturucu takllarak havn~
atmosfere verilmesi esnaslnda mey~
dana gelen gUrUltU miktarlnln, sus-
turu olmadlgl zamana gore klyaslan-
maSl.
7. HIZIl bo~altm valfinin dev-
·reden Glkarllarak, bu kez pistonun
gid~ ve geli~ hlzlnln klYlslanmasl.
8. Montajvn sokUlmesi, par~l
nn dUzenlrk~yi blrakllmasl. ~ekil43Dvr §emaSl
AGlklama:
HIZIl bo~altm valfinin doQru baglanmasl-
na dikkat edilmelidir. Aksi takdirde valf Ga-
l~yacktr. Valfin Abaglantlsl silindire,
P baglantlsl ise ay~rl Gek valf yardlmlyla
baslnGll hava kaynaglna baglanmalldlr. Silin-
dir ile hlZll bo~altm valfi Gift nipel veya .
Gok klsa bir hortumla baglanmalldlr. Btiylece
atmosfere gidecek: havanln fazla yO~ katetmesi
gerekmez.
63
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 6.I H1Zll bo§altma valfl ve susturucunun
kullamlmasl
Kullanllan Elemanlar:
1. Tek etkil~ silindir.
2. SUsturuculu hlZl1 bo~altm valfi.
3. Normalde kapal1 3/2 yollu valf. ('Wv/~)
4. Ayarll ~ek valf.
5. Kronaretre.
Cal~ Emniyeti:
Altlncl ~al kademesinde belirtildigi
gibi, gorevini bit~n hava derhal atmosfere ..
verilir. Bui.atllan havamn kontrolU esnasmda
hava susturucusuna fazla yakl~r gozlemek
hatal1dIr. hlidenIC~a verilen hava ser;":~
best kaldlgl anda bir patlams sesi ve etkisi
meydana getirir. Seri hava baglantlslnln bo-
~a al mnasmda serbest duran hottUTllar, SI~
rams tehlikesine kar~1 slkIca tutulmalldlr.
agren im Jlrnaq:
Bu uygulamsdan sonra a~gIdki istenilen-
leri yapabilmelisiniz.
a) HIzl1 bo~altm valfinin seTtolUnU ~i'Ze
bilmelisiniz.
b) Belirli kullanlm yerleri i~n hlZl1 bo-
~altm valfinin bag IantI YOnlerini iyi bilmeli
ve·resimlerini iyi ~izeblmsn.
c) HIZII bo~altm valfinin resmini ~ize
rek, harfleri ve YOn gosteren oklan dogru 0-
larak belirtebilmelisiniz.
d) Uygulamsda kullanllan ar~l, devre
~emaSI Uzerinde isim olarak yazabilmelisiniz.
e) Susturucunun ~ematik resmini ~izeblm
lisnz~
f) SUsturucunun ~al ~eklin yazabilme-
lisil1iz.
64
FEN ,BiLiMLERi ENSTiTOSO 6.2 H1Zll bo§altma valfi
6.2 HIZLI BO~ALTMI\ vAni
JIma<;:
Silindir ve hortumlardaki gorevini yapml~
havanln atmosfere seri olarak atllmasl amacly-
la kullamllr.
KonstrOksiyon: (1) (2)
Bir hlZll bo~altm vMfi a~gldki elanan-

lardan olu~ktadr.
1. Par<;all goVde
2. Slzd,rmazllk man~eti
RI " I I .'" I .. P
~ah ~li:
~asln<; hava P~A yoluyla silindire ge4

lir. Bu arada P yolundan gelen basln<;ll hava
nedeniyle 2 numarall eleman R bo~altm deligi-
ni kapatlr. p1den gelen basln<;ll havanln baSln- §ekill44H1Zll bogaltma
Cl arttlk<;a slzdlrmazllk artar. Bo~altm anln- valfi ig pozisyonunda
da ise (Resim145)A 1dan gelen hava 2 numarall
elananl P borusuna kar~l bastlrlr ve bu yolu
kapatlr. Aym anda da A-.Q. hava bo~altm
a<;lm~ olLilr.
yolu A,
Kullamm:
Baglantl hurtumlanmn ve !silindirlerdeki
havanln hlZll bo~alts am~ly kullanlllr. R
i~ yapan havanln silindirden bo~altmsnd, P
le d
bo~altm i~ yollu valften once yaplllrsa pis-
ton hlzlnda dikkate deger bir artl~ gozlenir.
, Klsa yoldan dl~an atllan hava, daha az mukave-
metle kar~l. R bo$Bltma deliginin <;ap 0-
larak Ave P, baglantl borulaJrlndan daha bOyOk
olmasl havanln hlzla bo~alimes a<;lsln- §ek111.451hzllbogal tma
dan daha iyidir. Ayrlca susturucunun R baglan- valfi eksos rJozisyonuna
tlslyla irtibatll oldugu yerde hava i<;erisin-
deki pisliklerinideligi kapatmamasl i<;in delik
<;aplnln bOyOk olmasl fayda saglar. Pisliklerin
delik <;aplnl kO<;Oltrresi' havamn hlzla bo~al-'
tllmaslnl engeller.
Sffit:x)l DIN IS) 1219 1a gore
:--=iL
~
HIZll bo~altm valfi
65
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 6.3 Susturucu
6.3 SuSrURUCU
Ama~:
atllmakta olan
Sustrc,dl~ay
hava azaltllmasl yoluyla, ~l h~Zln
kl~ esnaslnda meydana gelen gOrOltOyO
yok etmek amaclyla kullanlllr.
KonstrOksiyon:
Bir susturucu a~gldki
dan olu~maktdr:
1. gUrUltU emici madde
2. Vidalnm~ klsml
3. Perfore (delikli) sa~
G~rUltO.emic ~a?de, sinterlm,~ ~T
plastlkten lmal edll1r. Aynca sac. ~ .
klsml da sinterlm~ metalden imal
edilm~ olanl da vardlr.
~eki17h6Sustrc
Cal~m Sekli:
Susturucuyagelen hava burada ge-
ni~ bir yOzey Ozerine dagltllar. Labi-
rent ~eklind sinterlize klslmla des-
teklenen susturucu hava hlzlnl dO~r.
Boylece basln~t dogan gerilim bir a-
zalma meydana gelir. Bu azalma aynl
zamanda gOrtOltOde de olur. Yalnlzca
burada bilinmesi gereken, susturucunun
havanln hacimsel olarak akl~n ayar-
lamada kullanllamayacagldlr. Yani sus-
turucu yardlmlyla havanln klsllmasl
.ya da ayarlanmasl mOmkOn degildir.
Ku 11 amml ,~(
Pnomatik sistemlerde tahliye edi i
len havanln meydana getirdigi gOrOltO-
nOn azaltllmaslnda kullanlllr.
Sembol DIN ISO 1219'a gore:
Susturucu
<G!iJ-
66
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 7.1 Devre se~ic (VEYA valfi) valfin
kulam~s
UYGULAMA 7:
Tek etkili bir silindirin bir dev·
re se,ici valf Uzerinden 2 adet yollu
valf ile ~altrmsn ger~kl-
I i[~ ,",'
:~J
,
tirilmesi. IIJ
~alm Basamaklarl: I
l.i~ ar~ln yerl~tims
[]TI
2. Elemanlarln montaj plakaslna
monte edilmesi.
3. Vardlmcl ar~ln baglanmasl
[][J [J[J
4. Her iki yollu valfin baglantl-
larlnln degi~trlms suretiyle ~a
l~marn kontrol edilmesi.
5. Her iki valfin slrayla ~al
tlrllarak piston geri hareketininl
e~it zamanlarda olup olmadlglnln de-
nem~si.
6. Montajln sokulmesi, par~ln
duzenlenerek yerlerine konulmasl.
~alm ~ekli:
~ekil47Dvr §emaSl
Devre se~ic valf lojik (mantlki)
olarak "veya" kelimesiyle e~dgri.
Devre se~ic valfin X ve Y baglantl-
larlndan birinden basln~ hava gel·
lirse valf ~alr ve A baglantlsln-
dan basln~ hava allnabilir. Her iki
(X,V) baglantlda da basln~ hava bu-
lunmasl halinde buyuk clan akl~ ha~
'kimolur. E~it olmasl halinde valf ve-
rimli ~almz Devre se~ic valf da-
ha ziyade sistemlerin kumanda klsmun-
da kullanlllr. Bunada i~ silindirin
yanlnda kullanllmaslyalnlzca sizlere
bir ornek te~kil etmek amaclyladlr.
1. Tek etkili silindir.
2. Devre se~ic valf.
3. 2 adet normalde kapall 3/2 (Qr=:/~)
yollu valf.
67
MARMARA ONlvERSiTESi
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 7.2 Devre se~ic (VEYA valfi)
~alm Emmiyeti:
Sistem tam olarak montaj edildik-
ten sonra basln<;;ll hava baglantlsl Y
yapllmalldlr. Piston kolunun hareket
sahasl bo~ burakllmalldlr. BUtUn vi~
dal1 baglantllar basln<;;ll hava Ure~
tilmeden once denenmeli, hortumlarln
sl<;;rayarak bir kazaya sebebiyet ver~
memesi i~n dikkatli olunmalldlr.
Seri hava baglantlslnln ba~ allnma-
slnda serbest duran hortumlar, Sl<;;
rama tehlikesine kar~l slklca tutul-
malldlr.
Ogrenim Amacl:
Bu ar~tlmdn sonra a~gld
istenilenleri yapabilmelisiniz.
1. Devre se<;;ici valfin sembolUnU
<;;izebilmelisiniz.
2. Devre se<;;ici valfin kullanll-
maslndaki amaCl belittebilmelisiniz
3. Devre se<;;ici valfin ~ematik
kesit resmini <;;izebilmelisiniz.
4. Devre se~ci valfin <;al~m
~eklin yazabilmelisiniz.
7.2 DEVRE SE~iC VALF
, Ama<;;:
X ve ~ gibi iki <;e~itkalm ~onum (2)
na sahip bir pnomatik devrenin iste-
nildiginde X veya istenildiginde Y
konumunda <;al~trbimes amacly-
la kullamllr.
KonstrUksiyon:
.. y
Bir devre se<;;ici valf a~g1dki X I, cc, cl ,JijiWf¥l't ~
elemanlardan olu~mtr.
1. Govde
2. Bilya veya ayn1 gorevi gorebi-
lecek ba~k bir eleman. ~ekil'8Dvr se~ic valf
3. Oturma burcu V-A yolu apk
68
MARMARA ONivERSiTESi 7.2 Devre se~ic (VEYA valfi)
tA
~al}'m Sekl i:
Devre se~ic valf duruma gore X
ve,\ Y baglantlslndan birinin A hattl-
na ge~in izin verir. Gelen havanln .
baslnclyla ortada bulunan bilya hava ~
gelmeyen deligin onUne sUrUIUr ve bu- ',l .. Y
raYI kapatlr. Boylece hava geli~ de:
liginin kar~lsnd bulunan delikten
havanln ka~msl onlenir. X ve Y bag-
lantllarlnda daima iki ~eit bUyUklUk
te basln~ hava bulunur ve yUksek ;)
baslnca sahip baglantl A hattl ile
baglantlYI sa~r. Gorevini tam~
yan hava hangi yonlerden geldiyse yi-
ne aynl yonden geri doner.
Kullamm:
Devre se~ic valfin iki pozisyon- ~"»)\l

da istenildigi gibi degi~trlk 'J< <l
Y
kullanllmasl mUmkUndUr.
Sembol DIN ISO 1219 1 a gore:
~ekil1.50Dvr se~ic valf
~
Devre se~ic valf A-x yolu apk
69
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 8.1 yift basl~ valfin (VE valfi)
kullamlmasl
UYGULAMA 8:
Bu uygulamada aynl anda iki adet

3/2yyollu valfin ~altrm dU~mel
rine baSllmak suretiyle bir tek etki-
li silindir pistonunun harekete ge~i C]5
rilmesi istenmektedir.
~alm Basamaklarl: -[]iJ
1. i~ ar~ln
2. Elemanlarln plakaya montajl.
yerl~tims
~ [@J.
3. Yardlmcl ar~ln ba~lnms
4. Her iki yollu valfin aynl za~
manda ~altrk ba~lnt
kontrol edilmesi.
5. Bir valfin ~altrk pis-
tonun hareket edip etmyc~i kontrol
edilmesi.
6. Basln~ ayarlama valfinin Pe=3
bar1a ayarlanmasl.
7. ~ift basln~ valfinlA ba~ln
tlslnln sisteme ba~lyn hortum~ ~b:
zUlmesi.
8. 3/2 yollu valfin ~altrm
SI ve bu arada monometrenin gbzlenme-
si.
9. Bu i~lemn faydalarlnln gbzle-
me yoluyla tarl~ms.
10. Montajln sbkUlmesi, par~ln
dUzenlenerek yerlerine konulmasl.
~alm Sekli:
~ift basln~ valf lojik(mantlki)
olarak (VE) anlamlndadlr. Yalnlz (X
ve Y) de sinyal bulunursa, A hattlnda ~ekil57Dvr §emasl
bir ba~lnt sa~lnr.
1. Tek etkili silindit,
2. ~ift basln~ valf,
3. iki adet normalde kapall 3/2 CO=/\+Vv)
yollu valf.
4. iki adet monometre.
70
FEN BiLiMLERi E;NSTiTOSO 8.2 ~ift basln~ valf (VE valfi)
Gal~m Emniyeti: .
Montaj tamamen bitmeden baSln~
hava baglantlslnl yapmaYlnlz. Piston
kolu hareket sahasl bo~ blrakllmall-
dlr. BOtOn vidall baglantl ve rakor-
lar basln~ hava baglantlsl yapll-
madan once kontrol edilmeli, hortum-
larln ani hava tesiriyle zlplayarak
kazaya meydan vermemesi i~n dikkat-
li olunmalldlr.
Ogrenim Amacl:
Bu uygulamadan sonra a~gldki
leri yapabilmelisiniz:
1. Gift basln~-vfi sembolO-
nO ~izeblmsn.
2. Gift basln~ valfinin kroki !
resmini kesit olarak ~izeblms
niz.
3. Gift basln~ valfinin kullanll-
maslndaki amaCl belirliyebilmelisiM
niz.
4. Gift basln~ valfinin ~alm
~eklin anltbimesz~
8.2 GiFT BASING VALFi

