Oreka Kimikoa

Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma)

Oreka kimikoa
1. Talka-teoria eta erreakzio-abiadura kontzeptua.
2. Erreakzio kimikoen abiaduran eragiten duten faktoreak. Prozesu industrialetan
katalizatzaileak erabiltzea.
3. Oreka kimikoaren ezaugarri makroskopikoak.
4. Sistema kimiko baten oreka-egoeraren interpretazio azpimikroskopikoa. Masa-
ekintzaren legea. Oreka-konstantea. Kc eta Kp oreka-konstanteen adierazpena.
5. Oreka-baldintzei eta sistemaren eboluzioari eragiten dioten faktoreak. Le Chatelierren
printzipioa.
6. Hauspeatze-erreakzioak oreka heterogeneoen adibide gisa. Hauspeatze-erreakzioen
aplikazio analitikoak. Ioi komunaren efektua.
7. Oreka kimikoaren aplikazioak eguneroko bizitzan eta prozesu industrialetan.

Itziar Izurieta (2021 abendua)

Aurkibidea:

1 Erreakzio itzulgarriak eta itzulezinak. Oreka kimikoa .............................................. 1

1.1 Oreka homogeneoa eta heterogeneoa .............................................................. 2

2 Oreka kimikoa eta oreka-konstanteak: Kc eta Kp .................................................... 3

2.1 Zinetikaren eta oreka kimikoaren arteko erlazioa ............................................. 4

2.2 Oreka kimikoaren ezaugarriak........................................................................... 5

2.3 Kc konstantearen balioaren esanahia ................................................................ 5

2.4 Kc-ren eta doitutako ekuazioaren arteko erlazioa ............................................. 6

2.5 Kp oreka-konstantea .......................................................................................... 7

2.6 KC eta Kp-ren arteko erlazioa .............................................................................. 8

3 Disoziazio-maila ........................................................................................................ 8

4 Erreakzioaren norabidea: erreakzio-zatidura ........................................................... 9

5 Energia askea eta oreka konstantea (Termodinamika vs oreka) ........................... 10

6 Le Chatelier ............................................................................................................. 10

6.1 Kontzentrazioa aldatzea .................................................................................. 10

6.2 Presioa aldatzea bolumena aldatzean............................................................. 11

6.3 Gas geldo bat gehitzea .................................................................................... 13

6.4 Tenperatura aldatzea ...................................................................................... 13

6.5 Katalizatzailearen eragina ............................................................................... 15

6.6 Le Chatelier – Laburpen taula .......................................................................... 16

7 Oreka kimikoaren aplikazioak eguneroko bizitzan eta prozesu industrialetan ..... 17

7.1 NH3-aren osaketa, Haber prozesua ................................................................. 17

7.2 NO-aren osaketa: ............................................................................................. 20

8 Informazio-iturriak.................................................................................................. 22
1 Erreakzio itzulgarriak eta itzulezinak. Oreka kimikoa
Orain arte erabili dugun ideia izan da bi erreaktibo presio- eta tenperatura-baldintza aproposetan
nahasten direnean, erreakzioak aurrera egiten du harik eta erreaktiboetako bat agortzen den
arte. Horrelako erreakzioei erreakzio itzulezinak esaten zaie, eta noranzko bakar batean
gertatzen dira.
Erreaktiboak → Produktuak
Ad.- Sagarraren usteltze prozesua / Metanoaren errekuntzatik CO2 eta H2O lortzeko erreakzioa
Hala eta guztiz ere, esperimentuetan frogatu da erreakzio kimiko gehienak erreakzio itzulgarriak
direla. Horrelako erreakzioak, besteak ez bezala, bi noranzkoetan gertatzen dira, produktuek
beren artean erreakzionatzeko aukera baitute, erreaktiboak berriz ere eratu daitezen.
Erreaktiboak ⇄ Produktuak
Erreakzio itzulgarria erreakzioaren bi atalen artean gezi bikoitza (⇄, edo bestelakoren bat) jarriz
adierazten da.
Erreaktiboak eta produktuak aldi berean kontsumitzen eta eratzen ari direnean eta denbora-tarte
batera oreka kimikoa lortzen da.
Demagun ontzi huts batean sufre dioxidoaren, SO2, kantitate bat eta oxigenoa, O2,
sartzen direla. Ontzia itxi egiten da, eta tenperatura 1000K-eraino igotzen da, ondoren
konstante mantenduz.

Erreakzio zuzena hasten da sufre trioxidoa eratuz: 2 SO2 (g) + O2 (g) → 2 SO3 (g)
Erreakzio horren abiadura, vzuzena, gutxitu egiten da denborarekin, SO2-aren eta O2-aren
kontzentrazioen gutxipenarekin batera.
Era berean sortzen hasi den SO3-a deskonposatu egiten da, SO2-a eta O2-a berriro sortuz:
2 SO3 (g) → 2 SO2 (g) + O2 (g)
Erreakzioa hori alderantzizkoa da, eta horren abiadura, valderantzizkoa, SO3-aren
kontzentrazioarekin gehitzen da.
Erreakzio-abiadura eta kontzentrazioak denborarekiko aztertuta:

Denbora-tarte bat, tor, pasatu ondoren, bi erreakzioen abiadurak, zuzenarena eta

Oreka-Kimikoa (I.I) 1
 alderantzizkoarena, berdin izatera iritsiko dira. Puntu horretatik aurrera, hiru
substantzien kontzentrazioak uneoro konstante mantentzen dira eta oreka
kimikoaren egoera lortzen da: 2 SO2 (g) O2 (g) ⇄ 2 SO3 (g)
Erreakzio itzulgarri baten oreka kimikoko egoera sistemaren azken
egoera da, zeinean erreakzio zuzenaren abiadura eta alderantzizko
erreakzioaren abiadura elkarren berdinak diren, eta ondorioz,
erreakzioan parte hartzen duten substantzien kontzentrazioek konstante
irauten duten.

