Werken in & met gemeenschappen

Centraal thema & de opdracht (Kwalificatie 4):

Bevorderen sociaal functioneren in & van gemeenschappen.

Onderzoeksvraag:
Hoe krijgen gemeenschappen in de verschillende stadsdelen vorm en betekenis en wat
kunnen diverse stakeholders in de wijk doen om het functioneren van die gemeenschappen
te versterken?

Gemeenschap
Een 1e verkenning:
Welk beeld of gevoel roept het begrip of concept gemeenschap bij jullie op?
Zijn jullie voor je gevoel onderdeel van een gemeenschap?
Hoe zou je deze gemeenschap voor jezelf omschrijven?

Aandachtspunten:
• Om beter grip te krijgen op het concept gemeenschap moeten we verder kijken dan
het zoeken naar een passende definitie.
• Gemeenschappen zijn situationeel & contextueel.
• Belangrijk om zicht te hebben op machtsverhoudingen m.b.t. gemeenschappen.

Gemeenschap als concept

• Multi-contested
• Ideologische lading
• Erfenis uit het verleden
• Politieke & beleidsmatige inzet
• Wens voor de toekomst
• Community-turn

Vier soorten gemeenschappen:

1. Multi-contested
Doordat er van alles blijft veranderen, is er nog meer behoeften aan gemeenschap. Er
is meer behoeften aan een gevoel van warmte.
“Some words …have a ‘feel’. The word community is one of them. It feels good: whatever the
word community may mean, it is good ‘to have a community’, ‘to be in a community’”.
“Community is a warm place, a cosy and comfortable place … in the community we are safe”
(Bauman, 2001:1)

Maar, kent ook een onaangenaam gevoel:

“The desire for community relies on the same desire for social wholeness and identification
that underlies racism and ethnic chauvinism on the one hand and political sectarianism on
the other”. (Young 1986:2)
communistische gedachtegoed van Marx Volksgemeinschaft, t.t.v. Nazi-Duitsland
Ideologische lading bij een gemeenschap:
Hij maakte zich zorgen om het verliezen van een gemeenschap door de moderne tijd.
Gemeinschaft: de stad
Geselschaft: de gemeenschap > dit moet terugkomen.
• Gemeinschaft als een symbool van de prémoderne tijd, een erfenis uit het verleden
• Aandacht voor ruimtelijke nabijheid
• Sociale verbondenheid
• Gezin als hoeksteen van de samenleving
• Gemeenschappen om onderlinge verbondenheid uit te bouwen
• Burgerschap
• Meer dan een individuele optelsom
• Collectief belang is dominant
“Whatever the problem, community is the answer”. (M. Wheatley)

De maakbaarheidsgedachte
• Structureel-functionalistisch perspectief
• Verbinding als een mechanische ambitie
• Als oplossing voor maatschappelijke vraagstukken
• Impact van macht t.a.v. gemeenschappen
• De intrinsieke betekenis en de ervaring gaat verloren, maar je kijkt vanuit een
ideologie van uit gemeinschaft.(de stad).

2. Ruimtelijke gemeenschappen
• Belangrijke sociale groep niet per se gebaseerd op verwantschap
• Ze verhouden zich als groep tot “iets”
• Verhouden zich tot ecologische leefomstandigheden met onderlinge afspraken.
• Kleinschalig
• Verbondenheid = functioneel
• Relationeel
• Vooral functioneel, er kan wel affectie ontstaan

3. Dikke gemeenschappen, traditioneel zwaar hecht:

• Heftige gemeenschappen met sociale controle zoals de jehova gemeenschap, het
kampgemeenschap en een dispuut.
• Belangrijke sociale groep niet per se gebaseerd op verwantschap
• Affectieve dimensie
• Gedeelde historie & toekomst
• Gedeelde taal, N&W, etniciteit, geloof
• Dominantie van het collectief belang
• Uittreden = taboe, betekent vaak alle schepen achter je verbranden
• Sterke overlevingsdrang
Nieuw denken over gemeenschap:
Communities are imagined
1. Benedict Anderson (1983)
• Grenzen krijgen een andere betekenis a.g.v. de opkomst van moderne
communicatiemiddelen
Mensen kunnen zonder dat ze elkaar tegen komen in het dagelijks leven en zonder dat ze
elkaar persoonlijk kennen verbeelden dat zij met elkaar een gemeenschap vormen op basis
van een gedeeld mentaal beeld van hun affiniteit met elkaar

The symbolic construction of communities

2. A. Cohen (1985)
• Culturele kijk op gemeenschap en de intrinsieke betekenis
Symbolen zijn de dragers van gemeenschappen en relaties zijn daarin bronnen van
betekenis. Want symbolen dragen het gemeenschap, mensen gaan met elkaar in
gesprek. Het dialoog voer het symbool van gemeenschap is heel belangrijk volgens
hem.

