Εγκόλπιο Ομαδαρχών Β τόμος 2016

1
EΓKOΛΠIO
OMAΔAPXΩN
B΄
Ἡ ζωή μας στήν κατασκήνωση

2
OMAΔEΣ
«XAPOYMENΩN AΓΩNIΣTΩN»
EΓKOΛΠIO
OMAΔAPXΩN
B΄
Ἡ ζωή μας στήν κατασκήνωση
AΔEΛΦOTHΣ ΘEOΛOΓΩN «O ΣΩTHP»

AΘHNA 2016
AΔEΛΦOTHΣ ΘEOΛOΓΩN
«O ΣΩTHP»
’Iσαύρων 42 ― 114 72 AΘHNA
PRINTED IN GREECE
01-424
5
δάρχη,
Ἀγαπητέ ὁμα
OΛΠIO
χ έρ ια σ ου τό «EΓK
Kρατᾶς στά μας στήν
», τό μ ο ς B΄ (Ἡ ζωή
OMAΔAPXΩ
N ηρώσει
π ο ύ ἔ ρ χ ετ αι νά συμπλ
κατασκήνωσ
η), ζωή στήν
τό μ ο μ έ ὑπότιτλο: «Ἡ
τόν πρῶτο
ὁμάδα μας». έ ασθημα
α ί α ὐ τό ς ὁ τόμος μ
Γραμμένο ς κ ταρᾶς
έρ ετ α ι σ έ σ ένα πού λαχ
εὐθύνης προ
σφ ἀλλά καί
τή χ ει μ ερ ινή περίοδο
ὄχι μόνο κα τά ου ὡς
σ υ ν εχ ίσ ει ς τή διακονία σ
νά ν «X.A.».
τό καλοκαίρι κ α τασκήνωση τῶ
έ κ ά π ο ια αλμένα
στέλεχος σ ἀ κ ο λ ο υ θοῦν ― βγ
ο ύ
Tά κείμενα
π ἐπιδιώκουν
μ η π ο λ υ ετ ή πείρα ― ί στό
ἀπό πολύτι υ ν σ τό «πνεῦμα» κα
δηγ ή σ ο
νά σέ καθο νώσεις τῶν
έπ ο υ ν τίς κατασκη
ἦθος πού δι ῦν στά
ς θ έλ ο υ μ ε νά λειτουργο
οῖε τῆς
«X.A.», οἱ ὁπ σ υ ν ά ξ εω ν τῶν πιστῶν
ἱερῶν έρους
πρότυπα τῶν ἐ π ο χ ῆ ς μέ ὅλα τά ἐπιμ
αν ικ ῆ ς αί
πρωτοχριστι «ἐ ν X ρ ισ τῷ κοινωνίας» κ
κά τῆ ς
χαρακτηριστι
ογή
χαρᾶς.
ελ έτ η σ ο υ καί ἡ ἐφαρμ
ή μ
Ἡ προσεκτικ ν θ ά σέ βοηθήσου
ν ὥστε
ο λ ο υ θ ο ῦ τῆς
τῶν ὅσων ἀκ ῦ ὑ π ευ θ ύ ν ου στελέχους
κον το
τό ἱερό καθῆ
6
ὁμα-
(ἀ ρ χ η γ ο ῦ , ὑπαρχηγοῦ,
εως ς θεάρε-
κατασκηνώσ π .) ν ά τό ἐπιτελεῖ
θ ο ῦ κ λ ατική
δάρχου, βοη εθ ο δι κ ά , μέ συστημ
ενα , μ προϋπο-
στα, χαρούμ φ ρ ο ντίδα. Mέ τίς
α ί ἅ γ ια ντος
ἐπιμέλεια κ τή X ά ρ η τοῦ ζωοποιοῦ
καί μ έ ἀπολαμ-
θέσεις αὐτές η σ ο ῦ Xριστοῦ θά
υ ρ ίο υ ’I αθώς
τά πάντα K ύ ς τῶ ν κ όπων σου, κ
καρ π ο στά παι-
βάνεις τούς ν ἑα υτό σου καί
κ α ί σ τό λλοι-
θά βλέπεις σ εω ς τί ς θαυμαστές ἀ
σκη ν ώ ς καί τήν
διά τῆς κατα ές μ εταμορφώσει
σ ω τε ρ ικ ελεῖ ἡ
ώσεις, τίς ἐ ή π ρ ο κ οπή πού ἐπιτ
α τι κ
ἐν γένει πνευ
μ στική καί
ν εύ μ α το ς, ἡ ὁποία ἁγια εἰς
πνοή τοῦ Π ς ψ υ χ ές καί τίς ὁδηγεῖ
σίζ ει τί
ζωογόνα δρο
τη ρίας».
«Ὁδούς σω
εολόγων
Ἀδελφότης Θ
«O ΣΩTHP»
16
Aὔγουστος 20
7
A΄ ΓENIKA ΘEMATA
8
TA ΠAIΔIA KAI H KATAΣKHNΩΣH 9
TA ΠAIΔIA KAI
H KATAΣKHNΩΣH
Καί μόνο ἡ λέξη «κατασκήνωση» προκαλεῖ συναγερμό στά
παιδιά. Δέν ὑπάρχει ἴσως πιό εὐχάριστη εὐκαιρία γι’ αὐτά ἀπό
τήν κατασκήνωση. Γι’ αὐτό καί διαιροῦν τό χρόνο σέ 49 ἑβδομά-
δες ἀναμονῆς καί 2 τῆς κατασκηνώσεως. Καί δέν ἔχουν ἄδικο.
Ἡ ζωή τῆς κατασκηνώσεως ἀσκεῖ τεράστια ἐπίδραση στη ζωή
τους. Τήν περιμένουν σάν κάτι τό ἐξαιρετικό.
Τά ἴδια τά παιδιά μᾶς τό ὁμολογοῦν: «Ὅλα μᾶς διδάσκουν καί
μᾶς ἐμπνέουν ἐδῶ στήν κατασκήνωση. Ἀκόμα καί τά δένδρα,
ὁ οὐρανός, ὁλόκληρη ἡ φύση». «Ποτέ δέν εἶχα αἰσθανθεῖ ἔτσι
πλατιά χαρά, ὅπως ἐδῶ». «Ἡ κατασκήνωση μᾶς ἔδωσε χειρο-
πιαστή τήν εὐκαιρία νά νιώσουμε τή χριστιανική ἀγάπη. Μᾶς
βοήθησε ν ἀνεβοῦμε ψηλότερα, ἐφαρμόζοντας τή χριστιανική
ἀρετή. Νιώσαμε τή χαρά νά ἐξυπηρετεῖ κανείς τόν συγκατασκη-
νωτή του, τή χαρά νά ζοῦμε σ’ ἕνα ἀγαπητό περιβάλλον, ὅπου ἡ
ἀγάπη τοῦ καθενός μοιράζεται σ’ ὅλους τούς ἄλλους».
Ἐκεῖνο πού κάνει τήν κατασκήνωση τῶν «Χ.Α.» μιά ζωηρή
νοσταλγία δέν εἶναι τόσο ἡ ζωή μέσα στή φύση, οἱ χαρές τῆς παι-
10 A΄ ΓENIKA ΘEMATA
δικῆς συντροφιᾶς, τά παιχνίδια, τά ἀθλήματα, οἱ περιπέτειες,

καί οἱ ἄλλες ἐκδηλώσεις τῆς κατασκηνώσεως, ὅσο ἡ ἰδέα ἑνός
καινούργιου κόσμου, μιᾶς καινούριας ζωῆς πού ὅλοι θέλουν νά
ζήσουν. Ἡ ἰδέα πώς ἐδῶ μποροῦμε νά ζήσουμε ― καί ζοῦμε
σ’ ἕνα μεγάλο βαθμό ― τήν ὄμορφη χριστιανική ζωή μας, τή
ζωή τοῦ Πνεύματος, αὐτή τή ζωή γιά τήν ὁποία γίνεται ὁ μεγά-
λος ἀγώνας. Ἀποκορύφωμα τῆς κατασκηνωτικῆς ζωῆς δέν
εἶναι τά πρωταθλήματα, οἱ ἐκπλήξεις καί ἡ ψυχαγωγία. Ἀποκο-
ρύφωμα εἶναι ἡ προσευχή, ἡ ὥρα εἰλικρινείας, ἡ Ἐξομολόγηση
στό πνευματικό καί ἤρεμο περιβάλλον τῆς κατασκηνώσεως, ἡ
θεία Κοινωνία πού ἀφήνουν ζωντανά τά σημάδια τους γιά μιά
ὁλόκληρη ζωή.
«Ὄμορφη κατασκηνωτική ζωή».
Ποθήσαμε νά σέ ζοῦμε ἤ μᾶλλον νά σέ ζήσουμε σάν μιά «κοι-
νωνία ἁγίων». Καί τό ζήσαμε αὐτό μέ τόν πιό καλό τρόπο.
Ὄχι ὅτι ἐμεῖς γίναμε ἅγιοι, ἀλλά γιατί το πλούσιο πνευματικό
τραπέζι πού μᾶς ἔστρωνες, οἱ εὐκαιρίες πού μᾶς χάριζες, καί
τέλος αὐτή ἡ παρουσία τοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποία νιώθαμε νά μᾶς
συνοδεύει, ἦταν ἐκεῖνα πού μᾶς ἔκαναν νά σέ νιώθουμε ἔτσι».
Καί τό ὅτι τά ἴδια τά παιδιά σάν ἀποκορύφωμα τῆς κατασκη-
νωτικῆς ζωῆς θεωροῦν τό προσευχητήριο, τήν ὥρα εἰλικρινείας,
τήν Ἐξομολόγηση καί τή θεία Κοινωνία στήν κατασκήνωση,
αὐτό δείχνουν.
«Τό προσευχητήρι! Ὅλη τή μέρα μέ χαρά καί μέ ἤρεμη προ-
σμονή περιμένουμε τήν ὥρα αὐτή. Εἶναι ἡ ὥρα αὐτή τῆς βρα-
δινῆς προσευχῆς πού θα λούσει μέ τό φῶς της ὅλα αὐτά πού
ζήσαμε μιά μέρα. Κάτω ἀπ’ αὐτό τό φῶς ὅλα θά πάρουν τή θέση
τους. Κι οἱ χαρές καί οἱ ἐπιτυχίες μας κι οἱ πίκρες καί οἱ ἀποτυ-
χίες μας. Καί θά νιώσουμε τό ασθημα τῆς πληρότητας. Προσευ-
χητήριο. ὁ στυλοβάτης τοῦ κατασκηνωτικοῦ πνεύματος. Μικροί
καί μεγάλοι, ζωηροί καί ἤπιοι, ὅλοι κάτω ἀπό τό χέρι τοῦ Δημι-
ουργοῦ. Νά γιατί ἡ κατασκήνωση μᾶς ἐξυψώνει καί δημιουργεῖ
προσωπικότητες».
Ὅλους αὐτούς τούς μεγάλους καί βάσιμους πόθους καλοῦ-
TA ΠAIΔIA KAI H KATAΣKHNΩΣH 11
νται ν’ ἀντιμετωπίσουν οἱ διοργανωτές μιᾶς κατασκηνώσεως
«Χ.Α.». Καί καταλαβαίνουμε πόσο πρέπει νά ἀνταποκριθοῦν.
Ἡ κατασκήνωση εἶναι μεγάλη ὑπόθεση.
Βιβλία ὁλόκληρα θά μποροῦσαν νά γραφοῦν γιά τήν κατασκή-
νωση. Πρός τό παρόν, θά δώσουμε μερικά βασικά στοιχεῖα πού
πρέπει νά ἔχει ὑπόψη του ὁ ὁμαδάρχης σχετικά μέ τό μεγάλο
αὐτό θέμα.
Γιά τήν ἐπιτυχή λειτουργία και ἀπόδοση τῆς κατασκηνώσεως
πρῶτα ἀπ’ ὅλα, εἶναι ἀπαραίτητη ἡ θερμή ἱκεσία πρός τόν Κύριο
νά εἶναι ὁ Ἀρχηγός πού θά κατευθύνει τήν κατασκήνωση.
Αὐτός νά τήν περιβάλλει μέ τήν προστασία Του, Αὐτός νά τήν
φρουρεῖ μέ τούς Ἀγγέλους Του. Αὐτός νά φωτίζει στελέχη καί
κατασκηνωτές, Αὐτός νά ἐμπνέει πνεῦμα συνέσεως, ἀγάπης,
ταπεινοφροσύνης.
Τότε, ὅλα θά πᾶνε καλά.
O OMAΔAPXHΣ
KAI H KATAΣKHNΩΣH
Ἀντικρίζοντας τήν κατασκήνωση ἀπό μακριά ὡς χῶρο καί

ὡς πραγματικότητα τόσες σκέψεις και τόσα συναισθήματα
μᾶς πλημμυρίζουν.
Ἀναμνήσεις καί προσδοκίες καί χίλια δυό μεγάλα καί
ὑψηλά πού ἔζησαν ἤ θα ζήσουν ὁμαδάρχες καί παιδιά,
κάτω ἀπό τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ μέσα στό θαυμάσιο χῶρο
τῆς κατασκηνώσεως «X.A.». Μιά ζωή 15 ἡμερῶν πλαισιω-
μένη ἀπό τίς τόσες ὀμορφιές τῆς φύσεως, λουσμένη στίς
πλούσιες ὑλικές και πνευματικές εὐεργεσίες τοῦ Θεοῦ. Μιά
ζωή σφιχτοδεμένη ἀπό τό πνεῦμα τῆς ἀδελφοσύνης, ὥστε
νά ἐφαρμόζουν γι’ αὐτήν τά λόγια τοῦ Ψαλμωδοῦ, «Ἰδού
δή τί καλόν ἤ τί τερπνόν ἀλλ’ ἤ τό κατοικεῖν ἀδελφούς ἐπί
τό αὐτό... ὡς μύρον... ὡς δρόσος Ἀερμών... ἐκεῖ ἐνετείλατο
Κύριος τήν εὐλογίαν» (Ψαλ. 132) ἤ κατ’ ἀναλογίαν καί τά
ἄλλα λόγια τῆς Ἀποκαλύψεως «ἰδού ἡ σκηνή τοῦ Θεοῦ
O OMAΔAPXHΣ KAI H KATAΣKHNΩΣH 13
μετά τῶν ἀνθρώπων» (Αποκ. κα΄ 3).
Παλαιοί κατασκηνωτές οἱ περισσότεροι ὁμαδάρχες ἔχουν
πείρα προσωπική τῶν εὐτυχισμένων ἡμερῶν πού ἔζησαν
στήν κατασκήνωση κάτω ἀπό τήν ἔντονη παρουσία τοῦ
Θεοῦ. Βαθιά πνευματική ἀναπνοή ἦταν καί γιά τή δική τους
ψυχή οἱ ἡμέρες μέσα στήν πλούσια ἑλληνική φύση. Γεύτη-
καν τότε τή γλυκύτητα τῶν πνευματικῶν ἀνατάσεων, πού
ὄχι σπάνια σφράγισαν τήν μετέπειτα ζωή τους ἀποφασι-
στικά.
Ἀλλά καί σάν ὑπεύθυνοι Ἐργάτες τοῦ ἀμπελῶνος
τοῦ Κυρίου εἶχαν ἀσφαλῶς τήν εὐκαιρία νά ἐκτιμή-
σουν τίς εὐεργετικές πνευματικές ἀλλοιώσεις πού ἐ-
πιφέρει ἡ βίωση τῆς χριστιανικῆς ζωῆς στά πλαίσια
τῆς κατασκηνώσεως. Εἶναι πλέον γνωστή ἡ μαρτυ-
ρία τῶν ὁμαδαρχῶν: «Τά παιδιά ἔφυγαν ἀλλαγμένα
ἀπό τήν κατασκήνωση, ἔφυγαν καινούργιοι ἄνθρω-
ποι, σφραγίστηκαν μέ τή σφραγίδα τοῦ πνεύματος τοῦ
Θεοῦ».
Ἐξάλλου ἀντικειμενικοί παρατηρητές οἱ ὁμαδάρχες
τῶν σύγχρονων κοινωνικῶν ρευμάτων καί ἐκδηλώσεων
ἐνισχύονται καθημερινά στήν πεποίθηση ὅτι «οὐκ ἔστιν
ἐν οὐδενί ἄλλῳ ἡ σωτηρία» (Πραξ. δ΄ 12). Πρός Αὐτόν
καί μόνο πού εἶναι ἡ ὁδός καί ἡ Ἀλήθεια καί ἡ Ζωή, «πάσῃ
θυσίᾳ καί δυνάμει», πρέπει νά χειραγωγηθοῦν τά παιδιά.
Μιά ἀναδρομή στίς προσωπικές ἐμπειρίες κατά τίς παρα-
μονές τῆς κατασκηνώσεως καί μιά καλύτερη βυθομέτρηση
τῆς τρομερῆς πνευματικῆς πάλης πού γίνεται στίς ἡμέρες
μας μέ στόχο κυρίως τή νεότητα εἶναι ἀπαραίτητα.
Καθώς λοιπόν ἀντικρίζουμε τήν κατασκήνωση, ἄς ἀφή-
σουμε τίς ψυχές μας νά γεμίσουν ἀπό τίς ἀλήθειες αὐτές
καί τά συναισθήματα αὐτά. Νά πλημμυρίσουν οἱ ψυχές
μας ἀπό θερμή εὐγνωμοσύνη στόν Θεό γιά ὅσα ἀπο-
λαύσαμε, γιά ὅσα ἀπόλαμβάνουμε κοντά Του. Νά φλο-
γισθοῦμε ἀπό τόν ἴδιο πόθο, νά διατηρήσει ἡ νεότητα
τήν ἁγνότητά της καί τήν ἠθική της ἀκεραιότητα, νά

στηθεῖ κοντά στόν Θεό μέ θάρρος καί μέ τή βεβαιότητα,
ὅτι βρῆκε τό δρόμο τόν ἀσφαλή πού θά τήν ὁδηγήσει ἀ-
λάνθαστα στήν εὐτυχία καί στήν ἐπιτυχία. Νά ἀναλά-
βουμε πρόθυμα μέ ἐνθουσιασμό καί αὐταπάρνηση κάθε
κόπο.
Γιατί χρειάζεται πρῶτοι ἐμεῖς οἱ ὁμαδάρχες νά ἐμπνευ-
σθοῦμε ἀπό τήν ὑπόθεση τῆς κατασκηνώσεως. Χρειάζεται
πρῶτα σέ μᾶς νά μιλήσει βαθειά καί ἔντονα τό γεγονός. Ἄν ἡ
καρδιά μας πλημμυρίσει ἀπό τίς ἀλήθειες αὐτές, τίς αἰσθαν-
θεῖ καί τίς ζήσει, τότε πλέον εἶναι εὔκολο τό ἔργο τῆς μετα-
δόσεως τοῦ ἐνθουσιασμοῦ καί στούς «Χ.Α.». Τότε εὔκολα
θά βροῦμε μέσα καί τρόπους γιά νά ἐμπνεύσουμε τά παιδιά
καί νά τούς ἀνάψουμε τόν πόθο τῆς συμμετοχῆς στή φετινή
κατασκήνωση. Καί αὐτό πρέπει ἐγκαίρως νά ἐπιδιωχθεῖ. Καί
πρέπει μέ κάθε τρόπο νά τό προσπαθήσουμε.
Ἄν θέλουμε τό χειμώνα νά ἔχουμε καλύτερα καί
ζωντανότερα μέλη στούς «Χ.Α.», εἶναι ἀνάγκη νά
ἔχουμε τό καλοκαίρι πολλά παιδιά στήν Κατασκή-
νωση μέ τήν ἀπαραίτητη βέβαια ἐπιλογή. Γιατί ἡ κα-
τασκήνωση τῶν «Χ.Α.», ὅπως ἡ πείρα ἀποδεικνύει,
(ἐάν ὀργανωθεῖ καί λειτουργήσει μέ ὅλους τούς κανό-
νες μιᾶς χριστιανικῆς νεανικῆς κατασκηνώσεως), ἀ-
ποτελεῖ τό ἀπαραίτητο Κέντρο Ἐκπαιδεύσεως τῶν
«Χ.Α.».
Καί σύ, ἀδελφέ ὁμαδάρχη;
Ἐσύ γιά τόν ἑαυτό σου τί θά κάνεις; Θά κληθεῖς νά λάβεις
καί σύ μέρος ὡς στέλεχος στήν κατασκήνωση. Νά πεῖς τό
«ναί» ἀπό τά βάθη τῆς ψυχῆς σου. Πρέπει νά παραμερι-
σθοῦν τά ἐμπόδια καί μέ χαρά νά διακονήσεις ὡς στέλεχος
σ’ αὐτήν. Γιά τό δικό σου τό καλό καί τήν ὠφέλεια καθώς
καί γιά τῶν παιδιῶν τήν οἰκοδομή. Στήν κατασκήνωση θά
κληθεῖς νά βρίσκεσαι στήν κορυφή τῆς ἀποδόσεώς σου. Θά
εἶσαι ἡ ψυχή τῆς ὁμάδος σου, «τό καμπαναριό τοῦ χωριοῦ».
Ἑπομένως ἡ ψυχή σου ἄς ζεῖ ἀπό τώρα τό μεγάλο γεγο-
νός.
Νά τό σκέπτεσαι, νά τό μελετᾶς, νά συγκινεῖσαι, νά γονα-
τίζεις καί νά τό κάνεις θέμα θερμῆς προσευχῆς. Νά ἀνα-
θέσεις τήν κατασκήνωσή στόν Ἀρχηγό μας καί Ἀρχηγό
της, τόν Κύριο Ἰησοῦ. Νά προσεύχεσαι γιά τήν ὁμάδα
σου στήν κατασκήνωση. Γιά τά ἄγνωστα ἴσως ἀκόμη
παιδιά πού ἐκεῖ θα τά γνωρίσεις καλά καί βαθιά καί θά
τά πάρεις ἀπό τό χέρι, γιά νά τούς δείξεις ὅτι ἀξίζει νά
ζεῖ κανείς συνειδητά καί δυνατά τή χριστιανική ζωή καί
πῶς μπορεῖ νά τή ζεῖ. Ἡ προσευχή σου αὐτή ἀπό τώρα
δημιουργεῖ τίς προϋποθέσεις γιά τόν καλύτερο δυνατό
σύνδεσμο, γιά μιά ὑποδειγματική κατασκηνωτική ὁμά-
δα.
Μελέτησε ὅσα γράφονται στή συνέχεια γιά τήν κατα-
σκήνωση. Θά σέ βοηθήσουν. Ἑτοιμάσου καί σύ. Ψυχικά
καί τεχνικά. Καί νά εἶσαι βέβαιος, ὅτι καί ἡ ὁμάδα σου
καί ἡ κατασκήνωση θά πετύχει τό σκοπό της. Τό εὐχόμα-
στε.
Καλή ἐπιτυχία... μέ καρπούς πολλούς πνευματικούς...
Ὁ Θεός μαζί σου.
ΔYΣKOΛIEΣ KAI EMΠOΔIA
Ἡ χριστιανική κατασκήνωση εἶναι ἔργο ἱερό μέ Ἀρχηγό

τόν παντοδύναμο Κύριο Ἰησοῦ. Ἔργο πού συντελεῖ καθορι-
στικά στήν πνευματική πρόοδο τῶν παιδιῶν. Ὅμως τό σπου-
δαῖο αὐτό ἔργο κύματα βίαια, ὁρμητικά θέλουν νά τό ἐμπο-
δίσουν. Θέλουν νά κλέψουν τόν ἱερό ἐνθουσιασμό ἀπό τίς
καρδιές τῶν ὁμαδαρχῶν γιά τήν μεγάλη ὑπόθεση τῆς Κατα-
σκηνώσεως.
Νά μερικά ὁρμητικά κύματα μέσα στίς ψυχές

τους:
― Δέν θά τά καταφέρω ὡς στέλεχος στήν κατασκήνωση...
― Οἱ οἰκογενειακές μου ἀσχολίες εἶναι πολλές...
― Ὁ ἐφιάλτης τοῦ Πανεπιστημίου μεγάλος κι ἔχω πολλά
μαθήματα γιά τό Σεπτέμβριο...
― Θέλω αὐτό τό καλοκαίρι νά ξεκουραστῶ...
Ἀδελφέ ὁμαδάρχη, ὄρθιος στά τείχη. Μήν ἀφήνεις
τίς σκέψεις αὐτές νά σέ καταβάλουν. Γιά σκέψου! ὁ Χρι-
στός σοῦ ζητᾶ νά διακονήσεις στό μεγάλο αὐτό ἔργο!
Αὐτός καλεῖ τά στελέχη καί τούς «Χ.Α.» στήν κατασκή-
νωση. Τούς καλεῖ καί τούς διαβεβαιώνει: «Ἐγώ εἰμι ὁ
ἄρτος τῆς ζωῆς, ὁ ἐρχόμενος πρός με οὐ μή πεινάσῃ καί
ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ οὐ μή διψήσῃ πώποτε». (Ἰω. στ΄ 35). ὁ
ζωντανός ἄρτος πού ἔχει τή ζωή καί μεταδίδει ζωή. Ἐκεῖ
μέ τήν παρουσία του, μέ τή δροσερή του διδασκαλία
μέ τά μυστήριά Του, μέ τίς χάριτες τοῦ Ἁγίου Πνεύμα-
τος. Ὅποιος μετέχει στήν κατασκήνωση, ὅποιος πλησι-
άζει τόν Ἀρχηγό της, παίρνει δυνάμεις πνευματικές τε-
ράστιες, ἱκανοποιεῖ πλήρως τήν πνευματική του πείνα καί
δίψα, ἱκανοποιεῖ τούς σφοδρούς πόθους τῆς ψυχῆς του.
Τά πιστεύεις αὐτά ἀκράδαντα;
Τότε οἱ δυσκολίες, ὅλες οἱ δυσκολίες, θά παραμερι-
στοῦν, τά ἐμπόδια θά ὑποχωρήσουν. Καί τό κέντρο τῆς
καρδιᾶς σου θά γεμίσει μέ ἱερό, διαρκή ἐνθουσιασμό. Θά
προετοιμασθεῖς μέ ἐπιμέλεια γιά τή ζωή της. Θά μιλή-
σεις μέ δύναμη καί ἐνθουσιασμό στά παιδιά σου καί θά
προσπαθήσεις ὅλα, ἀνεξαιρέτως ὅλα, νά λάβουν μέρος
στό πανευφρόσυνο πανηγύρι. Τότε ὁ Ἄρτος τῆς Ζωῆς θά
κάνει καί τήν κατασκήνωσή σου τήν ὀμορφότερη κα-
τασκήνωση. Ναί! Τήν πιό ὄμορφη κατασκήνωση τοῦ
κόσμου!
Ἡ κατασκήνωση εἶναι βέβαια μιά εὐκαιρία ζωῆς στή φύση,
παιχνιδιοῦ καί ξεκούρασης. Δέν παύει ὅμως νά εἶναι καί μιά
πνευματική εὐκαιρία κατά τήν ὁποία πρέπει νά ἐπιτύχουμε τό
μεγάλο σκοπό μας.
EΓKOΛΠIO OMAΔAPXΩN B΄ 2
O ΣKOΠOΣ
THΣ KATAΣKHNΩΣEΩΣ
Ο ΣΚΟΠΟΣ τῆς κατασκηνώσεως εἶναι:
νά «μορφωθῇ Χριστός» στίς ψυχές τῶν παιδιῶν.
Γιά τήν ἐπίτευξη αὐτοῦ τοῦ μεγάλου καί ἱεροῦ σκοποῦ πρέπει
νά προσεχθοῦν ἰδιαιτέρως κάποιοι βασικοί ἐπιμέρους στόχοι,
πού θά συντελέσουν καθοριστικά στόν κεντρικό σκοπό τῆς
κατασκηνώσεως:
1) Ἀποτοξίνωση
Εἶναι ἀνάγκη ἐκτός ἀπό τά ἄλλα ἀπαραίτητα πού θά προσφέ-
ρουμε, νά ἀσχοληθοῦμε καί νά συζητήσουμε μέ τά παιδιά τίς
συνθῆκες στίς ὁποῖες ζοῦν καί τά ζητήματα πού ἀντιμετωπί-
ζουν. Στό ἐκπαιδευτικό ἔτος πού πέρασε ὑπῆρξαν εἰδικές συν-
θῆκες μέσα στά σχολεῖα καί στήν κοινωνία. Ἀντιμετώπισαν
οἱ «Χ.Α.» θέματα πίστεως, ἀρχῶν. Ἰδέες διάφορες ἀκούστηκαν
γύρω ἀπό θέματα χριστιανικῆς πίστεως καί ζωῆς, γύρω ἀπό
ἐθνικά θέματα.
O ΣKOΠOΣ THΣ KATAΣKHNΩΣEΩΣ 19
Παλιές θεωρίες ἐμφανίστηκαν καί πάλι στό προσκήνιο μέ
νέο ἴσως προσωπεῖο καί νέες διατυπώσεις. Πολεμήθηκε ἡ χρι-
στιανική πίστη καί ἀλήθεια, ἔγιναν προσπάθειες διαστροφῆς
τῆς ἐθνικῆς μας Ἱστορίας. Ὑψώθηκαν φωνές διαμαρτυρίας
ἐναντίον τοῦ κύρους παραδεδομένων ἀρχῶν καί παραδό-
σεων.
Καί ὅλα αὐτά ἀντιμετωπίσθηκαν κατά τήν χειμερινή περίοδο
στίς συγκεντρώσεις τῶν «Χ.Α.». Εἶναι ὅμως εὐκαιρία καί ἀνάγκη
νά ἀντιμετωπισθοῦν συστηματικότερα ἰδίως ἀπό τά μεγάλα
παιδιά στήν κατασκήνωση.
2) Γνώση τῆς πίστεως

Στήν κατασκήνωση θά πρέπει νά ἐμπνεύσουμε στά παιδιά τά
ὑψηλά ἰδανικά τῆς πίστεως καί τοῦ ἔθνους μας. Νά γνωρίσουν
καλύτερα τήν ἀλήθεια καί νά γίνουν χριστιανοί συνειδητοί. Νά
βεβαιωθοῦν ὅτι, ἐάν σήμερα προβάλλεται τό ψεῦδος σέ βάρος
τῆς ἀλήθειας, ἡ ἀλήθεια ὁπωσδήποτε θά ἐπικρατήσει καί τό
φῶς θά λάμψει ὡς mλιος. Ὅπως πάντοτε. Νά τούς παρουσι-
άσουμε ἁπτότερο τό «χριστιανικό ἔργο» καί νά τούς ἐμπνεύ-
σουμε νά συνδεθοῦν ὡς στενοί συνεργάτες καλύτερα μ’ αὐτό.
3) Βίωση τῆς χριστιανικῆς ζωῆς

Στήν κατασκήνωση πρέπει νά βοηθήσουμε τά παιδιά νά βιώ-
σουν τή χριστιανική ζωή καί νά ἀποκτήσουν ἐμπειρίες πού θά
τούς μείνουν ἀνεξίτηλες. Νά ἐνθουσιασθοῦν τά παιδιά καί νά
τονωθοῦν στό χριστιανικό ἀγώνα. Νά ἔλθει ἡ ψυχή τους σέ
μεγαλύτερη ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό. Νά ἀγαπήσουν περισσό-
τερο τά ἰδανικά καί νά τά ζήσουν. Νά συνδεθοῦν στενότερα μέ
τήν Ἐκκλησία. Νά ζήσουν τή μυστηριακή ζωή καί τόν ἐκκλησια-
σμό ὡς ἀνάγκη τῆς ψυχῆς. Νά αἰσθανθοῦν τόν ἑαυτό τους προ-
νομιοῦχο ἐπειδή εἶναι χριστιανοί καί ζοῦν μέσα στίς ἱερές ἀρχές
τοῦ χριστιανισμοῦ καί τίς εὐλογημένες παραδόσεις τοῦ Ἔθνους
μας. Νά αἰσθανθοῦν καύχηση ἐν Κυρίῳ. Νά μή μειονεκτοῦν,
ἀλλά μέ παρρησία νά ζοῦν τήν πίστη τους καί νά τήν διακηρύτ-
τουν ὡς τό μόνο σωτήριο δρόμο.

Τέλος ἡ συμμετοχή τῶν παιδιῶν τό χειμώνα στίς ὁμάδες μας
εἶναι ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τή συνέχεια τού ἔργου τῆς
κατασκηνώσεως καί πρέπει νά καλλιεργεῖται.
Ὅλα αὐτά, βέβαια, πρέπει νά τονισθοῦν ἀνάλογα καί μέ τίς
τοπικές συνθῆκες. Προτοῦ ἀρχίσει ἡ κατασκήνωση, ἐγκαίρως
ὁ ἀρχηγός μέ τά στελέχη του νά ἀσχοληθοῦν μέ τά θέματα
πού ἀντιμετωπίζουν τά παιδιά, νά τά ἐντοπίσουν, νά τά καθορί-
σουν, νά τά ἐπεξεργασθοῦν καί νά τά ἑτοιμάσουν.
Ὑπάρχουν, βέβαια, καί ἐπιμέρους στόχοι ὅπως ἡ φροντίδα
γιά τήν σωματική ὑγεία καί ἀκεραιότητα τῶν παιδιῶν καθώς
καί τό παιχνίδι καί ἡ ἁγνή χαρά τῆς ἐξοχῆς τά ὁποῖα δέν πρέπει
νά παραβλέπονται. Ὅλα ὅμως αὐτά θά πρέπει νά συντελοῦν
στόν βασικό σκοπό.
Ἀπό μία ἐπιτυχημένη κατασκήνωση στήν ὁποία βασιλεύει ὁ
Χριστός ἔχουμε λόγο νά ἐλπίζουμε ὅτι τά παιδιά θά βγοῦν ὠφε-
λημένα. Μιά τέτοια κατασκήνωση πραγματικά εἶναι ἡ καινούρ-
για χριστιανική κοινωνία, ἕνα κομμάτι τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ
στῆ γῆ, στούς δύσκολους καιρούς τῆς ἀποστασίας πού ζοῦμε.
Ποιό πνεῦμα θά ἔχει καί ποιό πνεῦμα θά μεταδώσει ἡ κατα-
σκήνωση τῶν «Χ.Α.»; Εἶναι ἀπαραίτητο νά ξεκαθαρισθεῖ ἀπό
τήν ἀρχή τό θέμα αὐτό καί νά ὑπάρχει πλήρης συμφωνία ὅλων
τῶν στελεχῶν, πράγμα πού θά ἐξασφαλίσει ἑνότητα σκοπῶν
καί μέσων στήν κατασκήνωση. Αὐτό θά ἐμπνεύσει τήν προ-
ετοιμασία της. Αὐτό θά κατευθύνει τίς ἐνέργειες καί τό πρό-
γραμμα. Ἀνάλογη θά εἶναι καί ἡ ἀπόδοση τῆς κατασκηνώσεως
στίς ψυχές τῶν στελεχῶν καί τῶν «Χ. Α.».
TO ΠNEYMA THΣ KATAΣKHNΩΣEΩΣ 21
TO ΠNEYMA
THΣ KATAΣKHNΩΣEΩΣ
Ποιό θά εἶναι λοιπόν τό πνεῦμα;
Eἶναι παρατηρημένο ὅτι ὅταν κυριαρχεῖ πάντοτε ἕνα πνεῦμα
ψυχαγωγίας, ἐλαφρότητας, πειράγματος καί φθηνοῦ ἀστεϊ-
σμοῦ καί ἀντιγραφή τηλεόρασης καί κοσμικότητας, μέ χαλα-
ρότητα καί γέλια, ― «γιά νά ξεκουραστοῦν τά παιδιά» ― ὄχι
μόνο δέν βοηθεῖ, ἀλλά καί βλάπτει, ἀκόμη κι ἄν αὐτά εἶναι
ἀπαλλαγμένα ἀπό σαπρότητα. Τό πνεῦμα αὐτό πιθανῶς νά
ἱκανοποιεῖ στιγμιαῖα, ὅμως δέν οἰκοδομεῖ. Μέ τόν τρόπο αὐτό
τά παιδιά ὑποβαθμίζονται πνευματικῶς καί εὔκολα ρέπουν
στήν ἐλαφρότητα, τήν ἐπιπολαιότητα καί τήν κοσμικότητα.
Aὐτό μαρτυρεῖ ἡ πείρα. Καί εἶναι κρίμα ἔπειτα ἀπό τόσους
κόπους καί τόσα ἔξοδα νά μήν ἀποδίδει ἡ κατασκήνωση πνευ-
ματικούς καρπούς καί νά μήν συντελεῖται ὡρίμαση τῶν παι-
διῶν.
Ἀναμφισβήτητα, ἡ κατασκήνωση εἶναι τό «Κέντρο Ἐκπαιδεύ-
σεως» τῶν «Χ.Α.». Κατά φυσικό λοιπόν λόγο καί τό πνεῦμα θά
εἶναι ἀνάλογο μέ τίς βασικές ἐπιδιώξεις καί «ἀρχές» τῶν «Χ.Α.».
Δέν πρέπει νά μᾶς διαφεύγει καθόλου ὅτι ἡ κατασκήνωση τῶν

«Χ.Α» εἶναι κατασκήνωση χριστιανικῶν ἀρχῶν καί ἀποτελεῖ
σοβαρή ἐργασία. Τό πνεῦμα λοιπόν δέν θά εἶναι νά περάσουμε
ὅπως - ὅπως δεκαπέντε ἡμέρες ἀποβλέποντας μόνο στό καλό
φαγητό καί στόν καθαρό ἀέρα μέ τραγούδια, ἐκδρομές, πρω-
ταθλήματα καί καλοπέραση. Οὔτε νά ὑπάρχει σάν μόνη φρο-
ντίδα νά ἔχουμε τά βασικά πνευματικά ἐφόδια, τήν προσευχή,
τό πρωινό σύνθημα καί 2-3 συγκεντρώσεις ὁμάδος.
Νά τό ἐπαναλάβουμε καί πάλι ὅτι ἡ κατασκήνωση ἀποτελεῖ
σοβαρή καί κουραστική ἐργασία γιά ὅλο τό χριστιανικό ἔργο
καί πρέπει νά φέρει τούς ἀναμενόμενους καρπούς. Τό πνεῦμα
λοιπόν θά εἶναι ἀνάλογο μέ τό σκοπό: νά «μορφωθῇ Χριστός»
στίς ψυχές τῶν παιδιῶν.
Ἀνάλογο καί μέ τούς ἐπιμέρους σκοπούς, π.χ. νά κατανοή-
σουν τά παιδιά τήν ἀξία τῶν χριστιανικῶν ἀρετῶν καί νά τίς
ἐπιδιώξουν - νά γνωρίσουν τίς ὑποχρεώσεις τους - νά λύσουν
τίς ἀπορίες πού ἀπασχολοῦν τήν ἡλικία τους - νά μάθουν
νά ἀγωνίζονται σέ κάθε στιγμή τό χριστιανικό ἀγώνα - νά
δροῦν σάν δημιουργικοί χριστιανικοί παράγοντες - νά ἀγα-
πήσουν τήν πατρίδα καί τά ἰδανικά της - τήν οἰκογένεια καί
τούς γονεῖς - νά γεμίσει ἡ ψυχή τους ἀπό πίστη καί ἀγάπη - νά
συμπληρώσουν τίς γνώσεις τους γιά τήν Ἐκκλησία καί τήν ἀξία
τῆς Ὀρθοδοξίας. Νά ποθήσουν τή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, νά
λάβουν ποικίλη ἀγωγή καί μάλιστα μυστηριακή, λατρευτική,
πατριωτική, ὅπως καί ἀγωγή χριστιανικῆς συμπεριφορᾶς,
συνεργασίας καί συμβιώσεως. Ἀπό τό πιό σοβαρό ζήτημα μέχρι
καί τό πιό λεπτομερειακό καί καθημερινό.
Μέ βάση ὅλα τά προηγούμενα θ’ ἀντιληφθοῦμε ποιό πρέπει
νά εἶναι τό πνεῦμα τῆς κατασκηνώσεως τῶν «Χ.Α.». Ὅλο τό πρό-
γραμμα τῆς κατασκηνώσεως ἐμπνεόμενο ἀπό τούς σκοπούς
αὐτούς, θά βοηθεῖ νά δημιουργεῖται ἀνάλογο πνεῦμα στήν
κατασκήνωση.
Aὐτό, βέβαια, πού πρωτεύει, εἶναι νά πάρουν στά σοβαρά τά
στελέχη καί οἱ κατασκηνωτές τήν ὑπόθεση τῆς κατασκηνώ-
σεως. Νά καταβάλλουν προσπάθεια νά ζήσουν τό πρόγραμμα
μέ εὐχάριστη διάθεση καί πνεῦμα μαθητείας.
Μέσα στό ἡμερήσιο πρόγραμμα θά προσέξουμε τήν ὥρα τῆς
προσευχῆς. Τό προσευχητήριο θά εὐπρεπισθεῖ. Θά φροντίσουμε
γιά τό περιεχόμενο τῆς προσευχῆς, τό χρόνο καί τή στάση. Νά
δημιουργήσουμε κατάλληλες προϋποθέσεις προσευχῆς. Εἶναι
αὐτό ἀγωγή γιά τό παιδί καί πνεῦμα πού μεταδίδουμε. Αὐτό τό
ὀρθό πνεῦμα, ὡς πρός τήν προσευχή, πρέπει νά τό μεταφέρει
καί στό σπίτι του.
Θά προετοιμάσουμε καλά ἀκόμη καί τό ἁγιογραφικό σύν-
θημα, ὥστε νά εἶναι σαφές, πρακτικό, ἐνθουσιῶδες. Νά δίνει
κατευθύνσεις. Νά γίνεται ἀνάλογη ἐπεξεργασία, ἐκμετάλ-
λευση καί χρήση κατά τό διάστημα τῆς ἡμέρας γιά νά ἐμπεδώ-
νεται. Ἔτσι βλέπουν τά παιδιά πῶς «βγαίνει» τό ἡμερήσιο σύν-
θημα καί πῶς ἀξιοποιεῖται.
Θά δώσουμε ἐπίσης προσοχή στήν εὐπρέπεια κατά τήν ὥρα
τοῦ φαγητοῦ, στήν εὐγένεια κατά τήν μεταξύ τους ἀναστροφή.
’Iδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στίς σχέσεις στελεχῶν καί παι-
διῶν. Ὄχι ὑπερβολική οἰκειότητα, ὄχι ἰσοπέδωση ἀποστάσεων,
ἡ ὁποία φέρνει ἀνυπακοή καί αὐθάδεια. Ἀγάπη, ἐπικοινωνία,
ἀτομική ἐπικοινωνία, ἰδιαίτερη συζήτηση ναί, ἀλλά μέ τρόπο
παιδαγωγικό καί οἰκοδομητικό. Οἰκειότητα μέχρι ἐκεῖ πού
ὠφελεῖ τά παιδιά καί πού ἐξασφαλίζει τήν ὑπακοή τους στούς
ὁμαδάρχες, τό ἀρχηγεῖο καί σ’ ὅλα τά στελέχη. Καί αὐτό εἶναι
ἀγωγή, εἶναι πνεῦμα πού μεταδίδουμε στήν κατασκήνωση. Καί
αὐτό ἐξαρτᾶται ἰδίως ἀπό τά στελέχη.
Οἱ κατασκηνωτές στό διάστημα τῆς ἡμέρας θά μελετήσουν
κάποιο οἰκοδομητικό ἤ μορφωτικό βιβλίο, θά συζητήσουν
μεταξύ τους, θά βρεθοῦν μόνοι μέ τόν ἑαυτό τους γιά πνευ-
ματική περισυλλογή, θά ἀναπαυθοῦν τις ὁρισμένες ὧρες,
θά τραγουδήσουν, θά παίξουν, θά χαροῦν χωρίς θυμούς καί
μαλώματα καί ἀπρέπειες. Ὅλα αὐτά τά παρακολουθοῦν οἱ ὁμα-
δάρχες, τά κατευθύνουν, καί βοηθοῦν τά παιδιά νά ἐναρμονί-
ζονται μέ τό οἰκοδομητικό καί παιδαγωγικό πρόγραμμα τῆς
κατασκηνώσεως.
Ὅλα ὅμως αὐτά μέσα σέ μιά εὐχάριστη καί χαρούμενη ἀτμό-
σφαιρα ἁπλότητας καί ἀφελότητας πού δημιουργεῖ ὁ σύνδε-
σμος τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἀγάπη, καί πού πλαισιώνεται μέ ὄμορφες
ψυχαγωγικές ἐκδηλώσεις, περιπάτους, ἐκδρομές, ὀρειβασίες
καί λεπτό χιοῦμορ, «πάντα εὐσχημόνως καί κατά τάξιν».
Βέβαια, ὅλα τά παραπάνω δέν θά ἀναπτυχθοῦν οὔτε θά ἐξα-
ντληθοῦν σέ μιά κατασκηνωτική περίοδο. Ὅσα ὅμως ἀναπτυ-
χθοῦν καί ὅσα θιγοῦν καί ὅσα ἀντιληφθοῦν ἤ ζοῦν τά παιδιά
σάν γραμμή τῆς κατασκηνώσεως ἤ στά λόγια ἤ κυρίως στή ζωή
καί στίς πεποιθήσεις τῶν στελεχῶν, νά διέπονται ἀπό τό ἴδιο
πνεῦμα τῆς σοβαρότητος, ἀλλά καί τῆς χαρούμενης ἀγωνιστι-
κῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, μέ τά ὑψηλά ἰδανικά καί τούς ὡραίους ὁρα-
ματισμούς.
Ἀπό τήν πρώτη στιγμή θά ἐξηγηθεῖ στά παιδιά ὁ πνευματι-
κός σκοπός καί τό πνεῦμα της κατασκηνώσεως. Τό πρόγραμμα
θά τεθεῖ ἀμέσως σέ ἐνέργεια. Ὅμως αὐτό δέν σημαίνει ὅτι πρέ-
πει νά εἶναι βεβαρυμμένο μέ πολλές συγκεντρώσεις καί συζητή-
σεις.
Χωρίς ἡ κατασκήνωση νά μεταβληθεῖ σέ σχολεῖο μέ σφιχτό
ὡράριο καί ἡ ἀτμόσφαιρα νά γίνει βαριά, πρέπει τά παιδιά,
ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία καί τίς ἀνάγκες τους νά πάρουν
ἐφόδια γιά τόν ἀγώνα τους καί νά λύσουν ἀπορίες θεωρητικῆς
ἤ πρακτικῆς φύσεως, χωρίς νά τούς στερήσουμε καί τό
ψυχαγωγικό πρόγραμμα, τό ὁποῖο εἶναι ἀπαραίτητο.
Ἄνετο καί εὐχάριστο λοιπόν πρόγραμμα, οἰκοδομητικό, δια-
ποτισμένο καί ἀρωματισμένο ἀπό τό χριστιανικό πνεῦμα θά
ἐπιδράσει ὁπωσδήποτε στά παιδιά. Ἀμέσως ἀπό τήν πρώτη
ὥρα πρέπει νά ἐπισημανθοῦν κύρια ἐλαττώματα παιδιῶν ἤ τοῦ
συνόλου ὅπως ἡ ἐλαφρότητα, ἡ πλαδαρότητα, οἱ φιλονικίες, καί
τά μικροφιλότιμα κλπ.
Γιά νά πραγματοποιηθεῖ ὅμως αὐτό, χρειάζονται ἐμπνευ-
σμένα στελέχη μέ πίστη καί ζωή χριστιανική, ἀγάπη, θυσία καί
πολλή προσευχή. Ὅταν τά στελέχη ἔτσι σκέπτονται καί ἐνερ-
γοῦν καί προσεύχονται καί ἰδίως ζοῦν, τότε θά εὐλογεῖ ὁ Θεός
κατασκήνωση καί κατασκηνωτές.
Τά παιδιά θά ὡριμάζουν μέ τό χρόνο πνευματικά. Ἡ κατασκή-
νωση θά ἐκπληρώσει τόν σκοπό της.
Μᾶς καλεῖ ὁ Θεός σ’ αὐτό ἀκριβῶς τό ἔργο πού στά δικά μας
νεανικά χρόνια καλλιέργησε τίς ψυχές μας καί πού συνεχίζει
νά καλλιεργεῖ τίς ψυχές τῶν σημερινῶν παιδιῶν, τή «γενεά
τῶν ζητούντων τόν Κύριον». Τί εὐλογία! Ἔργο ἅγιο. Προσφορά
θυσίας καί αὐταπαρνήσεως! Διακονία ἱερή, συνέχεια τοῦ ἱε-
ραποστολικοῦ ἔργου τοῦ Κυρίου καί τῶν Ἀποστόλων. Καί
μόνο γι’ αὐτόν τό λόγο ἀποτελεῖ γιά τόν κάθε ὁμαδάρχη, ἰ-
διαίτερη τιμή καί εὐλογία ἡ προσφορά στό ἔργο τῆς κατασκηνω-
τικῆς ζωῆς.
TO EPΓO MAΣ
ΣTHN KATAΣKHNΩΣH
Κάθε καλοκαίρι μᾶς ἀποστέλλει ὁ Κύριος νά παρασταθοῦμε,

νά φροντίσουμε, νά περιποιηθοῦμε, νά βοηθήσουμε τίς παιδι-
κές ψυχές, πού ὁ Ἴδιος κάλεσε κοντά Του. Καί ὅλα αὐτά, διότι
καί ἐμᾶς μᾶς ἀγάπησε καί μᾶς ἀγαπᾶ ὁ Κύριος. Καί μᾶς καλεῖ
νά ἀνταποκριθοῦμε στήν ἀγάπη του καί νά συμπαρασταθοῦμε
στίς ψυχές τῶν «Χ.Α.».
Μᾶς χρησιμοποιεῖ ὁ Κύριος ὡς ὄργανά Του νά μεταδώσουμε
τό θεῖο Του Λόγο, γιά νά ξεδιψάσουν οἱ παιδικές ψυχές καί νά
τραφοῦν πνευματικά.
Kαταβάλλουμε κάθε προσπάθεια δεκαπέντε εἰκοσιτετράωρα
γιά νά οἰκοδομήσουμε τίς παιδικές ψυχές καί νά τίς ὁδηγήσουμε
στόν Xριστό. Προσπαθοῦμε νά ἐμπνεύσουμε τήν αὐταπάρνηση,
τό ταπεινό φρόνημα, τή ζωή τῆς ἀρετῆς καί τῆς ἁγιότητος.
Ἄς μή μᾶς διαφεύγει ὅτι στήν κατασκήνωση βιώνουμε καί τήν
πρωτοχριστιανική κοινωνία. Ποιός δέν ὀνειρεύτηκε, δέ λαχτά-
ρησε αὐτή τήν πρώτη ζωή τῶν χριστιανῶν, πού οἱ ἰδιοτέλειες, οἱ
TO EPΓO MAΣ ΣTHN KATAΣKHNΩΣH 27
ἀντιζηλίες, τό «δικό μου» καί τό «δικό σου» εἶχαν παραμεριστεῖ,
γιά νά δώσουν τή θέση τους στήν πραγματικότητά τοῦ «εἶχον
ἅπαντα κοινά» (Πράξ. β΄ 44). Καί νά πού μᾶς δίνεται ἡ εὐκαιρία
νά συμμετέχουμε ἐνεργά σέ μιά τέτοια κοινωνία.
Ἡ ἀποστολή λοιπόν τοῦ ὁμαδάρχου στήν κατασκήνωση εἶναι

ἀναμφίβολα ὑπόθεση ὑπεύθυνη, προσπάθεια κοπιώδης, πού
ἀπαιτεῖ σκέψη, προετοιμασία, σύνεση.
1) Ὑπόθεση ὑπεύθυνη
Πρῶτα καί κύρια ἐνώπιον τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, στόν ὁποῖο ἀνή-
κουν τά παιδιά, καί ὁ ὁποῖος τόσο τά ἀγάπησε καί τά εὐλόγησε.
Ἐκεῖνος μᾶς τά ἐμπιστεύεται μέ τό σκοπό νά τά βοηθήσουμε νά
«μορφωθῇ Χριστός» ἐν αὐτοῖς. Καί ἡ κατασκήνωση μέ ἄριστο
καί ἐξαίρετο τρόπο ἐπί δεκαπέντε ἡμέρες βοηθεῖ τίς παιδικές
ψυχές, ὥστε νά ἀποκρυσταλλώσουν σωστές χριστιανικές πεποι-
θήσεις, νά χαροῦν, νά ἐνθουσιασθοῦν ἀπό τά ἱερά καί ἅγια ἰδα-
νικά τους, ν’ ἀγαπήσουν καί νά συστηματοποιήσουν τόν χριστι-
ανικό ἀγώνα τους, νά γίνουν «Χριστοῦ εὐωδία».
Εὐθύνη καί ἀπέναντι στήν πατρίδα μας, ἡ ὁποία γιά νά συνε-
χίσει τήν ἔνδοξη πορεία της ἔχει ἀνάγκη καί σήμερα ἀπό καθα-
ρές διάνοιες, ἀπό ψυχές πού πυρπολοῦνται ἀπό ἔνθεο ζῆλο
γιά τό μεγαλεῖο της. Νέοι πού τούς τρώει ἡ ἁμαρτία, ἡ ἀσωτία
καί ἡ ἀπόλαυση... δέν ἔχουν νά προσφέρουν κάτι στήν ἔνδοξη
Ἑλλάδα.
Εὐθύνη καί ἀπέναντι στούς γονεῖς τῶν παιδιῶν οἱ ὁποῖοι ἀνα-
λίσκονται γιά νά τά ἀναθρέψουν καί στηρίζουν τόσες χρυσές
ἐλπίδες σ’ αὐτά.
Ἀλλά καί εὐθύνη ἀπέναντι στό Ἔργο τῶν ὁμάδων. Πόσοι
ἄνθρωποι ὑποβάλλονται σέ μύριους κόπους καί ἔξοδα καί περι-
μένουν σ’αὐτά τά παιδιά ἀργότερα νά παραδώσουν ἐπάξια τή
σκυτάλη γιά τή συνέχιση τῆς ἱερᾶς προσπαθείας ἡ ὁποία τόσους
γλυκεῖς καρπούς ἔδωσε μέχρι τώρα στήν Ἑλλάδα; Γι’ αὐτό καί
ὁ ὁμαδάρχης, ἀλλά καί ὅλα τά ἄλλα στελέχη τῆς κατασκηνώ-
σεως θά αἰσθανθοῦν τή θέση τους στήν κατασκήνωση ὡς ὑπό-

θεση σοβαρή, ὡς ἀποστολή ὑπεύθυνη, ὡς Ἔργο.
2) Κοπιώδης Προσπάθεια
Εἶναι φυσικό ἕνα ἔργο τόσο ὑπεύθυνο νά εἶναι καί ἔργο κοπι-
ῶδες.
Πολύ πρίν ἀρχίσει ἡ κατασκήνωση, ὁ ὁμαδάρχης στήν πόλη
θά ἀσχοληθεῖ μέ μεγάλο ζῆλο γιά τό πνευματικό πρόγραμμα,
πού θά τοῦ ἐμπνέει ὁ σκοπός καί ἡ εὐθύνη τοῦ ἔργου πού θά ἐπι-
τελέσει. Θά προετοιμάσει μέ ἐπιμέλεια ὅ,τι τοῦ ἀνατεθεῖ καί ὅ,τι
κατά τήν κρίση του θά συντελέσει στήν ἐπιτυχία τοῦ σκοποῦ.
Στήν κατασκήνωση θά γίνει ἡ ἐφαρμογή, ἡ ἐκτέλεση. Τά παι-
διά θά παίζουν, θά τραγουδοῦν, θά χαίρονται, καί ἀπό τό νοῦ
τοῦ ὁμαδάρχου δέν θά φεύγει ἡ σκέψη «οἰκοδομοῦνται τά παι-
διά; Ἐκπληρώνεται ὁ σκοπός τῆς χριστιανικῆς μας κατασκη-
νώσεως; Τό πρόγραμμα ἀνταποκρίνεται στίς ἀνάγκες τῶν παι-
διῶν;»
Tά παιδιά πού θά ἔχει στήν ὁμάδα του μπορεῖ νά εἶναι καλοδι-
άθετα, ὅμως παιδιά μέ ἐλαττώματα καί ἀκρισίες, μέ ἀδυναμίες
καί ἀπροσεξίες, κακοσυνηθισμένα ἴσως καί κουραστικά. Πάνω
σ’ αὐτά θά σκύψει ὁ ὁμαδάρχης μέ ὑπομονή, μέ πίστη, μέ ἀγάπη
καί θά τά βοηθήσει στόν μεγάλο σκοπό τῆς ζωῆς τους. Θά ἐνδι-
αφερθεῖ, θά ἀγρυπνεῖ, ὥστε καθένα ἀπό αὐτά νά γυρίσει καλύ-
τερο, πιό ἐνάρετο, μεταμορφωμένο, εἰ δυνατόν, στό σπίτι του,
στήν ὁμάδα τό χειμώνα.
Ἕργο κοπιῶδες αὐτό. Ἀλλά μή λήσμονοῦμε ὅτι εἶναι καί τιμη-
τικό καί χαρούμενο. Ἡ λήξη τῆς κατασκηνώσεως θά βρεῖ τόν
ὁμαδάρχη κουρασμένο σωματικά. Ὅμως ἱκανοποιημένο καί
ἐνθουσιασμένο, γιατί συντέλεσε καί αὐτός στόν ἱερό σκοπό,
ἔγινε «συνεργός Θεοῦ»...
Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ θά τόν κάνει νά πετᾶ σέ οὐράνια ὕψη. Θά
ἔχει ἀγαπήσει πιό πολύ τό ἔργο τοῦ Θεοῦ καί τά παιδιά τοῦ Θεοῦ
ἀκόμη περισσότερο. Θά ἐπιστρέψει στήν πόλη διπλά ὠφελημέ-
νος. Θά ἔχει ὡριμάσει πνευματικά ὁ ἴδιος καί θά ἔχει βοηθήσει
τόσες ψυχές πρός δόξαν Θεοῦ. Θά ἀποδειχθεῖ στήν πράξη ὅτι
καί αὐτός «καλοῦ ἔργου ἐπεθύμησε».
Τά τρία βιβλία τῆς κατασκήνωσης:

Μέσα στήν καθαρή ἀτμόσφαιρα τῆς κατασκηνώσεως καί
κάτω ἀπό τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ θά ἐπιτελέσει ὁ ὁμαδάρχης τό
ἔργο του. Τί θά κάνει δηλαδή;
Θά ἀνοίξει μπροστά στά παιδιά τρία βιβλία: Tό βιβλίο τῆς
φύσεως, τήν ^Aγία Γραφή καί τόν «κρυπτόν τῆς καρδίας
ἄνθρωπον».
α) Ἡ φύση
Στήν ἡσυχία τῆς κατασκηνώσεως, ὅλα προσφέρονται πιό
πολύ γιά νά μιλᾶς γιά τόν Θεό. Ἡ φύση μέ τήν ὀμορφιά της, τά
χρώματά της, τό φῶς της, τή ζωή της. Οἱ χρυσές αὐγές καί τά
μενεξεδένια δειλινά, ὁ οὐρανός μέ τόν ἄπειρο ἔναστρο κόσμο
του καί ἡ γῆ μέ τό πράσινο βασίλειό της. Ἔργα τῶν δακτύλων
Του ὅλα.
Ἄς μήν ἀφήσουμε τίποτα ἀπαρατήρητο καί ἀσχολίαστο.
Σ’ ὅλα νά ἐμβαθύνουμε καί νά φιλοσοφήσουμε. Νά ἔχουμε
γιά ὅλα μιά σκέψη ἁγία· γιά τό λουλούδι τοῦ ἀγροῦ, γιά τά
πετεινά τοῦ οὐρανοῦ, γιά τή σελήνη, γιά τόν ἥλιο. Ὑπάρχουν
βοηθητικά ἄρθρα ἀπό τούς τόμους τοῦ «Πρός τήν Νίκην» πού
πρέπει νά ἔχουμε ὑπ’ ὄψιν μας γιά νά τά χρησιμοποιοῦμε
σέ κάθε εὐκαιρία. Kαθώς καί ἀνάλογες προσευχές ἀπό τό
«Προσευχητάριον»...
Πρέπει νά μάθει ὁ «X.Α.» καθοδηγούμενος ἀπό τόν ὁμαδάρχη
νά βλέπει τά ἔργα τῶν χειρῶν τοῦ Πλάστου του, γιά νά κατα-
λαβαίνει πιό πολύ τήν παντοδυναμία, τήν πανσοφία καί τήν
ἀγάπη τοῦ Θεοῦ.
β) Ἡ Ἁγία Γραφή
Μά οἱ ὁμαδάρχες θά ἀνοίξουν καί ἕνα ἄλλο βιβλίο στούς
«Χ.Α.». Τόν βασιλέα τῶν βιβλίων, τήν Ἁγία Γραφή. Θά τό ἀ-
νοίγουν μέ τή δροσιά τῆς αὐγῆς, γιά νά ἀντλοῦν οἱ κατασκη-

νωτές τό σύνθημα τῆς ἡμέρας, πού μακάρι νά γίνεται καί σύν-
θημα τῆς ζωῆς τους. Θά τό ἀνοίγουν στήν ὁμάδα, γιά νά ἐκπαι-
δεύουν τούς «Χ.Α.», στή συστηματική μελέτη του καί νά τους
ἐμπνέουν μέ τά ἰδανικά του. Θά τό ἀνοίγουν ἀκόμη στήν κατ’
ἰδίαν συζήτηση, γιά νά σφραγίζουν μέ αὐτό τήν κάθε συμβουλή
πού θά λένε στά παιδιά γιά τόν ἁγιασμό τῆς ψυχῆς τους καί γιά
τήν πορεία τους μέσα στή ζωή.
γ) «ὁ κρυπτός τῆς καρδίας ἄνθρωπος»