Oreka kimikoa egoera dinamikoa da, erreakzio itzulgarriaren substantzien transformazio

etengabea gertatzen baita bi noranzkoetan, baina erreaktiboen eta produktuen kontzentrazioak
konstante mantentzen dira, nahiz eta ez duten zertan berdinak izan. Hau da:

Maila mikroskopikoan, erreakzioak abian jarraitzen du molekulen artean, bai zuzeneko

noranzkoan bai alderantzizkoan; horregatik esaten dugu oreka kimikoa oreka dinamikoa
dela.

Maila makroskopikoan, sistema osoari erreparatuta, ematen du erreakzioa gelditu egin

dela. Denbora-tarte jakin batean, erreaktiboen edo produktuen molekula kopurua bera
eratzen da zuzeneko eta alderantzizko prozesuetan; eta beraz, erreaktibo eta produktu
kantitateak konstanteak dira.

1.1 Oreka homogeneoa eta heterogeneoa

Erreaktiboen eta produktuen agregazio-egoeraren arabera orekak homogeneoak edo
heterogeneoak izan daitezke.

Oreka homogeneo deritze erreaktiboak eta produktuak fase berean dauden orekei.
Ad.- H2 (g) + I2 (g) ⇄ 2HI (g)
CH3COOH (aq) + C2H5OH (aq) ⇄ CH3COOC2H5 (aq) + H2O (l)

Oreka heterogeneoa deritze erreaktiboak eta produktuak fase berean ez dauden orekei.
Ad.- 2C (s) + O2 (g) ⇄ 2CO (g)
BaSO4 (s)) ⇄ Ba2+ (aq) + SO42- (aq)

Oreka-Kimikoa (I.I) 2
2 Oreka kimikoa eta oreka-konstanteak: Kc eta Kp
Prozesu itzulgarrietan oreka kimikoaren azterketa egin daiteke. Honetarako ondoko 3 erreakzio
kimikoren esperimentazioan lortutako kontzentrazioei erreparatuz:

a) PCl3(g) + Cl2 (g) ↔ PCl5(g) erreakzioan, 3 esperimentuetan ere:

[𝑃𝐶𝑙5 ]
= 5,5
[𝑃𝐶𝑙3 ] · [𝐶𝑙2 ]
b) H2(g) + I2 (g) ↔ 2HI(g) erreakzioan, 3 esperimentuetan ere:
[𝐻𝐼]2
= 49
[𝐻2 ] · [𝐼2 ]
c) N2(g) + 3H2 (g) ↔ 2NH3(g) erreakzioan, 3 esperimentuetan ere:
[𝑁𝐻3 ]2
= 90,0
[𝑁2 ] · [𝐻2 ]3
Laborategian esperimentalki lortutako kontzentrazioen gora-behera txikiak egon daitezkeela
onartuta, erreakzio bakoitzarentzat ikusten da produktuen kontzentrazioak ber beraien
koefiziente estekiometrikoa eta erreaktiboen kontzentrazioak ber bakoitzaren koefiziente
estekiometrikoak zatituz konstante bat lortzen dela. Balio horri erreakzio horren oreka-
konstantea deritzo.
Orohar, aA + bB ⇄ cC + dD erreakziorako oreka-konstantea, Kc, honela definitzen da:

[𝐶]𝑐 · [𝐷]𝑑
𝐾𝐶 =
[𝐴]𝑎 · [𝐵]𝑏
Adierazpen honi oreka kimikoaren legea edo masa-ekintzaren legea deritzo.

Oreka-Kimikoa (I.I) 3
 KC oreka-konstantearen balioa erreaktiboen eta
produktuen kontzentrazioetatik independentea da, eta
tenperaturaren menpekoa baino ez da.
KC-ren c azpiindizea konstantea substantzien
kontzentrazio molarren funtzioan adierazten delako
agertzen da, hau da: mol/L
Beste azpiindize batzuk erabiltzen dira oreka-konstante
desberdinak bereizteko, ad.- Kp, Kw, Ka, Kb…

2.1 Zinetikaren eta oreka kimikoaren arteko erlazioa

Orekaren ezaugarriak ulertzeko lagungarria da zinetika kimikoaren kontzeptuak aplikatzea.
Horretarako demagun ondoko erreakzioa:
aA + bB ⇄ cC + dD
 A eta B erreaktiboen kantitate zehatz batzuk botatzen dira ontzi itxi batera. Haien
molekulak talka egiten hasiko dira, eta, aktibazio energia nahikoa lortutakoan, molekulak
eratzen dituzten loturak apurtuko dira: atomoak askatuko dira, eta, ondoren beste modu
batean berrantolatu.
Ondorioz, produktuak eratuko dira zuzeneko erreakzioari jarraituz. Zuzeneko erreakzio
horren abiadura honela adieraz daiteke:
vz = Kz · [A]a · [B]b
(non Kz konstante bat den)
Erreakzio horren abiadura txikitu egiten da denborarekin, erreaktiboak gutxitu ahala.
 Aldi berean C eta D produktuen kantitateak eratzen hasi direnean, produktu horiek
elkarren artean erreakzionatzen hasten dira, eta A eta B erreaktiboak eratzen dituzte.
Alderantzizko erreakzio honen abiadura ekuazioa:
va = Ka · [C]c · [D]d
(non Ka konstante bat den)
Erreakzio honetan hasierako abiadura nulua izatetik pixkanaka handitzera pasatzen da
ontziko produktu kantitatea handitzen baita.