Niet het delen van gedrag staat centraal, maar het bespreken ervan. Zo stemmen mensen
gedrag op elkaar af. Dit is een repeterend proces, iedere keer als ze met nieuwigheden
worden geconfronteerd, komt men weer in gesprek met elkaar.
Gemeenschap heeft een samenvoegende werking voor individuen maar laat ruimte voor
diversiteit

De betekenis van dit nieuwe denken?

• Het relationele element krijgt, het wij-zij denken, o.i.v. het nieuwe denken een andere
positie.
• Het begrip wordt abstracter, nog minder grijpbaar
• Is niet langer verbonden aan een lokaliteit
• Het is niet fysiek waarneembaar
• Het verliest zijn dwingende structuur
• De dialoog krijgt een centrale plek
• Het structureel denken wordt veranderd in cultureel denken.

Het culturele perspectief komt ook terug in het denken van filosofen:
“Culture is instead produced and reproduced, challenged and changed: it is in constant
interaction with other cultures- if community is culture it needs to be understood as a
relational figuration in constant change and movement (Carey, 1989,23).
Mensen zijn burgers van een gemeenschap. H. Arendt
Er moet aandacht zijn voor het gemeenschappelijk zijn. (Derrida, Nancy e.a.)
Veranderlijkheid vormt het uitgangspunt, gemeenschappen zijn vloeibaar en staan continu
ter discussie. Wij is een uitnodiging tot dialog om te komen tot een nieuw gemeenschappelijk
kenmerk.
Top-down community building is niet mogelijk.(Nancy en Cavell in Bax)
Wat kan de meerwaarde van dit nieuwe denken zijn?

2. Lichte gemeenschappen
 Een relationele kijk op gemeenschap
 Een groep die iets met elkaar deelt dat hen van andere groepen onderscheidt
 Vanuit herkenbaarheid
 Actieve of passieve toetreding
 Individueel belang
 Tijdelijke verbanden

Gemeenschap op basis van dubbelzinnigheid

4. Gemeenschapsvorming op basis van ambivalentie (in conflict zijnde emoties
die gerelateerd zijn aan hetzelfde object, idee of persoon)
• bestaande reële vluchtige relaties
• waarden kunnen verschillend ruimte voor diversiteit.
• Gebaseerd op dagelijkse ontmoetingen (niet normatief)
• Relaties zijn mobiel/fluïde
• Contacten vinden vooral plaats in zgn. tussenruimten/transitieplaatsen
• uniformiteit of standaardisering, waar plaatsen niet vergroeid zijn met een plaatselijk
context en de context geen onderdeel is van een historisch narratief.

Crafting Communities
Een vorm van linking kapitaal
• Een netwerk van formele en informele partijen
• Samenwerkingsverband om te komen tot creatieve oplossingen voor
maatschappelijke vraagstukken. Kijken vanuit samenwerking hoe dit tot beweging
kan komen.
• Dialoog staat centraal
• Gelijkwaardigheid als uitgangspunt waardoor de machtsverhoudingen veranderen
• Deze kijken vanuit beleid

Buurt & gemeenschap (Mariaberg)

• 3 buurten
• 5000 inwoners (om en nabij)
• 80% sociale woningbouw
• laagste huurprijzen
• lage inkomensgroep
• 65% Nederlands
Literatuur: “Ne zanger is een groep”.

1. Het Liberale paradigma van gemeenschapsvorming:

Het liberale denken focust op de individuele vrijheid, in de zin van keuzevrijheid. Het
klassieke liberalisme, dat op typische wijze verwoordt wordt door John Locke > Gaat uit van
de natuurstaat met natuurrechten zoals; recht op het leven, recht op vrijheid en recht op
eigendom. Het liberale politiek denken wordt gefascineerd door het idee van een minimale
staat.

De moderne maatschappij wordt gekenmerkt door een proces van differentiatie. Weber
spreekt van ‘Ausdifferenzierung’, hierbij ontwikkelen zij hun eigen rationaliteit rond geld en
macht

2. Het communitaristische paradigma van gemeenschapsvorming.

Michael J. Sandel typeer het zelfgenoegzame, liberale individu als een ontworteld en
losgeslagen zelf of plastische als een hotelgast zonder reële woonplaats. Communitarisme
kiezen voor een holistische visie op de mens en de samenleving. Volgens hen primeert het
geheel op de delen. De gemeenschap is het concrete (con- crescere betekend
samengroeien).

3. Het republikeinse paradigma van gemeenschapsvorming.

De republikeinen willen de strekte punten van zowel liberalen als communitaristen
behouden en hun zwaktes overstijgen. Ze bestempelen het individu en de gemeenschap
beide als abstracties.