Ama~:
Bu val'T aym anda degi~k yonleri-o \, 7/' 7 ; ,

."' .-, ; A
t 1'\
I> > j 7 j 7 7 7 i
den gelen basln~ havanln etkisiyle
~alrk sistemi bOtnle~ir bir lA { f {<,'
elemandlr.
x y
KonstrOksiyon:
Gift basln~ valf a~gldki 0-
nemli par~ln birle~tsy
olu~mtr.
I. Govde ~ek1l52ift basln~ valf
2. Gift piston, slzdlrmazllk e-
lemanlyla beraber.
71
8.2 9ift basln~ valf (VE valfi)
Cal~m ~ekli:
Cift baSln~ valf aynl anda her

iki baglantlsandan baslnC~ hava et-
kisine maruz kalarak ~aln valftir.
Bu etki ba~J!nglt kar~l aym l:::1 ,~" Jfj.~ It I t..I Y
anda olabilecegi gibi once X daha : X .
sonra V baglantlsl vasltaslyla da 0-
labilir. Bu valfin cal~ms yanda
gorUlen 3 pozisyondaki gibidir. Her
3 resimde de gorUlecegi gibi X ve Y
den giren hava A ile baglantl halin- .
dedir.Z52.resimde gorUlen Ciftli pis- ~ekil:,53Vafn
tonun asklda kalarak baslncl 1 hava-
nln A ile baglantl saglamasl durumu
.A.
Y den gelen havayla
,all§rnasl
ender rastlanan bir durumdur've her
ike baglantl yerinden baslncl1 hava-
nln aynl anda ve aynl bUyUklUKte gel-
di~ zaman olu~r. Genlik~ X,v~ VX,. . ._._
baglantl yollanndan herhangl blnn 1111 I I L, .J Y
denlllhava daha once ge 1i r ve bu kl Sim-
daki pistona etkiyerek pistonun yolu
kapamaslna, kar~l yolun ise aCllmasl-
na sebeb olur. A yolu baslncl1 hava-
YILDiraz gecikmeli olarak aC1lan 2 . . .
yoldan temin eder.l.53 .resimde X bag- ~ekl.54Vafin x den gelen havayl
lantlsl pistonu iterek'kapanmaslm ,all§rnas
saglarken have V'den A'ya gecer. Bu-
nukar~lt durum ise 1.54,resimde go~
rUlmektedir. Eger her~ng;bi ~ek4l
de X veya V baglantllarlndan birinde
basln~ hava kesilirse piston kar~lX ..
yolu derhal kapar. AClk olan yoldan 111.1 I lilY
da hava, kesilme nedeniyle gelemeye-'
cegi i~n A baglantlslndan herhangi
bir baslncl1:!hava akl~ olur.(Resim
l~5on ~eklin incelenmesiyle gorU-
lecegi gibi ~ift·baslnc valfin ~a-
l~mas in
iC mutlaka her iki gir~ Qekil155 V If' h 'k' "d
baglantlslnda da baslncll hava giri- ~ , a 1n er 1 1 yun en
~i olmalldlr. gelen havayla ~al1§ms
Kullamm: lA
Bu valf asllnda pnomatik sistem-
lerde tehlike anlnda sistemi kilitle-
--9H-l'lr
meamaclyla, emniyet i~n kullanllan Sembol (HenUz normla~t)
kumanda sistemlerinde, kontrol i~le
rinde ve lojik pnomatik baglantl dev- Cift baSlncl1 valf.
relerinde kullanlllr. 72
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 9.1 ift~ etkili silindir,on kumandall
4/2 yollu valf,5/2 yollu valfin
kullamlmasl
UYGULAMA 9:
Bir ,ift etkili silindir pistonu-·
,l"m I
I~
nun 4/2 yollu valf ile beraber, . ba-
sln~ hava baglantlsl yaplldlktan
sonra ,all.tlnlmasl istenmektedir.
m ')I
,all.ma Basamaklan: l-f .
1. i~ ar~ln yerl~tims
2. Elemanlarln montaj plakasl U- [®]
zerinde yerine takllmasl,
4. 4/2 yollu valfin ~altr
rak kontt1:olU.
5. MontajlnsokOlmesi, par~ln
dUzenlenerek yerlerine takllmasl.
A~lkam:
hava baglaridlgl anda piston

Basln~
ileri hareketini yaplyorsa hortumla-
rln baglantlslnda yanl~k var de-
mektir. Hortumlar sokOlerek piston
kolu ilk hareketini geri yapacak ~e
kilde baglanlr. ornegimizde B baglan-
tlSl piston kolu taraflna A baglantl-
SI ise piston dUz yUzeyi taraflna ya-
pllmalldlr.
Kullanllan Elemanlar: r.
1. Gift tesirli silndr(~/)

2.4/2 veya 5/2 yollu valf.(O=/~)
~ekil7.56Dvr §emaSl
Gal~m Emniyeti:
Pn~matik elemanlarl emniyetli "
baglaYlnlz ve piston kolu hareket
sahasl bo~ blraklnlz. Gal~m basln-
Cl Uzerine ~lkmaYnz ve vida1l bag-
lantllarl dikkatli yaplnlz.
Ogrenim AmaCl:
Bu uygulamadan sonra a~gldki4
leri yapabi1me1isiniz:
1. Gift etki1i bir silindirin e-
nine kesitinde, piston ve piston ko-
nunu, si1indiri ve slzdlrmaz1lk e1e- 73
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 9.2 Cift etkili silindir
manlnl ~izeblmsn.
2. ~ift etkili bir silindirin,
tek etkili bir silindire g6re avn~
taj ve dezavantajlarlna belirleyebil-
melisiniz.
3. On kumandall 4/2 yollu valfin
sembolUnU ~izeblmsn.
4. 4/2 yollu valfin kullanlm ala-
nlnl belirleyebilmelisiniz.
5. 4/2 yollu valfin ~alm ~ek
lini a~lkybimesnz.
6. 5/2 yollu valfin sembolUnU ',:
~izeblmsn.
7. SUrgU pistonlu olarak konst-
rUkte edilm~ bir 5/2 yollu valfin
~almsn yazabilmelisiniz.
8. Aynl valfin bir yerde kulla-
nl~ 6rnegini s6yleyebilmelisiniz.
9.2 ~iFT ETKiLi SiLiNotR

Ama~:
etkili pistonla havanln pis-

~ift
ton yUzeyine her etki edi~n bir
istikamette hareket Uretmek amaCl-gUdli-
lUre Yani ~ift tesirli piston her iki
Piston k.olu
Y0:Z
:I
fJ: PistofJ
eY1
y6nde (gid~-el) pnomatik olarak

hareket Uretir.
KonstrUksiyon:
~ift tesirli silindir a~gldki (2)
6nelli par~ldn meydana gelmi~tr:
1. Silnd~r g6mlegi,
2. Bilyall 6n kapak,
3. Arka kapak,
4. Piston,
5. Slzdlrmazllk elemanl,
~al1m ~ekH :
Yanda ~ek
i 1157 de g6rU 1dUgU gib i A B + (4) (s)
bag~tslnd silindir g6vdes~n ~a- ~ekil57Cft etkili silindir
vaglr~ olmaktadlr. Bu hava glr~
ile piston ileri hareketini yapar. Bu
arada pistonun diger taraflnda kalan
hava B ~lk yolundan dl~rya tahliye
olur. On kumandada bulunan valfin,
74
9.3 On kumandall 4/2 yollu valf
hava sevkini A'dan kesip BTye vermesi

ile pistonun geri hareketi ba~lr. Bu
kez atllacak hava A'dan dl~ary veri-
lire Gift etkili silindir, tek etkili
silindire gore 2 kat fazla havaya i~
tiya~ vardIr.
Gift etkili silildir pistonun her
iki yOzey bOyOklOkleri farklldlr. Pis-
ton kolunun bulundugu yOzey, diger yO-
zeye gore piston kolunun kesit alanl
kadar daha az bir yOzeye sahiptir. Ay-
nl basIn~ bOyOklOgOnde hava etkisiyle
~aln iki yOzeydenbOyOk olan yOze-
ye daha fazla kuvvet etki edeceginden ~ekil1.58Cft etkil i s ilindir
dOz piston dOzeyi piston kolu olan yO-
zeye gore ~ah bOyOk bir kuvvetle pis-
tonu iter.
Kullamm:
iler1ve geri hareketlerde bOyOk
kuvvetlere ihtya~ duyulan sistemler-
de ~ift etkili silindirler kullanlllr.
Pistonufi geri geli~ hava yardImIyla
hlZll olarak ger~kltidn,
uzun ~alm kurslarlna sahip yerler-
de tek etkili silindirlerden daha ba-
~arl olarak kullanlllr.
Ornegin: imalat par~ln kal-
dIrIlmasl, slkIlmasl, indirilmesi, i-
leri ve geri sOrme, oteleme hareketle-
rinde kullanlllr.
Sembol DIN ISO 1219'a gore:
Gift etkili silindir.
9.3 ON KUMANDALI 4/2 YOLLU VALF

Ama~:
4/2 yollu valf az b1r kumanda kuv-

yeti harcamak . ~artIyl ~ift etkili
silindire kumanda etmede kullanlllr.
75
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 9.3 On kumandall 4/2 yollu valf
KonstrUksiyon ~ekli: (5) C'

(4)
On kumandal1 4/2 yollu valf a- (1)
~agldki onemli par~ln ortak (7)
montajlnaan meydana gelmi~tr.
On kumanda sistemi
1. Kumanda govdesi (s)
(2)
2. Dayama par~sl
3. Disk
4. Kllavuz kovan (3)
5. Basma pimi
6. Basma yay
7. Slzdlrmazl1k elemanl ..
8. Ana kumanda birimi (5)
9. Govde
la. Diyafram-membran
11. Valf tiJi
12. Diyafram
13. Valf tij i
14. 15 tij kar~l elemam
15. 17 Basma yay
Cal1~m ~ekl i:
Bu valf daha onceden ogrenmi~
oldugunuz normalde kapal1 3/2 yollu
valf ile, normalde a~lk
valfin b~r ..o:ta~l
olarak du~nlm
tiro On kumanda klsml ise 3/2 yollu (3)1 .
3/2 yollu
k?mbinasy?nu.
ve dlzayn edlm~
(S)tu I
l
1
. ~
__ : : ~ ~
valfte~i ~isemn aymsl olarak i- (511117'f'Y'"/Y/ t' I r ,

mal edlm~tr. (1)~'7h: ,.1'<:
No~malde
klsml lIe beraber ana valf klsmlna-
basln~1 hava kumanda ~l . I~. ~. ~
----:_
da etki eder. Diyaframa giden yol p i . ' ... ,,,·,.;
bu poz i syonda kapa 11 P- B ve A- R
yollan a~lktr. (Resiml60)
Cal~m amnda 5 numaral1 bag- (16)
1~ntl
Boylece u~ numarall dlSIt (kapma
pi~ a~gly d09ru basIll r. .-t:i'="~
Al'7777\ .".jrf'"j r
<:f?'"l
par~sl) a~gly dogru hareket ede-
rek havaya diyaframa giden yolu a~r. ~ekil7.60C:numad1 4/2 yollu
Diyafram basln~ havanln kendisine valf P~B ve A~R a~lk
yaptlgl basln~ once 14 ve 15 numa-
raIl valf tij lerinin deliklerini,
dolaYlslyla P~B ve A~R yollarln-
daki hava akl~m kapar. (Resim7.61)
Daha sonra 11 ve 13 numaral1 eleman-
larln biraz daha 14 ve 15 numaral1
76
MARMARA ONivERSiTESi 9.3 On kumandall 4/2 yollu valf
~ekil67 Onkumandall 4/2 yallu

valf kapall pozisyonda
elemanlar1 a~ly bast1rmaya devam
etmesiyle P-A ye B--R yollarl a-
~lB' (Resiml.62)
5 numaral1 basma tij inin serbest
b1rak1lmas1yla bereber 6 numaral1yay
3 numaral1 eleman1 2 numaral1 oturma
yuvas1na bast1rarak diyaframa hava
akl>lnl keser. Burada 4 numarall tiJ- ~
y.uvaSlnln 2 numarall elemana yaptlgl (3)
bask1 azal1r ye diyaframda bulunan (
?> ~
hava buradan d1~ary Slzar. 15 ye Ml .
16 numaral1 bUyUk tij leri, bunlardan .
sonrada kU~ tij.leri yukarlya do~ru(1IU < ( 'I~ ..
kald1rlr. KU~k tijlerde diyafram1
iterler. P-A ye B-R yollarl ka-
pan1r. Diyafram, yay kuvveti + bas1n~-
11 haya yard1m1yla yeniden yukarlya (16);////J .~
do~ru gerilir ye P--B, A~R yolu AI? ~
a~lr. 777», >'
Kullamm: ~ekil:1.620n kumandall 4/2 yollu
valf P~A ve B~ a~lk
Cift etkili bir silindirin on
kumandal1 Yalfle ~al1trmsnd
~ok az bir miktar ek bas1nca ihtya~
duyulur. Cal1~m bas1nc1n1n 2 bar1n
alt1na du~mesiyl valfin ~al1mS (4)
guyenirl~ kaybeder. Bu nedenle (~
~al1m bas1nc1n1n 2 bar1n alt1na
du~mesin dikkat edilmelidir.
(6)
On kumandal1 4/2 yollu yalf
Normalde ak1~ P'den B'ye ve A-- R
uzerinden tahliye etme.DIN ISO 1219
normu bu 4/2 jollu yalf i~n zorunlu
bir sembol tespit etmrni~. A~al
da gorulen U~ sembolden biri kulla-
n1labilir
r', r--t>-
.
Jli~ ~ltbk ~
p R p R
I ~- -;>- II....3..4--¥
wfal~ p R L-I
s~, pIt.R I
J
77
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 9.4 5/2 yollu valf
9.4 5/2 YOLLU VALF

Ama<;:
5/2 yollu valfin kullanllmaslnda-
ki ama<; 4/2 yollu valfin kullanllma-
slnda oldugu gibi <;ift etkili silin- $ekill.635/2 yollu valf p...B've
dirlerin kontrolO i<;indir. Ancak pis- A-Rapk
ton un gid~ ve geli~ istikametlerin-
de atllacak havanln ayrl bir hava ka-
naIl ile atllmaslna olanak vermesi
5/2 yollu valfin OstOnlOgOdOr. orne-
gin giren ve <;lkan havanln ayarlanma-
sl-bu valfle mOmkOndOr.
KonstrOksiyon:
Burada piston sOrgOlO 5/2 yollu
valf·<;izm~tr. Bu valf a~gldki
onemli par<;alarln birle~tmsy
meydana gelmi~tr. (3)
1. Govde
2. SOrgO
3. Basma yay
4. Slzdlrmazllk elemanl
Gal~m ~ekli:
Bu valfin basit yaplsl yandaki

inceleyerek anl~bir.
~ekilr
Resiml63de gorOlen durum pistonun
yay yardlmlyla solda fixe edilm~
(sabitlenm~) durumudur. Bu pozi~yn
da P basln<;ll hava baglantlsl, B i~ R
baglantlslna a<;llmaktadlr. Bu anda
diger i~ baglantlsl olan A ise R Oze- ~ekil1.645/2 yollu valf B__S ve
rinden egsost gorevini yapmaktadlr. P--A a~lk
Bu valfin konum degi~trms i<;in
sOrgOnOn saga dogru itilmesi gerekmek-
tedir. itme kuvveti olarak en sagdaki
yay kuvveti + piston ile yuvaslndaki
sOrtOnme kuvvetini yenecek bir kuvve-
te ihtiya<; vardlr. Pistonu harekete
ge<;irecek kuvvet, on kumandall valf-
lerde kumanda i<;in kullanllan havay-
la klyaslandlglnda, piston i<;in biraz
daha fazla kuvvete ihtiya<; duyuldugu
gorOlOr. SOrgO hareket ettirilerek
konum degi~trlsbu kez P~A ile
7
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 9.5 Normal de kapall on kumandall
5/2 yollu valf
baglantlya ge~r ve B-.-S Uzerinden

havaya tahliye eder. Her i~ kursundan
sonra kullanllan hava atmosfere tah-
liye edilir.
Kullamm:
5/2 yollu valf ~ift etkili silin-
dirlerin kumandaslnda kullanlllr. YUk-
sek kumanda kuvvetlerine ihtya~ duy-
mazlar. Bu valfler ters pozisyonda de
baglanabilirler, yani A baglantlsln-
dan P'ye yeS baglantlslndan B'ye ha-
Ji\aVlb/~ S P R
va akl~ mUmkUndUr. (Resim164)
~ B~
~T\al[%kv ~lb/Jt\a
Sembol DIN ISO 1219'a gore A . A
5/2 yollu valf