Zuzeneko erreakzioa eta alderantzizkoa batera gertatzen dira eta denbora-tarte bat pasatakoan
bien abiadura berdina da:

Oreka deritzon momentuak bi abiadurak

berdinduz:
vz = va
Kz · [A] · [B]b = Ka · [C]c · [D]d
a

𝐾𝑧 [𝐶]𝑐 · [𝐷]𝑑
=
𝐾𝑎 [𝐴]𝑎 · [𝐵]𝑏

Edo,
[𝐶]𝑐 · [𝐷]𝑑
𝐾𝐶 =
[𝐴]𝑎 · [𝐵]𝑏

Oreka-Kimikoa (I.I) 4
2.2 Oreka kimikoaren ezaugarriak
Hauek dira oreka kimikoaren ezaugarriak:
Sistemak ez du materiarik trukatzen ingurunearekin.
Ad.- gasen arteko erreakzio batean, produktuak ontzitik irtengo balira, ez lukete sekula
erreakzionatuko elkarren artean, eta ez litzateke izango alderantzizko erreakziorik ezta
orekarik ere.
Propietate makroskopikoak (kontzentrazioa, presioa..) konstante irauten dute denboran.
Egoera dinamiko bat da, bi erreakzioak (zuzenekoa eta alderantzizkoa) etengabe
gertatzen dira abiadura berean.
Tenperaturaren araberakoa da. Oreka bera izanik ere Kc konstantearen balioa aldatu
egiten da tenperaturarekin.

2.3 Kc konstantearen balioaren esanahia

KC konstantearen zenbakizko balioa oso garrantzitsua da behin oreka lortu ondoren erreakzioa
zein neurritan gertatu den adierazten duelako. Kc-ren adierazpena gogoratuz:
[𝐶]𝑐 · [𝐷]𝑑
𝐾𝐶 =
[𝐴]𝑎 · [𝐵]𝑏
Erreaktibo gutxi batzuk Orekan erreaktibo eta Erreaktibo gehienak produktu
bihurtzen badira produktu: produktuen kontzentrazioak bihurtzen badira:
Kc <<< 1 ; antzekoak: Kc ≈ 1 Kc >>> 1;
Oreka ezkerrera desplazatuta Oreka eskumara desplazatuta

Iturria: https://saylordotorg.github.io/text_general-chemistry-principles-patterns-and-applications-v1.0/s19-02-the-equilibrium-constant.html

Iturria:http://elfisicoloco.blogspot.com/2012/11/significado-de-kc.html

Oreka-Kimikoa (I.I) 5
2.4 Kc-ren eta doitutako ekuazioaren arteko erlazioa
Erreakzio kimiko bat modu batean baino gehiagotan doitu daiteke; ondorioz, konstantearen
balioa ere aldatzen da. Baina lorutako balio guztiak erlazionatuta egongo dira.
Ikus dezagun ondoko erreakzioa: H2 (g) + I2 (g) ⇄ 2 HI (g)
[𝐻𝐼]2
𝐾𝐶 = [𝐻 = 50 ; (T=229ºC)
2 ]·[𝐼2 ]

KC , oreka-konstantearekin kontuan hartzekoak:

Erreakzio bat bider faktore bat egiten bada, erreakzio berriaren konstantea honela
kalkulatzen da: lehengo erreakzioaren konstantea ber faktore hori eginda:
Kc’ = (Kc)n
Erreakzio baten oreka-konstantea eta alderantzizko erreakzioaren oreka konstantea
elkarrekiko alderantzizkoak dira:
1
𝐾𝐶′ =
𝐾𝐶
Bi erreakzioren edo gehiagoren arteko batuketa egiten denen erreakzio osoaren oreka-
konstantea jatorrizko erreakzioen oreka-konstanteen arteko biderkadura da:
𝐾𝐶′′ = 𝐾𝐶 · 𝐾𝐶′
Adibidez:
1 [𝐻2 𝑂]
𝐻2 (𝑔) + 𝑂 (𝑔) ↔ 𝐻2 𝑂(𝑔) ; 𝐾𝐶 = [𝐻
2 2 2 ]·[𝑂2 ]
1/2

1/2
1 [𝐶𝑂]·[𝑂2 ]
𝐶𝑂2 (𝑔) ↔ 𝐶𝑂(𝑔) + 𝑂 (𝑔) ; 𝐾𝐶′ =
2 2 [𝐶𝑂2 ]
Erreakzio osoa: 𝐻2 (𝑔) + 𝐶𝑂2 (𝑔) ↔ 𝐶𝑂(𝑔) + 𝐻2 𝑂(𝑔)
[𝐶𝑂]·[𝐻2 𝑂]
𝐾𝐶′′ = [𝐻2 ]·[𝐶𝑂2 ]
; 𝐾𝐶′′ = 𝐾𝐶 · 𝐾𝐶′