Καί ἀπό ἕνα τρίτο βιβλίο θά μελετοῦν οἱ «Χ.Α.» γιά τόν Θεό,
ἀπό τό βιβλίο πού λέγεται «κρυπτός τῆς καρδίας ἄνθρω-πος».
Ἄν στήν καρδιά τοῦ ὁμαδάρχου οἱ «Χ.Α.» δέν βλέπουν τόν
Θεόν ζῶντα καί ἐνεργοῦντα, μάταια θά λαλοῦν τά χείλη του,
ὅσες βαθιές σκέψεις κι ἄν ἔχει ἡ διάνοιά του γιά τόν Θεό καί
τά τοῦ Θεοῦ. Αὐτόν τόν «κρυπτόν τῆς καρδίας ἄνθρωπον» ἄς
ἑτοιμάσουμε οἱ ὁμαδάρχες, γιά νά τόν ἀνοίξουμε στήν κατα-
σκήνωση καί γιά νά μιλήσουμε ἀπ’ αὐτόν στά παιδιά γιά τόν
Θεό. Ἄς καθαρθεῖ ἀπ’ τό φῶς τῆς ἀναστάσεώς Του, ἄς χαραχθεῖ
στά βάθη του τό «ζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δέ ἐν ἐμοί Χριστός». Ἡ
ἄσκηση, ὁ ἀγώνας, ἄς κάνει τόν «κρυπτόν τῆς καρδίας ἄνθρω-
πον», «ἄνδρα τέλειον». Ἡ προσευχή ἄς τόν μεταβάλει σέ «θυσία
ζῶσαν». Ἡ Θεία Κοινωνία ἄς τοῦ δώσει δυνάμεις «λέοντος πῦρ
πνέοντος».
Τούς τελευταίους μῆνες πρίν ἀπό τήν κατασκήνωση ἄς ἐντα-
θοῦν οἱ πνευματικοί μας ἀγῶνες. Χριστοφόροι πρέπει νά πᾶμε
στήν κατασκήνωση, δηλαδή φέροντες τόν Χριστό, καί τότε πρά-
γματι ἡ κατασκήνωση θά εἶναι ὑπό τήν εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ καί
θά ἀποδώσει τούς καρπούς πού περιμένουμε.
Ἄς δώσει ὁ Κύριος.
Ἕνα βασικό στοιχεῖο γιά τήν καλή λειτουργία τῆς κατασκηνώ-
σεως εἶναι ἡ ἐκλογή τῶν «Χ.Α.» ὡς κατασκηνωτῶν. Δέν ἔχουμε
βέβαια παιδιά χωρίς ἀδυναμίες καί ἀταξίες. Αὐτά ὅμως δέν πρέ-
πει νά εἶναι τόσο μεγάλα καί ἔκδηλα ὥστε νά δημιουργοῦν συνε-
χῶς προβλήματα στήν ὁμάδα καί σ’ ὅλη τήν κατασκήνωση, σέ
βάρος καί σέ βλάβη ἴσως τῶν καλοπροαίρετων παιδιῶν. Πολύ
πρέπει νά προσεχθεῖ τό σημεῖο αὐτό. Ἕνα σάπιο μῆλο, σαπίζει
πολλά ἄλλα. Καί ἕνα παιδί μέ ἄσχημες συνήθειες μπορεῖ στήν
κατασκήνωση νά κάνει μεγάλη ζημιά.
EKΛOΓH ΠAIΔIΩN
ΓIA THN KATAΣKHNΩΣH
Ἡ κοινή ζωή εἶναι ἕνα λεπτό ζήτημα, μάλιστα μέσα στήν
κατασκήνωση πού ἔχουμε νά κάνουμε μέ ἐφήβους. Ἕνα παιδί
ἐριστικό, θυμῶδες, ἀπείθαρχο, ἀπρόσεκτο στά λόγια καί στήν
συμπεριφορά του χαλάει τό πρόγραμμα καί τήν ὅλη ἀτμό-
σφαιρα. Ἐμποδίζει καί τά ἄλλα παιδιά νά προσαρμοσθοῦν καί
νά ὠφεληθοῦν. Εἶναι προτιμότερο τέτοια παιδιά νά ἀποκλει-
σθοῦν ἐκ τῶν προτέρων.
Μήν δυσκολευόμαστε νά τά ἀποκλείσουμε ὅταν γνωρίζουμε
ὅτι κάποιος θά δημιουργήσει ζητήματα καί θά φέρει ἐμπόδια
στήν κατασκήνωση λόγω χαρακτῆρος ἤ ἀπό ἄλλη αἰτία. Ὅπως
καί δέν πρέπει νά δυσκολευθοῦμε καί ὅταν λειτουργεῖ ἡ κατα-
σκήνωση νά ἀπομακρύνουμε κάποιον, ὅταν αὐτός παρά τίς
ὑποδείξεις δέν συμμορφώνεται στό πνεῦμα καί στό πρόγραμμα
τῆς κατασκηνώσεως.
Συνήθως παιδιά ἐκτός τοῦ πνεύματος τῶν «Χ.Α.», τά ὁποῖα
μᾶς συνιστοῦν γνωστοί ἄνθρωποι, δέν προσαρμόζονται στό
πνεῦμα καί στις ἀρχές τῆς κατασκηνώσεως.
EKΛOΓH ΠAIΔIΩN ΓIA THN KATAΣKHNΩΣH 33
Τέλος «Χ.Α.» οἱ ὁποῖοι τά προηγούμενα χρόνια στήν κατασκή-
νωση παρουσίασαν σοβαρά προβλήματα καί ἀταξίες σέ βάρος
τῆς πνευματικῆς οἰκοδομῆς τῶν ἄλλων παιδιῶν συνετό εἶναι νά
ἀποκλεισθοῦν καθώς ἐπίσης καί «Χ.Α.» πού κατά τό διάστημα
τού ἔτους ἦταν δύσκολοι στή συνεργασία καί κοσμικοί στό φρό-
νημα καί στή συμπεριφορά.
Κι αὐτό γιατί οὔτε οί ἴδιοι ὠφελοῦνται, οὔτε τούς ἄλλους,
τά καλοπροαίρετα παιδιά, ἀφήνουν νά ὠφεληθοῦν στήν κατα-
σκήνωση. Ὑπάρχει καί ὁ μέγας κίνδυνος νά ἐπηρεάζουν ἀρνη-
τικά καί νά προκαλέσουν ἀνεπανόρθωτες ζημιές οἱ ὁποῖες θά
φανοῦν ἀργότερα.
Ἐάν ὁ ἀρχηγός καί οἱ ὁμαδάρχες ἀπασχολοῦνται συνεχῶς
καί στενοχωριοῦνται μέ δυό - τρεῖς δύσκολους τύπους, πῶς θά
ἀποδώσουν στό ἔργο τους γιά τά ἄλλα παιδιά. Ἡ ὅλη κατά-
σταση δημιουργεῖ μιά ὑπερένταση πού μπορεῖ νά ἔχει ἄσχημες
συνέπειες.
Ἡ αὐστηρή ἐπιλογή λοιπόν καί δίκαιη εἶναι, ἀλλά καί τούς
ἀποκλειόμενους ἴσως βοηθήσει νά ἀντιληφθοῦν καί νά διορθώ-
σουν τή διαγωγή τους. Θά ἀφήσει τέλος ἐλεύθερη τήν κατασκή-
νωση νά προχωρήσει στήν ὡραία πνευματική πορεία της.
Θά πάρουμε λοιπόν παιδιά μέ ἀγαθή καί εἰλικρινή διά-
θεση, πού θέλουν νά συμβιώσουν καί νά συνεργασθοῦν êρμο-
νικά στήν κατασκήνωση καί ποθοῦν νά ὠφεληθοῦν πνευμα-
τικά.
Ἡ σύνεση καί ἡ διάκριση κατά τήν ἐπιλογή τῶν παιδιῶν εἶναι
ἀπαραίτητες, ἐφ’ ὅσον θέλουμε νά κάνουμε στήν κατασκήνωση
ἔργο θετικό, οἰκοδομῆς καί καταρτισμοῦ.
Πρός ἐπίτευξη τοῦ ἀνωτέρω σκοποῦ καλό εἶναι νά λειτουργεῖ
γραφεῖο κατασκηνώσεως, στό ὁποῖο σέ συγκεκριμένες ἡμέρες
καί ὧρες καί μόνο κατόπιν ἐμφανίσεως τοῦ ὑποψηφίου
κατασκηνωτῆ ἐνώπιον τοῦ ἀρχηγοῦ ἤ τῆς ἐπιτροπῆς τῆς
κατασκηνώσεως θά γίνεται δεκτή ἡ ατηση συμμετοχῆς, μέ τήν
προϋπόθεση ὅτι γίνονται δεκτοί ἀπό τόν κατασκηνωτή καί οἱ
ὅροι τῆς κατασκηνώσεως.
35
B΄ ΣTEΛEXH
36 B΄ ΣTEΛEXH
EKΛOΓH ΣTEΛEXΩN 37
EKΛOΓH ΣTEΛEXΩN
Αὐτό πού θά δώσει τό ὅλο χρῶμα στήν κατασκήνωση καί θά
ὀμορφύνει τά πάντα, τό σπουδαιότερο καί τό πιό ἐπεῖγον, μή
ξεχνοῦμε, ὅτι εἶναι τά καλά στελέχη.
Δέν ἔχουμε κατάλληλα στελέχη; Εἶναι καλύτερο νά μή γίνει
κατασκήνωση κάπου, παρά νά προγραμματισθεῖ καί ἔπειτα
ἀφοῦ εἶναι ὅλα τά τεχνικά ἕτοιμα νά ἀναζητοῦμε ἀγωνιωδῶς
ἀρχηγό καί ὁμαδάρχες... ἔστω ὅποιος νά εἶναι... Φόβος τότε
μήπως προκληθεῖ βλάβη ἀντί γιά ὠφέλεια.
Διαθέτουμε ἐκλεκτά στελέχη; Ὅλα θά πᾶνε καλά καί θά
ἐκπληρωθεῖ μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ μέ τό παραπάνω ὁ σκοπός
τῆς κατασκηνώσεως. Τά κατάλληλα στελέχη εἶναι ἀπαραίτητη
προϋπόθεση τῆς ἐπιτυχίας τῆς κατασκηνώσεως, ἐφ’ ὅσον αὐτά
― ἀρχηγός, ὁμαδάρχες κ.λ.π. ― θά πρέπει νά ἐμπνεύσουν τήν
κατασκήνωση, νά δώσουν τό χρῶμα, νά μεταδώσουν πνεῦμα
καλό... Αὐτοί θά μείνουν μαζί μέ τά παιδιά, θά συζητήσουν μαζί
τους, θά τους μεταδώσουν ὅ,τι θησαυρό κρύβει ἡ ψυχή τους.
Πνευματικοί ἄνθρωποι
38 B΄ ΣTEΛEXH
Γι’ αὐτό ἀκριβῶς ἀπαιτοῦνται καλά καί ὥριμα στελέχη, μέ

πεποιθήσεις καί ἀρχές χριστιανικές, ζωή ἐνάρετη, μέ χάρη Θεοῦ,
ἄνθρωποι τῆς προσευχῆς, τῶν μυστηρίων, τοῦ ἀγώνα. Δηλαδή
πνευματικοί ἄνθρωποι. Ζυμωμένοι μέσα στό πνεῦμα τοῦ Χρι-
στοῦ μέ μυστηριακή ζωή, μέ ἀγώνα πνευματικό, μέ πόθο ἰσχυρό
τῆς ἐπικρατήσεως τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ στίς ψυχές τῶν ἀνθρώ-
πων, πού θά κάνουν τήν ἐργασία τους ὄχι σάν ἐπάγγελμα ἤ σάν
ἀγγαρεία ἤ γιατί τούς εἶπαν ἀλλά πρός δόξαν Θεοῦ. Ἀπαραίτητη
προϋπόθεση καί ἀσφάλεια εἶναι ἡ εὐλογία τοῦ πνευματικοῦ.
Xωρίς εὐλογία τοῦ πνευματικοῦ δέν πρέπει κάποιος νά γίνεται
στέλεχος.
Ἐκπαιδευμένα στελέχη
Eἶναι ἀπαραίτητο τά στελέχη νά ξέρουν ἀπό κατασκηνωτική
ζωή, ἀπό πρόγραμμα κατασκηνώσεως τῶν «Χ.Α.» ἀπό τίς ἀρ-
χές τῶν ὁμάδων μας, ἀπό τό σύστημα ἐκπαιδεύσεως. ‰Η ἄν
κάποιοι εἶναι ἀρχάριοι, νά εἶναι ἄνθρωποι πού ρωτοῦν, παρατη-
ροῦν καί μαθαίνουν, πειθαρχοῦν καί ἐναρμονίζονται.
Καλοί συνεργάτες
Tά στελέχη ὀφείλουν ά γνωρίζουν ὄχι μόνο νά ἐργάζονται
καλά, ἀλλά καί νά συνεργάζονται êρμονικά καί μέ τούς «Χ.Α.»
καί μεταξύ τους. Νά ξέρουν νά ὑποστηρίζουν ταπεινά τή γνώμη
τους, ἀλλά καί νά ὑποτάσσονται στή γνώμη τῶν πολλῶν ἤ καί
νά ὑποχωροῦν στή γνώμη τῶν πλέον εἰδικῶν. Στελέχη ταπεινά
πού νά δέχονται ὑποδείξεις καί νά τίς ἐφαρμόζουν εὐχαρίστως.
«Σύμψυχοι τό ἕν φρονοῦντες». Νά κατανοοῦν καί νά συνεργά-
ζονται φιλότιμα γιά τήν ἐπιτυχία τοῦ σκοποῦ τῆς κατασκηνώ-
σεως. Νά εἶναι οἱ προσευχόμενοι καί νά δίνουν τό καλό παράδει-
γμα σέ ὅλα στό περιβάλλον τους. Τύποι τῶν πιστῶν (παιδιῶν)
«ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν πνεύματι, ἐν ἁγνείᾳ» (Α΄
Τιμ. ζ΄ 12).
Γνῶστες τῆς ἀληθείας
Ἐπιβάλλεται τά στελέχη νά ἔχουν γνώση τῆς ἀληθείας, τῆς
ὀρθόδοξης χριστιανικῆς δογματικῆς καί ἠθικῆς, καί μάλιστα
EKΛOΓH ΣTEΛEXΩN 39
στά σημεῖα πού ἀφοροῦν περισσότερο τά ἐνδιαφέροντα καί τόν
ἀγώνα τῶν ἐφήβων καί νέων μας. Νά εἶναι νέοι ἄνθρωποι μέ
μόρφωση, μέ πνευματικότητα, μέ ζῆλο γιά τό ἱερό ἔργο καί μέ
τό αὐτό πνεῦμα. Δέν θά χρησιμοποιήσουμε ὡς στελέχη ἀνθρώ-
πους τούς ὁποίους δέν τούς γνωρίζουμε ἤ ξέρουμε ὅτι ἔχουν
κοσμικό πνεῦμα καί συμπεριφορά. Νά ἔχουν πραγματική
ἀγάπη καί εἰλικρινές ἐνδιαφέρον γιά τήν πνευματική ὠφέλεια
κάθε «Χ.Α.». Νά ἔχουν τό ἄγρυπνο βλέμμα σέ κάθε περίπτωση.
Νά μποροῦν νά δώσουν σωστή ἀπάντηση στά βασικά προβλή-
ματα τῶν παιδιῶν.
Ἐργάτες μέ ζῆλο
Χρειάζεται τά στελέχη νά ἔχουν πίστη στό ἔργο τό ὁποῖο ἐπιτε-
λοῦν καί στό ὁποῖο θά δώσουν ὅλη τους τήν καρδιά. Καί τό ἔργο
στό ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος δίνει ὅλη του τήν καρδιά δέν τόν κουρά-
ζει ποτέ. Εἶναι ἔργο πού τούς δίνει χαρά μαζί μέ τήν εὐλογία καί
τήν εὐδοκία τοῦ Θεοῦ.
Στελέχη πού θεωροῦν τιμή τους νά διαθέσουν τό χρόνο τους
καί τίς δυνάμεις τους γιά τό κοινό καλό, γιά τήν ὠφέλεια τῶν
ψυχῶν τῶν νέων μας, ποῦ ἀγαποῦν τό Χριστό καί θέλουν νά
ζήσουν κοντά του χρειάζονται.
Πόσοι ἄνθρωποι γιά τήν κατασκήνωση διαθέτουν χρόνο, δυνά-
μεις, χρήματα καί ἐργάζονται καί συνεργάζονται καί ἱδρώνουν
γιά νά γίνει αὐτή εὐλογημένη πραγματικότητα ἀπό τό ἄνοιγμά
της μέχρι τό κλείσιμο.
Μέ αὐτές τίς προϋποθέσεις πρέπει νά γίνει ἡ ἐπιλογή τῶν στελε-
χῶν. Μαζί λοιπόν μέ τίς ἄλλες φροντίδες πού θά κάνουν οἱ ὑπεύθυ-
νοι γιά τήν κατασκήνωση, ἄς στρέψουν τό ἐνδιαφέρον τους ἐγκαί-
ρως στήν ἀναζήτηση τῶν κατάλληλων στελεχῶν. Στήν ἔγκαιρη
καί καλή καί ἐπιμελή ἐπιλογή τῶν στελεχῶν ἄς στρέψουμε περισ-
σότερο τήν προσοχή μας καί μέ τή βοήθεια καί Χάρη τοῦ Θεοῦ ἡ
κατασκήνωση θά πετύχει τό σκοπό της.
40 B΄ ΣTEΛEXH
O APXHΓOΣ
Ὁ ἀρχηγός εἶναι ὁ ἐμπνευστής τῆς κατασκηνώσεως. Εὐθύνε-

ται γιά τή φροντίδα τῆς πνευματικῆς προσφορᾶς.
Δίνει τό χαρούμενο χριστιανικό τόνο στά στελέχη, στούς
κατασκηνωτές, στό προσωπικό, ἀκόμα καί στούς ἐπισκέπτες.
Παρακολουθεῖ ἄγρυπνα ὅλη τή ζωή τῆς κατασκηνώσεως. Δέν
κάμπτεται ποτέ μπροστά σέ καμιά δυσκολία ἤ ἐμπόδιο. Γνωρί-
ζει πάντοτε νά τά ὑπερπηδᾶ. Ἔχει συναίσθηση τῆς ὑψηλῆς ἀπο-
στολῆς του.
Ὁ ἀρχηγός πρέπει νά ἔχει καλή ἐπικοινωνία μέ τά στελέχη
του. Πνευματική ἐπικοινωνία καί πνευματικό σύνδεσμο. Αὐτό
θά γίνει κατ’ ἀνάγκη κατά τή διάρκεια τῆς περιόδου. Καλύτερα
ὅμως εἶναι νά γίνει προτοῦ ἀρχίσει ἡ κατασκήνωση, ὥστε ὅταν
θά ἀρχίσει νά λειτουργεῖ, νά βρεῖ ἀνεπτυγμένο τόν σύνδεσμο
αὐτό τῆς ἐν Χριστῷ φιλίας καί συνεργασίας.
Εἶναι ἀδελφός τῶν ὁμαδαρχῶν, σύμβουλος στά ζητήματα
πού παρουσιάζονται, ἐνισχυτής στίς δυσκολίες, «τύπος» τῶν
στελεχῶν. Σκορπίζει τή χαρά καί τήν αἰσιοδοξία καί φροντίζει,
O APXHΓOΣ 41
ὥστε νά μεταδίδει «πνεῦμα Θεοῦ» τόσο στίς συναντήσεις τῶν
ὁμαδαρχῶν, ὅσο καί στίς διάφορες ἄλλες περιπτώσεις τῆς κατα-
σκηνωτικῆς ζωῆς.
Δέν λησμονεῖ ὅμως ὅτι εἶναι καί ὁ ὑπεύθυνος μέσα στήν κατα-
σκήνωση, ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ἐνώπιον τῆς Διευθύνσεως τῶν
«Χ.Α.». Γι αὐτό πρέπει νά φροντίζει ὥστε μαζί μέ τήν ἀδελφο-
σύνη νά ὑπάρχει ἡ πειθαρχία, ἡ συνεργασία καί ἡ ἑνότητα
μεταξύ τῶν στελεχῶν. Ζητεῖ ἑπομένως τή συνέπεια στίς ἀπο-
φάσεις τῶν συναντήσεων τῶν ὁμαδαρχῶν καθώς καί σέ κάθε
ἄλλη ἐντολή. Εἶναι μέ μιά λέξη ὁ πατέρας τῆς κατασκηνώσεως
πού μέσα στή φροντίδα του περιλαμβάνει ὅλους.
Ἀναλυτικά τά καθήκοντά του εἶναι:
● Ἐνδιαφέρον γιά τό περιεχόμενο καί τήν καλή πραγματοποι-
ήση τῆς κοινῆς προσευχῆς.
● Μέριμνα γιά τήν καλή προετοιμασία καί τή σωστή παρου-
σίαση τῶν ἁγιογραφικῶν. Mερικά θά κάνει ὁ ἴδιος. Ἄλλα θά
κάνει ὁ Ὑπαρχηγός καί τά ὑπόλοιπα οἱ ὁμαδάρχες. Σέ ὅλες
τίς περιπτώσεις πρέπει νά εἶναι ὁ καλύτερα προετοιμασμένος,
ὁ μοχλός. Ἐπίσης γιά ὅσα θέματα θά γίνουν καθ’ ὁμάδας θά
δώσει κατευθύνσεις καί θά βοηθήσει τούς ὁμαδάρχες σέ μιά
καλή προεργασία.
● Κάθε ἡμέρα συγκαλεῖ τό σῶμα τῶν ὁμαδαρχῶν σέ
σύσκεψη, συνεργασία καί πνευματική ἀνανέωση. Δική του
εἶναι ἡ μέριμνα νά ἀξιοποιηθεῖ κατά τόν καλύτερο τρόπο ἡ ὥρα
αὐτή. Σύντομα καί περιεκτικά θά γίνουν ὅλα. Προσευχή καί ἁγι-
ογραφικό ὁμαδαρχῶν, ἐνημέρωση γιά τήν πορεία τῆς κατασκη-
νώσεως, ὁδηγίες γιά τήν ἑπόμενη ἡμέρα.
● Κατ’ ἰδίαν συχνή ἐπικοινωνία μέ τούς ὁμαδάρχες. Κάθε 2-3
μέρες τό ἀργότερο. Παρουσιάζονται θέματα ἐκ μέρους τῶν παι-
διῶν, ἀδυναμίες ἤ ἀπορίες τῶν στελεχῶν; ὁ ἀρχηγός πρέπει νά
συμπαρασταθεῖ. Μετά ἀπό συγκεκριμένα προβλήματα ὑπενθυ-
μίζει πνευματικούς στόχους, ὑποδεικνύει ἀδελφικά κάποιες ἐλ-
λείψεις, οἰκοδομεῖ.
● Kαθημερινή ἐπικοινωνία μέ τά παιδιά, χωρίς ὅμως νά ὑπο-
42 B΄ ΣTEΛEXH
καθιστᾶ τούς ὁμαδάρχες. Ἀπό τούς μεγαλύτερους κατασκηνω-

τές, κυρίως τούς τελειόφοιτους, πρέπει νά ξεχωρίσει κάποιους
γιά παρόμοιες ἰδιαίτερες συναντήσεις, καθώς καί γιά ὁρισμένες
ἀπό κοινοῦ συναντήσεις. Εἶναι οἱ αὐριανοί ὁμαδάρχες. Χρειάζο-
νται εἰδική ἐπιμέλεια καί συμπαράσταση.
● Ἐποπτεία στήν κουζίνα. Πρέπει νά δίνει καί ἐκεῖ πότε - πότε
μιά παρουσία. Γιά νά σχηματίζει μιά ἄμεση ἀντίληψη τῆς λει-
τουργίας της, ἀλλά τό κυριότερο γιά νά ἐνισχύει μ’ ἕνα σύντομο
πνευματικό λόγο τίς κυρίες πού λιώνουν στόν κόπο καί στήν
λαύρα τοῦ μαγειρείου. Σ’ αὐτό τό λόγο νά μή παραλείπει καί νά
παρενθέτει κάποια ἁγιογραφική ρήση, πού ἰδιαιτέρως στηρίζει.
● Κυβερνᾶ τήν τραπεζαρία καί φροντίζει νά δίνει σ αὐτή ὅλο
καί κάποιο πνευματικό χρῶμα ἀπό τό θησαυρό του.
● Στήν ὑποστολή τῆς σημαίας πού ὁ ἥλιος δέν εἶναι ἐνοχλη-
τικός λέει λίγα λόγια δυνατά, ἐνθουσιαστικά, τονωτικά, γιά τό
ἐθνικό συναίσθημα καί τά ἰδανικά τῆς πατρίδας μας.
● Ὅταν γίνονται συγκεντρώσεις ὁμάδος πρέπει νά κάνει ἐπι-
σκέψεις ἐκ περιτροπῆς μέ σκοπό νά συμβάλει στό θέμα τῆς
συζήτησης ἀλλά καί νά βοηθήσει τόν ὁμαδάρχη (μέ σχετικές
ὑποδείξεις στό τέλος), νά βελτιώσει τίς παιδαγωγικές ἱκανότη-
τες καί τήν προσφορά του. Τέτοιες ἐπισκέψεις κάνει καί ὁ ὑπαρ-
χηγός.
● Συμμετέχει κάπου - κάπου στήν ἐπιθεώρηση.
● Στό γενικό κλείσιμο πού θά κάνει νά εἶναι σύντομος, σαφής
καί νά ἀναφέρεται στά οὐσιώδη καί κύρια σημεῖα. Θά χρησιμο-
ποιήσει καί τόν ἔπαινο, ἀλλά καί τόν ἔλεγχο. Πάντως χρειάζε-
ται προσοχή, ὥστε νά μήν ἀδικήσει ἤ νά μήν πεῖ γενικότητες.
Προπαντός νά μή δημιουργήσει ἀτμόσφαιρα καταθλιπτική
ἀλλά ἀτμόσφαιρα ψυχικῆς ὑγείας καί χαρᾶς. Τό κλείσιμο νά
εἶναι μιά οἰκογενειακή συγκέντρωση ὅπου μιλᾶ ὁ πατέρας.
● Ὅπου δέν ὑπάρχει ὑπαρχηγός, ὁ ἀρχηγός ἐκτελεῖ καί τά
καθήκοντα τοῦ ὑπαρχηγοῦ, δηλαδή φροντίζει ἄμεσα γιά τήν
ἀκριβή ἐκτέλεση τοῦ προγράμματος καί γιά τήν γενικότερη
πειθαρχία στήν κατασκήνωση.
O APXHΓOΣ 43
● Τόσο ὁ ἀρχηγός ὅσο καί ὁ ὑπαρχηγός καί οἱ ὁμαδάρχες δέ
λησμονοῦν ὅτι κοινή êρμοδιότητα στήν κατασκήνωση ἔχουν
τό νά κουρασθοῦν, ἐπαγρυπνώντας ἀδιάκοπα στά παιδιά πού
τούς ἐμπιστεύθηκαν οἱ γονεῖς, ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Ἐπιδιώκοντας
κάθε στιγμή ὄχι τήν εὐχαρίστησή τους, ἀλλά τό συγκεκριμένο
χρέος. Σπεύδοντας ὁλοπρόθυμα στήν ἐκπλήρωση κάποιας
ἀποστολῆς, στήν ὑλοποίηση κάποιου σχεδίου, στήν ὁλοκλή-
ρωση κάποιου ἔργου. Προσευχόμενοι γιά τή θεία ἀντίληψη. Καί
παραχωρώντας ἐν ἀγάπῃ τό προβάδισμα τῆς τιμῆς ὁ ἕνας στόν
ἄλλο.
Μέ τέτοιες προϋποθέσεις, μήν ἔχετε καμιά ἀμφιβολία, θά
δώσει ὁ Κύριος πλούσια τήν εὐλογία του, ὑπεράφθονη τήν καρ-
ποφορία. Ἀρχίζοντας ἀπό τίς ψυχές μας.
44 B΄ ΣTEΛEXH
O YΠAPXHΓOΣ
Ὁ ὑπαρχηγός ὅταν ὑπάρχει δέν πρέπει νά καταλήγει σέ

διακοσμητικό στοιχεῖο ἤ σέ στέλεχος γενικῶν καθηκόντων ἤ σέ
«βοηθό ἀρχηγοῦ». Ἡ θέση του εἶναι ξεκάθαρη καί ἡ ἀποστολή
του οὐσιαστική.
Φροντίζει ἄμεσα γιά τήν ἀκριβή ἐκτέλεση τοῦ προγράμματος
καί γιά τήν γενικότερη πειθαρχία στήν κατασκήνωση. Tήν
διακυβέρνηση τῆς κατασκηνώσεως τήν ἔχει πάντοτε ὁ ἀρχηγός.
ὁ ὑπαρχηγός εἶναι ὁ πρῶτος συνεργάτης του. Πάντοτε ὅμως
ἐκτελεῖ, δέν ἀποφασίζει.
Ὅταν ἀπουσιάζει ὁ ἀρχηγός τόν ἀναπληρώνει σέ ὅλα.
Ἀναλυτικά τά καθήκοντά του εἶναι:

● Ἡ φροντίδα του γιά τήν ἀκριβή τήρηση τοῦ προγράμματος.
Ἄν δέ χτυπήσει στήν ὥρα του κάποιο καμπανάκι, πρέπει ἀμέ-
σως νά ἐνδιαφερθεῖ καί νά ἐρευνήσει τί συμβαίνει. Ἐπίσης σέ
κρίσιμες «μεταβατικές» στιγμές, βρίσκεται ὁ ἴδιος παρών γιά νά
συντονίσει τούς ὁμαδάρχες π.χ. στή λήξη τῶν παιχνιδιῶν, πού
O YΠAPXHΓOΣ 45
μαζί μέ τό καμπανάκι εἶναι ἀπολύτως ἐπιβεβλημένο νά μαζευ-
τοῦν ἀμέσως τά παιχνίδια καί νά καθοδηγηθοῦν τά παιδιά στήν
τακτοποίησή τους (πλύσιμο, ἀλλαγή ρούχων).
● Ἐπισημαίνει ἐλλείψεις καί καταβάλλει φροντίδα καλῆς
κατανομῆς τῆς ὁμαδικῆς ἐργασίας ἀλλά καί ἐγκαίρου τακτο-
ποιήσεώς της ἀπό τήν 1η ἡμέρα ὥστε νά μήν ὑπερφορτώνονται
τά παιδιά ὁρισμένες ἡμέρες ἤ πολλές ὧρες τῆς ἡμέρας. Πρέπει
νά ζητοῦμε νά τελειώνουν οἱ δουλειές πού ἀναθέτουμε. Καί νά
ἐπαινοῦμε, ὅταν γίνονται καλά.
● Μέ τήν προσωπική του προσπάθεια πρέπει νά κάνει κατανο-
ητό ὅτι κατά τό σιωπητήριο χρειάζεται ἡ ἡσυχία. Αὐτό θά λεχθεῖ
ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα στό τραπέζι ἤ σέ εἰδική συγκέντρωση.
Περιπολεῖ... βοηθεῖ.
● Λαμβάνει μέρος σ’ ὅλες τίς συγκεντρώσεις καί συνεισφέρει
σέ συνεννόηση μέ τόν ἀρχηγό. Ἐπισκέπτεται τίς ὁμάδες κατά
τίς συγκεντρώσεις. Ἐπίσης συνεισφέρει στήν ὀργάνωση ψυχα-
γωγιῶν, ἐκδρομῶν, ἀθλοπαιδιῶν κτλ.
● Συντονίζει καί ρυθμίζει τήν ἐφαρμογή τοῦ γενικοῦ προγράμ-
ματος. Μιά - δυό μέρες νωρίτερα πρέπει νά ὑπενθυμίζει στόν
ἑαυτό του τό προβλεπόμενο ἔκτακτο περιεχόμενο τῆς ἡμέρας
καί νά προβαίνει στίς ἀναγκαῖες προετοιμασίες, ἐνημερώνο-
ντας τά στελέχη καί ἀναθέτοντας ἐπιμέρους εὐθύνες.
● Γιά θέματα καθαριότητας, τάξεως, νοικοκυροσύνης
καί εὐπρέπειας ἐποπτεύει καί δίνει κατευθύνσεις. Ἐπιθε-
ωρεῖ τουλάχιστον δύο φορές τήν ἡμέρα τούς βοηθητικούς
χώρους, ἐπιβεβαιώνοντας τήν καθαριότητά τους, προσέ-
χοντας μήπως ὑπάρχουν ἐλλείψεις (σαπούνι, χαρτί ὑγείας,
βουλωμένα σιφώνια ἤ χαλασμένα καζανάκια), ὁπότε θά
δώσει σχετική ἐντολή στήν ὁμάδα ὑπηρεσίας ἤ στόν ὑδραυ-
λικό καί συγχρόνως ἐλέγχοντας τήν καλή κατάσταση τοίχων
καί θυρῶν, πού πρέπει νά διατηροῦνται ἀπολύτως καθα-
ροί.
● Στή σημαία παρατάσσει τήν κατασκήνωση καί κάνει, ἄν
θέλει, αὐτός τήν πρωινή γυμναστική.
46 B΄ ΣTEΛEXH
● Κρίνει περιπτώσεις ἀπειθαρχίας παιδιῶν, συμβουλεύει ἤ

καί ἐπιβάλλει σχετικές ποινές. Δεύτερο ἐπίπεδο κρίσεως εἶναι ὁ
ἀρχηγός. Σοβαρότερο ἀλλά καί στοργικότερο. Εὐνόητο φυσικά
εἶναι ὅτι ἀρχηγός καί ὑπαρχηγός συνεργάζονται σέ τέτοιες περι-
πτώσεις, ὥστε οἱ χειρισμοί τους νά συγκλίνουν στόν ἴδιο σκοπό
καί νά ἀλληλοσυμπληρώνονται χωρίς νά ἀφήσουν ποτέ τόν
ἄλλο ἐκτεθειμένο.
● Ἐπιθεωρεῖ τίς ἐργασίες καί τούς οἰκίσκους. Κάπου - κάπου
μπορεῖ νά τόν συνοδεύει καί ὁ ἀρχηγός (ἐπισημότερα) ἀλλά καί
τότε ὁ ὑπαρχηγός ἔχει τόν κύριο λόγο τῆς ἐπιθεωρήσεως. ὁ ἀρ-
χηγός ἁπλά παρακολουθεῖ καί στό τέλος ὑποβάλλει κάποιες
ἐρωτήσεις στόν ὁμαδάρχη καί τά παιδιά (ἄν εἶναι πρόθυμοι, ἑνω-
μένοι κλπ., ποιό ἦταν τό ἁγιογραφικό ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας,
ποιά βιβλία διάβασαν στό ἀναγνωστήριο κλπ.) καί θά ἀπευθύ-
νει λόγους πνευματικῆς τονώσεως καί οἰκοδομῆς.
● ὁ ὑπαρχηγός ἔχει τόν κύριο λόγο στή βαθμολογία καί τόν
ἔπαινο τῆς καλύτερης ὁμάδος (σημαία τιμῆς) γιατί ζεῖ ἀπό
κοντά τήν κατασκήνωση. Λαμβάνει ὑπ’ ὄψη του τίς γνῶμες τοῦ
ἀρχηγοῦ καί τῶν ὁμαδαρχῶν.
● Ἡ διαχείριση εἶναι ἕνας τομέας πού τόν ἀφορᾶ ὑπεύθυνα
ἀλλά δέν πρέπει νά τόν ἀπορροφᾶ. Καί ἐδῶ ἡ καλή ἀρχή καί
ἡ παρακολούθηση μέ σχολαστικότητα εἶναι ἀπαραίτητη. Τρία
κυρίως σημεῖα ἄς προσεχθοῦν·
α) ὁ ὑπαρχηγός νά ἐπισκέπται καθημερινά τή διαχείρηση καί
νά ζητᾶ νά λαμβάνει γνώση τῶν ἡμερησίων ἐξόδων καθώς καί
τοῦ βιβλίου ἀποθήκης. Εἶναι ζήτημα 15΄ τῆς ὥρας.
β) Νά ζητεῖ τήν καταχώριση τῶν ἐξόδων καθημερινά καί ἐάν
εἶναι δυνατόν αὐθημερόν νά ὑπογράφει τίς σχετικές ἀποδεί-
ξεις.
γ) Οἱ ἀποδείξεις καί τά τιμολόγια ἀγορᾶς τροφίμων νά εἶναι
κανονικά γραμμένα ἀπό τόν πωλητή καί γενικά νά ἐπιβλέπει,
ὥστε τά βιβλία διαχειρίσεως νά εἶναι σέ ἀπόλυτη τάξη. Ἡ τάξη
στή διαχείρηση πρέπει νά ὑπάρχει καί ἄν ἡ κατασκήνωση λει-
τουργεῖ μέ δικά της ἔξοδα.
O YΠAPXHΓOΣ 47
● Ἡ διαχείριση, τά λογιστικά, τό ταμεῖο καί ἡ κουζίνα χρειάζο-
νται λοιπόν ἐποπτεία καί ὑποβοήθηση. Ἐπίσης χρειάζεται φρο-
ντίδα ἄν ὅλα πῆγαν καλά μέ τίς παραγγελίες, ἄν τό φαγητό
θά ’ναι ἕτοιμο στήν ὥρα του, ἄν οἱ μερίδες εἶναι ἱκανοποιητικές
ἤ ὄχι (ὁπότε προσθέτει συμπλήρωμα τῆς στιγμῆς, τυρί, ἐλιές,
ντολμαδάκια κ.λ.π.). Ὅλα αὐτά εἶναι θέματα τοῦ ὑπαρχηγοῦ.
● Καί στά γεύματα ἔχει ἐποπτεία. Ἄν μερικοί δέν ἔχουν φάει
τό φαγητό τους, πρέπει νά ἐρευνήσει τό «γιατί» καί νά ἀντιμε-
τωπίσει τήν κάθε μιά περίπτωση. Ἄν σέ κάποιο τραπέζι ὑπάρ-
χει περίσσευμα, ἐνῶ κάπου ἀλλοῦ ζητοῦν. Ἄν εἶναι ἡ ὥρα νά
σερβιρισθεῖ τό φροῦτο. Ἄν πρέπει νά μαζευτοῦν τά πιάτα καί
νά προωθηθοῦν στήν κουζίνα. Μέ τήν παρέμβασή του, ἐπι-
τυγχάνεται ὄχι μόνο ἡ καλή ἐξυπηρέτηση ὅλων, ἀλλά καί ἡ
ἐξοικονόμηση πολύτιμου χρόνου, ὥστε τήν ὥρα τοῦ τραπε-
ζιοῦ νά ἐπιτευχθεῖ καί ἡ πνευματική ἐπικοινωνία καί ἡ οἰκο-
δομή τῆς κατασκηνώσεως.
48 B΄ ΣTEΛEXH
ΠPOETOIMAΣIA
OMAΔAPXOY
Τά στελέχη ἀφοῦ ἐκλεγοῦν πρέπει καί νά ἐκπαιδευθοῦν.
Πέρα ἀπό τά ὅσα θά εἰπωθοῦν στίς προκατασκηνωτικές συγκε-
ντρώσεις τῶν στελεχῶν, ὅπου ὁ ἀρχηγός θά δώσει τίς κατάλλη-
λες ὁδηγίες καί λεπτομέρειες τοῦ προγράμματος, οἱ ὁμαδάρχες
θά πρέπει ἐγκαίρως νά ἀρχίσουν τήν πνευματική καί τεχνική
προετοιμασία.
Κάτι πού πρέπει νά προσεχθεῖ πολύ εἶναι πώς στήν προετοι-
μασία αὐτή δέν θά πρέπει νά ὑπάρχει προχειρότητα. Ἡ κατα-
σκήνωση εἶναι ἀδύνατο νά ἐξασφαλίσει τήν εὐρυθμία της, ἄν
ἀφεθεῖ στίς ἐμπνεύσεις τῆς στιγμῆς. Οἱ πολλαπλές καί κατεπε-
ίγουσες ἀνάγκες πολύ γρήγορα λόγῳ καί τῆς στενότητας τοῦ
χρόνου θά προκαλέσουν σύγχυση, ἀθυμία, ἴσως καί δυσάρε-
στες συγκρούσεις μεταξύ τῶν στελεχῶν. Ἀλλά ἡ ἀτμόσφαιρα
αὐτή θά πρέπει νά εἶναι ἐντελῶς ξένη στήν κατασκηνωτική
ζωή. Γι’ αὐτό χρειάζεται σωστή προετοιμασία μέ ἐπιτελικό σχέ-
διο.
Ὁ ὁμαδάρχης θά πρέπει νά εἶναι ἐφοδιασμένος στήν κατασκή-
ΠPOETOIMAΣIA OMAΔAPXOY 49
νωση μέ τό κατάλληλο ὑλικό, ἀνάλογα μ’ αὐτό πού θά παρου-
σιάσει. Ὅλα βέβαια ἀνάλογα με τίς ἀνάγκες τῶν παιδιῶν καί
τίς δυνατότητες τῶν ὁμαδαρχῶν. Ἀπό τήν περιουσία του αὐτή
θά μπορεῖ ἄνετα νά συνεισφέρει πάντα κάτι στό τραπέζι, στόν
περίπατο, ἀλλά καί ὅταν σέ κάποια ἐλεύθερη ὥρα συγκεντρώ-
νονται κοντά του τά παιδιά.
Ὅλα πρέπει νά μελετηθοῦν πρίν ἀπό τήν ἔναρξη τῆς κατα-
σκηνώσεως. Ὅταν λειτουργεῖ ἡ κατασκήνωση ὁ ὁμαδάρχης
ζεῖ ἀδιάκοπα κοντά στά παιδιά του καί δέν ὑπάρχει χρόνος
γιά τέτοιου εδους προετοιμασία. Πολύ πρίν ἀπό τήν κατασκή-
νωση λοιπόν ὁ ὁμαδάρχης θά μελετήσει τό ὑλικό του, θά τό
κατανοήσει, θά τό ἐμπεδώσει, θά τό πλουτίσει. Ἔτσι ὅλοι θά
ἑτοιμάσουν ἄνετα τή δουλειά τους καί θά προμηθευτοῦν ὅ,τι
τούς χρειάζεται. Oἱ ἀρχάριοι θά ζητήσουν περισσότερες ὁδη-
γίες καί τή βοήθεια τῶν ἐμπειροτέρων πού ἔχουν κοντά τους
στήν πόλη. Ὅλοι ἄς μάθουν νά ρωτοῦν, νά συμβουλεύονται,
νά συνεργάζονται, νά προσαρμόζονται.
1) Πνευματική προετοιμασία
Ἡ προετοιμασία θά εἶναι κυρίως πνευματική, ψυχική. Εἶναι

ἀνάγκη νά προετοιμασθεῖ ψυχικά ὁ ὁμαδάρχης γιά τόν κόπο
πού θά χρειασθεῖ νά καταβάλει, γιά τά ζητήματα πού θά ἀντι-
μετωπίσει. Θά προετοιμασθεῖ ψυχικά γιά μιά êρμονική συνερ-
γασία μέ τά ὑπόλοιπα στελέχη τῆς κατασκηνώσεως.
1) Ἡ σκέψη τῆς ἱερότητας τοῦ ἔργου πού θά ἐπιτελέσει στήν
κατασκήνωση καί τῆς δικῆς του ἀδυναμίας, θά τόν κάνει νά
καταφύγει στόν Θεό μέ τήν προσευχή. Θά ζητήσει τό ἔλεος καί
τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ.
2) Θά δείξει ἰδιαίτερη προσοχή στόν ἑαυτό του ἐφό
σον στήν κατασκήνωση θά εἶναι «πόλις ἐπάνω ὄρους κειμένη».
3) Θά μελετήσει κατάλληλες περικοπές ἀπό τήν Ἁγία Γραφή
ἤ καί ἀπό τούς Πατέρες καί ὅ,τι ἄλλο σχετικό.
50 B΄ ΣTEΛEXH
4) Θά προστρέξει τέλος στό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς ἐξομολογή-

σεως.
Καί ὅλα αὐτά μέ τό σκοπό νά ἑτοιμάσει τήν ψυχή του γιά μιά
ἅγια ἀποστολή, τῆς κατασκηνώσεως, μέ τή διάθεση νά δοξα-
σθεῖ τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ καί νά ὠφεληθοῦν οἱ παιδικές ψυχές.
Μιά τέτοια προετοιμασία πνευματική και τεχνική θά τόν βοη-
θήσει πολύ στήν ἐπιτυχή διακονία του.
2) Ὑλικό
Ὁ ὁμαδάρχης ὀφείλει νά ἔχει προετοιμάσει:

1) Tά ἁγιογραφικά
2) Λοιπά θέματα
Θέματα ἤ ἱστορίες κατάλληλες γιά τή συγκέντρωση ὁμάδων,
γιά ἐγκυκλοπαιδικές ὧρες, γιά τόν ἐλεύθερο χρόνο ἤ γιά ἄλλες
ὧρες τῆς κατασκηνώσεως. Ἐπίσης ἀνάλογο ὑλικό γιά εἰδικές
περιπτώσεις, γιά τίς ἀφιερωμένες ἡμέρες, γιά ἐθνικά θέματα,
γιά λύσεις ἀποριῶν καί ὅ,τι εἶναι ἀπαραίτητο γιά τήν πνευμα-
τική διακονία τῶν παιδιῶν.
3) Ἀποσπάσματα
Πολύ χρήσιμο εἶναι νά συγκεντρώσει ὁ ὁμαδάρχης μικρά ἀπο-
σπάσματα ἀπό διάφορα βιβλία, ἐπίκαιρα γεγονότα πού ἀνα-
γράφηκαν κατά τό τρέχον ἔτος στόν τύπο ἤ ὁ ἴδιος γνωρίζει,
περιστατικά σχετικά μέ τό σύνθημα τῆς ἡμέρας ἤ μέ κάποιο
εἰδικό θέμα ἤ ἄλλα χρήσιμα γιά τήν ἐφημεριδούλα τῆς κατα-
σκηνώσεως.
4) Βιβλία
Θά πρέπει νά ἔχει μαζί του καί λίγα βιβλία ἐντελῶς ἀπαρα-
ίτητα γιά νά χρησιμοποιηθοῦν γιά μιά μικρή μελέτη σέ περί-
πατο, γιά τήν κατοχύρωση τῶν ἀπόψεων τοῦ ὁμαδάρχη σέ ἕνα
φλέγον θέμα κ.λ.π. Ἐπίσης κάποια βιβλία θά χρειασθοῦν γιά
τήν ὁμαδική βιβλιοθήκη τῆς ὁμάδας πού εἶναι ἀπαραίτητη καί
ἀπό τήν ὁποία ὁ ὁμαδάρχης θά συστήνει βιβλία στά παιδιά.
ΠPOETOIMAΣIA OMAΔAPXOY 51
3) Ἄλλες προετοιμασίες
1) Ὄνομα τῆς ὁμάδος

Ὁ ὁμαδάρχης θά πρέπει νά ἐπιλέξει τό ὄνομα τῆς ὁμάδος πού
θά ἀναλάβει. Αὐτό θά βοηθήσει στή συγκέντρωση ἀνάλογου
ὑλικοῦ ὥστε νά ζήσουν τά παιδιά ὅ,τι μέ τό ὄνομα ἐπιδιώκουμε
νά ἐμπνεύσουμε.
2) Ὕμνος τῆς ὁμάδος
Ὁ ὕμνος τῆς ὁμάδος εἶναι τό τραγούδι τό σχετικό μέ τό ὄνομα
τῆς ὁμάδος πού θά χιλιοτραγουδηθεῖ ἀπό τά παιδιά μέ τή
λαχτάρα νά ἐπικρατήσει.
3) Ὕμνοι καί τραγούδια
Φωτοτυπίες ἤ τευχίδια μέ ὕμνους καί τραγούδια, καινούργια
ἤ παλαιότερα, γνωστά καί ἄγνωστα γιά ἐκμάθηση.
4) Πνευματικά παιχνίδια
Ὁ φάκελος τοῦ ὁμαδάρχου θά πρέπει νά περιέχει εὔκολα καί
ἔξυπνα πνευματικά παιχνίδια, διαγωνισμούς κάθε εδους, ἐγκυ-
κλοπαιδικές ἐνδιαφέρουσες γνώσεις, ἀλλά καί ἰδέες γιά μικρό-
τερα ἤ μεγαλύτερα ὀργανωμένα παιχνίδια.
5) Ψυχαγωγία
Τό ὑλικό γιά μιά καλή ψυχαγωγία, πάνω στό ὁποῖο θά ἐποικο-
δομήσουν τά παιδιά, ἄν ἔχουν ἰδέες, εἶναι ἀπαραίτητο. Τό ὑλικό
αὐτό εἶναι ἐπίσης χρήσιμο γιά ἡμέρες κακοκαιρίας, γιά τό τρα-
πέζι ἤ γιά ἄλλες ὧρες τῆς ἡμέρας.
6) Κραυγές
Μιά καινούργια πρωτότυπη κραυγή, ἕνας νέος χαρούμενος
κανόνας, προσφέρουν πολλά κάποια ἐπίκαιρη στιγμή.
7) Τεχνικός ἐξοπλισμός
Χαρτιά, μολύβια, χρώματα, ψαλίδια, εἰκόνες εἶναι ἀπαραί-
τητα στόν τεχνικό ἐξοπλισμό (βλ. παρακάτω στούς πίνακες).
8) Καλλιτεχνικές ἀφίσες
Οἱ οἰκίσκοι θά πρέπει νά διακοσμηθοῦν, ἡ τραπεζαρία νά στο-
λισθεῖ, ἡ κατασκήνωση νά πάρει μιά ἄλλη ὄψη νά ἀποκτήσει
52 B΄ ΣTEΛEXH
φωνή μέ τίς διάφορες καλλιτεχνικές ἀφίσες.

9) Ἐνθύμια
Ἕνα ἐνθύμιο γιά την ὁμάδα, ἕνα ἐνθύμιο γιά τίς κυρίες, μιά
πρόσκληση ἔκπληξη στίς ὁμάδες.
10) Εἰδικές ὑπευθυνότητες
Ὁ ὁμαδάρχης πρέπει νά γνωρίζει ἐγκαίρως ὅλες τίς ἐργασίες
πού θά ἀναλάβει προσωπικά ὁ ἴδιος. Θά φροντίσει ἰδιαίτερα γιά
τίς εἰδικές αὐτές ὑπευθυνότητες καί ἀποστολές πού τοῦ ἀνα-
θέτουν νά ἐπιτελέσει καί θά προετοιμάσει ὅ,τι χρειάζεται ἀπό
τήν πόλη.
ΣYΓKENTPΩΣEIΣ ΣTEΛEXΩN 53
ΣYΓKENTPΩΣEIΣ
ΣTEΛEXΩN
Ἡ κατασκήνωση δέν ἀρχίζει τήν ἡμερομηνία ἐκείνη κατά τήν
ὁποία στελέχη καί «Χ.Α.» θά βρεθοῦν στόν τόπο τῆς κατασκηνώ-
σεως γιά νά περάσουν δεκαπέντε ἡμέρες. Ἡ κατασκήνωση ἀρ-
χίζει πολλές ἡμέρες πρίν μέ τίς διάφορες ἑτοιμασίες τίς ὁποῖες
ἐπιτελοῦν τά στελέχη καί οἱ ὁποῖες ἀποβλέπουν στήν προπαρα-
σκευή τῆς κατασκηνώσεως.
Σκοπός τῶν συγκεντρώσεων εἶναι:
α) ἡ δημιουργία πνευματικοῦ συνδέσμου μεταξύ τῶν στε-
λεχῶν (ἀρχηγοῦ, ὑπαρχηγοῦ, ὁμαδαρχῶν, διαχειριστοῦ...
στελεχῶν) καί
β) ἡ συζήτηση θεμάτων τά ὁποῖα θά ἀπασχολήσουν τήν κατα-
σκήνωση.
Χρόνος - ἀριθμός συγκεντρώσεων:
Tέσσερεις - πέντε συγκεντρώσεις κατά τίς ἀνάγκες εἶναι ἀρκε-
τές. Κάθε συγκέντρωση δέν πρέπει νά ὑπερβαίνει ὁπωσδήποτε
τή μιάμιση ὥρα. ὁ ἀρχηγός τῆς κατασκηνώσεως καλεῖ τά στε-
λέχη ἔπειτα ἀπό συνεννόηση μέ τούς κατά τόπους ὑπευθύνους,
54 B΄ ΣTEΛEXH
θέτει τά θέματα καί προΐσταται τῶν συγκεντρώσεων.

Ἡ συγκέντρωση ἀρχίζει καί κλείνει μέ προσευχή. Τά 10΄ εἶναι
καλό νά διατίθενται γιά ἁγιογραφικό ἀνάγνωσμα πρός πνευμα-
τική οἰκοδομή καί δημιουργία κατάλληλης ἀτμόσφαιρας. Στή
συνέχεια ἡ συγκέντρωση προχωρεῖ στή συζήτηση τῶν καθορι-
σμένων θεμάτων.
Στίς συγκεντρώσεις αὐτές πρέπει νά ἐπικρατεῖ ἀφελότητα
καρδίας, ἀτμόσφαιρα ἐν Χριστῷ ἀγάπης καί οἰκοδομῆς καί
πνεῦμα ταπεινοφροσύνης, ἀλληλοκατανοήσεως καί ἐγκαρ-
διότητας. Ἐφ’ ὅσον στίς συγκεντρώσεις αὐτές συσφιχτοῦν οἱ
δεσμοί μεταξύ τῶν στελεχῶν, ἡ κατασκήνωση ἔχει κάνει μιά
καλή ἀρχή καί δίνει ἐγγυήσεις γιά καλή ἐξέλιξη.
Θέματα συγκεντρώσεων:
Ὁ ἀρχηγός ἤ ὁ ὑπαρχηγός ἤ ὁποιοδήποτε στέλεχος μπορεῖ νά
προτείνει θέματα γιά συζήτηση. ὁρισμένα ἐνδεικτικά θέματα
εἶναι τά ἑξῆς:
1) Τό πνεῦμα τό ὁποῖο θά πρέπει νά ἐπικρατήσει στήν κατα-
σκήνωση καθώς καί ὁ σκοπός τῆς κατασκηνώσεως.
2) Εἰσήγηση ἀρχηγοῦ καί συζήτηση γιά ὁρισμένα παιδαγω-
γικά ζητήματα ὅπως: ὁ ρόλος τοῦ ὁμαδάρχου, ἡ συμπεριφορά
του ἀπέναντι στούς κατασκηνωτές, ὁ τρόπος ἐπιβολῆς του, οἱ
σχέσεις του μέ τόν ἀρχηγό, τούς συνομαδάρχες καί τίς κυρίες
τῆς κουζίνας, ἡ τάξη, ἡ πειθαρχία, ἡ ἀτμόσφαιρα, οἱ συζητή-
σεις.
3) ὁ καταρτισμός ἀπό τόν ἀρχηγό καί ἡ ἀνάλυση τοῦ 15ημέρου
προγράμματος. Νά κατατοπισθοῦν οἱ ὁμαδάρχες ἀναλυτικά
γιά τίς γενικές εὐκαιρίες, ὥστε νά προπαρασκευασθοῦν ἀνά-
λογα.
4) Ἀνάλυση τοῦ ἡμερησίου προγράμματος. Πρέπει ὅλοι οἱ ὁμα-
δάρχες νά εἶναι ἀπόλυτα κατατοπισμένοι ἐπί τοῦ προγράμμα-
τος καί νά γνωρίζουν πῶς θά ἐνεργήσουν σέ κάθε τμῆμα του
(ἰδίως οἱ ἀρχάριοι), ὥστε στήν κατασκήνωση νά κινοῦνται ὅλοι
ἄνετα.
5) Ἡ ἑτοιμασία τοῦ ἀπαραίτητου πνευματικοῦ ὑλικοῦ. Ἀφοῦ
ΣYΓKENTPΩΣEIΣ ΣTEΛEXΩN 55
κατανεμηθεῖ τό ὑλικό, τά στελέχη ἐπιμελῶς καί μέ προσοχή
θά ἑτοιμάσουν τά ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα, τά θέματα, τά
ἐγκυκλοπαιδικά καί τά ὑπόλοιπα. Μπορεῖ νά γίνει μιά ὑποδει-
γματική παρουσίαση ἀπό ἕνα στέλεχος κάποιου ἁγιογραφι-
κοῦ ἤ συνθήματος ὁμάδος. Ἐπίσης μποροῦν νά δοθοῦν πρακτι-
κές ὁδηγίες γιά τόν τρόπο πού προσφέρεται ἕνα θέμα.
6) Ἀνάθεση στά στελέχη τῆς φροντίδας γιά τήν προπαρα-
σκευή μερῶν τοῦ προγράμματος, παιχνιδιῶν, πρωταθλημάτων,
ἀφιερωμένων ἡμερῶν, ψυχαγωγίας, ἐκδρομῶν καί ὁτιδήποτε
ἄλλο προγραμματισθεῖ.
7) Κατανομή τῶν εἰδικῶν ὑπηρεσιῶν καί ὑπευθυνοτήτων στά
στελέχη ἀπό τόν ὑπαρχηγό. Πρέπει νά γνωρίζει ὁ ὁμαδάρχης
καλά ὅλα τά γενικά καί εἰδικά καθήκοντα καθώς καί τά καθήκο-
ντα ὁμάδος ἀγάπης καί τῆς ὁμάδος ὑπηρεσίας καί τί ἀπαιτεῖται
στήν κάθε περίπτωση. Ἔτσι θά μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ ὅταν
ὡς ὁμαδάρχης ἤ ὡς ὁμάδα ὁρίζεται νά κάνει κάποια ἐργασία.
8) Γνωριμία μέ τά παιδιά. Ἀνάγνωση τῶν ὀνομάτων τῶν ὑπο-
ψηφίων κατασκηνωτῶν. Οἱ ὁμαδάρχες θά πρέπει νά εἶναι ἐνη-
μερωμένοι, βάσει καί τῆς πείρας παλαιοτέρων, γιά τό ποιές
δυσκολίες παρουσιάζουν κυρίως τά παιδιά, τί ἀνάγκες ἔχουν,
πῶς θά ἀντιμετωπισθοῦν, τί θά προσφέρουν οἱ ἴδιοι καί πῶς.
Γι’ αὐτό χρειάζεται παιδαγωγική πείρα, πού ἀποκτᾶται στήν
πόλη, ἀλλά ἀπαραίτητη εἶναι καί ἡ ψυχική προπαρασκευή τῶν
στελεχῶν γιά τίς δυσκολίες πού θά συναντήσουν.
9) Προπαρασκευή προκατασκηνωτικῶν συγκεντρώσεων τῶν
παιδιῶν.
10) Λεπτομερεῖς ὁδηγίες γιά τόν τρόπο ἀναχωρήσεως γιά
τήν κατασκήνωση καί τόν ρόλο τοῦ ὁμαδάρχου τόσο κατά τήν
ἀναχώρηση ὄσο καί καθ’ ὅλη τήν πρώτη ἡμέρα μέ βάση τό πρό-
γραμμα.
11) Τά στελέχη πρέπει νά ἐκπαιδευθοῦν γιά περίπτωση πυρ-
καϊᾶς ἤ βροχῆς ἤ ἄλλου κινδύνου. Ἐάν παρουσιασθεῖ τέτοια
περίπτωση, πρέπει νά ξέρουν πῶς θά ἐνεργήσουν.
12) Ἡ τακτοποίηση τοῦ ἐσωτερικοῦ καί ἐξωτερικοῦ χώρου τῶν
56 B΄ ΣTEΛEXH
οἰκίσκων καθώς καί οἱ τρόποι διακοσμήσεως εἶναι σπουδαῖο

κεφάλαιο γιά τό ὁποῖο πρέπει νά εἶναι οἱ ὁμαδάρχες κατατοπι-
σμένοι.
Ὁ ἀρχηγός, θά τονίσει ἰδιαίτερα ὅτι ὅλα πρέπει νά ἑτοιμα-
σθοῦν ἀπό τήν πόλη, ὥστε ἐκεῖ πάνω νά μήν ἔχει ὁ ὁμαδάρχης
τόν περισπασμό τῆς προετοιμασίας γύρω ἀπό τά ζητήματα
αὐτά. Ἄλλωστε καί ὁ χρόνος δέν τοῦ τό ἐπιτρέπει.
Ἡ ὅλη προπαρασκευή γίνεται μέσα σέ ἀτμόσφαιρα θερμῆς
προσευχῆς καί ἑνότητας μεταξύ τῶν στελεχῶν.
ΠPOETOIMAΣIA ΠAIΔIΩN 57
ΠPOETOIMAΣIA ΠAIΔIΩN
Μερικές ἡμέρες πρίν ἀπό τήν κατασκήνωση, ὁ ἀρχηγός καλεῖ

τά παιδιά πού θά λάβουν μέρος στήν κατασκήνωση σέ εἰδική
συγκέντρωση. Ὅσοι ὁμαδάρχες ἔχουν τή δυνατότητα, πρέπει
νά παρευρίσκονται στή συγκέντρωση αὐτή.
Αὐτό πού πρέπει νά σημειωθεῖ γενικά ὡς πρός τή συ-
γκέντρωση αὐτή εἶναι ὅτι θά πρέπει νά ὑπάρχει ἀτμόσφαι-
ρα χαρούμενη καί νά πνέει ἀέρας προσμονῆς καί ἐνθουσια-
σμοῦ.
Ὁ ἀρχηγός ἀναπτύσσει στά παιδιά τό σκοπό τῆς Κατασκηνώ-
σεως. Δέν πᾶμε μόνο γιά τό παιχνίδι καί τά πρωταθλήματα,
ἀλλά καί γιά κάτι παραπάνω ἀπό αὐτά· γιά νά γίνουμε καλύ-
τεροι στήν ἀρετή, γιά ν’ ἀνεβοῦμε πνευματικά καί νά πλησιά-
σουμε στήν ὁμοίωση πρός τόν Κύριό μας. Τονίζει ποῦ πρέπει νά
προσέξουν ἰδιαιτέρως καί πῶς νά προπαρασκευασθοῦν ψυχι-
κῶς.
Παράλληλα ὅμως πρέπει νά δοθοῦν καί συγκεκριμένες πλη-
ροφορίες, οἱ ὁποῖες εἶναι καλό νά τυπωθοῦν σέ φυλλάδια.
58 B΄ ΣTEΛEXH
1) Πίνακας ἐφοδίων
Θά περιέχει ὅλα τά ἐφόδια. Θά γίνει εἰδική σύσταση γιά ὁρι-
σμένα ἐφόδια πού συνήθως θεωροῦνται δευτερεύοντα ἀπό
τούς κατασκηνωτές, ἐνῶ εἶναι ἀπαραίτητα, καί πολλοί ἀμε-
λοῦν νά τά φέρουν. Ἐπίσης θά περιέχει ὁδηγίες ποιά βιβλία
ἤ ἀντικείμενα νά πάρουν μαζί τους, καί τή σύσταση νά μήν
πάρουν οἱ κατασκηνωτές μαζί τους σουγιάδες, κόμιξ, κοσμικά
περιοδικά καί βιβλία, ἠλεκτρονικά, ραδιοκασετόφωνο, γου-
όκμαν, cdp●ayeἶ, φορητές τηλεοράσεις, κινητά τηλέφωνα, διά-
φορα φαγώσιμα καί ὁποιοδήποτε ἀντικείμενο ἀξίας. Ἐπίσης
εἶναι καλό νά γίνεται σύσταση γιά προετοιμασία τῶν κατασκη-
νωτῶν μέ τή μελέτη συγκεκριμένων βιβλίων.
2) Σημείωμα γιά τούς γονεῖς τῶν κατασκηνωτῶν

Θά ἔχει συγκεκριμένες ἀνακοινώσεις σχετικές μέ τήν ἀναχώ-
ρηση, τή γιορτή τῶν γονέων, τήν ἐπιστροφή, τό τηλέφωνο τῆς
κατασκηνώσεως καί διάφορες ἄλλες πληροφορίες. Στό φυλλά-
διο αὐτό θά γίνεται διακριτική σύσταση πρός τούς γονεῖς νά
μήν ἐπισκέπτονται τήν κατασκήνωση ἐκτός τοῦ ὁρισμένου ἐπι-
σκεπτηρίου ἤ τῆς γιορτῆς, νά μήν παίρνουν χωρίς σοβαρό λόγο
τηλέφωνο καθώς καί κατά τήν ἐπίσκεψή τους νά μή φέρουν
φαγώσιμα για τά παιδιά τους πρός ἀποφυγήν παρεξηγήσεων
καί συγκρίσεων ἐκ μέρους ἄλλων παιδιῶν.
TO ΠAPAΔEIΓMA TOY OMAΔAPXOY 59
TO ΠAPAΔEIΓMA TOY
OMAΔAPXOY
Κατά τή σχολική χρονιά τό παιδί συναντοῦσε τόν ὁμαδάρχη
του στή συγκέντρωση τῆς ὁμάδος. Mία - δύο ὧρες τήν ἑβδομάδα
ἦταν ἡ συνήθης ἐπικοινωνία. Κάποτε καί σέ ἔκτακτες εὐκαιρίες
ψυχαγωγίας, ἐκδρομῆς, συγκεντρώσεων, λατρευτικῶν εὐκαι-
ριῶν ἤ ἱεραποστολικῶν ἐξορμήσεων. Σ’ ὅλες τίς περιπτώσεις
ὁ ὁμαδάρχης ἑτοιμασμένος, προσεκτικός, στίς ἐκφράσεις του,
στίς κινήσεις του, προσπαθοῦσε νά εἶναι ἄψογος, οἰκοδομητι-
κός, ὑπόδειγμα ὅσο εἶναι δυνατόν στά παιδιά τῆς ὁμάδος.
Τώρα ὅμως; Στήν κατασκήνωση τά πράγματα διαφέρουν
πολύ. ὁ ὁμαδάρχης βρίσκεται μαζί μέ τά παιδιά 15 ἡμέρες, 24
ὧρες τό 24ωρο. Καί στή συγκέντρωση ὁμάδος, στό παιχνίδι καί
στόν περίπατο, ἀλλά καί στό φαγητό καί στόν ὕπνο μέσα στόν
οἰκίσκο ὁμόσκηνος καί ὁμοδίαιτος. Κι ὅλη του ἡ ζωή, οἱ κινήσεις
του, ὁ τρόπος συμπεριφορᾶς γίνεται γνωστός ἀπό ὅλα τά παι-
διά τῆς ὁμάδος του καί γενικά τῆς κατασκηνώσεως. Ζεῖ κάτω
ἀπό τό βλέμμα τῶν παιδιῶν καί γίνεται πολλές φορές ἀντικεί-
μενο συζητήσεως.
Εἶναι λοιπόν ἑπόμενο νά παρέχει τήν εὐκαιρία σ’ αὐτά νά τόν
60 B΄ ΣTEΛEXH
τοποθετοῦν στή συνείδησή τους ἀνάλογα· ἤ ὡς ἄνθρωπο ἀρε-

τῆς, χριστιανικῆς ἀληθινά ζωῆς, ἤ ὡς ἄνθρωπο ἀσυνεπή καί
ἀνώριμο. Οἱ ἔφηβοι λοιπόν ἔχουν ἀρκετή εὐθυκρισία καί μπο-
ροῦν νά ἀξιολογήσουν σωστά τά πρόσωπα, ἔστω κι ἄν προσφέ-
ρουμε καθημερινά σωστές σκέψεις καί ἐνθουσιώδη συνθήματα
καί λογικά ἐπιχειρήματα καί γνώσεις. Διότι διδάσκουμε ὄχι μέ
ὅσα λέμε, ἀλλά κυρίως μέ ὅσα ζοῦμε, μέ τό παράδειγμα μας,
μέ τίς ἐκδηλώσεις μας. Οἱ ἐκδηλώσεις αὐτές μπορεῖ νά εἶναι
ἀσήμαντες καί λεπτομερειακές. Ἐπειδή ὅμως δέν εἶναι ἄσχετες
πρός τό ἐσωτερικό μας, ἀλλά ἀποτελοῦν αὐθόρμητη παρουσί-
αση τοῦ βαθύτερου εἶναι μας, ἔχουν βαρύτητα μεγάλη καί ὑπο-
γραμμίζουν τό «ποιοί εἴμαστε» πραγματικά, ἀνεξάρτητα τοῦ
τί λέμε. Ἡ ἀλήθεια αὐτή πρέπει νά μᾶς βάλει σέ σκέψεις. Γιατί
εἴτε τό θέλει εἴτε ὄχι, ἡ παρουσία τοῦ ὁμαδάρχου ἀνάμεσα στά
παιδιά στήν κατασκήνωση αὐτόματα λέει: «Ἀντιγράψτε με».
Βέβαια καί τό ὅλο πνεῦμα τῆς Κατασκηνώσεως πού θά
δώσουν καί οἱ ἄλλοι ὁμαδάρχες καί ὁ ἀρχηγός, θά ἐπιδράσει
στά παιδιά. Κυρίως ὅμως θά ἐπιδράσει ὁ ὁμαδάρχης τους μέ
τό πῶς θά φερθεῖ καί πῶς θά ζεῖ κοντά στά παιδιά. Θά πρέπει
νά ἐνσαρκώσει ὅ,τι, ὡς φορέας τοῦ ἔργου, ἐπαγγέλλεται. Θά
πρέπει νά προσέξει ὁ ὁμαδάρχης μερικά βασικά στοιχεῖα γιά
τόν ὅσο τό δυνατόν καλύτερο χειρισμό τῶν παιδιῶν. Τά στοι-
χεῖα αὐτά βέβαια χρειάζονται καί στήν πόλη. Στήν κατασκή-
νωση ὅμως γίνονται ἀπολύτως ἀπαραίτητα.
Ἡ παρουσία ἑνός ἐμπνευσμένου ὁμαδάρχου ἔχει θετικά
ἀποτελέσματα:
α) Αὐξάνει τό κύρος τοῦ ὁμαδάρχου. Ἐνισχύεται ἡ ἐμπιστο-
σύνη τῶν «Χ.Α.» στό πρόσωπό του. Οἱ σκέψεις του, τά ἰδανικά
του, οἱ ἀρχές του, ἐπηρεάζουν βαθιά, ἐμπνέουν, ἐμψυχώνουν.
Τό παράδειγμά του ποδηγετεῖ.
β) Ἡ ἐμπιστοσύνη τῶν «Χ.Α.» μεταβιβάζεται ἀπό τό πρόσωπο
τοῦ ὁμαδάρχου στό ὅλο πνεῦμα, στίς γραμμές, στίς ἀρχές τῆς
Κατασκηνώσεως.
γ) Τέλος, ἡ ἐμπιστοσύνη αὐτή ἔχει καλές ἐπιπτώσεις καί
στή γενικότερη τοποθέτηση τῶν παιδιῶν ἀπέναντι στή
χριστιανική πίστη. Ἡ χριστιανική ζωή δέν εἶναι λοιπόν
μιά ὡραία ἀλλά ἀδύνατη στήν πραγμάτωσή της ὑπόθεση.
Εἶναι δυνατόν νά βιώνεται καί νά ἀναδεικνύει ὁλοκληρω-
μένους ἀνθρώπους, κοινωνικούς ἐργάτες, εὐτυχισμένα
σύνολα.
Ἀντίθετα, τό ἀρνητικό παράδειγμα προκαλεῖ δυσμενεῖς
κρίσεις, ἀπογοητεύει, δημιουργεῖ ἐρωτηματικά μέ ποικίλες προ-
εκτάσεις.
Πῶς θά μπορούσαμε νά ἑρμηνεύσουμε ψυχολογικά τήν
τάση νά ἀξιολογοῦνται πρόσωπα ἀπό παιδιά; Μήπως σάν μιά
διάθεση ἀνούσιας κριτικῆς; Ὄχι. Περισσότερο θά πρέπει νά
ἀναγνωρίσουμε στούς ἔφηβους τήν ἀνάγκη νά βεβαιωθοῦν
ὅτι ὅλοι καί ὅλα εἶναι ἀληθινά γύρω τους. Ὅτι μποροῦν νά
παραδώσουν ἄφοβα τούς ἑαυτούς τους σ’ ἐκείνους πού ἀνέλα-
βαν τήν εὐθύνη νά δείξουν στήν πράξη τή χριστιανική ζωή.
Ἄν ὁ ὁμαδάρχης προσπαθεῖ νά φέρεται κατά Θεόν, τά παι-