R P S S P R
Normalee a~lk ise P'Den B'ye, A
~R Uzerinden.eksost B baglantlsl
durumunda ise (Resimt64)P'den A'ya
akl~, B---S Uzerinden eksost gorevi-
ni yapar
9.5 NORMALDE KAPALI ON KUMANDALI 5/2 YOLLU VALF
A~lkam:-
On kumandall 5/2 yollu valf (~i

ber) sUrgUIU valf olarakta adlandl- $ekill.65Normalde kapall
.rlllr. SUrgUye yay kuvvetine kar~l ()n kumandall 5/2 yoll u valf
Ilk hava baslncl da konum degi~tr
mede yardlmCl olur. 11}
Normalde A yoluR'ye a~lktr, P
ise Bile baglantldadlr. 6 numaral
yay sUrgUyU daima sag tarafa dogru
harekete zorlamaktadlr. 2 ve 3 numa
raIl hava odaclklarl ise basln~
hava etkisindedir. Yukarldaki ~art
lar altlnda 1 numarall eleman hare
ket ettirilirse valf kumanda deligi
a~lr. 2 numarall odaclktaki 7 nu-
marall delik nedeniyle atmosfere
tahliye olur. Bu arada 3 numarall
odaclga 4 numarall bogazdan ge~rk
16)
79
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 9.5 Normalde kapall on kumandall
5/2 yollu valf
hava dolmaya ba~lr. Buraya dolan

hava baslncl 6 numarall yayln kuv-
vetini yenince 5 numarall surgu so-
la dogru hareket eder. Bu kez P A
ile baglantldadlr. ve B, S uzerinden (4)
havaYl tahliye etmektedir. Rise ka-
palldlr. Cal~m anlnda 4 numarall
bogazdan devamll hava akl~ vardlr.
Sagdaki kanaldan akan hava surguyu
devamll sola hareket ettirmek ister-
ken soldaki kanaldan akan hava 7 nu-
marall kanal vasltaslyla dl~ar ve-
rilmektedir. (Resiml66)
1 numarall yay ~ubgkendi ha-
line blraklllrsa 7 numarall kanall
kapatlr. Bu kez soldaki adaclga ha-
va dolmakister. Her iki odaclga ge-
len hava baslncl birbirine e~itr.
Ancak sol odaclgln hava baslncl 6 (6)
numarall yaYlnda kuvvetiyle surguyu ~ekil60n kumandall 5/2
sola dogru hareket ettirir. P tekrar yollu valf a\{lk poz isyonda
Bile baglantlda ve A~R uzerinden
havaYl tehliye eder.
Kullanlm:
Buradaki valfin incelenmesinde
~ok ku~ pnomatik kuvvetler yardl-
mlyla, mekanik hareketler elde edi-
lebilecegi gorulmektedir. Ancak bu
kumanda ~eklin 2 bar baslnca ka-
dar guvenilir ~alcg daha az
basln~rd ise ~almn guveni-
J};]lbZ~
lir olmayacagl unutulmamalldlr.
S PR·
Yay ~ubkl,
yollu valf. 5n kumandall 5[2 At ~ . . B~!
~T\a
.
ILikv ~blM
RPS S PR
80
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 10.1 ~al§m hlzlnln ayarlanmasl
r
~eki17.6Dvr §emal an
UYGULAMA 10:
Bir 4/2 veya 5/2 yollu valf ve a-
yarll ~ek valf kulIanarak a~gIdki
devre \~emas I na gore bi r ~ i ft etk i 1i
silindirin bagIantlslnl yaplnlz. Yol- .
!ill] I [1] I!ill]
lu vaIfin ~aIltrmsnd piston
kolunun iIeri hareketi kapall oImaII-
dIr.
CaI~m BasamakIarl:
§]
1. i~ ar~In yerI~tims
[mJ
2. Emme ayarlamasl i~n tUm par~, II
yardImcI ar~lIn taklImasl.
3. Yollu vaIfin i~letrk ~al
maSlnln kontrol ediImesi.
4. Ce~itl piston hIzlarlnln ayar-
larilmasl.
5. BasIn~l hava baglantlslnln ka-
patIlmasl.
6. Hava hIzInIn bo~altm anInda ~ekila Emilen
ayarlama amaclyla gerekli ele- havanln ayar-
manlarln taklImaSI. lanmaSl
7. Ce~itl piston hIzlarlnln ayar-
lanmasl.
8. Montajln sokUlmesi ve par~l
rIn temizlenerek dUzenl~msi.
A~lkam:
Uygulama 2 klsImdan meydana gelmek-

tedir. Birinci klsIm havanIn emilmesi,
. ikinci klsIm ise emilen havanIn tahli-
ye edilmesidir. Bu iki olay ile piston
bir ~evrimn ger~kltim olur. Bu
iki i~lemn ger~klmsi anInda hava
basIncInda meydana gelen degi~mlr mo-
nometreden okunarak tespit edilmelidirr
Bu tespit etme her gid~ geli~ harek~ ~ekil b . Bo- ~
tinden sonra ve hareket esnasInda 01- §altllan
malldlr ve bir kagIda yazIlmalldlr. Bu havanln a-
degerler ileride bilgilerin SlnanmaSIn- yarlanmasl
da gerekli olacaktIr.
i~ Ara~l:
1. Cift etkili silindir.

2. 4/2 veya 5/2 yollu valf. (~/"M)
3. Ayarll ~ek valf.
1
MARMARA ONivERSiTESi 10.2 Emilen havanln ayarlanmasl-
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO Bo§altllan havanln ayarlanmasl
4. 2 monometre.
Cal~m Emniyeti:
Ayarll <;ek valfin ayar vidaslnl r
,
sonuna kadar a<;maYlnlz.,Hava emme es-

naslnda ayarll sistemden, bo~altm es-
naslnda ayarll sisteme ge<;erken tum
pnomatik sistemlerde baslncll hava bu-
lunmamaslna dikkat ediniz. Seri hava
baglantlslnln bo~a allnmaslnda serbest
duran hortumlarl sl<;rama tehlikesine
kar~l slklca tutulmalldlr.
Ogrenim Amacl:
Bu uygulamadan sonra a~gld iste~·
nilenleri yapabilmelisiniz:
1. Emilen havan]n ayarlanmaslnl
gosteren bir planda ayarll <;ek valfin
durumunu <;izebilmelisiniz.
2. Bo~alt1:n havanlnllayarlanmaSlnl
gosteren bir planda ayarll <;ek valfin
durumunu <;izebilmelisiniz.
3. Bo~altrken ayat.lamada hava-
nln karekteristigini belirtebilmelisiniz.
4. Hava hlzlnln emilirken ayarlan-
maSlnln kullanlm alanlnnl soyleyebil-
melisiniz.
5. Hava hlzlnln bo~altm anlnda
ayarlanmaslnln kullanlm alanlnl soyle-
yebilmelisiniz.
10.2 EMi[EN HAVANIN AYARLANMASI-

lAHLiYE EDiLEN HAVANIN AYARLANMASI
Pistonun ileri Hareketi Esnaslnda Emi-
len Havanln Ayarlanmasl:
Yandaki ~ekildn takip edilecegi
gibi 5/2 veya 4/2 yollu valf normalde
piston kolunu·!ileri harekete ba~lt
cak konumdadir. Bu and a monometre Pe1
<;al~m baslncLnl gosterir. Yollu valf-
lerin <;al~trms basln<;tl hava
ayarll <;ek valf uzerinden ayalandlgl
miktar kadar silindire gider ve piston
kolu ileri harekete ba~lr. Bu anda
sagdaki monetryakl~ olarak 0
(slflr) <;al~m baslnclnl gosterir. 82
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO IO.2 Emilen h·avanln ayarlanmasl-
Bo§altllan havanln ayarlanmasl
COnkO silindire verilen havayla hare-

ket eden piston yalnlzca sOrtOnme kuv-
vetlerini yenmek zorundadlr. Herhangi
bir direncle kar~lmdg i~n Pe2
baslncl yatl~k slflrdlr. Pistonun
diger yonOnde kalan tahliye edilecek
hava ise silindirden ~lkar ve $ Oze-
rinden tahley~ edil~r . Bu anda Pe1
baslnclda slflrdlr. Valfin pozisyon
degi~trmsn sonra piston kolu ye-
niden geri harekete ba~rl Tahliye
edilecek hava ise cek valften ge~rk
R Uzerinden tahliye edil~. Piston tarn
sa~ gelip dur~na silnd~e ~al
ma baslncl Pe1 olarak monometrede go-
rOlOr.
Pi§toM tleri Hareketi Esnaslnda Atllan
Havanln Aj.a!iC~ms ___ ~ _____ .. _
~ekil7.68Emn havanlnL·
5/2 veya--ltZ2 ·yotIU·-Vilf normal po- ayarlanmasl
zisyonunda iken piston tarn sagda yani
geri hareketindedir. Bu and a soldaki
monometrede Pe1 baslncl okunur. Yollu
valflerin ~altrmsy basln~
hava piston yOzeyine etkir ve piston
ileri hareketine ba~lr. Silindirde pis-
tonun solunda kalan hava, ayrll ~ek
valfin ayar klsmlnln izin verdigi oran-
da dl~ary tahliye olur. Hava ~lk
az miktarda olacak ~ekild ayar yapll-
ml~ ise silindirin bu klsmlnda Pe1 gibi
bir basln~meyd gelir. Pistonun di-
ger yOzeyinde ise Pe1 baslnclna yakla-
·~lk e~it bir basln~ hava vardlr ve
bu hava pistonu sola hareket ettirmek-
tedir. Piston yav~ yav~ tarn sola gel-
diginde Pe1 baslncl da slflra dO~mtr.
COnkO bu klslm yollu valf yardlmlyla
atmosferle baglantldadlr. Bu anda tOm ~ekUl69Boa 1alan havanln
~alm baslncl Pe2 monometresinden 0- ayarlanmasl
kunabilir. Yollu valfin pozisyon degi~
tirmesinden sonra basln~ hava ~ek
valf Ozerinden atmosfere tahliye olur,
piston yeniden tarn saga gelir.
Her iki durumun kar~ltms:
Havanln bo~altrken hlzlnln ayar-

lanmasl uygulamaslnln, emilirken hlZ
ayarlama olaYlna gore bir onemli avantajl 83
MARMARA ONivERSiTESi 10.2 Emilen havanln ayarlanmasl-
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO Bo§altllan havanln ayarlanmasl
vardlr ki bu da darbesiz ~almdr.

Tahliye ayarlamaslnda piston, her iki
yUzeyinden hava ile etkil~m i~nder.
Bu da ~alm anlnda sarslntlYl biraz
azaltlr. Emilen hava hlZlnln ayarlanma-
SI sabit yUklerde, tek yonlU kuvvetler-
de ve tek etkili silindirlerde kullanl-
11r. Havanln tahliye anlnda hlZlnln a-
yarlanmasl ise yUklerin degi~kn bUyUk-
IUklerde oldugu ve degi~k yonlerden
geldigi zaman ve ~ift etkili silindir-
lerde kullanlllr.
84
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 11.1 ~e§itl kumanda elemanlarlnln
kullanllmasl
UYGULAMA :11
Bir ~ift etkili silindirin bir dO~
me yardlmlyla harekete ge~irlms ve
ileri hareketi yaptlktan sonra kendili-
~inde geri harekete ge~msi istenilmek- DJ
tedir.
Cal~m Basamaklarl: Cl[]
1. i~ ar~ln yerl~tims,
2. Elemanlarln yerlerine takl1masl,
3. Yardlmcl ar~ln ba~lnms,
[][J O[J
4. 3/2 yollu valfin dO~me yardlmlY-
la ~altr1k kontrolO,
5. Montajln s6kOlmesi ve par~l
rln dOzenlenerek yerl~tims.
i~ Ara~lI:
1• r"ft
"I -
tk"l"
e
"I" d"
1 ISI Inlr.~
(--£>-/-<3--)
(11-/&&&_)
2. 4/2 veya 5/2 yollu valf ~ 'yyy
3. Norinalde'kapall--3/2 yollll vaH f3
4. Normalde kapall 3/2 yollu valf I
Cal~m Emniyeti:
(e=/Wv)
Basln~ hava ba~lnd anda dik-
katli olunmalldlr, yollu valfin durumu r-....... "~.z
r ' . '\.
dl~arn bilinmez. ilk basln~ hava I " "-I 11
ba~lnts yapIld~1 anda piston kolu
hIzla dl~ar ~lkP bir kazaya sebeb 0- II 13
labilir. Bu nedenle ar~l en son kul-
. lanllan tarafIndan piston kolu dl~ar
da iken montaj s6kUlmelidir. Cal~m
basIncI Pe=4 •• 6 bar arkaslnda olmall- \
- \
dIr. Piston kolunun ileri hareketine
dikkat edilmel i ve ba~lnt hortumla- e 6 •
rInIn sl~rayk bir kazaya sebebiyet !;ekill.70Devre §emasl
vermesine kar~ln dikkatli olunmalldlr.
o~renim AmacI:
Bu uygulamadan sonra a~ld iste-
nilenleri yapabilmelisiniz:
1. Kullanl1an manevelall, kertikli,
basma makarall ve geriye bo~ hareketli
ma~rl valflerin sembollerini tanlma-
1ls1nlz,
85
MARMARA ONivERSiTESi II.2 Valf ~al§m tUrleri- sembolleri
FENSiLiMLERi ENSTiTOSO
2. Bir basln~ hava kumandall 4/2

yollu valfin sembolUnU ~izeblmsn
3. Bir basln~ hava kumandall 4/2
yollu valfin ~almsn yazabilmelisi-
niz.
4. Bir ~ok valf sembolU. araslndan
5/2 yollu valfin (impuls valf) sembolU-
nU aYlrt edebilmelisiniz.
5. 5/2 yollu valfin kullanlm alanl-
nl bilmelisiniz.
6. 5/2 yollu valfin ~almsn ya-
zabilmelisiniz.
7. Yazlll olarak verilm~ ve ~ema
tik resim olarak talep edilen basit bir
devre ~emasln ~izeblmsn.
1~2 VALF ~ALISM TORLERi-SEMBOLLERi