Oreka-Kimikoa (I.I) 6
2.5 Kp oreka-konstantea
Orekan dauden gasen kasuan, konstante berri bat definitzea komeni da, oreka-legea nahastearen
gasen presio partzialen funtzioan adieraziko duena; izan ere, presio partzialak gasen
kontzentrazio molarren proportzionalak dira.
Ondoko erreakzio orokorrerako: aA (g) + bB (g) ⇄ cC (g) + dD (g)
KP konstantea honela definitzen da:
𝑝𝐶 𝑐 · 𝑝𝐷 𝑑
𝐾𝑝 = 𝑎
𝑝𝐴 · 𝑝𝐵 𝑏
non pC, pD, pA eta pB orekan dauden gasen presio partzialak diren eta c, d, a eta b erreakzio
itzulgarriaren koefiziente estekiometrioak.
KC-rekin gertatzen den moduan, Kp-ren balioa:
 Oreka bakoitzarentzat berezia da, baina ekuazioaren koefiziente estekiometrikoen menpe
dago.
 Tenperaturaren arabera aldatzen da.
 Erreaktiboen eta produktuen hasierako kantitateetatik independentea da.

Gas baten presio partziala eta frakzio molarrak gogoratzen:

Presio partziala: Nahaste gaseoso bateko gas baten presio partziala gas
horrek nahastearen bolumen osoa beteko balu egingo lukeen presioa da,
tenperatura jakin batean.
𝑛𝐴
𝑝𝐴 · 𝑉 = 𝑛𝐴 · 𝑅 · 𝑇 → 𝑝𝐴 = · 𝑅 · 𝑇 𝑒𝑑𝑜 𝑝𝐴 = [𝐴] · 𝑅 · 𝑇
𝑉
Zatiki molarra: solutuaren frakzio molarra disoluzioaren solutuaren mol
kopuruaren eta mol kopuru totalaren (disolbatzailea eta solutua) arteko
zatidura da.
𝑛𝐴
𝜒𝐴 =
𝑛𝑇
Presio totala: Nahaste gaseoso bateko gas guztiek egiten duten presioa,
gas guztien molen baturak (nT) egiten duena izango da:
𝑛𝑇
𝑝𝑇 · 𝑉 = 𝑛 𝑇 · 𝑅 · 𝑇 → 𝑝𝑇 = ·𝑅·𝑇
𝑉
Gas baten presio partziala eta presio totala zatituz:
𝑛𝐴 · 𝑅 · 𝑇
𝑝𝐴 𝑉 𝑛𝐴
= = = 𝜒𝐴
𝑝𝑇 𝑛𝑇 · 𝑅 · 𝑇 𝑛𝑇
𝑉
Ondorioz, gas baten presio partziala frakzio molarren menpe ere jar daiteke:
𝑝𝐴 = 𝜒𝐴 · 𝑝𝑇

Oreka-Kimikoa (I.I) 7
2.6 KC eta Kp-ren arteko erlazioa
Oreka-konstantearen ekuazioa erreakzioan parte hartzen duten gasen presio partzialen arabera
adieraz daiteke tenperatura jakin batean, baina ekuazio hori gasekin bakarrik erabil daiteke.
Dena den, presio partzialen araberako konstantea eta K C oreka-konstantea gas idealen
ekuazioaren bidez erlaziona daitezke:
𝑝 𝑐 ·𝑝 𝑑
aA (g) + bB (g) ↔ cC (g) + dD (g) erreakzioan: 𝐾𝑝 = 𝑝 𝐶 𝑎·𝑝𝐷 𝑏
𝐴 𝐵

𝑛
Presioaren adierazpena honela idatz daiteke: 𝑝 = 𝑉
·𝑅·𝑇 =𝑀·𝑅·𝑇 =[ ]·𝑅·𝑇

[𝐶]𝑐 ·(𝑅𝑇)𝑐 · [𝐷]𝑑 ·(𝑅𝑇)𝑑 [𝐶]𝑐 · [𝐷]𝑑 · (𝑅𝑇)𝑐+𝑑

 𝐾𝑝 = [𝐴]𝑎 ·(𝑅𝑇)𝑎
= 𝐾𝑝 = 𝐾𝐶 · (𝑅𝑇)∆𝑛
· [𝐵]𝑏 ·(𝑅𝑇)𝑏 [𝐴]𝑎 · [𝐵]𝑏 ·(𝑅𝑇)𝑎+𝑏

non ∆n = c + d − (a + b) mol gaseosoen aldaketa den eta R gas idelaen konstantea.

Erreakzio batean espezie gaseosoen kantitateak aldatzen ez badira, ∆n = 0 da eta

ondorioz: KC = Kp

3 Disoziazio-maila
Erreakzio itzulgarrietan erreaktiboen portzentaje jakin batek erreakzionatzen du produktuak
emateko eta gainerakoa erreakzionatu gabe geratzen da. Erreakzionatzen duen kantitate horri
disoziatutako kantitatea ere deritzo.
𝑑𝑖𝑠𝑜𝑧𝑖𝑎𝑡𝑢𝑡𝑎𝑘𝑜 𝑠𝑢𝑏𝑠𝑡𝑎𝑛𝑡𝑧𝑖𝑎 𝑘𝑎𝑛𝑡𝑖𝑡𝑎𝑡𝑒𝑎 ∆𝑛
Portzentaje horri disoziazio-maila (α) deritzo: ∝ = =
ℎ𝑎𝑠𝑖𝑒𝑟𝑎𝑘𝑜 𝑠𝑢𝑏𝑠𝑡𝑎𝑛𝑡𝑧𝑖𝑎 𝑘𝑎𝑛𝑡𝑖𝑡𝑎𝑡𝑒𝑎 𝑛ℎ𝑎𝑠𝑖𝑒𝑟𝑎𝑛

Disoziazio-maila sarritan ehunekotan adierazten da, horretarako adierazpen horri

100ez biderkatzen da.
α-ak 0 eta 1 arteko (edo %0 eta %100) arteko balioak hartzen ditu.
Disoziazio-mailak erreakzioaren zenbatekoa adierazten digu:

α ≈ 1 (α ≈ %100)  Erreakzioa ia erabatekoa da; erreakzio ia osoa

gertatu da eta Kc oso altua da.
Orekak errendimendu handia du.