διά θά οἰκοδομηθοῦν ἀπό τή διαγωγή του. Ἐάν ὅμως ἔστω
καί σέ κάτι ἀπροσεκτήσει, ὑπάρχει κίνδυνος καί τό κύρος του
νά χάσει, ἀλλά καί καί κάποιον «Χ.Α.» νά σκανδαλίσει.
Βέβαια στίς κατασκηνώσεις τῶν «Χ.Α.» τά στελέχη εἶναι
νέοι πού ζοῦν ἐνσυνείδητα τή χριστιανική ζωή καί ἐκ πε-
ποιθήσεως ἀγωνίζονται «τόν καλόν ἀγῶνα». Καί ἐπιλέγο-
νται καί ἐκπαιδεύονται κατάλληλα. Ἐκ διαθέσεως λοιπόν
σέ σοβαρά ζητήματα δέν θά σκανδαλίσουν. Εἶναι ἀνάγκη
ὅμως νά προσέξουν καί στίς λεπτομέρειες καί στά δευ-
τερεύοντα ζητήματα καί σ’ αὐτές τίς ἀδυναμίες ἤ τίς ἰδιο-
τροπίες. Σέ ζητήματα τάξεως, λόγων, συμπεριφορᾶς καί
προτιμήσεων, μέρα καί νύκτα, μέσα καί ἔξω ἀπό τό θά-
λαμο.
Ὅλα αὐτά δέν θά εἶναι κάτι τό ὑποκριτικό οὔτε ἡ ἀναστροφή
μας στήν κατασκήνωση θά καταντήσει ἀγωνιώδης φόβος. Χρειά-
ζεται ὅμως προσοχή ἰδιαίτερη, μέ συναίσθηση τῆς εὐθύνης μας,
62 B΄ ΣTEΛEXH
γιατί λόγω τῆς ἀνωριμότητας τά παιδιά εὔκολα πέφτουν καί

εὔκολα σκανδαλίζονται. Ὅπως ἀκριβῶς φροντίζουμε τά εὔθραυ-
στα νεαρά δενδρύλλια, ἔτσι ἔχουμε χρέος νά φροντίσουμε καί
τούς νεαρούς βλαστούς, τά παιδιά.
Ὁ ὁμαδάρχης ἄς μή λησμονεῖ ὅτι στήν κατασκήνωση εἶναι
«συνεργός Θεοῦ», χειραγωγός κάθε παιδιοῦ εἰς Χριστόν.
Γεμάτος στοργή, γεμάτος ἀγάπη, θά στέκεται δίπλα σέ κάθε
μικρό ἀδελφό του γιά νά τοῦ δείξει τόν δρόμο πού ὁδηγεῖ στόν
Χριστό. Οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου «οὐαί τῷ ἀνθρώπῳ ἐκείνῳ δι’ οy τό
σκάνδαλον ἔρχεται» (Ματθ. ιη΄ 7) καί τοῦ Παύλου «¥να μή ἐγκο-
πήν τινα δῶμεν τῷ εὐαγγελίῳ τοῦ Χριστοῦ» (Α΄ Κορ. θ΄ 12) πρέ-
πει νά μᾶς κάνουν προσεκτικούς. Καί μερικά θεμιτά πράγματα
πρέπει νά στερηθοῦμε, ἐάν πρόκειται νά σκανδαλίσουμε. «Οὐ
μή φάγω κρέα εἰς τόν αἰῶνα, ¥να μή τόν ἀδελφόν μου σκανδα-
λίσω» (Α΄ Κορ. η΄ 13), ἔγραφε ὁ ἀπ. Παῦλος. Αὐτό θά πεῖ ἔργο
εὐθύνης καί αὐταπαρνήσεως.
Στήν κατασκήνωση περισσότερο ἴσως ἀπό κάθε ἄλλη ἐργα-
σία, βλέπουμε τήν ἀδυναμία μας νά σηκώσουμε μέ ἐπιτυχία τό
βάρος τῆς εὐθύνης πού ἀναλάβαμε. Κρεμόμαστε λοιπόν κυριο-
λεκτικά ἀπό τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο ζητοῦμε ἐπίμονα καί
ὁλόθερμα. Ἀλλά τί θά ἑλκύσει περισσότερο τή χάρη τοῦ Θεοῦ
παρά ἡ προσωπική προσπάθεια τοῦ ὁμαδάρχου νά προσφέρει
τόν ἑαυτό του «θυσίαν ζῶσαν», «εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ»; Τί θά
κρατήσει τόν Θεό κραταιό προστάτη καί βοηθό, χορηγό παν-
τός ἀγαθοῦ μέσα στό χῶρο τῆς Κατασκηνώσεως; Ὑπάρχει κάτι
καλύτερο ἀπό τήν ταπεινή καί εἰλικρινή κι ὁλόθερμη προσπά-
θεια νά κυκλοφορεῖ ἀνεμπόδιστα τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καί νά
ἐμπνέει στίς ψυχές τῶν κατασκηνωτῶν ὅ,τι ὡραῖο καί ὑψηλό
ὑπάρχει;
Γι αὐτό λοιπόν εἶναι ἀνάγκη νά ζητοῦμε θερμά τή βοήθεια τοῦ
Θεοῦ, νά προσέχουμε πολύ καί νά ἀπαιτοῦμε καθημερινά καί
σέ κάθε περίσταση ἀπό τόν ἑαυτό μας συμπεριφορά ἀνώτερη,
εὐάρεστη ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, σύμφωνη πέρα γιά πέρα μέ τήν
ἠθική διδασκαλία πού τόσο πλούσια θά προσφέρουμε στά παι-
διά. Ἡ ἔνταση αὐτή τοῦ προσωπικοῦ πνευματικοῦ μας ἀγῶνα
θά ἔχει ἄριστα ἀποτελέσματα καί σέ μᾶς τούς ἴδιους καί σ’ ὁλό-
κληρο τό ἔργο τῆς κατασκηνώσεως.
Α) Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΜΑΔΑΡΧΟΥ
(Ἀναλυτικότερα στό ὁμώνυμο κεφάλαιο τοῦ Ἐγκολπίου

ὁμαδαρχῶν, τόμος Α΄, σελ. 169).
1) ὁ ἄνθρωπος τῆς μυστηριακῆς ζωῆς

Ὁ καλός ὁμαδάρχης εἶναι ἑνωμένος καί ἑνώνεται ὅλο καί πιό
πολύ μέ τόν Κύριο. Εἶναι ἄνθρωπος συνειδητῆς μυστηριακῆς
ζωῆς. Ζεῖ μέ τόν Χριστό καί γιά τόν Χριστό. Γιατί μόνο ὁ Χριστός
εἶναι τό τέλειο πρότυπο γιά κάθε ἐκδήλωση τῆς ζωῆς καί προ-
παντός γιατί Αὐτός μόνο μπορεῖ νά ὁδηγήσει στόν οὐρανό καί
νά χαρίσει ὅλα ἐκεῖνα πού οἱ νεανικές ψυχές λαχταροῦν καί τά
ὁποῖα μποροῦν νά τίς ἱκανοποιήσουν.
Ἡ ἑνότητα μέ τόν Χριστό μεταμορφώνει τόν ὁμαδάρχη σέ
λύχνο τῶν παιδιῶν καί τοῦ δίνει τήν ἀπαραίτητη δύναμη πού
θά τόν στηρίξει στήν ἀποστολή του, θά τόν βοηθήσει ν’ ἀνταπο-
κριθεῖ στά βάρη της. ὁ ὁμαδάρχης θά αἰσθανθεῖ κάποτε ὅτι ἡ
ἀποστολή του εἶναι ἀνώτερη ἀπό τίς δυνάμεις του καί θά ἀντλή-
σει δύναμη ἀπό Ἐκεῖνον.
2) ὁ καταρτισμένος
Ὁ ὁμαδάρχης πρέπει νά εἶναι καταρτισμένος. Τά παιδιά
ρωτοῦν, θέλουν νά μαθαίνουν, ἀγαποῦν τόν ἄνθρωπο πού
ξέρει. Ἰδιαίτερα τά παιδιά τῆς ἐποχῆς μας εἶναι ἐνημερωμένα σέ
πολλά θέματα, δέχονται διάφορα ἐρεθίσματα καί ἐπηρεάζονται
ἀπό ρεύματα συχνά καταστροφικά. ὁ ὁμαδάρχης πρέπει νά
ξέρει τήν πίστη του, νά ἔχει διαβάσει τήν Ἁγία Γραφή καί βασικά
χριστιανικά βιβλία, νά ἔχει ὄρεξη γιά μελέτη· καί ταυτόχρονα
νά ξέρει νά χρησιμοποιεῖ τίς γνώσεις του σέ κάθε εὐκαιρία.
64 B΄ ΣTEΛEXH
3) ὁ ἐνθουσιώδης καί πνευματικός

Ὁ ὁμαδάρχης πρῶτος ὀφείλει νά εἶναι χαρούμενος, ἀνοιχτό-
καρδος, γελαστός, νά μεταδίδει παλμό καί ἐνθουσιασμό, δυνα-
μισμό, ζωντάνια. Ζεῖ ὁ ἴδιος μέσα στήν ἀτμόσφαιρα τῆς Χάριτος
τοῦ Θεοῦ, γεύεται τήν ἄρρητη πνευματική χαρά πού στέλνει ὁ
οὐρανός στήν ψυχή του. Γιατί τότε μόνο μπορεῖ νά μεταδώσει
στά παιδιά τή χριστιανική χαρά, ἀφοῦ πρῶτα ὁ ἴδιος τήν ἔχει
γευθεῖ. Tυχόν δυσκολίες ἤ θλίψεις ἤ διάφορα ζητήματα καί
ἐμπόδια πού θά προκύψουν, ὅλα τά ὑπερνικᾶ καί γεμίζει χαρά.
Kαί σκορπίζει χαρά, μέ ἐκπλήξεις, μέ ποικιλίες στό πρόγραμμα,
μέ ἔξυπνα παιχνίδια καί ἀστεῖα.
Ἀλλά συγχρόνως εἶναι ἀπαραίτητο ὁ ὁμαδάρχης νά συνδυά-
ζει ἐξωτερικό κέφι καί ψυχικό βάθος. Τό βάθος τοῦ ὁμαδάρχη
θά ἐκδηλωθεῖ στίς πνευματικές εὐκαιρίες, οἱ ὁποῖες ἔχουν δεσπό-
ζουσα θέση στό πρόγραμμα. ὁ ὁμαδάρχης πρέπει νά ξέρει νά
δίνει πνευματική χροιά σέ κάθε εὐκαιρία. Αὐτή ἡ ἐναρμόνιση
χαρᾶς καί πνευματικότητας εἶναι ἕνα μεγάλο μυστικό.
4) ὁ κοινωνικός καί ἀξιοπρεπής

Ὁ ὁμαδάρχης εἶναι κοινωνικός. Ζεῖ μέσα στήν κοινωνία,
παρατηρεῖ τόν γύρω του κόσμο, ἀποκτᾶ πεῖρα τῆς ζωῆς. Στήν
ἐπικοινωνία του μέ τούς ἄλλους, ἐφαρμόζει τρόπους καλῆς
συμπεριφορᾶς, εἶναι εὐγενικός, ὁμιλητικός, ἀξιοπρεπής.
Ὁ ὁμαδάρχης εἶναι ἀκριβής καί προσεκτικός στά λόγια του,
στά ἔργα του, στίς κινήσεις του. Δέν χρησιμοποιεῖ ἀπρεπεῖς ἤ
ἀδόκιμες ἐκφράσεις καί σέ καμμιά περίπτωση δέν χρησιμοποιεῖ
εἰρωνεῖες. Στίς δύσκολες ὧρες εἶναι ἤρεμος καί συνετός. Εἶναι
τακτικός στά ἀτομικά του εδη, στή βαλίτσα του, στό κρεβάτι,
στά ροῦχα του. Στό φαγητό τρώει μέ εὐγένεια, μέ προσοχή, με
διάκριση, μέ τούς στοιχειώδεις κανόνες καλῆς συμπεριφορᾶς.
Κάθε λεπτομέρεια γίνεται ἀντιληπτή καί ἀπό τά παιδιά.
5) ὁ ψυχολόγος καί παιδαγωγός

Ὁ ὁμαδάρχης πρέπει νά εἶναι ψυχολόγος καί παιδαγωγός.
Θά σκύψει στήν κάθε νεανική ψυχή. Σέ κάθε ἐκδήλωση τῶν
παιδιῶν θά προσπαθεῖ νά καταλάβει τό βάθος τῶν πραγμά-
των. Ἡ παρατηρητικότητα καί ἡ συνεχής παρακολούθηση
εἶναι ὁ καλύτερος τρόπος νά μπεῖ στήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ. Πρέ-
πει νά προστατεύσει τό παιδί ἀπό πολλούς κινδύνους. Νά γνω-
ρίζει τά βασικά γνωρίσματα τῶν ἐφήβων πού εἶναι ὁ ἐγωισμός,
ἡ συλλογικότητα, ὁ ἰδεαλισμός, τό ἔντονο θρησκευτικό συνα-
ίσθημα. Ἡ γνώση αὐτῶν τῶν γνωρισμάτων καί ἡ ἀνάλογη
ἀντιμετώπιση ἀποτελοῦν βασικό ὁπλισμό τοῦ ὁμαδάρχου.
Ἐπίσης ὁ ὁμαδάρχης θά πρέπει νά ζυγίζει τή διάθεση καί τήν
ἀντοχή τῶν παιδιῶν στό πρόγραμμα καί νά τό τροποποιεῖ ἀνά-
λογα. Ὅταν βλέπει ὅτι τά παιδιά δέν ἔχουν ὄρεξη γιά κάποια
ἐκδήλωση, ἄς ὀργανώνει κάτι ἄλλο. Ὅταν εἶναι κουρασμένα, ν’
ἀνοίξει μέσα στόν οἰκίσκο μιά ἐνδιαφέρουσα συζήτηση κλπ.
Β) ΟΜΑΔΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ
(Ἀναλυτικότερα στό ὁμώνυμο κεφάλαιο τοῦ Ἐγκολπίου

ὁμαδαρχῶν, τόμος Α΄, σελ. 249).
Εἶναι ἀνάγκη τά παιδιά, μέ τήν ἐπικοινωνία μαζί μας, νά

αἰσθανθοῦν ὅτι γιά μᾶς ὁ Χριστός δέν εἶναι ἕνα ἀπομακρυ-
σμένο πρόσωπο, ἀλλά ὁ μεγάλος Φίλος, μέ τόν ὁποῖο ἔχουμε
προσωπική σχέση. Ὄχι ἕνας κάποιος, ὁ ὁποῖος βαδίζει παραπλε-
ύρως μας, ἀλλά ὁ Ἕνας, πού κυριαρχεῖ ἀπολύτως μέσα μας.
Τότε τά παιδιά θά μᾶς πλησιάσουν αὐθορμήτως καί θά μᾶς
ποῦν· «Δῶσε μας τό μυστικό σου, τήν πίστη σου. Πές μας πῶς
μποροῦμε νά ζήσουμε τή χριστιανική ζωή».
Στήν κατασκήνωση τά παιδιά μᾶς βλέπουν καί τά βλέπουμε
συνεχῶς γιά μερικές μέρες. Ἡ ζωή μας εἶναι ἐντελῶς ἀπαραί-
τητο νά εἶναι «ἐπιστολή Χριστοῦ» καί ἡ σχέση μας μέ τά παιδιά
ἁπλή, φιλική, ἀνεπιτήδευτη, πνευματική. Ἔτσι μόνο θά πει-
σθοῦν ὅτι ἀξίζει νά κάνουν κάποιες θυσίες γιά νά ζήσουν τή χρι-
66 B΄ ΣTEΛEXH
στιανική ζωή καί χαρά.

’Υπάρχουν ὅμως καί κάποιες πρακτικές πλευρές τοῦ θέματος
πού ἀναπόφευκτα διαμορφώνουν αὐτή τή σχέση καί συντελοῦν
ὥστε νά ἐπιτευχθεῖ ὁ πνευματικός σκοπός τοῦ μεγάλου αὐτοῦ
ἔργου τῆς κατασκηνώσεως.
1) Κοντά στά παιδιά

Μιά πολύ βασική ἀρχή εἶναι νά βρισκόμαστε κοντά στά παι-
διά ἤ, ὅταν ἐκ τῶν πραγμάτων δέν εἶναι αὐτό ἐφικτό, νά τά
ἔχουμε στήν ἔννοια μας καί στή σκέψη μας. Ὄχι μέ τρόπο πιε-
στικό, πού θά δεσμεύει καί θά δίνει τήν ἐντύπωση τῆς ἀστυνό-
μευσης, ἀλλά ἁπλά καί φιλικά. Καί κάτι ἄλλο: νά νιώθουν ὅτι ὁ
ὁμαδάρχης τους χαίρεται νά βρίσκεται κοντά τους, προτιμᾶ τήν
παρέα τους περισσότερο ἤ ἔστω ὅσο καί τῶν ἄλλων συνομήλι-
κων ὁμαδαρχῶν.
Κοντά στά παιδιά, στό πρόγραμμα. Εἶναι σημαντικό γι’ αὐτά
νά ξέρουν τί θά κάνουν τήν ἑπόμενη στιγμή. Καί εἶναι σημα-
ντικό γιά μᾶς νά τά βρίσκουμε τήν ὥρα πού πρέπει, ἐκεῖ πού
πρέπει. Ἡ τήρηση τοῦ προγράμματος, ἰδιαίτερα γιά τά μικρό-
τερα παιδιά, εἶναι ἀπό τίς μεγαλύτερες δυσκολίες πού ἀντιμε-
τωπίζουμε, μιά καί δέν εἶναι μαθημένα σέ προγραμματισμένη
ζωή, ἰδιαίτερα σήμερα. Ἐνημέρωση λοιπόν γιά τό πρόγραμμα,
ἐνίσχυση γιά τήν ἐφαρμογή του, ἀλλά καί ξενάγηση στό χῶρο.
Συγκεκριμένα: Ἀπό τό πρωί κοντά στά παιδιά. «Πολύ σπου-
δαῖο νά ξυπνᾶς καί νά βλέπεις τόν ὁμαδάρχη σου μέσα στό
θάλαμο», ἔλεγε ἕνας «Χ.Α.». Μ’ αὐτό τόν τρόπο πολλά προλα-
βαίνονται: ἀπό ἄσκοπες πρωινές συζητήσεις μέχρι παράταση
ὕπνου.
Ἀλλά καί τίς ὑπόλοιπες ὧρες ἡ παρουσία τοῦ ὁμαδάρχου δημι-
ουργεῖ ἀσφάλεια, σιγουριά, δυνατότητα γιά συζητήσεις πού θά
οἰκοδομήσουν ποικιλοτρόπως.
Ἀκόμη καί τήν ὥρα τῆς κοινῆς ἐργασίας, ὁ ὁμαδάρχης δέν ἐπι-
βλέπει ἁπλῶς, ἀλλά ὀργανώνει, ὑποδεικνύει, συμμετέχει καί
ἐργάζεται χαρούμενα κι ἐκεῖνος, χωρίς βέβαια νά φτάσει στό
σημεῖο νά ἐπαναπαύονται τά παιδιά στή δική του προθυμία.
2) Ἡ ἀδελφικότητα
Βασικό στοιχεῖο τοῦ ὁμαδάρχου εἶναι νά πλησιάζει καί νά
χειρίζεται τά παιδιά σάν μεγαλύτερος ἀδερφός. ὁ ὁμαδάρχης
στήν κατασκήνωση δέν εἶναι τόσο ὁ «διοικητής» τῆς ὁμάδος.
Πολύ περισσότερο δέν εἶναι ὁ «γυμναστής» ἤ ὁ «ἐκπαιδευτής».
ὁ ρόλος του δέν εἶναι ἁπλῶς νά μάθει τά παιδιά νά τακτοποι-
οῦν καλά τά πράγματά τους, νά φτιάχνουν ὄμορφη γραμμή
ἔξω ἀπό τόν οἰκίσκο ἤ νά κάθονται ἀμίλητα τήν ὥρα τῆς συγκε-
ντρώσεως...
Πρίν ἀπό ὅλα ὁ ὁμαδάρχης στήν κατασκήνωση πρέπει νά
εἶναι ἕνας πνευματικός ἀδελφός τῶν παιδιῶν. Ἕνας ἀδελφός
μέ ἀγάπη καί στοργή καί εὐγένεια, πού θά συναναστρέφεται
μέ τά παιδιά μέ πολλή ἁπλότητα καί θά συνεργάζεται μαζί
τους σάν φίλος καί θά τούς διδάσκει ἐκεῖνο πού πρέπει σάν νά
δίδασκε τό μικρότερο ἀδελφάκι του.
Δέν θά χάσει τό κύρος του δημιουργώντας μιά τέτοια ἀτμό-
σφαιρα ἁπλότητας γύρω του. Γιατί τό νά κάνει ὅλα αὐτά δέν
σημαίνει ὅτι θά «παιδιαρίζει». Θά ἔχει συναίσθηση ὅτι ὁ Θεός
τόν ἔβαλε δίπλα στόν μικρότερο ἀδελφό του γιά νά τόν βοηθή-
σει μέ στοργή. Τό νά γίνει σύντροφος καί βοηθός τοῦ παιδιοῦ
δέν θά τό κατορθώσει μέ μιά ὄψιμη παιδικότητα καί μιά πληθω-
ρική ἐξωστρέφεια, ἀλλά μέ τήν συνετή ἐν Χριστῷ ἀγάπη.
3) Ἡ ἀτομική ἐπικοινωνία μέ τά παιδιά

Ὁ ὁμαδάρχης παρακολουθεῖ μέ ἄγρυπνο μάτι, μέ ἐνδιαφέ-
ρον καί ἀγάπη κάθε ἕνα παιδί τῆς ὁμάδος του καί ἔχει ἀτομική
ἐπικοινωνία μέ τό καθένα ξεχωριστά. Τά παιδιά ἦρθαν στήν
κατασκήνωση νά ὠφεληθοῦν πνευματικά. Πρέπει λοιπόν
νά τά βοηθήσει σ’ αὐτό· νά βοηθήσει τά παιδιά στά διάφορα
ἀτομικά τους προβλήματα, νά πείσει κάθε «Χ.Α.» καί νά τόν
ἐνθουσιάσει γιά τόν ἀγώνα καί τήν πρόοδο στήν ἐν Χριστῷ
ζωή. Τό ζήτημα τῆς ἀτομικῆς ἐπικοινωνίας μέ τά παιδιά στήν
68 B΄ ΣTEΛEXH
Κα-τασκήνωση εἶναι σοβαρό ὅπλο καί μέσο ἐπιτυχίας ἄν τό

χρησιμοποιήσει ὁ ὁμαδάρχης μέ περίσκεψη. Ἄς τό ἐκμε-
ταλλευθεῖ ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα ὅσο τό δυνατόν περισ-
σότερο.
Ἡ προσωπική ἐπικοινωνία ὅμως νά μή γίνεται μόνο μέ τά
παιδιά πού εὔκολα ἐξωτερικεύουν τόν ἐσωτερικό τους κόσμο ἤ
τά ἴδια τό ζητοῦν, ἀλλά μέ ὅλα τά παιδιά τῆς ὁμάδας μας κι ἀπ’
τίς πρῶτες μέρες. Καλό εἶναι νά περιοριζόμαστε στά παιδιά τῆς
ὁμάδας μας. Ἕνα ξάνοιγμα καί πλησίασμα σέ παιδιά ἄλλων
ὁμάδων δημιουργεῖ παρεξηγήσεις καί συχνά δέν οἰκοδομεῖ.
Σαφῶς ἴσως θά ὑπάρχουν τυχόν ἐξαιρέσεις, καί βέβαια αὐτό
δέν καταργεῖ τήν ἐγκάρδια ἐπικοινωνία καί ἀναστροφή μέ ὅλα,
εἰ δυνατόν, τά παιδιά τῆς κατασκηνώσεως.
Γιά νά ἐπιτύχει ὁ ὁμαδάρχης στό ἔργο τῆς ἀτομικῆς ἐπι-
κοινωνίας, θά πρέπει νά ἀφιερώσει χρόνο πολύ. ὁ ὁμαδάρ-
χης ἔρχεται στήν κατασκήνωση γιά νά δώσει ὁλόκληρο τόν
ἑαυτό του. Καταλαβαίνει ὅτι ἐδῶ δέν θά ὑπάρχει γι’ αὐτόν ἐ-
λεύθερος χρόνος ἀτομικῆς ψυχαγωγίας ἤ συναναστροφῆς μέ
τούς ἄλλους ὁμαδάρχες. Αὐτό ἴ σως εἶναι κάτι πού τοῦ στοιχί-
ζει, ἀλλά εἶναι ἀποφασισμένος νά θυσιαστεῖ γιά τά παιδιά.
Παράλληλα μέ τήν ἀτομική ἐπικοινωνία του ὁ ὁμαδάρχης
θά βοηθήσει τά παιδιά νά ἀπαλλαγοῦν καί ἀπό τά διάφορα
ἐλαττώματα καί τίς ἀδυναμίες πού παρουσιάζουν. Θά παρακο-
λουθεῖ κάθε παιδί πῶς φέρεται στό θάλαμο, στό παιχνίδι, στήν
συνεργασία του, στή συγκέντρωση, στό τραπέζι, στήν ὥρα ἐρ-
γασίας, στόν περίπατο, παντοῦ. Θά προσέξει ὁρισμένα σημεῖα
τοῦ χαρακτήρα του καί κάποιες ἄσχημες ἐκδηλώσεις μέσα
στήν ὁμάδα ὅπως· φιλονικίες, ζήλειες, κοσμικές συζητήσεις,
ἀπρεπεῖς λέξεις, κατακρίσεις, παρατσούκλια ἤ εἰρωνεῖες κλπ.
Θά πλησιάσει τό καθένα ἰδιαιτέρως καί θά συζητήσει μαζί του
μέ ἀγάπη καί γι’ αὐτά τά θέματα. Θά ὑποδείξει μέ ἀγάπη καί
ἀνάλογα μέ τό σφάλμα καί τόν χαρακτήρα καθενός. Θά ὑπο-
δείξει τρόπους διορθώσεως, θά διορθώσει, θά ἐνισχύσει, θά ἐπι-
πλήξει ἴσως ἤ θά ἐπαινέσει.
Παράλληλα ὅμως χρειάζεται νά εμαστε ἰδιαίτερα εὐαίσθητοι
καί προσεκτικοί σ’ ὅ,τι βγαίνει παραέξω ἀπ’ τά ζητήματα πού
μᾶς ἐμπιστεύονται ἤ ἀπ’ τήν ὅλη συμπεριφορά τῶν παι-διῶν
τῆς ὁμάδας μας. Αὐτό βέβαια δέν θά καταργεῖ τήν εὐχάριστη
μεταξύ μας ἐπικοινωνία, πού εἶναι τόσο ἀναγκαία καί γιά τή
δική μας ψυχή. Δέν πρέπει ὅμως νά μᾶς διαφεύγει ποτέ ὅτι τά
παιδιά γενικῶς ἀντιλαμβάνονται πολύ περισσότερα ἀπ’ ὅσα
ἐμεῖς νομίζουμε ἤ ἐπιθυμοῦμε. Συζητήσεις στό ἀρχηγεῖο, σ’
ἄλλους κοινούς χώρους σχετικά μέ τά παιδιά, κρίσεις καί συγκρί-
σεις πού λέγονται στό πόδι, ἀκόμη κι ἄν δέν πέσουν στήν ἀντί-
ληψή τους, δέν βοηθοῦν καί ὑποσκάπτουν τήν ὅλη πνευματική
ἀτμόσφαιρα.
4) Χαρούμενη ἀτμόσφαιρα - ’Hρεμία

Εἶναι ἀναγκαία ἡ χαρούμενη καί ἐγκάρδια ἀτμόσφαιρα
πού ὁ ὁμαδάρχης θά ἐμπνέει. Αὐτή θά διαπνέεται ἀπό κλίμα
ἐμπιστοσύνης, ἀπό σεβασμό τῆς προσωπικότητας κάθε παιδιοῦ
καί ἀπό προσπάθεια ἐνθαρρύνσεως στόν πνευματικό ἀγώνα.
Ἔτσι τά παιδιά, καθώς θά ζοῦν στή ζεστή αὐτή ἀτμόσφαιρα
τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης, θά χαίρονται καί θά πείθονται ἐσωτε-
ρικά ὅτι ἔχει χαρές ἡ ζωή κοντά στόν Χριστό.
Ὁ ὁμαδάρχης στήν κατασκήνωση θά πρέπει νά διαθέτει

πολλή ἠρεμία. Αὐτό σημαίνει ὅτι στήν κατασκήνωση θά πάψει
νά «ξαφνιάζεται». Πολλά πράγματα θά δεῖ νά συμβαίνουν
γύρω του κι αὐτό γιατί τά παιδιά θά ἐκδηλώσουν ἐκεῖ τόν
πραγματικό τους ἑαυτό. Θά ἐκδηλωθοῦν ἐλαττώματα, θά διαπι-
στωθοῦν παραπτώματα, θά ὑπάρξουν γκρίνιες.
Ὁ ὁμαδάρχης δέν πρέπει νά θορυβεῖται ἀπό ὅλα αὐτά.
Φυσικά αὐτό δέν σημαίνει ὅτι θά συγκατατίθεται. Κάθε ἄλλο.
Ἡ ἀποδοκιμασία του ὅμως δέν θά πρέπει νά ἐκδηλωθεῖ μέ
τρόπο ἀντιπαιδαγωγικό, ἀπότομο, θυμώδη, πού θά φέρει
ἄσχημα ἀποτελέσματα. Ἡ νευρικότητα, οἱ βιαστικές τιμωρίες,
ἡ ἐκδήλωση ἀντίθεσης μέ τό παιδί εἶναι ἀποτυχίες γιά τόν ὁμα-
70 B΄ ΣTEΛEXH
δάρχη καί τά ἀποτελέσματα αὐτῶν τῶν κακῶν χειρισμῶν δέν

θ’ ἀργήσουν νά φανοῦν στή ζωή τῆς ὁμάδος καί τῆς κατασκη-
νώσεως.
Ἠρεμία λοιπόν καί στίς πιό δύσκολες ἀκόμη στιγμές. Κάθε
παρουσιαζόμενη ἀντιξοότητα θά ἀντιμετωπίζεται μέ ἠρεμία,
μέ σύνεση, χωρίς ἀγωνία καί ἄγχος, μέ πίστη καί προσευχή.
Μέσα σέ μιά τέτοια ἀτμόσφαιρα θά γίνονται οἱ ὑποδείξεις, θά
ἐπιβάλλονται ἀκόμη καί οἱ ποινές. Ἔτσι τό παιδί θά καταλα-
βαίνει ὅτι ὑφίσταται τήν ποινή ὄχι ἐπειδή ἔθιξε προσωπικά τόν
ὁμαδάρχη, ἀλλά ἐπειδή αὐτό εἶναι τό σωστό.
5) Οἱ δυσκολότερες ὧρες
Στίς πιό δύσκολες καί ὧρες αἰχμῆς τοῦ προγράμματος,
ὅπως εἶναι οἱ ὧρες τοῦ σιωπητηρίου, οἱ ὁποῖες ὅσο περνοῦν
τά χρόνια, γίνονται καί πιό «ἀπαράδεκτες» γιά τά παιδιά,
χρειάζεται ἐξαρχῆς ἐξήγηση. Σέ μιά ἥσυχη ὥρα, ἀπό τίς πρῶτες
μέρες, πού ἡ ἀτμόσφαιρα θά εἶναι εὐχάριστη καί οἰκογενειακή,
νά δώσουμε τίς ἀπαραίτητες ἐξηγήσεις στά παιδιά, προκαλώ-
ντας καί τίς δικές τους σκέψεις, τυχόν ἀντιρρήσεις καί διαφορε-
τικές τοποθετήσεις. Ἐξηγήσεις πού θά ἀφοροῦν τό πνευματικό
ὑπόβαθρο τοῦ προγράμματος, τήν ἀναγκαιότητα τῆς τήρησής
του, μιᾶς καί δέν εἶναι δυνατόν νά κάνει ὁ καθένας ὅ,τι θέλει σέ
μιά κοινή ζωή. Θά συζητηθεῖ τό θέμα τοῦ σιωπητηρίου καί θά
τονισθεῖ ὅτι ὁ σκοπός δέν εἶναι νά καθηλωνόμαστε χωρίς λόγο
τίς δύσκολες μεσημεριανές ὧρες, ἀλλά εἶναι μιά ἐντελῶς ἀπα-
ραίτητη ὥρα, πού μᾶς ξεκουράζει στό μέσο τῆς ἡμέρας· πού
ἀκόμη σέβεται τή δίκαιη ἀπαίτηση τῶν ἄλλων νά ἡσυχάσουν
καί πού τελικά εἶναι μιά ἄσκηση θελήσεως, πού μᾶς βοηθεῖ νά
νικᾶμε καί σέ μεγαλύτερα ἀγωνίσματα.
Ἐξηγήσεις θά δοθοῦν γιά ὅλες ἐκεῖνες τίς ὧρες, τίς ὁποῖες
ἡ κατασκήνωση ὀφείλει ἁπαλά νά προσφέρει γιά τήν οἰκο-
δομή τῶν παιδιῶν. Οἱ ἐξηγήσεις προλαβαίνουν τίς ἀντιδρά-
σεις, δίνουν ξεκάθαρους στόχους ἀγώνα, τοποθετοῦν σωστά
τή συνείδηση τῶν παιδιῶν ἀπέναντι στά καθήκοντα καί τίς
ὑποχρεώσεις τους, ὁδηγοῦν σέ πρόθυμη συμμόρφωση κι ὄχι
καταναγκασμό, φέρνουν πιό κοντά καί δίνουν, τέλος, τή δυνα-
τότητα ἀνοίγματος τῶν παιδιῶν καί ἀφορμές γιά οὐσιαστική
ἐπικοινωνία μαζί τους.
Ἄς εἴμαστε εὐπροσάρμοστοι σ’ ὅποια ἀλλαγή τοῦ προγράμ-
ματος ἐνδεχομένως χρειασθεῖ, ἀλλά καί σ’ ὁποιαδήποτε δυσκο-
λία. Μιά δική μας ἀντίδραση ἤ ἀπροθυμία, γίνεται ἀντιληπτή
ἀπ’ τά παιδιά, πού, ἐνισχυόμενα ἀπ’ αὐτήν τήν ἀρνητική δική
μας συμπεριφορά, ἀφορμή ζητοῦν νά γκρινιάξουν. Γενικότερα,
ὅταν εμαστε εὐχαριστημένοι καί τό δείχνουμε, ψύχραιμοι σ’
ὁτιδήποτε ἀντίξοο, μεταδίδεται αὐτό καί στά παιδιά, πού ἰδια-
ίτερα μᾶς παρατηροῦν σέ τέτοιες περιπτώσεις.
6) Διακριτική αὐστηρότητα
Στήν κατασκήνωση, ὅπως καί στήν πόλη, χρειάζεται κάποια
αὐστηρότητα ἀλλά λελογισμένη. ὁ ὁμαδάρχης δέν πρέπει νά
ἐκδίδει συνέχεια ἀπαγορευτικές διαταγές καί νά γίνεται πιε-
στικός καί κουραστικός στά παιδιά μέ συνεχή μαλώματα καί
παρατηρήσεις. Μπορεῖ μέ ἄλλο τρόπο νά πετύχει αὐτό πού
πρέπει. Τό ὄχι δέν εἶναι πάντοτε παιδαγωγικό.
Κυρίως στά ζητήματα πού δέν εἶναι ἀντίθετα μέ τίς ἀρχές
τῶν «Χ.Α.» ἄς μή λέμε «ὄχι». Ἕνας ἔξυπνος ἑλιγμός, μιά στρο-
φή ἐνδιαφέροντος, ἕνα ἀστεῖο, ἕνα παιχνίδι, ἄς εἶναι τό μέσο μέ
τό ὁποῖο θά ἀρνεῖται. Δηλαδή ἄς προσφέρει κάτι ἀντί νά ἀρνεῖ-
ται κάτι. Οὔτε φωνές χρειάζονται. Αὐτοκυριαρχία πάντοτε. Ἡ
εὐγένεια καί ἡ λεπτότητα, ἡ πειστικότητα, τό πνεῦμα τῆς συνε-
τῆς ἐκδηλώσεως ἀγάπης θά ἐπιδράσει περισσότερο.
Ταυτόχρονα ὅμως ὁ ὁμαδάρχης δέν πρέπει νά εἶναι ἐλαστι-
κός σέ ζητήματα πού εἶναι δυνατόν νά προκαλέσουν διασά-
λευση τῆς τάξεως καί τῶν ἀρχῶν καί νά μεταδώσουν σέ μιά
ὁμάδα ἤ σ’ ὅλη τήν κατασκήνωση πνεῦμα ξένο καί ἐπιβλαβές.
Εἶναι ὁρισμένα ἴσως παιδιά ἐπηρεασμένα ἀπό τό πνεῦμα τῶν
καιρῶν καί ὑπάρχει κίνδυνος νά μεταφέρουν τό πνεῦμα αὐτό
ἀπό ἀπροσεξία στήν κατασκήνωση. Γι’ αὐτό πρέπει ὁ ἀρχηγός
72 B΄ ΣTEΛEXH
καί οἱ ὁμαδάρχες νά ἔχουν ἄγρυπνο βλέμμα.
7) Διακρίσεις
Ὁ ὁμαδάρχης δέν πρέπει νά κάνει διακρίσεις στά ἔξυπνα ἤ
στά χαριτωμένα παιδιά. Αὐτό γίνεται εὔκολα ἀντιληπτό καί
προκαλοῦνται ἀντιζηλίες. Μέ διακριτικότητα λοιπόν ἀπό τήν
πρώτη ἡμέρα ἐντοπίζει τά δύσκολα ἤ ἀντίθετα τά συνεσταλ-
μένα παιδιά. Ἐνθαρρύνει τά συνεσταλμένα ἀποφεύγοντας τή
φυγή τους ἀπό τήν κατασκήνωση, χωρίς ὅμως νά δώσει τήν
ἐντύπωση διακρίσεων. Ἀντίθετα τούς ζωηρούς τούς τοποθετεῖ
διακριτικά καί μέ λεπτότητα δίπλα του καί στό θάλαμο καί στό
τραπέζι.
Τά παιδιά ἔχουν ἀνάγκη νά αἰσθάνονται τήν ἑνότητα τῆς
ὁμάδας τους. Καί σ’ αὐτό ὁ ὁμαδάρχης ἔχει μεγάλο μερί-
διο. Διαφορετικά, ἄν δέν ὑπάρχει αὐτή ἡ συγκρότηση κι ἑνό-
τητα, πού δημιουργεῖ ἀσφάλεια καί ἀνάπαυση καί πού ὁ
Ὁμαδάρχης θά ἐμπνέει, ψάχνουν νά τή βροῦν σ’ ἄλλες ὁμά-
δες. Συχνά παρατηρεῖται τό φαινόμενο κάποια παιδιά τῆς ἴ-
διας ὁμάδας νά συγκρίνουν, νά κρίνουν, νά σπέρνουν ζιζάνια
κ.ἄ., γιατί ἀκριβῶς δέ νιώθουν ἀναπαυμένα στή δική τους ὁμά-
δα.
Γ) ΠΩΣ ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ Ο ΟΜΑΔΑΡΧΗΣ
(Βλέπε καί στό ὁμώνυμο κεφάλαιο τοῦ Ἐγκολπίου ὁμαδαρ-

χῶν, τόμος Α΄, σελ. 243).
Ὁ ὁμαδάρχης μέ προσωπικότητα ἐπιβάλλεται εὔκολα, τά

παιδιά τόν παραδέχονται καί δέν χρειάζεται νά πιέσει γιά
νά τόν ἀκούσουν ἤ νά ἐπιβάλλει ποινές. Ὅταν τά παιδιά δέν
ὑπακούουν συνήθως φταίει ὁ ὁμαδάρχης. ὁ καλύτερος τρόπος
γιά νά χάσει τήν ἐπιβολή του εἶναι νά χάσει τήν ψυχραι-μία
του σέ μιά δυσκολία ἤ νά δώσει τό κακό παράδειγμα σέ μιά
ὁποιαδήποτε περίπτωση, πράγμα τό ὁποῖο διακρίνει τό παι-
δί ἀμέσως. Ἀντίθετα, τό κύρος του αὐξάνει ὅταν ὁ ἴδιος εἶναι
ἀκριβής, ὅταν σέβεται τά παιδιά. Δέν ἔχει νά κάνει μέ ἀνδρεί-
κελα ἀλλά μέ προσωπικότητες πού πρέπει νά τίς σέβεται.
Ἰδιαίτερα ὁ ὁμαδάρχης πρέπει νά γνωρίζει:
α) Πῶς νά δίνει τίς ἐντολές
β) Πῶς νά κλιμακώνει τίς παρατηρήσεις
γ) Πῶς νά χειρίζεται τίς ποινές.
1) Ἐντολές
1) Πρέπει νά δίνει ἐντολές σαφεῖς καί συγκεκριμένες, ἀφοῦ
βεβαιωθεῖ ὅτι τά παιδιά τίς ἀντιλήφθηκαν, ἀλλά καί μποροῦν
νά τίς ἐκτελέσουν.
2) Νά δίνει τήν ἐντολή σοβαρά, σταθερά, χωρίς ὅμως νά γίνε-
ται σκληρός ἤ ἀπειλώντας, σέ τόνο θυμωμένο ἤ ἀπό καπρίτσιο.
Μή δίνει ἐντολές σέ τόνο παρακλητικό. Δέν ζητιανεύουμε τήν
ὑπακοή.
3) Νά δίνει πάντοτε θετικές ἐντολές ποτέ ἀρνητικές καί
ἀπαγορευτικές. Τό ὄχι δέν εἶναι παιδαγωγικό. Νά προτεί-
νει κάτι ἄλλο, νά κάνει ἑλιγμούς ἤ νά προτείνει κάποιο παι-
χνίδι.
4) Ὅταν δίνει ἐντολές, νά ἐξηγεῖ πρῶτα τό λόγο γιά τόν ὁποῖο
ζητᾶ κάτι, ἀλλά ταυτόχρονα νά μήν δέχεται δημόσια συζήτηση
τῶν ἐντολῶν του.
2) Παρατηρήσεις
1) ὁ ὁμαδάρχης δέν κάνει γιά ὁποιαδήποτε παραπτώματα
ἀμέσως παρατηρήσεις. Βλέπει τίς ἐνέργειες πού κάνει τό κάθε
παιδί καί προσπαθεῖ νά καταλάβει γιατί τίς κάνει.
2) Στήν ἀρχή οἱ παρατηρήσεις γίνονται μέ μιά ματιά, μ’ ἕνα
νεῦμα. Ἄν τό παιδί ἔχει καλή διάθεση θά διορθωθεῖ.
3) Στή συνέχεια οἱ παρατηρήσεις γίνονται σχεδόν ψιθυρι-
στά. Ἀκόμη καί σέ δύσκολες στιγμές ἡ ἔνταση τῶν παρατη-
74 B΄ ΣTEΛEXH
ρήσεων νά μήν εἶναι μεγαλύτερη ἀπό τήν ἔνταση τῶν παι-

διῶν.
4) Ἄν τό παιδί ἐπιμένει, σέ μιά στιγμή πού αὐτό θά εἶναι ἤρε-
μο καί ὄχι τήν ὥρα πού σφάλλει, ὁ ὁμαδάρχης τό παίρνει ἰδιαι-
τέρως, τοῦ ἀναλύει τό λάθος, τό συμβουλεύει στοχεύοντας στό
φιλότιμο καί ὄχι ἀπαιτώντας τή διόρθωση.
5) Ἄν μένει ἀδιόρθωτος θά κάνει δημόσια ἐπίπληξη, λιγότερο
ἤ περισσότερο αὐστηρή ἀνάλογα μέ τό παράπτωμα.
Προσοχή χρειάζεται ἄν ἡ ἔκνομη συμπεριφορά τοῦ παιδιοῦ
ὀφείλεται σέ ψυχολογικά ἤ σοβαρά οἰκογενειακά προβλήματα.
6) Ἄν ὅλα τά μέσα αὐτά ἐξαντληθοῦν, καταφεύγει στίς ποι-
νές, ἀφοῦ πρῶτα ἐνημερώσει τόν ἀρχηγό καί τόν συμβουλευ-
θεῖ. Δέν ἐπιβάλλει ποτέ τιμωρίες χωρίς τήν ἔγκριση τοῦ ἀρχη-
γοῦ.
3) Ποινές
1) ὁ ὁμαδάρχης δέν ἔχει τήν ποινή σάν εὔκολη λύση. Προ-
σπαθεῖ νά τήν ἀποφεύγει.
2) Δέν τιμωρεῖ ποτέ χωρίς νά εἶναι βέβαιος γιά κάτι.
3) Δέν δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι τιμωρεῖ ἀπό θυμό, ἀλλά μέ
λύπη.
4) Ὅταν δίνει ποινές, ἐξηγεῖ πρῶτα τό λόγο γιά τόν ὁποῖο
τίς ἐπέβαλε. Τό ασθημα τῆς δικαιοσύνης εἶναι πολύ ἀνε-
πτυγμένο στά παιδιά.
5) Δέν ἀπειλεῖ μέ ποινές πού δέν πρόκειται νά πραγματοποι-
ήσει καί δέν ἐπιβάλλει ποινές ἀπραγματοποίητες.
6) Δέν ἐπιβάλλει ἀντιπαιδαγωγικές ποινές (στέρηση φαγη-
τοῦ ἤ καψόνι κλπ). Οἱ ποινές φροντίζει νά εἶναι πάντοτε
διδακτικές καί ἀνάλογες μέ τό σφάλμα, τήν ἡλικία τοῦ παι-
διοῦ, τόν χαρακτήρα του καί τίς συνθῆκες πού ἔγινε τό σφάλ-
μα.
7) Δέν αρει μιά δίκαιη ποινή, εἶναι δεῖγμα ἀδυναμίας.
8) Ἄν τό παιδί πεῖ «τό ἴδιο μοῦ κάνει», τοῦ λέει μέ ἠρεμία: Δέν
τό κάνω γιά νά σέ δυσαρεστήσω, ἀλλά γιά νά σέ βοηθήσω νά
σκεφθεῖς νά ἠρεμήσεις.
9) Προσέχει νά μήν εἶναι μαζί ὅλοι οἱ δύσκολοι κατασκηνω-
τές.
Δ) ΟΜΑΔΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΣΤΕΛΕΧΗ
Ἡ συνεργασία εἶναι ἕνα μεγάλο κεφάλαιο στό γενικότερο

ἔργο καί ἀποκαλύπτει τή γνησιότητα τῆς ἀρετῆς τοῦ ὁμαδάρ-
χου στούς ἐφήβους. Γι’ αὐτό θά πρέπει νά ἀναπνέει τό ἄρωμα
τῆς εὐγένειας, τῆς ἀνωτερότητας, τοῦ ἀμοιβαίου σεβασμοῦ,
τῆς ἀξιοπρέπειας.
Οἱ ὁμαδάρχες πρέπει νά εἶναι «σύμψυχοι τό ἕν φρονοῦν-
τες» (Φιλ. β΄ 2). Νά ἐνσαρκώνουν τό ἴδιο πνεῦμα, τίς ἴδιες ἀρ-
χές, ὅλοι ἀνοιχτόκαρδοι, μέ χαρούμενη διάθεση, μέ πνεῦμα
διακονίας. Πρέπει νά μάθουν νά συνεργάζονται σωστά,
ταπεινά, μέ ὅλους, χωρίς ἀντεγκλήσεις καί ἐγωισμούς.
Βέβαια κάθε ὁμαδάρχης δρᾶ σάν ἐλεύθερη προσωπικότητα
καί ὑπεύθυνη. Ταυτόχρονα ὅμως πρέπει νά συντάσσεται μέ τίς
ἀρχές τοῦ ἔργου στό ὁποῖο ὑπηρετεῖ. Τότε ἡ παρουσία του στήν
κατασκήνωση θά ἐμπνέει ἀληθινά καί θά ἀποτελεῖ ὑπόδειγμα
ἄξιο πρός μίμηση.
Συμβαίνει κάποτε ἀπό οἰκειότητα οἱ ὁμαδάρχες νά ἀπροσε-
κτοῦν στήν ἐπικοινωνία τους. Γι’ αὐτό συγκεκριμένα πάνω στή
συνεργασία τῶν στελεχῶν θά πρέπει νά προσεχθοῦν κάποια
πρακτικά στοιχεῖα:
1) Οἱ ὁμαδάρχες καί ὁ ἀρχηγός

Οἱ ὁμαδάρχες πειθαρχοῦν, ὑπακούουν καί ἐφαρμόζουν πρῶ-
τοι τίς ἐντολές τοῦ ἀρχηγοῦ. Δέν διαφοροποιοῦνται ἀπό τίς
ἐντολές του. Ἄν κάπου διαφωνοῦν, τό συζητοῦν ἰδιαιτέρως μέ
τόν ἴδιο καί ποτέ μπροστά σέ παιδιά. Τόν τελικό λόγο βέβαια
τόν ἔχει πάντοτε ὁ ἀρχηγός.
76 B΄ ΣTEΛEXH
Ἐπιπλέον οἱ ὁμαδάρχες πρέπει νά εἶναι ἀπόλυτα εἰλικρινεῖς

μέ τόν ἀρχηγό καί τούς ἄλλους ὁμαδάρχες, χωρίς νά καλύ-
πτουν τά παιδιά τους ἀπό τόν ἀρχηγό. Τόν ἐνημερώνουν καί
στά τεχνικά καί στά πνευματικά θέματα. Βέβαια τοῦ ὑπενθυ-
μίζουν καί παραλείψεις ἤ τήν μή πραγματοποίηση κάποιων
ἐργασιῶν ἤ στοιχείων τοῦ προγράμματος, προτείνουν διάφο-
ρες σκέψεις τους γιά τήν καλύτερη λειτουργία τῆς Κατασκηνώ-
σεως.
2) Οἱ ὁμαδάρχες μεταξύ τους

Οἱ ὁμαδάρχες μεταξύ τους πρέπει νά ἔχουν ἑνότητα, ὁμοψυ-
χία καί συνεργασία. Δέν πρέπει νά διαφωνοῦν ἤ νά φιλονικοῦν
μεταξύ τους πολύ περισσότερο μπροστά στά παιδιά. Ἐπίσης
δέν ἐπεμβαίνουν σέ ἄλλη ὁμάδα ἰδιαίτερα ὅταν εἶναι παρών ὁ
ὁμαδάρχης της.
Κάθε ὁμαδάρχης πρέπει νά φροντίζει, ὥστε ἡ ὁμάδα του νά
μετέχει ὡς μέλος τῆς κατασκηνώσεως, χωρίς νά ἐπιζητεῖ νά
τήν προβάλλει συνεχῶς ἤ νά ὑποτιμᾶ τίς ἄλλες ὁμάδες καί νά
ἐπιδιώκει ὑπεροχή μέ διάφορους τρόπους. Ὅπως ὑπάρχει κι ὁ
κίνδυνος νά θέλει νά προβάλλει τόν ἑαυτό του ὡς ὁμαδάρχης,
μέσῳ τῆς ὁμάδας του. Τό θέμα τῆς προβολῆς καί τῆς ἐπίδει-
ξης χρειάζεται ἰδιαίτερα νά προσεχθεῖ, διότι δημιουργεῖ ἀντι-
ζηλίες, συγκρίσεις ἐκ μέρους ὄχι μόνο τῶν παιδιῶν, ἀλλά καί
τῶν μεγαλυτέρων, ὑπονομεύοντας τόν ὅλο πνευματικό σκοπό
τῆς κατασκήνωσης. Εἶναι πολύ ἀδελφικό κι ἀναπαύει, ὅταν ὁ
καθένας μας καλύπτει καί περιφρουρεῖ τόν ἄλλο, προκειμένου
νά μή στοιχίσουν τά τυχόν λάθη στίς συνειδήσεις τῶν παιδιῶν.
Κάποτε συμβαίνει καί ὁ ¥διος ὁ ὁμαδάρχης νά λυπᾶται ἤ
καί νά ἐνοχλεῖται περισσότερο ἀπό τά παιδιά τῆς ὁμάδας του,
ὅταν, γιά παράδειγμα, δέν βραβεύτηκαν μέ τό σημαιάκι ἤ ἄξι-
ζαν ἔπαινο ἀπό τόν ἀρχηγό καί δέν ἀνταποκρίθηκε ἤ τούς
ἀδίκησε κ.ἄ. Αὐτό βέβαια, ἄν δέν προσεχθεῖ, γίνεται ἰδιαίτερα
ἀντιληπτό στά παιδιά καί δέν οἰκοδομεῖ. Μιά ἰδιαίτερη συζή-
τηση μέ τόν ἀρχηγό, ἐξομαλύνει τέτοιες ἀνθρώπινες, θά λέγ-
αμε, καταστάσεις.
3) Οἱ βοηθοί
Οἱ βοηθοί εἶναι ἐξυπηρετικοί, ταπεινοί, ὑπάκουοι, πρόθυμοι,
διάκονοι τῆς ὁμάδος τους. Δέν διαφωνοῦν μπροστά στά παιδιά
μέ τόν ὁμαδάρχη τους. Ἄν κάπου ἔχουν διαφορετική γνώμη τή
συζητοῦν μ’ αὐτόν, ἀλλά τόν τελικό λόγο τόν ἔχει ὁ ὁμαδάρχης.
4) Οἱ κυρίες τῆς κουζίνας

Οἱ ὁμαδάρχες δέν πρέπει νά ἀσχολοῦνται μέ τήν κουζίνα
οὔτε νά μπαίνουν χωρίς σοβαρό λόγο στήν κουζίνα, ἐνο-
χλώντας ἄθελά τους ἔτσι τό ἔργο τῶν κυριῶν. Δέν ζητοῦν τί-
ποτε ἀπό τίς κυρίες παρά μόνο ὁ ὑπεύθυνος ὁμαδάρχης. Κι αὐτό
ὅμως πάντοτε σέ συνεννόηση μέ τόν ἀρχηγό ἤ τόν ὑπαρχηγό.
78 B΄ ΣTEΛEXH
79
Γ΄ ΠΛAIΣIO
ΠPOΓPAMMATOΣ
80
HMEPHΣIO ΠPOΓPAMMA 81
HMEPHΣIO ΠPOΓPAMMA
ΕΓΕΡΤΗΡΙΟ
Μόλις κτυπήσει ἐγερτήριο ὅλοι σηκώνονται ἀμέσως καί βγά-
ζοντας τίς πιζάμες ἑτοιμάζονται γιά τή γυμναστική. ὁ ὁμαδάρ-
χης σηκώνεται πάντοτε πρῶτος καί χωρίς νά γίνεται πιεστικός
καί χωρίς νά τρομοκρατεῖ ξυπνᾶ εὐχάριστα ὅλα τά παιδιά τῆς
ὁμάδος. Τά παιδιά ἀναποδογυρίζουν τά σκεπάσματα ὥστε νά
ἀερισθοῦν καί πηγαίνουν τροχάδην στό χῶρο τῆς γυμναστικῆς.
Ἡ ὁμάδα ἀγάπης ἀφοῦ πλυθεῖ πάει κατευθείαν στήν τραπεζα-
ρία.
ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ
Ἡ γυμναστική ἀρχίζει δύο λεπτά ἀκριβῶς μετά τό ἐγερτήριο
μέ τό σφύριγμα τοῦ γυμναστῆ ὁ ὁποῖος περνᾶ ἀπ’ ὅλους τούς
θαλάμους. Οἱ κατασκηνωτές σέ χρόνο μηδέν τρέχουν στό χῶρο
τῆς γυμναστικῆς. Οἱ ὁμαδάρχες φροντίζουν αὐτό νά γίνει ἐγκα-
ίρως καί μαζί μέ τούς βοηθούς συνοδεύουν τά παιδιά, παρευρί-
σκονται στή γυμναστική καί συμμετέχουν.
Ἡ γυμναστική ἀρχίζει μέ δυό - τρεῖς γύρους σέ φάλαγγα κατ’
82 Γ΄ ΠΛAIΣIO ΠPOΓPAMMATOΣ
ἄνδρα. Μετά, τά παιδιά συντάσσονται καθ’ ὁμάδες, ἀραιώνουν

καί ἐκτελοῦν τίς ἀσκήσεις μέ κέφι και ζωντάνια. Οἱ καθυστερη-
μένοι ἐκτελοῦν τά παραγγέλματα ἐκτός γραμμῆς καί ἔχουν
ἐπιπλέον γυμναστική. ὁ γυμναστής πρίν σφυρίξει λήξη, συσπει-
ρώνει ὅλους, οἱ ὁποῖοι διαλύονται φωνάζοντας τήν κραυγή τῆς
κατασκηνώσεως. Ἡ γυμναστική δέν ξεπερνᾶ ποτέ τα δώδεκα
λεπτά. Μπορεῖ νά συνδυάζεται μέ ἀθλητικά παιχνίδια.
ΠΛΥΣΙΜΟ
Μετά τή γυμναστική οἱ κατασκηνωτές πηγαίνουν χωρίς
καθυστέρηση γιά πλύσιμο. Γιά τήν καθαριότητα εἶναι ὑπεύθυ-
νος ὁ ὁμαδάρχης, ἐπιβλέπει καί προσέχει ἰδίως τό πλύσιμο τῶν
δοντιῶν. Ἄν ὑπάρχει βοηθός ἐπιβλέπει τά παιδιά στίς βρύσες
ἐνῶ ὁ ὁμαδάρχης στό θάλαμο προετοιμάζει τά παιδιά γιά τήν
προσευχή.
ΠΡΩΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ἡ ὥρα τῆς προσευχῆς ἀφήνει βιώματα. Εἶναι ἡ σημαντικό-
τερη στιγμή τῆς ἡμέρας καί πρέπει νά τήν προσέχει ἰδιαίτερα
ὁ ὁμαδάρχης ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ τύπος τοῦ προσευχομένου στά
μάτια τοῦ παιδιοῦ. Φροντίζει νά ἔχουν ὅλοι τήν Καινή Διαθήκη
τους. Ὅσα παιδιά εἶναι ἕτοιμα καί θέλουν νά κάνουν ἀτομική
προσευχή τά προτρέπει νά πᾶνε στό προσευχητήριο προτοῦ
κτυπήσει τό καμπανάκι, μόνα τους. Ὅταν ἀρχίσουν οἱ ἐκκλησι-
αστικοί ὕμνοι ὁδηγεῖ καί τά ὑπόλοιπα παιδιά ἐντελῶς ἀθόρυβα.
Ποτέ δέν ἀφήνει πίσω του παιδιά. Καθυστερεῖ ἐναλλάξ μέ τό
βοηθό γιά τό σκοπό αὐτό. ὁ ὁμαδάρχης ἀγάπης ἀπαγγέλλει
ἄψογα τήν προσευχή. Κανένα λάθος δέν δικαιολογεῖται. Τά
τροπάρια τά ψάλλει ὅλη ἡ κατασκήνωση. Ἄν δέν τά γνωρίζουν,
τά ψάλλουν οἱ ὁμαδάρχες καί στή συνέχεια τά μαθαίνουν στά
παιδιά.
ΑΓΙ ΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ

Μετά τήν προσευχή γίνεται ἡ μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Οἱ
ὁμαδάρχες φροντίζουν νά κάθονται τά παιδιά συγκεντρωμένα
καί νά ἔχουν ὅλα Καινή Διαθήκη. Αὐτοί κάθονται σκορπισμέ-
νοι ἀνάμεσα στά παιδιά καί κυρίως ἀνάμεσα στούς ζωη-ρούς.
ὁ ὁμαδάρχης ἀφοῦ ἀναθέσει σέ δύο παιδιά ἱκανά νά διαβάσουν
δυνατά καί καθαρά τό κείμενο καί τήν ἑρμηνεία ἐπαναλαμβά-
νει ὁ ἴδιος μέ ἔννοια τό κείμενο ἤ καί τήν ἑρμηνεία καί πάνω
στό στίχο λέει τίς σκέψεις του προχωρώντας διαλογικά. Ἀφοῦ
ποῦνε τίς σκέψεις τους δυό-τρία παιδιά δίνει τό λόγο σέ δυό-
τρεῖς ὁμαδάρχες καί τέλος στόν ἀρχηγό. Ἀπό αὐτόν βγαίνει τό
σύνθημα. Ἡ μελέτη αὐτή διαρκεῖ τό πολύ 30 λεπτά. Στά μικρά
παιδιά τό πολύ 15΄.
ΕΠΑΡΣΗ ΣΗΜΑΙΑΣ
Μετά τό ἁγιογραφικό οἱ ὁμαδάρχες συντάσσουν τά παιδιά
ὄχι στό χῶρο τῆς σημαίας, ἀλλά πιό πίσω ὥστε τά παιδιά νά
πᾶνε συντεταγμένα στή σημαία. Οἱ ὁμαδάρχες δίνουν ζωντανά
παραγγέλματα σέ συμφωνία μέ τά παραγγέλματα τῶν ἄλλων
ὁμαδαρχῶν. ὁ ἀρχηγός δίνει τά τελικά παραγγέλματα καί δύο
παιδιά τῆς ὁμάδος ἀγάπης κάνουν τήν ἔπαρση. Ὅλοι ψάλλουν
δυνατά τόν Ἐθνικό Ὕμνο. Μπορεῖ νά ψάλλεται κι ἕνα τραγούδι
τῆς σημαίας. Εἶναι μιά ἱερή ὥρα καί πρέπει νά ἐκτελεῖται καλά.
Μετά τήν ἔπαρση ὁ ἀρχηγός παραγγέλλει ἀνάπαυση καί κάνει
διάφορες ἀνακοινώσεις σχετικές μέ τό πρόγραμμα τῆς ἡμέρας.
Αὐτά ὅλα διαρκοῦν 10 λεπτά.
Ἔπειτα ἀπό παράγγελμα τοῦ ἀρχηγοῦ τά παιδιά φωνάζουν
τήν κραυγή τῆς κατασκηνώσεως καί οἱ ὁμαδάρχες στό τέλος
συσπειρώνουν τήν ὁμάδα γιά τήν κραυγή τῆς ὁμάδος.
Στόν κενό χρόνο μέχρι τό πρωινό τά παιδιά πηγαίνουν στό
θάλαμο καί ἀναποδογυρίζουν τίς κουβέρτες γιά νά ἀερισθοῦν
χωρίς νά κάνουν ἄλλες ἔργασίες. Ἐπίσης παίρνουν τά φυλλά-
δια τραγουδιῶν γιά τό τραπέζι.
ΠΡΩΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
Οἱ ὁμαδάρχες ἀμέσως μόλις κτυπήσει καμπανάκι ὁδηγοῦν τά
παιδιά μέ γραμμές στήν τραπεζαρία. Ἄν ὑπάρχουν βοηθοί τά
συντάσσουν, ἐνῶ ὁ ὁμαδάρχης τά συγκεντρώνει. Στό τραπέζι