Yollu valflerde on kumanda meka-
nik, pnomatik ve elektriksel olabilir. . AN-I =D
Hangi ~eit on kumanda sisteminin bulun-
dugu devre ~emalrnd bellidir. Ayrl-
ca hangi kumanda ~ekli kulanm~ ise
her biri ~ematik resimler halinde norm-
lanm~tr. on·kumanda amaclyla kullanl-
lan geri basma yaYl, insan kuvvetiyle I=€
~aln valf dUgmesini ve yine insan
kuvvetiyle ~aln on kumandall valf
kolunu siz hada onceden tanldlnlz. Bun-
lardan ba~k yine onemli olan diger ku-
manda ~ekilrn burada ogreneceksi-
niz.
DUgmeli kumanda
Ama~: El ile valfin ~altrms
ozellik: Az yol basit konstrUksiyon
O=C: .~ B jL£~
Kollu kumanda
Ama~: El ile kumanda
ozellik: Az kuvvet,uzun yol Fe. ~
Kertikl kol yardlmlyla kumanda
Ama~: Valfi belirli bir pozisyon- ~ I 1
da sabit blrakma I
ozellik: Adele kuvvetiyle valfin
..
i~letms ve istenilen bir
~alm valfin uzun mUddet
blrakllmaslnda kullanlllr.
FtC
ornek: O~ pozisyonlu manevala yar-
~
dlmlyla ayarlama
Makarall kumanda
Ama~: Valfin mekanik olarak ~al-
tlrIlmaSl. 86
e::[
11.3 Basln~ hava kumandall 4/2 yollu
valf (impuls valf)
<}-- --..
dzellik: Kam veya exantirik yar- v=

dlmlyla makaranln basllarak
~altrmS. <}-~
Geriye bo~ makarall kumanda
Ama~: Valfin mekanik olarak ~a
1~tlrmaS.
dzellik: Makara Ozerinden tek is-
tikamette geGerek ~almY temin etmek.
Direkt baSln~
kumanda ~eklind
hava yardlmlyla ~a
gelecek uygula-
I~an
malarda ayrIntlll olarak bahsedilecek- .
tiro
--I> -cC{ <1--
11.3 BASINCLI HAVA KUMANDALI 4/2 YOLLU VALF

(IMPULS VALF)
Ama~:
Cift etkili silindirlere gonderi~

len havanIn kontrol edilmesi i~n kul-
lanlllr. Her iki yanlarIndan gelen ku-
manda sinyalleri ile konum degi~tr
ler.
KonstrOksiyon: (1) (2)
4/2 yollu valf a~gIdki onemli par-

~alrdn olu~mtr. I<h«,'K-j(~"
1. G6vde
2. SOrgO
3. DOz sOrgO
4. Basma yay ve slzdIrmazllk elemanl,
Cal~m ~ekli:
Sirinci resim Y istikametinden ge-

len basIncll hava ile odaclgln dolarak
piston sOrgOnOn solda bulundugu pozis-
yonu gostermektedir. BasIn~1 havanIn
tesiriyle hareket eden piston, OstOnde
bulunan dOz sOrgOyO de beraberinde ha- ~ekil74/2 yollu valf,A~R ve
reket ettirir. Su pozisyonda basIn~l p.....n yollan apk
hava P~B ile A~R yolunu takip eder.
Eger diger istikametten basIn~1 hava
verilirse piston ve buna bagll olarak
dOz sOrgO saga kayar ve P-.-A ile S~R
yollarlnl a~r.
(~ 87
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 11.4 Basln¥ll hava kumandall 5/2 yollu
vaIf (Impuls vaIf)
Pistonlu sOrgO klSa bir kumanda sinya-

li allr ve gelen hava sinyali yeterli
baSIn~t olmazsa sOrgO tam pozisyonunu
alamaz. Bu durum valften ~Ikan havanIn
fazla gOrOltO yapmasIyla anl~r.
Ba~lngt Z ve ylye aynl anda hava
sinyali gelirse once gelen sinyal duru-
ma hakim olur. Z .... I I II-+Y
Kullanlm:
Cift etkili silindirlerin otomatik
olarak kumanda edilmesinde kullanllr.
Piston sOrgOnOn pozisyon degi~trms
i~n kO~bir basIn~1 hava sinyali
~ekil7.2
4/2 yoll u valf, . P.....A ve B-R
tp.
yeterlidir. Piston hareketini yaptIktan yoll an a~lk.
sonra kar~1 sinyal gelinceye kadar aynl
pozisyonunu korur. .
m
A B A
Sembol DIN ISO 1219'a gore.?~ -<JY- ~<JY-
4/2 yollu valf her iki taraftan . P R ~
direkt havanin etkimesiyle ~alr.
Bu valf impuls valf olarakta tanInlr. . A B
Eger Y tarafIndan bir sinyal verildi
ise aksi sinyal gelinceye kadar P~B
-?-{>--fHfti4-
ve A~R yolu a~lk kallr. Kumanda bag- ~R
lantllarl (X,Y) sembolik resimlemede
~izlmer. Aksi taktirde bu valf 6/2
yollu valf ~eklind sanllabilir.
11.4 BASINCLI HAVA KUMANDALI 5/2 YOLLU VALF

. Ama~: (1)
Bu valf ~ift etkili silindirlere 2

sinyal vasltaslyla kumanda etmek amaCI i < ;. '0 > ?i'P > >I-V > h > >I
ile kullanlllr. Kumanda etme bir sOrgO

pistonun ~eitl durumlarda bulunmasl
ile meydana gelir.
KonstrOksiyon:
Yanda ~ekli
Z
gorOlen 5/2 yollu valf

a:s:tl2tf 1~ V
bir sOrgOIO valftir ve a~gIdki onem- I> " < 'I V , 4 " < I I < < < I
mu~tr.
li par~ln
1. Govde
2. SUrgU ve
birle~tmsy olu~
~
5
t
P
R
§ekill.73 5/2 YOIIu vaIf B~S

slzdlrmazllk elemanl ve P~A yollarl a~lk
88
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 11.5 Bir devre §emaslnln olu§turulmasl
gal~m Sekli:
4/2 yollu valfte oldugu gibi bu
valfinde kapall pozusyonu yoktur. Yani
bulunabilecegi 2 pozisyonda da akl~
halindedir. Valfin pozisyon degi~trm
si i~n Z veya Y istikametlerinden klsa
bir basln~ hava sinyali almasl gere- ..
kir. Sinyal geldikten sonra piston sUr-' < iJ > > > i. > > i r 7 7 7 7 I
gU yeni durumunu allr. Gelen sinyalin
b~yUlgsurtunme kuvvetlm
lldlr.
pisto~ ~Urgn yenecekyuvaslndaki
kadar olma-
Z
=----.: '<m~. =-=
~S
.
.. =~ . ==== < ~
liiijiiiiiiiijL"""'l;...... : 7 V
Kullamm:
Bu valf ~ift etkili silindirlerin
kumanda edilmesi amaclyla kullanlllr.
Valfin pozisyon degi~trms i~n 4/2
yollu valfte oldugu gibi bUyUk bir kuv- P R
vete ihtya~ Varalr ve yeni sinyal ge- ~ekil74 5/2 yoll u valf P--B ve
linceye kadar piston sUrgU eski durumu- A~ yollarl a~lk
~1ramYl
nu korur.
5/2 yollu valf her iki taraflndan
gelen basln~ hava tesiriyle ~alr.
Bu valfte impuls valf olarak tanlnlr.
P~B
Valf Y dogrultusunda bir sinyal allrsa
ve A~R yollarl a~lr. Yani
-t$-
bir sinyal allncaya kadar bu durumunu
korur.
11.5 BiR DEVRE SEMASININ OLUSTURULMASI

Ama~:
If}
Pnomatik sistemlerde devre ~emal -~
rlnln olu~trmas sembollerin isimle- «
rinin birbiri ardlna yazllmaslyla olur. IS ARACLARI
-l
TecrUbeli bir ki~ devre ~emaSI hakkln- ~
da bilgi sahibi olabilir. KUMANDA ARA<;:LARI Z
(j)
Sistemin Meydana Getilirmesi:
SiNYALLE CALI;,ANLAR W
Devre ve anl~r >
~emalr a~lk . . . --,
bir ~ekild dUzenlenmeli, kullanllan SINYAL VERICILER 0::
ar~l ~almrn gore a~gldn W
yukarlya dogru slralanmalldlr. HAVA HAZIRLAYIC ILAR
Z
Bu dUzenleme basln~ kaynagl, sinyal W
verici, sinyalden yararlanan, kumanda 89
MARMARA ONivERSiTESi 11.5 Bir devre ~emasln olu§turulmasl
~ekil7.5Dvr !iemasl
1.3
10·
bolUmU ve i~ yapma bolUrnU ~eklind I
dUzenlenmelidir. Resiml75de 10. uygu- araCl
lamada ele allnan baglantl ornegi ye~
niden ~izld. Pnomatik elemanlarln
baglantl durumu ~ogunlka bu ~emay
uymaktadlr.l.O silindiri 1.3 sinyal Kumanda
klsmlnl devreye sokmaktadlr. Bu neden-
lesinyal klsml silindire yakln bir ,,
" araCl
yerde bulunmallolr. sinyal vericinin I
ger~k yeri devre ~emaslnd dikine AI
bir ~izgyle gosterilm~ ve yanlna
tanlnma numaraSl verilm~t. Bu or-
nekte sinyal vericinin numaraSl 1.3
olarak gosterilm~. verici
~ematik tasarlm ~ekli76rsmd
oldugu gibi a~lk, anl~r, hortum-
lar ger~ uygun bir akl~ i~nde 01- kaynagl
malldlr. Bir sistematik devre ~em&
larlnln belirlenen bir sisteme gore
dUzenlenmesi ~ok onemlidir. Bu si~
tem genelde enerji ve sinyal akl~
yonUnde a~gldn yukarlya olur.
z
r-t>1~ IJ tl
I
I
-.--'- -- -"- --
AI
~ekil76 Elemanlarln konumlandlrllmasl
90
MARMARA ONivERSiTESi 1.1 imalatl yaplm~ bir par~nl
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO damgalanmaslnln devre ~emasl
2. PNOMATiK UYGULAMA ORNEKLERi

O~NEK 1:
imalat par~ln bir hat Uze-
rinde klsa bir mesafe ta~lnms, son-
rada par~ln damgalanmasl isten~
mektedir. Damgalama i~lemnd ~ift
silindir kullanllmall, birinci si~
lindir par~yl tutarken ikinci si-
lindir damgalamak i~lemn yapmak-
tadlr.
. ·10 1b
1.0 2.0
<1
-~ . I
~ekil2,1 Devre ~emaSl
Gal~m Basamaklarl:
t-! 1. i~ ar~ln yerl~tims
2. Elemanlarln yerlerine montajl
ve~yardlmc araclarln baglanmasl
3.4/2 veay 5/2 yollu valfin ~a-
1~tlrIak kontrol edilmesi. Bu fJ /--1\)
val fler bi r kez kl sa ~alIt rI 1arak \% --V
monometredeki basln~ gozlenmelidir.
4. l.a silindiri hareket etttr4l-
dikten ve monometrede 3 bar basln~
gozlendikten sonra Ib silindiri hare-
ket ettirilir ve 7 numarall basln~
valfi ayarlanlr.
91
MARMARA ONivERSiTESi I.I imalatl yapllml§ bir par~nl
damgalanmaSlnln devre §emaSl
5. TUm sistemin ~altrms ve

gozlenmesi.
6. Montajln sokUlmesi, par~ln
temizlenerek dUzenlenmesi.
A~lkam:
Damgalama i~lem yapllmak isten-

. mezse ve lyalnlzca ta~lm i~lem
yapllmak i~tenrs 5 numarall madde-
ye kadar olan elemanlar kullanlllr
ve ~altr.
1. 2 adet ~ift etkili sil~dtr.
2. HIZIl bo~altm valfi.
3. Ayarll ~ek valf.
4. Monometre (~/)
5. 4/2. veya 5/2 yollu valf. \ --V )
6. 4/2 veya 5/2 yollu valf (-t>/~
7. Kumanda baslncl ayarlanabilir .
3/2 yollu valf. (-t>/~)
Cal~m Emniyeti:
Cal~m baslnclnln Pe = 4 ile 6
bar araslnda olmaslna tlikkat ediniz.
Basln~ hava baglantlslnl yapmadan
once butUn baglantllanl ~alm ba-
SlnClna gore deneyiniz, hortumlarln
sl~rayk bir kazaya sebeb olmama-
SI i~n dikkatle olun~. Piston ko-
lu yolunu a~lk blraklnlz .
.ogrenim Amacl:
Bu sonra a~gld
al~trmdn
istenlr~ yapabilmelisiniz.
a) Basln~ havayla kumanda edi-
len ayarlanabilir 3/2 yollu valfin
sembolUnU a~lkybimesnz.
b) Valfteki ayarlanabilen yay
kuvvetine kar~l gelecek kumanda
baslnclnln bUyUklUgUnU hesapllyabil-
melisiniz.
c) Basln~ havayla kumanda edi~
len ayarlanabilen 3/2 yollu valfin
~almsn yazabilmelisiniz.
92
MARMARA ONivERSiTESi 1.2 AyarInbis~ kumandl~
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO 3/2 yollu valf
AYARLANABiLiR BASINC; KUlv'IANDALI 3/2 YOLLU VALf

Amac;:
Kumanda basIncInIn istenilen her-
hangi bir buyukluge gore ayarlanmasl
arzu edilen yerlerde kullanllmak ama-
cIylakonstrukte edilm~tr.
KonstruksiYQn: (1)
Bu valf a~gdki elemanlarln • ,

birle~tmy.dan gelmi~tr:'
1. Valf govdesl ..... _ '.'
2. Bilya
3. Yay
4. itici (valf tiji)
5. Gal~trm pistonu
6. Yay
7.
8.
Ayar kovam
Ayar somunu
(7)'- - .. -'
1\. _.
(3)
t
A .
Gal~m ~ekli:
~eki2 baslnc kumandall 3/2 yollu
val f eksGs durumunda
Bu valf normalde kapall bir valf-
tiro P basIncIndaki hava ve yay kuv-
yeti bilyaYI devamll olarak deligi
kapall durumda bIrakmak ic;tn c;al~fi .(8)
maktadIr. Buna kar~ln bu pozisyonda
A--R yolu ac;rktIr. (Resim22)Z istika-
metinden gelen havan:n blsInClmn art:~-o'.I", pS s Kt
masIyla 5 numarall pIston, 6 numarall
yay kuvvetini y~nerk saga dogru ha-
rekete ba~lr. Ilk once 4 numarall _Z
tize etki eder. Tijde ic;erisinde bu-
lundugu kovanl saga hareket ettirek
·rek orad a bulunanO-ring parc;ayla A
--R yolunu kapatIr.ve havamn slima-
Slnl engeller. Bilyanln geri gelmesiy-
leA-R YO[lu ac;lllr. z· istikametin- ayar ayar
den gelen havanIn kesilmesiyle 6 nu- bO$lugu kovam At
marall yay pistonu sola dogru hareket ~ekiI2.3 Bas~n kumandall 3/2 yollu
ettirir ve olaylar slrayla geriye vaIf i§ durumunda
dogru geli~r. Yay kuvvetiyle tij
sola hareket eder ve bilya P~A yo-
lunu kapatIr, A~R yolunu ac;ar. 6
numarall yaYIn aC;llap kapanma mikta-
rl 7 numarall ayar kovanl ile yapll-
maktadIr. AC;lllP kapanma miktarl 5
numarall pistonun hareketini ~tkile-
mektedir. Piston, yay ayar kovanl yar-
dlmlyla on gerilmeye maruz kalm~s
daha az bir baslnc; kuvvetiyle hareket
93
1.3 Yay ve basln~ hava tesiriyle
~al§n 4/2 yolluvalf
edebilir. Aksi durum olup gev~k bl-

raklm~s piston i~n daha bDyDk
kuvvete ihtya~ vardlr.
Hava baslnclna bagll olarak pis-
ton hareketine kumanda etme amaclyla
kulan~r.
Sembol DIN ISO 1219 1 a gore --t>z~ .