α ≈ 0 (α ≈ %0)  Erreakzioa ia ez da gertatu; erreaktibo kantitate

txikiak errreakzionatu du eta Kc oso bajua da.
Orekaren errendimendua txikia da.

Oreka-konstantearen eta disoziazio-

mailaren artean badago erlazioa
erreakzio bakoitzen baina ez dago
biak erlazionatzen dituen adierazpen
orokorrik; erreakzio bakoitzerako
lortu behar da.

Oreka-Kimikoa (I.I) 8
4 Erreakzioaren norabidea: erreakzio-zatidura
Sistema bat orekan dagoenean substantzien kantitateen arteko proportzioa oreka-konstanteak
(Kc) ematen du, baina oreka ez den beste edozein egoeratan erreaktibo eta produktuen
kontzentrazioen arteko proportzioa ere adieraz dezakegu. Proportzio horri erreakzio-zatidura, Qc
deritzo:
[𝐶]𝑐 ·[𝐷]𝑑
aA + bB ↔ cC + dD erreakziorako : 𝑄𝐶 =
[𝐴]𝑎 ·[𝐵]𝑏

Zein da honen esanahia?

Erreakzioa erreaktibo puruetatik abiatzen bagara, hasieran ez dago
produkturik eta beraz Qc=0.
Erreakzioak aurrera egin ahala Qc-k gorantz egingo du, Kc-ren balioa
lortu arte.
Produktuetatik soilik abiatzen bagara hasieran erreaktiboen
kontzentrazioa zero da eta Qc=∞ litzateke.
Ondoren erreaktiboak sortzen joatean Qc-ren balioak behera egingo
du Kc-rekin berdindu arte.
Muturreko bi kasuak ez ditugunean ere erreakzioaren bilakaera ondokoa izango da:

QC < KC QC = KC QC > KC
Sistema ez dago orekan, eta Sistema ez dago orekan, eta
Sistema orekan dago.
produktua/erreaktiboa erlazioa produktua/erreaktiboa
Ez da errakzio neto-rik
orekakoa baino txikiagoa da. erlazioa orekakoa baino
gertatuko.
Oreka lortzeko, QC handitu handiagoa da.
behar da zenbakitzailea Oreka lortzeko, QC gutxitu
handiagoa eginez); erreaktiboak behar da (zenbakitzailea
kontsumitu txikiagoa eginez); produktuak
behar dira, eta produktuak kontsumitu behar dira, eta
eratu. erreaktiboak eratu.
Sistemak ezkerrera joko du;
Sistemak eskumara joko du;
alderantzizko erreakzioa
hau da, erreakzio zuzena
nagusituko da.
nagusituko da.

Oreka-Kimikoa (I.I) 9
5 Energia askea eta oreka konstantea (Termodinamika vs oreka)
Termodinamikan egiaztatuta dago sistema baten oreka-konstantea, erlazionatuta dagoela ∆G-
rekin:
∆𝐺 = ∆𝐺 𝑜 + 𝑅 · 𝑇 · ln 𝑄
 ∆G : egoera estandarra ez den bestelako baldintza batzuetan gertatzen den energia
askearen aldaketa.
 ∆Go : baldintza estandarretan gertatzen den energia askearen aldaketa.
 Q : erreakzio-zatidura
Oreka lortzen denean ∆G = 0 eta Q = K izaten da, beraz: ∆𝐺 𝑜 = −𝑅 · 𝑇 · ln 𝐾
Baldintza estandarretan prozesu bat zenbat eta berezkoagoa izan, oreka-konstantearen balioa
handiagoa izango da, eta alderantziz.

∆Go < 0 K > 1 eta erreakzioak eskumarantz desplazatuta

∆Go > 0 K < 1 eta erreakzioak ezkerrerantz desplazatuta

6 Le Chatelier
Orekan ez dagoen sistemak alde batera edo bestera jotzen du oreka lortzeko; baina zer gertatzen
da orekan dagoen sistema bat desorekatzen bada aldaketaren bat eraginez?
Aldaketa horiek Le Chatelier-ek aztertu zituen eta bere izena daraman printzipioa enuntziatu
zuen:
“Orekan dagoen sistema bati kanpoko aldaketaren bat eragiten bazaio,
aldaketaren kontrako ondorioa sorraraziko duen noranzkoan desplazatuko da
sistema”
Beraz, orekan dagoen sistema bati kanpo eragileren bat aldatzen diogunean, sistemak oreka
birlortzeko izango duen bilakaera ondokoa izango da kasuan-kasu.