τά παιδιά τρῶνε μέ καλούς τρόπους, ἀφοῦ ἀρχίσει ὁ ἀρχηγός
καί οἱ ὁμαδάρχες.
Οἱ ὁμαδάρχες ἐφαρμόζουν τό δεκάλεπτο καί συνεννοοῦνται
μέ νοήματα. Ἔπειτα μιλοῦν ψιθυριστά. Τό τραπέζι πρέπει νά
εἶναι χαρούμενο καί σοβαρό. Εἶναι ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα
κομμάτια τῆς Κατασκηνώσεως. Κυριαρχεῖ ὁ ὁμαδάρχης καί ὄχι
τά παιδιά. Στό τραπέζι τώρα, ἀλλά καί στό πρόδειπνο, μποροῦν
νά διδαχθοῦν τραγούδια. Στά τραγούδια εἶναι ζωντανοί πρῶτα
οἱ ὁμαδάρχες. Οἱ κραυγές εἶναι συγκροτημένες καί ὄχι προσω-
πικές. Κάθε ὁμάδα δέν ἐπεμβαίνει σέ τραγούδι ἤ στήν κραυγή
ἄλλης ὁμάδος λέγοντας κάτι ἄλλο. Ἐπίσης κανείς δέν ἐγκατα-
λείπει τό τραπέζι προτοῦ δοθεῖ τό ἀντίστοιχο σύνθημα ἀπό τόν
ἀρχηγό.
ΕΡΓΑΣΙΑ
(α) Ἀμέσως μόλις τελειώσει τό πρωινό τραπέζι, οἱ ὁμάδες
πηγαίνουν στούς θαλάμους καί γίνεται ἡ τακτοποίηση τῶν
κρεβατιῶν, τῶν ρούχων καί γενικά ὅλου τοῦ θαλάμου. ὁ ὁμα-
δάρχης τά προσέχει ὅλα, καί τίς λεπτομέρειες ἀκόμη, καί ἐξη-
γεῖ στό παιδί τή σημασία τοῦ κάθε πράγματος καί γιατί ζητᾶ
τό κάθε τί νά γίνεται ὅπως λέει. Ἡ ἐργασία αὐτή δέν πρέπει νά
διαρκεῖ περισσότερο ἀπό 20 λεπτά. Τίς 2 - 3 πρῶτες ἡμέρες μπο-
ρεῖ νά διαρκέσει περισότερο ὄχι ὅμως εἰς βάρος τῆς ὁμαδικῆς ἐρ-
γασίας ἡ ὁποία ἀκολουθεῖ χωρίς ἰδιαίτερη εἰδοποίηση.
(β) Οἱ ὁμάδες φροντίζουν νά τελειώσουν τήν ἐργασία πού ἀνέ-
λαβαν. ὁ ὁμαδάρχης τακτοποιεῖ καί κατανέμει πρόσωπα καί
πράγματα (ἐργαλεῖα καί ὅ,τι ἄλλο χρειάζεται). Στήν ἐργασία
συμμετέχουν ὅλα τά παιδιά καί γι’ αὐτό χρειάζεται προσοχή νά
μή μείνουν παιδιά χωρίς ἐργασία.
Οἱ ὁμαδάρχες κατανέμουν δίκαια ὅλες τίς ἐργασίες ἀναθέ-
τοντας συγκεκριμένα σέ κάθε παιδί συγκεκριμένη ἐργασία.
Ἐργάζονται περισσότερο ἀπό τά παιδιά καί δέν δίνουν μόνο
ἐντολές. Ἐξυπακούεται ὅτι φροντίζουν γιά τήν καθαριότητα
τοῦ θαλάμου καί τοῦ τραπεζιοῦ ὅλη τήν ἡμέρα. Ἄν μείνει χρό-
νος οἱ ὁμαδάρχες φροντίζουν τήν τελειοποίηση τοῦ θαλάμου
τους ἐσωτερικά καί ἐξωτερικά. Στό τέλος τῆς ἐργασίας χτυπᾶ
καμπανάκι λήξεως καί ὁ ὁμαδάρχης φροντίζει νά ἐπιστρα-
φοῦν ὅλα τά ἐργαλεῖα στή θέση τους. Τά παιδιά πλένονται καί
τακτοποιοῦνται.
ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
Πρίν τήν ἐπιθεώρηση ὁ ὁμαδάρχης ἐπιθεωρεῖ λεπτομερειακά
τό θάλαμο. Τό κρεβάτι τοῦ ὁμαδάρχη καί τά ἀτομικά του εδη
πρέπει νά εἶναι τά καλύτερα τακτοποιημένα.
Μέ τό καμπανάκι ὅλες οἱ ὁμάδες εἶναι συντεταγμένες μέσα
ἤ ἔξω ἀπό τό θάλαμο μέ τόν ὁμαδάρχη ὁ ὁποῖος δίνει ζωηρά
παραγγέλματα καί δίνει σύνθημα γιά τήν κραυγή τῆς ὁμάδος
ἀπό θέση προσοχῆς.
Ἡ ἐπιθεώρηση τοῦ ἀρχηγοῦ πρέπει νά εἶναι κάπως αὐστηρή,
ὅμως παράλληλα ὁ ἀρχηγός πρέπει νά ἐξηγεῖ γιατί ζητᾶ τό
κάθε πρᾶγμα. ὁ ὁμαδάρχης δέν δικαιολογεῖ τίς ἀτέλειες πού ἐπι-
σημαίνει ὁ ἀρχηγός.
Στήν ἐπιθεώρηση ὁ ἀρχηγός ἔρχεται σέ γενικότερη ἐπικοινω-
νία μέ τά παιδιά. Ρωτᾶ γιά τό πῶς περνοῦν, γιά τό ἁγιογραφικό
ἀνάγνωσμα καί τό σύνθημα, γιά τήν ψυχαγωγία πού ἑτοιμά-
ζουν, γιά τήν πρόοδο τῆς ὁμάδος κλπ.
Ἡ ἐπιθεώρηση δέν γίνεται ἀπαραίτητα κάθε ἡμέρα οûτε
πάντοτε πρωι νές ὧρες. Mπορεῖ νά γίνει καί ἀπόγευμα μετά τό
μεσημβρινό σιωπητήριο, ἤ ἄλλες ὧρες ἐκτάκτως.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ
Στήν ὥρα τοῦ ἀναγνωστηρίου τά παιδιά διαβάζουν βιβλία,
καί συμμετέχουν ὅλα τά στελέχη δίνοντας ἔτσι τό παρά-
δειγμα στά παιδιά. Εἶναι ἡ ὥρα αὐτή μιά εὐκαιρία γιά τή βοή-
θεια τῶν ὁμαδαρχῶν πρός τά παιδιά στό ζήτημα τῆς μελέτης
χριστιανικῶν βιβλίων. Χρειάζεται ὅμως μεγάλη προσοχή γιά τά
βιβλία πού ἔφεραν τά παιδιά ἀπό τήν πόλη. Ἡ ὥρα αὐτή πρέπει
νά χρησιμοποιεῖται κυρίως γιά οἰκοδομητική μελέτη.
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ
Στήν ὥρα αὐτή οἱ ὁμαδάρχες εἶναι σκορπισμένοι σ’ ὅλο τό
χῶρο τῆς κατασκηνώσεως. Ἄν θέλουν παίζουν κάποιο ἐπιτρα-
πέζιο παιχνίδι μέ τά παιδιά καί ὄχι μεταξύ τους. Προσέχουν
τίς συζητήσεις στούς θαλάμους, τυχόν ἀτυχήματα ἤ ἀταξίες, ἤ
μήπως κάποιος ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τήν κατασκήνωση.
Στό χῶρο τῶν γηπέδων, ὅταν γίνονται ἀγῶνες, παρίστανται
οἱ ἀντίστοιχοι ὁμαδάρχες ὡς διαιτητές, διαιτητεύουν, ἐπιδιώ-
κουν τήν ἐπικράτηση τοῦ ἀληθινοῦ ἀθλητικοῦ πνεύματος καί
φροντίζουν νά συμμετέχουν ὅλα τά παιδιά πού τό ἐπιθυμοῦν.
Ποτέ δέν πρέπει νά φανατίζουν τά παιδιά. Τά μαθαίνουν καί
νά χάνουν καί νά κερδίζουν. Προσέχουν ἄσχημες λέξεις ἤ συν-
θήματα κοσμικά. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή νά μή μεταφερ-
θεῖ τό κοσμικό κλίμα τῶν γηπέδων στήν κατασκήνωση. Οἱ ὁμα-
δάρχες δέν παρατείνουν τόν ἐλεύθερο χρόνο χωρίς συνεννόηση
μέ τόν ἀρχηγό. Στή λήξη παίρνουν τίς μπάλες ἀμέσως καί τά
παιδιά πηγαίνουν για πλύσιμο καί ἀλλάζουν τά βρώμικά τους
ροῦχα.
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΟΜΑΔΑΡΧΩΝ
Ἡ συγκέντρωση ὁμαδαρχῶν γίνεται στό ἀρχηγεῖο ἤ σέ ἄλλο
κατάλληλο μέρος. Περιέχει ἁγιογραφική μελέτη καί ἀνταλ-
λαγή πείρας ἀπό τήν κατασκηνωτική ζωή καί συζήτηση σέ διά-
φορα ζητήματα πού παρουσιάζονται. Εἶναι μιά ὥρα πού ἰσχύει
κατ’ ἐξοχήν τό «ἀδελφός ὑπ’ ἀδελφοῦ βοηθούμενος». Τήν ὥρα
αὐτή γιά νά μήν εἶναι τά παιδιά μόνα τους οἱ βοηθοί τῆς κατα-
σκηνώσεως τά ἐπιβλέπουν ἤ καί τά ἀπασχολοῦν.
ΓΕΥΜΑ
Στό γεῦμα μετά τήν προσευχή τηρεῖται δεκάλεπτο ἀπόλυτης
ἡσυχίας. Στήν τραπεζαρία ἐπικρατεῖ χαρούμενη ἀτμόσφαιρα. ὁ
ἀρχηγός συνεννοεῖται μέ τούς ὁμαδάρχες μέ τό βλέμμα του καί
κάθε ὁμαδάρχης ἔχει ὀπτική ἐπικοινωνία καί συνεννόηση μέ
τό ἀρχηγεῖο. Ἐπίσης κάθε ὁμαδάρχης βρίσκεται σέ ἑτοιμότητα
νά δίνει τό σύνθημα γιά κάποιο τραγούδι ἤ νόστιμο πείραγμα
- κραυγή τῆς ὁμάδος του. Δέν πρέπει ὅμως νά γίνεται ὀχλαγω-
γία οὔτε τά παιδιά νά ζητοῦν ὅ,τι θέλουν καί ὅπως τό θέλουν.
Ἀκολουθοῦν κραυγές καί τραγούδια. Στό τέλος ὁ ἀρχηγός μιλᾶ,
διηγεῖται, ἀναγγέλλει γεγονότα κλπ.
ΑΝΑΠΑΥΣΗ
Μετά τό γεῦμα ἀκολουθεῖ μισή ὥρα κατά τήν ὁποία τά παιδιά
εἶναι ἐλεύθερα γιά τίς διάφορες ἀνάγκες τους καί γιά τήν προ-
ετοιμασία τῆς ἀνάπαυσης. Οἱ ὁμαδάρχες πλένονται ἐναλλάξ
μέ τούς βοηθούς γιά νά ὑπάρχει πάντα κάποιος στό θάλαμο.
Ἐπειδή παρατηροῦνται καθυστερήσεις τῶν παιδιῶν μετά τό
φαγητό ὁ ὁμαδάρχης στέλνει ἀμέσως ὅλα τά παιδιά στούς
χώρους γιά νά τακτοποιήσουν ὅλες τους τίς ἀνάγκες, ὥστε νά
μήν ὑπάρχουν καθυστερήσεις ἤ μετακινήσεις στό σιωπητήριο.
Τό σιωπητήριο πρέπει νά τηρηθεῖ αὐστηρά ἀπό τήν πρώτη
ἡμέρα. Ὅταν γίνει αὐτό τότε δέν θά ὑπάρχει καμμιά δυσκο-λία.
ὁ ἀρχηγός θά τό τονίσει στό μεσημεριανό τραπέζι τῆς πρώτης
ἡμέρας. Εἶναι εὐνόητο ὅτι ὁ ὁμαδάρχης δέν λείπει ποτέ ἀπό τό
θάλαμο τήν ὥρα τοῦ σιωπητηρίου. Τά παιδιά κοιμοῦνται φορώ-
ντας τίς πιζάμες τους. Ἄν τά παιδιά δέν κοιμηθοῦν πρέπει νά
μείνουν ξαπλωμένα. Σ’ αὐτή τήν περίπτωση ὁ ὁμαδάρχης τούς
συστήνει κάποιο βιβλίο ἀπό τή βιβλιοθήκη τῆς ὁμάδος.
ΕΓΕΡΤΗΡΙΟ - ΠΡΟΔΕΙΠΝΟ
Τά παιδιά πλένονται καί τακτοποιοῦν τούς θαλάμους τους.
Τρία παιδιά ἀπό τήν ὁμάδα ἀγάπης καθαρίζουν τά τραπέζια
καί τρία παιδιά ἀπό τήν ὁμάδα ὑπηρεσίας ξανακαθαρίζουν
σύντομα τούς χώρους. Στό πρόδειπνο ἐπαναλαμβάνονται τρα-
γούδια πού μαθεύτηκαν τό πρωί, ἤ μαθαίνονται νέα. Γίνεται
ἀκόμη ἡ ἀνακοίνωση τοῦ ἀπογευματινοῦ προγράμματος.
ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ
Στόν περίπατο ὁ ὁμαδάρχης θά ἔχει πάντα κάτι πρόχειρο, παι-
χνίδια, ἐγκυκλοπαιδικές γνώσεις κλπ. Τήν ὥρα αὐτή θά δοθοῦν

εὐκαιρίες ἀναβάσεως στό βουνό ἤ παιχνιδιοῦ στήν ἀκρογιαλιά
καί στή θάλασσα. Ἀκόμη στό τέλος εἶναι εὐκαιρία νά θαυμά-
σουμε τό Δημιουργό καί νά δοξάσουμε τό ὄνομά Του. ὁ ὁμα-
δάρχης στίς περιπτώσεις αὐτές θά μεταδώσει τόν ἐσωτερικό
θησαυρό του. Πάντως πρέπει πάντοτε νά ἔχει μαζί του ρολόι
καί νά βρίσκεται ἐγκαίρως στήν κατασκήνωση. Τέλος τίς ὧρες
αὐτές μποροῦν νά ὀργανωθοῦν μεγάλα παιχνί-δια στό δάσος.
ΥΠΟΣΤΟΛΗ
Ἀφοῦ ἀκουστοῦν ἀπό τά μεγάφωνα ἐμβατήρια, τά παιδιά
ἑτοιμάζονται σέ γραμμές γιά τήν ὑποστολή. Τήν ὑποστολή τήν
κάνουν 2 παιδιά ἀπό τήν ὁμάδα ἀγάπης πού διακρίθηκαν τή
μέρα αὐτή.
Κατά τήν ὥρα αὐτή μπορεῖ νά γίνεται καί ἡ παράδοση τῆς
σημαίας τιμῆς ἤ κατά τήν ἔπαρση τῆς σημαίας. Ἡ σημαία τιμῆς
παραδίδεται στήν ὁμάδα πού διακρίθηκε κατά τή διάρκεια τῆς
ἡμέρας. Κρατεῖται ἀπό τήν ὁμάδα γιά 24 ὧρες καί φέρεται σέ
κάθε ἐπίσημη ἐμφάνισή της. Βοηθεῖ στήν ἅμιλλα τῶν ὁμάδων.
Στό χρόνο πού μεσολαβεῖ μέχρι τό δεῖπνο εἶναι κατάλληλη
εὐκαιρία γιά πνευματικές συζητήσεις τῶν παιδιῶν μέ τούς ὁμα-
δάρχες ἤ γιά κάποιο ἑτοιμασμένο θέμα.
ΣYΓKENTPΩΣH ΟΜΑΔOΣ
Ἄν τό πρόγραμμα ἔχει συγκέντρωση ὁμάδος, ὁ ὁμαδάρχης
διαλέγει ἕναν ἥσυχο χῶρο γιά τήν ὁμάδα του καί κάνει ἐκεῖ τή
συγκέντρωση. Μετά τήν συγκέντρωση μπορεῖ νά ἔχει παιχνίδι,
τραγούδι ἤ κάτι ἄλλο.
ΔΕΙΠΝΟ
Στό βραδινό τραπέζι θά τεθεῖ ἡ σφραγίδα τῆς ὅλης ἡμέρας.
Εἶναι ἡ ὥρα πού οἱ δωρεές τοῦ Θεοῦ θά κατασταλάξουν στίς
ψυχές. Ἀκόμη καί ὅταν ὑπάρχει στό τραπέζι βραδινή ψυχαγω-
γία, ὁ ἀρχηγός καί οἱ ὁμαδάρχες πρέπει νά ἐπαναφέρουν στό
τέλος τό κατάλληλο κατανυκτικό κλίμα γιά τή βραδινή προ-
σευχή.
ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
Μπορεῖ κάθε ὁμάδα ἐναλλάξ νά κάνει ψυχαγωγία. Χρειάζε-
ται ὅμως κάποια προετοιμασία. ὁ ὁμαδάρχης ἀπό πρίν ὑπολο-
γίζει τή διάρκεια τῆς ψυχαγωγίας καί ἀναφέρει τό περιεχόμενό
της στόν ὑπαρχηγό. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή νά μή μετα-
φέρουμε τό κοσμικό πνεῦμα τῆς τηλεόρασης στήν ψυχαγωγία.
ὁ ὁμαδάρχης φροντίζει νά συμμετέχουν ὅλοι ἀπό τήν ὁμάδα
ἔστω καί ὡς κομπάρσοι.
Ὁ ἴδιος ἤ κάποιο παιδί μέ ἱκανότητες γεμίζει τά κενά μέ ἐρω-
τήσεις ἤ ἀνέκδοτα (πού ἔχουν ἤδη ἀπό κοινοῦ ἐπιλεγεῖ) χωρίς
νά ἀφήνει καθόλου κενό χρόνο. Μετά τήν ψυχαγωγία ὁ ἀρχη-
γός ἐπαναφέρει τό σοβαρό κλίμα καί φροντίζει γιά ἕνα καλό
κλείσιμο τοῦ τραπεζιοῦ, δίνοντας τόν τόνο σ’ ὅλη τήν ἡμέρα.
ΒΡΑΔIΝΟ ΠΛΥΣΙΜΟ
Μετά τό τραπέζι τά παιδιά γιά μισή ὥρα τακτοποιοῦν τίς
διάφορες ἀνάγκες τους. Εἶναι ἡ πιό ἐπικίνδυνη στιγμή τῆς ἡμέ-
ρας. Τά παιδιά δέν πρέπει νά συνηθίζουν νά συζητοῦν στούς
χώρους, νά καθυστεροῦν καί νά παίζουν μέ τίς πετσέτες. Oûτε
ἐπίσης στούς θαλάμους παίζουν μέ τούς φακούς φωνάζοντας.
ὁ ὁμαδάρχης βρίσκεται στό θάλαμο καί ὁ βοηθός στούς χώρους
ἐναλλάξ καί λένε στά παιδιά νά συντομεύουν. Τακτοποιοῦν
παράλληλα καί τίς ἀνάγκες τους.
Ὅσα παιδιά εἶναι ἕτοιμα συγκεντρώνονται ἔξω ἀπό τό
θάλαμο χωρίς φακούς καί ὁ ὁμαδάρχης λέει κάποιες σκέψεις
σχετικές μέ τήν προσευχή, ἤ κάποια ἄγνωστη μικρή ἱστορία,
προετοιμάζοντας ἔτσι τά παιδιά γιά βραδινή προσευχή. Ἐπίσης
δίνει πρακτικές ὁδηγίες σχετικά μέ τό περιεχόμενο, τόν τρόπο,
τή σημασία τῆς προσευχῆς. Δίνει ὁδηγίες γιά τή σωστή ἀποχώ-
ρηση τῶν παιδιῶν μετά τήν ἀτομική προσευχή, ὄχι ὅλων μαζί
ἀλλά ἑνός - ἑνός ἀθόρυβα.
Ὁ ὁμαδάρχης ἁγάπης ἀπό τό ἀπόγευμα ἔχει προετοιμασθεῖ
γιά τή σωστή ἀνάγνωση τῆς προσευχῆς καί τώρα παίρνει ὅλα

τά παιδιά τῆς ὁμάδος του στό προσευχητήριο.
ΒΡΑΔIΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ἡ προσευχή εἶναι τό κέντρο τῆς ἡμέρας. ὁ ὁμαδάρχης πρέπει
νά ρίξει τό μεγαλύτερο βάρος σ’αὐτήν. Ἄν πετύχει στό θέμα
αὐτό κατά μεγάλο μέρος πέτυχε σάν ὁμαδάρχης.
Ὅταν ἀκούγονται ἐκκλησιαστικοί ὕμνοι κάθε ὁμαδάρχης
προωθεῖ ὅλα τά παιδιά στό προσευχητήριο χωρίς φακούς.
Κατά τήν προσευχή ψάλλει μέ θέρμη τους ὕμνους. Μετά τήν
ὁμαδική προσευχή ἀκολουθεῖ ἡ ἀτομική προσευχή τῶν παι-
διῶν. Ἀπομακρύνεται μέ συνεννόηση νωρίτερα ἄλλοτε ὁ ὁμα-
δάρχης, ἄλλοτε ὁ βοηθός γιά νά μή μείνουν μόνα τους τά παι-
διά στό θάλαμο.
Μετά τήν προσευχή τά παιδιά φεύγουν ἕνα - ἕνα καί πηγα-
ίνουν στούς θαλάμους ὅπου ἑτοιμάζονται γιά ὕπνο. Τήν ὥρα
αὐτή δέν ἀκούγεται τίποτα. Ἄν χρειαστεῖ κάτι ὁ ὁμαδάρχης τό
λέει ψιθυριστά στό αὐτί τοῦ παιδιοῦ. ὁ ὁμαδάρχης δέν ἀπομα-
κρύνεται καθόλου ἀπό τό θάλαμο γιά κανένα λόγο. Ἄν συμβεῖ
κάτι ἔκτακτο παίρνει ἄδεια ἀπό τόν ἀρχηγό.
Ἀφοῦ ἡ τελευταία στιγμή τῆς κατασκηνώσεως ἔκλεισε μέ τήν
προσευχή ἡ Κατασκήνωση κοιμᾶται.
ΣIΩΠHTHPIO
Σέ μερικές κατασκηνώσεις ἀκούγεται σέ καθορισμένη ὥρα
σιγανά τό σιωπητήριο ἤ τό καμπανάκι, πού σβήνοντας τό
σιγανό ἦχο του δηλώνει ὅτι ὅλα πλέον τελείωσαν γιά σήμερα.
OMAΔA AΓAΠHΣ 91
OMAΔA AΓAΠHΣ
Γιά μιά ὁλόκληρη ἡμέρα θά εἶναι ἡ μάνα τῆς κατασκηνώ-

σεως! Ἡ ὑπηρεσία διαρκεῖ ἕνα εἰκοσιτετράωρο. Ἡ ὁμάδα αὐτή
καλεῖται νά ὑπηρετήσει ὅλους τούς ἄλλους ἀδελφούς της. ὁ ὁμα-
δάρχης Ἀγάπης θά εἶναι «ἐν μέσῳ αὐτῶν ὡς ὁ διακονῶν» Αὐτό
τό πνεῦμα πρέπει νά ἐμπνεύσει καί στά παιδιά του. Τό πνεῦμα
τῆς τιμῆς πού παίρνουν, ἀφοῦ θά ὑπηρετήσουν τούς ἄλλους.
Ὁ ὁμαδάρχης ἀγάπης παραλαμβάνει ὑπηρεσία ἀπό τόν
προκάτοχό του. Συνεννοεῖται μ’ αὐτόν γιά ὅσα ζητήματα
ὑπάρχουν. Εὐθύς μόλις παραλάβει τήν ὑπηρεσία του παρουσι-
άζεται στόν ἀρχηγό καί τοῦ ἀναγγέλλει ὅτι παρέλαβε. Ζητᾶ
τυχόν σχετικές ὁδηγίες γιά τήν ἑπομένη.
Ἐπίσης, ὅταν παραδώσει τήν ὑπηρεσία, ἀναφέρει στόν ἀρ-
χηγό πῶς πῆγε ἡ ἐργασία, καθώς καί τυχόν παρατηρήσεις του,
τόσο γιά τά παιδιά ὅσο καί τά γενικότερα ζητήματα. Φροντίζει
ἀκόμα γιά τήν πλήρη σέ ὅλα καί σωστή παράδοση τῆς ὑπηρε-
σίας στόν ἑπόμενο.
Ἔτσι τελειώνει ἡ ἡμέρα ὑπηρεσίας στήν Κατασκήνωση. Ἴσως
ἔχει λίγη κούραση. Εἶναι ὅμως γεμάτη χαρά, ἀφοῦ ἡ κούραση

ἦταν γιά χάρη τῶν ἄλλων, γιά τό σύνολο τῆς κατασκηνώσεως.
Μέχρι ἐδῶ τά ἴδια ἰσχύουν καί γιά τήν ὁμάδα ὑπηρεσίας.
Τά καθήκοντα τῆς ὁμάδος ἀγάπης συγκεκριμένα εἶναι:
1) ὁ ὁμαδάρχης ἀγάπης μαζί μέ τόν ὑπαρχηγό εἶναι ὑπεύθυ-
νος γιά τήν ἀκριβή τήρηση τοῦ προγράμματος.
2) Ἡ ὁμάδα ἀγάπης δέν πηγαίνει στή γυμναστική. Πρέπει
ὅμως ὁ ὁμαδάρχης νά φροντίζει ὥστε κατά τήν ὥρα αὐτή τά
παιδιά του νά εἶναι ἀπασχολημένα. Πλένονται ὅλοι σύντομα
καί ἑτοιμάζουν τά προκαταρκτικά τοῦ πρωινοῦ: τακτοποίηση
τραπεζαρίας, κουταλάκια, μαχαίρια, χαρτοπετσέτες, ποτήρια.
Τά ὑπόλοιπα ἀμέσως μετά τήν ἔπαρση.
3) ὁ ὁμαδάρχης ἀγάπης ἐκφωνεῖ τήν προσευχή ὅλη τήν
ἡμέρα.
4) Ἡ ὁμάδα του ἐκτελεῖ τήν ἔπαρση καί τήν ὑποστολή τῆς
σημαίας.
5) Ἕνα ἀπό τά κυριότερα καθήκοντα εἶναι ἡ ἔγκαιρη ἑτοιμα-
σία τῆς τραπεζαρίας. Ἐάν προβλέπει ὅτι τό φαγητό θά καθυστε-
ρήσει πρέπει νά εἰδοποιεῖ ἀμέσως τόν ἀρχηγό. Τό ἴδιο βέβαια
ἰσχύει καί γιά ὅ,τι ἄλλο συμβεῖ. Προετοιμάζει τά διάφορα γεύ-
ματα (ρόφημα, πρόγευμα, γεῦμα, πρόδειπνο, δεῖπνο). Ἡ ἑτοιμα-
σία αὐτή περιλαμβάνει τό στρώσιμο τοῦ τραπεζιοῦ (μαχαιροπή-
ρουνα, ποτήρια, ἁλατιέρες, κανάτες μέ νερό, κόψιμο ψωμιοῦ,
μεταφορά φαγητοῦ).
Τό σερβίρισμα πρέπει νά γίνεται ἀθόρυβα, μέ τάξη καί προ-
σοχή στά ἀντικείμενα πού σπάζουν. Μέσα στήν κουζίνα δέ
μπαίνει κανείς. ὁ βοηθός ἤ κάποιος ἔμπειρος κατασκηνωτής
στέκεται ἔξω ἀπό τήν κουζίνα ἐνῶ ὁ ὁμαδάρχης βρίσκεται στήν
τραπεζαρία γιά τή σωστή διανομή τῶν μερίδων. Ἔχουν καί
οἱ δυό τό χαρτάκι μέ τή δύναμη τῆς κατασκηνώσεως. Ρωτοῦν
πάντα πιό πρίν τόν ὑπαρχηγό γιά τυχόν ἀλλαγές καί ἐνημερώ-
νουν ἔγκαιρα τήν κουζίνα.
6) Κατά τή διάρκεια τοῦ φαγητοῦ ἡ ὁμάδα ἀγάπης διανέμει
μόνο τό περίσσευμα, τό γλυκό καί τό φροῦτο, ἐνῶ τό ψωμί καί
OMAΔA AΓAΠHΣ 93
τό νερό τό παίρνει κάθε ὁμάδα μόνη της γιά νά ὑπάρχει τάξη
καί γιά νά προλάβει ἡ ὁμάδα ἀγάπης νά φάει καί νά ἐργαστεῖ
σωστά στά ὑπόλοιπα καθήκοντά της.
7) Φροντίζει ἐγκαίρως νά πάρει τά ἀποφάγια, ὥστε οἱ κυρίες
νά προλάβουν νά πλύνουν τά πιάτα. Γιά τό σκοπό αὐτό κάθε
ὁμάδα ὑπεύθυνα συγκεντρώνει ὅλα τά ἀποφάγια σέ δυό πιάτα
ἀθόρυβα ἐνῶ τά ὑπόλοιπα πιάτα τοποθετοῦνται ὅλα μαζί. Ἐπί-
σης κάθε ὁμάδα συγκεντρώνει σ’ ἕνα πιάτο ἤ δοχεῖο ὅλα τά
μαχαιροπήρουνα. Ἔτσι τό ἔργο τῆς ὁμάδος ἀγάπης γίνεται πιό
εὔκολο καί σύντομο.
8) Μετά τό γεῦμα καθαρίζει πάντα μέ σαπουνάδα τά τρα-
πέζια καί μαζεύει τά χοντρά σκουπίδια πού τυχόν εἶναι στό
πάτωμα.
9) Ἐπίσης ἀναφέρει τυχόν φθορές κατασκηνωτικοῦ ὑλικοῦ ἤ
ἄλλες παρατηρήσεις.
10) Ἡ καλή ὀργάνωση τῆς ὁμάδος γιά τή γρήγορη ἐξυπηρέ-
τηση ὅλων εἶναι κάτι σημαντικό. Βοηθεῖ πολύ στήν ἀτμόσφαιρα
τοῦ τραπεζιοῦ. Γι’ αὐτό ὁ ὁμαδάρχης πρέπει ἀπό πρίν, ἀπό τήν
πόλη ἀκόμη, νά σκεφθεῖ πολύ τό ζήτημα αὐτό.
OMAΔA YΠHPEΣIAΣ
Ἡ ὁμάδα ὑπηρεσίας ἀναλαμβάνει καθήκοντα τήν ἑπόμενη

ἡμέρα ἀφοῦ ἀναλάβει ὁμάδα ἀγάπης. Ἡ ὑπηρεσία διαρκεῖ ἕνα
εἰκοσιτετράωρο. Κατά τήν ἀνάληψη καί τήν παράδοση τῶν
καθηκόντων ὁ ὁμαδάρχης ὑπηρεσίας συνεννοεῖται μέ τόν προ-
ηγούμενο καί τόν ἑπόμενο ὁμαδάρχη καί ἐνημερώνει τόν ἀρ-
χηγό ὅπως ἀκριβῶς γίνεται μέ τήν ὁμάδα ἀγάπης.
Τά καθήκοντα τῆς ὁμάδος ὑπηρεσίας εἶναι:
1) ὁ ὁμαδάρχης ὑπηρεσίας εἶναι ὑπεύθυνος γιά τήν κα-
λή καθαριότητα τῶν βοηθητικῶν χώρων. Ἡ ὁμάδα του
φροντίζει γιά τήν καθαριότητα στούς βοηθητικούς χώρους
δύο φορές τήν ἡμέρα: α) στήν ὥρα ἐργασίας καί β) στό ἡμίωρο
ἀνάμεσα στό ἀπογευματινό ἐγερτήριο καί στό πρόδειπνο.
2) Ἡ ὁμάδα ὑπηρεσίας κατά τή διάρκεια τῆς ἐργασίας της
προσέχει νά λειτουργοῦν τά καζανάκια τοῦ νεροῦ, τοποθετεῖ
τό χαρτί ὑγείας καί φροντίζει νά ὑπάρχουν παντοῦ ἄδεια καλα-
θάκια χαρτιοῦ καί βουρτσάκια καθαρά. Ἀκόμη τοποθετεῖ τό
ἀποσμητικό καί ἐλέγχει ἄν λειτουργοῦν ὅλα τά χερούλια στίς
OMAΔA YΠHPEΣIAΣ 95
πόρτες.
3) Ἐπίσης μεριμνᾶ γιά τήν καθαριότητα τῶν νιπτήρων. Προ-
σέχει νά ὑπάρχουν σ’ ὅλους τούς νιπτῆρες σαπουνοθῆκες καί
σαπούνια μέσα σ’ αὐτές. Φροντίζει καί γιά τήν καθαριότητα
ἐσωτερικά τῶν σιφωνιῶν.
4) Κατά τήν ὥρα τῆς ἐργασίας στέλνει κάποια παιδιά ἀπό
τήν ὁμάδα του μέ μεγάλες σακοῦλες σκουπιδιῶν γιά νά ἀ-
δειάσουν ὅλα τά καλαθάκια τῆς κατασκηνώσεως.
5) Μετά τό πέρας τῆς ἐργασίας ἡ ὁμάδα ὑπηρεσίας προσέχει
νά μή μένουν ἀνοιχτές οἱ σακοῦλες τῶν σκουπιδιῶν καθώς καί
νά μή ξεχνιοῦνται ἔκθετα στούς χώρους χαρτιά ἤ σακοῦλες ἤ
ἀπορρυπαντικά.
6) Μία ὥρα μετά τό τέλος τῆς ἐργασίας στούς χώρους ἕνα ἀπό
τά παιδιά τῆς ὁμάδος ὑπηρεσίας σκουπίζει τά νερά πού συσσω-
ρεύθηκαν στό διάδρομο.
7) ὁ ὁμαδάρχης φροντίζει πάντα γιά τό καλό πλύσιμο τῶν παι-
διῶν μετά ἀπό κάθε ἐργασία καί ἀναφέρει στόν ὑπαρχηγό φθο-
ρές ἤ κάτι ἀξιοσημείωτο πού παρατήρησε.
ΔIAΓPAMMA HMEPAΣ
Μέ τό πρωινό ἐγερτήριο, ὕστερα ἀπό ἕνα ξεκούραστο ὕπνο,
μαζί μέ τήν ἀνατολή τοῦ ἡλίου ἀρχίζει νά ἀνεβαίνει σιγά - σιγά
ἡ καμπύλη σωματικῆς κοπώσεως τῶν κατασκηνωτῶν. Ὅταν ὁ
ἥλιος θά μεσουρανεῖ τίς μεσημβρινές ὧρες, ἡ κόπωση θά ἔχει
φθάσει στό ὑψηλότερο σημεῖο της (τό σημεῖο αὐτό εἶναι βέβαια
τό ὑψηλότερο τῆς ἡμέρας, ποτέ ὅμως ἡ κόπωση δέν φθάνει
στά ὅρια τῆς ἐξαντλήσεως). Μέ τό γεῦμα καί τή μεσημβρινή
ἀνάπαυση ἡ καμπύλη τῆς κοπώσεως παίρνει τήν πρώτη της
κάμψη γιά ν’ ἀνέβει κατόπιν μέ τήν ἀπογευματινή δραστηρι-
ότητα τῶν παιδιῶν. Οἱ ὧρες τοῦ δειλινοῦ φέρνουν νέα κάμψη
στήν κόπωση. Μιά ἀσήμαντη τέλος ἄνοδος παρουσιάζεται στίς
πρῶτες βραδινές ὧρες καί κατόπιν ἀρχίζει νά ἐξαφανίζεται
στίς ἥσυχες ὧρες τοῦ νυχτερινοῦ ὕπνου. Στήν πορεία αὐτή τῆς
καμπύλης κοπώσεως πρέπει νά προσέξουμε τέσσερα σημεῖα.
1) Τό πρῶτο εἶναι ἡ ὥρα τοῦ πρωινοῦ ἐγερτηρίου.

Τώρα τά παιδιά εἶναι ξεκούραστα. Ἀπό τήν ἀνάπαυση τοῦ
ὕπνου πρέπει νά μποῦν στή δραστηριότητα τῆς ζωῆς τῆς κατα-
ΔIAΓPAMMA HMEPAΣ 97
σκηνώσεως. Ἡ μετάβαση αὐτή δέν μπορεῖ νά γίνει καλύτερα
παρά μέ μιά καλά ὀργανωμένη γυμναστική. Δέν θά γίνει
βέβαια αὐτό μέ μιά ἐξαντλητική γυμναστική, οὔτε ὅμως καί
μέ μιά παρωδία γυμναστικῆς στήν ὁποία οὔτε ὅλοι θά συμμετέ-
χουν οὔτε καί αὐτοί πού θά γυμνάζονται θά ἀσκοῦνται μέ προ-
σοχή καί ζωντάνια. Ἐκεῖνο πού χρειάζεται εἶναι μιά ζωντανή
γυμναστική 10 λεπτῶν μέ τή συμμετοχή ὅλων, πού θά ἐπαναφέ-
ρει τίς σωματικές δυνάμεις τῶν παιδιῶν στήν κανονική ἀντοχή
καί θά τά βοηθήσει νά κάνουν μέ εὐκολία καί ζωηρότητα τίς
ἐργασίες τοῦ προγράμματος μέχρι τό μεσημέρι.
2) Τό δεύτερο σημεῖο εἶναι οἱ ὧρες κοντά στό μεσημέρι.
Τότε πού ἡ κόπωση αὐξάνει. Αὐτό πού μπορεῖ εὔκολα νά
κάνουν τά παιδιά τώρα δέν εἶναι κάτι πού ἀπαιτεῖ σωματική
προσπάθεια. Γι’ αὐτό ὅ,τι χρειάζεται τίς ὧρες αὐτές εἶναι ἕνα
πρόγραμμα ἐλαφρότερο μέ περιεχόμενο κυρίως ψυχαγωγικό,
καλλιτεχνικό, π.χ. χορωδία, μουσική, παρουσιάσεις φωτογρα-
φιῶν, πινάκων.
3) Τό τρίτο σημεῖο εἶναι τό ἀπόγευμα στίς πρῶτες ὧρες μετά
τό μεσημβρινό ὕπνο.
Κι ἐδῶ, γιά νά ἐπανέλθουμε στόν κανονικό ρυθμό, ὑπερνικώ-
ντας τή χαλαρότητα, πού εἶναι χαρακτηριστική τήν ὥρα αὐτή,
χρειάζεται κάτι πού θά βοηθήσει τά παιδιά νά τό ἐπιτύχουν.
Ἕνα καλό ὁμαδικό παιχνίδι ἤ ἕνας περίπατος τῆς ὁμάδος, ἔρχε-
ται σάν κάτι τό πολύ φυσικό καί ἀπαραίτητο.
Ἄς σημειώσουμε ὅτι κατάλληλες ὧρες τῆς πνευματικῆς
προσφορᾶς στά παιδιά τῆς κατασκηνώσεως εἶναι οἱ πρῶτες
πρωινές ὅπως ἐπίσης καί οἱ ἀπογευματινές μετά τήν ὑποστολή
τῆς σημαίας καί πρίν ἀπό τό δεῖπνο.
Καί τό μέν πρωί τούς προσφέρουμε συνήθως κάτι τό οἰκοδομη-
τικό, τό δέ δειλινό κάνουμε τή συγκέντρωση τῆς ὁμάδος ἤ τήν
πνευματική οἰκοδομητική ὁμιλία ἤ συζήτηση σ’ ὅλα τά παιδιά
τῆς κατασκηνώσεως, πάντοτε σύμφωνη μέ τά ἐνδιαφέροντα
καί τίς ἀνάγκες τῶν παιδιῶν. Αὐτός ὁ χρόνος, ἀμέσως μετα
τήν ὑποστολή τῆς σημαίας καί πρίν τό βραδινό φαγητό, εἶναι ὁ

κατάλληλος γιά λύση ἀποριῶν καί συζήτηση κοσμοθεωριακή.
Τά παιδιά τώρα δέν περιμένουν παιχνίδι, καί εὐχάριστα ἀκοῦν
τά θέματα πού τούς προσφέρουμε. Βεβαίως ὅλα αὐτά θά γίνο-
νται τόσο καί τότε ὥστε τά παιδιά νά τά δέχονται εὐχαρίστως.
4) Τό τέταρτο σημεῖο εἶναι οἱ βραδινές ὧρες ἀπό τό βραδινό

τραπέζι καί μετά.
Καί ἐδῶ, ὕστερα ἀπό τά γεγονότα ὅλης τῆς ἡμέρας, εἶναι
φυσικό νά ἔχει χαλαρωθεῖ ἀρκετά τό ἐνδιαφέρον τῶν παι-
διῶν, ἐνῶ ἡ κόπωση παρουσιάζεται καί πάλι αὐξημένη. Τό
πράγμα μπορεῖ νά ἀντιμετωπισθεῖ μέ μιά καλή προετοιμασία
τοῦ βραδινοῦ τραπεζιοῦ. Τό βραδινό τραπέζι τῆς κατασκηνώ-
σεως πρέπει νά εἶναι ἑορταστικό καί χαρούμενο. Γι’ αὐτό ἄς μή
παραμελοῦμε τό στολισμό τῆς τραπεζαρίας, τήν ψυχαγωγία,
προβολές, ἀπρόοπτα, τραγούδια κλπ. Ἔτσι μποροῦμε νά ποῦμε
πώς ἀντιμετωπίζουμε κατά τόν καλύτερο τρόπο, τίς αὐξομειώ-
σεις τῆς καμπύλης κοπώσεως κατά τή διάρκεια τῆς κατασκηνω-
τικῆς ἡμέρας.
Καί ἐρχόμαστε ἔτσι στό κλείσιμο τῆς ἡμέρας.
Στή βραδινή προσευχή, ἡ ὁποία πρέπει ἰδιαίτερα νά προσε-
χθεῖ. Καί ἡ προσευχή καί οἱ ὕμνοι νά εἶναι διαλεγμένοι. Νά λέγο-
νται ζωηρά καί ἀργά. ὁ χρόνος κανονικός γιά νά περισσεύει
ὥρα γιά αὐτοσχέδια προσευχή.
Καί νά εἴμαστε βέβαιοι πώς ἡ κατασκηνωτική ἡμέρα ἔκλεισε
κατά τόν καλύτερο τρόπο. Κάθε ψυχή εἶπε στό Θεό τά μυστικά
της. Τοῦ ἀνέθεσε τούς πόθους καί τούς ἀγῶνες της. Καί ἔνιωσε
«ὡς πνοήν αὔρας λεπτῆς» τήν παρουσία Του. Ἔνιωσε τόν Κύριο
νά ἔρχεται μέσα ἀπό τ’ ἄστρα τ’ οὐρανοῦ καί νά φθάνει μέσ’
ἀπό τά φύλλα τῶν δέντρων κοντά της, δίπλα της· Παιδί μου,
«δός μοι σήν καρδίαν» δός μου τό χέρι σου καί βάδιζε μέ χαρά τό
δρόμο σου. Εἶμαι μαζί σου.
ΔIAΓPAMMA ΠEPIOΔOY 99
ΔIAΓPAMMA ΠEPIOΔOY
Στίς παρακάτω γραμμές θά σημειώσουμε εἰδικά ὁρισμένες

σκέψεις σέ σχέση πρός τήν πορεία τῆς ἀποδοτικότητας τῶν παι-
διῶν στό διάστημα τῶν δύο ἑβδομάδων τῆς κατασκηνώσεως.
Μιά ἐνθουσιαστική, ἀλλά ἀψυχολόγητη διάθεση τοῦ ὁμαδάρ-
χου ἤ τοῦ ἀρχηγοῦ, θά ζητοῦσε τήν πρώτη κιόλας ἑβδομάδα
ἡ ἀπόδοση τῶν παιδιῶν νά φθάσει στό 100%. Αὐτό ὅμως θά
σήμαινε μιά πυρετώδη κινητοποίηση τῶν παιδιῶν γιά νά ἀπο-
δώσουν τό μέγιστο δυνατό σ’ ὅλους τούς τομεῖς τῆς κατασκη-
νωτικῆς ζωῆς (ἀπόλυτη τάξη, πλήρη διευθέτηση τοῦ κατασκη-
νωτικοῦ χώρου κλπ.). Ἀλλ’ αὐτό θά κούραζε πολύ τά παιδιά.
Ἔπειτα, εἶναι φυσικό νά δημιουργηθοῦν ἀντιδράσεις, πού δέν
θά μπορέσουμε εὔκολα νά τίς ἐξουδετερώσουμε. Καί βέβαια
δέν εἶναι καλό νά ἀρχίσουμε μέ αὐστηρές ποινές, πού δημιουρ-
γοῦν «κακό προηγούμενο» καί συννεφιάζουν τόν οὐρανό τῆς
κατασκηνώσεως ἀπό τίς πρῶτες πρωινές του ὧρες.
Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι ἐπειδή εἶναι ἀρχή θά ζητήσουμε
τό ἐλάχιστο τῆς ἀποδόσεως τῶν παιδιῶν καί θά τά ἀφήσουμε
σέ μιά χαλαρότητα ἀδικαιολόγητη καί ἐπικίνδυνη. Τό ὀρθό

εἶναι νά ζητήσουμε ἀπό τά παιδιά σταθερά καί ἀποφασιστικά
ὁρισμένα συγκεκριμένα πράγματα, πού μποροῦν νά τά ἐφαρ-
μόσουν καί πού θά χρησιμεύσουν σάν σκαλοπάτια γιά μιά στα-
θερή καί ὁμαλή ἄνοδο στήν ἐπιτυχημένη κατασκηνωτική ζωή.
Ἔτσι:
Τήν πρώτη ἑβδομάδα πρέπει:

1) Τά παιδιά νά συνηθίσουν στό πρόγραμμα.
2) Νά συνηθίσουν συναισθηματικά (αὐτό ἰσχύει καί γιά τόν
ὁμαδάρχη) στήν ὅλη κατασκηνωτική ζωή. Πρέπει νά προλά-
βουμε ἤ νά διώξουμε τή μελαγχολία ἤ τή νοσταλγία τοῦ σπι-
τιοῦ, ἰδίως στούς πιό μικρούς.
3) Τά παιδιά πρέπει νά γνωρισθοῦν καλά μέ τά ἄλλα παι-
διά τῆς ὁμάδος τους, τόν ὁμαδάρχη τους καί τόν ἀρχηγό. Νά
μάθουν τά ὀνόματα καί τῶν ἄλλων κατασκηνωτῶν. Οἱ ὁμαδάρ-
χες πρέπει νά κάνουν μιά συστηματική προσπάθεια γιά ἐπικοι-
νωνία μέ ὅλα τά παιδιά, ὥστε νά γνωρισθοῦν καλά μαζί τους
καί νά τά βοηθήσουν περισσότερο στή συνέχεια. Ἀλλά καί ὁ ἀρ-
χηγός νά κάνει ἐπισκέψεις σέ κάθε ὁμάδα.
4) Νά παρουσιάσουν μερικές ἐκπλήξεις (προτάσεις γιά μιά
ἐπίδοση, ἰδέες γιά τήν ἐπιτυχία τῆς ὁμάδος, παιχνίδια ὁμαδικά
κλπ.).
5) Νά ἑτοιμάσουν τόν ὕμνο τῆς ὁμάδος τους.
Ἐπίσης χρειάζεται προσοχή γιατί στό τέλος τῆς πρώτης ἑβδο-
μάδος εἶναι ἐνδεχόμενο ἡ ἀπόδοση τῶν παιδιῶν νά παρουσιά-
σει μιά κάμψη ἤ μιά κατάσταση στασιμότητος, χωρίς ἀνάλογη
τάση πρός ἄνοδο. Σ’ αὐτό μπορεῖ νά συντελέσουν· ἡ κούραση,
μιά κακοκαιρία, ἐπεισόδια μεταξύ τῶν παιδιῶν, κακοί χειρισμοί
στελεχῶν κλπ. Δέν ἀποκλείεται καθόλου βεβαίως ἡ κάμψη ἤ
νά μήν ἐμφανιστεῖ καθόλου ἤ νά παρουσιαστεῖ τήν ἄλλη ἑβδο-
μάδα.
Στή δεύτερη ἑβδομάδα πρέπει:
Νά ἔχουμε τή συναίσθηση ὅτι ὁλοκληρώνουμε, ὅτι φθάσαμε
ΔIAΓPAMMA ΠEPIOΔOY 101
στήν κορυφή. Ἔτσι πρέπει:
1) Νά λιγοστέψει ἡ ὁμαδική χειρωνακτική ἐργασία.
2) Νά ἀντιμετωπισθοῦν μέ ἠρεμία καί δικαιοσύνη τά παρά-
πονα, παρεξηγήσεις κλπ.
3) Νά ἐπικρατήσει ἀτμόσφαιρα χαρᾶς καί πνευματικῆς γαλή-
νης στίς ψυχές.
4) Νά ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἐπικοινωνία μέ τά παιδιά.
Ὁ ὁμαδάρχης νά δείξει ὅτι εἶναι πνευματικός τους ἡγέτης,
ἀδελφός στόν ἀγώνα τους, συναγωνιστής τους. Κι αὐτό εἶναι
τό πᾶν. ὁ ὁμαδάρχης ἐπέτυχε, ὅταν ἀποδείξει στά παιδιά ὅτι
γνωρίζει νά τά χειραγωγεῖ στόν ἀγώνα τους. Ὅτι εἶναι ὁ φίλος
τους. Καί τά παιδιά τίποτε ἄλλο δέν ζητοῦν στήν κατασκήνωση
παρά ἕνα φίλο πού θά τά πιάσει σφιχτά ἀπό τό χέρι γιά νά τά
ἀνεβάσει στίς ψηλές κορφές τοῦ χριστιανικοῦ ἀγώνα, ὅπου ἀκτι-
νοβολεῖ γεμάτη δόξα, θεῖο μεγαλεῖο καί ἀπέραντη καλοσύνη ἡ
μορφή τοῦ μεγάλου Φίλου, τοῦ Χριστοῦ.
KENA ΣTO ΠPOΓPAMMA

Ὑπάρχουν ἀναπόφευκτα κενά στό πρόγραμμα, πού φέρ-
νουν ἀνία στό παιδί, ἀμηχανία στόν ὁμαδάρχη, κι ὄχι σπάνια
πρόβλημα σ’ ὅλη τήν κατασκήνωση. Παράδειγμα: Τελείωσε ἡ
γυμναστική, πλυθήκαμε καί περιμένουμε τό καμπανάκι τῆς
προσευχῆς. Γυρίσαμε ἀπ’ τήν ἔπαρση καί περιμένουμε νά ξεκι-
νήσουμε γιά τό ρόφημα. Τελείωσε τό παιχνίδι καί εἶναι ἡ ὥρα
σέ λίγο γιά τό γεῦμα. Ἔγινε ἡ ὑποστολή, καί ἡ εἰδοποίηση γιά
τό δεῖπνο ἀργεῖ. Μετά τό δεῖπνο καί πρίν τή βραδινή προσευχή,
ὅπως καί μετά ἀπό αὐτή μέχρι τό καμπανάκι τοῦ σιωπητηρίου.
Αὐτά τά κενά γίνονται ἰδιαίτερα αἰσθητά ὅταν οἱ κατασκη-
νωτές ἤ οἱ ὁμαδάρχες εἶναι νέοι. Γι’ αὐτό κάποια ἀντιμετώπιση
εἶναι ἀναγκαία. Ποιά ἀκριβῶς;
1) Ὑποδεῖξτε στά παιδιά κάτι πού πρέπει νά κάνουν σ’ αὐτόν

τόν κενό χρόνο. Αὐτό, γιά τό ὁποῖο προβλέφθηκε ὁ κενός χρό-
νος. Συγκεκριμένα:
Μετά τό πρωινό πλύσιμο παίρνουμε τήν Καινή Διαθήκη καί
κατευθυνόμαστε στό προσευχητήριο γιά περισυλλογή καί ἀτο-
KENA ΣTO ΠPOΓPAMMA 103
μική προσευχή, μέχρι νά τελειώσουν ἀπό τούς νιπτῆρες ὅλοι.
Δέν τακτοποιοῦμε αὐτή τήν ὥρα τά κρεβάτια, ἀλλά τά ἀφή-
νουμε νά ἀερισθοῦν.
Μετά τήν ἔπαρση ἀνοίγουμε τά παράθυρα τῶν θαλάμων,
παίρνουμε τό βιβλίο τραγουδιῶν καί τό σημειωματάριο.
Μετά τό παιχνίδι, ἀλλάζουμε ἄν εἴμαστε ἱδρωμένοι καί πλε-
νόμαστε.
Μετά τήν ὑποστολή πηγαίνουμε ἀμέσως γιά τήν συγκέ-
ντρωση ὁμάδος.
Μετά τό δεῖπνο, πλένουμε δόντια, τακτοποιούμαστε γενικῶς,
καί ἑτοιμάζουμε τά κρεβάτια μας, ὥστε χωρίς φῶτα, ψαξίματα,
καθυστερήσεις καί θορύβους νά κατακλιθοῦμε μετά τήν προ-
σευχή.
Μετά τή βραδινή προσευχή πέφτουμε ἀμέσως γιά ὕπνο.
Γιά ὅλες αὐτές τίς ἐργασίες, πού ἀποδεικνύονται πολύτιμης
λειτουργικότητας, εἶναι ἀναγκαῖο πάντοτε ὁ ὁμαδάρχης νά
ἐπαγρυπνεῖ, νά ἐπιστατεῖ καί συχνά νά ἐπανέρχεται, (πάντοτε
καλωσυνάτα καί εὐγενικά).
2) Προλάβετε νά δῶστε σεῖς στά παιδιά συμπληρωματικό

περιεχόμενο ἀπασχολήσεως στό χρόνο αὐτό.
Ἀφοῦ ἐξασφαλίσετε τά προηγούμενα (μπορεῖτε νά δώσετε
― σάν παιχνίδι ― συγκεκριμένο χρόνο γιά νά τελειώσουν
μ’ αὐτά), μαζέψτε τήν ὁμάδα σας στό θάλαμο μέσα, ἤ σέ μιά
γωνιά τῆς κατασκηνώσεως καί
α) παῖξτε ἕνα καθιστικό παιχνίδι
β) τραγουδῆστε ― ἄν εἶναι βραδινή ὥρα ― ὕμνους καί τρο-
πάρια
γ) γνωρισθεῖτε, συζητῆστε ἰδίως πρίν τήν βραδινή προσευχή
πού συνήθως ὁ χρόνος εἶναι περισσότερος.
Ἄν ὀλιγωρήσετε, ἕνα εἶναι βέβαιο. Τά παιδιά θά τρέχουν, θά
πειράζονται καί θά φωνάζουν, μέ ἀποτέλεσμα νά κουρασθεῖτε
γιά νά τά συμμαζέψετε καί, τό ἐπίσης σπουδαῖο, νά δυσκολευ-
θεῖτε στήν ἑπόμενη φάση τοῦ προγράμματος. Ἄν γιά παράδει-
γμα μετά τό δεῖπνο σᾶς ξεφύγουν τά παιδιά, οὔτε ἡ προσευχή

θά γίνει καλή, ἀφοῦ θά ἔρχονται ξαναμμένα καί ἀναστατω-
μένα, οὔτε τό σιωπητήριο, ἀφοῦ τότε θά χρειάζεται νά πλύνουν
τά δόντια καί νά βροῦν τίς παντόφλες καί τίς πιζάμες τους, μέ
συνακόλουθες συζητήσεις ἤ καί γέλια. Εἰδικά γιά τό σιωπητή-
ριο μπορεῖτε νά τό καθορίσετε ἐξαρχῆς: «Δέ θά χτυπήσει καμπα-
νάκι. Μετά τή βραδινή προσευχή, ἀρχίζει σιωπητήριο».
TO TEPΠNON META TOY ΩΦEΛIMOY 105
TO TEPΠNON META
TOY ΩΦEΛIMOY
Ἄριστα μποροῦν καί πρέπει νά συνδυαστοῦν καί τά δύο στήν
κατασκήνωση τῶν «Χ.Α.». Τό τερπνό καί τό ὠφέλιμο.
Τό πρόγραμμα θά εἶναι ἀνάλογο πρός τό σκοπό πού δίνουμε
στήν κατασκήνωση. Εὐχάριστο καί πνευματικό, γιά νά ξεκου-
ράσει καί νά ὠφελήσει τά παιδιά. Δέν εἶναι ἀνάγκη νά εἶναι
βαρυφορτωμένο, μέ λόγους, ὁμιλίες, συγκεντρώσεις... Ἀρκεῖ τά
ὅσα ὑπάρχουν νά δίνουν στά παιδιά αὐτό πού θέλουμε. Ἡ ὅλη
δέ ἀτμόσφαιρα πού θά δημιουργηθεῖ, ἄν εἶναι εὐχάριστα διαπο-
τισμένη μέ τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, θά ὠφελήσει τό παιδί. Βεβαίως
αὐτό δέν θά πεῖ ὅτι δέν θά ὑπάρχει πρόγραμμα. Θά ὑπάρχει,
καί μάλιστα καλά ἑτοιμασμένο, μέχρι λεπτομερειῶν, εἰ δυνα-
τόν, τό ὁποῖο καί θά τεθεῖ ἀπό τήν πρώτη στιγμή σέ ἐφαρμογή.
Τό τερπνό
Τό τερπνό, τό ὁποῖο θά ἀρχίσει ἀπό τό ὡραῖο τοπίο τῆς κατα-
σκηνώσεως καί τήν καλή, κατά τό δυνατό, διακόσμησή της
(«φιλοκαλοῦμεν μετ’ εὐτελείας»), ἡ ὁποία δέν εἶναι δύσκολο
μέ ἁπλά πράγματα νά γίνει. Τήν περιποίηση καί διακόσμηση

τοῦ θαλάμου καί τοῦ χώρου γύρω ἀπό αὐτόν, ὥστε τό μάτι νά
ἀναπαύεται καί νά εὐχαριστεῖται. Τό τερπνό μέ τά παιχνίδια,
τά τραγούδια, τίς ἐκδρομές, τούς περιπάτους, τά ἀνέκδοτα καί
ἐγκυκλοπαιδικά. Τό τερπνό καί εὐχάριστο καί κατά τήν ὥρα
τῆς τραπέζης καί μέσα στό θάλαμο καί στίς ἰδιαίτερες εὐκαι-
ρίες τοῦ ὁμαδάρχου μέ τήν ὁμάδα του.
Ἀναζητᾶ ἄλλωστε ὁ ἄνθρωπος τό τερπνό καί μάλιστα ὁ
ἄνθρωπος τῆς πόλεως καί ἰδιαίτερα ὁ κουρασμένος, πού εἶναι
ὑποχρωμένος ὅλο τό διάστημα τοῦ ἔτους νά ἐργάζεται συστη-
ματικά, ὁποιοδήποτε καί ἄν εἶναι τό εἶδος τῆς ἐργασίας του. Γι’
αὐτό καί ὁ πάνσοφος Δημιουργός ἔδωσε τήν ποικιλία στή φύση,
τά χρώματα, τά σχήματα, τά ἀρώματα, τή μελωδία.
Τό ὠφέλιμο
Ὅλα ὅμως αὐτά τά τερπνά πρέπει νά εἶναι συνδυασμένα
πάντοτε καί μέ τό ὠφέλιμο καί κυρίως τό ἐν Χριστῷ ὠφέλιμο,
ἐφόσον κύριος σκοπός τῆς κατασκηνώσεως εἶναι ἡ κατά Χρι-
στόν ἐκπαίδευση τῶν «Χ.Α.» ἡ κατά Χριστόν προκοπή τους. ὁ
συνδυασμός τερπνοῦ καί ὠφελίμου εἶναι ὅ,τι πιό οἰκοδομητικό
γιά τίς ἁπλές καί ἀγαθές ψυχές. Τά δέντρα, τά ἄνθη, οἱ καρποί,
τά ζῶα, ὁ ἔναστρος οὐρανός, ἡ êρμονία, ἡ μελωδία, τό παιχνίδι
καί ὁ τρόπος πού παίχτηκε καί τόσα ἄλλα τερπνά, εἶναι δυνα-
τόν νά ὁδηγήσουν καί σέ ὠφέλιμο συμπέρασμα καί δίδαγμα.
Τερπνό καί ὠφέλιμο θά ἐντυπωθεῖ στά παιδιά.
Ἐκτός ὅμως ἀπό αὐτά τό ὠφέλιμο θά ἐπεκταθεῖ καί στούς
ἄλλους πνευματικότερους γνωστούς τομεῖς, μέ τό ἁγιογραφικό
ἀνάγνωσμα, τίς συγκεντρώσεις τῶν ὁμαδαρχῶν, τήν ὥρα εἰλι-
κρινείας, τόν ἀπολογισμό, τή θεία Λατρεία, τή μυστηριακή ζωή,
τήν ἀτομική μελέτη, τίς πνευματικές συζητήσεις, στό τραπέζι,
τίς ἐπιμέρους συμβουλές καί ὑποδείξεις. Μέ σκοπό νά συγκι-
νηθοῦν καί νά ἐνθουσιασθοῦν ἀπό τήν πνευματική ζωή τά
παιδιά, νά ἀνανεώσουν τίς καλές τους ἀποφάσεις, νά πάρουν
νέες, νά ἐνισχυθοῦν στόν ἀγώνα τους καί ἔτσι ἐνισχυμένα νά
TO TEPΠNON META TOY ΩΦEΛIMOY 107
ἐπιστρέψουν στήν πόλη δυνατότερα καί πνευματικότερα.
Τό τερπνό καί ὠφέλιμο ὅμως ὄχι μόνο γιά τούς «Χ.Α.» ἀλλά
καί γιά τούς ὁμαδάρχες καί ὅλα τά στελέχη. Καί αὐτοί ὅλοι πρέ-
πει, παρά τή φροντίδα, τήν εὐθύνη καί τόν κόπο, νά χαροῦν τήν
κατασκήνωση, ὡς περιβάλλον καί ἀτμόσφαιρα, νά τή ζήσουν
ἐν εὐφροσύνῃ, ἀλλά νά ὠφεληθοῦν καί οἱ ἴδιοι. Μέ νέες πνευ-
ματικές ἀποφάσεις νά συνεχίσουν τό ἔργο τους, τόσο τοῦ ἀτομι-
κοῦ καταρτισμοῦ ὅσο και τῶν ὁμάδων.
Κύριος ὁ Θεός ἄς εὐλογήσει ὅλες τίς κατασκηνώσεις τῶν
«Χ.Α.» καί ἄς τίς καταστήσει ἀποδοτικές καί καρποφόρες.
109
Δ΄ MEPH
ΠPOΓPAMMATOΣ
110 Δ΄ MEPH ΠPOΓPAMMATOΣ
ΠPOΣEYXH 111
ΠPOΣEYXH
Δέν ἀρκεῖ νά μιλᾶμε μέ ἐνθουσιασμό γιά τή δύναμη τῆς προ-
σευχῆς καί τά θαυμαστά ἀποτελέσματά της. Εἶναι ἀνάγκη τά
παιδιά νά νιώσουν δίπλα τους τόν ὁμαδάρχη τους σάν ἄνθρωπο
προσευχόμενο.
Ὁ κάθε ὁμαδάρχης μέ λαχτάρα θά προσβλέπει σ’ αὐτή τήν
ὥρα. Εἶναι στιγμές μυσταγωγίας πού ἡ ψυχή θά δοκιμάσει ἀνα-
τάσεις καί ἀναβάσεις πνευματικές (Ψαλ. πγ΄ 6), στιγμές πού
θά συναντήσει τό Δημιουργό της τόν Πατέρα της, τόν «ἐν Τρι-
άδι ≠Αγιον Θεόν». Ὅλα πρέπει νά γίνονται σωστά, νά μεταδί-
δουν κατάνυξη, νά ὑμνοῦν καί νά εἰσάγουν στή θελκτική ἀτμό-
σφαιρα, τή χάρη ὅσο καί τήν πάλη τῆς προσευχῆς.
Καλό εἶναι νά καθοδηγήσει ὁ ἀρχηγός τούς κατασκηνωτές μέ
ὀλιγόλεπτη ὁμιλία πρίν ἀπό τήν πρώτη βραδινή προσευχή. Ἐπί-
σης καί τά στελέχη νά συμμετέχουν ἐνεργῶς στήν προσπάθεια
ὥστε ἡ ὅλη ἀτμόσφαιρα τῆς κατασκηνώσεως πρίν καί μετά τήν
προσευχή νά εἶναι ἤρεμη καί σοβαρή.
1) Κατά τήν πρωινή προσευχή ἄς συνηθίσουν τά παιδιά νά

προσέρχονται στό προσευχητήριο πρίν ἀπό τήν καθορισμένη

ὥρα τῆς κοινῆς προσευχῆς ὥστε νά προηγεῖται ἡ ἀτομική τους
προσευχή, ἀφοῦ μάλιστα μετά τό «δι’ εὐχῶν» τῆς κοινῆς προ-
σευχῆς ἀκολουθεῖ τό ἁγιογραφικό ἀνάγνωσμα.
2) ὁ κάθε ὁμαδάρχης πρέπει νά φροντίσει γιά τήν ἔγκαιρη ὅσο

καί εὐλαβική προσέλευση τῶν παιδιῶν. Συστῆστε καί παρακα-
λέστε γιά τή σεμνή καί προσεγμένη ἐμφάνιση ὅλων. Μέ ἤρεμο
τρόπο ὑποδεῖξτε ἀπόλυτη σιγή καί περισυλλογή ὅσο πλησιά-
ζουμε στό προσευχητήρι ἤ στόν ναό.
3) Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὁ ὁμαδάρχης πού θά ἀναγνώσει τά

ἱερά κείμενα πρέπει νά εἶναι ἄριστα ἑτοιμασμένος. Ὑπάρχει ἡ
δεδομένη δυσκολία μέ τήν ἐλλιπή γνώση τῆς γλώσσας, ἀλλά
πρέπει νά ἀντιμετωπισθεῖ. Μιά σωστή, εὐκρινής καί νοηματικά
χρωματισμένη ἀπαγγελία βοηθεῖ πολύ τό σύνολο. Συντελεῖ
στό νά μυοῦνται τά παιδιά ἀβίαστα καί σωστά στούς θησαυ-
ρούς τῶν ἐκκλησιαστικῶν κειμένων. ὁ ὁμαδάρχης λοιπόν θά
ἔχει μελετήσει τόν Ψαλμό καλά (κείμενο καί ἑρμηνεία). Ὅπου
συναντήσει δυσκολία θά συμβουλευθεῖ τόν ἀρχηγό. Θά ἀπαγ-
γείλει μερικές φορές δυνατά (μόνος του) τόν Ψαλμό, ὅσο καί
τήν εὐχή.
4) Eἶναι γεγονός ὅτι ὑπάρχει πρόβλημα παρακολουθήσεως

τῆς προσευχῆς, διότι πολλά παιδιά μάλιστα τοῦ Γυμνασίου
ἔχουν δυσκολία κατανοήσεως ἀκόμη καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς
προσευχῆς. Τῆς προοιμιακῆς δηλαδή προσευχῆς (Εἰς τό ὄνομα
τοῦ Πατρός - Βασιλεῦ οὐράνιε... Παναγία Τριάς... Πάτερ ἡμῶν)
καθώς καί τοῦ Ψαλμοῦ, τῆς Εὐχῆς, τῆς Δοξολογίας κλπ. Tό
θέμα θά πρέπει νά ἀντιμετωπισθεῖ ἀφενός μέ τή σωστή ἀπαγ-
γελία τῆς προσευχῆς (ἀργά, καθαρά, ζωηρά). Kαί ἀφετέρου θά
πρέπει ὁ ἀρχηγός καί οἱ ὁμαδάρχες νά κάνουν μία ἀνάλυση τῶν
προσευχῶν στά παιδιά, ὥστε αὐτά νά ἐμβαθύνουν στό νόημα.
Ἄς γνωρίζουμε ὅτι ἐάν τά παιδιά προσοικειωθοῦν μέ τόν καιρό
ΠPOΣEYXH 113
τά νοήματα τῆς χριστιανικῆς μας πίστεως καί ἀληθείας καί ἐάν
μέ εὐλάβεια παρακολουθοῦν τήν προσευχή, θά μπορέσουν καί
στά νοήματα νά εἰσχωρήσουν καί νά τά παρακολουθήσουν καί
ἀπό αὐτά νά ἑλκυσθοῦν καί νά κατανυγοῦν.
5) Ἔχει σημασία ἡ εὐλαβής στάση μας, ἡ θερμή συμμετοχή

μας, ἡ ἐξοικείωσή μας μέ τό «τυπικό» τῆς προσευχῆς καί ἡ ἐν
εἰρήνῃ ἀπομάκρυνσή μας ἀπό τόν ἱερό χῶρο. Ἐάν ἡ φωνή μας
δέν μᾶς βοηθεῖ, ἄς κινοῦμε τουλάχιστον τά χείλη καί ἄς λέμε
τά λόγια στούς διάφορους ἐκκλησιαστικούς ὕμνους, γιατί κιν-
δυνεύουμε νά θεωρήσουν τά παιδιά ὅτι δέν ἐνδιαφερθήκαμε
νά μάθουμε κάτι ἀπό τήν ὑμνολογία, τόν ἀνεκτίμητο αὐτό
θησαυρό τῆς Ἐκκλησίας μας.
6) ὁ χῶρος τοῦ προσευχητηρίου πρέπει νά ἀγαπηθεῖ ἀπό τούς

κατασκηνωτές καί νά συνηθίσουν αὐτοί νά τόν ἐπισκέπτονται
καί ἄλλες στιγμές τῆς ἡμέρας, κατά τήν ἀρέσκειά τους, τήν ἀνά-
γκη τους, χωρίς βέβαια ἐξαναγκασμό. Τό παράδειγμα ἄς τό
δίνουν πάντοτε οἱ ὁμαδάρχες.
7) Πρέπει νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι καί ἡ προσευχή τῆς τραπέζης

πρέπει νά γίνεται θερμά καί μέ συναίσθηση. Ὄχι σάν τύπος,
ἀλλά ὡς ἀνάταση ψυχῆς καί ἐνσυνείδητη ἐπίκληση τῆς θείας
εὐλογίας.
8) ὁ ὁμαδάρχης μέ τήν ὁμάδα του στό τέλος κάποιας

συγκεντρώσεως, στή λήξη ἑνός περιπάτου, σέ κάποια γωνιά
τοῦ δάσους πού θά βρεθοῦνε ἤ σ’ ἕνα ἐξωκκλήσι, ἄς πεῖ
δυό λόγια προσευχῆς μέσα ἀπό τήν καρδιά του. Κι ὁ ἴδιος
πολύ θά βοηθηθεῖ. Καί τήν ἀτμόσφαιρα τῆς ὁμάδος θά χρω-
ματίσει μέ ἱεροπρέπεια. Καί τήν καθεμιά ψυχή τῶν κατα-
σκηνωτῶν θά παροτρύνει καί θά διδάξει σέ βιωματική
προσευχή.
9) Σέ κάποιο ἐκπαιδευτικό μπορεῖ ν’ ἀναπτυχθεῖ τό νόημα
καί ἡ ἀξία τῆς προσευχῆς, νά παρουσιασθοῦν παραδείγματα

ἁγίων ἀνδρῶν καί νά δοθοῦν ὁδηγίες γιά τό περιεχόμενο καί
τόν τρόπο μιᾶς καλῆς προσευχῆς.
10) Πρέπει νά χρησιμοποιοῦμε ὕμνους ἐκκλησιαστικούς.