Ayarlanabilir kumandall 3/2 yol- P R
lu valf.
Bu valfte R ~lk baglant1slnda
rakor veya boru baglanabilmesi i~n
vida yoktur. Bu nedenle ~lk1 D~geni
sembole bit~k ~ilmtr.
1.3 YAY VE BASIN~L HAVA TESiRiYLE ~ALISN 4/2 YOLLU VALF

KonstrDksiyon:
Bu valf a~gldki elemanlar1n ( 4) ( 5) (4)
montajlyla meydana gelmi~tr.
1. Gtivde
2. De 1i k1i t ij
3. Slzd1rmazl1k ringi
4. Diyafram
5. 'ldj
~alm Sekli:
Bu al~trmd.kn valf, (2) tZ?7.%~
basln~ hava teslrlyle ~al1n, ge-P . R
ri gelme olaY1 ise vaIf i~ersndk
·yaylarla saglanan 4/2 yol~u bir valf-
t i r. (3)
Bu valfin ~al1ms k1saca ~tiyle
dir: 2 numarall elemanlar 1 numarall
yayIar vas1taslyla devamI1 yukar1 A B
bastlrlrlar. 2 numarall elemanlarla
gtivde araslnda bulunan 3 numarall (1)
ring ~eklind eleman slzdlrmazll- !i>ekil2.4 Yay ve basln~ hava tes i-
gl sagIar. Bas1n~ hava aynl zaman- riyle call§an 4/2 yollu val
da 5 numarall tij iIe diyafram1nda P~B ve A~ Baglantlll
yukarlda aSll1 kaImasln1 sagIar. Bu
durumda P~B iIe baglant1da iken,
A~R Dzerinden havaYl dl~ar1y tah-
liye eder. Eger vaIf Z kanaI1ndan
hava veriIirse diyaframIar ve 5 nu-
maraI1 tij Ier a~gly itiIirIer. 2
numarall eIemanIarlnda a~g1y itil-
94
MARMARA ONivERSiTESi I.3 Yay ve basln~ hava tesiriyle
~al§n 4/2 yollu valf
mesiyle 3 numarall slzdlrmazllk ele-

manlr~ gQv~yeilks kesilir
ve hava akl~In izin verirler. BU '\
anda P~A yolu a~lm ve B~R Oze-
rinden havaYl dl~ary tahliye etmek-
tedir.
Kullamm:
~ift etkili silindirlere otomatik
olarak kumanda etmek amaclyla kulla-
nlllrlar. Ya~nlz bu valf Z klsmlndan
bir sinyal aldlQl zaman pozisyon de-
gi~tr.
, Z~B AJ
--i>
P R
4/2 yollu valf yalnlzca tek bir
yerden allnan hava sinyali ile ~alr.
z
(3)
,
A B
~eki125Yay ve basln~ hava tesi-

riyle ~al§n 4/2 yollu valf
p~ ve B~ Baglantlll
95
MARMARA ONivERSiTESi 2.1 Plastik par~ln kallplanmaslnln
devre §emasl
ornek 2:
Plastik klSQmlarl olan parcalarln
bu kl&lmlarlnln imalatl, iSItlm~
bir satmpa ile kallplamak suretiyle
ya~lmktdIr. Buradaki kallplama kuv~ ,
yeti daima birbirine e~it ve gUveni-
lir slnarlar i~ernd ayarlanabilir
olmalldlr. Bu problemin ~ozUm bir
basIn~ ayarlama valfiyle yapIlm~
dIr.
~ekil2.6 Devre §emaSl

Cal~m Basamaklarl:
1. i~ elemanlarlnln yert~il
mesi.
2. Elemanlarln yerlerine mont8jl,
yardImcI ar~lIn takllmaSI,
3. 3/2 yol~u valfin ~altr
rak kontrol edilmesi.
4. BaSln~ ayarlama valfinin ~eit
li bas~nlr ayarlanmaSI,
96
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.1 Plastik par~ln kallplanmaslnln
devre §emasl
5. Monometrenin gozlenmesi
6. Montajln sokUlmesi ve par~
larln temizlenerek yerlerine konul-
maSl.
i~erk:
Yukarldaki baglantlnln takip e~

dilmesiyle de gorUlecegi Uzere si~
teme ilk basln~ hava baglantlslnln
yapllmaslyla piston kolu ileri dogru
hareket eder. Bu durum 4/2 yeya 5/2
valf kaldlrlllrsa, ,silindir baglantl-
larl degi~trls veya piston kb~
i~ery dogru hareket ederken sistem
durlm~sa boyledir. Bu ~almd
i~ tamamlayan havanln derhal dl~a
rl atllmasl am~lndg i~n, atlla-
cak hava basln~ ayarlama valfine gel-
meden once dl~ar atlllr. Boylece a-
tllacak havanln gereksiz geri hareke-
ti onler\1mi~ olur.
1. Gift etkili silindir.
2. HIZll bo~altm valfi
3. Monometreli baslnQ ayar valfi (~/ )
4. 4/2 veya 5/2 yollu valf \.,- ~
5.2 ad et normalde kapall 3/2 (AAA_/-l\)
yollu valf -YYY --V
Gal~m Emniyeti:
Gal~m baslnclnln 4 ile 6 bar
araslnda olmaslna dikkat ediniz. ~e
beke baslnclnlnlbaglandlgl anda pis-
ton kolunun ani hareket etmesine kar-
~ln dikkat ediniz. GUnkU 4/2 veya 5/2
yollu valflerin dl~arn ~alm du-
rumu bilinemez. Piston kolunun hare-
ket sahaSlnl bo~ blraklnlz. Bu valf
ile yanlcl gazlar, zehirli gazlar ve
oksijen aylarlanamaz.
Ogrenim AmaCI:
Bu ~almdn sonra a~gld iste-
nilenleri yapabilmelisiniz.
a) Basn~ ~yarlm valfinin sem-
bolUnU tanlyabilmelisiniz,
b) Gal~msn ~ematik resim 97
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 2.2 Basln~ ayar valfi
Uzerinde anlatabilmelisiniz,
C) Bir kullanma yerini soyleyebil-
melisiniz,
d) Sir silindiri ~al1trbimek
i~n gerekli kuvvet ve bas1n~ hesap-
lar1n1 yapabilmelisiniz.
2.2 BASING AYAR VALFi

Ama~:
ayarlama valfi bir hava

Bas1n~
kanal1 yard1m1yla sistemde
bo~altm
yUkselen bas1nc1 devaml1 arzu edilen ..
seviyede tutma i~ i~n kullan1l1r.
Her hangi bir ~ekild bas1n~ bu valf-
ten ge~r ve istenmeyen ~ekild yUk-
selirse bu kezde hava bo~a}t kanal-
lar1n1 atmosfere a~rk yine yUkselen
bas1nc1 dU~r.
KonstrUksiyon:
Bas1n~ ayarlama valfi a~g1dki
oneli [par~l1n birle~tmsy
(6)
olu~mtr:
I. Govde
2, Ayar vidas1
3. Diyafram
4. Tij ot8rma ringi
5. Kapatma diski
6. Valf tiji
7. Basma yay
8. Basma yay (3)
Gal1~m ~ekli:
2 numaral1 ayar vidas1 ne kadar

i~er ilerletilirse 0 kadar 8 numara-
11 gerer. Bu da 4 numaral1 valf otur-
ma ringini 6 numaral1 tije bast1raca-
glndan ak1~ kanal1 kapan1r ve hava a- ~ekil2.7Basn ayar valfi
k1~ olmaz. kapall pozisyonda
2 numaral1 vidan1n ayrlnm~Y
la 8 numaral1 yay vas1tas1yla tize
bir kuvvet uygulanacag1n1 belirttik.
i~te bu kuvvet, P istikametinden ge-
len havan1n bas1nC1 ve 7 numaral1 ya-
y1n kuvvetinden ~ok olursa 5 ve 6 nu-
maral1 tij yukan kalkar ve hava: a-
k1~ ba~lr. Bundan sonra valfin hava
98
~lk klSmlnda baSln~ yUkselmeye ba~

lar. YUkselen basln~ 3 numarall diyaf~·
ram ve 4 numarall tij oturma ringi
vasltaslyla 8 numarall yay Uzerine
kuvvet etki ettirmeye ba~lr. Bu kuv-
vet artlk~ 4 numarall eleman a~gl
hareket eder ve buna bagll olarak 5
numarall eleman hava akl~ kanallnl
kapatlr. Hava akl~ durur. Bu arada
A kanallTll'dan hava enllilirse valf i~n
deki havfi baslncl azalacaglndan 8 nu-
marall yay yeniden tij i yukan kaldl-
rarak hava kanallnl a~r, yeterli ha-
va gelince yay a~gl hareket edecegin- ..
den yeniden kapanlr. Boylece valf i-
~ersindk basln~ aynl seviyede tutul-
mu~ olur.
Devamll bir miktar havaya ihtya~
duyuluyorsa 5 numarall ring haima bi- (~
raz a~lk kallr ve hava akl~n iiin
verir. Ring oncesindeki hava baslncl
ile ringten hemen sonraki hacimde bu-
lunan hava baslncl araslnda her zaman
bir P basln~ farkl vardlr. Valfe gi-
ren hava baslnclnrun bUyUklUgUnden bu
basln~ farkl ~lkardg zaman, valf-
ten ~fkan havanln baslncl bulunur.
Matematiksel bir gosterimle, Valf gi-
ri~ baslncl - ~lk baslncl = P bag~n
kayqldlr.
Herhangi bir ~ekild A kanall klS-
mlndaki Pe2 baslncl yUkselirse
ornegin: Piston kolu geri bastl-
nIl rsa
bu sefer 3 numarall diyafram 4 numa-
raIl valf oturma ringi ile beraber S
numarall yaYI a~gly bastlrlr. Bu an-
da 5 ve 6 numarall val f tij i Pet ha-
va geli~n kaptml~r. i~erd basln~
yeterince azallnca 8 numarall yay 4
numarall elemanl tekrar yukarl kald~·
rarakhava ~lk kanallnl kapatlr. ~ek
lin incelenmesiyle anl~cg Uzere
bu valfte hava ~lk olmadan yUksek
basln~t al~k baslnca ayar yapllabi-
lir.
~ekil2.9 Basln~ ayar valfi

99 eksos durumunda
Ku 11 amm·:'(
Bu valf belirli bir ~Uykltei ba-

sln~ havanln hep aynl basln~ ge-
~in temin amaclyla kullanllnr.
A~lkam:
Piston hareketi esnaslnda herhan-

gi bir mukavemetle kar~ltg zaman
bile bu valf sistem baslnclnl sabit
tutabilir. Eger i~ esnaslnda kan~l
~lan mukavemet kuvveti sisteme gelen
basln~ hava kuvvetinden daha az ise ..
piston istenilen hare~tin yapar.
I.J:::J
~
Baglantl resmi DIN ISO 1219 1 a gore
Basln~ ayarlama valfi(Bsn~ faz-
laslnl bo~altien.)
'"
100
"
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 3.1 Plastik imalat par~ln
enjeksiyon kallblnda lSltllmaSlnln
devre §emaSl
ORNEK 3:
Plastik klglmlarl olan bir imalat
par~sl lSltllmakta ye aynl anda da
ba~k bir preste kaynatllmaktadlr.
Plastik kaynatma sUresi ayarlanabilir
olmalldlr. ~Unk ~eitl kallnllktaki
malzemelerin kaynatllmasl i~n yine
degi~k lSltma sUrelerine ihtya~ du~
yalmaktadlr.
. .
2
~
~ :---:L----------,
r---15-
I
I
I
Z
I' '!I I'

.
i",~_ ...........,
,-1 If
-<lO~'yt9
A
-Jl)J. I
L-.-----f-I . 1 . ~J :
IZ____ .JI
L
~ekil21ODvr §ema!U
~alm Basamaklarl:
1. i~ elemanlarlnln yerl~ti
mesi.
2. Deyre ~emasln gore montajln
yapllmasl ye yardlmcl ar~ln bag-
lanmasl,
3. 3/2 yollu yalfin ~altr
rak kontrol edilmesi.
4. i~ kursu esnaslnda piston bek-
leme sUresinin ayarlanmasl. 101
3.1 Plastik imalat par,alarlnln
enjeksiyon kallblnda lSltllmaslnln
devre §emasl
I
5. Bekleme sUresInIn bir kez ayar-
lanmaslndan sonra he~ seferinde bekle-
me sUresinin bir~n aynl olup 01-
madlgInln kontrol ~di Imesi.
6. Hangi slj)l'flam'araslnda (en
fazla-en az) bekleme sUresinin ayar-
lanabileceginin denenmesi.
7. Montajln sokUlmesi ve par~l
rIn temizlenerek yerlerine konulmasl.
A~lkam:
Eger geciktirme valfinde depo ba-

SlnCInl ogrenmek i~n
sln~
Mmonometre ba-
hava baglantlsl yoksa bu daha
..
sonradan yapIlmaLldnr.
i~ Elemanlan:
1. Gi fFetk i 1i si 1i nd i r .
2, Ayarll ~ek valf
3. 2 monomet re ( -t>-/ -<l--)
4. 4/2 veya 5/2 yol~u valf. -
5. Normalde kapall 3/2 yollu vHf (¥-h/:=::J))
6. Normalde kapall geciktirme
va/fi ,
7. Kronometre
Gal~m Emniyeti:
Gal~m basIncInIn Pe = 4 iIe 6
bar arasInda oImaslnl gozIeyiniz.
Piston kolu hareket sahaJ8t111o.1,lserbest
bIrakInIz. Sistemi ~altrmk ama-
cIyla yalnlzca basIn~l havgeli~M
ni kullanlnlz. Geciktirme valfini so-
nuna kadar a~rk veya kapatarak sis-
teme kumanda etmeyiniz.
Ogrenim AmaCI:
Bu al~trmdn sonra a~gIdki
leri yapabilmelisiniz:
1. Bir geciktirme valfinin sembo-
lUnU a~lkybimesnz.
2. Bir geciktirme valfini olu~t-
ran par~l sayabilmelisiniz.
. 3. Geciktirme valfinin ~alm
l
mekanizmasInl anlatabilmelisiniz
4. Birt kullanllabilir ornek vere-
bilmeIisiniz.
, 5. Devre ~emasInd bu elemanln ~almsn anlatabilmelisiniz. /
-------.......
3.2 Normalde kapall geciktirme (AkUlli)
valfin ~al1§ms
I
3.2 NOB!J1ALDE KAPALI GECiKTlRlVIE VAuiNiN C;ALI§lvlASI
Amaq;!c,
Geciktirme valfi ayarlanan bir
zaman i~nde sin~al uretebilir. Uret-
tigi bu sinyallede ~ogunlka ba-
sln~ etkisiyle ~aln bir yollu valfe
kumanda eder.
(al~m ~ekli:
~lmn
Bu kez sistemin ~almsn
dl~na uygulamadan once yal-
all-
[JII------ ..
'AI
'~ , .
nlzca kaglt Uzerinde tanlyacaglz.,
Geciktirme valHI ba~lc
matik elemanln bir kombinosyonu ~ek-
U~ pr\6- , -<l-'---..,r"'---l
~
I
I
lindedir. Bu elemanlar sagda noktall ~