6.1 Kontzentrazioa aldatzea

Orekan dagoen substantzietako baten kontzentrazioa aldatzean, konstantearen balioa aldatzen
ez denez, gainerako substantzien kontzentrazioetan “doikuntza” gertatu beharko da.
 Le Chatelier-en printzipioaren aplikazioa:
Orekan dagoen sistema bati, substantzietako baten kantitate gehiago
gehitzen zaionean, substantzia hori ez dagoen aldera desplazatuko da.
Aldiz, substantzietako bat kentzen badugu, oreka substantzia dagoen
lekura desplazatuko da.
 Analisia QC-ren bitartez:
Oreka apurtu ondorengo QC kalkulatzen da eta berau KC-ren balioarekin
konparatzen da; sistema KC-ren balio lortzerako norantzan desplazatuko
da:
 QC > KC Ezkerrerantz
 QC < KC Eskumarantz

Oreka-Kimikoa (I.I) 10
 N2(g) + 3H2(g) ↔ 2NH3(g)
 N2 edo H2 kontzentrazioa handitu: Erreakzioa eskumarantz
 NH3 kontzentrazioa handitu: Erreakzioa ezkerretara

Informazio gehigarria:
 http://web.educastur.princast.es/proyectos/fisquiweb/Videos/EquilibrioQ/

6.2 Presioa aldatzea bolumena aldatzean

Presio aldaketek ez diete solidoei eta likidoei eragiten, ia-ia konprimaezinak direlako. Aldiz, gasen
arteko erreakzioetan, presioan gertatzen diren aldaketek eragin handia dute.

Gas idealen legea kontuan hartuta, presioa eta substantzia-

kantitatearen kontzentrazioa zuzenki proportzionalak dira:
𝑛
𝑝·𝑉 =𝑛·𝑅·𝑇 → 𝑝 =𝑉·𝑅·𝑇 → 𝑝 =𝑐·𝑅·𝑇
Formulan ikus daitekeenez:
- Substantzia-kantitatea eta tenperatura konstanteak
badira, presioaren aldaketak eragina du bolumenean, bai
eta, beraz substantziaren kontzentrazioan.
- Aldi berean, bolumenaren aldaketak eragina izango du
substantzia kontzentrazioan eta presioan.

 Le Chatelier-en printzipioaren aplikazioa:

Presioa handitzen bada, oreka erreaktiboetara edo produktuetara
desplazatuko da, ekuazioaren zer ataletan errazten den guztizko gas-
kantitatea txikitzeko prozesua.
Presioa txikitzen bada, oreka guztizko gas-kantitatea handitzen duen
noranzkora desplazatuko da.
Baldin ekuazioaren bi ataletan molekula kopurua berbera balitz (∆n=0),
bolumenaren aldakuntzak ez luke edukiko eraginik orekan.
 Analisia QC-ren bitartez:
QC-ren adierazpena bolumenaren menpe jartzen da eta bolumen-
aldaketak nola eragiten dion argi ikusiko da:

 QC eta bolumena zuzenki proportzionalak badira:

P↑V↓QC↓ eta oreka birlortzeko : Eskumarantz

Oreka-Kimikoa (I.I) 11
  QC eta bolumena alderantziz proportzionalak badira:
P↑V↓QC↑ eta oreka birlortzeko: Ezkerrerantz

 N2O4 (g) ↔ 2 NO2 (g) erreakziorako QC adierazpena bolumenaren funtzioan

ondokoa da:
2
[NO2 ]2 𝑛NO 2
1
𝑄𝐶 = = ·
[𝑁2 𝑂4 ] 𝑛𝑁2 𝑂4 𝑉
Beraz, P↑V↓QC↑ eta oreka birlortzeko: Ezkerrerantz

Oreka-Kimikoa (I.I) 12
6.3 Gas geldo bat gehitzea
Bi kasu gerta daitezke gas geldoa gehitzean: V = ktea izatea edo P = ktea izatea. Bietan ere
tenperatura konstantea dela suposatuko da.
◘ Prozesua bolumen konstantean gertatzen bada, gas geldo bat
gehitzean, adibidez, helioa, sistemaren guztirako presioak gora
egingo du (molekula gehiago dagoelako). Kc=kte eta V=kte direnez,
erlazio molarra ez da aldatuko eta beraz ez dio orekari eragingo.
◘ Gasaren gehikuntza presio konstantean gertatzen bada, bolumenak
gora egin behar du eta orekak desplazamendua izan dezake,
aurreko atalean (presioaren eragina) azaldu den zentzu berean.
4 HCl (g) + O2(g) ↔ 2 H2O (g) + 2Cl2 (g)
 Gas geldo bat gehitzen bada (ad.- He) honek ez du orekan eraginik
izango, baldin eta bolumen konstantean gehitzen bada.
 Gasa presioa konstantean gehitzen bada, orduan, bolumena
handitu egingo da eta kontzentrazioa txikitu egingo da.
Erreakzioa gasen mol-kopuru handiena lortzen den norantzan
desplazatuko da eta kasu honetan [HCl] handitu egingo da.