Ὄχι μόνο στήν κοινή προσευχή, ἀλλά καί στήν ὥρα συγκε-
ντρώσεως τῆς ὁμάδος. Ἀρκετούς γνωρίζουν ἤδη τά παιδιά. Σ’
αὐτούς θά προσθέσουμε καί ἄλλους διαλέγοντας ἀπό τόν
ἀπέραντο λειμώνα τῆς ὑμνολογίας μας. Καί θά εἰσαγάγουμε
φυσικά τά παιδιά στό νόημά τους βοηθώντας τα στή σωστή
κατανόηση καί τή συνειδητή ψαλμωδία τους.
11) Καλό εἶναι νά συστηθοῦν καί σχετικά μέ τήν προσευχή

βιβλία ὅπως τό νεανικό προσευχητάριο «Ἁγιασθήτω», τό «Ψαλ-
τήριο», τό «Προσεύχεσθε», τό «Kύριε εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς
μου...» καί ἄλλα. Ἄς σημειωθεῖ ἀκόμη ὅτι τήν προσευχή τῆς
κατασκηνώσεως πρέπει κάθε «Χ.Α.» νά τή μεταφέρει κατά τό
δυνατό καί στό σπίτι του καί νά τήν συνεχίσει ὅλο τό διάστημα
τοῦ ἔτους. Ἕνας κατάλληλα διαμορφωμένος χῶρος στό σπίτι ἤ
στό δωμάτιο τοῦ «Χ.Α.» θά βοηθήσει πολύ.
Μέ ὅλα αὐτά καί προπαντός μέ τήν εὐδοκία καί νεύση τοῦ
Ἁγίου Πνεύματος θ’ ἀξιωθοῦμε νά δοῦμε τίς κατασκηνώσεις
μας «Στρατόπεδα Προσευχῆς» καί τούς κατασκηνωτές, μιά
εὐλογημένη «γενεά ζητούντων τόν Κύριον, ζητούντων τό πρό-
σωπον τοῦ Θεοῦ Ἰακώβ» (Ψαλ. κγ΄ 6).
AΓIOΓPAΦIKA ANAΓNΩΣMATA 115
AΓIOΓPAΦIKA ANAΓNΩΣMATA
Τό ἁγιογραφικό ἀνάγνωσμα εἶναι λόγος Θεοῦ καί γι’ αὐτό

οὐσιαστική τροφή γιά τήν ψυχή τῶν κατασκηνωτῶν καί ἑπο-
μένως βασικότατο μέρος τοῦ κατασκηνωτικοῦ προγράμματος.
Μέσα στή γαλήνη τοῦ πρωινοῦ τά θεόπνευστα λόγια σταλά-
ζουν σάν δροσιά καί διαποτίζουν τήν ψυχή ἀνοίγοντας τούς ὁρί-
ζοντές της στό φῶς τῆς ἀληθείας.
Ἀπό τή στιγμή αὐτή θά ἐξαρτηθεῖ κατά πολύ ἡ ἀτμόσφαιρα
τῆς κατασκηνώσεως ὁλόκληρη τήν ἡμέρα. Ἀκόμη, ὅμως, τό
πρωϊνό σύνθημα θά χαραχθεῖ βαθιά στήν ψυχή τοῦ ἐφήβου
καί θά γίνει γραμμή πλεύσεως γιά τή ζωή του. Πῶς λοιπόν μπο-
ρεῖ νά δοθεῖ πιό ἐπιτυχημένα τό πρωινό σύνθημα;
1) Τό κάθε παιδί πρέπει νά κρατᾶ τήν Καινή Διαθήκη στά

χέρια του. Νά εἶναι καθισμένο κανονικά καί σέ ἀπόσταση πού
νά ἀκούει καθαρά τά ὅσα θά λεχθοῦν. Tό διο ― εἶναι αὐτονόητο
― ἰσχύει καί γιά τούς ὁμαδάρχες, πού πρέπει σέ ὅλα νά δίνουν
τό καλό παράδειγμα. Πρέπει νά ξέρουμε ὅτι μέ τήν ἀκρίβεια
στή συμπεριφορά τῶν ὁμαδαρχῶν ἐνισχύεται ἡ σοβαρότητα

τῆς ὥρας αὐτῆς.
2) ὁ κάθε ὁμαδάρχης (πού παρακολουθεῖ) προσφέρει πολλά,

σιωπηλά, ὅταν συγκεντρώνει ἤρεμα καί σοβαρά μέ τή ματιά
του τά παιδιά τῆς ὁμάδος κοντά του, σκύβει εὐλαβικά στό βιβλίο
τοῦ Θεοῦ, παρακολουθεῖ μέ πνεῦμα μαθητείας, προσφέρει πρό-
θυμα τίς σκέψεις του, ἐάν τοῦ ζητηθεῖ νά τό κάνει, ἐνθαρρύνει
μέ ἀγάπη τά παιδιά του.
3) ὁ ὁμαδάρχης πού θά χειρισθεῖ τό θέμα καί θά κατευθύνει

τήν κοινή μελέτη, πρέπει νά εἶναι ἄριστα προετοιμασμένος. Νά
ἔχει μελετήσει ὅλη τήν ἑνότητα, ἀπό ὅπου θά γίνει ἡ ἐκλογή τοῦ
στίχου. Θά πρέπει νά ξεκαθαρίσει μέσα του τί θά πεῖ. Ἔπειτα
νά σχεδιάσει πῶς θά πεῖ αὐτό πού σκέφθηκε. Μετά νά τό γρά-
ψει, πρίν ἀκόμη ἀνέβει στήν κατασκήνωση.
4) Τήν ὥρα τοῦ ἁγιογραφικοῦ πρέπει νά προσέξει ὥστε τά

παιδιά νά εἶναι συγκεντρωμένα. ὁ ὁμαδάρχης ἀνακοινώνει τήν
παραπομπή. ὁρίζει ἕνα παιδί, πού διαβάζει σωστά, νά διαβάσει
δυνατά καί καθαρά τό κείμενο. Ἕνα ἄλλο παιδί θά διαβάσει
δυνατά καί καθαρά τήν ἑρμηνεία. Ἐπαναλαμβάνει καί ὁ ἴδιος
μέ νόημα τό κείμενο καί τήν ἑρμηνεία.
Πρέπει νά εἶναι τό ἁγιογραφικό σαφές, ἑλκυστικό, σύντομο,
πρακτικό. Νά ὑπάρχουν καί τά τέσσερα αὐτά στοιχεῖα. Πόσο
γοητευτικά πρέπει νά μεταδίδεται ἡ φωνή τοῦ Χριστοῦ στά
ἀγωνιζόμενα παιδιά Του! Κατά τήν ἀνάπτυξη, ὅπως καί τό σύν-
θημα, οἱ προεκτάσεις πρέπει νά εἶναι πρακτικές.
Προχωρεῖ διαλογικά στό σύνθημα μέ ἐρωτήσεις ὄχι ἁπλοϊ-
κές ἀλλά οὔτε καί πολύ δύσκολες. Τίς ἐρωτήσεις αὐτές πού θά
καθορίσουν τήν πορεία τοῦ θέματος πρέπει νά τίς ἔχει ξεκαθα-
ρισμένες καί πρόχειρες στό νοῦ του. Στήν ἀνάγκη ἄς κρατάει
καί κάποιο σχετικό σημείωμα μέσα στήν Καινή Διαθήκη του.
Μπορεῖ ἄν θέλει νά κρατάει διακριτικά καί τό ρολόι του γιά νά
AΓIOΓPAΦIKA ANAΓNΩΣMATA 117
μήν τοῦ ξεφύγει ὁ χρόνος. Κατόπιν δίνει τό λόγο σέ ἕνα - δυό
ὁμαδάρχες καί τέλος στόν ἀρχηγό γιά νά κλείσει τό θέμα καί
νά δώσει τό σύνθημα.
5) Ὑπάρχουν κατασκηνώσεις ὅπου τό êγιογραφικό

προσφέρεται ὡς μία εἰσήγηση καί στό τέλος χωρίς διάλογο
κλείνει ὁ ἀρχηγός. Aὐτός ἦταν παλαιότερα ὁ τρόπος προσφορᾶς
τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Ἄς μήν τόν ἀποκλείσουμε. Πάντως ὁ μέ
διαλογικό τρόπο προσφερόμενος, ὅταν συγκρατεῖται σέ λογικά
χρονικά πλαίσια, σως εἶναι καλύτερος.
6) Βασική σκέψη πού πρέπει νά κυριαρχεῖ στό νοῦ μας εἶναι:

Ἐάν τά δύο μέρη τοῦ προγράμματος (προσευχή, ἁγιογρα-
φικό) λειτουργήσουν καλά, ἡ κατασκήνωση θά ἔχει προσφέ-
ρει πολλά στά παιδιά. Τέλος ὁ ὁμαδάρχης καί ὁ ἀρχηγός
μποροῦν μέ διάφορους τρόπους νά ἀξιοποιήσουν τό πρωινό
σύνθημα. Μιά κραυγή, μιά ἀπορία στό τραπέζι. Κατόπιν στήν
προσωπική ἀναστροφή μέ τόν κατασκηνωτή, μιά συζήτηση ἤ
μιά ὑπόδειξη σχετική μέ τό πρωινό σύνθημα, μπορεῖ νά τό κρα-
τεῖ σέ ἐπικαιρότητα ὅλη τήν ἡμέρα.
7) Δέν πρέπει νά λησμονοῦμε ὅτι στήν καλή προετοιμασία

ἑνός ἁγιογραφικοῦ θέματος, στήν ἐπιτυχή παρουσίασή του
καί τήν πλούσια καρποφορία του συμβάλλει πάρα πολύ ἡ προ-
σευχή. ὁ ἅγιος Θεός ἄς εὐλογεῖ τούς πολλούς κόπους ὅλων τῶν
ὁμαδαρχῶν.
ΩPA EPΓAΣIAΣ
Μετά τό πρωινό τραπέζι ἀκολουθεῖ καθημερινά στό κατασκη-

νωτικό πρόγραμμα - ἐκτός φυσικά τῆς Κυριακῆς - ἡ ἐργασία.
Εἶναι ἡ ὥρα πού θά τακτοποιηθοῦν οἱ θάλαμοι, θά νοικοκυρευ-
θοῦν τά ἀτομικά πράγματα, θά γίνει κάποιο φρεσκάρισμα στή
διακόσμηση, θά βελτιωθεῖ μέ κάποια ἔμπνευση ἡ ἐγκατάσταση
τῆς ὁμάδος. Τήν ὥρα αὐτή ἀκόμη θά γίνουν καί ἐργασίες πού
ἐξυπηρετοῦν γενικότερα τήν κατασκήνωση, τήν τάξη, τήν
καθαριότητα, τόν καλλωπισμό της.
Ἐπιπλέον εἶναι καί ὁρισμένες ἡμέρες μέ εἰδικό χρῶμα ὅπως ἡ
ἡμέρα πατρίδος, ἡ ἡμέρα πίστεως, ἡ ἡμέρα νοικοκυροσύνης γιά
τίς κατασκηνώσεις θηλέων κλπ. πού φυσικά ζητοῦν ἰδιαίτερη
κινητοποίηση ὥστε νά αἰσθητοποιηθεῖ μέ πολλούς τρόπους ἡ
ἰδέα πού ἐπιδιώκουμε νά καλλιεργήσουμε.
Ὅλα αὐτά ἀπαιτοῦν δουλειά. Καί ἡ δουλειά, πολύ σωστά,
εἶναι ἀπαραίτητο στοιχεῖο μέσα στήν ὅλη προσπάθεια τῆς χρι-
στιανικῆς διαπαιδαγωγήσεως τῆς νεότητος. Γιά νά ἐπιτύχει
ὅμως ὁ σκοπός τῆς ὥρας ἐργασίας θά πρέπει ἡ δουλειά ν’ ἀρχί-
ΩPA EPΓAΣIAΣ 119
σει χαρούμενα, νά συνεχισθεῖ δραστήρια καί νά τελειώσει ἀφή-
νοντας εὐχάριστα συναισθήματα.
Εἶναι ὅμως πάντα τά παιδιά πρόθυμα ν’ ἀναλάβουν κόπους;
Ὑπάρχουν βεβαίως παιδιά μέ ἔμφυτη τήν ἀγάπη στή δου-
λειά, πάντα νά τρέξουν, νά κοπιάσουν νά προσφέρουν. Δουλε-
ύουν μέ τόση χαρά ὥστε δημιουργοῦν εὐχάριστη ἀτμόσφαιρα
γύρω τους καί προωθοῦν ἀποφασιστικά κάθε ἔργο. Εἶναι ὅμως
καί παιδιά πού γιά διαφόρους λόγους δέν ἔχουν μάθει νά δου-
λεύουν. Οἱ κατασκηνωτές αὐτοί εἶναι δυνατόν νά χαλάσουν μέ
τήν ἀπροθυμία τους τήν εἰρήνη τῆς ὁμάδος, νά προκαλέσουν
συζητήσεις, παρεξηγήσεις καί μικροεπεισόδια κάποτε.
Τί θά κάνει ὁ ὁμαδάρχης;
Θά ἐπιδοθεῖ στό ὡραῖο ἄθλημα νά διατηρεῖ τήν ψυχραιμία
του καί νά καθοδηγήσει μέ φρόνηση ὅλους τούς τύπους τῶν
παιδιῶν σέ êρμονική συνεργασία. Στό τέλος τῆς κατασκηνώ-
σεως θά νιώθει πολλή ἱκανοποίηση στή σκέψη ὅτι οἱ «Χ.Α.» τῆς
ὁμάδος του γεύθηκαν τή χαρά πού παίρνει κανείς, ὅταν προ-
σθέτει τίς δυνάμεις του σέ μιά κοινή προσπάθεια, γιά νά κάνει
κι ἄλλους εὐτυχισμένους γύρω του.
Οἱ σκέψεις πού θά ἀκολουθήσουν ἴσως βοηθήσουν πιό συγκε-
κριμένα τόν ὁμαδάρχη στήν ἐσωτερική του τοποθέτηση ὡς
πρός τήν ὥρα τῆς κατασκηνωτικῆς ἐργασίας καί τήν προσφορά
του.
1) ὁ ὁμαδάρχης ἐμπνέει
Ἔχει πολύ μεγάλη σημασία τό ξεκίνημα γιά τή δουλειά ὁποι-
αδήποτε εἶναι αὐτή. Καί τό ξεκίνημα θά τό κάνει ὁ ὁμαδάρχης.
Δύο - τρεῖς προτάσεις κατάλληλες γιά τήν περίσταση θά κεντή-
σουν τή φιλοτιμία, θά ξυπνήσουν διάθεση γιά εὐγενή ἅμιλλα,
θά δραστηριοποιήσουν τούς πιό εὐκίνητους. Αὐτοί μέ τή σειρά
τους θά μεταδώσουν χαρούμενο παλμό καί στούς ἄλλους. Ἡ
διάθεση ὅλων θά ἀναπτερωθεῖ. Στά πρόσωπα θά ἀντανακλᾶ
ἡ χαρούμενη διάθεση τοῦ ὁμαδάρχου, ἡ ἀποφασιστικότητα, ἡ
βεβαιότητα ὅτι ὅλα θά πᾶνε καλά.
2) ὁ ὁμαδάρχης ὀργανώνει
Ἡ δουλειά θέλει ὀργάνωση γιά νά γίνει καλά στήν ὥρα
της καί μέ δίκαιη κατανομή τοῦ κόπου. Ἄν οἱ κατασκηνωτές
ξεχυθοῦν μόνοι τους καί ἀνοργάνωτοι, θά χαθεῖ πολύτιμος
χρόνος ἕως ὅτου ἀποφασίσουν τί θά κάνουν καί πῶς θά τό
κάνουν. Ἀκόμη εἶναι δυνατόν νά συγκρουσθοῦν στήν ἐκλογή
τῆς ἐπιμέρους ἐργασίας καί νά παρεξηγηθοῦν μέ τή σκέψη
ὅτι ὁρισμένοι διαλέγουν τά εὐκολότερα ἤ τά ἐντυπωσιακό-
τερα. ὁ ὁμαδάρχης θά τά προλάβει ὅλα αὐτά. Θά κρατήσει τούς
«Χ.Α.» λίγα λεπτά κοντά του, μετά τό πρωινό τραπέζι καί θά
κατανείμει τίς ἐργασίες μέ δικαιοσύνη. Θά ἀφήσει καί τά παιδιά
νά διαλέξουν τί θέλουν νά κάνουν. Θά προσέξει ὅμως ὁ κόπος
νά εἶναι ὁπωσδήποτε ἴσος γιά ὅλους καί ἡ προτίμησή τους νά
συμπίπτει μέ τίς ἱκανότητες καί τά ταλέντα τους. Ἔτσι ὅλοι θά
εἶναι ἱκανοποιημένοι.
3) ὁ ὁμαδάρχης συνεργάζεται
Φυσικά ὁ ὁμαδάρχης κρατάει γιά τόν ἑαυτό του τήν δυσκολό-
τερη φάση τοῦ ἔργου. Ἡ συμμετοχή του στήν ἐργασία ἀσφαλῶς
θά διδάξει καί θά φιλοτιμήσει. Οὐδέποτε ὅμως θά καταλήξει νά
κάνει μόνος του τό ἔργο. Αὐτό θά ἦταν ἀποτυχία. Δίνει ὁδηγίες,
ὅταν χρειάζεται, δίνει καί πρωτοβουλίες, τίς ὁποῖες ὅμως ἐλέγ-
χει στήν ἀνάπτυξή τους. Διορθώνει μέ ἁπλότητα καί εὐγένεια,
ἐπαινεῖ καί χαίρεται εἰλικρινά καθετί σωστό, ἐπεμβαίνει πάντα
μέ διακριτικότητα, ὅταν πρόκειται νά ματαιώσει κάτι. Δημιουρ-
γεῖ ἀτμόσφαιρα ἀνώτερης, ἐλεύθερης, ἀλλά καί πειθαρχημέ-
νης συνεργασίας.
4) ὁ ὁμαδάρχης ἀγρυπνεῖ
Ἐξομαλύνει κάθε δυσκολία ὥστε ἡ χαρά νά συνοδεύει τήν
προσπάθεια τῶν κατασκηνωτῶν. Κάποτε ἡ σκούπα πού καθυ-
στερεῖ στό χέρι ἄλλου, τό καροτσάκι πού ἀργεῖ νά ἐπιστρέψει, ἡ
φρεσκοβαμμένη πέτρα πού λερώθηκε ἀπό τήν ἀπροσεξία ἑνός
ΩPA EPΓAΣIAΣ 121
τρίτου εἶναι δυνατόν νά προκαλέσουν σύννεφα καί καταιγίδα...
Ἡ ὥρα ἐργασίας εἶναι ἴσως ἡ πιό πρόσφορη ὥρα γιά νά ψηλα-
φήσουν τά παιδιά τήν προσωπικότητα τοῦ ὁμαδάρχου. Νά γνω-
ρίσουν τήν πλατιά καρδιά πού ὅλα τά βολεύει μέ ἀγάπη καί
ἀδελφική συνεννόηση.
5) ὁ ὁμαδάρχης σφυγμομετρεῖ
Ἐπάνω στήν δουλειά ξεδιπλώνονται οἱ χαρακτῆρες ἄθελά
τους. ὁ ἐγωιστής, ὁ φιλόδοξος, ὁ γκρινιάρης, ὁ ἀπαιτητικός, ὁ
ἰδιότροπος... Ἀλλά καί ὁ καλόκαρδος, ὁ ὑποχωρητικός, ὁ ἐνεργη-
τικός, ὁ ἀλτρουϊστής, ὁ συνεπής... Πεταχτά λόγια, αὐθόρμητες
ἐνέργειες ἀποκαλύπτουν ἄγνωστες πτυχές. ὁ ὁμαδάρχης συλ-
λέγει μέ ἐνδιαφέρον, μέ στοργή τό ὑλικό καί σιωπηλά τό ἐπεξερ-
γάζεται. Κάποια ἄλλη ἥσυχη ὥρα θά πάρει τή σμίλη μέ ἀγάπη
καί θά λαξεύσει μέ τήν πρέπουσα συναίσθηση εὐθύνης τήν
εἰκόνα τοῦ Θεοῦ.
6) ὁ ὁμαδάρχης οἰκοδομεῖ
Ἔχει ἤδη οἰκοδομήσει μέ τόν τρόπο πού ἐργάστηκε. Θά
ἐκμεταλλευθεῖ μέ φυσικότητα καί κάθε ἄλλη εὐκαιρία ἀνά-
λογα μέ τή φύση τῆς ἐργασίας. Μιά σκέψη, ἕνας στίχος, δυό
προτάσεις πού θυμήθηκε, ἕνα τραγούδι... ὅλα θά ἀφήσουν
βαθιά οἰκοδομή στίς ψυχές τῶν Κατασκηνωτῶν. Θά θυ-
μοῦνται τήν ὥρα αὐτή μέ πολλή εὐχαρίστηση καί θά ἐπιδιώ-
κουν μόνοι τους πλέον νά ξαναζήσουν ὅ,τι ἔζησαν καί χάρηκαν
πολύ.
Χαρά στόν ὁμαδάρχη πού θά συντελέσει καί μέ τή δουλειά
στή χαρά τῶν παιδιῶν του.
ΣYΓKENTPΩΣH ΣTEΛEXΩN
Ἡ ἐπιτυχία τῶν κατασκηνώσεών μας κατά ἕνα μεγάλο μέρος

ἐξαρτᾶται ἀπό τίς συγκεντρώσεις τῶν στελεχῶν πού γίνονται
κατά τή διάρκειά της.
Οἱ κατασκηνωτές ἔρχονται στήν κατασκήνωση ― καί εἶναι
εὐτύχημα αὐτό ― μέ ἀπαιτήσεις, μέ τήν προσδοκία νά ζήσουν
τή χριστιανική ζωή, νά δοῦν τίς χριστιανικές ἀρετές στά πρό-
σωπα τῶν στελεχῶν τῆς κατασκηνώσεως. Eἶναι γεγονός ὅτι
οἰκοδομοῦνται πολύ, ἄν διαπιστώσουν τήν ἑνότητα καί τή
συνεργασία τῶν στελεχῶν. Ἀντιθέτως, ἄν διαπιστώσουν διαφω-
νίες, τότε ἡ κατασκήνωση ἔχει ἀποτύχει. Στά ζητήματα αὐτά
βοηθάει πολύ ἡ συγκέντρωση τῶν ὁμαδαρχῶν.
1) Ὥρα συνεργασίας τῶν στελεχῶν

Ἡ συγκέντρωση γίνεται καθημερινά καί τά στελέχη συγκε-
ντρώνονται χωρίς ἰδιαίτερες προσκλήσεις στόν καθορισμένο
γιά τή συγκέντρωση χῶρο.
Ὁ χῶρος τῆς συγκεντρώσεως θά πρέπει νά εἶναι ἐντός τῆς
ΣYΓKENTPΩΣH ΣTEΛEXΩN 123
κατασκηνώσεως καί σέ θέση τέτοια, ὥστε ἀπ’ αὐτή νά μπορεῖ
κανείς νά βλέπει ὁλόκληρη τήν κατασκήνωση. Νά εἶναι μακριά
ἀπό τούς θαλάμους γιά νά μήν ἀκοῦν τά παιδιά τά συζητού-
μενα.
α) Tό περιεχόμενο τῆς συγκεντρώσεως
Ἀρχίζει μέ προσευχή. Ἀκολουθεῖ τό ἁγιογραφικό ἀνά-
γνωσμα. Ἔχει ἐπιλεγεῖ κάτι ἀπό τήν Καινή Διαθήκη, π.χ. ἀ-
πό τίς ποιμαντικές ἐπιστολές, ἀπό τήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁ-
μιλία ἤ κάτι ἄλλο κατάλληλο γιά τήν χριστιανική παιδα-
γωγική. Σέ κάθε συγκέντρωση, ἕνα στέλεχος, μέ τή σειρά,
διαβάζει λίγους στίχους, λέγονται σκέψεις, ἐξάγονται δι-
δάγματα κατάλληλα γιά τήν πρόοδο τῶν στελεχῶν. Τονίζεται
ὅτι ἡ κατασκήνωση ἀποβλέπει καί στή δική τους πνευματική
καλλιέργεια. Ὅπου οἱ ὁμαδάρχες δέν εἶναι πολύ ἔμπειροι,
καλό εἶναι τό êγιογραφικό τῶν ὁμαδαρχῶν νά τό προσφέρει ὁ
ἀρχηγός.
Τέλος ἀρχίζει τό παιδαγωγικό μέρος τῆς συγκεντρώσεως.
Ὅπου ὑπάρχει δυνατότητα ἀντί τοῦ ἀρχηγοῦ ἀναλαμβάνει ὁ
ὑπαρχηγός νά συντάξει τήν ἡμερήσια διάταξη τῶν θεμάτων
πού θά ἀπασχολήσουν τή συγκέντρωση. (τά «δύσκολα» παιδιά
τῆς ὁμάδος - ἡ χθεσινή συζήτηση στό τραπέζι). Ἡ ἡμερήσια διά-
ταξη καταρτίζεται μέ τήν πρόταση θεμάτων ἀπό τά στελέχη.
ὁ καταρτισμός τῆς διατάξεως δέν ἀποκλείει τή συζήτηση ἐπεί-
γοντος θέματος. Καταβάλλεται φροντίδα ὥστε ὁμοειδή θέματα
νά συζητοῦνται ἀπό κοινοῦ γιά νά ἀποφεύγονται οἱ ἐπαναλή-
ψεις.
Στό παιδαγωγικό μέρος μπορεῖ σ’ ὅλη τήν περίοδο, 2-4 φορές,
νά συζητηθοῦν ὁρισμένα θέματα γενικότερης φύσεως προτει-
νόμενα καί εἰσηγούμενα ἀπό τόν ἀρχηγό (ἤ ὑπαρχηγό), π.χ. τό
πνεῦμα τῆς κατασκηνώσεως, αὐστηροί ἤ ἐπιεικεῖς ἔναντι τῶν
παιδιῶν, ἡ ὁμάδα τῆς κατασκηνώσεως καί ἡ θέση της σέ ὅλη
τήν κατασκήνωση κ.ἄ.
β) Τό πνεῦμα τῆς συγκεντρώσεως
Τό ἀρχηγεῖο θά πρέπει ἰδιαίτερα νά προσέξει τό πνεῦμα
αὐτῆς τῆς συγκεντρώσεως. Δέν πρέπει νά ἐπικρατεῖ βαριά ἀτμό-

σφαιρα οὔτε ὅμως καί ἀτμόσφαιρα ἀστειότητος. Ἡ ἀτμόσφαιρα
θά εἶναι χαρούμενη, εἰρηνική, θά ἐπικρατεῖ πνεῦμα ἀγάπης,
ἐνθουσιασμοῦ, αἰσιοδοξίας. Τά στελέχη πρέπει νά ἀναζητοῦν
τήν ὥρα αὐτή ὡς ὥρα ψυχικῆς ἐπικοινωνίας καί ἀνατάσεως, γι’
αὐτό καί πρέπει νά καταβάλλεται φροντίδα ἡ ὅλη ἀτμόσφαιρα
νά διατηρεῖται σέ ὑψηλό ἐπίπεδο.
2) ὁ σκοπός τῆς συγκεντρώσεως

Εἶναι κυρίως ἡ τακτοποίηση τῶν ζητημάτων τά ὁποῖα παρου-
σιάζονται μεταξύ τῶν στελεχῶν ἤ μέ τά παιδιά, καθώς καί ἡ
συζήτηση γιά τήν ὀργάνωση τῶν διαφόρων εὐκαιριῶν (ἐκδρο-
μῶν, περιπάτων, ψυχαγωγιῶν κλπ. οἱ ὁποῖες θά γίνουν κατά
τήν κατασκηνωτική περίοδο).
Στή συγκέντρωση γίνεται προσπάθεια:
1) Νά ἐνισχύεται ἡ ἑνότητα καί συνεργασία τῶν στελεχῶν.
Ἡ κατασκήνωση ἀπό τήν πρώτη κιόλας στιγμή μπορεῖ νά
παρουσιάσει πολλά προβλήματα. Ὅλοι, στελέχη καί παιδιά, θά
παρουσιάσουν τό χαρακτήρα τους. ὁ ἀρχηγός, ὁ ὑπαρχηγός, οἱ
ὁμαδάρχες εἶναι τά πρόσωπα τά ὁποῖα θά δώσουν ἀφορμές. Τά
παιδιά ἀναζητοῦν τή δικαιοσύνη καί, ἄν νομίσουν ὅτι ἀδικήθη-
καν, τότε διαμαρτύρονται. Ἄν στά παιδιά προστεθεῖ καί ὁ ὁμα-
δάρχης ὡς παραπονούμενος, τότε ἡ ὁμάδα ξεχωρίζει ἀπό τό
σῶμα τῆς κατασκηνώσεως καί αὐτό εἶναι μία ἀπαρχή διασπά-
σεως τῆς κατασκηνώσεως.
Ἡ συγκέντρωση ἐνδιαφέρεται γιά ὅλα τά θέματα τά ὁποῖα
ἀπασχολοῦν τά στελέχη. Μέσα ἀπό αὐτή τό ἀρχηγεῖο μεταδί-
δει τό ὀρθό πνεῦμα τό ὁποῖο πρέπει νά ἐπικρατεῖ στήν κατα-
σκήνωση καί προσπαθεῖ νά ἐξασφαλίσει τήν ἑνότητα. Ἡ
συγκέντρωση προστατεύει τήν ἑνότητα τῆς κατασκηνώσεως
μέ τήν ἀποφυγή τοῦ ψιθυρισμοῦ καί τή συζήτηση θεμάτων
ἐν ἀγνοίᾳ τοῦ ἀρχηγοῦ, ὥστε νά προλαβαίνονται αὐθαίρετα
συμπεράσματα.
Θά πρέπει ὅμως νά προσεχθοῦν ὁρισμένες ἀρχές συνεργα-
ΣYΓKENTPΩΣH ΣTEΛEXΩN 125
σίας, οἱ ὁποῖες καί πρέπει νά διέπουν τίς σχέσεις τοῦ ἀρχη-γείου
καί τῶν στελεχῶν εἰδικότερα κατά τή συγκέντρωση.
Τό ἀρχηγεῖο:
α) Παρέχει τή δυνατότητα νά ἐκφράσουν τά στελέχη μέ
ἄνεση κάθε ζήτημα ἤ γνώμη. Τό ζήτημα ἤ ἡ γνώμη ἤ καί τό
παράπονο θά συζητηθεῖ καί ἄν ἀποδειχθεῖ ὅτι ἔχει δίκιο αὐτός
πού τό διατύπωσε, θά πρέπει νά ἱκανοποιηθεῖ. Ἄς μή νομισθεῖ
ὅτι τό ἀρχηγεῖο σέ αὐτές τίς περιπτώσεις χάνει τό κύρος του, τό
ἀντίθετο συμβαίνει.
β) Δημιουργεῖ πεποίθηση στά στελέχη ὅτι ὅλοι εἶναι ὑπεύθυ-
νοι γιά τήν πρόοδο τῆς κατασκηνώσεως. Κάνει δηλαδή κοινω-
νούς τά στελέχη, τῶν δυσκολιῶν πού συναντᾶ καί ζητᾶ βοή-
θεια, θέτει ζητήματα, ἀνακοινώνει ἐνέργειες, παρέχει κάθε
δυνατή ἐξήγηση.
γ) Ἐπιδιώκει τήν ἐλεύθερη συμμετοχή καί συνεργασία στίς
ἐργασίες τῆς κατασκηνώσεως. Ἀνακοινώνει τίς ἐργασίες καί ἐν-
θαρρύνει στήν ἀνάληψη αὐτῶν. Δέν ἐποπτεύει μόνο, ἀλλά καί
συμπαρίσταται κατά τήν ἐκτέλεση τῶν ἐργασιῶν.
δ) Δημιουργεῖ ἀτμόσφαιρα συνεξηγήσεως. Δύο ἤ περισσότε-
ρες φορές, ἀνάλογα μέ τίς ἀνάγκες, ἡ συγκέντρωση μετατρέπε-
ται σέ ὥρα εἰλικρινείας. Μετά ἀπό τή δημιουργία κατάλληλης
ἀτμόσφαιρας ὁ λόγος δίνεται σέ ὅποιον ἔχει κάτι νά πεῖ εἴτε
γιά τόν ἑαυτό του εἴτε γιά κάποιον ἄλλο ἀπό τούς παρόντες. Τό
ἴδιο ἰσχύει γιά καθένα ἀπό τούς ὁμαδάρχες. ὁ ἀρχηγός θά κλεί-
σει τή συγκέντρωση σέ ἀτμόσφαιρα εἰρήνης.
2) Νά τονίζεται ὁ σκοπός τῆς κατασκηνώσεως.
Ποιός ὅμως εἶναι ὁ σκοπός τῆς κατασκηνώσεως; Ἕνας καί
μοναδικός. Στόν ὁποῖο τείνουν ὅλες οἱ ἐνέργειες τῆς κατασκη-
νώσεως. Οἱ κατασκηνωτές θά πρέπει νά ἀποκτήσουν ἐμπειρία
τῆς χριστιανικῆς ζωῆς στήν κατασκήνωση, νά ἱκανοποιηθεῖ ἡ
ψυχή τους, νά πάρουν ἀποφάσεις, γιά νά συνεχίσουν καί στήν
πόλη τή χριστιανική ζωή, ἡ ὁποία θά πρέπει νά τεθεῖ πάνω ἀπό
κάθε ἄλλη ἐπιδίωξη.
Γιατί δέν ὑπάρχει τίποτε ἄλλο πολυτιμότερο στόν κόσμο ἀπό
τήν ἀγάπη γιά τόν Χριστό καί τήν ἐν Χριστῷ ζωή. Αὐτόν τόν
σκοπό συνειδητοποιεῖ πρῶτα τό ἀρχηγεῖο καί στή συνέχεια μέ
τίς παιδαγωγικές συγκεντρώσεις βοηθεῖ καί τά στελέχη νά τόν
κατανοήσουν.
Τά στελέχη θά πρέπει νά κάνουν ζωή τους τόν σκοπό τῆς
κατασκηνώσεως καί μέ βάση αὐτόν νά κρίνουν κάθε ἐνέργειά
τους καί νά ἐλέγχουν τήν πορεία τους.
Ὅταν ἡ συγκέντρωση στελεχῶν στήν κατασκήνωση πάρει
αὐτή τή μορφή, τότε οἱ δεσμοί τῶν στελεχῶν, μέ τήν πάροδο
τῶν ἡμερῶν, θά συσφίγγονται. Ἡ αὔρα τοῦ Πνεύματος τοῦ
Θεοῦ , ἡ ὁποία θά κυριαρχεῖ στή συγκέντρωση, θά μεταδίδεται
καί στά παιδιά. Καί ὅλοι τότε θά ψάλλουν «Ἰδού δή τί καλόν ἤ
τί τερπνόν, ἀλλ’ ἤ τό κατοικεῖν ἀδελφούς ἐπί τό αὐτό;» (Ψαλμ.
132, 1).
ΨYXAΓΩΓIA 127
ΨYXAΓΩΓIA
Τό θέμα «ψυχαγωγία» στήν κατασκήνωση εἶναι βασικό καί

πολύπλευρο. Πρέπει καί αὐτό νά ἀπασχολήσει τόν ὁμαδάρχη
παράλληλα μέ κάθε ἄλλη προσφορά του στήν κατασκήνωση.
Πολλοί εἶναι οἱ λόγοι πού ἐπιβάλλουν τήν ἐκ προτέρου καλῶς

μελετημένη ψυχαγωγία μιᾶς κατασκηνωτικῆς περιόδου. Θά
ἀναφέρουμε μερικούς βασικούς.
1) Ψυχολογική ἀνάγκη. Οἱ κατασκηνωτές εἶναι παιδιά. Καί
παιδί σημαίνει κίνηση, δράση, δημιουργία, χαρά. Παρακολου-
θοῦμε λοιπόν τίς ψυχοσωματικές ἀνάγκες τοῦ παιδιοῦ καί
τό τοποθετοῦμε στό ψυχολογικό του περιβάλλον, ὅταν κατά
τρόπο ἔξυπνο καί εὐχάριστο τό κινητοποιοῦμε.
2) Ἄριστος συντελεστής γιά τή δημιουργία εὐχάριστου κλί-
ματος. Τό ἱκανοποιημένο παιδί γίνεται περισσότερο δεκτικό
κάθε πνευματικῆς προσφορᾶς. Ἡ χαρά ἐπιδρᾶ κατά τρόπο
δραστικό πάνω του. Κι ὅταν τό παιδί ἐνθουσιασθεῖ, πρόθυμα
τίθεται ὑπό τήν παιδαγωγία τῆς κατασκηνώσεως, γιά νά πάρει
ἀπαντήσεις καί νά ἱκανοποιήσει τίς ἐφέσεις τῆς ψυχῆς του.

3) Εὐκαιρία στενοτέρου συνδέσμου. Ἡ συνεργασία γιά τήν
παρουσίαση μιᾶς ψυχαγωγίας εἶναι ὡραία εὐκαιρία γιά νά πλη-
σιάσουν οἱ ψυχές μεταξύ τους ἁπλά καί φυσικά, νά γνωρισθοῦν
καλύτερα, νά νιώσουν πολύ κοντά ἡ μία στήν ἄλλη.
4) Ξεδίπλωμα τοῦ ἐσωτερικοῦ κόσμου. Πολλές φορές τό
διαπιστώσαμε, καί ὅλοι τό ξέρουμε, πόσο ἔντονα ἐκφράζει τό
παιδί τόν ψυχικό του κόσμο καί τόν γενικότερο χαρακτήρα του
πάνω σέ μιά δραστηριότητα. Τή στιγμή ἀκριβῶς πού τό ἐνδια-
φέρον του αἰχμαλωτίζεται ἀπό κάτι τό συγκεκριμένο, τότε ἡ
ἐπιτήδευση ὑποχωρεῖ καί ἀνάγλυφες ἐμφανίζονται οἱ συναι-
σθηματικές του ἀντιδράσεις. Σπουδαία εὐκαιρία γιά τόν ὁμα-
δάρχη. Nά συλλέξει μέ προσοχή ὑλικό ἄφθονο, νά τό μελετή-
σει μέ ἐνδιαφέρον, νά ἀποφασίσει μέ ἀγάπη. Ἀργότερα, ὅταν
θά εἶναι καιρός νά ἐνεργήσει, μέ τόν κατάλληλο τρόπο, τρόπο
διαποτισμένο ἀπό τῆς προσευχῆς τή χάρη, θά προσπαθήσει νά
φυτέψει στή θέση τῆς κακίας καί τοῦ ἐλαττώματος μιά ζηλευτή
ἀρετή. Ἀπό τήν πλευρά αὐτή, ἡ ψυχαγωγία μπορεῖ νά ἀποτελέ-
σει μιά θαυμάσια ἀφετηρία, ἀλλά καί ἕνα πολύτιμο μέσο γιά
τήν ἐπίτευξη τοῦ κεντρικοῦ σκοποῦ τῆς κατασκηνώσεως, τήν
προσαγωγή τῶν παιδιῶν στό Χριστό.
TPOΠOI ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ
Ποιά μορφή μπορεῖ νά ἔχει ἡ ψυχαγωγία στήν κατασκή-
νωση;
Τά ὅσα θά γραφοῦν ἀποτελοῦν μία σύντομη ἔκθεση ὅσων
ἔχουν ἤδη γίνει σέ παλιότερες κατασκηνώσεις. Δέν σημαίνει
ὅμως καθόλου ὅτι τό θέμα ἐξαντλεῖται. Πολλά καί ἀξιόλογα θά
μποροῦσαν νά προσθέσουν οἱ ὁμαδάρχες πού ἔχουν πείρα τῆς
κατασκηνωτικῆς ζωῆς, ἀλλά καί πολλά ἴσως εἶναι δυνατόν νά
οἰκοδομηθοῦν πάνω σ’ αὐτά τά ἐλάχιστα. Ἡ ψυχαγωγία εἶναι
ζήτημα ἐμπνεύσεως. Καί ἡ ἔμπνευση μπορεῖ νά παρουσιάσει
μεγάλη ποικιλία. Ὅταν κανείς σοβαρά ἀσχολεῖται μέ τό θέμα,
ὅταν μέ ἀγάπη ἀναζητᾶ νά βρεῖ ὄχι τόσο ἐκεῖνο πού θά χαρο-
ΨYXAΓΩΓIA 129
ποιήσει, ὅσο κυρίως ἐκεῖνο πού θά οἰκοδομήσει, τότε πάντα
κάτι νέο καί κάτι εὐχάριστο θά ἔχει νά προσφέρει.
Παραθέτουμε μερικές σκέψεις γύρω ἀπό τή μορφή πού μπο-
ρεῖ νά πάρει ἡ ψυχαγωγία στήν κατασκήνωση.
Πρωινό ξύπνημα
Μιά ἀπροσδόκητα εὐχάριστη πρωινή ἔγερση διακόπτει
τή ρουτίνα τῆς καθημερινότητας, ἠλεκτρίζει εὐχάριστα τήν
ἀτμόσφαιρα, σκορπίζει ἐνθουσιασμό, ἀφυπνίζει ἄμεσα τό
ἐν-διαφέρον. Καλό εἶναι λοιπόν ἡ κατασκήνωση νά στρέψει
τήν προσοχή της καί πρός τήν κατεύθυνση αὐτή καί νά ἐκμε-
ταλλευθεῖ ἤ νά δημιουργήσει εὐκαιρίες.
Εἶναι πολύ ἁπλό κι ὅμως πολύ εὐχάριστο νά ξυπνήσει ἡ
κατασκήνωση ἕνα πρωινό ὄχι μέ τό κουδουνάκι, ἀλλά μέ ἕνα
ζωηρό καί χαρούμενο τραγούδι. Ἐντελῶς μυστικά ἀπό τό προ-
ηγούμενο βράδυ εἰδοποιεῖται ἡ ὁμάδα πού θά βοηθήσει στήν
ἔκπληξη. Τό πρωί ἑτοιμάζονται οἱ κατασκηνωτές στά «νύ-
χια», πράγμα πού δίνει πολλή χαρά στήν ὁμάδα αὐτή, κατα-
λαμβάνουν θέση ἐπίκαιρη, ὥστε νά ἀκούγονται ἀπό ὅλους
τούς θαλάμους καί τήν ὁρισμένη ὥρα ἀρχίζουν χαρούμενα τό
τραγούδι. Ἐάν ὑπάρχουν καί ὄργανα, ὁ τόνος θά εἶναι ἐντυπω-
σιακότερος. Εἶναι δυνατόν νά δοθεῖ ἔκταση στήν χαρούμενη
αὐτή πρωινή ἔγερση ἄν ἡ ὁμάδα μέ κατάλληλα συνθήματα ὁδη-
γήσει τούς κατασκηνωτές στό χῶρο τῆς γυμναστικῆς καί ἐκεῖ,
ἀντί ἄλλων ἀσκήσεων, στήσει ἕνα σύντομο ὁμαδικό παιχνίδι.
Ἄν ἐπιθυμοῦμε νά δώσουμε κάποια εὐκαιρία σέ ὁρισμένη
ὁμάδα ὥστε νά κινητοποιήσει περισσότερο τά μέλη της, ἴσως
θά ἦταν ὠφέλιμο καί εὐχάριστο νά ὀργανώσει μιά πεντάλεπτη
πρωινή ἐκπομπή. Τί θά μποροῦσε νά περιέχει τό πεντάλεπτο
αὐτό; Ἡ κατασκηνωτική ζωή εἶναι πλουσιότατη σέ ἐπίκαιρο
ὑλικό. Ὡστόσο ἕνας χαρούμενος κανόνας, μιά μικρή ὁμαδική
ἀπαγγελία, ἕνα δυνατό σύνθημα, ἡ προκήρυξη ἑνός διασκεδα-
στικοῦ διαγωνισμοῦ, ἡ σκόπιμη ἀνακοίνωση κάποιας ἐκπλή-
ξεως ἤ ἑνός παιχνιδιοῦ, ὅλα ὄμορφα ἔξυπνα δοσμένα θά προκα-
λέσουν ἀσφαλῶς νέο κύμα ἐνδιαφέροντος.
Πρωινή πορεία
Μέσα στήν κατασκηνωτική περίοδο εὐχάριστη εἶναι καί μιά
ἔγερση πρωϊνή μέ σκοπό κάποια μεγάλη ἔκπληξη: πορεία στό
δάσος, ἀνάβαση στήν ἀντικρινή κορφή, μικρή ἐκδρομή... Μέ
μεγάλη εὐχαρίστηση δέχονται πάντα οἱ κατασκηνωτές ἀπρόο-
πτη ἔγερση νωρίτερα μέ σκοπό νά ἀπολαύσουν τήν ἀνατολή
τοῦ ἡλίου. Οἱ ὁμαδάρχες καί στήν περίπτωση αὐτή ἔχουν ἐκ
τῶν προτέρων ἀποφασίσει τί θά προσφέρουν. Ἀφελής κατά
τό φαινόμενο θά εἶναι ἡ συμμετοχή στό θέαμα. Ἡ καλή ὅμως
προετοιμασία θά ἀφήσει ζωηρές ἐντυπώσεις καί πολλή οἰκο-
δομή. Φυσικά δέν ἀποκλείονται ποτέ οἱ συνετές ἐμπνεύσεις.
Μέσα στό λυκαυγές, ἐνῶ τά μάτια ὅλων μέ θαυμασμό ἐρευ-
νοῦν τά ροδαλά σύννεφα, εἶναι τόσο φυσικό τά χείλη νά ἀνα-
πέμψουν ὕμνο δοξολογίας στό Θεό, τόν Δημιουργό. Καί ὅταν
ὁ ἥλιος βγεῖ μετά ἀπό τά δικαιολογημένα ἐπιφωνήματα μπο-
ρεῖ νά κλείσει ἡ ὄμορφη ὥρα μέ τό «Δόξα στ’ ὄνομά Του».
Εἰδικές ἡμέρες
Ἐντυπωσιακή μπορεῖ νά εἶναι ἡ πρωινή ἔγερση καί τίς ἡμέρες
πού ἀφιερώνουμε εἰδικά σέ κάποιο σκοπό. Ἡ ἡμέρα πατρίδος
μπορεῖ νά ἀρχίσει ἐντελῶς ἀπρόοπτα μέ ἐνθουσιαστικά ἐμβα-
τήρια πού θά μεταδοθοῦν ἀπό τό μαγνητόφωνο. Οἱ κατασκη-
νωτές μέ τήν ἀφύπνισή τους θά βρεθοῦν σέ ἀτμόσφαιρα πού
πάλλεται ἀπό ἐθνικό ἐνθουσιασμό.
Τό κατασκηνωτικό τραπέζι
Ἡ ὥρα τοῦ τραπεζιοῦ στήν κατασκήνωση ἀπαιτεῖ ἰδιαίτερο
ἐνδιαφέρον καί καλή προετοιμασία. Ἡ ὥρα αὐτή, ὅταν εἶναι
ἐπιτυχημένη, συνδέει τούς κατασκηνωτές στενότερα μεταξύ
τους, ἐνισχύει τόν τόνο τῆς κατασκηνωτικῆς ζωῆς, οἰκοδομεῖ
ἁπλά καί ἀβίαστα, ψυχαγωγεῖ ἀληθινά. Ἐάν σκεφθεῖ κανείς
ὅτι οἱ συναντήσεις αὐτές ἐπαναλαμβάνονται ὁπωσδήποτε
ΨYXAΓΩΓIA 131
τρεῖς φορές τήν ἡμέρα, γίνεται φανερό πόσο ὑλικό καί πόση
φροντίδα πρέπει καθημερινά νά καταβάλλεται ὥστε νά δημι-
ουργεῖται τό κλίμα πού ἐπιδιώκουμε. Βέβαια δέν ὑπάρχει ἀμφι-
βολία ὅτι τό τραπέζι πού θά μείνει ἀλησμόνητο εἶναι δυνατόν
νά ξεκινήσει κάποτε ἀπό μιά τυχαία σπίθα πού εὐνοήθηκε ἀπό
τή γενική διάθεση καί ἐξελίχθηκε σέ γενική ἐνθουσιώδη συμμε-
τοχή. Αὐτό εἶναι εὐλογία Θεοῦ. Ποιός θά πεῖ ὅτι ἡ αὐθόρμητη,
ἡ πλούσια σέ γέλιο ἤ ἀπροσδόκητο ἐνδιαφέρον ψυχαγωγία
δέν ἀφήνει τίς ζωηρότερες ἀναμνήσεις; Ἀλλά καί ποιός μπορεῖ
νά ἐπαφίεται μόνο στήν ἔμπνευση τῆς στιγμῆς; Κατά κανόνα
«κάτι» πρέπει νά ἔχουμε ὑπόψη μας, ὥστε νά κινήσουμε σέ
μικρή ἤ σέ μεγάλη δράση τά παιδιά. Εἶναι καλό μάλιστα νά
προηγηθεῖ συνεννόηση μέ τούς ὑπευθύνους ὥστε ὅ,τι προσφέ-
ρουμε νά δοθεῖ τή στιγμή πού πρέπει καί ὅπως πρέπει.
α) Πρωινό τραπέζι
Ἡ ἀποστολή τῆς μικρῆς ψυχαγωγίας, πού εἶναι δυνατόν νά
προσφερθεῖ στό πρωινό τραπέζι, εἶναι νά ἀνανεώσει τόν ἐν-
θουσιασμό, νά ξυπνήσει καινούργια ἐνδιαφέροντα, νά θέσει
νέους σκοπούς, νά μεταδώσει εὐχάριστη διάθεση, δραστηριό-
τητα, ἀγωνιστικότητα. Γι’ αὐτό πρέπει νά εἶναι καλά προετοιμα-
σμένη, χαρούμενη καί πάντα δροσερή. Ποιοί θά εἶναι οἱ πόλοι
γύρω ἀπό τούς ὁποίους θά περιστραφεῖ ἡ πρωινή αὐτή ψυχαγω-
γία μας;
― Tραγούδι
Εἶναι ἡ ὥρα πού μέ τό ζωηρό καί χαρούμενο τραγούδι θά ἀπο-
τινάξουμε κάθε τεμπελιά πού ἡ νύχτα ἄφησε πίσω της, ἀλλά
συγχρόνως θά πάρουμε καινούργια φτερά γιά ν’ ἀρχίσουμε
χαρούμενα καί αἰσιόδοξα νέα δουλειά μέσα μας καί γύρω μας.
Θά φροντίσουμε τό περιεχόμενο τῶν τραγουδιῶν μας νά βρίσκε-
ται σέ êρμονία μέ τήν πρωινή ὥρα καί νά μεταδίδει τόν παλμό
πού ἐπιθυμοῦμε.
― Παιχνίδι
Στήν εὐχάριστη ἀτμόσφαιρα τοῦ τραπεζιοῦ πολύ θά βοη-
θήσει καί τό παιχνίδι. Σκοπός του ἀκόμη εἶναι νά συνδεθοῦν
στενότερα τά μέλη τῆς κάθε ὁμάδος μεταξύ τους, καθώς θά
προσπαθοῦν νά συνεργασθοῦν καλά, γιά νά συναγωνισθοῦν
μέ ἐπιτυχία τίς ἄλλες ὁμάδες. Ὅσο ὅμως θά μᾶς ἀπασχολήσει
τό παιχνίδι πού θά παίξουμε, τόσο πρέπει νά καλοσκεφθοῦμε
καί τήν τιμωρία πού θά ἐπιβάλουμε στίς νικημένες ὁμάδες.
Ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι μιά ἐπιτυχημένη καί ἔξυπνη τιμωρία σκορ-
πίζει ἴσως περισσότερο κέφι ἀπό αὐτό τό ἴδιο τό παιχνίδι. Τά
παιχνίδια αὐτά λίγο ἤ πολύ θά κατευθύνονται ἀπό μιά ὁμάδα,
ἀπό ἕνα πρόσωπο. Ἄλλα παιχνίδια ἐξελίσσονται εὔκολα χωρίς
οὐσιαστική βοήθεια καί ἄλλα ἔχουν ἀνάγκη ἀπό συστηματική
κατεύθυνση. Ὑπάρχουν διάφοροι τύποι παιχνιδιοῦ ὅπως τά παι-
χνίδια τῶν ὁμάδων, διάφορα σταυρόλεξα ὅπου νικήτρια εἶναι
ἡ ὁμάδα μέ τίς περισσότερες ἀπαντήσεις. Ἡ πείρα τῶν ὁμαδαρ-
χῶν ἔχει νά παρουσιάσει πλοῦτο παιχνιδιῶν. Ἐκεῖνο πού πρέ-
πει ὅμως νά προσέξουμε εἶναι ἡ καλή ἐφαρμογή τῶν κανόνων
τοῦ παιχνιδιοῦ.
― Διαγωνισμοί
Πολλή χαρά δίνουν στά παιδιά μικροί ποικίλοι διαγωνισμοί.
Οἱ διαγωνισμοί αὐτοί μποροῦν νά διεξαχθοῦν προφορικά ἤ καί
γραπτά, ἐκτός ἄν ἔχουν ἄλλη μορφή, π.χ. μουσικό χαρακτήρα.
Μιά ὁμάδα ἑτοιμασμένη ἀπό πρίν μοιράζει π.χ. σέ ὅλα τά τρα-
πέζια ἕνα κλειστό φάκελο. Ἀφοῦ δοθοῦν οἱ κατάλληλες ἐξηγή-
σεις, μέ τό σύνθημα ἀνοίγουν ὅλοι τόν φάκελο. Βραβεύεται ἡ
πρώτη ὁμάδα πού θά φέρει τή σωστή ἀπάντηση. Τί μπορεῖ νά
εἶναι ὁ διαγωνισμός αὐτός;
― Τό περιοδικό «Πρός τήν Νίκην» μπορεῖ νά προσφέρει πολύ
ὑλικό.
― Ἡ Ἱστορία καί ἡ Γεωγραφία καί ὅλα τά πεδία τῆς γνώσεως
μποροῦν νά μᾶς βοηθήσουν. Χρειάζεται ὅμως προσοχή νά μή
ΨYXAΓΩΓIA 133
ζητοῦμε πράγματα πού δέν γνωρίζουν τά παιδιά.
― Μιά ἱστορία μέ ἀνακρίβειες γιά νά διορθωθεῖ.
― Κάποιο πρόβλημα , ἕνας γρίφος μιά σπαζοκεφαλιά.
― Ἀποσπάσματα ἀπό βιβλία πού διαβάζουν τά παιδιά γιά
νά γραφοῦν οἱ τίτλοι καί οἱ συγγραφεῖς.
― Ἀποσπάσματα ἀπό ἄρθρο τοῦ «Πρός τήν Νίκην» γιά νά
μετρηθοῦν τά «α».
― Μερικές καταλήξεις γιά νά στιχουργηθεῖ ποίημα μέ τίτλο
ἀξιόλογο κατασκηνωτικό συμβάν.
― Τηλεγράφημα χωρίς φωνήεντα κ.λ.π.
Μπορεῖ κάποιες φορές νά τεθεῖ τό θέμα τοῦ διαγωνισμοῦ καί
τήν ἀπάντηση νά τήν πάρουμε τό μεσημέρι ἤ τό βράδυ. Ἐπίσης
μπορεῖ νά δοθεῖ κάποιο ὑλικό π.χ. ὕφασμα καί τό βράδυ οἱ ὁμά-
δες νά παρουσιάσουν ὅ,τι ἐξυπνότερο καταφέρουν νά δημιουρ-
γήσουν. Εἶναι καλό μέ τούς διαγωνισμούς αὐτούς νά ἀπευθυνό-
μαστε ὄχι μόνο στή μνήμη, ἀλλά καί νά ἀσκοῦμε καί τίς ἄλλες
πνευματικές λειτουργίες.
― Kραυγές
Κατασκήνωση χωρίς θόρυβο ὅταν τό ἐπιτρέπει ἡ ὥρα δέν
γίνεται. Δέν εἶναι ἀπαραίτητα νά ξεκινοῦμε πάντα μέ ἴπι-πι
ἤ μπάμ-μπούμ. Ἕνα τραγουδιστό «τράλαλα, λαλαλά, λαλά»,
πού θά γίνει ἴσως γιά νά συμφωνήσει μέ τά λεγόμενα «τρίλιλι»
ἤ «τρέλελέ, λελελέ, λελέ», δίνει πολύ κέφι. Κάποτε μπορεῖ νά
χρησιμοποιηθεῖ ἐρώτηση ἤ ἀνακοίνωση. Οἱ κραυγές χρειάζο-
νται ἑτοιμότητα. Ἄν μείνει ὥς ἐδῶ τό πρᾶγμα δέν θά προκα-
λέσει ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον. Ἄν ὅμως ἄλλη ὁμάδα τό êρπάζει
καί συνεχίζοντας ἀπαντήσει κι ὕστερα κι ἄλλη... κι ὕστερα κι
ἄλλη... ἀσφαλῶς κάτι καινούργιο θά ἔχει προστεθεῖ στήν πρω-
ινή εὔθυμη ἀτμόσφαιρα. Ὑπενθυμίζουμε ἁπλῶς ὅτι, γιά νά
πετύχει ἡ κραυγή, θά πρέπει ὁ ὁμαδάρχης νά παρακολουθεῖ
ὅσα λέγονται καί συμβαίνουν στό τραπέζι, καθώς καί νά κρατᾶ
στά χέρια του τήν ὁμάδα του, ὥστε νά διαβιβάζει ταχύτατα τή
σκέψη ἤ τήν ἔμπνευσή του στά παιδιά. Ἔτσι ἐπίκαιρα καί κατά
τό δυνατόν εὔστοχα θά δίνονται οἱ ἀπαντήσεις.