~izg i~ersnd ~izlmtr. Burada- J'
ki 3/2 yollu valfi ve ayarll ~ek val-
fi siz daha onceden tanldlnlz. U~nc
eleman olarak bir depolaYlcl gorUnmek- lZ
tedir. Bu hava dep~amy yarayan pna-
matik hava tankldlr. Ancak tankln in- ~eki12nGctrm valfi
celikleri (BUyUkIUk, yarl ~ap gibi)
resim Uzerinde tam belli olmamaktadlr.
Basln~ hava P baglantlslndadlr.
A ve Z ise henUz basln~ hava yoktur.
Z kumanda istikametinden basln~ ha-
va gelirse ~ek valfin ayarlanabilen
yerinden (~ek valf klsml kapall yonde-
dir) depoya (bu depoya servis tankl da
denilebilir) oradan da 3/2 yollu valf-
in kumanda baglantlslna gider.
Burada basln~ hava yay kuvveti-
ni yenecek bUyUklUkte bir kuvvete eri-
~incey kadar yay yollu v~lfin pozis-
yon degi~mn izin vermez.
P~A yolu kapalldlr ve plye ge~
l~n hava geriye donmektedir. (ek valf-
in sag taraflnda basln~ (P~A'da a-
kl~omas nedeniyle) yUkselmektedir.
YUkselen bu basln~ 3.b numarall mono-
metreden okunabilir. Artan basln~
hava kuvveti yollu valfin i~ersnd
ki yayln kuvvetini yenecek bUyUklUge
gelince 3/2 yollu valf pozisyon degi~
tirir ve P~A yolu a~lrk hava akl-
~l ba~lr.
Basln~ havanln devreye P-.-A yo-
luyla baglanmaslndan itibaren yeniden 103
(~"- ....- ...- ..- ._-, "
'\
I~ ___ r~:,'_LE ~/j.ARl O,!iVERS.T~ I 3.3 Normalde kapall gee iktirme valf inin
NSTlTLSU konstrUks i yonu
./
l
pozisyon degi~trncy kadar ge~msi
istenen zaman, ~ek valfin ayar yerin-
den ayarlanlr. P yolunun a~lmsy
l'de basln~ hava etkisi azallr. Bu (2)(3).
kez, servis tanklndaki hava ~ek valf-
ten geri donmeye ba~lr. Servis tankln-
daki baslncln azalmaslyla 3/2 yollu
valfin i~ersndk
pozisyonunu degi~trk
yay, yollu valfin
eski haline
getirir. Bu kez A hattl R Ozerinden
III :::% ~I.'· E M
sistemin havaslnl atmosfere tahliye
eder.
3.3 NORMALDE KAPALI GEClK1IRME VALFl
(6)
KonstrOksiyon:
Resim27dn~1' kadarl)bir gecik- ~". .~g+li :~
tirme valfinin konstrOksiyon olarak
geli~mn gorebilirsiniz. Bu valf a-
~agldki elemanlarln montajlndan mey-
dana gelmi~tr:
1. Hava biriktirici govde
2. Vidall ayarlama valfi
3. Geri hareket diyaframl M
4. Kumanda pistonu
5. Disk
6. Basma yay
Bu valfin yapacagl l~ ayrl ayrl
elemanlarl bir araya getirerek te yap- R
, mak mOmkOndOr. HavaYl depolama i~ de
uzun bir hortum par~Sl veya bir silin-
Ii dir ile yapllabilir.
I Ca 1~TJa Sek 1i :
Bu valfin ~alm ~ekli yan ta~
Ii raftaki ~ekilrn
la~bir. Basln~
incelenmesiyle
hava (l'den gi-
an-
!
! ren hava) odaclga ayar vidaslnln ara-
llglndan ge~rk gider. Odaclgln ha¥ M
vayla doldurulma zamanl, ayar vidasl-
nln a~lkgn baglldlr. Arallk bOyOk
ise basln~ hava hlzla gelebilecegin-
den geciktirme zamanl klsa olur. Ara-
Ilk kU~ olursa, hava odaclga yav~
akacaglndan zaman uzun olur.
M baglantlslna bir monometre bag-
lanmaslyla odaclkta olu~an baslncln
artl~ zamanl iyi gozlenebilir. Eger
i bu M baglantlsl valf Ozerinde mevcut
\ . -..__(t~li I se daha sonra de 1i nerek monometre _apk
3.4 Geciktirme sisteminin ~al§ms "
Kullamm:
Bu valf pnomatik zaman saati ola-
r
I
rak kullanlllr. ornegin: Bir valfin AI
pozisyon degi.tirme zaman arallklarl-j ~+I-tT·
mn ayarlanmasl veya Uretilecek sin J -<J~ M
yallerin hangi zaman arallklarlnda " ~T
verileceginin tespiti gibi.
Sembol DIN ISO 1219 a g o r eIL j

geciktirme valfi "
1
L- I ,~
'
P R IZ
Burada ozellikle ~un bilinmesin-
de fayda vardlr. Pnomatik hava tankl
baglantl resimlerinde yatay olarak ~i-
z i 1i r. Eger tank dikey olarak 9i-
zilmi§ ise bu bir hidrolik tank~
simgeIemekte dir.
3.4 NORMALDE KAPALI GECIKTIRME VALFI
GECIKTIRlVIE SISTEMININ 9ALI~MS
Kumanda sisteminin gal~ms:
Pargadan s~kma ve kaynatma

an~d bir k~rlma ve kenarlan-
man~ meydana gelmemesi igin slk-
ma an~ piston h~zn kontrol-
III olmas~ gerekir. 9ift etkili
silindir bir impuls valf ile
kontrol edilir. Ayr~ca ayrl~ bir
gmk valf yard~ml pistonun ge-
ri hareketi hlzandr~.
3/2 yollu valfin k~sa bir
sUre gal~trmsy impuls
ventilin Z baglantlsl bir sin-
yal al~r, ve piston klsml baslng-
Il hava tesirinde kalmaya ba§-
lar. boylece piston kolu yava§
yava§ harakete geger. Ayn~ anda
geciktirme valfinin hava odac~
gl da havayla dolmaya ba§lar.
Boylece geciktirme valfi de ga-
la~my yani zamanl ayarlamaya
ba§lm~tr. Pistonun hareket
etmesiyle geciktirme valfinin
gal~tn 3.a monometresini
gozetleyerek anlayabilirsiniz.
Buradaki one11111 bir diger nok-
ta ise geciktirme valfinin ga-
l~§ma sUresi plastik malzemenin
105
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 3.4 Valfin geciktirme sisteminin
<;all§masl
kaynatllma sUresi ile ayn1 de- Eger depo baSlnCl 3/2 yollu
gildir. Pozisyon degi~trmn valfi gal1§t1racak kadar
hemen sonra valf gal1~rt hal- yUkselirse impuls valf po-
buki kaynmtma sUre si daha az
sUrmektedir. Bu valfin i~e go- zisyon degi~tr ve b po-
re ayarlanmas1 bak1m1ndmn bir zisyonunu al1r. Bu kez pis-
avantajd1r gUnkU malzeme kay- ton kalln yUzeyi havayla
nat1l1r ve kaynatma i~end dolar ve piston geri hare-
sonra geciktirme val!i geri kete ba~lr. Depo gek val!
donU~ igin harekete gegirilir. ve impuls valfin A baglan-
~u kaynatma i§ini gorecek valf- t1S1 Uzerinden bo~alr. A-
in gal~m sUresini ayarlama yarlama valfi yeniden gal1-
~lr.
pratikte son derece onemlidir
gUnkU kaynatma amaclyla lS1t-
ma malzemenin kallnllg1na bag-
11 oldugu.igin her grup malze-
me igin kaynatma sUresi dene-
nerek bulunur.
4
~.-, A
.
L
-<1-0..--- I I t
~
"' ' U ,
'Il"
1·1 . IZ
L ___ _ ..J
~ekil2.15umand S iste,1Iiliriin <;all§masl
106
MARMARA ONivERSiTESi 4.I Imalat par~lTn ta§lnmaSlrlln
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO devre §emasl
IIVIALAT PAHQALARININ TA:;;INMASI

Ornek 4 ~
Uzerinde ga11§11an parga1a-
rln bir transport bantl i1e ta- 11 ~l\ A A AI
§lnmasl dU§UnU1mektedir. Sistem-' VIi V\
0
)
deki dikey hareketi n ba§langlg iF=-.-ij-
kumandaSl el i1e yapl1makta ve
yatay hareket, dU§ey hareket
si1indi rde n ayrl bir si1i ndir
ile e1de edilmek istenmektedir.
2
2.1
I
$eki1216devre §emaSl
I§ Basmk~rl:
1. I§ arag1arlnln yer1e§-
tirilme si.
2. Devre §emaslna gore pno-
matik araglarln slra1anmaSl.
3. Qa1a9tlrl1arak kontro1
edi1mesi
4. Montajln sokU1mesi, par-
ga1arln temiz1enerek dUzenlen-
mesi
107
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO 4.2 Yol- Adlm diyagramlarl
AOl.klama:
Devre ~emalr.n
iyi anla-
~l.abimes igin genellikle
durum planl. gizilir. Durum pla-
nl.nda bUtUn i~ araglarl. gergek
~ekliy gorUnUr.
9al~§m Araolarl.:
1. gift etkili silindir.
2. Tek etkili silindir.
3. Norrnalde kapall. (0==/Y-Iv)
4. 4/2 veya 5/2 yollu val!
5. Ayarll. gek val!i ~iYlv)
Qa11§ma Emni~et:
. BtitUn vi dall. baglantl.lar

basl.ugll. have Uretilmeden once
denenmeli, hortumlarl.n Sl.gra-
yarak bir kazaya sebebiyet ver-
memesi igin dikkatli olunmall.-
dl.r. Seri hava baglantl.sl.nl.n
bo§a all.nmasl.nda serbest duran
hortumlar, sl.Qrama tehlikesine
kar§l.n sl.kl.ca tutulmall.dl.r.
Ogrenim Amacl.:
Bu all.§tl.rmadan sonra a§a-
gl.dakileri yapabilmelisiniz:
1. Bir yol-adl.m diyagraml.-
nl. okuyabilmelisiniz.
2. Basit bir baglantl.nl.n
yol-adl.m diyagraml.nl. yapabil-
melisini z.
4.2 YOL-ADIM DiYAGRANILARI
Amag:
Pnomat1k bir sistemde gok
saYl.da bulunam sinyal dagl.tl.cl.-
larl.n ve pnomatik elemanlarl.tl
nasl.l gall.§tl.klarl.nl. devre §e-
meSl.08 bakarak bir anda anlamak
mUmkUn degildir. Daha Qok dikkat
ve zaman is temektedir. Daha gok
dikkat ve zaman istemesi sistem
agl.sl.ndan bir dezavantajdl.r.
100
4.2 Yol- Adlm diyagramlarl
Bu dezavntj~ ortadan kald~r

mak amac1yla yol-ad~m diyagram-
lar1 uygulamaya konmu$tur. 101-
ad~m diyagrml~ ile bir bakl~
ta turn pnomatik argl~ ve on-
lar1 etkileyen sinyalleri gor-
mek mumkundur. Asl~nda sistemln
ga1~m kabiliyetinin belirle-
nebi1mesi hatta geli§tirilebil-
mesi igin yo1-ad1m diyagramlar1
gere klidir.
Diyagram1ar1n 01u§turu1mas1:
Daha once den standard ola-
rak bas~lm1 kag1tlar uzerine
numara1ar1, sembolleri ve ta-
n~maS1 sag11yacak ozel1ikle-
ri veya ga1~m oze1likleri be-
1irti1ir.
Her bir pn0matik eleman1n
hareketi a'dan ba~lnrk S1-
ras~yl gizilir. Qizgi ka11nl1-
g1 normal gizgiden biraz !azla-
d~r. Boylece hareketin gozlen-
mesi daha kolay olur.
Yatay gizgiler, durum giz-
tileri. dikey gizgiler ise ad1m
gizgileridir. Herbir ad1m giz-
gisi aras1ndaki mesafe bir admu
belirlemektedir. Ka11n olarak
gizilen gizgiler ise daha once-
den belirtildigi Uzere ga11§ma
hareketini simge1emektedir.
Pistonun .gidi§ ve geli~ ha-
reket1erinin Ci zilmesiy1e orta-
ye, grafiksel olarak dogrusal
veya egimli bir ~ekil g~kar.
~eklin dogru ve anl~1r olma-
S1 igin a1~trmld zaman
faktoru dikkatle ele a11n1r.
Zaman faktorUnun grafikte-
ki onemini anlamak igin a~g1-
daki 3 ornegi okuyunuz.
1. Piston ileri ve geri ha-
reketi birbirine e~it zaman
dilimlerinde yap111yorsa gizim
~ek1i yandaki gibi egimli bir If--*--l--
g1k~ yolu gizgisi ve yine bu -lV~
gizgiye e~it bir donU~ gizgi-
si nden olu$ur.
109
•
f "'\
MARMARA ONivERSiTESi 4.2 Yol- Adlm diyagramlarl
/'
2. Pistonun yava§ ileriye
gidip hlz1a geriye geldigi ga-
11§ma durumlarlnda ise §ekil
asag1daki gibidir. Burada 1 i-
la 2 araslndaki mesafe 2 ile 3
.DZ1=
araslndaki mesefaden uzundur.
Bu da gidi§ hareketinin geli§
hareketinden uzun oldugunu
gosterir. (gift etkili silin-
dirler de goru1Ur.)
3. Piston ileri hareketinin,
geri hareketinden h1Z11 oldugu
-~r+-kf
durum1arda grafik yandaki gibi-
dire 1 i1e 2 araslndaki mesafe tJL_-~ ..
Z€ima-rt--
2 ile 3 araslndaki mesafeden
klsadlr.
,odl.m '9 1,S/710