6.4 Tenperatura aldatzea

Orekan dagoen sistema baten tenperatura aldatzeko bi aukera daude:
◘ Beroa ematea; ondorioz, tenperatura handitzen da.
◘ Beroa kentzea edo kontsumitzea; ondorio, tenperatura txikitzen da.
Orekan kontutan izan behar da erreakzio zuzena
exotermikoa badin bada, kontrako erreakzioa endotermikoa ∆𝐻 < 0
izango dela (balio absolutua bera badute ere), eta baita 𝐸𝑟𝑟𝑒𝑎𝑘𝑡𝑖𝑏𝑜𝑎𝑘 ↔ 𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘𝑡𝑢𝑎𝑘
∆𝐻 > 0
alderantziz.
Argi dago joera hori ezberdina izango dela erreakzio endotermikoan eta exotermikoan:
 Le Châtelier-en printzipioaren aplikazioa:
Erreakzio endotermikoan:
◘ Orekan dagoen sistemaren tenperatura igotzen bada (beroa
emanez), sistema tenperatura gutxitzen saiatuko da. Tenperatura
jaisteko, beroa kontsumitu edo energia gastatu behar du produktuak
sortuz. Ondorioz eskumarantz desplazatuko da.
◘ Tenperatura jaistean, aldiz, bero galera berreskuratzeko beroa
sortzen den alderantz desplazatuko da, hau da ezkerrerantz.
Erreakzio exotermikoan:
◘ Tenperatura igotzean, erreakzioak tenperatura hori jaisteko joera
izango du. Horretarako, energia gastatu edo xurgatu behar du eta
hori erreaktibo gehiago sortuz lortzen du, hau da, erreakzioa
ezkerrerantz desplazatuz.
◘ Tenperatura jaistean, erreakzioak tenperatura hori igotzeko joera
izango du bero gehiago sortuz. Tenperatura igotzeko, energia sortu
behar du eta exotermikoa denez, produktuak sortu behar ditu,
erreakzioa eskumarantz desplazatuz.

Oreka-Kimikoa (I.I) 13
  Analisia QC-ren bitartez:
Esperimentuei esker jakin badakigu:
Ekuazio zuzen endotermikoetan: Kc konstanteak gora
T↑
Ekuazio zuzen exotermikoetan: Kc konstanteak behera
Beraz, tenperatura igoerak edo jaitsierak Kc-an zein eragina duen kontutan
hartu behar da eta Qc-arekin ohi bezala konparatuko da:
 QC > KC Ezkerrerantz
 QC < KC Eskumarantz
 N2O4 (g) ↔ 2 NO2 (g) ∆Hº = 58 kJ

Substantzia hauek erraz bereiz daitezke bere koloreengatik:

- N2O4 kolorgea
- NO2 kolore marroia

Noranzkoa da desplazamendua, nahastea bolumen konstantean berotzen bada?

- Sistema igotako tenperatura hori jaisten ahaleginduko da beroa
kontsumituz. Endotermikoa denez hori NO2 (kolore marroia) gehiago
sortuz lortuko du; eskumarantz.
Aldiz, sistema hozten bada (V=ktean) tenperatura igotzen saiatuko da eta bero
gehiago lortzeko modua N2O4 (kolorgea) lortze aldera desplazatuko da;
ezkerrerantz.

Oreka-Kimikoa (I.I) 14
6.5 Katalizatzailearen eragina
Katalizatzailea gehitzeak erreakzio kimikoen abiaduran eragina du aktibazio-energia
handitzen edo txikitzen duelako; baina ez du funtzio termodinamikoen baliorik (∆H eta ∆G)
aldatzen.
Orekako erreakzioetan ere berdin jokatzen dute: erreakzio zuzenaren eta alderantzizko
erreakzioaren abiadura neurri berean aldatzen dituzte.
Horregatik, katalizatzaileak orekan dagoen erreakzio bati gehitzeak ez du eraginik oreka-
konstantean.
Laburbilduz, katalizatzaile bat orekari gehitzeak:
 Erreakzioak HURRENGO OREKARA iristeko behar duen DENBORA, eta ondorioz
ABIADURA, soilik aldatzen du.
Orekara azkarrago edo motelago iristea eragiten du.
 EZ DU OREKAREN KONPOSIZIOA edo haren substantzien kontzentrazioa ALDATZEN.

Oreka-Kimikoa (I.I) 15
6.6 Le Chatelier – Laburpen taula
A  2B motako erreakzio baterako:

Oreka-Kimikoa (I.I) 16
7 Oreka kimikoaren aplikazioak eguneroko bizitzan eta prozesu
industrialetan
Oreka kimikoak garrantzi praktiko handia du industria-prozesuetan, presio- eta tenperatura-
baldintzak kontuz aukeratuz, oreka interesatzen zaigun aldera desplazatu baitezakegu.
Bestalde, oreka kimikoaren azterketak ingurumenean eragin handikoak diren zenbait
prozesu kimikotan eragitea ahalbidetzen du.

7.1 NH3-aren osaketa, Haber prozesua

Munduan milioika tona amoniako ekoizten dira eta ondoko produktuen oinarria da:
lehergaiak, zuntzak, koloratzaileak, botikak, nekazaritzako ongarriak, garbitasun-
produktuak…
Ongarriena merkatu garrantzitsua da, izan ere ongarri gabe munduko nekazaritza-
ekoizpenak behera egingo luke nabarmen, eta egungo gosete-arazoak are larriagoak izango
lirateke.
Amoniakoa, Haber prozesuaren bitartez lortzen da bere elementuetatik abiatuta sintesi
zuzenez, orekan dagoen erreakzioa delarik:
𝑁2 (𝑔) + 3 𝐻2 (𝑔) ↔ 2 𝑁𝐻3 (𝑔); ∆H = - 92 kJ
Prozesuan burdin oso xehetua eta zenbait oxido metalikoz osaturiko nahastea erabiltzen da
katalizatzaile moduan.

 Nola hobetu prozesuaren etekina?

Prozesuaren etekina hobetzeko oreka produktuaren, amoniakoaren ekoizpenaren, aldera
desplazatu behar da.