Καί ἐνῶ οἱ Κατασκηνωτές σύμψυχοι μέ τόν χαρούμενο, ἁπλό
καί δραστήριο ὁμαδάρχη τους θά κινοῦνται μέ ἐμπιστοσύνη καί
θά χαίρονται «τά ἔξυπνα καί κουτά» πού λένε, ὁ ὁμαδάρχης
μέσα του θά στέκεται «ἐφ’ ὅπλου λόγχη» καί θά ἐλέγχει μέ προ-
σοχή τίς κουβέντες. Οἱ κραυγές δέν πρέπει ποτέ νά θίγουν προ-
σωπικά, νά πληγώνουν καί νά ψυχραίνουν τίς καρδιές. Ἁπλές
κουβέντες εὔθυμες... ἀλλά καί εὐγενεῖς καί συνετές. Ἄν τά παι-
διά τά ἴδια προτείνουν κάτι ὄμορφο, θά τό ἐκμεταλλευθοῦμε μ’
ἐνθουσιασμό. Ἄν κάτι δέν εἶναι πολύ καλό, θά τό διορθώσουμε
καί θά τό ἀνακοινώσουμε. Ἄν κάτι δέν πρέπει νά λεχθεῖ, θά τό
προσπεράσουμε μέ ταχύτητα, ἁπλά καί θαρρετά, θ’ êρπάξουμε
κάτι ἄλλο καί ὅταν δοθεῖ ἡ εὐκαιρία θά δώσουμε κατεύθυνση
στά παιδιά, ὥστε νά πολιτεύονται πάντα σωστά.
Οἱ κραυγές θέλουν πείρα. Ἀλλά ἡ πείρα ἀποκτᾶται μέ τήν
ἄσκηση καί μέ τήν παρακολούθηση τοῦ τρόπου τῶν κινήσεων
τῶν ἐμπειροτέρων. Εἶναι ἀτύχημα γιά τήν ὁμάδα, ὅταν ὁ ὁ-
μαδάρχης ἀπό προσωπική δειλία μένει σιωπηλός. Τά παιδιά
αἰσθάνονται ὅτι μειονεκτοῦν ἔναντι τῶν ἄλλων ὁμάδων καί δέν
εἶναι ἀπίθανο τελικά νά ἀναλάβουν πρωτοβουλία. Αὐτό ὅμως
θά εἶναι εἰς βάρος τοῦ ὁμαδάρχου καί τῆς ἐπικρατούσης τάξεως
στήν κατασκηνωτική ζωή. Οἱ ἔμπειροι ὁμαδάρχες ἔχουν διπλό
ρόλο: νά δίνουν τόνο καί κίνηση στό τραπέζι, χωρίς νά γίνεται
βέβαια κατάχρηση, ἀλλά καί νά δημιουργοῦν ἔξυπνα εὐκαιρίες
καί νά ἐνθαρρύνονται οἱ νεότεροι καί ἄπειροι.
Τέλος πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι ἡ ψυχαγωγία στό πρωινό τρα-
πέζι δέν πρέπει νά ἐπισκιάζει ποτέ ὅ,τι πρίν ἀπό λίγο ἀποκόμι-
σαν τά παιδιά ἀπό τίς ἱερές στιγμές τῆς προσευχῆς καί τοῦ ἀνα-
γνώσματος. Ἀντίθετα μάλιστα ἐπιβάλλεται νά τό βοηθεῖ, νά τό
ὑπογραμμίζει καί νά τό πρακτικοποιεῖ, κάτι πού εἶναι δυνατόν
νά γίνει.
β) Mεσημεριανό τραπέζι
ΨYXAΓΩΓIA 135
Τό καλεῖ ἡ ὥρα τό τραπέζι αὐτό νά εἶναι πιό σοβαρό, χωρίς
νά χάσει τή ζωντάνια του. Εἶναι εὐκαιρία οἱ ὁμάδες νά τρα-
γουδήσουν τούς ὕμνους τους καί τά ἄλλα ὄμορφα καί ἀγωνι-
στικά τραγούδια πού γνωρίζουν. Οἱ κραυγές χωρίς νά εἶναι
ὑπερβολικές, θά διατηρήσουν τό χαρούμενο καί ζωηρό ὕφος
τους. Εἶναι ἡ ὥρα πού ἀναγγέλλουμε συνήθως τό ἀπογευμα-
τινό πρόγραμμα. Ἐάν πρόκειται γιά παιχνίδι μεγάλο, γιά ἀγω-
νίσματα κ.λ.π., μποροῦμε νά ἐκμεταλλευθοῦμε τήν περίσταση.
Ἐνδέχεται νά χειροκροτήσουμε τήν ἔκδοση καί ἐμφάνιση ἐφη-
μερίδας ἤ νά συνεχίσουμε τήν ἀνάγνωση ἄρθρων πού ἔχουν
ἐκδοθεῖ. Μιά ὁμάδα μπορεῖ νά παρουσιάσει μικρό πρόγραμμα
μέ βάση τό σύνθημα τῆς ἡμέρας (λίγες σκέψεις, ἕνα τραγούδι,
ἕνα σοβαρό ἀνέκδοτο). Κατά κανόνα δέν παίζουμε παιχνίδια.
Γενικά οἱ ἐκδηλώσεις εἶναι συγκρατημένες καί τό πνευματικό-
τερο καί σοβαρότερο παραχωρεῖ τή θέση στό ἁπλῶς εὔθυμο.
Φυσικά κατασκήνωση εἶναι αὐτή καί ἐνδέχεται κάποτε νά
ξεσπάσει «θύελλα» εὐθυμίας. Σύντομα ὅμως πρέπει νά ἐπικρα-
τήσει ἡ σωστή τάξη.
γ) Bραδινό τραπέζι
Ἐκτός ἀπό τίς ἡμέρες πού στό βραδινό τραπέζι ὑπάρχει κάτι
τό ἰδιαίτερο ὅπως προβολές, ψυχαγωγία ἤ κάτι ἄλλο, γενικά
στό τραπέζι αὐτό ὑπάρχει ἠρεμία. Τό βραδινό τραπέζι εἶναι
πιό ἥσυχο χωρίς ὅμως νά γίνεται ποτέ μελαγχολικό. Οἱ κραυ-
γές ὑποχωροῦν. Τά τραγούδια γίνονται πιό ἁπαλά. Μέ εὐχαρί-
στηση ἀκούγεται μιά ἀπαγγελία, μιά εὐχάριστη διήγηση. Ἐάν
ἡ ἡμέρα ἦταν ἀφιερωμένη κάπου, στό βραδινό τραπέζι θά τεθεῖ
ἡ σφραγίδα. Εἶναι ἡ ὥρα πού οἱ δωρεές τῆς ἡμέρας πρέπει νά
κατασταλάξουν στίς ψυχές. Ἀκόμη κι ὅταν ὑπάρχει βραδινή
ψυχαγωγία ὁ ἀρχηγός πρέπει στό τέλος της νά ἐπαναφέρει τό
κατάλληλο κλίμα στό τραπέζι. Ἡ ἀγάπη τῶν ὁμαδαρχῶν θά
βρεῖ ἀσφαλῶς πολλούς καί ὡραίους τρόπους νά χαροποιήσει
τίς καρδιές καί γαληνεμένες νά τίς ὁδηγήσει στό προσευχητήρι,
γιά τή βραδινή συνάντηση μέ Ἐκεῖνον.
Βραδινή ψυχαγωγία
Ἡ βραδινή ψυχαγωγία γίνεται ἀμέσως μετά τό δεῖπνο στό
χῶρο τῆς τραπεζαρίας. Ἡ ψυχαγωγία αὐτή περιέχει διάφορα
ἔξυπνα σκετσάκια βγαλμένα ἀπό τήν ἐφευρετικότητα τῶν παι-
διῶν. Χρειάζεται ὅμως ἐδῶ μεγάλη προσοχή νά μήν ἀποτελοῦν
αὐτά ἀντιγραφή ἀπό τήν τηλεόραση ἤ μεταφορά ἑνός κοσμι-
κοῦ κλίματος. Γιά τό σκοπό αὐτό ὁ ὁμαδάρχης πού ἀναλαμβά-
νει τήν ψυχαγωγία προαναφέρει τό περιεχόμενό της στόν ὑπαρ-
χηγό, καθώς καί τόν ἀκριβή χρόνο διάρκειας ἀφοῦ χρονομετρή-
σει τίς πρόβες. Ἐπίσης φροντίζει νά συμμετάσχουν ὅλα τά παι-
διά ἔστω καί σάν βουβά πρόσωπα. Γιά νά μή δημιουργοῦνται
χάσματα χρονικά, κάποιο παιδί μέ ἱκανότητες ἤ ὁ ὁμαδάρχης
γεμίζει τά κενά μέ ἐρωτήσεις ἤ ἀνέκδοτα, χωρίς νά ἀφήνει καθό-
λου κενό χρόνο.
Αὐθόρμητο παιχνίδι
Ἡ ἁπλούστερη μορφή ψυχαγωγίας εἶναι τό ἀπογευματινό παι-
χνίδι, πού ἁπλά καί αὐθόρμητα ξεπηδᾶ ἀπό τά ἴδια τά παιδιά.
Τό παιχνίδι αὐτό δέν ἔχει συνήθως μεγάλη διάρκεια, δίνει ὅμως
πολλή χαρά στά παιδιά. ὁ ὁμαδάρχης, ἀνάλογα μέ τίς περιστά-
σεις, ἄλλοτε θά ἀφήσει τά παιδιά μόνα τους νά χαροῦν τό δημιο-
ύργημά τους. Ἄλλοτε θά ζητήσει κι ἐκεῖνος νά λάβει μέρος. Στήν
περίπτωση αὐτή θά πρέπει νά θυμᾶται, ὅτι ἦρθε δεύτερος. Ἐάν
τό ξεχάσει αὐτό καί θελήσει νά ἐπιβάλει τή δική του γνώμη, γιά
τήν μετέπειτα ἐξέλιξη τοῦ παιχνιδιοῦ, πολύ σύντομα θά δεῖ τά
παιδιά νά χάνουν τό κέφι τους καί σιγά - σιγά νά ἀποχωροῦν.
Ἀντιθέτως ὑπάρχουν πάλι περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες, ὅταν
ἐξατμίζεται τό ἐνδιαφέρον γιά κάποιο παιχνίδι, ἡ ἔξυπνη καί
ἔγκαιρη ἐπέμβαση τοῦ ὁμαδάρχου θά σώσει τήν κατάσταση.
Ὅταν ὁ ὁμαδάρχης θέλει νά δημιουργήσει ἕνα μικρό παιχνίδι,
ἄς προσέξει νά ἀπευθυνθεῖ σέ παιδιά στά ὁποῖα σίγουρα ἡ πρό-
σκλησή του θά βρεῖ ἀνταπόκριση. Ὅταν σχηματισθεῖ ὁ μικρός,
μά ζωντανός πυρήνας, γρήγορα ἡ χαρούμενη διάθεση τῶν
ΨYXAΓΩΓIA 137
λίγων θά μεταδοθεῖ καί σέ εὐρύτερο κύκλο. Ἀλλιῶς κινδυνεύει
ὁ ὁμαδάρχης νά μείνει μόνος στό γήπεδο κι αὐτό φυσικά εἶναι
ἀποτυχία.
OMAΔIKO ΠAIΓNIΔI
Μέσα σέ ὅλη τήν κατασκηνωτική περίοδο τό μεγάλο παιχνίδι
πού θά κινητοποιήσει ὅλους τούς κατασκηνωτές προσθέτει
πάντα πολύ ἐνθουσιασμό. Τουλάχιστον αὐτή τήν ἡμέρα, θά
μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ἡ μικρή πολιτεία τῶν «Χ.Α.» ἀποκτᾶ
ἐντελῶς διαφορετικό παλμό. Οἱ κινητικοί τύποι βρίσκουν θαυ-
μάσια εὐκαιρία γιά νά ἐκδηλώσουν ὅλη τους τή δραστηριότητα,
γεγονός πού κάνει τά μάτια τους ν’ ἀστράφτουν ἀπό ἰδιαίτερη
ἱκανοποίηση, ἐνῶ οἱ πιό δυσκίνητοι καί συνεσταλμένοι, ἐνθου-
σιασμένοι τελικά ἀπό τήν ἔξαρση τοῦ γενικοῦ ἐνδιαφέροντος,
σπεύδουν νά ἐξασφαλίσουν μία θέση περιορισμένης ἔστω ἀκτί-
νας δράσης. Ἡ καθολική αὐτή συμμετοχή, πού ἐπιτυγχάνεται
ἄκοπα ὅταν ἀναπτυχθεῖ μέ ἐπιτυχία τό ὅλο πρόγραμμα τοῦ
παιχνιδιοῦ, δικαιώνει ἀπό μιά ἄποψη τό «μεγάλο παιχνίδι».
Ὅπως σέ κάθε ἄλλη περίπτωση καί στό μεγάλο ὀργανωμένο
παιγνίδι θά προσπαθήσουμε νά συγκεντρώσουμε ὅσο τό δυνα-
τόν περισσότερους συντελεστές ἐπιτυχίας: τήν καθολική κινητο-
ποίηση, τό ἀδιάπτωτο ἐνδιαφέρον, τήν πρωτοβουλία, τόν λελο-
γισμένο κόπο, τή χρησιμοποίηση τῆς κρίσεως καί φαντασίας,
OMAΔIKO ΠAIΓNIΔI 139
τούς ἁπλούς κανόνες, πού θά πρέπει νά γίνουν εὔκολα κατα-
νοητοί ἀπό ὅλους, τόν συνετό χρόνο κ.τ.λ. Ὡστόσο ὅμως θά πρέ-
πει νά ἔχουμε ὑπ’ ὄψιν μας ὅτι τό παιχνίδι θά ἔχει ἐπιτυχία, ἐάν
προσεχθοῦν:
― ἡ ἔντεχνη προπαρασκευή του,
― τό περιεχόμενό του,
― ἡ ἰδέα του,
― ὁ ἐπίλογος.
α) Ἔντεχνη προπαρασκευή.
Οἱ ὁμαδάρχες πού θά ἀναλάβουν τήν παρουσίαση καί
τήν ἐκτέλεση τοῦ παιχνιδιοῦ θά πρέπει νά φροντίσουν νά
προκαλέσουν τό ἐνδιαφέρον.
Πιό συγκεκριμένα, θά μποροῦσαν π.χ. νά κινηθοῦν ὡς ἑξῆς:
- Τά παιδιά ξυπνώντας τό πρωί νά βροῦν στήν εσοδο τοῦ
θαλάμου ἕνα φάκελο. Τό περιεχόμενό του νά ἀναγγέλλει
ἁπλῶς ὅτι κάποιο ἐξαιρετικό χαρούμενο κι ἐνδιαφέρον γεγο-
νός θά λάβει χώρα τό ἀπόγευμα... ὁδηγίες θά δοθοῦν στό πρω-
ινό τραπέζι. ὁ κάθε κατασκηνωτής νά προσέλθει κομίζοντας
ἀπαραίτητα: - ἕνα ρολόι (γίνονται δεκτά πάσης φύσεως), ἕνα
μολύβι (χρώματος κατά προτίμηση ἐκτός τῶν κλα-σικῶν χρω-
μάτων τῆς ἴριδος), - ἕνα κομμάτι χαρτί (κατά προτίμηση ἔγ-
χρωμο, ἐν ἀνάγκῃ λευκό, ἐν ἐσχάτῃ ἀνάγκῃ ριγωμένο).
Στό τραπέζι εἶναι πολύ εὔκολο τώρα νά δημιουργηθεῖ εὐχά-
ριστη ἀτμόσφαιρα μέ ὅλα αὐτά τά ἀντικείμενα. Ὅταν τό ἐνδια-
φέρον κορυφωθεῖ «Μά τί θά τά κάνουμε ἐπιτέλους ὅλα αὐτά;»
τότε ἀρχίζει ὁ ὑπεύθυνος ὁμαδάρχης νά δίνει πληροφορίες.
«Γιά τίς 6:00 τό ἀπόγευμα θά σᾶς χρειαστεῖ ἀπαραίτητα νά γνω-
ρίζετε νά προσανατολίζεστε μέ τό ρολόι σας. Λοιπόν... Ἐπειδή
ἐνδέχεται νά μᾶς προλάβει ἡ νύχτα ἐπάνω στόν ἀγώνα προ-
σέξτε: (ἐπιδεικνύεται στοιχειώδης πίνακας οὐρανίου θόλου)...
ἐδῶ βρίσκεται ὁ πολικός ἀστέρας. Ἐάν κατά τή διάρκεια τοῦ
ἀγώνα λάβετε σῆμα μέ τό ἀλφάβητο Μόρς μή πανικοβληθεῖ-
τε... ἀντιγράψτε...».
Εἶναι αὐτονόητο ὅτι θά προσφέρουμε τόσες γνώσεις ὅσες

θά χρειαστοῦν κατά τή διάρκεια τοῦ παιχνιδιοῦ. Ἐπίσης ὅτι
ὅλα αὐτά καί ὅ,τι ὑλικό χρειασθεῖ νά προπαρασκευασθεῖ
(σημαιούλα ἤ ταινίες μέ ἀριθμούς κλπ.) δέν θά τά προσφέ-
ρουμε ὅλα μαζί, ὥστε νά κουράσουν, ἀντί νά χαροποιήσουν.
- Μιά ἀπό τίς μεγαλύτερες ὁμάδες μπορεῖ στό πρωινό ἤ μεση-
μεριανό τραπέζι νά προκαλέσει μέ τά συνθήματά της γενικό
συναγερμό, π.χ.
Θ’ ἀφήσουμε νά μᾶς τήν πάρουν; ΟΧΙ - ΠΟΤΕ.
Θά δειλιάσουμε μπρός στόν κίνδυνο; ΟΧΙ - ΠΟΤΕ.
Οἱ ὁμαδικές κραυγές αὐτοῦ τοῦ εδους ἠλεκτρίζουν εὔκολα
τήν ἀτμόσφαιρα. Οἱ ὁμαδάρχες ἐξάλλου ὑποδαυλίζουν τόν
ἐνθουσιασμό χωρίς νά ἐκθέτουν τό μυστικό. Ἡ ἀνακοίνωση
τοῦ παιχνιδιοῦ θά γίνει ἀπό τόν ὑπεύθυνο ὁμαδάρχη τή
στιγμή πού ἐκεῖνος θά κρίνει κατάλληλη.
Ἕνα ἔκτακτο παράρτημα ἐφημερίδας πού καταφθάνει σέ ἐπί-
καιρη στιγμή (κατά κανόνα στό τραπέζι) ἀπροσδόκητα, χαρού-
μενα, ζωηρά δημιουργεῖ ἀμέσως εὐχάριστα συναισθήματα καί
διεγείρει τό ἐνδιαφέρον. ὁ τρόπος πού προσανατολιζόμαστε μέ
τό ρολόι καί τά σήματα Μόρς μποροῦν καί αὐτά νά ἀναγγελ-
θοῦν στήν ἐφημερίδα.
Ἡ προπαρασκευή θά τελειώσει ἐπιτέλους μέ μία καλή ἐξή-
γηση τού παιχνιδιοῦ.
β) Τό περιεχόμενό του.
Ἡ ἐφευρετικότητα τῶν ὁμαδαρχῶν θά δράσει στό σημεῖο
αὐτό. Συνδυάζοντας παλιά καί νέα στοιχεῖα ἀπό ἄλλα παιχνί-
δια εἶναι δυνατόν πολλές φορές νά δημιουργήσει κάτι τό ἐντε-
λῶς πρωτότυπο. Ἡ συμμετοχή στό παιχνίδι θά γίνει ἤ καθ’
ὁμάδας ἤ μέ τό μοίρασμα τῆς κατασκηνώσεως σέ δύο μεγάλες
ὁμάδες. Ἡ συνεργασία εἶναι ἀπαραίτητη.
γ) Ἡ ἰδέα.
Τά μεγάλα αὐτά παιχνίδια ἔχουν μεγαλύτερη ἐπιτυχία, ὅταν
ἐμμέσως προτείνουν ἕναν ἀγώνα γιά μιά ὑψηλή ἰδέα.
Π.χ. ὅταν οἱ ὁμάδες συναγωνίζονται ποιά θά καταφέρει νά
ἀντιμετωπίσει νικηφόρα ὅλα τά ἐμπόδια καί νά στήσει πρώτη
τή σημαία της σέ μιά κορυφή, ἐμμέσως τά παιδιά καλοῦνται
νά ἐκδηλώσουν τά αἰσθήματα τοῦ σεβασμοῦ καί τῆς ἀγάπης
τους στό ἱερό σύμβολο. Ἡ σημαία μας εἶναι ἡ ἱστορία μας, ἡ
πατρίδα μας, τό ἐθνικό μας σύμβολο. Θά τήν τιμήσουμε. Θά
ἀγωνιστοῦμε μέχρις ἐσχάτων γι’ αὐτήν. Τό παιχνίδι ἀπέκτησε
ἤδη οἰκοδομητικό περιεχόμενο. ὁ ἀγώνας εἶναι πλέον μία εὐγε-
νής ἄσκηση γιά τήν κατάκτηση ὡραίων καί ὑψηλῶν ἰδανικῶν.
δ) ὁ «ἐπίλογος» τοῦ παιχνιδιοῦ.

Ὅπως σέ κάθε παιχνίδι ἔτσι καί στό ὀργανωμένο γε-
νικό παιχνίδι θά πρέπει νά προσέξουμε πολύ τό τέλος. Ἡ
καθολική συμμετοχή, τό ζωηρό ἐνδιαφέρον καί ἡ ποικιλία
τῶν γεγονότων εἶναι φυσικό νά ἔχουν δημιουργήσει ἰδιαί-
τερη ἔξαψη. Τά μάγουλα ἔχουν ἀνάψει, ἡ ἀναπνοή δείχνει
τό μέγεθος τῆς προσπάθειας. Ὅλοι πρέπει νά γυρίσουν
στήν ὁμάδα τους ἱκανοποιημένοι. ὁ ὑπεύθυνος ὁμαδάρ-
χης μέ τή λήξη τοῦ ἀγώνα καλεῖ ὅλους τούς παῖκτες. Συγ-
χαίρει μέ ἐνθουσιασμό τίς ὁμάδες πού συναγωνίστηκαν
καί ὑπογραμμίζει τίς ὡραῖες καί σωστές μορφές πού πῆρε
τό παιχνίδι. Ὕστερα... ἡ βράβευση καί ἡ δόξα τῶν νικη-
τῶν. Kαί οἱ ἡττημένοι θά πρέπει νά αἰσθάνονται νικητές
καί τούς ταιριάζει πράγματι δόξα, γιατί ἀγωνίσθηκαν ἡ-
ρωικά.
ε) ὁ ὁμαδάρχης καί τό γενικό παιχνίδι.

Αὐτό σέ γενικές γραμμές εἶναι τό μεγάλο ὀργανωμένο παι-
χνίδι. Καί πάλι ὅμως θά ὑπενθυμίσουμε σέ ὅλους ὅτι αὐτό
πού θά συντελέσει ἰδιαιτέρως στήν ἐπιτυχία τοῦ παιχνιδιοῦ
εἶναι αὐτός ὁ ἴδιος ὁ ὁμαδάρχης. Ὅταν ὁ ἴδιος ἔχει εἰλικρινά
ἐνθουσιαστεῖ ἀπό τήν ἰδέα τοῦ παιχνιδιοῦ καί τό χαίρεται
καί τό ἀπολαμβάνει ἁπλά καί ἀνεπιτήδευτα στήν ἀνάπτυξή
του· ὅταν τό ζεῖ σάν ἕνα μεγάλο παιδί χωρίς τίποτε νά προ-
δίδει, ὅτι συγχρόνως τό παρακολουθεῖ ἄγρυπνα, γιά νά προ-

λάβει κάθε δυσάρεστη καί ἐπικίνδυνη ἐκτροπή· ὅταν μέ ἕνα
ἀδιάκοπο κέφι παρακινεῖ, συμβουλεύει, ἐξηγεῖ, διευθετεῖ,
ἑπόμενο εἶναι νά μεταδώσει τή διάθεσή του στούς ἄλλους,
ἀλλά καί παίζοντας νά οἰκοδομήσει πολύ.
1) ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ
● ΥΛΙΚΑ: Καρτελάκια ἰσάριθμα μέ τά παιδιά 10 Χ 5 μέ λάστιχο

(μισά κόκκινα καί μισά μπλέ) 2 σημαῖες (μπλέ καί κόκκινη)
● ΧΩΡΟΣ: Πυκνή δασώδης περιοχή
● ΗΛΙΚΙΑ: Παιδιά Λυκείου ἤ καί Γυμνασίου
ANAΛYΣH TOY ΠAIXNIΔIOY
Πρίν ἀρχίσει τό παιχνίδι ὁ ἀρχηγός συγκεντρώνει ὅλους
τούς κατασκηνωτές στό κέντρο τοῦ πεδίου τῆς μάχης
καί ἐξηγεῖ τούς κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ. Στή συνέχεια οἱ
κατασκηνωτές χωρίζονται σέ δύο ὁμάδες, τούς κόκκινους
καί τούς μπλέ, μέ ἀντίστοιχους ὑπεύθυνους ὁμαδάρχες.
Αὐτοί διαλέγουν στίς δύο ἄκρες τοῦ πεδίου τῆς μάχης
τά δύο ἀντίστοιχα στρατόπεδα καί παίρνουν ἀμέσως τίς
ἀντίστοιχες ὁμάδες μαζί τους καί τούς μοιράζουν τά καρ-
τελάκια.
Σέ κάθε στρατόπεδο εἶναι στημένη καί ἡ σημαία τῆς
Ὁμάδος. Ἡ θέση τοῦ κάθε στρατοπέδου εἶναι ἐξαρ-
χῆς γνωστή σέ ὅλους, ἡ ἀκριβής θέση τῆς σημαίας ὅ-
μως δέν ἀνακοινώνεται στούς ἐχθρούς, καί εἶναι το-
ποθετημένη σέ ὕψος πού νά φθάνει νά τήν ξεκρεμά-
σει ὁ κοντύτερος κατασκηνωτής καί ὁρατή στόν γύρω
χῶρο.
Κάθε μαχητής φορᾶ στό μέτωπο τήν δική του καρτέλα
μέ τόν τριψήφιο ἀριθμό. Δέν ἐπιτρέπεται νά καλύπτει τήν
καρτέλα μέ τά μαλλιά του ἤ μέ κάποιο κινητό ἀντικείμενο.
Ἐάν κάποιος ἀντίπαλος δεῖ τόν ἀριθμό του καί φωνάξει τό
ἐπώνυμό του καί τόν ἀριθμό τῆς καρτέλας του, τότε αὐτό-
ματα ὁ ἀποκαλυφθείς καίγεται καί φεύγει ἀστραπιαῖα στό
χῶρο τῶν αἰχμαλώτων στό κέντρο τοῦ πεδίου μάχης, ὅπου
ὑπάρχει ὑπεύθυνος ὁμαδάρχης. Ἐάν ὅμως ὁ ἀντίπαλος πεῖ
λάθος ἀριθμό γιά τό ἴδιο ἄτομο τρεῖς φορές, καίγεται ὁ ἴ-
διος.
ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά πάρουμε τή σημαία τοῦ
ἐχθροῦ καί νά τή φέρουμε στόν κέντρο τοῦ πεδίου μάχης,
στόν χῶρο τῶν αἰχμαλώτων χωρίς νά καοῦμε. Ἐάν αὐτός
πού πάρει τή σημαία καεῖ στό δρόμο, τότε ἀφήνει τή ση-
μαία κάτω καί φεύγει. Μπορεῖ ὅμως νά προλάβει πρίν καεῖ νά
τή δώσει σέ κάποιον τῆς ἴδιας ὁμάδος. Ἀλλιῶς τήν παίρ-νουν
οἱ ἀντίπαλοι καί τήν ἐπανατοποθετοῦν στήν ἴδια ἀκριβῶς
θέση.
Ἐάν περάσει ὁ χρόνος πού διαθέτουμε καί δέν πάρει κανείς
τή σημαία, τότε μετροῦμε «ζωντανούς» παῖχτες καί ἀνακη-
ρύσσουμε νικητή αὐτόν μέ τίς λιγότερες ἀπώλειες.
ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ
1) Τό παιχνίδι παίζεται καί τή νύχτα μέ φακούς. Εἶναι ἰδιαί-
τερα ἐντυπωσιακό, χρειάζεται ὅμως πολλή προσοχή μή χτυπή-
σει κανένα παιδί.
2) Ἐπίσης τό παιχνίδι αὐτό παίζεται καί μέ καρτελάκια πού
ἔχουν πάνω τους τούς στρατιῶτες κλπ. τοῦ Στρατέγκο. Οἱ
κανόνες εἶναι οἱ διοι μ’ αὐτούς τοῦ ἐπιτραπέζιου παιχνιδιοῦ
Στρατέγκο.
2) ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΟΥ ΚΡΥΜΜΕΝΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ
● ΥΛΙΚΑ: 4 φυλλάδια ἐρωτήσεων Α4 φωτοτυπημένα 5 φορές

2 φυλλάδια ἀπαντήσεων (γιά τούς ὁμαδάρχες) μικρά χαρτά-

κια ὁδηγιῶν (τελικῆς φάσεως)
● ΧΩΡΟΣ: Ἡ κατασκήνωση ἤ καί ὁ χῶρος ἔξω ἀπό αὐτήν
ANAΛYΣH TOY ΠΑΙΧΝΙΔΙOY
τούς κατασκηνωτές στό κέντρο τοῦ πεδίου τῆς μάχης καί ἐξη-
γεῖ τούς κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ. Στή συνέχεια οἱ κατασκηνω-
τές χωρίζονται σέ ὁμάδες 10-15 παιδιῶν καί ὁρίζουν ἕναν ἀρ-
χηγό. Παίρνουν ἀμέσως τίς ἀντίστοιχες θέσεις στά στρατόπεδά
τους (χῶρος ὅπου εἶναι ὅλη ἡ ὁμάδα συγκεντρωμένη καί ἀπα-
ντᾶ στίς ἐρωτήσεις). Στό κέντρο τῆς Κατασκηνώσεως ὑπάρχει
ἕνα τραπέζι μέ 4μελή ἐπιτροπή ὁμαδαρχῶν ἐλεγκτῶν. Αὐτοί
καλοῦν ἀμέσως τούς ἀρχηγούς καί τούς δίνουν τό 1ο φυλλάδιο
ἐρωτήσεων. Τό ἴδιο γίνεται μέχρι καί τό 4ο φυλλάδιο. Κατά τή
διάρκεια τῶν ἐρωτήσεων οἱ ὁμάδες εἶναι συγκεντρωμένες στά
στρατόπεδά τους, χωρίς νά μποροῦν νά ἀπομακρυνθοῦν ἀπό
αὐτά.
Οἱ ἐρωτήσεις ἔχουν διαφορετικό περιεχόμενο μέ ἀπροσδό-
κητα, προβλήματα, αἰνίγματα, ποιήματα, ἐρωτήσεις ἱστορίας,
θρησκευτικῶν, γεωγραφίας κλπ.
Μόλις κάποια ὁμάδα ἀπαντήσει σ’ ὅλες τίς ἐρωτήσεις τοῦ
1ου φυλλαδίου, ὁ ἀρχηγός της κατεβαίνει θριαμβευτικά καί
παραδίδει τό φυλλάδιο στήν κεντρική ἐπιτροπή ὁμαδαρχῶν.
Συνεχίζεται τό ἴδιο μέχρι τό 4ο φυλλάδιο. Μόλις κάποια
ὁμάδα ἀπαντήσει καί τό 4ο φυλλάδιο ἐρωτήσεων, μπαίνει στή
δεύτερη καί τελική φάση τοῦ παιχνιδιοῦ.
Κατά τή φάση αὐτή ὁ ἀρχηγός τοῦ παιχνιδιοῦ παραδίδει
στόν ἀρχηγό τῆς ὁμάδος πού τελείωσε τίς ἐρωτήσεις τό πρῶτο
χαρτάκι μέ κάποιο ανιγμα τό ὁποῖο θά ὁδηγήσει στήν πρώτη
στάση. Ἐκεῖ ὑπάρχει δεύτερο παρόμοιο αἰνιγματικό χαρτάκι, τό
ὁποῖο ὁδηγεῖ στή δεύτερη στάση καί τό ἴδιο γίνεται μέχρι τό 4ο
καί τελευταῖο πού ὁδηγεῖ στό θησαυρό.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά βροῦμε τόν κρυμμένο
θησαυρό. ὁ κρυμμένος θησαυρός εἶναι ἕνα χαρτάκι ἤ ἕνα ἀντι-
κείμενο μικρό, πάνω στό ὁποῖο ἀναγράφεται ἡ λέξη θησαυρός
καί μπορεῖ νά ἔχει ὑπογραφή ἀρχηγοῦ ἤ καί σφραγίδα τῶν ὁμά-
δων.
3) ΜΑΧΗ ΜΕ ΜΑΝΤΗΛΙΑ
● ΥΛΙΚΑ: ἰσάριθμα μαντήλια γιά ὅλα τά παιδιά (μισά κόκκινα

καί μισά μπλέ διαστάσεων 50Χ50)
● ΧΩΡΟΣ: Ἀνοιχτή μεγάλη περιοχή χωρίς δέντρα, μέ σποραδι-
κούς θάμνους καί χωρίς ἐπικίνδυνα ἀνώμαλα ἐπίπεδα.
● ΗΛΙΚΙΑ: Παιδιά Γυμνασίου - Δημοτικοῦ
τούς κατασκηνωτές στό κέντρο τοῦ πεδίου τῆς μάχης καί ἐξη-
γεῖ τούς κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ. Στή συνέχεια οἱ κατασκηνω-
τές χωρίζονται σέ δύο ὁμάδες, τούς κόκκινους καί τούς μπλέ,
μέ ἀντίστοιχους ὑπεύθυνους ὁμαδάρχες. Αὐτοί διαλέγουν στίς
δύο ἄκρες τοῦ πεδίου τῆς μάχης τά δύο ἀντίστοιχα στρατόπεδα,
παίρνουν ἀμέσως τίς ἀντίστοιχες ὁμάδες μαζί τους στά στρατό-
πεδα καί τούς μοιράζουν τά μαντήλια.
Σέ κάθε στρατόπεδο εἶναι στημένη καί ἡ σημαία τῆς ὁμάδος.
Ἡ θέση τοῦ κάθε στρατοπέδου εἶναι ἐξαρχῆς γνωστή σέ ὅλους,
ἡ ἀκριβής θέση τῆς σημαίας ὅμως δέν ἀνακοινώνεται στούς
ἐχθρούς, καί εἶναι τοποθετημένη σέ ὕψος πού νά φθάνει νά τήν
ξεκρεμάσει ὁ κοντύτερος κατασκηνωτής καί ὁρατή στόν γύρω
χῶρο.
Κάθε μαχητής φορᾶ στήν ἀριστερή πλευρά τοῦ παντε-
λονιοῦ του τό δικό του μαντήλι, τό ὁποῖο κρέμεται τό πε-
ρισσότερο ἔξω ἀπό τό παντελόνι καί ἕνα μικρό κομμάτι τοῦ
μαντηλιοῦ εἶναι περασμένο μέσα στό παντελόνι χωρίς κόμπο
στό θηλίκι τοῦ παντελονιοῦ. Δέν ἐπιτρέπεται ὁ παίχτης νά καλύ-
πτει τό μαντήλι μέ τό χέρι του ἤ μέ κάποιο κινητό ἀντικείμενο.

Μπορεῖ ὅμως νά τοποθετεῖ τό χέρι του σέ ἀπόσταση 30 πόντων
ἀπό τό μαντήλι καί νά τό προστατεύει, χωρίς ὅμως νά πιάνει
τό χέρι τοῦ ἀντιπάλου. Καίγεται ὅταν κάποιος ἀντίπαλος τοῦ
πάρει τό μαντήλι, καί φεύγει ἀστραπιαῖα στό χῶρο τῶν αἰχμα-
λώτων στό κέντρο τοῦ πεδίου μάχης, ὅπου ὑπάρχει ὑπεύθυνος
ὁμαδάρχης.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά πάρουμε τή σημαία τοῦ
ἐχθροῦ καί νά τή φέρουμε στόν κέντρο τοῦ πεδίου μάχης, στό
χῶρο τῶν αἰχμαλώτων χωρίς νά καοῦμε. Ἐάν αὐτός πού πάρει
τή σημαία καεῖ στό δρόμο, τότε ἀφήνει τή σημαία κάτω καί φεύ-
γει. Μπορεῖ ὅμως νά προλάβει πρίν καεῖ νά τή δώσει σέ κάποιον
τῆς ἴδιας ὁμάδος. Ἀλλιῶς τήν παίρνουν οἱ ἀντίπαλοι καί τήν
ἐπανατοποθετοῦν στήν ἴδια ἀκριβῶς θέση.
Ἐάν περάσει ὁ χρόνος πού διαθέτουμε καί δέν πάρει κανείς
τή σημαία, τότε μετροῦμε «ζωντανούς» παῖχτες καί ἀνα-
κηρύσσουμε νικητή αὐτόν μέ τίς λιγότερες ἀπώλειες.
4) ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΑΚΙ
● ΥΛΙΚΑ: 1 μαντήλι
● ΧΩΡΟΣ: Ἀνοιχτή περιοχή, π.χ. γήπεδο μπάσκετ
● ΗΛΙΚΙΑ: Παιδιά Δημοτικοῦ - Γυμνασίου
τούς κατασκηνωτές στό χῶρο τοῦ παιχνιδιοῦ καί ἐξηγεῖ τό παι-
χνίδι. Στή συνέχεια οἱ κατασκηνωτές χωρίζονται σέ δύο ὁμάδες
(παρατάξεις). Κάθε παιδί παίρνει μέ τή σειρά καί ἕνα ἀριθμό.
Ἔτσι κάθε παιδί ἔχει καί ἕνα ἀντίπαλο παίχτη μέ τόν ἴδιο ἀρι-
θμό, στήν ἀπέναντι παράταξη. ὁ ὑπεύθυνος τοῦ παιχνιδιοῦ
ὁμαδάρχης κρατᾶ τό μαντήλι στό κέντρο τοῦ γηπέδου. Φωνάζει
δυνατά ἕναν ἀριθμό. Ἀμέσως πρέπει νά τρέξουν τά παιδιά μέ
τόν ἀριθμό αὐτό καί νά πάρουν τό μαντήλι καί νά ἐπιστρέψουν
στή θέση τους, χωρίς ὅμως νά τούς ἀκουμπήσει καθόλου ὁ ἀντί-
παλος. Κάθε ἐπιτυχία παιδιοῦ ἀριθμεῖται σ’ ὅλη τήν παράταξή
του.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά ἔχει ἡ μία παράταξη ὅσο τό
δυνατόν περισσότερες ἐπιτυχίες - βαθμούς.
5) Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ
● ΥΛΙΚΑ: Χάρτες τῶν διαμερισμάτων τῆς Ἑλλάδος

1.000 Φάκελοι (χαρτάκια στά ὁποῖα ἀναγράφονται πόλεις,
πρωτεύουσες νομῶν ἤ ἐπαρχιῶν, 20 φορές ἡ κάθε μιά).
Ἀποδείξεις (περίπου 1.000 μικρά χαρτάκια χρωματιστά)
● ΧΩΡΟΣ: Ἡ κατασκήνωση
Τοποθετοῦμε σέ διάφορα σημεῖα τῆς κατασκηνώσεως τούς
χάρτες τῶν διαμερισμάτων σέ τέτοια θέση, ὥστε νά ὑπάρχει μιά
λογική σειρά ὅπως στήν πραγματικότητα. Στό κέντρο τῆς κατα-
σκηνώσεως (π.χ. στήν τραπεζαρία) ὑπάρχει τό Κεντρικό Ταχυ-
δρομεῖο, ὅπου ἔχουμε μιά μεγάλη σακούλα μέ τούς «φακέλους»
(τά πολλά χαρτάκια) καί 4 ὁμαδάρχες γιά νά τά μοιράζουν.
Πρίν ἀρχίσει τό παιχνίδι ὁ ἀρχηγός συγκεντρώνει τούς κατα-
σκηνωτές στό κεντρικό ταχυδρομεῖο καί ἐξηγεῖ τούς κανόνες
τοῦ παιχνιδιοῦ καί τίς θέσεις τῶν χαρτῶν. Στή συνέχεια οἱ
κεντρικοί Ταχυδρόμοι ὁμαδάρχες μοιράζουν στούς ἐπαρχια-
κούς ταχυδρόμους, τά παιδιά, ἀπό ἕνα φάκελο.
Κάθε ἐπαρχιακός ταχυδρόμος πρέπει νά βρεῖ τόν ἀντίστοιχο
χάρτη καί νά παραδώσει στόν ἀντίστοιχο ὁμαδάρχη τόν φάκελο
καί νά πάρει τήν ἀντίστοιχη ἀπόδειξη. Στή συνέχεια ἐπανέρχε-
ται στό Κεντρικό Ταχυδρομεῖο γιά νά μαζέψει ὅσες ἀποδείξεις
μπορεῖ περισσότερες.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά μαζέψει τό κάθε παιδί ὅσες

ἀποδείξεις περισσότερες μπορεῖ. Στό τέλος μετροῦμε τούς φακέ-
λους τοῦ παιδιοῦ καί βγαίνει ὁ νικητής.
ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
Ἀντί γιά ἀτομικό συναγωνισμό μποροῦμε νά κάνουμε συνερ-
γεῖα τριῶν ἤ περισσότερων μέ ἕνα ἀρχηγό. Στήν περίπτωση
αὐτή ἀντί γιά ἀποδείξεις μποροῦμε νά γράφουμε τό ὄνομα
τοῦ ἀρχηγοῦ πίσω ἀπό κάθε φάκελο. Στό τέλος μετροῦμε
τούς φακέλους τοῦ κάθε ἀρχηγοῦ καί βγαίνει ὁ νικητής.
6) ΚΥΝΗΓΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΦΟΥΣΚΕΣ
● ΥΛΙΚΑ: Μπαλόνια δύο χρωμάτων (μισά κόκκινα καί μισά

μπλέ).
● ΧΩΡΟΣ: Ἀνοιχτή περιοχή, π.χ. γήπεδο μπάσκετ
● ΗΛΙΚΙΑ: Παιδιά Δημοτικοῦ
Πρίν ἀρχίσει τό παιχνίδι ὁ ἀρχηγός συγκεντρώνει ὅλους τούς
κατασκηνωτές στό χῶρο τοῦ παιχνιδιοῦ καί ἐξηγεῖ τούς κανό-
νες τοῦ παιχνιδιοῦ. Στή συνέχεια οἱ κατασκηνωτές χωρίζονται
σέ δύο ὁμάδες, τούς κόκκινους καί τούς μπλέ. Αὐτοί παίρνουν
θέσεις στίς δύο ἄκρες τοῦ γηπέδου.
Κάθε παίχτης στ’ ἀριστερά τοῦ παντελονιοῦ του δένει τό φου-
σκωμένο μπαλόνι του. Μέ τό σφύριγμα τοῦ ἀρχηγοῦ ἀρχίζει τό
παιχνίδι καί τά παιδιά ὁρμοῦν ἐναντίον τῆς ἀντίπαλης ὁμάδος
γιά νά σκάσουν ὅσο περισσότερα μπαλόνια μποροῦν.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά σκάσουμε ὅλα τά μπαλόνια
τῶν ἀντιπάλων χωρίς νά χρησιμοποιήσουμε αἰχμηρό ἤ ὁποιο-
δήποτε ἄλλο ἀντικείμενο, π.χ. βελόνα κλπ.
Μετά ἀπό κάποιο χρονικό διάστημα ὁ ἀρχηγός σφυρίζει τό
διάλειμμα τοῦ πρώτου ἡμιχρόνου, καταμετρᾶ τά μπαλόνια καί
ξεκινᾶ τό δεύτερο ἡμίχρονο ὅπου λαμβάνουν μέρος μόνο ὅσα
παιδιά ἔχουν ἀκόμη μπαλόνια. Νικήτρια εἶναι ἡ ὁμάδα πού θά
σκάσει ὅλα τά μπαλόνια τῆς ἀντίπαλης.
7) ΦΟΥΣΚΕΣ ΜΕ ΝΕΡΟ
ΥΛΙΚΑ: Μπαλόνια γιά ὅλα τά παιδιά γεμάτα μέ νερό καί

δεμένα.
ΧΩΡΟΣ: Ἀνοιχτή περιοχή, π.χ. γήπεδο μπάσκετ.
ΗΛΙΚΙΑ: Παιδιά Λυκείου ἤ καί Γυμνασίου
Πρίν ἀρχίσει τό παιχνίδι ὁ ἀρχηγός συγκεντρώνει ὅλους τούς
κατασκηνωτές στό χῶρο τοῦ παιχνιδιοῦ καί ἐξηγεῖ τούς κανό-
νες τοῦ παιχνιδιοῦ.
Στή συνέχεια κάθε κατασκηνωτής βρίσκει ἕνα συμπαίχτη καί
παίρνει θέση ἀπέναντί του καί ἔτσι σχηματίζονται δύο μεγάλες
παρατάξεις παιδιῶν σέ εὐθεία καί σέ ἀπόσταση ἑνός μέτρου. Ἡ
μιά παράταξη κρατᾶ στά χέρια της τά μπαλόνια. Μέ τό σφύρι-
γμα τοῦ ἀρχηγοῦ ἀρχίζει τό παιχνίδι καί κάθε παιδί μέ τή σειρά
ρίχνει τό μπαλόνι του στόν ἀπέναντί του προσέχοντας νά τό
ρίξει μέ προσοχή στά χέρια τοῦ συμπαίχτη του χωρίς νά σκάσει
τό μπαλόνι. Κάθε φορά πού γίνεται μιά ἐπιτυχημένη βολή, τό
ζευγάρι ἀπομακρύνεται κατά ἕνα μέτρο πιό πίσω. Κάθε φορά
πού γίνεται μιά ἀποτυχημένη βολή καί τό μπαλόνι σκάσει, τό
ζευγάρι βγαίνει ἀπό τό παιχνίδι. Σιγά - σιγά οἱ παρατάξεις ὅλο
καί ἀπομακρύνονται μεταξύ τους.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ γιά κάθε ζευγάρι εἶναι νά μείνει μέχρι
τό τέλος χωρίς νά σκάσει τό μπαλόνι του.
8) ΑΣΤΕΡΑΚΙΑ ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ
● ΥΛΙΚΑ: Χαρτάκια μικρά μέ διάφορα σχήματα, ἀστεράκια

κλπ. ἤ μέσα συγκοινωνίας ἤ ὁτιδήποτε ἄλλο, τά ὁποῖα θά ἔχουν
διαφορετική βαθμολογία κατ’ εἶδος.

● ΧΩΡOΣ: Ἡ κατασκήνωση
Τήν ὥρα τοῦ βραδινοῦ φαγητοῦ ὁ ἀρχηγός στέλνει 2 ὁμαδάρ-
χες νά σκορπίσουν σ’ ἕνα μέρος τῆς κατασκήνωσης τά χαρτά-
κια καθώς καί καραμέλες καί διάφορα μικρά γλυκίσματα τυλι-
γμένα. Στή συνέχεια σβήνουν τά φῶτα τῆς Κατασκηνώσεως
καί μέ τό σφύριγμα τοῦ ἀρχηγοῦ ἀρχίζει τό παιχνίδι. Ὅλα τά
παιδιά μέ τούς φακούς τους σκορπίζουν στό χῶρο τοῦ παιχνι-
διοῦ καί ψάχνουν γιά χαρτάκια καί γλυκίσματα. Ταυτόχρονα
2-3 ὁμαδάρχες συνεχίζουν νά σκορπίζουν διακριτικά χαρτάκια
καί γλυκίσματα, χωρίς νά γίνονται ἀντιληπτοί ἀπό τά παιδιά.
Ὅταν τελειώσουν ὅλα τά χαρτάκια καί τά γλυκίσματα, τελειώ-
νει τό παιχνίδι καί ἀνάβουν τά φῶτα. Τά παιδιά συγκεντρώνο-
νται στήν τραπεζαρία καί οἱ ὁμαδάρχες μετροῦν τή βαθμολογία
τους κατά ὁμάδες ἀλλά καί ἀτομικά.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά μαζέψουμε ὅσα χαρτάκια καί
γλυκίσματα μποροῦμε περισσότερα.
9) «ΚΛΕΦΤΕΣ ΚΑΙ ΑΣΤΥΝΟΜΟΙ» ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ
● ΥΛΙΚΑ: Κάρτες μικρές γιά ὅλα τά παιδιά, στά ὁποῖα γρά-

φουμε παροιμίες, φράσεις γνωστές. Σέ κάθε χαρτάκι γράφουμε
μόνο τήν μισή παροιμία καί τήν ἄλλη μισή τήν γράφουμε σέ ἕνα
δεύτερο χαρτάκι. π.χ. σ’ ἕνα χαρτάκι γράφουμε: «ἀπό τήν πόλη
ἔρχομαι» καί στό ἄλλο γράφουμε «καί στήν κορφή κανέλλα».
(Ἀντί γιά παροιμίες μποροῦμε νά ἔχουμε φωτογραφίες κομμέ-
νες στή μέση ἤ ὅμοια ἀντικείμενα)
● ΧΩΡΟΣ: Ἡ κατασκήνωση
Μετά τό βραδινό φαγητό χωρίζουμε τά παιδιά σέ 2 ὁμάδες. Ἡ
μία ὁμάδα ἀποτελεῖ τούς ἀστυνόμους καί ἡ ἄλλη τούς κλέφτες.
Μοιράζουμε στή μιά ὁμάδα τίς μισές κάρτες καί στήν ἄλλη τίς
ὑπόλοιπες. Μόνο οἱ ἀστυνόμοι κρατοῦν φακό. Στή συνέχεια
σβήνουν τά φῶτα τῆς κατασκηνώσεως καί μέ τό σφύριγμα τοῦ
ἀρχηγοῦ ἀρχίζει τό παιχνίδι.
Πρῶτα φεύγουν οἱ κλέφτες καί σκορπίζονται σέ διάφορα
μέρη τῆς κατασκήνωσης. Μετά ἀπό δύο λεπτά ξεκινοῦν οἱ ἀστυ-
νόμοι γιά νά βροῦν τούς κλέφτες. Προσοχή! Κάθε ἀστυνόμος
πρέπει νά βρεῖ τόν κλέφτη ἐκεῖνο πού τοῦ ἔχει κλέψει τή μισή
παροιμία. Μόλις τόν βρεῖ, τόν παραδίδει στό κέντρο τῆς κατα-
σκηνώσεως πού εἶναι ὅλοι οἱ αἰχμάλωτοι καί ὁ ἀρχηγός. Ἐάν
ὁ ἀστυνόμος συλλάβει ἄλλον κλέφτη, δέν ἔχει τό δικαίωμα νά
τόν μαρτυρήσει στούς ἄλλους οὔτε νά τόν φυλακίσει. Συνεχίζει
τήν ἐξερεύνηση.
Ἀνάλογα μέ τό χρόνο πού ἔχουμε (30΄) ὁ ἀρχηγός σφυρί-
ζει τή λήξη τοῦ πρώτου μέρους. Τά παιδιά συγκεντρώνονται
στήν τραπεζαρία καί οἱ ὁμαδάρχες μετροῦν τίς κάρτες καί
τούς αἰχμαλώτους. Ἔτσι βγαίνει ἡ νικήτρια ὁμάδα. Στό δεύ-
τερο παιχνίδι οἱ ἀστυνόμοι γίνονται κλέφτες καί ἀντίστροφα.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά βρεθοῦν οἱ κλέφτες.
10) ΑΓΩΝΕΣ ΨΑΡΕΜΑΤΟΣ
● ΥΛΙΚΑ: Ψάρια ἀπό χαρτόνι, μέ αἰχμηρή οὐρά καί στό στόμα

τους ἔχουν ἕνα μικρό κρίκο ἤ ἕνα συρματάκι στρογγυλό. Στίς
οὐρές τῶν ψαριῶν γράφουμε διαφορετικούς βαθμούς ἀπό τό 10
μέχρι τό 100.
2 κομμάτια φελιζόλ μεγάλα
2 καλάμια μέ πετονιά καί ἀγκίστρι
● ΧΩΡΟΣ: Γήπεδο κατασκηνώσεως
Τό παιχνίδι αὐτό μπορεῖ νά παιχθεῖ μέ ὅλη τήν κατασκήνωση
ἤ καί χωριστά καθ’ ὁμάδες. Τά παιδιά παρατάσσονται σέ γραμ-
μές τό ἕνα πίσω ἀπό τό ἄλλο. 4 ὁμαδάρχες κρατοῦν τά 2 φελιζόλ
πάνω στά ὁποῖα ἔχουν καρφωθεῖ μέ τίς οὐρές τους τά ψάρια.
Τό παιχνίδι ἀρχίζει μέ τό σφύριγμα τοῦ ἀρχηγοῦ. Τά 2 παιδιά
τῆς πρώτης γραμμῆς κρατώντας τό καλάμι τρέχουν ἀμέσως
μπροστά στό φελιζόλ καί ἀρχίζουν τό ψάρεμα. Μέσα σέ ἕνα
λεπτό ἔχει δικαίωμα κάθε παιδί νά μαζέψει ὅσα ψάρια περισ-
σότερα μπορεῖ. Κάθε λεπτό σφυρίζει ὁ ἀρχηγός τοῦ παιχνι-
διοῦ καί τό παιδί πού ἔχει τό καλάμι τό παραδίδει ἀμέσως στόν
ἑπόμενο παίχτη. Ὅσα ψάρια κάθε παιδί ψαρεύει, τά παραδίδει
στόν ὁμαδάρχη τῆς γραμμῆς του. Αὐτό γίνεται μέχρι νά τελειώ-
σουν ὅλα τά παιδιά. Ἐδῶ τελειώνει καί ἡ πρώτη φάση τοῦ παι-
χνιδιοῦ.
Στή δεύτερη φάση μειώνεται ὁ χρόνος γιά τό κάθε παιδί ἀπό 1
λεπτό σέ 30 δευτερόλεπτα. Νικήτρια εἶναι ἡ ὁμάδα πού θά μαζέ-
ψει τούς περισσότερους βαθμούς ἀπό τό ψάρεμα.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά ψαρέψουμε ὅσα ψάρια περισ-
σότερα μποροῦμε. Καλό ψάρεμα!
11) ΣΤΙΒΟΣ ΕΜΠΟΔΙΩΝ
● ΥΛΙΚΑ: Κάθε σταθμός θέλει καί τά ἀντίστοιχα ὑλικά

● ΧΩΡΟΣ: Ὅλη ἡ κατασκήνωση
Κάθε ὁμάδα πρέπει νά περάσει ὅσο μπορεῖ γρηγορότερα τή
διαδρομή τοῦ κάθε σταθμοῦ. Σέ κάθε σταθμό ὑπάρχει ὁμα-
δάρχης μέ ρολόι καί καταμετρᾶ τό χρόνο τῆς κάθε ὁμάδος καί
βαθμολογεῖ. Στό τέλος συγκεντρώνονται ὅλες οἱ καταστάσεις
μέ τούς βαθμούς καί βγαίνει ἡ νικήτρια ὁμά-δα.
Μόλις ἀρχίσει τό παιχνίδι, κάθε ὁμάδα ξεκινᾶ ἀπό διαφορετι-
κούς σταθμούς καί συνεχίζει μέ τή σειρά σ’ ὅλους τούς ἑπόμε-
νους. Κατά τή διάρκεια τοῦ παιχνιδιοῦ μποροῦμε νά ἔχουμε
μουσική ἀπό τίς κόρνες τῆς κατασκηνώσεως γιά νά δημιουργή-
σουμε κλίμα ἐνθουσιασμοῦ
1ος σταθμός: Σκυταλοδρομία
2ος σταθμός: Ποτηροδρομία
3ος σταθμός: Τσουβαλοδρομία
4ος σταθμός: Κυνήγι κουτιῶν
(ἔχουμε 4 λεκάνες, 2 γεμάτες καί δύο ἄδειες. Μέσα στίς
γεμάτες ἔχουμε 15 κουτιά ἄδεια χάρτινα ἀπό ἀναψυ-
κτικά, π.χ. ἀμίτες. Κάθε παιδί πρέπει ἔχοντας τά χέ-
ρια του δεμένα πίσω νά πιάσει μέ τό στόμα του ἕνα κουτί
καί νά τό ρίξει στήν ἄδεια λεκάνη ὅσο πιό σύντομα μπο-
ρεῖ)
5ος σταθμός: Κέρασμα χωρίς ἀγώνισμα (γλυκό ἤ ἀναψυκτικό
ἀπό τόν ἀρχηγό)
6ος σταθμός: Βολές στό μπάσκετ (τρίποντα ἤ δίποντα) σέ
συγκεκριμένες εὐκαιρίες βολῆς
7ος σταθμός: Πέναλντι στό γήπεδο ποδοσφαίρου
8ος σταθμός: 20 ἐρωτήσεις διαφορετικοῦ περιεχομένου
9ος σταθμός: Τακτοποίηση θαλάμου
10ος σταθμός: Γυμναστικές ἀσκήσεις.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά περάσουμε ὅλους τούς
σταθμούς νικηφόρα συγκεντρώνοντας βαθμούς.
ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ
Ἀντί γιά σκυταλοδρομία μποροῦμε νά κάνουμε καί κανατο-
δρομία, κουταλοδρομία μέ πατάτα, λαμπαδηδρομία (χωρίς νά
σβήσει τό κερί) ἤ σκυταλοδρομία δύο-δύο παιδιῶν μέ δεμένο τό
ἕνα πόδι, ἤ καρεκλοδρομία (κάθε παιδί ἔχει δύο καρέκλες στά
χέρια του καί προχωρεῖ πατώντας κάθε φορά στή μία ἀπό τίς
δυό καρέκλες χωρίς νά ἀκουμπήσει στό ἔδαφος).
12) ΣΤΥΛΟΣ
● ΥΛΙΚΑ: Δέν χρειάζονται

● ΧΩΡΟΣ: Ἀνοιχτή περιοχή
τούς κατασκηνωτές (ἀπό 10 μέχρι 20 ἄτομα) στό κέντρο τοῦ
πεδίου τῆς μάχης καί ἐξηγεῖ τούς κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ.
Στή συνέχεια οἱ κατασκηνωτές χωρίζονται σέ δύο ὁμάδες μέ
ἀντίστοιχους ὑπεύθυνους ὁμαδάρχες. Αὐτοί ὁρίζουν στίς δύο
ἄκρες τοῦ πεδίου τῆς μάχης τό δικό τους στύλο (μιά κολόνα ἤ
ἕνα δένδρο) καί παίρνουν ἀμέσως τίς ἀντίστοιχες ὁμάδες μαζί
τους στά στρατόπεδα (Ὁ χῶρος δίπλα στό στύλο).
Κάθε παίχτης μπορεῖ νά κάψει τόν ἀντίπαλό του, ἀφοῦ τόν
ἀκουμπήσει, μόνο ὅταν ἔχει «φωτιά». «Φωτιά» ἔχει κάθε ἐπι-
τιθέμενος ἔναντι κάθε ἀντιπάλου, ὅταν ὁ ἐπιτιθέμενος ἔχει
ἀκουμπήσει τόν δικό του στύλο τελευταῖος (δηλαδή μετά ἀπό
τή στιγμή πού ἀκούμπησε ὁ ἐχθρός τόν δικό του στύλο). Τότε ὁ
ἐπιτιθέμενος φωνάζει «ἔχω φωτιά», ἀκουμπᾶ τόν ἀντίπαλο, ὁ
ἀντίπαλος καίγεται καί φεύγει ἀστραπιαῖα στό χῶρο τῶν αἰχμα-
λώτων.
Ὁ χῶρος τῶν αἰχμαλώτων βρίσκεται σέ ἀπόσταση 10
μέτρων ἀπό τόν στύλο τῆς ἀντίπαλής τους ὁμάδος καί
εἶναι ἕνα τετράγωνο μέ πλευρές 4 μέτρων καί στίς γωνίες
ὑπάρχουν 4 σταθερά σημεῖα (π.χ. 4 καρέκλες) γιά νά ὁρί-
ζουν τόν χῶρο. Παρόμοιος χῶρος αἰχμαλώτων ὑπάρχει
καί στόν ἄλλο στύλο.
Ὁ ἐπιτιθέμενος ἀντί νά κατευθυνθεῖ πρός τόν ἐχθρικό στύλο,
μπορεῖ νά κατευθυνθεῖ στόν χῶρο τῶν αἰχμαλώτων καί, ἐάν
ἔχει τήν προϋπόθεση καψίματος ἤ ἐάν δέν προλάβει νά τόν
ἀκουμπήσει κανείς ἐχθρός, ἐλευθερώνει ἕναν αἰχμάλωτο πού
διαλέγει, μόλις μπεῖ στόν χῶρο τους.
Ἐάν περάσει ὁ χρόνος πού διαθέτουμε καί δέν ἀκουμπή-
σει κανείς τόν στύλο, τότε μετροῦμε «ζωντανούς» παῖχτες
καί ἀνακοινώνουμε νικητή αὐτόν μέ τίς λιγότερες ἀπώ-
λειες.
Σκοπός τοῦ παιχνιδιοῦ εἶναι νά ἀκουμπήσει ἔστω καί ἕνας
ἐχθρός τόν στύλο τοῦ ἀντιπάλου χωρίς νά καεῖ. Τότε κερδίζει
ὅλη ἡ ὁμάδα.
ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ
Οἱ διαγωνισμοί στήν Κατασκήνωση πλουτίζουν καί ὀ-

μορφαίνουν πολύ τό πρόγραμμά της. Γιά νά ἔχουν ὅμως
ἐ-πιτυχία, χρειάζονται καλή προετοιμασία, ὀργάνωση, ἔ-
λεγχο καί ἐνθουσιασμό. Ἀναγγέλλονται τουλάχιστον δύο
μέρες νωρίτερα, ὥστε νά ἔχουν οἱ ὁμάδες καί τά παιδιά τή
δυνατότητα προετοιμασίας. ὁ ὁμαδάρχης ἐνθαρρύνει καί συμ-
μετέχει ἐνεργά στήν προετοιμασία καί στήν ἐκτέλεση τῶν δια-
γωνισμῶν, ἀτομικῶν καί ὁμαδικῶν.
1) Ὕμνου
Ἕνα βράδυ στήν τραπεζαρία κάθε ὁμάδα τραγουδᾶ τόν
ὕμνο της. Ὅλα τά στελέχη βαθμολογοῦν τή μουσική, τούς
στίχους, τήν ἐκτέλεση κλπ. Κάθε ὁμαδάρχης δέν μπορεῖ νά
βαθμολογήσει τήν ὁμάδα του. ὁ καλύτερος ὕμνος βραβεύεται
καί ψάλλεται στή γιορτή γονέων.
2) Ἀτομικοῦ τραγουδιοῦ
Ὅσα παιδιά θέλουν, δηλώνουν στόν ἀρχηγό ἀπό πρίν τή συμ-
μετοχή τους στό διαγωνισμό αὐτό, καθώς καί τό τραγούδι πού
θά τραγουδήσουν. ὁ διαγωνισμός μπορεῖ νά γίνει μετά τό βρα-
δινό φαγητό στήν τραπεζαρία. Ὅλα τά στελέχη βαθμολογοῦν
τήν ἐκτέλεση, τήν καλλιφωνία κλπ. Κάθε ὁμαδάρχης δέν μπο-

ρεῖ νά βαθμολογήσει παιδί τῆς ὁμάδας του. ὁ καλύτερος βραβε-
ύεται.
3) Ψυχαγωγίας
Κάθε ὁμάδα ἀναλαμβάνει νά παρουσιάσει ἕνα ψυχαγωγικό
σκετσάκι. Ἔχει δηλώσει ἐγκαίρως τό περιεχόμενό του στόν ἀρ-
χηγό, ὁ ὁποῖος κρίνει καί τήν καταλληλότητα τοῦ περιεχομένου.
Χρειάζεται μεγάλη προσοχή, ὥστε νά μήν ἀντιγράφουμε τήν
τηλεόραση ἤ ἄλλα κοσμικά σκέτς. ὁ διαγωνισμός αὐτός καλό
εἶναι νά γίνεται στήν τραπεζαρία μετά ἀπό τό βραδινό φαγητό.
Κάθε ὁμαδάρχης δέν μπορεῖ νά βαθμολογήσει τήν ὁμάδα του.
Ἡ καλύτερη ὁμάδα βραβεύεται.
4) Σημαίας
Αὐτός ὁ διαγωνισμός ἰσχύει μόνο γιά τίς κατασκηνώσεις πού
ἔχουν σημαῖες ζωγραφισμένες ἀπό τά παιδιά.
Ἕνα βράδυ στήν τραπεζαρία κάθε ὁμάδα παρουσιάζει τή
σημαία της καί ἐξηγεῖ τό θέμα πού ἔχει ζωγραφίσει πάνω σ’
αὐτήν. Κάθε ὁμαδάρχης δέν μπορεῖ νά βαθμολογήσει τήν
ὁμάδα του. Ἡ καλύτερη ὁμάδα βραβεύεται.
5) Εὑρήματος
Ἕνα ἀπόγευμα ὁ ἀρχηγός στό ἀπογευματινό ἀνακοινώνει
τόν καθ’ ὁμάδας περίπατο στό δάσος καί προκηρύσσει ἀτομικό
ἤ καί ὁμαδικό διαγωνισμό καλύτερου εὑρήματος. Ὅταν τά παι-
διά ἐπιστρέψουν, παραδίδουν τά εὑρήματα στόν ἀρχηγό καί στό
βραδινό τραπέζι ὁ ἀρχηγός τά παρουσιάζει μέ χιοῦμορ καί πρω-
τοτυπία καί γίνεται ἡ βαθμολογία. Κάθε ὁμαδάρχης δέν μπορεῖ
νά βαθμολογήσει παιδί τῆς ὁμάδας του ἤ τήν ὁμάδα του.
6) Μιμήσεως ζώων
Στήν τραπεζαρία ὁ ἀρχηγός προκηρύσσει διαγωνισμό κα-
λύτερης μιμήσεως φωνῆς ζώου. ὁ καλύτερος βραβεύεται.
7) Ἔντυποι διαγωνισμοί
Στούς διαγωνισμούς αὐτούς δίνουμε ἕνα ἔντυπο μέ ἐρωτήσεις
σ’ ὅλα τά παιδιά στήν τραπεζαρία καί ζητοῦμε νά τίς ἀπαντή-
σουν μέσα σέ συγκεκριμένο χρόνο. Ἐδῶ ἁπλῶς ἀναφέρουμε
μερικούς. Ἀσφαλῶς ἀνάλογα μέ τίς συνθῆκες καί ἀνάγκες μπο-
ροῦν νά γίνουν καί ἄλλοι διαφορετικοί.
Ἁγίας Γραφῆς (μέ ἐρωτήσεις πάνω σέ θέματα τῆς Καινῆς
Διαθήκης μέ ἀνοικτή ἤ μέ κλειστή τήν Κ. Διαθήκη), Ἐθνικῶν
Θεμάτων (μέ ἐρωτήσεις πάνω σέ χαρακτηριστικά γεγονότα τῆς
ἑλληνικῆς ἱστορίας ἤ τῆς ἀφιερωμένης ἡμέρας πατρίδος), Θείας
Λειτουργίας (μέ ἐρωτήσεις πάνω σέ θέματα τῆς Θείας Λειτουρ-
γίας), Ἑλληνομάθειας (μέ ξενικές λέξεις πού συνηθίζουμε στό
λεξιλόγιό μας καί ζητοῦμε νά μᾶς γράψουν τήν ἀντίστοιχη
ἑλληνική) κλπ.
8) Διάφοροι διαγωνισμοί
Παρομοίως ὁ ἀρχηγός μπορεῖ νά προκηρύξει στήν ἀρχή τῆς
κατασκηνωτικῆς περιόδου καί ἄλλους διαγωνισμούς ὅπως: Δια-
κόσμησης Θαλάμου, Ζωγραφικῆς, Ποιήσεως Ἡμερολογίου,
Μελέτης (περισσοτέρων βιβλίων κατά τή διάρκεια τῆς Κατασκη-
νώσεως), Ἁγιογραφικῶν χωρίων (ἀπομνημονεύσεως περισσοτέ-
ρων χωρίων). Στό τέλος τῆς περιόδου γίνονται οἱ βραβεύσεις.
Μιά εὐχάριστη ὥρα πού ἐπαναλαμβάνεται συχνά εἶναι οἱ
συναντήσεις μπάσκετ, βόλλεϋ, ποδοσφαίρου, πίγκ - πόγκ, διά-
φορων ἀθλημάτων, ἀγωνισμάτων κλπ. Οἱ συναντήσεις αὐτές
ἔχουν πάντα ἐπιτυχία, ὅταν ἐξαγγελθοῦν κατά τρόπο ἐνθουσι-
αστικό καί ὅταν προκαλέσουν συναγωνισμό. Ἐδῶ ὅμως χρειά-
ζεται πολλή προσοχή. Ὅσα θά λεχθοῦν ἀνάμεσα στίς ὁμάδες,
γιά νά τονωθεῖ τό ἐνδιαφέρον τῶν παιδιῶν, νά μήν ἀγγίζουν
ποτέ τά ὅρια τοῦ φανατισμοῦ. Ἡ εὐκαιρία εἶναι μοναδική γιά
νά μάθουν τά παιδιά ποιός εἶναι ὁ καλός συναγωνισμός πού
περιορίζεται αὐστηρά στά ὅρια τῆς εὐγενοῦς ἅμιλλας.
AΘΛHTIKA ΠAIXNIΔIA
Ὁ ὁμαδάρχης τή ζεῖ τήν ὥρα αὐτή μέ παιδική ἀφέλεια. Xαί-

ρεται, γελᾶ, ἐνθουσιάζει, παρακινεῖ, πρωτοπορεῖ... βρίσκεται
ὅμως καί... σέ συνεχή ἐσωτερική ἐπαγρύπνηση προκειμένου νά
τηρηθεῖ τό μέτρο. Αὐτή ἡ ἐσωτερική ἐπαγρύπνηση τόν κρατᾶ
σταθερά χωρίς ἐπικίνδυνες παρεκκλίσεις πάνω στούς κανο-
νισμούς τοῦ παιχνιδιοῦ, τούς ὁποίους σέβεται καί ἀπαιτεῖ νά
σεβαστοῦν καί οἱ ἄλλοι. Εἶναι δίκαιος καί ἀμερόληπτος. Ἐνθου-
σιάζει, δέ φανατίζει. Ἀναγνωρίζει λάθη, ἐπανορθώνει, παραδέ-
χεται τήν ≥ττα του, δέ μειώνει τή νίκη τῶν ἀντιπάλων. Δημι-
ουργεῖ ἀνώτερη ἀτμόσφαιρα κατά τή διάρκεια τοῦ παιχνιδιοῦ.
Φροντίζει ὅταν κλείσει τό παιχνίδι νά εἶναι ὅλοι χαρούμενοι.
«Τά παιδιά στήν κατασκήνωση ― γράφει ἕνας ὁμαδάρχης
― μᾶς ἔφεραν καί λίγο πνεῦμα ἀπό τά γήπεδα. Γι’ αὐτό ἀκρι-
βῶς καί οἱ ἀγῶνες δέν γίνονταν πάντα μέσα στό πνεῦμα καί τή
χαρά πού ὁ Κύριος δημιουργεῖ. Πολλές φορές ἡ ἀτμόσφαιρα τῶν
παιχνιδιῶν περιεῖχε ἀντεγκλήσεις, φωνές, διαμαρτυρίες. Ὑπῆρ-
ξαν ἀγῶνες πού δημιούργησαν μιά ψυχρότητα μεταξύ δύο ὁμά-
AΘΛHTIKA ΠAIXNIΔIA 159
δων, ψυχρότητα ἡ ὁποία ξεπέρασε τά ὅρια τοῦ γηπέδου καί δια-
τηρήθηκε ἐπί μία ἤ δύο ἡμέρες. Ἐδῶ θά πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι
τά στελέχη θά μποροῦσαν νά προλάβουν πολλές τέτοιες ἄσχη-
μες ἐκδηλώσεις. Δέν τό ἔκαναν ὅμως εἴτε γιατί ἀπουσίαζαν ἀπό
τά παιχνίδια, εἴτε γιατί παρασύρονταν μέσα στή γενική ἀτμό-
σφαιρα τοῦ ἀγώνα καί ἔχαναν τόν οὐσιαστικό ἔλεγχο».
Γι’ αὐτό πρέπει νά δοθεῖ πολύ μεγάλη προσοχή στήν ὀργά-
νωση πρωταθλημάτων (μπάσκετ, βόλλεϋ, ποδοσφαίρου, πίγκ
- πόγκ κ.λπ.)
Οἱ σκέψεις πού ἀκολουθοῦν θά βοηθήσουν στήν καλή ὀργά-
νωση τέτοιων πρωταθλημάτων:
1) Ἡ ἔναρξη πρωταθλήματος πρέπει νά ἀνακοινωθεῖ
ἐπισήμως ἀπό τόν ἀρχηγό ἀπό τίς πρῶτες μέρες τῆς κατασκη-
νώσεως.
2) Ἐάν τά προβλεπόμενα πρωταθλήματα εἶναι 4, καλό εἶναι
κατ’ ἀρχήν νά ἀνακοινωθεῖ ἡ ἔναρξη τῶν δύο, γιά ν’ ἀκολουθή-
σουν κατόπιν τά ἄλλα δύο.
3) Νά γίνει ἡ κατάλληλη χρονική τοποθέτηση τῶν πρωτα-
θλημάτων, ὥστε οὔτε νά τελειώσουν νωρίς οἱ ἀγῶνες οὔτε νά
συσσωρευθοῦν πολλοί μαζί τίς τελευταῖες μέρες.
4) Τήν ὅλη διοργάνωση καί παρακολούθηση ν’ ἀναλάβει ἕνα
πρόσωπο κατάλληλο, π.χ. ὁ ὑπαρχηγός ἤ κάποιο πρόσωπο τοῦ
ἐπιτελείου τῆς κατασκηνώσεως πού εἶναι ἐνήμερο καί κατέχει
τούς κανονισμούς τῶν παιχνιδιῶν.
5) Οἱ συναντήσεις μεταξύ τῶν ὁμάδων γιά τόν πρῶτο καί
δεύτερο γύρο θά γίνουν κατόπιν κληρώσεως μέ ἐπισημότητα,
στήν τραπεζαρία τῆς κατασκηνώσεως.
6) Φυσικά τά ἀγωνίσματα θά παρακολουθήσει ἐπιτροπή,
ἡ ὁποία καί θά βραβεύσει τελικά τούς νικητές. Ἐκτός ἀπό τήν
ἄγρυπνη παρακολούθηση τοῦ ὑπευθύνου καί διοργανωτοῦ τῶν
πρωταθλημάτων, ἀπαραίτητη εἶναι καί ἡ βοήθεια, ἡ παρουσία
καί ἡ προσοχή ὅλων τῶν ὁμαδαρχῶν.
ΣYZHTHΣEIΣ 161
ΣYZHTHΣEIΣ
Σέ μικρότερο ἤ μεγαλύτερο κύκλο θά ἔρθουν στιγμές πού θά