Diyagramln: olu§turulmasl CIZg/~ ~ Izg/SI
Eleman Durum ~ ~ ~t ~
Nr. I Adl, i~ Pyog:~s 01 2 5 678970
1.0 I Silindir I KaldJrma 11'Igeri

en"~t:;. - V)
~
Io-~
HI
.j..!:::.-- o. N ,-
- 'Ilenc::o.
'~-
~ ".-
V)
2.0 I S'llindir Iltme Igeri v;,- ::::
t-"'-- .-
a U
1.1 12 yoll u valf ! Kumand1.~ b ~ 11 t'-E
-=-- ::;,
a ~
2.1 I ¥2 yollu valf !Kumanda2.Q b _. -- .g
'--.
Ayarll gekvalf eylem gergek-

le§tiren veya bir sinya1 dag1-
tan olmad1g1 igin diyagramlar-
da cizilmez.
~-SembolU start anlamlnl ta-
@lmaktadlr. 5/2 yollu valfin
dUgmesine baslhd1g1 anda sistem 110
MARMARA ONivERSiTESi 4.2 Yol- Adlm diyagramlarl
gal~§my ba§lar. Dugmeye bir

kez bas~lmy turn sistemin
gorevini yerine getirmesi igin
start verilm~ olmaz. Diger
bir deyimle 5/2 yollu valfin
dugmesine i~ tamln~cy
kadar bas~lmdr. B~rakl
g~ anda sistem durur.
Eger 5/2 yollu valf a po-
zisyonunda ise bas~ng1J. hava
Eiston yuzayini doldurur. A~a
g~daki ~emad ilk sinyal giz-
gisi 1.1 no1u yollu valfin po-
zisyon degi~trk 1.0 nolu
silindirin piston kolunu hare- ..
kete geird~m gostermektedir.
Pistona ait galJ.§ma gizgisi i-
gerisindeki kuguk daire i1e 1.
o numaralJ. pistonun gal~tk
tan bir muddet sonra 2.1 nolu
3/2 yollu valfe etki ederek 0-
nunda ga1J.~msn neden 01 dugu ,
3/2 yollu valfin 9al~§msy
beraber buna bagl~ olarak 2.0,
nolu tek etkili silindirinde
hareke te ge gtigi dij"agramdan
izlenmektedir. b pozisyonunda-
ki 5/2 yollu valfin serbest
b~rakJ.lmsy a~gJ.dki olay-
lar meydana gelmektedir. 1.0
nolu piston geri hareketine b
ba~lmkt bu arada 2.1 nolu
va1fe tesir ederek pozisyonu-
nu degi~trmk, bas~nglJ. ha-
va etkisinden kurtulan 2.0 no-
lu tek etkili silindir yay et-
'kisi ile geri hareketine ba~-
lamktd~r. ButUn pnomatik e-
lemanlar geri hareketlerinde
tum havayJ. atmosfere vermekte-
dirler. Sistemin geri hareket-
leri yine yol-adJ.m diyagrm~n
da sinyal gizgilerini takip e-
derek gorUlebilir. Bu onemli
konunun iyi anl~J.bimes
bakJ.mJ.ndan yukarJ.daki anlatJ.m
k~smJ.n yeniden okunarak dU-
~linUmes faydl~J.r
111
MARMARA ONivERSiTESi 5. I Ger i ye bo§ hareketl i makara il e
FEN BiLIMLERi ENSTiTOSO U bUkme i§leminin yapllmasl
Ornek: 5
Belirli olgUlerdeki bir sag
pargs~ pnomatik olarak gal~§n
elemanlarla bUkUlmek istenmek-
tedir. Parga s~kldtan sonra
bir gift etkili silindir yard~
m~ ile son bUkme yap~lrk par-
ga Uzerindeki i~lemr bitiril-
mektedir. Sistemdeki ilk hare-
ket el ile kumanda edilerek sag-
lanmktd~r. Start veril dikte n
sonra i~n meydana getirilmesi
a9g~dki baglnt~ §emas~nd ml-
dugu gibidir.
,JJ!:[,'<'i<'ij.+,,:"j I )
1
1.3 2.2 2,3
I ,-l I
f[--1
I
I
'I
I
L __ J 2.1~
~eki127Dvr §emaSl
112
MARMARA ONivERSiTESi 5.1 Geriye bo§ hareketIi makara iIe
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO U bUkme i§leminin yapllmasl
Qall§ma Basamaklarl:
1. le araglarlnln yerl~
tirilmesi.
2. Devre ~emasln meydana
getirilmesi.
3. 1.2 nolu elemanln gal~
tlrllarak kontrol edilmesi.
4. Aynl baglatlnln ba§ka
bir imalat pargasl igin dU~
nUlmesi, 1.0 nolu silindirin
ileriye 111z1a, geriye yav~ ha-
reket ettirilmesi. Ayarll valf-
in ileri hareketi ayarlema du- ..
rumundan geri hareketi ayarla-
yacek ~kilde dU~nlmesi.
5. I~ gevrimi tamamlendlk-
tan sonre her yeni i~ gevrimin-
de gell§ma hlzlnln azaltllarak
kumendanln kotrol edilmesi.
6. Sistemin gozlenerek bul-
gularln tartl§llmasl.
7. Montajln sokUlmesi ve
pargalarln dUzenlenerek yerle-
rihe konulmaSl.
Aglklama:
Konuyla ilgili sinyalin ke-
silmesi olay: .. 5.2 nolu sayfada
anlatllacaktlr.
- --
Kullanllan
...
Elemanlar:
1. 2 adet gift etkeli silin-
·dir
2. 2 adet ayarl gek valf.
3. ~ adet 4/2 veya 5/2 t1>-/-<J--)
yollu valf.
4. Normalde kapall 3/2 yol- @=/Wv)
lu valf. (DUgme kumandall)
5. Normalde kar:all 3/2 yolr
lu valf. (Geriye bo§ hareketli (r-/Wv)
makara kumandall)
6. Normalde kapall 2 adet
3/2 yollu valf. (Makara kuman- ~/Wv)
dall. )
Qal19ma Emniyeti:
Arlza ararken baskl makara-
SlU8 el ile kumanda etmeyiniz.
enelerinin aSlrl kuvvetinden malzeme ezilebilir.
MARMARA ONivERSiTESi 5.2 Valf baglantl teknigi ve yol- adHfl
diyagraml
Ogren1m AmacJ.l.
Bu alJ.§tlrmadan sonra a~
gldakiler1 yapab1lmel1s1niz:
1. Bir yol~adm diyagramJ.nl
okuyab11melis1niz.
2. Basit b1r yol-adJ.m di-
yagramlnl gizeb11mel1siniz.
3. Ger1ye bo~ hareketl1 ma-
kara ile kumandanln avantaj ve
dezavantajlarlnl bel1rteb11me-
lis1 ni z.
5.2 VALF BAGLANTI TEKNIGI VE
YOL- ADIM DIYAGRAMI
AQlklam..a :
Daha once den de og~endi1-
miz Uzere valflerin kumandasJ.
ge$itli ~ek1rd olabilmekte-
dire Bu ornekte dUgme kumanda-
lJ., makarall ve geriye bo~ ha-
reketli makarall sistemler kul-
lanm~tr. Geriye bo~ hareket-
li makara bir yonde valfe ku-
manda ederke n diger yonde valfe
herhangi bir etki yapmamaktadJ.r.
Etki yonU geriye bo~ hareketli
veya ileriye bo~ hareketli de-
nilerek belirt11mektedir. Ayrl-
ca valfin kumanda kolunun pozis-
yonu· degi~trlk geriye bo~
hareketli bir valf ileriye bo~
hareketli yapJ.labilir.
Yol-Adlm Diy,§granp.!.
1.2 nolu 3/2 yollu valfin
klsa sUre gall;tlrllmasl ile
sistem devreye girer. 0 i~are
ti genel o+arak ilk gal~mY
simgeler. Ilk sili ndiri devre-
ye sokmak iginl.2 nolu yollu
valf 1.1 nolu impuls valfe po-
z1syon degi~tr. Bunun Uzeri-
ne 1.0 silindiri harekete ge-
ger. Bu arada 2.2 nolu valfi
gal~trmkszn kumanda maka-
raSl.na.n .ifzer1nden geger. 114
MARMARA ONivERSiTESi 5.2 Valf baglantl teknigi ve yol- adlm
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO diyagraml
Hareketine devam eden piston

1.3 nolu valfin kumanda makara-
Slna etkir ve onu gal~tr.
Bu valfte pistonun geri hareke-
tine ba~lms igin impuls vaHe
pozisyon d~gifltren bir sinyal
gonderir. Irnpuls valf aldg~
sinyalle pistonun geri gelmesi-
ni saglarken piston kolu 2.2
nolu valfin kumanda rnakaraslna
etkir ve bu v~lfi gal~tr.
2.1 nolu impuls valfin do sin-
yal alms~y 2. silindir de
harekete ba~lr. 2.0 nolu silin-
dirin ileri hareketini tarn yap-
t~kan sonra 2.3 nolu valfe et-
kiyerek kendi kendini geri ha-
rekete ba~ltr. Boylece bUtUn
pnomatik e1emanlar afmosfer1e
baglnt~y gegerek baslng1~ ha-
valr~n bo~altr.
Ileriye veya geriye bOfil ha-
reketli makaralar1a valflere
kumanda etrnek diger sistemlere
gore(elle kurnanda veya e1ektrik-
1i kurnanda gibi) kulan~ ve
konstrUksiyon olarak basit 01-
maSl en bUyUk avntjd~r. Dez-
avntj1r~ ise 6.2 no1u say-
fada ayrlnt~ olarak okuyabi-
lirsiniz.
115
MARMARA ONivERSiTESi 6.1 Makarall valf i1e U bUkme i§lemi-
nin yapl1masl
Ornek 6:
.. 5. ornekte 01 dugu gi bi 01-
gUleri belirli bir sag bUkUl-
mele istenmektedir. BUkme i~lem
yine 2 silindir ile gerkl§~
tirilecek, ilk silindir on bUk-
meyi 2. silindir ise son bUkme-
yi yapckt~r. Olay bir onceki
al~§t1rm ile ayn1 01mas1na
kar~n bu kez geriye bo§ hare-
ketli makara11 valf kullan11ma-
yacakt1r.
,Jf~=1 ii;;";
1.3 2.2 2.3
I I I
.(}-.,
R
I
I '2\nblt~1
I
I I
I I
I I
I I
I I
I I
I I
I .
----.,------ --- _J
$ekil218Devre §emaSl
116
MARMARA ONivERSiTESi 6.2 Degi§tirme valf yardlmlyla
FEN .BiLiMLERi ENSTiTOSO sinyal olu§turma
Qal~m Bas~klr:
1. t~ araglarlnln yerl~ti
rilmesi.
2. Devre ~emasln al~t
rl1maSl
3. 1.2 nolu valfin gall§tl-
rl1arak sistemin kontrol edilli-
mesi.
4. Montajln sokUlmesi ve
pargalarln temizlenerek yerle-
rine konulmasl.
Aglklama:
Eger bUkme i~lem gok gabuk
meydana geliyor ve sistemin ga-
1~masl iyi gozlenemiyorsa sis-
teme bir ayarll gek valf ilave
edilerek piston hareket hlZl
dU~rI.
t~ AraQlarJ.:
1. 2 adet gift etkili si-
lindir.
2. 3 adet 4/2 veya 5/2 yol- (- -{>-/ -<J--)
lu valf.
3. Normalde kapall 3/2 yol- (G=/~)
lu valf.
4. 3 adet normalde kapall ( G:1=/Yh)
3/2 yollu valf.
O,1re nim Amacl:
. Bu al~trmdn sonra a~-
gldakileri yapabilmelisiniz:
a) Sinyalin kesilmesi igin
2 yontemi soyleyebilmelisiniz.
b) Devre ~emasln gore yol-
adlm diyagramlnl olu~trabime
lisini z.
6.2 DEGi~TRJl VAU' YARDIIVJIYLA

SiNYAL OLU:;;TURIVIA
Hu ornek ala$tlrmadaki amag

daha onceki all$tlrmada ula§11-
mak istenen amagla aynldlr.
117
MARMARA ONivERSiTESi 6.2 Degi§tirme valf yardlmlyla
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO sinyal olu§turma
Ancak bu uygulamada geriye bo~

hareketli makara kuIan~lmy
cakt~r. KuIan~lms sebeb-
leri k~sac a9g~dki gibi ag~k
lanabilir. Pistonun en son du-
rumanda sinyal veriIemez, gUn-
kU geriye bo~ hareketIi makara-
n~ UstUnden tamamiyIe gegiIme-
Iidir. Valfin gal~m kaabiIi-
yeti piston kolunun h~zna bag-
l~dr. Qok bUyUk h~zlard pis-
ton kolu h~zl hareket edecegin-
den vaIfin gal~9ms igin yete-
rince uzun bir sinyal al~nm
yackt~r. Piston hareket h~zn
da kumanda etme nedeniyle 0.1
m/s civar~nd bir azalma gorU-
lebilir. Pistonun ileri ve ge-
ri hareketIerindeki olU nokta-
larda bas~ng degi~mlr nede-
ni ile (bas~ngl havn~ bir
yonde kesilip'diger yonde ag~l
mas~) valfe kumanda etme i~le
mi nde ha talar olabilir. Bu. or-
nekte kuIlan~ bask~ makara-
I~ valf ile bUtUn bu dezavantaj-
lardan kurtulabili rsini z. Boy-
Ieee valfin kumanda baglnt~s
da kuIan~l olur.
Devre gemas~n1 Ag~kIanms:
UygulamaY1 daha iyi anIamak

igin yaz1~ k1s~mda ag1kIanan-
Iar~ devre ~emasyl beraber
incelemek bUyUk fayda sagIaya-
cakt1r. Bu uygulamadaki en bU-
yUk yeniIik 2.2 nolu vaIfin 1.0
nolu pistonun geri pozisyonun-
dan sonunda gaI19t~rlmsd.
Pistonun ileri hareketi esna-
s~nda bu vel! normal pozisyo-
nunu korumakta, geri hareketi
sonunda ise yeniden gal~9mk-
ta ve sinyal vermektedir. Bu
gevrim her geyden once a.2 no-
lu degi~trm valfi i94n gerek-
li di r. geman~ incele nTlle r;iyle
ba~lngt 2.2 nolu valfin d~
~ndaki tUrn valflerin P baglan-
t~lar bas~nQI havayla temas
hali nde di r. Ayr~ca 2.1 nolu 118
MARMARA ONivERSiTESi 6.2 De~i§trm valf yardimlyla
FEN BiLiMLERi ENSTiTOSO sinyal olu§turma
valfin kurnallda bagIantl.sl.da . pozisyon degi§ltirir. Hu anda

aIt baslngta du1'rnaktadl.1' ve 1.0 pistonu geri ha1'eketine
2~0 ~ou piston E~1'i ~arekti- ba§lla1'. 2.2 no1u va~f kap1~
n1 bltlrmi§ti1'. Eger 1.2 nolu 1.0 no1u piston gerl hareketl-
start dUgrnesine baS1lll'Sa 1.1 nin sonuna ge1ince 2.2 nolu
no1u impu1s valf pozisyon de~ va1fi gal1~t.r Boylece 2.1
gi$tirir. 1.0 no1u piston ile- nolu irnpu1s valf yeniden pozis-
1'i hareketine ba$la1'. Bu anda yon degi$tirerek 2.0 no1u pis-
2.2 nolu 3/2 yollu va1f norrnal.tonu va1f gall.$tl.1'l.r. 2.3 nolu
de kapall. pozisyonda piston va1fin gal.~rns 0.2 no1u
ileri hare ketinin sonuna vardl- va1f pozisyon degi §ltire1'ek 2.1
gl.nda 1.3 nolu valf rnakarasl.na nolu valfin Y hattl.nda etki e-
etkiyerek devreye sokar. Boyle-derek onunda pozisyon degi§ltir'
likle degi§lti1'me vaIfinin Z mesine neden olur. Boy1ece 2.0
hattlnda baslngl1 hava tesiri- nolu piston ge1'i hareketine
ni gosterir. 0.2 nolu vaIfin ba§llar. Boylece tUrn gevrirn bit-
pozisyon degi$tirrnesiyle 1.1 mi$ olur.
no1u vaIfin Y kurnanda hattl.na
baslngl1 hav~ etki1' ve_l.l valfi
Diyagramln olu§turulmasl
Eleman Durum
Nr. Adl I~ P~6R 072 3 ~ ( 7 9 7(J 7 7 73 74
I.
1.0 ' gift etkili On bUkme
Iler!.
J
,.... ...... ~
.2. 2
sil indir geri
.2..
2.0
<; ift etk il i
s il indir
Son bUkme iler
geri rI
...~ .- ~ ..... ~
4/2 ~5/2) ydllu a
1.1 Kumanda I.C 11
,
valf(1mpuls) b fI
4/2 (5(2) yollu a
2.1 Kumanda 2.C b
valf (impuls)
a
1.2 3/2 yoll u valf bA~LM'i
b
1.3 3/2 yoll u valf ~umandI .1 a
b
a
2.2 3/2 yoll u valf rumanda 2.] b ~
a
2.3 3/2 yollu valf Kumanda 2.] b
'" 119 )
PNONIATiK OGR8TiIVl igiN GE,J:;KLI ELElvlANLARIN L1 ST8S1
SIRA NUMARASI
.p UYGULA1VIA ORNEK
(l)
rei
<t!
EL.8MANLAR
.-- N C'1 --:t L() <.0 r--. co 0) ..- -
0 ..-
..-
N C'1 --:t L() <.0
1 Hava haZlrlama grubu 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