◘ Tenperatura: Prozesu exotermikoa

denez, etekina handiagotzeko
tenperaturak ahal den baxuena izan
behar du (Tª jeisten bada, sistemak
erreakzionatuko du bero gehiago
sortuz, alde exotermikora joanez eta
amoniako gehiago sortuz ... hau da,
lortu nahi dena).

◘ Zinetikoki erreakzioa aztertzen bada tenperatura baxuan, 25ºC inguruan,

amoniakoa osatzeko abiadura ia nulua da.
Horregatik katalizatzailea erabili beharra dago erreakzioaren abiadura
handiagotzeko.
Arazoa da katalizatzaile hau eraginkorra dela tenperatura 400 ºC edo gehiago
denean. Baino sistemak tenperatura ahal den baxuena izan behar duela.
Erreakzioa egiten da 300 ºC eta 550 ºC artean. Tarte honek bi baldintza betetzen ditu:
 T ahal den baxuena (produktuen aldera)
 T nahikoa katalizatzailea ondo funtzionatzeko (abiadura egokia)

Oreka-Kimikoa (I.I) 17
 ◘ Haber-ek proposatu zuen
katalizatzaileen erabileraz gainera
presioa handitzea. Presioa handitzeak
oreka eskuinetara desplazatuko du,
alde horretan gasen mol-kopurua
txikiagoa delako (Le Châtelier-en
printzipioa) eta beraz amoniakoaren
ekoizpenean errendimendua handitu
egingo da.
Konponbide horrek eragozpen tekniko
larria du, presio altuetan lan eginda,
erreaktore industriala eraikitzeko kostu
ekonomikoa handiagoa da.
 Erreakzioa egiten da 200 atm-ko presiopean.

Amoniakoaren sintesi
prozesuan P eta T-en
eragina:

◘ Konposizioa: Zer konposizio-aldaketa egokia da prozesua eraginkorra izateko?

Amoniakoa etengabe ontzitik eliminatzen bada, prozesuak beti joko du
produktuaren (amoniako) aldera.
 Prozesua egiten da produktua etengabe ontzitik kenduz.

Oreka-Kimikoa (I.I) 18
Oreka-Kimikoa (I.I) 19
7.2 NO-aren osaketa:
Nitrogeno monoxidoa edo oxido nitrikoa, NO; kolorerik gabeko gasa da, sintesi zuzenetik
osatzen dena haren elementuetatik abiatura, oreka honen arabera:
1 1
𝑁2 (𝑔) + 𝑂2 (𝑔) ↔ 𝑁𝑂 (𝑔); ∆H = + 90,4 kJ
2 2

Ohiko tenperaturan, oreka ezkerrerantz desplazatuta dago ia guztiz (K C = 10-15), baina

prozesu zuzena endotermikoa denez, tenperaturak gora egitean oreka eskuinerantz
desplazatzen da; Le Châtelier-en printzipioak ezartzen duen bezala.
 Non gertatzen da NO-aren osaketa?
Hori da gertatzen dena autoen konpresio handiko motorretako zilindroetan gertatzen
dena, bertan tenperatura 2000 ºC izatera heldu daiteke.
Baldintza hauetan KC = 0,05 ingurukoa da, eta prozesu zuzenaren errendimendua
hautemateko modukoa da eta horrek poluzioa handitzea dakar.

 NO-aren arazoa?
Arazo bikoitza da:
- Batetik NO oxidatzen denean nitrogenoa dioxidoa, NO2, gas toxikoa sortzen da.
O2 + 2NO → 2 NO2
- Eta gainera atmosferara askatutako NOak eta horren ondorioz sortutako NO2-ak
han dagoen ur-lurrunarekin konbinatzen da eta azido nitriko bihurtzen da, gero
euri azido moduan prezipitatu daitekeena.
3 NO2 + H2O → 2 HNO3 + NO
Arazo hauek ekiditzeko gasolinazko motorra duten higikarietan katalizatzaileak
erabiltzen dira, nitrogeno monoxidoa bere osagaietan disoziatzeko atmosferara igorri
aurretik. Diesel motorra duten higikariek katalizatzaile bereziak ekoitzi dituzte azken
urteetan.

Oreka-Kimikoa (I.I) 20
  NO-aren beharrizana?
Oxido nitrikoak kantitate txikitan, oso zeregin garrantzitsua du gure organismoan;
zehazki, eta beste helburu batzuen artean, NO-ak neurotransmisore gisa jarduten du,
hau da, zeluletara zenbait informazio daraman molekula mezularia da.
Ad.- giharrei noiz uzkurtu edo erlaxatu behar duten adierazten die.
Horrek odol-hodiei dilatatzen laguntzen die, eta horrek bihotzera odol-fluxu handiagoa
iristea ahalbidetzen du, arazo kardiobaskularrak dituzten pertsonentzat garrantzi
handikoa.

Informazio gehiago NO eta diesel motorren inguruan:

http://www.elmundo.es/motor/2016/08/30/57c5475146163fc2788b4614.html

Oreka-Kimikoa (I.I) 21
8 Informazio-iturriak
 “Batxilergoa 2 Kimika”, Erein argitaletxea
 “Kimika batxilergoa”, Giltza argitaletxea
 “Batxilergoa 2 Kimika – Ikertu Saila”, Santillana argitaletxea
 “Batxilergoa 2 Kimika”, Anaya-Haritza argitaletxea
 “Batxilergoa K2 Kimika”, i.bai proiektua, Ibaizabal argitaletxea
 “Kimika – Batxilergoa 02 – Teoria” #gu link, Ibaizabal argitaletxea

Oreka-Kimikoa (I.I) 22