ἀνοίξει αὐθόρμητα κάποια συζήτηση καί θά κληθεῖ ὁ ὁμαδάρ-
χης νά δώσει λύση καί ἀπαντήσεις.
Ἀρχικά βέβαια θά ζητήσει τή γνώμη τῶν ἴδιων τῶν παιδιῶν.
Μέ τόν τρόπο αὐτό 1) τούς ἐπιτρέπει νά αὐτενεργήσουν καί ν’
ἀναπτύξουν τή σκέψη, τήν προσωπικότητά τους, ἀκόμη καί
νά καλλιεργήσουν τή δυνατότητα ἐκφράσεως 2) βοηθεῖται
στό νά ἐνημερωθεῖ ὁ ἴδιος γιά τίς τρέχουσες ἰδέες καί τά εἰδικό-
τερα θέματα πού συζητοῦνται σήμερα ἀπό τά παιδιά, 3) κερδί-
ζει χρόνο γιά νά ἀνακαλέσει στή μνήμη του σχετικές γνώσεις,
καθώς καί νά τίς ταξινομήσει κατάλληλα.
Γενικά ἄς ἔχει ὑπ’ ὄψιν του τά ἑξῆς:
α) Τά παιδιά (καί ἰδίως τά μικρότερα) δέν ἔχουν ἀπαρτισμένη
τή δυνατότητα ταξινομήσεως καί συσχετίσεως τῶν ἐννοιῶν.
Οὔτε ἔχουν συνηθίσει νά ἐπιστρατεύουν τή μνήμη, ὥστε ἡ
κατάλληλη σκέψη ἤ ἀπορία νά παρουσιασθεῖ στήν κατάλληλη
στιγμή. Ἔτσι ἡ συζήτηση συχνά πλατειάζει, μεταπίπτει ἀπό
θέμα σέ θέμα χωρίς νά ἐξάγονται συγκεκριμένα κάθε φορά

συμπεράσματα. Ἐπιπρόσθετο ἔργο, λοιπόν, καί καθῆκον τοῦ
ὁμαδάρχου εἶναι νά συμμαζεύει τή συζήτηση καί νά τήν κατευ-
θύνει ἐπί τοῦ θέματος, ταξινομώντας στή φυσική τους θέση καί
ἀλληλουχία τίς ἔννοιες καί ἐξασφαλίζοντας ὁμαλή ροή, εἱρμό
καί ἀποτελεσματικότητα στή συζήτηση.
Ἄς μή διστάζει κάποτε νά μεταθέτει γιά κάποια ἄλλη συνά-
ντηση τά θέματα πού συμπτωματικά ἀναφύονται, πράγμα πού
θά ἐξασφαλίζει καί στόν ἴδιο τή δυνατότητα ἀνώτερης καί ἀρ-
τιότερης προετοιμασίας. Mπορεῖ νά πεῖ: «Τό θέμα αὐτό εἶναι
πολύ ἐνδιαφέρον, σοβαρό καί μεγάλο, δυστυχῶς ὅμως εἶναι
λίγος ὁ χρόνος μας τώρα. Θά τό ἀφήσουμε γιά αὔριο». Ἐννοεῖ-
ται ὅτι δέν θά παραλείψει νά κρατήσει σχετική σημείωση, ὥστε
πράγματι νά συζητηθεῖ τό θέμα.
β) ὁ ὁμαδάρχης νά μή λησμονεῖ ὅτι κάποιο ρητό ἤ περιστατικό
(παράδειγμα) ἀπό τήν Ἁγ. Γραφή ἀποτελεῖ πολύ ἰσχυρό καί πει-
στικό ἐπιχείρημα γιά τήν ψυχή. Ἄς μελετᾶ προσεκτικά γιά νά
τά διατηρεῖ στή μνήμη του.
γ) Τέλος ὅσο θεωρητικό κι ἄν εἶναι τό θέμα, οἱ πρακτι-
κές του προεκτάσεις δέν πρέπει νά παραλειφθοῦν. Εἶναι
ἀναγκαῖο νά συνδεθεῖ βιωματικά μέ τόν καθημερινό προσω-
πικό ἀγώνα τῶν παιδιῶν, ἰδίως μέ εὔστοχα καί καλοβαλμένα
παραδείγματα.
Ἄς εὐχόμαστε ― πάνω ἀπ’ ὅλα ― νά χαρίζει ὁ Κύριος τό
φωτισμό Του σέ ὅλους. Εἴτε μιλοῦν, εἴτε ἀκοῦν, εἴτε ρωτοῦν, εἴτε
ἀπαντοῦν, ὥστε οἰκοδομή νά ἐπέρχεται καί δόξα ὁλόψυχη νά
ἀναπέμπεται στό ἅγιο Ὄνομά Του.
ΣTO TPAΠEZI 163
ΣTO TPAΠEZI
Τό τραπέζι εἶναι μία ὥρα κατ’ ἐξοχήν σημαντική. Ἀποκαλύ-

πτει πολλές πτυχές τοῦ βαθύτερου εἶναι μας.
Εἶναι ἡ ὥρα πού ἀπαιτεῖ καί πνευματικότητα καί κοινωνικό-
τητα καί μόρφωση καί ἐνημέρωση στούς τρόπους εὐγένειας,
ἀλλά καί ἁπλότητα, ἐγκαρδιότητα, ὅπως καί σύνεση καί αὐτο-
συγκέντρωση. Τό τραπέζι παρουσιάζει σέ μεγάλο βαθμό τή γνη-
σιότητα, τήν ὡριμότητα, τήν πνευματική μας γενικῶς συγκρό-
τηση.
Τό κατασκηνωτικό τραπέζι εἶναι μία πολύπλευρη ὑπόθεση,
γιατί εἶναι πολλές οἱ μορφές πού παίρνει καί πολύπλοκες οἱ
δυσκολίες πού παρουσιάζει.
Ἄλλοτε γίνεται εὔθυμο μέ πνευματικά παιχνίδια, ζωηρά τρα-
γούδια, ἔξυπνες κραυγές, προτάσεις, ἐκπλήξεις, ἐντυπωσιακές
ἀνακοινώσεις, διαγωνισμούς..., ἄλλοτε σοβαρό, μέ πνευματικές
συζητήσεις, χρήσιμες ἐμπειρίες, σκέψεις, ἀπορίες. Κάποτε ἔχει
ἐπίσημο χαρακτήρα, ὅταν παρακάθονται σεβαστά πρόσωπα,
κάποτε ἰδιάζον χρῶμα ὅταν ἡ ἡμέρα εἶναι κάπου ἀφιερωμένη,
ἄλλοτε πάλλεται ἀπό ἀσυγκράτητο ἐνθουσιασμό, ὅταν τά

βιώματα εἶναι ἔντονα. Μέσα σ’ ὅλα αὐτά τά ἐναλλασσόμενα
κύματα ὁ ὁμαδάρχης εἶναι ἀνάγκη νά κυβερνᾶ σταθερά τήν
ὁμάδα του. Ὅλα πρέπει νά ἀντιμετωπίζονται μέ τόν κατάλ-
ληλο τρόπο, νά διορθώνονται μέ ἀγάπη. Ἀπό τό δάγκωμα τοῦ
ψωμιοῦ καί τό ἀπρεπές κάθισμα μέχρι τό συνέρισμα γιά τό βρα-
βεῖο πού δόθηκε σέ ἄλλη ὁμάδα, τήν ἰδιοτροπία, τή φλυαρία, τήν
ἔλλειψη εὐγένειας... Δέν φτάνει ὥς ἐδῶ. Πρέπει καί ὁ ἴδιος προ-
σωπικά ἀλλά καί ἡ ὁμάδα του νά παρακολουθοῦν τό τραπέζι
καί νά προσφέρουν μέ εὐχάριστο καί πολιτισμένο τρόπο ὅ,τι
περισσότερο μποροῦν. Χρειάζονται ἀκόμη ἐπιδέξιοι χειρισμοί,
ὥστε χωρίς δυσαρέσκεια καί ἀντίδραση νά προσαρμόζονται τά
παιδιά στίς διάφορες ἐντολές καί νά κινοῦνται στά πλαίσια πού
ὁριοθετοῦνται ἀπό τό ἀρχηγεῖο ἀνάλογα μέ τίς περιστάσεις.
Στό τραπέζι εἶναι δυνατόν νά κάνουμε τά μεγαλύτερα
λάθη συμπεριφορᾶς καί νά ἐκτεθοῦμε ἀνεπανόρθωτα. Θά τό
πάθουμε, ἄν χάσουμε τήν ὑπομονή μας, ἄν θιγοῦμε, ἄν ξαφνι-
αστοῦμε στά ἀπρόοπτα καί ἀντιδράσουμε ἀπερίσκεπτα. Χρει-
άζεται νά προετοιμάζεται κανείς πολύ γιά τήν ὥρα αὐτή. Νά
εἶναι διδακτικός χωρίς νά γίνεται φορτικός. Νά ὑποδεικνύει
τό σωστό χωρίς νά προσβάλλει. Νά καθοδηγεῖ χωρίς νά ἐπι-
βάλλει. Νά στέκεται μέ σοβαρότητα, ὅταν πρέπει, χωρίς ποτέ
νά χάνει τή λεπτότητα.
Στά γεύματα συμβαίνει συχνά ν’ ἀργοῦμε τόσο στό φαγητό,
ὥστε νά μή μένει περιθώριο γιά συζήτηση ἤ γιά μιά γενικότερη
ἐπικοινωνία τοῦ ἀρχηγοῦ μέ τήν κατασκήνωση.
Μέ λίγη προσοχή σέ ὁρισμένα εὐαίσθητα σημεῖα μποροῦμε
νά πετύχουμε τό καλύτερο. Δηλαδή:
1) Νά τηρεῖται δεκάλεπτο ἀπόλυτης ἡσυχίας. ὁ ἀρχηγός νά τό
ἀπαιτήσει ἐξαρχῆς καί οἱ ὁμαδάρχες νά τό ἐπιμεληθοῦν. Μέσα
σέ 10΄ ἕνα συνηθισμένο φαγητό τελειώνει.
2) Ὅταν δέν ὑπάρχει εἰδικός λόγος νά σερβίρονται τά
φροῦτα ἀργότερα, νά μήν παραλείπουμε νά τά σερβίρουμε
ἐξαρχῆς (π.χ. ἀχλάδια, ροδάκινα κ.λ.π., ἐνῶ τά καρπούζια ἀ-
ΣTO TPAΠEZI 165
φήνουν νερά καί συγχρόνως ἐμποδίζουν). Ἀλλά καί στήν πρώτη
περίπτωση ἔχει σημασία νά τά φέρουμε ἐγκαίρως, ἀμέσως
μόλις οἱ μισοί τῆς ὁμάδος τελειώσουν τό φαγητό. Σ’ αὐτό μπορεῖ
καί ὁ ἀρχηγός νά βοηθεῖ συνεννοούμενος μέ τό βλέμμα.
3) Στήν ὥρα τοῦ τραπεζιοῦ δέν νοεῖται νά ἀνοίγονται συζη-
τήσεις (ἁπλῶς εὐχάριστες ἤ καί οἰκοδομητικές) στό στενότερο
κύκλο μιᾶς ὁμάδος, πού διασποῦν τήν ἑνότητα τοῦ συνόλου καί
ἐμποδίζουν τήν πραγμάτωση τοῦ σκοποῦ τῆς κοινῆς τράπεζας.
ὁ ὁμαδάρχης ἄς βρίσκεται σέ ἑτοιμότητα νά δίνει τό σύνθημα
γιά κάποιο τραγούδι ἤ χαριτωμένο πείραγμα - κραυγή τῆς ὁμά-
δος του ― προσφορά στό σύνολο τῆς τραπεζαρίας καί τήν εὐχά-
ριστη ἀτμόσφαιρά της. Παράλληλα μέ τό βλέμμα θά ἔχει ἀδιά-
κοπη ἐπικοινωνία καί συνεννόηση μέ τό ἀρχηγεῖο.
4) Στή συζήτηση παίζει μεγάλο ρόλο ἡ παρέμβαση τοῦ ὁμα-
δάρχου. Μέ τίς σκέψεις ἤ τίς «διαφωνίες» του διεγείρει τό ἐνδια-
φέρον τῶν παιδιῶν καί ἐρεθίζει τή σκέψη τους, ὥστε νά λάβουν
καί αὐτά μέρος.
5) Στή διάκριση τοῦ ἀρχηγοῦ καί τήν ἐπικοινωνία του μέ
τούς ὁμαδάρχες ἐπαφίεται ἡ ἐκτίμηση γιά τό πόσο ἀντέχουν τά
παιδιά καί πότε πρέπει νά κλείσει ἕνα θέμα. Βασική ἀρχή εἶναι
νά μήν κόβουμε τή συζήτηση στή μέση μεταθέτοντάς την γιά
ἄλλοτε, οὔτε ὅμως καί νά παραβιάζουμε τήν ὥρα πού τό πρό-
γραμμα προβλέπει γιά λήξη τοῦ γεύματος.
BPAΔINA OMAΔAPXΩN
Ποῦ καί ποῦ παρουσιάζεται ἀπό τή μεριά τῶν ὁμαδαρχῶν
κάποιο «ξέσπασμα», κάποια τάση νά ξεφύγουν ἀπό τό πρό-
γραμμα. Συνήθως μετά ἀπό τό βραδινό σιωπητήριο ζητοῦν ετε
νά συναντηθοῦν νά ρεμβάσουν στό σεληνόφως εἴτε νά ἐπικοι-
νωνήσουν ἀδελφικά μεταξύ τους.
Κάτι τέτοιο μέ τό πρῶτο βλέμμα δέν θά τό κατέκρινε οὔτε θά
τό ἐμπόδιζε κανείς. Εἶναι τόσο κουραστική στήν εὐθύνη της
κάθε μέρα τοῦ ὁμαδάρχη. Ἔχει τό δικαίωμα κι ἐκεῖνος λίγο νά
«λασκάρει», νά ἐπικοινωνήσει φιλικά μέ τούς ἄλλους ὁμαδάρ-
χες, λίγο...
Ὡστόσο ὑπάρχουν καί ἄλλες ὄψεις πού ἐπιβάλλουν νά ζητή-
σουμε ἀπ’ τά Στελέχη μας μιά ἐπιπρόσθετη θυσία. Καί πιστεύ-
ουμε ὅτι δέν θά τήν ἀρνηθοῦν, ὅταν λάβουν ὑπ’ ὄψιν τά ἑξῆς:
1) Τό ξενύχτι αὐτό ξεκουράζει ψυχολογικά, ἀλλά γενικότερα
μᾶλλον ζημιώνει καί καταπονεῖ. Πρός στιγμήν μᾶς εὐχαριστεῖ,
ἀλλά τήν ἄλλη μέρα θά τό πληρώσουμε μέ κόπωση, ἀπροθυ-
μία, ἐρεθιστικότητα, ἐκνευρισμό κλπ. Θά φταίει τό πρόγραμμα,
ἡ ὥρα τῆς ἐργασίας, ὁ ἀρχηγός, τά παιδιά... Γιά κανένα λόγο δέν
BPAΔINA OMAΔAPXΩN 167
πρέπει νά ζημιώνεται στόν ὕπνο του ὁ ὁμαδάρχης.
2) Ἡ ὥρα συνεργασίας τῶν ὁμαδαρχῶν, πού γίνεται τήν
ἡμέρα, ἔχει σκοπό ὄχι ἁπλῶς μιά ὑπηρεσιακή ἀναφορά, ἀλλά
κυρίως μιά πνευματική ἐπικοινωνία, πού θά ἀναπαύσει τίς
ψυχές καί θά ἀνανεώσει τίς δυνάμεις. Ἄς τήν ἀξιοποιοῦμε κατά
τόν καλύτερο δυνατό τρόπο, ὥστε νά μήν ὑπάρχει ἀνάγκη γιά
ἄλλες συναντήσεις. Σ’ αὐτή τή συνάντηση στελεχῶν, ἄς μή
παραλείπει ὁ διαχειριστής νά φέρνει καί τό κατάλληλο κέρα-
σμα, ὥστε νά ἀντισταθμίζεται ὁ αὐξημένος κόπος.
3) Μή νομίσουμε ὅτι τέτοιες βραδινές συναντήσεις θά μείνουν
ἔξω ἀπό τήν ἀντίληψη τῶν παιδιῶν. Ἀργά ἤ γρήγορα θά μαθευ-
τοῦν. Καί θά ἀπογοητεύσουν ἤ τό πιθανότερο θά παραδειγματί-
σουν ἄσχημα. Κι ἔτσι δίνεται τό σύνθημα γιά βραχυπρόθεσμες
ἤ μακροπρόθεσμες ἀνάλογες ἐνέργειες τῶν παιδιῶν, μέ ἀπρό-
βλεπτα ἀποτελέσματα.
4) Ἡ πνευματική ἀγωγή πού δίνουμε στά παιδιά μετά τήν
προσευχή νά μήν ἀσχολοῦνται μέ τίποτε ἄλλο παρά νά κατα-
κλίνονται μέ τά ἱερά αἰσθήματα τῆς ἐπικοινωνίας μέ τόν Θεό
καί νά παραδίδονται σέ ἤρεμο ὕπνο δέν θά ἰσχύσει σέ μᾶς; Πῶς
τόσο πρόχειρα καί ἀπερίσκεπτα θά παραμερίσουμε τήν ἠρεμία
καί τό γλυκασμό τῆς ψυχῆς; Καί θά εἶναι ἄραγε ἀνένοχη ἡ κατα-
σπατάληση μιᾶς τέτοιας εὐκαιρίας;
Μιά μικρή θυσία ἀκόμη θά ἀξιοποιήσει ὅλες τίς ἄλλες καί θά
φέρει ὠφέλεια στίς ψυχές τόσο τῶν ὁμαδαρχῶν ὅσο καί τῶν παι-
διῶν.
Ὡστόσο δέν μποροῦμε νά ἀποκλείσουμε τελείως μιά τέτοια
ἀνάπαυλα τῶν ὁμαδαρχῶν, πάντοτε ὅμως ὡς ἐξαίρεση καί μέ
τήν παρουσία τοῦ ἀρχηγοῦ ἤ ἄλλου ὑπευθύνου.
ΩPA EIΛIKPINEIAΣ
Ἡ ὥρα εἰλικρινείας εἶναι μιά ἀπό τίς ἀξέχαστες ὧρες τῆς

Κατασκηνώσεως.
Ἐάν γίνει μέ ἐπιτυχημένο τρόπο, φέρνει θαυμαστά ἀποτελέ-
σματα στή διόρθωση τοῦ χαρακτήρα τῶν παιδιῶν. Συνδέει μέ
πνευματικούς δεσμούς τούς κατασκηνωτές. ὁ ὁμαδάρχης θά
πρέπει νά προσεύχεται πολύ γιά τήν ὥρα αὐτή, ἡ ὁποία χρειάζε-
ται ἰδιαίτερη προσοχή.
Γίνεται σέ ἥσυχο μέρος παρουσία ὅλων τῶν παιδιῶν τῆς ὁμά-
δος. Δυό - τρεῖς κατανυκτικοί ὕμνοι καί ἡ ἐναρκτήρια προσευχή
προετοιμάζουν τήν ἀτμόσφαιρα. Σβήνουν ἔτσι καί ὅλες οἱ ἄλλες
ἐντυπώσεις.
Ὁ ὁμαδάρχης μιλᾶ μέ ἐγκαρδιότητα, μέ ἀγάπη πολλή γιά ὅλα
τά παιδιά. Ζωγραφίζει τόν σκοπό πού ἔχουν οἱ «Χ.Α.». Παρου-
σιάζει τό τέλειο ἠθικό πρότυπο τοῦ Ἀρχηγοῦ μας τοῦ Χριστοῦ.
Καί καλεῖ τά παιδιά νά καθρεπτίσουν τόν χαρακτήρα τους στό
Πρότυπο τοῦ Ἀρχηγοῦ μέ τή συναίσθηση τῆς παρουσίας Του.
Τά βοηθεῖ νά ἐκθέσουν τά συγκεκριμένα ἐλαττώματα καί παρα-
ΩPA EIΛIKPINEIAΣ 169
πτώματά τους στήν κατασκήνωση. Πρέπει νά λιώσουν οἱ πάγοι
καί ν’ ἁπλωθεῖ καί πάλι στίς καρδιές ἡ θέρμη τῆς ἀγάπης. ὁ ὁμα-
δάρχης εἶναι πράος. Ἀφήνει τά παιδιά νά ποῦν μόνα τους ὅ,τι
ἔχουν.
Τά παιδιά μέ ἁπλότητα ἀναφέρουν τά σφάλματα πού ἔκαναν
οἱ ἴδιοι καί ζητοῦν συγχώρηση ἀπό αὐτούς στούς ὁποίους ἔφται-
ξαν. Ἐδῶ χρειάζεται μεγάλη προσοχή ὥστε νά μήν ἐπικρατήσει
κλίμα ἀστειότητος μέ λεπτομερεῖς περιγραφές σφαλμάτων.
Στή συνέχεια θά ξαναμιλήσει ὁ ὁμαδάρχης. Θά κάνει τίς
κατάλληλες συστάσεις καί ὑποδείξεις. Τούς μετανοημένους θά
ἐνισχύσει. Θά ὑποδείξει καί ὁ ἴδιος σφάλματα πού τυχόν δέν ἔγι-
ναν ἀντιληπτά. Θά μιλήσει μέ ἔμπνευση, μέ δύναμη. Μέ χαρά
γιά τήν εἰλικρινή διάθεση καί τίς ὡραῖες ἀποφάσεις τῶν παι-
διῶν. Γενικά κυβερνᾶ μέ χριστιανική ἀγάπη. Εἶναι ὁ ἀρχηγός
τῆς ὁμάδος πού κατευθύνει στό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Στό τέλος μέσα στή σιγή τῆς βραδιᾶς, ἄς ἀκουστεῖ καί πάλι
ἕνας ὕμνος εὐχαριστίας στό Θεό τῆς ἀγάπης καί τοῦ ἐλέους.
Καί δυό λόγια θερμῆς προσευχῆς ἄς ἀνέβουν πρός τό θρόνο τοῦ
Δημιουργοῦ.
Ἡ ὥρα εἰλικρινείας εἶναι κάτι τό πολύ δυνατό καί, ἄν τήν
ἐκμεταλλευθοῦμε κατάλληλα, θά ἀποδώσει πολλούς καρ-
πούς.
IEPA EΞOMOΛOΓHΣH
Ἀπαραίτητο στοιχεῖο τῆς κατασκηνώσεως εἶναι ἡ ἱερά Ἐξο-

μολόγηση. Εἶναι ἀναγκαῖο νά προσέλθουμε ὅλοι στό Ἱερό
Μυστήριο, διότι προετοιμάζει τίς ψυχές γιά τή συμμετοχή τους
στό Mυστήριο τῆς θείας Eὐχαριστίας κατά τίς μεγάλες ἑορτές
τῆς Mεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος καί τῆς Kοιμήσεως τῆς
Θεοτόκου, πού μέ ἰδιαίτερη λαμπρότητα πανηγυρίζονται στήν
κατασκήνωση.
Ἀκόμη εἶναι παρατηρημένο καί ἀποδεδειγμένο ὅτι μέ τήν
ἱερά Ἐξομολόγηση αὐξάνει ἡ εἰρήνη καί ἀδελφοσύνη στή μικρή
νεανική κοινωνία τῆς κατασκηνώσεως, βαθαίνουν οἱ συζητή-
σεις, θερμαίνεται ἡ προσευχή, ἐξυψώνονται οἱ χαρακτῆρες καί
οἱ διαθέσεις ὅλων. Ἐπιπλέον ἡ ἱερά Ἐξομολόγηση ἀνεφοδιάζει
καί στηρίζει τούς νέους καί γιά τό ὑπόλοιπο καλοκαίρι.
Γι’ αὐτό τό λόγο ὄχι μόνο ποτέ δέν πρέπει νά παραλείπεται,
ἀλλά καί νά καταβάλλεται φροντίδα γιά ὁλόψυχη, συνειδητή
συμμετοχή ὅλων μέ καλή προετοιμασία καί κατάνυξη. Σ’
αὐτό πολύ βοηθοῦν καί τά σχετικά θέματα, ἁγιογραφικά, ὁμι-
IEPA EΞOMOΛOΓHΣH 171
λίες, συζητήσεις, τά ὁποῖα καλλιεργοῦν σέ βάθος τίς ψυχές,
μαλακώνουν, ἀφυπνίζουν τίς συνειδήσεις, ὁδηγοῦν στήν αὐτο-
γνωσία, στήν κατάνυξη, στή λύτρωση.
Πρέπει ὅμως νά προσεχθεῖ πολύ ἡ τάξη καί ἡ σωστή προετοι-
μασία τῶν παιδιῶν. Εἶναι καλό ἐκτός ἀπό τό σχετικό ἁγιογρα-
φικό καί τό θέμα, ὁ ὁμαδάρχης νά συγκεντρώσει σέ ἕνα ἥσυχο
μέρος τήν ὁμάδα του νά πεῖ δύο λόγια θερμά καί νά δώσει πρα-
κτικές ὁδηγίες σχετικές μέ τήν ἐξομολόγηση.
Ἔπειτα ἀπό μιά αὐτοσχέδια προσευχή κάθε παιδί θά γράψει
ὅ,τι ἔχει, μέσα σ’ ἕνα κλίμα κατάνυξης καί ἱεροπρέπειας. Ἔτσι
θά ἀποφευχθεῖ ἡ προχειρότητα.
Ἐπίσης κατά τήν προσέλευση στό μυστήριο εἶναι ἀπαραίτητη
ἡ παρουσία τοῦ ὁμαδάρχου στό χῶρο ἀναμονῆς, ὥστε νά διατη-
ρεῖται τό σωστό κλίμα καί νά ὑπάρχει τάξη καί ἐξοικονόμηση
χρόνου. Εἶναι τόσο συγκινητικά καί ἀπίστευτα τά γεγονότα πού
λαμβάνουν χώρα τίς στιγμές αὐτές.
Ἀρκεῖ ὅλα νά γίνονται μέ καλή προετοιμασία, μέ προσευχή
καί μέ ἔμπνευση. Καί μέ προσωπική καλή συμμετοχή τοῦ ἴ-
διου τοῦ ὁμαδάρχου καί τοῦ ἀρχηγοῦ. Δέν εἶναι τόσο ζήτημα
«καλοῦ παραδείγματος» καί ἐνθαρρύνσεως, ὅσο μετοχῆς ὅλων
στό ἴδιο πνεῦμα τῆς κατανύξεως, ἀναβαπτισμοῦ στή χάρη καί
στήν ἐπενέργεια τοῦ Ἁγ. Πνεύματος.
AKOΛOYΘIEΣ
Ἡ κατασκήνωση ἔχει ὡραῖες ἐμπειρίες Ἀκολουθιῶν. Ἑσπερι-

νοί Σαββάτου ἤ ἑορτῶν καί Παρακλήσεις τῆς Παναγίας, Ἀπό-
δειπνα καί ἄλλες Ἀκολουθίες δίνουν Χάρη στήν ὅλη πνευμα-
τική προσφορά τῆς κατασκηνώσεως, γλυκασμό στίς ψυχές. ὁρι-
σμένα ὅμως ἀπό τά σημερινά παιδιά, συνηθισμένα στόν στρο-
βιλισμό ἐξωτερικῶν ἐντυπώσεων, δείχνουν κάποια δυσκινησία
καί ἀνεπάρκεια νά ἐκτιμήσουν τήν ὡραιότητα τῆς πνευματικῆς
ζωῆς πού ἀνακαλύπτει κανείς στήν κατανυκτική ἀτμόσφαιρα
τῶν Ἀκολουθιῶν.
Χρειάζεται κάποια μελέτη, στοργή καί παιδαγωγικό «τάκτ»
γιά νά βρεθεῖ ὁ κατάλληλος τρόπος ὑποβοηθήσεως. Τό σπου-
δαιότερο ὅμως εἶναι οἱ ἴδιοι οἱ ὁμαδάρχες νά ἔχουν ἐμπνευ-
σθεῖ καί νά συγκινοῦνται ἀπό τίς ὧρες αὐτές τῆς ἐπικοινωνίας
μέ τόν Οὐρανό. Ἀπ’ τό ξεχείλισμα τῆς καρδιᾶς τους θά μπο-
ρέσουν νά μεταδώσουν τόν πόθο στά παιδιά, θά ἀφυπνίσουν
ὅ,τι εὐγενικό κρύβεται ἀκόμη ἄθικτο μέσα τους.
Ἐννοεῖται, βέβαια, ὅτι συνέχεια θά ἐπαγρυπνοῦν καί θά ἐλέγ-
AKOΛOYΘIEΣ 173
χουν τήν ἀνταπόκριση τῶν παιδιῶν, ὥστε ἄν παρουσιασθεῖ
κάποια κόπωση νά τήν ἀντιμετωπίσουν κατάλληλα καί νά μήν
προκαλέσει τυχόν δυσαρέσκεια ἤ ἀντίδραση σ’ ἕνα τόσο σπου-
δαῖο σημεῖο τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Γι’ αὐτό τό σκοπό μπορεῖ
νά ὑπάρχει καί κάποια ἀκολουθία προαιρετική, πέρα ἀπό τίς
ἄλλες στίς ὁποῖες θά συμμετέχουν ὅλοι. Κάτι πού θά βοηθήσει
τά παιδιά εἶναι νά ἔχουν ὅλοι στά χέρια τους τό ἀνάλογο ἐγκόλ-
πιο, π.χ. τοῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος, ὥστε νά συμμετέχουν
καλύτερα καί πιό εὐχάριστα.
Τό κάθε παιδί νά αἰσθανθεῖ τή χαρά καί τήν ἀνάπαυση
τήν ἡμέρα τοῦ Kυρίου μέ τήν παρακολούθηση τῆς Θείας
Λειτουργίας. ὁ ἐκκλησιασμός καί ἡ συμμετοχή τῶν κατασκηνω-
τῶν στή Θεία Λειτουργία; Πρέπει νά εἶναι ἀναβαπτισμός, ἀνά-
ταση ψυχῆς. Γι’ αὐτό θά πρέπει νά καταβάλλουμε κάθε προσπά-
θεια γιά τήν κατάλληλη προετοιμασία.
Συγκεκριμένα:
1) Ἀπό τήν προηγούμενη ἡμέρα θά πρέπει νά γίνει ἕνα θέμα
σχετικό μέ τή Θεία Λειτουργία. Τά παιδιά ἔχουν ἄγνοια μεγάλη
δυστυχῶς στό θέμα αὐτό. Βέβαια θά γίνουν κάποιες ἀναφορές
στό σχετικό ἁγιογραφικό ἀνάγνωσμα. Ὅμως καί τό θέμα κρίνε-
ται ἀπαραίτητο ἐφόσον μάλιστα θά ἔχει καί συγκεκριμένες πρα-
κτικές προεκτάσεις.
2) Ὅλη ἡ προηγούμενη ἡμέρα πρέπει νά διαπνέεται ἀπό ἕνα
κλίμα προσμονῆς γιά τή Θεία Λατρεία. Τό Σάββατο δέν πρέπει
νά γίνουν πρωταθλήματα, ψυχαγωγίες ἤ ἄλλου εδους ἐκδηλώ-
σεις πού θά δημιουργήσουν μιά ἄλλη ἀτμόσφαιρα καί θά ἐκδιώ-
ξουν ἀπό τίς ψυχές τῶν παιδιῶν τήν ἤρεμη καί ἱεροπρεπή ἀτμό-
σφαιρα.
3) Οἱ κατασκηνωτές, μέρες πρίν θά πρέπει νά μάθουν
ὕμνους πού θά ψάλλονται ἀπό ὅλους μαζί στόν ἐκκλη-
σιασμό. Αὐτό εἶναι πολύ βασικό καί βοηθεῖ τά παιδιά ὄχι
μόνο στή σωστή συμμετοχή ἀλλά καί στόν καταρτισμό τους.
4) ὁ ἀρχηγός θά ἀναθέσει σέ κάποιον νά γράψει καθαρά ὅλα
τά ὀνόματα τῶν κατασκηνωτῶν ὥστε νά μνημονευθοῦν στή
Θεία Λειτουργία.
5) Ἐπιβάλλεται στό βραδινό τραπέζι ὁ ἀρχηγός νά δώσει πρα-
κτικές ὁδηγίες σχετικά μέ τόν ἐκκλησιασμό: πότε καθόμαστε,
πῶς χρησιμοποιοῦμε τό λειτουργικό ἐγκόλπιο, πότε κάνουμε τό
σταυρό μας, τί κάνουμε ὅταν ὁ ἱερέας θυμιᾶ, ὅτι δέν βγαίνουμε
ἀπό τό Ναό, μέ ποιά σειρά προσερχόμαστε στή Θ. Κοινωνία ἤ
στό ἀντίδωρο, ποιά ψάλματα ψάλλουμε ὅλοι μαζί. Πῶς προσερ-
χόμαστε στή Θ. Κοινωνία (κάνουμε τό σταυρό μας, κρατοῦμε τό
≠Αγιο Μανδήλιο, τό δίνουμε στόν ἑπόμενο ἀφοῦ σφουγγίσουμε
προσεκτικά τά χείλη μας). Εἶναι βέβαια θέματα πού ἀγνοοῦν
τά παιδιά, μέ ἀποτέλεσμα συχνά νά προκαλεῖται ἀταξία.
6) Στίς περιπτώσεις πού τά παιδιά θά κοινωνήσουν, ὁ ἀρχη-
γός θά συστήσει ἰδιαίτερα νά προσέξουν τή νηστεία (Ὁρισμένα
παιδιά κακῶς ἔχουν ἀρτύσιμα γλυκά ἀπό τό σπίτι) καθώς καί
τό πρωί νά προσέξουν νά μήν πιοῦν νερό. Μετά τή Θ. Κοινωνία
συστήνει νά μή μασήσουν τσίχλες ἤ νά μήν πλύνουν τά δόντια
τους.
7) Συνηθίζεται τήν προηγούμενη ἡμέρα ἀπό τόν ἐκκλη-
σιασμό, τό Σάββατο τό βράδυ, νά γίνεται ἡ ὥρα εἰλικρι-
νείας.
Ἐδῶ ὅμως χρειάζεται μεγάλη προσοχή. Σέ καμιά περίπτωση
δέν πρέπει νά καθυστερήσει ἡ ὥρα τοῦ ὕπνου. Τό πρόγραμμα
ἐδῶ πρέπει νά τηρηθεῖ μέ ἀκρίβεια, γιατί τά παιδιά κουράζο-
νται καί τήν ἑπόμενη ἡμέρα δέν μποροῦν νά παρακολουθήσουν
σωστά τή Θεία Λατρεία.
8) Τήν Κυριακή τό πρωί κάθε ὁμαδάρχης θά πρέπει νά προσέ-
ξει τήν ἐνδυμασία τῶν παιδιῶν, ὥστε νά εἶναι ἀνάλογη μέ τήν
ἱερότητα τοῦ ἐκκλησιασμοῦ. Ἐπίσης προσέχει νά ἑτοιμαστοῦν
σύντομα ὅλα τά παιδιά καί νά πάρουν μαζί τους τό λειτουργικό
τους ἐγκόλπιο. Ἄν κρίνει σκόπιμο, ἐπαναλαμβάνει κάποια ὁδη-
γία σχετική.
9) Κατά τόν ἐκκλησιασμό οἱ ὁμαδάρχες βρίσκονται σκορπι-
σμένοι σ’ ὅλο τόν Ναό, ὥστε νά βοηθοῦν τά παιδιά στή χρήση
τοῦ λειτουργικοῦ ἐγκολπίου, στό ψάλσιμο τῶν ὕμνων ἀλλά
AKOΛOYΘIEΣ 175
καί στήν εὐταξία. Δέν εἶναι σωστό οἱ ὁμαδάρχες νά βρίσκονται
συγκεντρωμένοι σ’ ἕνα σημεῖο, γιατί ἔτσι παρατηροῦνται συχνά
ἀταξίες. Δύο ὁμαδάρχες στέκονται στήν εσοδο, ὥστε νά προσέ-
χουν τυχόν ἐξόδους τῶν παιδιῶν. Αὐτά ὅλα πρέπει ἰδιαίτερα νά
προσεχθοῦν σέ περίπτωση πού ἡ κατασκήνωση δέν ἔχει Ναό
καί ὁ ἐκκλησιασμός γίνεται σέ κάποιο χωριό.
10) Τήν ὥρα τῆς λατρείας ἡ ἀτμόσφαιρα νά εἶναι κατανυκτική.
Mιά βυζαντινή χορωδία, σέ συνδυασμό βέβαια μέ τούς ὕμνους
πού θά λέγονται ἀπό ὅλα τά παιδιά, θά προσφέρει πολλά. Ἡ
ψυχή ψάλλει μέ ὅλη της τή δύναμη, ὅταν μάλιστα ἀξιωθεῖ νά
πάρει μέσα της μέ τή Θεία Kοινωνία τόν Kύριο καί Θεό της.
Tέλος, ὁ ἀρχηγός θά μεριμνήσει νά ὑπάρχει καί κήρυγμα.
11) Μετά τόν ἐκκλησιασμό, στήν τραπεζαρία πρέπει νά ὑπάρ-
χει χαρούμενη ἀτμόσφαιρα, ἀπαύγασμα τῆς ἀνεκλάλητης
χαρᾶς ἀπό τή συμμετοχή στή Θεία Λατρεία.
177
E΄ ΔIAΦOPA
178 E΄ ΔIAΦOPA
TAΞH KAI NOIKOKYPOΣYNH 179
TAΞH KAI NOIKOKYPOΣYNH

Παράλληλα πρός τήν κύρια πνευματική ἀποστολή ὁ ὁμαδάρ-
χης ἔχει τήν εὐκαιρία στόν εὐλογημένο χῶρο τῆς κατασκηνώ-
σεως νά καλλιεργήσει στά παιδιά καί ἀρετές πιό πρακτικές,
ὅπως φαίνονται ἐκ πρώτης ὄψεως. Εἶναι δέ τόση ἡ ἀνάγκη
σήμερα νά βοηθηθοῦν τά παιδιά καί ἀπό αὐτῆς τῆς πλευρᾶς,
ὥστε δέν εἶναι ὑπερβολή, ἐάν λεχθεῖ, ὅτι δέν ὁλοκληρώνεται ἡ
προσφορά μας, ἐάν δέν ἐπιδιώξουμε νά ἀποκτήσουν τά παιδιά
μας σωστές ἀντιλήψεις καί ἀρχές στά θέματα π.χ. τάξεως καί
νοικοκυροσύνης, καλῆς συμπεριφορᾶς, ἐργατικότητας, ἁπλότη-
τας καί καλαισθησίας καί τόσα ἄλλα.
Ἴσως πεῖ κανείς, ὅτι, ὅταν τό παιδί ἀκούσει γιά τά μεγάλα καί
ὡραῖα καί βασικά, τήν ἀγάπη, τήν ταπείνωση, τήν ὑπακοή...,
καί ἐμπνευστεῖ καί ἐνθουσιασθεῖ ἀπό αὐτά καί ἐπιθυμήσει νά
ἀγωνιστεῖ γι’ αὐτά, στά ἐπουσιώδη θά βρίσκει μόνο του κανόνα
συμπεριφορᾶς. Φυσικά αὐτό εἶναι ἀλήθεια. Ἄς μή λησμονοῦμε
ὅμως ὅτι δέν φτάνει κανείς στά μεγάλα, ἄν δέν ἀσκηθεῖ στά
καθημερινά, τά μικρά, τά ἀσήμαντα. Ἡ ζωή μας ἀποτελεῖται
ἀπό λεπτομέρειες, οἱ ὁποῖες ἤ συνθέτουν ἕνα κλίμα εὐνοϊκό
180 E΄ ΔIAΦOPA
γιά ν’ ἀνθίσουν καί ἐκλεκτότερα σέ êρμονία ἀποχρώσεων καί

εὐωδία ἄνθη, ἤ καταστρέφουν καί τίς καλύτερες προϋποθέσεις.
‰Η ἐξασφαλίζουμε στήν κατασκήνωση ἕνα ὡραῖο πλαίσιο γιά
ν’ ἀναπτυχθεῖ ὁμαλά καί νά καρποφορήσει, μέ τή βοήθεια τοῦ
Θεοῦ, ἡ πνευματική μας προσφορά ἤ ἀδιαφορώντας γιά στοι-
χειώδη θέματα τάξεως καί εὐπρέπειας κλονίζουμε τήν ἐμπιστο-
σύνη τῶν παιδιῶν στό κύρος τῶν λόγων μας καί ἐμφανίζουμε
τό ἔργο μας ἀπό τά θεμέλιά του ἐλαττωματικό.
Εἶναι ἀνάγκη λοιπόν ὁ ὁμαδάρχης, ἄγρυπνος στόν ἑαυτό του,
νά παρέχει ἀδιαλείπτως τόν τύπο τοῦ ἄρτιου καί ὁλοκληρωμέ-
νου ἀνθρώπου, ἀλλά καί νά συνειδητοποιήσει ἀπό πρίν τούς
ποικίλους ἐπιμέρους στόχους ἀγωγῆς πού θά ἐπιδιώξει κατά τή
δεκαπενθήμερη κατασκηνωτική ζωή.
Τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ στήν Ἁγία Γραφή ἐπανειλημμένως
προτρέπει νά πρυτανεύει στήν ἀτομική μας ζωή, στήν ἐργα-σία
μας ἀλλά καί στή συνεργασία μας ἡ τάξη καί ἡ νοικοκυροσύνη.
Καί εἶναι γεγονός ὅτι ἡ τάξη στόν ἑαυτό μας, στά πράγματά
μας, στίς συναλλαγές μας, τό πνεῦμα τῆς νοικοκυροσύνης γενι-
κῶς στή ζωή μας, μᾶς προστατεύει ἀπό συγκρούσεις, δυσαρέ-
σκειες καί πικρίες, μᾶς χαρίζει δέ ἠρεμία, ασθημα ἀσφάλειας
καί ἀξιοπρέπεια.
Δυστυχῶς ὅμως στήν ἐποχή μας ἀπό πολλές οἰκογένειες δέν
λαμβάνεται μέριμνα νά λάβουν τά παιδιά ἀνάλογη ἐπιμελη-
μένη ἀγωγή. Ἡ ἐργαζόμενη μητέρα δέν ἐπαρκεῖ κατά κανόνα
γιά νά ἀνταποκριθεῖ στά καθήκοντά της ἐντός τῆς οἰκογενείας
της. Κατ’ ἀνάγκην ἀνέχεται πολλές ἀκαταστασίες. Κατά συνέ-
πειαν οὔτε ἀπαιτήσεις ἔχει ἀπό τούς ἄλλους νά εἶναι τακτικοί
καί προσεκτικοί οὔτε γιά διδασκαλίες εὐκαιρεῖ.
Ἐπιπλέον σήμερα μέ τήν πολλαπλή ἐπιβάρυνση τῶν μαθη-
τῶν ἀπό ἀπόψεως μαθημάτων καί φροντιστηρίων αὐξήθηκαν
ὑπέρμετρα οἱ λόγοι πού δικαιολογοῦν τό παιδί νά τά περιμένει
«ὅλα στά χέρια».
Καί ἄν προσθέσει κανείς σ’ αὐτά καί τή «μόδα», πού προβάλ-
λει ὡς ὡραῖο τό βρώμικο, τό ἀτημέλητο, τό ἀπεριποίητο, ἐξηγεῖ
εὔκολα πῶς ξαφνικά κάτω ἀπό τό ράντζο, μέσα στα πέδιλα
«ἀναπαύεται» τό κύπελλο τοῦ νεροῦ ἤ πῶς στή βαλίτσα συνται-
ριάζονται τόσο εὐχάριστα καθαρά ροῦχα μέ τήν ἐν χρήσει
πετσέτα τῶν ποδιῶν.
Ὅταν λοιπόν ὁ ὁμαδάρχης φροντίζει νά συμβουλεύει καί νά
καθοδηγεῖ τά παιδιά στά θέματα αὐτά, τά ἐξυπηρετεῖ οὐσια-
στικά σέ πρακτικότερες ἀνάγκες τῆς ζωῆς τους. Ἡ προσπάθειά
του αὐτή θά ἔχει θετικά ἀποτελέσματα καί στήν ἐμφάνιση γενι-
κῶς τῆς κατασκηνώσεως.
Ἡ ζωή στήν κατασκήνωση προσφέρει ἄπειρες εὐκαιρίες
ἀγωγῆς στά θέματα τάξεως καί νοικοκυροσύνης. ὁ ὁμαδάρχης
λοιπόν μπορεῖ ἄκοπα νά συγκεντρώνει τό ὑλικό πού τοῦ χρειά-
ζεται, ἀλλά καί τά παιδιά μποροῦν νά ἐφαρμόζουν ὅ,τι μαθαί-
νουν.
Ὁ οἰκίσκος κάθε ὁμάδας στήν κατασκήνωση εἶναι τό ἰδιαίτερο
σπίτι της. Ἐάν τά παιδιά πρέπει νά δείχνουν ἐνδιαφέρον γιά τόν
ἐξωραϊσμό ὅλης τῆς κατασκηνώσεως, πολύ περισσότερο ἐπιβάλ-
λεται νά ἐνδιαφερθοῦν γιά τόν εὐπρεπισμό τοῦ θαλάμου τους,
πού εἶναι ὁ ἰδιαίτερος κατασκηνωτικός οἰκίσκος τους. Εἶναι καί
αὐτό θέμα τάξεως, τέχνης, ὀμορφιᾶς γιά ὅλη τήν Κατασκήνωση
κατά τήν ἔννοια τοῦ χωρίου «πάντα εὐσχημόνως καί κατά τάξιν
γινέσθω» (Α΄ Κορ. ιδ΄ 40).
Δύο πράγματα πρέπει νά διδαχθοῦν τά παιδιά ἀπό τόν ὁμα-
δάρχη σέ σχέση μέ τό θάλαμό τους. Θά τούς χρειασθοῦν καί γιά
τήν κατασκήνωση καί γιά ὅλη τή ζωή τους:
α) τήν τακτοποίηση τῶν ἀτομικῶν εἰδῶν καί τοῦ ἐσωτερικοῦ
χώρου τοῦ θαλάμου καί β) τήν περιποίηση τῆς αὐλῆς.
Πολλά παιδιά δέν ἔχουν συνηθίσει στό νοικοκυριό, στήν τάξη,
στό σεβασμό τῆς ξένης περιουσίας, στήν ἐργατικότητα, στή
δημιουργία καί τήν ἀπόλαυση τῆς ὀμορφιᾶς. Πρέπει λοιπόν ὁ
ὁμαδάρχης μαζί μέ τά ἄλλα νά μάθει στό παιδί καί τά ἑξῆς:
α) Νά τακτοποιεῖ ὄμορφα τά ἀτομικά του εδη καί τόν ἐσωτε-
ρικό χῶρο, νά στρώνει καλά καί γρήγορα τό κρεβάτι του ἤ νά
τό ἑτοιμάζει ἐγκαίρως καί καταλλήλως γιά τόν βραδινό ὕπνο.
182 E΄ ΔIAΦOPA
Νά τακτοποιεῖ τή βαλίτσα του, ― οἱ βαλίτσες ὅλες σέ μιά σειρά

κάτω ἀπό τά κρεβάτια ἤ ὅπως ἀλλιῶς παροτρύνει ὁ ὁμαδάρ-
χης ἤ ὁ ἀρχηγός τῆς κατασκηνώσεως. Τά κρεβάτια καλά τοπο-
θετημένα. Οἱ διάδρομοι (κεντρικός καί μεταξύ τῶν κρεβατιῶν)
καθαροί. Γενικῶς νά καταβάλλεται μεγάλη φροντίδα γιά τή
διατήρηση τῆς τάξεως. Ἕνα εὐπρεπές καλάθι γιά τά χαρτιά καί
τά ἄχρηστα, καί ὅ,τι ἄλλο θά ἐξυπηρετοῦσε.
β) Νά περιποιεῖται τήν αὐλή τοῦ θαλάμου. Ἔχει καί τό σπιτάκι
μας στήν κατασκήνωση τήν αὐλή του. Πρέπει λοιπόν νά εἶναι
φροντισμένη ἡ γύρω ἀπό τόν θάλαμο περιοχή. Στούς θάμνους
πίσω ἀπό τό θάλαμο νά μή βρίσκονται πεταγμένα ἄχρηστα καί
ἀκάθαρτα πράγματα. Νά εἶναι καί ἐκεῖ καθαρά. Μπροστά στό
θάλαμο μπορεῖ νά φυτέψουμε κάτι, νά ἔχουμε ἕνα πλαίσιο γιά
τήν ἐφημερίδα μας καί τίς διάφορες ἀνακοινώσεις... Νά κατα-
σκευάσουμε φάρους, πύργους, θυρεούς, στάδια κ.λ.π. Ἡ συνε-
χής ἐπιμέλεια θά δώσει τήν ὄψη ἑνός ὄμορφου καλοφτιαγμένου
καί περιποιημένου οἰκίσκου.
Γενικότερα οἱ κατασκηνωτές μποροῦν εὔκολα νά μάθουν
ἐκτός ἀπό τή φροντίδα γιά τόν οἰκίσκο τους νά στρώνουν
σωστά τό τραπέζι καί νά δίνουν ἕνα χέρι στά πιάτα. Νά νοιά-
ζονται γιά τά πράγματά τους καί νά μήν τροφοδοτοῦν κάθε
μέρα τόν κάλαθο τῶν ἀπολεσθέντων ἀντικειμένων. Νά μαζεύ-
ουν τά ἐπιτραπέζια παιχνίδια, ὅταν τελειώνουν, καί νά ρίχνουν
στό καλάθι τῶν ἀχρήστων τό χαρτάκι πού τούς περισσεύει. Νά
ἐπαναφέρουν τήν ἀσπρισμένη πετρούλα πού παρέσυραν βαδί-
ζοντας ἀπρόσεκτα καί νά κλείνουν καλά τή βρύση. Νά ἀφή-
νουν τούς χώρους καθαρούς καί ν’ ἀφήνουν τό ντούς καθαρό
καί τακτοποιημένο μετά τό μπάνιο τους. Νά παρουσιάζονται
πάντοτε περιποιημένοι, ὅσο φιλικό καί ἄν εἶναι τό περιβάλλον,
νά ἐπιδιορθώνουν καί νά τακτοποιοῦν μόνοι τους ὅ,τι μποροῦν
καί νά μήν ἀφήνουν τά πάντα γιά τή μητέρα. Νά ντύνουν τό
βιβλίο πού διαβάζουν καί νά ἐπιστρέφουν ἐγκαίρως καί σέ ἄρι-
στη κατάσταση ὅ,τι δανείστηκαν.
Θά μάθουν ἀκόμη τά παιδιά ὅτι:
― Ὅταν κάθε πράγμα ἔχει τή θέση του, οἱ δουλειές συντομεύ-
ουν καί οἱ ἀκαταστασίες ἀποφεύγονται.
― Ἡ δουλειά θέλει προγραμματισμό καί σύστημα γιά νά μήν
καταπονεῖται κανείς, ἀλλά ἀντίθετα νά χαίρεται καθώς θά βλέ-
πει τό ἔργο του νά ὁλοκληρώνεται.
― Νοικοκυροσύνη δέν εἶναι συνεχῶς νά καθαρίζεις, ἀλλά νά
ξέρεις νά διατηρεῖς καθαρό ὅ,τι περιποιήθηκες.
― Μέ ἁπλά ὑλικά καί μέσα μπορεῖ νά κατασκευάσει ὁ κατα-
σκηνωτής πολλά πράγματα πού θά τόν διευκολύνουν στή ζωή
του: ντουλάπα, θέση γιά τίς πετσέτες κ.ἄ.
Ὅταν ὁ ὁμαδάρχης χειρισθεῖ ὡραῖα καί ἔξυπνα τό θέμα, ἡ καλ-
λιέργεια τῆς τάξεως καί νοικοκυροσύνης μπορεῖ νά ἀποτελέσει
ἕνα εὐχάριστο «σπόρ» κατά κάποιο τρόπο, πού μέ ἐνθουσιασμό
καί χαρά θά τό ἐπιμελοῦνται τά παιδιά.
Τόν χαρούμενο αὐτό τόνο θά τόν ἐνισχύει καί τό ἀρχηγεῖο,
τό ὁποῖο συχνά θά ἐπαινεῖ, θά βραβεύει, ἤ θά στερεῖ ἀπό δια-
κρίσεις τήν ὁμάδα γιά ἕνα... πεταμένο καραμελόχαρτο πού δέν
μαζεύτηκε!...
Ὅλα θά προσφέρονται ἁπλά, φυσικά, ζωντανά, εὐχάριστα,
ἀλλά καί σοβαρά. Ἔτσι θά ἔχουμε συμβάλει θετικά καί σέ κάτι
πολύ σπουδαῖο: Νά ἀγαπήσουν τά παιδιά τό καθαρό, τό τακτο-
ποιημένο, τό νοικοκυρεμένο. Νά ἀποθησαυρίσουν χρήσιμες
γνώσεις. Νά ἐκτιμοῦν καί νά σέβονται τόν κόπο τῶν ἄλλων. Νά
ἐπιδίδονται σέ εὐγενή ἅμιλλα. Ὅλα αὐτά βοηθοῦν καί ὑπενθυμί-
ζουν τήν ψυχική τάξη καί ὀμορφιά καί καθαρότητα καί εὐωδία,
πού εἶναι καί αὐτή ἐντελῶς ἀπαραίτητη γιά νά κατοικεῖ μέσα
μας ὁ Χριστός.
184 E΄ ΔIAΦOPA
ANTIΞOOTHTEΣ
Ὅλα μποροῦν νά πηγαίνουν πάντοτε καλά στήν Κατα-

σκήνωση; Εὐχῆς ἔργο θά ἦταν αὐτό. Ἐκεῖνος ὅμως πού ἔ-
χει κάποια πείρα κατασκηνώσεως γνωρίζει καλά ὅτι μέσα
στίς δεκαπέντε κατασκηνωτικές ἡμέρες θά ὑπάρξουν καί
περιπτώσεις πού θά παρουσιαστοῦν ἀντιξοότητες καί δυσκο-
λίες:
«Ἄργησαν τά αὐτοκίνητα νά ἔλθουν... - Δύο παιδιά
καθυστέρησαν... - Δέν μᾶς ἔφεραν ἀκόμη τό ψωμί ἤ ἄλ-
λα τρόφιμα. - Ἕνας «Χ.Α.» χτύπησε τό πόδι του, τό κεφάλι του.
- Δέν βρέθηκε γιατρός. - Ἔπιασε βροχή. - Ἀρρώστησε ἕνας ὁμα-
δάρχης. - Οἱ ἄνθρωποι τοῦ χωριοῦ μᾶς δημιουργοῦν ζητήματα.
- ὁ τάδε κατασκηνωτής δέν δείχνει καλή διαγωγή. - Οἱ μαγείρισ-
σες δέν ἐπαρκοῦν...».
Τέτοιες ἤ παρόμοιες δυσκολίες δέν εἶναι ξένες μέσα στήν κατα-
σκήνωση. Ἄλλοτε μία, ἄλλοτε περισσότερες, κάθε τόσο μέσα
στήν ἡμέρα ἤ καί τή νύχτα ἀκόμη τῆς κατασκηνωτικῆς ζωῆς.
Σέ ὅλες αὐτές τίς δυσκολίες ποιά θά εἶναι ἡ στάση τῶν στελε-
ANTIΞOOTHTEΣ 185
χῶν, τοῦ ἀρχηγοῦ, τῶν ὑπευθύνων γενικῶς;
1) Ἄς προσπαθήσουμε νά προλάβουμε ὅσες ἀπό αὐτές εἶναι

δυνατόν. Καλή ἐπιλογή τῶν παιδιῶν, πρόβλεψη καί καλή συνεν-
νόηση, καλή ἐκπαίδευση ὁμαδαρχῶν, καλά ὑλικά καί ὅ,τι παρό-
μοιο, εἶναι δυνατόν νά προλάβει πολλές ἀπό τίς δυσκολίες καί
τά δυσάρεστα.
2) Πέρα ἀπό αὐτά ἄς ξέρουμε ὅτι ἀντιξοότητες θά παρουσια-

σθοῦν. Θάλασσα χωρίς τρικυμία καί οὐρανός χωρίς σύννεφα
δέν ὑπάρχει. Θά παρουσιασθοῦν λοιπόν καί ἔκτακτα στήν κατα-
σκήνωση. Καί γι’ αὐτά πρέπει νά εἶναι ἕτοιμα ψυχικῶς τά στε-
λέχη τῆς κατασκηνώσεως.
3) Τά στελέχη τῆς κατασκηνώσεως ἄς ἔχουμε γνώση τῶν

δυσκολιῶν. Kαί ἄς συμβουλευθοῦμε ἐγκαίρως παλαιοτέρους,
οἱ ὁποῖοι ἔχουν περισσότερη πείρα καί τίς ἔχουν ἀντιμετωπίσει
στό παρελθόν.
4) Πάντως σέ κάθε ἀντιξοότητα νά μήν τά χάνουμε. Νά ἀντι-

μετωπίζουμε κάθε ἐμπόδιο μέ πίστη στόν Θεό καί μέ χαμόγελο.
Δέν θά ἀφήσει ὁ Θεός νά γίνει κάτι σοβαρό. Κάθε ἀντιξοότητα
νά τήν ἀντιμετωπίζουμε μέ βάση τό τρίπτυχο:
α) Σκέψη σοβαρή - σύνεση.
β) Συνεργασία καί σύσκεψη μέ τούς συνεργάτες μας.
γ) Θερμή προσευχή ὅλων πρός τόν Θεό.
5) Εἶναι θέματα πού ἀπαιτοῦν ἄμεση λύση. Ἀτυχήματα

δηλαδή, διενέξεις παιδιῶν, βροχή κ.λπ. Σέ αὐτά κατόπιν καλῆς
σκέψεως καί προσευχῆς στόν Θεό θά δώσουμε τήν πλέον συμ-
φέρουσα λύση. Εἶναι ὅμως καί ἐκεῖνα πού δέν εἶναι ἐπείγοντα.
Μή βιαστοῦμε. Θά τά μελετήσουμε καλύτερα. Ἡ δεύτερη σκέψη
ἴσως εἶναι καλύτερη τῆς πρώτης.
6) Τό σπουδαιότερο ὅμως ἀπό ὅλα εἶναι ἡ ἑνότητα καί ἡ
186 E΄ ΔIAΦOPA
σύμπνοια μεταξύ τῶν ὁμαδαρχῶν. Ὅταν ὑπάρχει ἐγκαρδι-

ότητα, τό αὐτό πνεῦμα, πνεῦμα ἀγάπης καί προσοχῆς, τά
ἐμπόδια καί οἱ δυσκολίες πού θά παρουσιάζονται θά εἶναι
λιγότερα. Ὅλα αὐτά θά συζητοῦνται στίς εἰδικές συγκεντρώ-
σεις τῶν στελεχῶν καί θά λαμβάνονται οἱ πρέπουσες ἀποφά-
σεις μέ ὀρθό καί συνετό τρόπο. Ἀκόμη τό πνεῦμα τῆς ταπει-
νοφροσύνης καί τῆς προσευχῆς πού πρέπει νά ὑπάρχει στήν
Κατασκήνωση, θά συντελέσει ὥστε ὁ Θεός νά τήν προστα-
τεύει ἀπό δύσκολες περιπτώσεις καί θλιβερά περιστατικά.
AΠAPAΔEKTA «AΣTEIA» 187
AΠAPAΔEKTA «AΣTEIA»
Γίνονταν παλιότερα καί μάλιστα τακτικά. Τελευταῖα μᾶλλον

ἔχουν ἐκλείψει. Ὅμως ἐπειδή κάπου-κάπου ξαναεμφανίζονται
μέ τά δυσάρεστά τους ἀποτελέσματα, κάτι πρέπει νά γραφεῖ.
Ὁρισμένα παιδιά παρορμημένα ἀπό τήν ἔξαψη τῆς ἡλικίας
καί κακῶς παραδειγματισμένα ἀπό τό σχολεῖο ἤ ἄλλες κατα-
σκηνώσεις ἐνδεχομένως νά παρουσιάσουν παιχνίδια κακόγου-
στα, χοντροκομμένα καί βάναυσα. Πρόκειται γιά τά ὀργανω-
μένα ἀστεῖα, «φάρσες», πού κατά τή διάρκεια τῆς κατασκηνώ-
σεως καί κυρίως τήν τελευταία ἡμέρα κάνουν ὁρισμένοι κατα-
σκηνωτές καί μάλιστα κάποτε τά ἀνέχονταν καί οἱ ὁμαδάρχες.
Ἀναμφίβολα τά παιδιά τά κάνουν αὐτά ὄχι μέ κακό ἐλατήριο,
ἀλλά γιά νά γελάσουν, γιά νά «θυμοῦνται τήν κατασκήνωση».
Ἔτσι μπερδεύουν ροῦχα, παπούτσια, ἀτομικά εδη, βαλίτσες,
δένουν, βάφουν, κρύβουν, φοβερίζουν, παραβαίνουν τό πρό-
γραμμα, δέν θέλουν νά πειθαρχήσουν. «Μονομαχοῦν» πετώ-
ντας νερά ὁ ἕνας στόν ἄλλο, κυνηγιοῦνται καί πασαλείφονται
μέ ἀφρούς ξυρίσματος, σημαδεύονται μέ κουκουνάρες, κυπαρισ-
188 E΄ ΔIAΦOPA
σόμηλα, κορόμηλα κ.λπ.