3/2 yollu kertikli
1 1 1 1 1 1 1 1 1· 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1
agma kapama valfi
Tek etkili silindir
-
1 1 , 1 1 1 1 1 1
2 gift etkili silindir 1 1 1 2 1 1 1 2 2
2 Monometre 1 1 1 2 2 2 1 2
2 N.kapall 3/2 yollu valf ({J=/%) 1 1 1 1 1 2 2 1 2 1 11
1 N. a<;lk 3/2 yollu valf ((t=/W0 1
1 On kumandall 3/2 yoll u valf (~/'V) 1
3 N.kapall 3/2 yollu valf (0=/AM) 1 1 2 3
1 N. kapall 3/2 yollu valf (~/Wv) i
Ayarlanabilir baslng kumandall
1 (-f>-/Wv)
1
3/2 yollu valf
1
3
4/2 veya 5/2 yollu valf (fJ==/VVv)
4/2 veya 5/2 yollu valf (-f>-/-<l-)
- ..
1 1
, 1
1 1
1
2 3
1 4/2 veya fj/2 yollu valf (-f>-/'Wv) 1
Normalde kapall
1 1
geciktirme valfi
2 Ayarlanabilir gek valf 1 1 1 1 1 1 2
Susturuculu hlZ1l
1 1 1 1
bO§laltma valfi
1 VEYA valfi 1
1 ,. YE valfi 1
1 Baslng ayar valfi 1
120
BUYU!<LUKLER-SEMi:DLLER-BiRiMLER
BUyUklUk Sembo1 SI Sistemi Sembol Diger birim1ere donU§me FormU1

Uzun1uk L metre m I m 2-IOO cm = IOOO mm
'Yo1 S
YUzey A metrekare m2 222
I m =10000 cm =1000000 mm Dikdortgen
A= a.b
Daire 2
A= er
3 3. 3
Hacim V metrekUp m I m =1000 dm = I1 V=A.h
Zaman t saniye s I s= 1/60 dakika
H1Z V saniyede metre m/s I m/s=60 m/dak. v=sjt
ivme a saniyekarede yer ~ekim ivmesi g:9.8I 2

metre m/s2 m:s
Hacim akl§l Q saniyede met m3/s Litre bolli dakika l/dak Q=v/t
metrekUp 3
Im /s=60000 l/dak. Q=a.A
Donme saYlsl f1 saniyedeki I/s=60/dak.

donme saYlsl 1/5
dakikadaki
donme saYlsl I/dak
KUtle m kilogram kg m=V. f
Yogunluk J metrekUpde des imetrekUpte

3 kilogram 3
kilogram kg/m kg/dm
3 3
I kg/m =e.OOI kg/dm
Kuwet F Newton N IN=0.I02 kp F= m.a

IN=I kg.m/s 2 FG=m.g
Basln~ P metrekarede 2 I N/m2=0.00001 bar=I Pa.

newl:a1 N/m
Ibar=IO N/cm2=IO~ P=F/A
I Pa.=IO-5 bar
Slcakllk T santigrad derece °c T=To+t

kelvin K
t
._ - - - - - - - - - - -
. To::::273.15 K
121
TEKNIK ~lEHINL
_ TUrkce ........,--..w.-._ A~ ma Q.9.§' Ingili ~§.

Afl~rk Gewicht Weight
MolekUl Molekulargewicht Molecular weight
Aln@ Stromung Flow
Fluss Stream
Ak~@ diagrm~ Strombild Flow sheet
Ayn~ yonde akl@ Gleichstrom Currents in the
same direction
D~§ar ak~ Abfluss Discharge
Ablass F-qrging
Kar@~ ak~( Gegenstrom Counter current
Kay~psz ak~§ Verlustlose Stromung Flow without loss
Laminer ak~@ Laminare Stromung Laminar flow
Turbulent ak~@ 'lU.rbulente StrOmung Ecoulement turbulent
Ak~§an FIUssig Fluid
Alet Werkzeug Tool
Ayar Einstellurlg Adjustment
AYlr~c Abscheider Separator
Azot Stickstoff Ni trojen
Bas~ng Druck Pressure
dLi@U§U
Bas~ng Druckabfall Pressure drop
Baslng mukavemeti Druckfestigkeit Compression strength
Bas~ng dengesi Durckausgleich Equalization of pressure
'Bas~ng tecrUbesi Druckprobe Pressure test
BasJ..ng devresi Druckleitung Pennstock
Baslng kayb~ Druckverlust Loss of pressure
Algak bas~ng Ni..e der druck Low pressure
Atmosferik bas~ng A1m:>sphimscher Druck Atmospheric pressure
Baslng~ baB~nc1 Anfangsdruck lni tiel pressure
Q
Buhar bas~nc Dampfdruck Steam preBsure

Hat bas1nc~ Li ni e ndruck Lenec,r pressure
I-lava baS1rlC1 Luftdruck Air pressure
Hi droli k bas~ ng Hydraulischer Druck Hydraulic pressure
Wasserdruck
122
I§letme baslncl Betriebsdruck Workin.< pressure

Betriebsspannung
Kar§l baslng Gege ndruck Back p-res;:)ure
Kondanser baslng Konde nsa tordruck Condenser pressure
Iv1utlak baslng Absoluter Druck Absolute pressure
No ['mal baslng Nenndruck Normal pressure
Orta baslng Mitteldruck Mean pressure
Sabit baslng Konstanter Druck Constant pressure
TecrUbe baslng PrUfungsdruck Test pressure
Yay baslncl Federdruck Spring compression
Qevrim Kreisprozess Cycle
Deger Wert Value
Diagram Diagramm(Schaubild) Diagram
Emniyet valfi Sicherheitsventil Safety valve
Emme vulfi Saugventil Inlet valve
]1iltre Filter (Sieb) Sieve (Strainer)
SUrgUIU valf govdesiSchiebergehause Body of sluice valve
Valf govdesi Ventilgehause Valve body
Hava Luft Air
Hava bo§altma EntlUftung Deaeration
Havalandlrma LUftung(EntIUftung) Ventilation
Hazlrlama Aufbereitung Preparation
Ausarbeitung Elaboration
HaZlrllk Vorbe rei tung Preparation
Hazne Behal ter(Gefass) CL'ank (Contai ner)
KaYlp Verlust Loss
Qlkl§ kaYlbl Austrittsverlust Outlet loss
Ig kaYlp Innerer Verlust Internal loss
Mambran Membran Membrane
Piston Kolben Piston
Piston kolu Schubstange Connecti ng rod
Kol be ns ta nge Plston rod
Pnomatik Pnomatik Pneumatics
Slkli;ltlrma Verdichtung Compre ssi on
Kompression
Slk~trma oranl Kompressiop.grad Compre s :_d 0 n ra ti 0
Silindir Zylinder Cyli nder

Su aYlrlclsl Wasserabschneider Water separator
Susturucu Schalldampfer Sile ncer
SUrgUIU valf Schieber Sli de vel ve
Valf Ventil Valve
Ana valf Hauptventi17 Main valve
Ana stop valf Regulierventil Regulating valve
Baypas valfi HUcklaufventil By-pass valve
Bo§altma valfi Ablassventil Dischurge valve
gabuk kapama SchnellschlU88ventil Quick closing valve
9ift yollu valf Zweigeventil Double ported valve
Emme valfi Saugeventil Suction valve
Kapama valfi Absperventil stop v,sll ve
Klsma valfi Drossvel ventil Throttle val-e8
Konik valf Kegelventil Conical valve
Otomatik valf Selbstschlusventil Self closing valve
Vida Schraube Screw
Ayar vidasl Einstelischraube Adjustment screw
Yag 01 Oil
Yag baSll1Cl Oldruck Oil pres:Jure
Yag filtresi Olfil ter Oil filter
Yon Richtung Direction
Yon de;~i.trm Richtungswechel Alteration of diret~n
Umlenkung Change of direction
Akl§l yonli Stromungsrichtung Direction of flow
124
INDEX
Atmosfer baslncl 0.2 Susturucu 6.3
Ayarll gek val 5.4 SUrgUIU valf 1.6 3.3 9.4
Ayarlanabilir klsma valfi 5.2 Tek etkili silindir 1.2
Baslng ayar valfi br. 2.1 Valf gall@ma tUrleri 11.2
Baslng ayarlama valfi br. 2.1 2.2
Baslng ba~lnt yeri 1.4 VE valfi 8.2
Baslng enerjisi 0.3 VEYA valfi 7.2
Baslng kaynagl 11.5 YaglaYlcl 2.4
Baslng kumanda valfi br. 1.2 Yollu valf genel 1.3
Boyl-Gay-Lussac kanunu 0.3 Yol-adlm diyagraml br.3.1 5.2
yek velf 5.3
9ift etkili silindir 9.2
Degi~trm valfi Or. 6.1
Devre segici valf Or. 7.2
Devre ~emasln olu@turulmasl 11.5
Diskli valf 1.5 3.2 3.3
Durum planl 4.1
DUz sUrgU 11.3
Elemanlarln slralanmaSl 11.5
Geciktirme valfi Or. 3.2
Geriye bo~ hare~tli makars 5.1
Hava filtresi 2.3
Havanln su tutma kabiliyeti 0.3
Hava tankl Or. 3.2
Hareket enerjisi 0.3
H1Zll bo~altm valfi 6.2
Impuls val! 11.3 11.4
Monometre 2.5
Mutlak baslng 0.2
.
Nakil hatlarlnln gizilmesi 1.4
On kumanda 4.2 11.2
On kumanda prensibi 4.2
Seri baglantl 1.4
125
FEN ,BiLiMLERi ENSTiTOSO
LiTERAIDR
1) Vom BundesinstitUt fUr Berufsbildung, Pneumatik Ubungsheft

fUr den Auszubildenden. Beuth Verlag, Berlin 1982
2) Bosch-Pneumatik informationen, Grundlagen und Gerate-
\ Funktionsbeschreibung. Stuttgart 1971
1 3) Festo-Pneumatik Stevern, Grundlagen fUr Steuerungen im
Normal-Druckbereich. Esslingen 1979
!
I
4) Deppert, W., stoll, K. : Pneumatik Control. Vogel Verlag
WUrzburg 1975
5) Karacan, i. : Pnomatik Kontrol. Gazi Dniversitesi Teknik
Egitim Faktiltesi, Ankara 1985
6) MUhendis ve Makina, Hidrolik + Pnomatik ozel saylSl.
SaYl 277. Ankara 1982
7) SEGEM, EnstrlimanPnomatigi.Ankara 1984
8) SEGEM, Basln~ Hava Sistemleri. Ankara 1984
l( _#''Wt ~

Pnomatik Temel Ve Uygulamalari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pnomatik Temel Ve Uygulamalari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.e.

Hazlrlayan: Ninaf AKU~

0.1 Pnomatik birim1eri ve fizikse1 oze11ik1eri ••... 1

1.2 Tek etkili si1indir ••••..••..•..•••..•.•••••. 21

1.5 Norma1de kapl~ 3/2 yo11u diskli va1f •••..•••• 28

2.3 Su aY1.rg~ filtre •••.....•..•••...• 37 I •••••••••

2.4 YaglaYl.c1.. ..• • •...••. b(, 38 ••••••••••••••

2.5 Monometre. . • .;. • • • . • • • • • •• . .40

4.3 Normalde kapall sUrgUIU on kumandall. 3/2 yollu

5.4- Ayal'lanabilir yayll. gek valf •••••••.•.. , •.•••••• 61

1.2 Ayarlanabilir bas1.ng kumandal1 3/2 yo11u valf •• '.93

3.3 Norrnalde kapal1 geciktirme valfi ni n kons trUksi:-

3.4 Geciktirme sisterninin gal1~ms ••....•..•.••.••• 105

Degi§en endtistriyel problernlerde, kaliteli rnarnulti en ucu-

rnultin tUrn tiretirn stireci incelenrni:;; ve kalitesi sabit kalrnak :;;ar-

PNOMATIGE GIR~ endUstriyel pnomatik sistemlerde de

Burada akla gelebilecek ilk sorun

A$aglda fiziksel hesaplamalarda esas

Uzunluk - Metre (m)

Bu temel birimlerin yanlnda pnomatik-

Bilindigi Uzere fiziksel bUyUklUkler

Aglrllktan dogan kuvvetin 2 ozelligi Vani 1 Pa = 1 N/m 2I dir. Paskalln klsa

2 5 kadar azaltllabildigi bir ortam elde

0.2. Hava Kanunlarl ve Fiziksel

Pn6matikte kullanllan gaz karlSlml,

Bunlardan baska % 1 oranlnda da Kar- PenegaHf

A$agldaki ornek1e gaz1arln hareket1e-

9.3. BaSln~ ve ISlnln Havaya Tesiri

Deney: Yandaki $eki1de gorU1dUgU gibi

A~lk1am: IS1 tesiriy1e Er1enmayer'in

Bi1gi: Gaz1arda fizikse1 hacim bUyUk-

bag1nt1s1 e1de edi1mi$tir.

Burada, Pabs = Mut1ak bas1n~

Deneme: Normal havayla doldurulmu$

P1 abs = 1040 mbr

Y~ni bir deneme i~n bu kez daha Sl-

A~lkam: Deneyin yap1ld1g1 U-Borusu-

~ekil Q4. Havanw

diger klsmlnda 100 mm yUkseldigi tes-

ikinci deney sonunda bulunanlarda

P = suyun yUkselme miktarl

oldugu daha once soylenmisti, simdi

P1abs . V 1010 . 514 mbar.cm-3

P2 abs . V2 1034.517,4 mbar. cm 3

Her iki islem sonu~lar birbirine

hatalar1 nedeniyle kU~ bir fark or-

lsim olarakta bu kanun Boyle-Gay-

Ancak bay1e bir duruma ~ok ender rast-

T~kni sistemlerde hava pompalanma- P abs. V P2abs . V2

Herhangi bir kazaya sebep vermemek

0.4. Havanln Su Tutma Kabiliyeti

Hava i~ersnd daima bir miktar su

Pnomatik sistemlerde havan1n su emme

ler bulunur. Havanln su emme kabili-

0.5. Baslne ve AklS Hlzlnln Hava

AklS hlzlnln ve sistemdeki baslncln

Sllabilir. Yandaki sekilde ieinden

- Bas1n~ havan1n yan1c1 patlama Pnomatigin dezavantajlar1n1 $oyle Sl-

- Gaz ~lk1$ gUrUltU1UdUr. Ancak gU-

Bir makinede i$lenilen parcalarln - ha- I

niz. Ancak daha once kullanllan ele- ~ ~

Dikkat edilecek noktalar:

Cal1$ma elemanlar1n1n yerle$tirilmesi baglant1lar (vida, somun, rakor) ba-

Basitle$tirilmi$ valf, tasarlmlnda ~l