Τό ἀποτέλεσμα;
Θά ποῦν μερικοί ὅτι γελοῦν τά παιδιά, τούς συνδέει τό ἀστεῖο,
ὅτι... ἐντυπώνεται ἡ κατασκήνωση μέσα τους.
Δέ συμφωνοῦμε. Γιατί κι ἄν ὑπάρχουν ὁρισμένοι πού θά
γελάσουν καί θά εὐχαριστηθοῦν, ποιός δέν ξέρει ὅτι ὑπάρχουν
κι ἄλλοι πού θά δυσκολευθοῦν, θά στενοχωρηθοῦν, θά τρο-
μάξουν; Λίγα μποροῦν νά συμβοῦν μέσα σέ μιά ἀτμόσφαιρα
φωνῶν ἤ ἀπειθαρχίας, τεχνητῆς ἔστω, ἤ φόβου καί ἀγωνίας;
Καί ἀκόμη πῶς εἶναι δυνατόν νά διατηρηθεῖ ἡ πνευματική
ἀτμόσφαιρα τῆς κατασκηνώσεως μέσα σέ μιά τέτοια ἀτμό-
σφαιρα ἐξαλλοσύνης; Πασχίζουν τά στελέχη ἀξιέπαινα νά
δημιουργήσουν κατάλληλο κλίμα, ἤρεμη ἀτμόσφαιρα, μέσα
στήν ὁποία νά ἀναπαυθοῦν οἱ ψυχές τῶν παιδιῶν, νά γίνουν
δεκτικές τῶν ἀγαθῶν πού προσφέρει ἡ κατασκήνωση. Πόσοι
κόποι, πόσα ἔξοδα καταβάλλονται γιά νά ἐπιτευχθεῖ ἡ ποθητή
ὠφέλεια. Καί ἀκόμη, πόσο δύσκολα, πόσο ἀργά, προσαρμόζο-
νται πολλά παιδιά στό πνευματικό πρόγραμμα τῆς κατασκη-
νώσεως. Συνήθως πρέπει νά περάσουν κάμποσες μέρες γιά
νά ἀρχίσει ἡ κατασκήνωση νά μπαίνει σέ ρυθμό, νά παίρνει τό
χρῶμα της. Καί αὐτός ὁ ρυθμός καί τό χρῶμα χάνονται εὔκολα
μέ κάτι τέτοια ἄτοπα «ἀστεῖα», τά ὁποῖα γιά τήν χριστιανική
κατασκήνωση εἶναι ἀπαράδεκτα.
Ὅλα αὐτά εἶναι ἔξω ἀπό τό πνεῦμα τῶν κατασκηνώσεών μας
καί ἐμποδίζουν τούς πνευματικούς στόχους τους. Ἀναστατώ-
νουν τά παιδιά, ἀποσποῦν τήν προσοχή καί τό ἐνδιαφέρον τους
ἀπό τά βαθύτερα καί πολυτιμότερα στοιχεῖα τοῦ προγράμμα-
τος. Τά εἰσάγουν σέ ψυχικές καταστάσεις ἀνεξέλεγκτων παρορ-
μητικῶν ἐκτονώσεων, πού ἐξ ὁρισμοῦ δέν συμβαδίζουν μέ τήν
αὐτοκυριαρχία. Τά ὁδηγοῦν σέ ἐκδηλώσεις κάθε ἄλλο παρά
εὐγενικές καί πολιτισμένες καί συχνά σέ σοβαρές προστριβές,
λογομαχίες, παρεξηγήσεις ἤ καί τραυματισμούς. Ἀκόμη καί
ὁ «μαξιλαροπόλεμος» δέν βρίσκει νόημα καί λόγο ὑπάρξεως
στήν κατασκήνωσή μας. Ὑπάρχουν πολλοί καλύτεροι τρόποι
AΠAPAΔEKTA «AΣTEIA» 189
γιά νά χαροῦν καί νά ψυχαγωγηθοῦν ― μέ ὅλη τή σημασία τῆς
λέξεως ― τά παιδιά μας.
Ρωτῆστε μετά τήν πάροδο ἡμερῶν τά παιδιά, χωρίς νά ἐξαιρέ-
σετε καί αὐτά πού ὀργάνωσαν τό «ἀστεῖο», καί θά σᾶς ὁμολο-
γήσουν ὅτι ἀπό τό «ἀστεῖο» αὐτό πού ἐπιπόλαια ὀργάνωσαν,
ἐπειδή τό ἄκουσαν ἤ τούς παρακίνησαν ἄλλοι, ἔχασαν πολλά
ἀπό ὅσα πῆραν ἀπό τήν Κατασκήνωση.
Οἱ φάρσες αὐτές προέρχονται ἀπό τήν ἐπιπολαιότητα καί
εὐνοοῦν πνεῦμα ἐλαφρότητος, τό ὁποῖο δέν πρέπει νά ὑπάρ-
χει στήν κατασκήνωση τῶν «Χ.Α.». Γιατί ἡ κατασκήνωση τῶν
«Χ.Α.» ἔχει σκοπό τήν ἠρεμία τῶν παιδιῶν, τόν πνευματικό τους
ἀνεφοδιασμό καί τήν ὠφέλεια. Ἔχει σκοπό ν’ ἀφήσει στίς ψυχές
ἀνεξίτηλα ἴχνη εὐκαιριῶν πνευματικῆς ἀνατάσεως καί πρα-
γματικῆς χαρᾶς.
Τί πρέπει νά γίνει;
Πῶς θ’ ἀντιμετωπίσουμε τέτοια κρούσματα;
1) Νά καταλάβουν καλά τό θέμα σ’ ὅλη τή σοβαρότητά του τά

στελέχη μας. Νά σκεφθοῦν ὥριμα, νά συζητήσουν πάνω σ’ αὐτό
καί νά συνειδητοποιήσουν τελικά ὅτι, μικρή ἤ μεγάλη, πάντως
βλάβη καί μόνο προέρχεται ἀπό τέτοιες ἐκδηλώσεις.
2) Ὅταν παρουσιασθεῖ κάποιο κροῦσμα, ἤρεμα νά ἐξηγηθεῖ

τί ζητοῦμε. ‰Hρεμα, στοργικά, διδακτικά, ἤπια, ἀλλά καί στα-
θερά. Μή διστάσουμε, ἐάν ἐπαναληφθεῖ, νά παρατηρήσουμε
τούς ἔνοχους ἤ καί κάποια τιμωρία νά ἐπιβάλουμε.
3) Τά «ἀστεῖα» καί οἱ «φάρσες» πρέπει ὁπωσδήποτε νά λεί-

πουν ἀπό τίς κατασκηνώσεις τῶν «Χ.Α.». Θά πρέπει ὅμως ἀρ-
χηγός καί ὁμαδάρχες καί ὅλα τά στελέχη νά δίνουν στά παιδιά
εὐκαιρίες συνδέσμου, ἁγνῆς χαρᾶς. Νά δίνουν ποικίλες εὐκαι-
ρίες δραστηριότητας, ὥστε οἱ «Χ.Α.» νά ἱκανοποιοῦνται μέ αὐτά
καί νά μήν ἀναζητοῦν ἄλλους τρόπους «ψυχαγωγίας» καί
κακόγουστα ἀστεῖα.
190 E΄ ΔIAΦOPA
4) Εἰδικά τήν τελευταία ἡμέρα, πού αὐξάνεται κάπως ἡ

τάση γιά τέτοιες ἀταξίες, καλό εἶναι νά λάβουμε ἐγκαίρως
τά μέτρα μας. Ἡ ἀτμόσφαιρα τῆς κατασκηνώσεως πρέπει νά
διατηρηθεῖ καθ’ ὅλη τή διάρκειά της ἤρεμη, πνευματική, γεμάτη
ἐμπιστοσύνη καί ἀδελφοσύνη.
Γι’ αὐτό τό σκοπό:
α) Σέ περίπτωση πού ὁ ἀρχηγός ἀντιληφθεῖ μιά τέτοια τάση,
μπορεῖ νά ἐξηγήσει στούς κατασκηνωτές ὅτι τίποτε δέν ἀλλάζει
τήν τελευταία ἡμέρα καί ὅτι ὅλα θά τελειώσουν μέ τή Χάρη τοῦ
Θεοῦ καλά καί ὄμορφα. Σέ ἄλλες κατασκηνώσεις, πού τά παι-
διά εἶναι ξένα μεταξύ τους καί δέν πρόκειται νά συναντηθοῦν
πάλι, βρίσκουν εὐκαιρία ὁρισμένοι νά κάνουν ἀταξίες, ἀποδει-
κνύοντας συνάμα ὅτι μόνο ὁ φόβος τούς συγκρατοῦσε τίς προ-
ηγούμενες ἡμέρες. Ἐδῶ ὅμως τά πράγματα εἶναι τόσο διαφορε-
τικά.
β) Σέ καμιά περίπτωση νά μή δείξει ὁ ἀρχηγός καί τά στε-
λέχη ὅτι φοβοῦνται. Καί νά μήν φοβοῦνται. Τά παιδιά μας εἶναι
λογικά, σωστά καί φιλότιμα.
γ) Νά ἀναστείλουν γιά λίγο τήν εὐδιαθεσία τους τήν προτε-
λευταία ἡμέρα. ‰Η ἀξιοποιώντας κατάλληλα κάποια ἀφορμή,
νά εἶναι σοβαροί, σκεφτικοί, κάπως ἄθυμοι. Ἡ φιλοτιμία τῶν
παιδιῶν θά λειτουργήσει εὐνοϊκά γιά τήν εὐταξία στήν κατα-
σκήνωση.
δ) Τό πρόγραμμα τῆς τελευταίας ἡμέρας ἄν εἶναι γεμάτο, τά
παιδιά δέν θά ἔχουν χρόνο γιά τέτοιου εδους «φάρσες», ἀλλά
καί θά κουρασθοῦν πολύ, ὥστε τό βράδυ θά πέσουν κατάκοπα
γιά ὕπνο.
ε) Ὅπως καί νά ’χει τό πράγμα, ἄς κάνει ὁ ἀρχηγός καί ὁ ὑπαρ-
χηγός 1-2 ἐφόδους. Κυρίως 3 ὧρες μετά τό σιωπητήριο καί 1 ὥρα
πρίν ἀπό τό ἐγερτήριο τῆς ἄλλης ἡμέρας.
EΠIΣKEΨEIΣ 191
EΠIΣKEΨEIΣ
Ἀπό τή στιγμή πού ἡ κατασκήνωση θά ξεκινήσει μέχρι καί

τήν ὥρα πού θά τελειώσει καί οἱ κατασκηνωτές θά ἐπιστρέ-
ψουν στήν πόλη, πλῆθος ἀνθρώπων τήν ἐπισκέπτεται. Σέ πολ-
λές κατασκηνώσεις πολλοί ζητοῦν νά ἐπικεφθοῦν τήν κατασκή-
νωση γιά λίγη ὥρα, γιά περισσότερη, μιά ἡμέρα, δύο, περισσότε-
ρες, νά τή δοῦν, νά δοῦν τούς δικούς τους, νά «ξεσκάσουν», νά
θυμηθοῦν, νά χαροῦν, νά οἰκοδομηθοῦν.
Ὑπάρχουν παλαιοί κατασκηνωτές, φοιτητές τώρα, πού ἔχουν
συνδεθεῖ συναισθηματικά μέ τήν κατασκήνωση, ἴσως καί μέ
μικρότερους φίλους, πολύ δυνατά. Ἔτσι ἐνῶ ἀδυνατοῦν νά
πάρουν μέρος στήν κατασκήνωση ὡς στελέχη, ἐπιθυμοῦν κι
ἐπιδιώκουν νά ἔλθουν ὡς ἐπισκέπτες γιά 2-3 ἡμέρες ἤ ἔστω καί
γιά λίγες ὧρες. Στό ατημά τους δέν θά εἶχε βασικά κανείς ἀντίρ-
ρηση, ἀφοῦ δείχνει εὐαίσθητη ψυχή καί ἀνεξάλειπτα πνευμα-
τικά βιώματα. Ὡστόσο παρουσιάζονται καί σοβαρές δυσχέρειες,
πράγμα πού ἀναγκάζει νά τούς παρακαλέσουμε νά κάνουν
κάποια θυσία.
192 E΄ ΔIAΦOPA
Τί ἀκριβῶς συμβαίνει;
Γιά νά δώσουμε τήν ἀπάντηση θά χρειασθεῖ νά ἐπισημάνουμε
πώς, γιά νά ἐπιτευχθεῖ ὁ κύριος σκοπός τῆς κατασκηνώσεως,
νά «μορφωθῇ Χριστός» στίς ψυχές τῶν παιδιῶν, βασική προϋπό-
θεση εἶναι ἡ ψυχική ἠρεμία τῶν «Χ.Α.». Ἡ δημιουργία τοῦ εὔκρα-
του πνευματικοῦ κλίματος, γιά νά ὠφεληθοῦν τά παιδιά πνευ-
ματικῶς. Ἀπερίσπαστα νά παρακολουθήσουν τό μελετημένο
ἀπό τά στελέχη καθημερινό πρόγραμμα, ὥστε νά φύγουν ἀνα-
νεωμένα, ἐνισχυμένα πνευματικά. Γι’ αὐτό καί καταβάλλεται
κάθε προσπάθεια ὥστε νά τά ἔχουν ὅλα (φαγητό, ψυχαγωγίες,
πνευματικές εὐκαιρίες, ἐπικοινωνίες...) σέ καλή ποιότητα καί
ποικιλία. Εἶναι ἀπαραίτητο τά στελέχη καί οἱ «Χ.Α.» νά μείνουν
γιά ἕνα 15ήμερο ἀπερίσπαστοι, γιά νά ἐπιτελεσθεῖ τό ἔργο καί ὁ
σκοπός τῆς κατασκηνώσεως.
Ἡ κατασκήνωση ἔχει ἕνα συγκεκριμένο, σφιχτό πρόγραμμα
καί ἕνα συγκεκριμένο ρυθμό. Μέσα σέ λίγο χρονικό διάστημα
τά στελέχη κουράζονται νά ἐμπνεύσουν στά παιδιά ἑνότητα
καί πειθαρχία, νά τά ἐκπαιδεύσουν σ’ ἕνα σωστό πρόγραμμα
ζωῆς. Οἱ ἐπισκέπτες ὅμως εἶναι «ἐκτός προγράμματος». Καί
δέν εἶναι δυνατόν, ὅσο καλή διάθεση κι ἄν ἔχουν, νά μποῦν στό
ρυθμό τῆς κατασκηνώσεως. Ἔτσι γίνονται ἀφορμή διασπάσεως
καί ἀπορρυθμίσεως τοῦ συνόλου, ἀπό τή στιγμή πού θά φανοῦν
στήν ἐξώπορτα καί θά διαλυθεῖ τό ἀναγνωστήριο, μέχρι τήν
ὥρα τοῦ σιωπητηρίου, πού μέ τίς συζητήσεις τους μέ τά παιδιά
θά τά καθυστεροῦν ἤ καί θά τά ἀποσποῦν ἀπό τό πρόγραμμά
τους.
Κοντά σ’ αὐτό εἶναι καί κάτι ἀκόμη. ὁ προβληματισμός ἑνός
φοιτητῆ δέν συμπίπτει μέ τίς ἁπλές, πρῶτες ἀνησυχίες ἑνός
ἐφήβου. Κι αὐτό τό στοιχεῖο γίνεται σοβαρότερο, ὅσο ὁ φοιτητής
συμβαίνει νά μήν ἔχει οὔτε συνείδηση ὑπευθύνου στελέχους
οὔτε ἐκπαίδευση, συντονισμό καί ἐξάρτηση. Ἔτσι χωρίς νά τό
θέλει ἤ νά τό ἀντιλαμβάνεται βλάπτει καί τήν κατασκήνωση
καί τίς ψυχές τῶν μικρότερων ἀδερφῶν του.
Ἄς ἀφήσουμε πού καί οἱ ἴδιοι οἱ ὁμαδάρχες τῆς κατασκηνώ-
EΠIΣKEΨEIΣ 193
σεως πολλές φορές ἐνθουσιάζονται μέ τήν παρουσία φίλων
καί κάπως σάν νά χάνουν τή «φόρμα» τους, ξεχνιοῦνται καί
ξεχνοῦν καί παραμελοῦν τά καθήκοντά τους.
Οἱ ἐπισκέψεις γονέων, συγγενῶν, φίλων, γνωστῶν ἀποσποῦν
στελέχη καί παιδιά. Πότε τόν ἕνα, πότε τόν ἄλλο καί πότε ὅλους
μαζί. Περισπᾶται ἔτσι ὁ νοῦς καί δέν εἶναι συγκεντρωμένος στό
σκοπό. ὁρισμένες φορές μάλιστα οἱ ἐπισκέπτες μεταφέρουν
ἴσως καί πράγματα πού δέν εἶναι σύμφωνα μέ τίς ἀρχές τῆς
κατασκηνώσεως. Ὅσοι ἔχουν πείρα πάνω σ’ αὐτό μποροῦν νά
τό μαρτυρήσουν.
Γιά τούς λόγους αὐτούς εἴμαστε δύσκολοι νά δεχόμαστε ἐπι-
σκέψεις στήν κατασκήνωση ὅποτε οἱ ἐπισκέπτες τό θελήσουν.
Καί αὐτά ἀκόμη τά τηλεφωνήματα τῶν γονέων στά παιδιά καί
τῶν παιδιῶν στούς γονεῖς ἀποσποῦν τή σκέψη καί τό ἐνδιαφέ-
ρον τῶν παιδιῶν ἔξω ἀπό τήν κατασκήνωση. Ἄς μείνουν οἱ κατα-
σκηνωτές 15 ἡμέρες ἀπερίσπαστοι. Εἶναι συμφέρον γιά ὅλους.
Ἐπειδή ὅμως πολλοί γονεῖς τῶν «Χ.Α.» καί στελεχῶν, ὅπως
καί φίλοι τῆς κατασκηνώσεως ἐπιθυμοῦν νά τήν ἐπισκεφθοῦν,
προγραμματίζεται ἕνα ὁρισμένο ἀπόγευμα ὁμαδικῆς ἐπισκέ-
ψεως στήν κατασκήνωση, ὅπου τούς ἐπιφυλάσσεται ὑποδοχή
καί γίνεται εἰδική γιορτή γιά νά γνωρίσουν τήν κατασκήνωση,
τό πρόγραμμα, τό Ἔργο της. Ἐπικοινωνοῦν οἱ ἐπισκέπτες μέ
τούς γνωστούς ἐκεῖ καί ἀποχωρίζονται ὅλοι εὐχαριστημένοι.
Γι’ αὐτό πρέπει νά παρακληθοῦν οἱ ἀγαπητοί φοιτητές καί οἱ
ἄλλοι ἐπικέπτες νά δείξουν κατανόηση καί διακριτικότητα καί
ἄς προτιμήσουν νά ἐπισκεφθοῦν τότε κι αὐτοί τήν κατασκή-
νωση. Εἰδικά οἱ φοιτητές θά παροτρυνθοῦν νά συμμετάσχουν
στίς κατά τόπους φοιτητικές κατασκήνωσεις τῆς «Χ.Φ.Δ.» πού
τά τελευταῖα χρόνια γίνονται σχεδόν σ’ ὅλες τίς ἐπαρχίες.
Βέβαια σέ ἐξαιρετικές περιπτώσεις, ἐάν ὁρισμένα στελέχη τῶν
«Χ.Α.», ὁμαδάρχες, πού δέν μπόρεσαν νά πάρουν μέρος στήν
κατασκήνωση, θά ἤθελαν ὁρισμένες μέρες νά ζήσουν στόν
κατασκηνωτικό χῶρο, θά γίνουν εὐπρόσδεκτοι μόνο ἐφόσον ὡς
γνῶστες τοῦ προγράμματος καί τοῦ σκοποῦ ὄχι μόνο θά προ-
194 E΄ ΔIAΦOPA
σαρμοσθοῦν ἀπόλυτα καί ἀπό τήν πρώτη στιγμή στό πνεῦμα

τῆς κατασκηνώσεως, ἀλλά καί θά βοηθήσουν οὐσιαστικά μέ
τήν ὅλη ἀναστροφή καί τίς ὑπηρεσίες τους. Πάντοτε ὅμως χρειά-
ζεται προηγούμενη ἔγκριση καί συνεννόηση μέ τόν ἀρχηγό.
Ὅμως ἡ κατασκήνωση θά δεχθεῖ κατά τόν Ἁγιασμό ἤ τήν
ἑορτή γονέων καί τήν ἐπίσκεψη τοῦ προέδρου καί τῶν μελῶν
τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Συλλόγου πού ὀργανώνει
τήν κατασκήνωση. Ἀνθρώπων δηλαδή πού κοπίασαν καί κο-
πιάζουν γιά τήν κατασκήνωση. Στίς περιπτώσεις αὐτές πρέπει
ὁ ὑπεύθυνος τῆς κατασκηνώσεως νά προσέξει πολύ, ὥστε ὅλη
ἡ κατασκήνωση νά ἀποδώσει τόν ὀφειλόμενο σεβασμό καί τήν
εὐγνωμοσύνη σ’ αὐτούς πού μοχθοῦν γιά τό ἔργο τῆς κατασκη-
νώσεως. Εἶναι κι αὐτό ὄχι μόνο χαρά γιά τούς ἀνιδιοτελεῖς ἐρ-
γάτες, ἀλλά καί διδασκαλία γιά τά παιδιά, νά ξέρουν νά ἀνα-
γνωρίζουν καί νά τιμοῦν τούς εὐεργέτες τους. Ἡ εὐγένεια καί
ἡ καλή παρουσία τῆς κατασκηνώσεως καί τῶν κατασκηνωτῶν
θά παίξει σημαντικό ρόλο.
Ἡ κατασκήνωση θά δεχθεῖ ἐπίσης τήν προγραμματισμένη
ἐπίσκεψη κάποιων σπουδαίων ὁμιλητῶν πού ἔρχονται γιά νά
προσφέρουν μιά πνευματική εὐκαιρία στά παιδιά καί γενικά
στήν κατασκήνωση. Θά δεχθεῖ καί τά εὐεργετικά ἀποτελέ-
σματα τῆς ἐπισκέψεως αὐτῆς: τά ἀποτελέσματα ἀπό τήν ὁμι-
λία, τή συγκέντρωση τῶν στελεχῶν, τίς ἰδιαίτερες προσωπικές
συμβουλές...
Ἑπομένως οἱ ἐπισκέψεις στήν κατασκήνωση μπορεῖ νά ζημιώ-
σουν. Μπορεῖ ὅμως καί νά ὠφελήσουν πολύ. Τίς πρῶτες θά τίς
ἀποφεύγουμε. Τίς δεύτερες θά τίς ἐπιδιώκουμε, πάντοτε ὅμως
μέ πρόγραμμα καί μέ σύστημα.
AΣKHΣH ETOIMOTHTAΣ 195
AΣKHΣH ETOIMOTHTAΣ
Θά καταρτισθεῖ καί θά ἀναπτυχθεῖ στά παιδιά ἕνα σχέδιο

συναγερμοῦ τῆς κατασκηνώσεως. Ὑπάρχουν σχετικές ὁδηγίες
στήν ἐγκύκλιο πού στέλνει τό Ὑπουργεῖο κάθε χρόνο στίς κατα-
σκηνώσεις, οἱ ὁποῖες εἶναι ἀπαραίτητο νά εἶναι σέ γνώση ὅλων
τῶν στελεχῶν.
Θά ὑπάρχουν φάκελοι γιά κάθε ὁμάδα, μέσα στούς ὁ-
ποίους θά περιέχονται ὁδηγίες γιά τήν κίνηση καί τή συγκέ-
ντρωση τῆς ὁμάδας κ.λ.π. Ὅλοι οἱ φάκελοι θά βρίσκονται
μέσα σ’ ἕνα μεγάλο κόκκινο φάκελο, ὁ ὁποῖος θά ἐπι-
δειχθεῖ στά παιδιά. Θά τούς λεχθεῖ ὅτι θά ἀνοιχθεῖ σέ ἄγνω-
στη ἡμέρα καί ὥρα. ὁ συναγερμός μπορεῖ νά γίνει στίς
πρωινές ὧρες καί νά συνδυασθεῖ μέ ἀνάβαση γιά τήν
ἀνατολή τοῦ ἡλίου ἤ μέ ἐκδρομή μέ κατάλληλο σύνθημα (π.χ.
«Γρηγορεῖτε»).
196 E΄ ΔIAΦOPA
TO ENTYΠO
Τό ἔντυπο εἶναι ἕνα ἀπό τά θεμελιακά μέσα οἰκοδομῆς στό

Ἔργο μας. Ἑπομένως ἰδιαίτερη φροντίδα χρειάζεται καί γι’
αὐτό.
Συγκεκριμένα:
1) Τό τεῦχος τοῦ «Πρός τήν Νίκην» πού θά κυκλοφορήσει πρέ-

πει νά προβληθεῖ καί ν’ ἀξιοποιηθεῖ.
2) Πολύ καλή συνήθεια, πού ἔχει ἐπικρατήσει πιά σ’ ὅλες

τίς κατασκηνώσεις μας, εἶναι ἡ ἔκθεση βιβλίου. Νά μήν παρα-
λειφθεῖ. Ἡ πείρα ἀπέδειξε ὅτι πολλά παιδιά γνωρίζουν καλύ-
τερα τά χριστιανικά βιβλία, ἐφοδιάζονται καί ὠφελοῦνται.Ἡ
ἔκθεση αὐτή καί κατά τήν ἡμέρα ἐπισκέψεως τῶν γονέων ἔχει
ἀποδειχθεῖ χρήσιμη καί ἐνδιαφέρουσα.
Ἀπό τά βιβλία δέ αὐτά μποροῦμε μιά ἐπιλογή νά παρουσιά-
σουμε στό προαύλιο τοῦ ναοῦ τοῦ χωριοῦ, ὅπου θά ἐκκλησια-
στοῦμε.
TO ENTYΠO 197
3) Πρακτικός τρόπος προωθήσεως τοῦ ἐντύπου εἶναι μιά
μικρή ἐπιλογή ἀπό αὐτά πού ἔχει διαβάσει ὁ ἴδιος ὁ ὁμαδάρχης
ἤ βρίσκονται τώρα στό πρόγραμμα μελέτης. Mπορεῖ νά τά τοπο-
θετήσει πάνω στό κομοδίνο καί ἄς εἶναι βέβαιος ὅτι ὁ ἕνας μετά
τόν ἄλλο θά τοῦ τά ζητήσουν ὅλοι μέσα στό θάλαμο. Ἰδίως τίς
ὧρες τοῦ μεσημβρινοῦ σιωπητηρίου. Ἐννοεῖται ὅτι θά εἶναι
βιβλία ἐλεγμένα, ἀπολύτως ἐγγυημένα καί κατά τό δυνατόν
ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία τῶν παιδιῶν.
’Iδιαίτερα χρήσιμο γιά παιδιά, στελέχη καί τούς ἀνθρώπους
τῆς ὑπαίθρου εἶναι νά ὀργανώνεται ἀπ’ τήν κατασκήνωση
ἱεραποστολική ἐξόρμηση χριστιανικοῦ ἐντύπου (βιβλίων,
περιοδικῶν) σέ κάποιο κοντινό χωριό. Ἡ ὠφέλεια εἶναι
ἀμφίδρομη καί σημαντική.
198 E΄ ΔIAΦOPA
TPAΓOYΔI
Σχετικῶς μέ τά τραγούδια ἄς ἔχουμε ὑπ’ ὄψιν τά ἑξῆς:
1) Κατασκήνωση καί γενικά σύνολο χριστιανῶν νέων χωρίς

τραγούδι εἶναι σῶμα χωρίς ψυχή, πρόσωπο χωρίς χαμόγελο,
ἐξοχή δίχως πρασινάδα καί ἄνθη.
2. Τό τραγούδι δέν ὀμορφαίνει μόνο τήν κοινή ζωή. Ἐμψυχώνει

καί ἐνθουσιάζει. Ἐπίσης καί ἑνώνει. Γι’ αὐτό εἶναι ἐνδεδειγμένο
στίς κοινές εὐκαιρίες (κυρίως τραπεζαρία) νά δίνει τόν τόνο καί
τόν ρυθμό ὁ ἀρχηγός. Ἔστω κι ἄν δέν ἔχει εἰδικές γνώσεις. Μέ
λίγη προσπάθεια μπορεῖ νά φθάσει σέ καλό ἐπίπεδο. Διδασκα-
λία καινούργιων τραγουδιῶν μπορεῖ νά κάνει καί ἄλλος. Διεύ-
θυνση ὅμως τῶν γενικῶν τραγουδιῶν νά ἔχει πάντα ὁ ἀρχη-
γός, ἄν δέν τόν ἐμποδίζει ἡ φωνή του. Ἰδιαίτερα ὅταν θέλει νά
ἐπαναφέρει τήν ἡσυχία καί τήν τάξη τῆς Τραπεζαρίας, ἄς μή
λησμονεῖ ὅτι τό τραγούδι εἶναι ὁ καλύτερος τρόπος.
3. Σέ πολλές κατασκηνώσεις ὑπάρχει ἡ συνήθεια νά δημιουρ-
TPAΓOYΔI 199
γοῦνται «ὕμνοι ὁμάδων». Πρόκειται γιά ἕνα ὡραῖο θεσμό, πού
ἀνοίγει δρόμους σέ καλλιτεχνικά χαρίσματα καί σέ ἐμπνεύσεις.
Παράλληλα δίνει κι ἐλπίδες γιά ἕναν ἐμπλουτισμό τοῦ καταλό-
γου τῶν ὡραίων χριστιανικῶν ἀσμάτων μας. Ἐνδεικτικά ἀνα-
φέρουμε ὅτι πολλά ὄμορφα χριστιανικά τραγούδια μας ξεπήδη-
σαν μέσα ἀπό κάποιες κατασκηνώσεις. Στίχοι καί μουσική τῶν
«Χ.Α.». Μετά ἀπό ὅλα αὐτά εἶναι εὐνόητο ὅτι θά προτρέπουμε
τά παιδιά καί τούς συνεργάτες γιά σύνθεση ὕμνων, ὑπενθυμίζο-
ντας μόνο (καί ἐλέγχοντας) νά μήν ἐπηρεάζονται ἀπό ρυθμούς
τοῦ κόσμου. Ζητοῦμε ν’ ἀνοίξουμε δρόμους, ὄχι νά ἑγκλωβι-
στοῦμε σέ προκατασκευασμένες φυλακές. Θέλουμε νά γίνουν
οἱ νέοι μας πρωτοπόροι, ὄχι οὐραγοί. Εἶναι δέ πολύ ἐντυπωσι-
ακό τό γεγονός ὅτι ὁρισμένες «τολμηρότατες» δοκιμές σύντομα
παρακμάζουν. Ἀκόμη καί σ’ αὐτά τά ἀνώριμα παιδιά λειτουργεῖ
πνευματικό αἰσθητήριο. Εὐλογία Θεοῦ.
Ἄλλη ἐκτροπή ἐξίσου ἀνεπιθύμητη εἶναι νά διασκευάζουμε
παλιούς ὕμνους. Ἄν δέν μποροῦμε νά κάνουμε κάτι καινούρ-
γιο, ἄς μήν κάνουμε καθόλου. Οὔτε νά μαζεύουμε σκόρπιους
στίχους ἀπό ἐδῶ καί ἀπό κεῖ εἶναι ὡραῖο. Μπορεῖ οἱ ποιητές
τους νά εἶναι φημισμένοι, ἀλλά στήν περιοχή τῆς Χριστιανικῆς
Ἀγωγῆς πρέπει νά πρυτανεύει ἡ ασθηση τῆς εὐθύνης γιά τό τί
προβάλλουμε καί (ἔστω ἔμμεσα) συνιστοῦμε. Ἄλλωστε καί δεο-
ντολογικά δέν ἐπιτρέπεται ἡ ἐπέμβαση σέ ξένη πνευματική
δημιουργία. Κάτι ἀνάλογο ἰσχύει καί γιά τόν δανεισμό, πού μερι-
κοί ἐπιχειροῦν ἀπό μουσικά κομμάτια ἑλληνικά ἤ ξένα. Ἐάν
γιά ὁρισμένες, ἀνεγνωρισμένα σοβαρές κλασικές συνθέσεις θά
μποροῦσε νά γίνει κάποια ἐξαίρεση (γιά τήν ἀκρίβεια οὔτε καί
αὐτό ἐπιτρέπεται), σέ καμιά περίπτωση δέν πρέπει νά ὑποχω-
ρήσουμε σέ περιοχές μέ ἐλαφρό καί κοσμικό χρῶμα. Διότι δημι-
ουργοῦμε ἀνοίγματα πρός τόν κόσμο, πού σίγουρα θά βλάψουν
τά παιδιά, ἀλλά καί διότι κινδυνεύουμε νά παρεξηγηθοῦμε ἀπό
κάποιο εὐρύτερο κοινό, πού θά μᾶς ἀκούσει καί θά ἀναγνωρί-
σει γνώριμές του κοσμικές μελωδίες.
200 E΄ ΔIAΦOPA
4) Ἐάν μερικά παιδιά γνωρίζουν μουσικά ὄργανα καί μπο-

ροῦν νά συνοδεύουν τό τραγούδι τῆς ὁμάδος ἤ καί τῆς κατασκη-
νώσεως, αὐτό εἶναι ὡραῖο καί ἀξιοζήλευτο. Ἄς ἐπαγρυπνοῦν
ὅμως τά στελέχη μας, ὥστε ὅλα νά γίνονται σοβαρά (στό ἦθος
μας) καί μέ μέτρο. Ἐπίσης ἄς προσέχουν καί στίς μή προγραμ-
ματισμένες χρήσεις τῶν μουσικῶν αὐτῶν ὀργάνων. Τίποτε
στήν κατασκήνωση νά μή θυμίζει κόσμο. Ἐάν τό ἐξηγήσουμε
μέ καλό, συζητητικό τρόπο στά παιδιά, θά βροῦμε κατανόηση
καί ἀνταπόκριση. Ἔχουν ὅλη τήν καλή διάθεση. Καί πρέπει νά
τήν ἀξιοποιήσουμε.
KATAΣKHNΩTIKH EΦHMEPIΔA 201
KATAΣKHNΩTIKH
EΦHMEPIΔA
Ἡ ἐφημερίδα γιά τήν κατασκήνωση εἶναι μιά ἀνάγκη. Ἐκτός

ἀπό τή ζωή πού δίνει στήν ἐκδότρια ὁμάδα, εἶναι καί μιά προ-
σφορά σ’ ὁλόκληρη τήν κατασκήνωση.
Γι’ αὐτό ἡ προετοιμασία γιά τήν ἔκδοση τῆς ἐφημερίδας πρέ-
πει ν’ ἀπασχολήσει τόν ὁμαδάρχη πολύ πρίν ἀπό τό καλοκαίρι
συγκεντρώνοντας τό ἀπαραίτητο τεχνικό ὑλικό (χαρτί, χρώμα-
τα...) μαζί μέ τήν λοιπή ὕλη, ὅση εἶναι δυνατόν νά συγκεντρω-
θεῖ πρίν τήν κατασκήνωση (ἀποκόμματα γελοιογραφιῶν, ἕνα
ἀρθράκι, ἕνα σχέδιο διαγωνισμοῦ...).
Ἡ ἔκδοση ἐφημερίδας στήν κατασκήνωση θά πρέπει νά γίνει
ἀντικείμενο φροντίδας ἐκ μέρους τῆς ὁμάδος ἀπό τήν πρώτη
ἡμέρα τῆς ἐκεῖ διαμονῆς της. Ἀφοῦ ὁ ὁμαδάρχης κατατοπίσει
τά παιδιά τῆς ὁμάδας του τί μπορεῖ περίπου νά περιέχει μιά ἐφη-
μερίδα, θ’ ἀφήσει αὐτά νά σκεφτοῦν, νά παρακολουθοῦν ἔξυ-
πνα τήν ὅλη ζωή τῆς κατασκηνώσεως, νά σχηματίζουν ἰδέες.
Καί ὅταν ὡριμάσει ἡ ἐφημερίδα στή σκέψη τῶν παιδιῶν, τότε
θά προχωρήσει ἡ ὁμάδα μέ τήν πρωτοβουλία τῶν παιδιῶν καί
202 E΄ ΔIAΦOPA
μέ τήν ἐπίβλεψη τοῦ ὁμαδάρχου στήν ἔκδοση.

Τό πρῶτο πράγμα πού θ’ ἀπασχολήσει τήν ἐκδότρια ὁμάδα
εἶναι ὁ τίτλος τῆς ἐφημερίδας. Κατόπιν θά γίνει μιά παρωδία
τῶν τυπικῶν τῶν ἐφημερίδων (ἀριθμός τεύχους, τυπογρα-φεῖο,
διεύθυνση κ.λ.π.) κι ἔπειτα θ’ ἀρχίσει τό κατά στῆλες γράψιμο.
1) Καί πρῶτα τό ψυχαγωγικό μέρος. Ὅλη ἡ κατασκήνωση
μέ τή ζωή της, τό πρόγραμμά της, προσφέρεται νά γεμίσει τίς
στῆλες αὐτές. Τό πρωινό ξύπνημα, ἡ γυμναστική, τό ἐγκυκλο-
παιδικό δεκάλεπτο, ἡ ὁμαδική ἐργασία, τό τραπέζι, τό παιχνίδι,
μιά ἀνάβαση, τό ἀναγνωστήριο, ἡ ψυχαγωγία μιᾶς ὁμάδος (Ὁ
τρόπος μέ τόν ὁποῖο παρουσιάστηκε, τό περιεχόμενό της), ὅλα
μποροῦν ν’ ἀποτελέσουν θέματα. Ἀκόμη ὁ καιρός, ἡ ὁμάδα ὑπη-
ρεσίας, μιά ἀθλητική συνάντηση, ἡ ζωή τῶν ὑπόλοιπων ὁμά-
δων εἶναι δυνατόν καί αὐτά νά παρουσιαστοῦν μ’ ἕνα ἔξυπνο
τρόπο.
Ὅλα αὐτά θά προσφερθοῦν μέ τό ἀνάλογο σκίτσο, ἤ μέ
διάφορες στῆλες, π.χ. στήλη «ἐξωτερικῶν» καί «ἐσωτερικῶν»
εἰδήσεων, ἀστυνομικοῦ δελτίου, φιλολογική ἐπιφυλλίδα κ.λ.π.
Ἀπό τίς στῆλες τῆς ἐφημερίδας μπορεῖ ἀκόμη νά προκηρυχθεῖ
διαγωνισμός, νά παρουσιαστεῖ ἐπίκαιρο ἀστεῖο ποίημα ἑνός παι-
διοῦ, ἕνα πνευματικό παιχνίδι (σταυρόλεξο, σκάλα κ.λ.π.).
2) Τό σοβαρό μέρος τῆς ἐφημερίδας θά βρίσκεται σέ ἰδιαί-
τερη στήλη ἀπό τό ψυχαγωγικό μέρος, σαφῶς χωρισμένη. Καί
σ’ αὐτό εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἐπικαιρότητα. Μπορεῖ νά περιέχει
ἕνα κύριο ἄρθρο, τόν ὕμνο τῆς ὁμάδος (καί σκέψεις γύρω ἀπό
αὐτόν) ἀνάλυση καί ὄμορφη παρουσίαση ἑνός συνθήματος, σκέ-
ψεις τῶν παιδιῶν γιά τήν κατασκήνωση, γιά μιά ὁμιλία, γιά τό
ὄνομα τῆς ὁμάδος...
Εἰδικότερα, ἐάν ἡ ἐφημερίδα ἐκδοθεῖ τίς πρῶτες ἡμέρες τῆς
κατασκηνώσεως, τό κύριο ἄρθρο θά καλεῖ τούς κατασκηνω-
τές σέ μιά οὐσιαστική ἐκμετάλλευση τῆς κατασκηνώσεως. Στή
μέση τῆς κατασκηνώσεως, θά τονώνει τούς κατασκηνωτές, ἐπι-
σημαίνοντας ἀσθενή σημεῖα καί τονίζοντας τά καλά, ἐνῶ πρός
τό τέλος πλέον θά ζητᾶ ἀπό τόν κάθε κατασκηνωτή νά κρατή-
KATAΣKHNΩTIKH EΦHMEPIΔA 203
σει γιά πάντα τό πνεῦμα τῆς κατασκηνώσεως στήν καρδιά του.
Μερικά τεχνικά πού πρέπει νά προσέξει ὁ ὁμαδάρχης: Δέν
πρέπει ν’ ἀφήσει νά γράφεται ἡ ἐφημερίδα πολλές ἡμέρες, για-τί
τά παιδιά κουράζονται καί τό ζωντανό πνεῦμα τῆς ἐπικαιρότη-
τας διαλύεται. Μόλις συγκεντρωθεῖ τό ὑλικό, θ’ ἀρχίσει ἡ ἐφημε-
ρίδα ἀμέσως νά γράφεται (κατά τό γράψιμο μπορεῖ νά γίνουν
διορθώσεις ἤ προσθῆκες). Οἱ ἐλεύθερες ὧρες τοῦ προγράμμα-
τος μιᾶς ἤ δύο ἡμερῶν ἐπαρκοῦν πλήρως, ἀρκεῖ ἡ ὁμάδα νά ἔχει
«ζεσταθεῖ» καί ἐνθουσιασθεῖ. Ἕνα δεύτερο σημεῖο εἶναι ἡ παρου-
σίαση τῆς ἐφημερίδας. Αὐτή μπορεῖ νά γίνει στό τραπέζι (ὁπότε
καί μπορεῖ νά παρουσιασθεῖ τό περιεχόμενο) κατά τή διάρκεια
τῆς ψυχαγωγίας ἤ μέ μιά ἰδιαίτερη ἐμφάνιση τῆς ὁμάδος.
Ἡ παρουσίαση παίζει σπουδαῖο ρόλο, ὅσον ἀφορᾶ τήν ἐπιτυ-
χία τῆς ἐφημερίδας. Ἔτσι ἡ ἐφημερίδα θά γίνει ἕνας σταθμός
στή ζωή τῆς ὁμάδος καί τῆς ὅλης κατασκηνώσεως. Ἐκεῖ θά ἀπο-
τυπωθεῖ ὁ παλμός τῆς ὁμάδος καί θά χαλκευθεῖ ὁ σύνδεσμός
της μέ ὅλες τίς ἄλλες. Θά δώσει διέξοδο στό δυναμισμό ἀρκετῶν
παιδιῶν, ἐνῶ συγχρόνως εἶναι καί εὐκαιρία ἐκδήλωσης τῶν ἱκα-
νοτήτων τους. Θά προσφέρει πλούσιο χιοῦμορ στήν κατασκή-
νωση καί θά βοηθήσει τούς κατασκηνωτές νά προσέξουν καλύ-
τερα τίς διάφορες εὐκαιρίες προγράμματος.
Ἡ κατασκηνωτική ἐφημερίδα καλό εἶναι νά ἀποτελεῖ ἐπιδίωξη
κάθε ὁμαδάρχου.
204 E΄ ΔIAΦOPA
ΠAPAPTHMA 205
ΠAPAPTHMA
206 ΠAPAPTHMA
ΠAPAPTHMA 207
ENΔEIKTIKΟ
HMEPHΣIO ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΩΣ
7.30 π.μ. Ἔγερση

7.35 π.μ. Γυμναστική
7.45 π.μ. Πλύσιμο - ἑτοιμασία
8.00 π.μ. Προσευχή - Ἁγιογραφικό
8.40 π.μ. Ἔπαρση σημαίας
8.45 π.μ. Πρωινό
9.15 π.μ. Τακτοποίηση σκηνῶν - Ἐργασία
10.00 π.μ. Ἐπιθεώρηση
10.30 π.μ. Ἐλεύθερη ὥρα- Παιχνίδι
12.45 μ.μ. Λήξη παιχνιδιοῦ
1.00 μ.μ. Γεῦμα
2.30 μ.μ. Ἀνάπαυση - Σιωπητήριο
4.30 μ.μ. Ἔγερση
5.00 μ.μ. Πρόδειπνο
5.00 μ.μ. Ἐλεύθερη ὥρα- παιχνίδι
7.45 μ.μ. Λήξη παιχνιδιοῦ
8.00 μ.μ. Ὑποστολή σημαίας
8.15 μ.μ. Συγκέντρωση ὁμάδος
9.00 μ.μ. Δεῖπνο
10.15 μ.μ. Προσευχή
11.00 μ.μ. Σιωπητήριο
208 ΠAPAPTHMA
ΕΦΟΔΙΑ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΤΟΥ
Κουβέρτες 2
Σεντόνια 4
Μαξιλαροθῆκες 2
Πετσέτες προσώπου 3
Πετσέτες μπάνιου 2
Πετσέτες ποδιῶν 2
Πιζάμες 2
Πουλόβερ-Μπουφάν
Κάλτσες (8 ζεύγη)
Ἐσώρουχα (8 ζεύγη)
Σακούλα γιά τά ἄπλυτα
Ροῦχα ἐργασίας, ἀθλητικά, Κυριακῆς
Παντόφλες
Παπούτσια (καλά καί πρόχειρα)
Διάφορα εδη ἀτομικῆς καθαριότητος
Κρεμάστρες ρούχων
Ὀδοντόβουρτσα
Ὀδοντόκρεμα
Φακός
Καινή Διαθήκη
Λειτουργικό Ἐγκόλπιο
Προσευχητάριο «KYPIE EIΣAKOYΣON...»
ΠAPAPTHMA 209
ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΔΥΝΑΜΟΛΟΓΙΟ
ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΩΣ
ΗΜΕΡΑ: .............../...../.....
Ὁμάδες: Παιδιά Στελέχη Σύνολο

1η: ..... + ... = .......
2η: ..... + ... = .......
3η: ..... + ... = .......
4η: ..... + ... = .......
5η: ..... + ... = .......
6η: ..... + ... = .......
7η: ..... + ... = .......
8η: ..... + ... = .......
ἈρχηγεÖο: .........
Λοιποί: .........
Kυρίες: .........
Σύνολο: ......... + .... = ...........

210 ΠAPAPTHMA
ΠPOΓPAMMA KATAΣKHNΩΣEΩΣ
Ὁ ἀρχηγός τοποθετεῖ καταλλήλως
στό πρόγραμμα πού συντάσσει τά ἑξῆς:
Α) Ἁγιασμός - Ὀνοματοδοσία
Ἁγιογραφικά θέματα,
συζητήσεις, ὁμάδες
Ἡμέρα Ἐξομολογήσεως
Θ. Κοινωνίας
Γιορτῆς - Ἐπισκεπτηρίου
Πατρίδος
«Πρός τήν Νίκην»
Ἁγίας Γραφῆς, Ὀρθοδοξίας, Πίστεως
Ἱεραποστολῆς
Ἁγίου ἑορτάζοντος
Β) Ἐπισκέψεις πατέρων, ὁμιλητῶν
Συνέδριο
Ὥρα εἰλικρινείας
Ἑσπερινός, Παράκληση, Ἀπόδειπνο
Ἀπολογισμός
Προβολές
Μουσικά βραδινά, Βραδινά Κυριῶν
Γ) Πρωταθλήματα: Στίβος, Διελκυστίνδα, Σφαίρα,
Ἀνώμαλος δρόμος,
Ὁμαδικά παιχνίδια: Δάσους, Μαντηλάκι,
Θησαυρός, Σκαμνάκια
Φακοί, Ταχυδρόμος κλπ.
Ἔξοδος ὁμάδων, γενικές ἔξοδοι
Βραδινός περίπατος - παιχνίδι
Ἐκδρομή - Ψυχαγωγίες
Πρωτοτυπίες: νέα μέρη γιά ἐκδρομές, ψυχαγωγία,
παιχνίδια, θέματα.
ΠAPAPTHMA 211
ΓΕΝΙΚΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΩΣ

Ὁ ἀρχηγός σέ συνεργασία μέ τούς ὁμαδάρχες ἀρκετό καιρό
πρίν τήν κατασκήνωση ἑτοιμάζει καί ἀναθέτει τά ἑξῆς:
1) Ἐπιλογή - Τοποθέτηση ὁμαδαρχῶν - βοηθῶν.

2) Ἐπιλογή - Τοποθέτηση κατασκηνωτῶν.
3) Προκατασκηνωτικές συγκεντρώσεις ὁμαδαρχῶν.
4) Προκατασκηνωτικές συγκεντρώσεις παιδιῶν.
5) Ὑλικό κατασκηνώσεως.
Α) Σύνταξη κατασκηνωτικοῦ προγράμματος:

Σύνθημα
Ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα
Θέματα συγκεντρώσεων, συγκεντρώσεων ὁμάδων
Ὑλικό ἀφιερωμένων ἡμερῶν
τραπεζιοῦ
ἐθνικῶν θεμάτων
γιορτῆς
Ἐγκυκλοπαιδικά
Β) Ἐπιλογή - Φωτοτύπηση ὕμνων - τραγουδιῶν

Διαγωνισμοί - Ψυχαγωγίες
Παιχνίδια - Πρωταθλήματα
Προβολές
Ἔλεγχος προγράμματος φαγητοῦ
Ἀνεύρεση νέων παιχνιδιῶν,
χώρων, ἐκδρομῶν,
πρωτοτυπιῶν.
212 ΠAPAPTHMA
Η ΠΡΩΤΗ ΗΜΕΡΑ
Ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα νά πραγματοποιηθοῦν τά ἑξῆς:
A) Τοποθέτηση παιδιῶν (θάλαμο - τραπέζι) σύμφωνα μέ κρι-
τήρια
Ξενάγηση τῶν παιδιῶν ἀπό τούς ὁμαδάρχες
καί σχετικές ὁδηγίες στόν κάθε χῶρο.
Ἀλληλογνωριμία παιδιῶν - ὁμαδαρχῶν.
Μεγάλη προσοχή στά εὐαίσθητα ἤ ζωηρά παιδιά
Διακόσμηση Τραπεζαρίας - Θαλάμων
Ἁγιασμός, Ὀνοματοδοσία.
B) Ἐνημέρωση τῶν παιδιῶν ἀπό τόν ἀρχηγό καί τούς

ὁμαδάρχες στά ἑξῆς:
1) Πρόγραμμα
Καμπανάκι, δεκάλεπτο, «ἄβατοι» χῶροι - κοινόχρηστοι χῶροι,
καθαριότητα, πρωταθλήματα, σημαία τιμῆς.
2) Συμπεριφορά
Τρόποι φαγητοῦ, τρόποι παιχνιδιοῦ, ὄχι ὕβρεις καί φιλονικίες
Προσφώνηση ὁμαδαρχῶν
Ἔξοδοι ἀπό κατασκήνωση
Δεντράκια (φροντίδα)
3) Ὑπευθυνότητες ὁμαδαρχῶν
Γ) Συγκεκριμένες ὁδηγίες ὁμαδαρχῶν πρός τά παιδιά πρίν

ἀπό κάθε τμῆμα τοῦ προγράμματος
Ἰδιαίτερη προσοχή στό τραπέζι - σιωπητήριο - ὑποστολή
καί κυρίως βραδινή προσευχή.
ΠAPAPTHMA 213
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ
ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΩΝ
Ἀμπελώνας Κυρίου
Ἀνάβασις
Ἀνοικτοί Οὐρανοί
Ἀναστροφή ἀγάπης
Ἀνοικτοί Οὐρανοί
Ἀντίθετα στό ρεῦμα
Ἄπαρτα Κάστρα
Ἀπαρχή
Ἀπολύτρωσις (Ρωμ. γ΄ 24)
Ἀσάλευτη Πολιτεία
Βασιλεία ἀσάλευτος (Ἑβρ. ιβ΄ 28)

Βασιλεία Θεοῦ
Βασιλειάδα
Γαλιλαία
Γαλήνιο Λιμάνι
Γενεά Κυρίου (Πράξ. η΄ 33)
Γεννησαρέτ (Λουκ ε΄ 1)
Γῆ ἐπαγγελίας, êγία, Mαρτύρων, Κυρίου
Δημιουργία
Δροσοπηγή
Θαβώρ
Θεοῦ Γεώργιον (A΄ Κορ. γ΄ 9)
Θεοῦ Οἰκοδομή
Θύρα Προβάτων (Ἰω. ι΄ 7)
Καινή Κτίσις (B΄ Κορ. ε΄ 17)
Καινούργια ζωή
214 ΠAPAPTHMA
Καινούργια Πολιτεία
Κατοικία Χριστοῦ (Ἐφ. γ΄ 17)
Κιβωτός (Ματθ. κδ΄ 38)
Κρυστάλλινες Πηγές
Κοινωνία διακονίας (Β΄ Κορ. η΄ 4)
Κοινωνία Θεοῦ
Κοινωνία Πίστεως (Φιλ. 6)
Κληρονομία ἄφθαρτος (Α΄ Πέτρ. α΄ 4)
Λιμάνι σωτηρίας
Λυχνία ἤ φῶς Χριστοῦ
Μεταμόρφωσις
Ναῦς Χριστοῦ
Νέα φυτεία
Ὁδός Ζωῆς (Πράξ. β΄ 28)

Ὁδός Κυρίου (Ματθ. γ΄ 3)
Ὁδός Θαλάσσης
Ὄμορφοι Κόσμοι
Οὐράνια σαλπίσματα
Πανδοχεῖον Χριστοῦ (Λουκ. ι΄ 34)

Παρεμβολή Κυρίου
Παρουσία Χριστοῦ
Ποίμνη Χριστοῦ (Ματθ. κ@΄ 31)
Ποίμνη Κυρίου
Πόλις êγία, καινή (Ἀποκ. κα΄ 2)
Πορεία Πίστεως
Πορεία πρός Ἐμμαούς
Πορεία στό φῶς
Πρός τίς κορφές
Πρός τίς πηγές
ΠAPAPTHMA 215
Πρός τή Νίκη
Πρός τό φῶς
Πύλη
Πύργος Χριστοῦ
Ρόδινες Ἀνατολές
Σκηνή αἰώνιος (Λουκ. ι@΄ 9)

Σκηνή Θεοῦ (Ἀποκ. κα΄ 2)
Στάδιο Ἀρετῶν
Στάδιον Χριστοῦ
Στή σκιά τῶν ἡρώων
Στή σκέπη Του
Στίβος Ἀρετῶν
Στίς Ἐπάλξεις
Στίς πηγές τῶν ὑδάτων
Στρατιά Χριστοῦ
Συνάντησις
Σύνδεσμος
Τιβεριάδα (Ἰω. κα΄ 1)
Φάρος ἐλπίδος
Θεία Φυτεία
Φωτεινή πορεία
Φωτεινοί ὁρίζοντες
Φῶς τῆς ζωῆς (Ἰω. η΄ 12)
Χαρούμενη Πολιτεία
Χριστοῦ Eὐωδία
Χρυσή Πόλη
216 ΠAPAPTHMA
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΟΜΑΔΩΝ

Α. Ἀγωνιστές, Ἀσάλευτοι, Ἀνδρεῖοι, Ἀετοί, Ἀμετακίνητοι,
Ἀποφασιστικοί, Ἀπελεύθεροι, Ἀθλοφόροι, Ἀκοίμητοι,
Β. Βράχοι, Βιβλικοί,
Γ. Γενναῖοι, Γαληνοφόροι, Γρανίτες, Γελαστοί,
Δ. Δημιουργοί, Διάκονοι, Διακριτικοί, Δυνατοί,
Ε. Ἐλεύθεροι, Εὐγνώμονες, Εὐάρεστοι, Εὐχάριστοι,
Ἐλάφια, Εἰλικρινεῖς, Ἑνωμένοι, Ἐλπιδοφόροι,
Ζ. Ζηλωτές,
Η. Ἡρωικοί, Ἡγεμονικοί, Ἡνίοχοι,
Θ. Θαλασσοπόροι, Θεμελιωτές, Θησαυροφύλακες,
Θεοδίδακτοι, Θαρραλέοι, Θεοφόροι,
Ι. Ἰχνηλάτες, Ἰσχυροί, Ἱεραπόστολοι,
Κ. Καρτερικοί, Καρποφόροι, Κραταιοί, Κτίστες, Κρυστάλλινοι,
Λ. Λυτρωμένοι, Λύχνοι, Λαμπεροί, Λαμπαδηφόροι,
Μ. Μαχητές, Μαθητές,
Ν. Νικηφόροι, Νικητές,
Ο. Οὐρανοδρόμοι, Οἰκοδόμοι, Ὀρθρινοί, ὁμολογητές,
ὁμόφρονες,
Π. Πιστοί, Πυρφόροι, Πύρινοι, Πυρσοί, Πρωτοπόροι,
Πολύκαρποι, Πάνοπλοι,
Ρ. Ριζοτόμοι, Ρωμαλέοι, Ρηξικέλευθοι,
Σ. Σταθεροί, Σθεναροί, Σύμψυχοι, Σποριάδες, Σαλπιγκτές,
Σκαπανεῖς, Σημαιοφόροι, Συνοδοιπόροι, Σκυταλοδρόμοι,
Στρατοκόποι, Στρατιῶτες, Σύσσωμοι,
Τ. Τηλαυγεῖς, Τροπαιοῦχοι, Τροπαιοφόροι, Ταπεινοί,
Υ. Ὑμνητές, Ὑπάκουοι, Ὑμνωδοί, Ὑψιπέτες,
Φ. Φωτεινοί, Φάροι, Φύλακες, Φωτοδότες, Φρουροί,
Χ. Χαρούμενοι, Χαρωποί, Χτίστες,
Ψ. Ψαράδες.
ΠAPAPTHMA 217
ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΕΣ ΟΜΑΔΑΡΧΩΝ
Φαρμακείου Προσευχητηρίου
Κλειδιῶν Βιβλιοθήκης
Ἀποθήκης Ποτίσματος
Φωτισμοῦ Βιβλιοπωλείου
Φωτογράφησης Εὐρωπ. Χορωδίας
Βυζ. Χορωδίας Διακοσμήσεως
Μουσικῆς Πίνακος Ἁγιογραφικῶν
Σειρᾶς Ἐξομολογήσεως Γυμναστικῆς
Τηλεφώνου Ἀφιερωμένων ἡμερῶν
Ἐπισκεπτηρίου Γραμματείας
Τηρήσεως Προγράμματος Ταμείου
Ταχυδρομείου Προβολῶν
Δυναμολογίου Διαγωνισμῶν
Ἠλεκτρολ. ὑλικοῦ Ἐφημερίδος
Χλωρίωσης νεροῦ Γιορτῆς
Βραβείων Στολῶν
Πρωταθλημάτων Ἀτομικῶν παιχνιδιῶν
Ὁμαδικῶν παιχνιδιῶν Ψυχαγωγίας
218 ΠAPAPTHMA
ΥΛΙΚO KATAΣKHNΩΣEΩΣ
Α) ΥΛΙΚΑ ΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1) Ὑλικά διακοσμήσεως
ἄσπρα χαρτόνια μαρκαδόροι
χρωματ. χαρτόνια (κανσόν) κόλλα UHU
κόλλες περιτυλίγματος κολλητ. ταινία λεπτή
χαρτί μέτρου κολλητ. ταινία φαρδιά
ἀφίσες, μέτρο καρφίτσες, πινέζες
κόλλες γλασέ καρφίδες τοίχου
ψαλίδια, χάρακες καρφάκια, σφυρί
2) Γραφική ὕλη
μολύβια, στυλό κοπίδι, συρραπτικό
κόλλες ἀναφορᾶς συνδετῆρες
διορθωτικό σβήστρα, ξύστρα
σφραγίδες, μελάνι τρυπητήρι χαρτιῶν
3) Ἠλεκτρολογικά ὑλικά
κατσαβίδια πένσα
κολλητήρι βύσματα
καλώδια πολύμετρο
τρυπάνι βαλιτσάκι ἠλ. ὑλικοῦ
4) Ὑλικά βαφῆς
πινέλα χρώματα (μπογιές)
5) Ὑλικά κατασκευῶν
μανταλάκια καλώδια Ο.Τ.Ε.
σπίρτα ξυλάκια
6) Ὑλικά γιά σημαῖες

κοντάρια ὕφασμα
πιαστράκια σταυροί μπρούτζινοι
ΠAPAPTHMA 219
Β) ΕΙΔΗ ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΝ
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ
1) Διακοσμήσεις
Γενικό σύνθημα (γράμματα, ἀφίσα)
Ὀνόματα ὁμάδων (γράμματα, σκίτσα)
Συνθήματα τοίχων
Διακόσμηση τραπεζαρίας
(ἀνάλογη μέ τίς ἀφιερωμένες ἡμέρες)
Διακόσμηση οἰκίσκου
Ἡμερήσιο πρόγραμμα σέ ἀφίσα
Ἁγιογραφικό ἀνάγνωσμα σέ ἀφίσα
Στάδιο Ἀρετῶν (πίνακας μέ σημαιάκια)
2) Σημαῖες
Τιμῆς
Ὁμάδων
Γηπέδων
Παιχνιδιῶν
3) Παιχνίδια
Κάρτες δάσους, νύχτας, πόλεων,
μέσων μεταφορᾶς, μαντηλάκια
4) Διάφορα
Πίνακες ἀνακοινώσεων
Κουτί ἀποριῶν
Προγράμματα γιορτῆς
Σκηνικά σκέτς
Ἐνθύμια
Διάφορες φωτοτυπίες
220 ΠAPAPTHMA
Γ) ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΕΙΔΗ
ΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ
1) Ἀθλητικά εδη
Δίχτυα ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλλεϋ,
πίγκ-πόγκ, μπάλες, ρακέτες, μπαλάκια
2) Παιχνίδια
Ἐπιτραπέζια παιχνίδια,
κάρτες παιχνιδιῶν δάσους, νύχτας, πόλεων,
κεριά, μπαλόνια, σχοινί, λάστιχα, τσουβάλια,
μαντηλάκια, σημαῖες, δῶρα, ἔπαθλα.
3) Ἠχητικά
Ἐνισχυτής, λάπτοπ, μικρόφωνα,
καλώδια, CD, mp3 ἀρχεῖα τραγουδιῶν, μουσικά ὄργανα
4) Προβολές
Προβολέας, λάπτοπ, ἀρχεῖα προβολῶν, CD, ὀθόνη προβολῶν
5) Ὑλικά γιορτῆς
Στολές, σκηνικά, μουσική σκέτς, κείμενα σκέτς
6) Βιβλία
Ἐπιπλέον «Καινές Διαθῆκες» γιά ὅσους δέν ἔφεραν
Βιβλία βιβλιοθήκης, ἐκθέσεως, δώρων, ἐπάθλων
Βιβλία σχετικά ἀρχηγοῦ, ὁμαδαρχῶν
Τευχίδιο προσευχῶν (καί τραπέζης)
«Kύριε εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου...»
«Ἄδοντες καί ψάλλοντες», Φωτοτυπίες τραγουδιῶν
Τευχίδια ψυχαγωγίας
7) Εἴδη προσευχητηρίου
Θυμίαμα, καρβουνάκια, καντήλι,
θυμιατήρι, φακός
ΠAPAPTHMA 221
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος ...................................................................................... 5
Α΄ ΓΕΝΙΚA ΘEMATA
Tά παιδιά καί ἡ κατασκήνωση..................................................... 9
Ὁ ὁμαδάρχης καί ἡ κατασκήνωση ..................................... 12
Ὁ σκοπός τῆς κατασκηνώσεως .............................................. 18
Τό πνεῦμα τῆς κατασκηνώσεως ............................................. 21
Τό ἔργο μας στήν κατασκήνωση ........................................ 26
Ἐκλογή παιδιῶν γιά τήν κατασκήνωση.................................. 32
Β΄ ΣΤΕΛΕΧΗ
Ἐκλογή στελεχῶν ..................................................................... 37
Ὁ ἀρχηγός .................................................................................. 40
Ὁ ὑπαρχηγός ............................................................................ 44
Προετοιμασία ὁμαδάρχου ....................................................... 48
Συγκεντρώσεις στελεχῶν ........................................................ 53
Προετοιμασία παιδιῶν ............................................................. 57
222 ΠEPIEXOMENA
Τό παράδειγμα τοῦ ὁμαδάρχου .............................................. 59

Α) Ἡ προσωπικότητα τοῦ ὁμαδάρχου ............................ 63
Β) ὁμαδάρχης καί παιδιά ................................................... 65
Γ) Πῶς ἐπιβάλλεται ὁ ὁμαδάρχης .................................... 73
Δ) ὁμαδάρχης καί τά ἄλλα στελέχη................................. 75
Γ΄ ΠΛAIΣIO ΠΡΟΓΡΑΜΜATOΣ
Ἡμερήσιο πρόγραμμα .............................................................. 81
Ὁμάδα ἀγάπης .......................................................................... 91
Ὁμάδα ὑπηρεσίας ..................................................................... 94
Διάγραμμα ἡμέρας ................................................................... 96
Διάγραμμα περιόδου ................................................................ 99
Κενά στό πρόγραμμα .............................................................. 102
Tό τερπνόν μετά τοῦ ὠφελίμου ............................................ 105
Δ΄ MEPH ΠΡΟΓΡΑΜΜΑTOΣ
Προσευχή ................................................................................. 111
Ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα .................................................. 115
Ὥρα ἐργασίας .......................................................................... 118
Συγκέντρωση στελεχῶν ......................................................... 122
Ψυχαγωγία ................................................................................ 127
Ὁμαδικό παιχνίδι ..................................................................... 138
Ἀθλητικά παιχνίδια ................................................................. 158
Συζητήσεις ............................................................................. 161
Στό τραπέζι ............................................................................... 163
Βραδινά ὁμαδαρχῶν ............................................................... 166
Ὥρα εἰλικρινείας ..................................................................... 168
Ἱερά ἐξομολόγηση .................................................................. 170
Ἀκολουθίες .............................................................................. 172
ΠEPIEXOMENA 223
Ε΄ ΔΙΑΦΟΡΑ
Τάξη καί νοικοκυροσύνη................................................. 179
Ἀντιξοότητες ........................................................................... 184
Ἀπαράδεκτα «ἀστεῖα» ........................................................... 187
Ἐπισκέψεις ............................................................................... 191
Ἄσκηση ἑτοιμότητας .............................................................. 195
Τό ἔντυπο ................................................................................. 196
Tραγούδι ................................................................................... 198
Kατασκηνωτική ἐφημερίδα .................................................. 201
ΠAPAPTHMA
Ἐνδεικτικό ἡμερήσιο πρόγραμμα κατασκηνώσεως ......... 207
Ἐφόδια κατασκηνωτοῦ .......................................................... 208
Ἡμερήσιο δυναμολόγιο κατασκηνώσεως ......................... 209
Πρόγραμμα κατασκηνώσεως ................................................ 210
Γενική προετοιμασία κατασκηνώσεως ............................... 211
Ἡ πρώτη ἡμέρα ....................................................................... 212
Ἐνδεικτικές ὀνομασίες κατασκηνώσεων .......................... 213
Ἐνδεικτικές ὀνομασίες ὁμάδων ....................................... 216
Ὑπευθυνότητες ὁμαδαρχῶν .............................................. 217
Ὑλικό κατασκηνώσεως ........................................................... 218
A) Ὑλικά γιά ἐργασίες ........................................................ 218
B) Eδη πού θέλουν προετοιμασία .................................. 219
Γ) Ἀπαραίτητα εδη γιά μεταφορά .............................. 220
Περιεχόμενα ............................................................................ 221
224
225
226 ΠAPAPTHMA
227
228 ΠAPAPTHMA
229
230 ΠAPAPTHMA

Εγκόλπιο Ομαδαρχών Β τόμος 2016

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Εγκόλπιο Ομαδαρχών Β τόμος 2016

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Ἡ ζωή μας στήν κατασκήνωση

AΔEΛΦOTHΣ ΘEOΛOΓΩN «O ΣΩTHP»

δικῆς συντροφιᾶς, τά παιχνίδια, τά ἀθλήματα, οἱ περιπέτειες,

Ἀντικρίζοντας τήν κατασκήνωση ἀπό μακριά ὡς χῶρο καί

τήν ἁγνότητά της καί τήν ἠθική της ἀκεραιότητα, νά

Ἡ χριστιανική κατασκήνωση εἶναι ἔργο ἱερό μέ Ἀρχηγό

Νά μερικά ὁρμητικά κύματα μέσα στίς ψυχές

2) Γνώση τῆς πίστεως

3) Βίωση τῆς χριστιανικῆς ζωῆς

τουν ὡς τό μόνο σωτήριο δρόμο.

Δέν πρέπει νά μᾶς διαφεύγει καθόλου ὅτι ἡ κατασκήνωση τῶν

Κάθε καλοκαίρι μᾶς ἀποστέλλει ὁ Κύριος νά παρασταθοῦμε,

Ἡ ἀποστολή λοιπόν τοῦ ὁμαδάρχου στήν κατασκήνωση εἶναι

σεως θά αἰσθανθοῦν τή θέση τους στήν κατασκήνωση ὡς ὑπό-

Τά τρία βιβλία τῆς κατασκήνωσης:

νοίγουν μέ τή δροσιά τῆς αὐγῆς, γιά νά ἀντλοῦν οἱ κατασκη-

γ) «ὁ κρυπτός τῆς καρδίας ἄνθρωπος»

Γι’ αὐτό ἀκριβῶς ἀπαιτοῦνται καλά καί ὥριμα στελέχη, μέ

Ὁ ἀρχηγός εἶναι ὁ ἐμπνευστής τῆς κατασκηνώσεως. Εὐθύνε-

καθιστᾶ τούς ὁμαδάρχες. Ἀπό τούς μεγαλύτερους κατασκηνω-

Ὁ ὑπαρχηγός ὅταν ὑπάρχει δέν πρέπει νά καταλήγει σέ

Ἀναλυτικά τά καθήκοντά του εἶναι:

● Κρίνει περιπτώσεις ἀπειθαρχίας παιδιῶν, συμβουλεύει ἤ

Ἡ προετοιμασία θά εἶναι κυρίως πνευματική, ψυχική. Εἶναι

4) Θά προστρέξει τέλος στό μυστήριο τῆς Ἱερᾶς ἐξομολογή-

Ὁ ὁμαδάρχης ὀφείλει νά ἔχει προετοιμάσει:

1) Ὄνομα τῆς ὁμάδος

φωνή μέ τίς διάφορες καλλιτεχνικές ἀφίσες.

θέτει τά θέματα καί προΐσταται τῶν συγκεντρώσεων.

οἰκίσκων καθώς καί οἱ τρόποι διακοσμήσεως εἶναι σπουδαῖο

Μερικές ἡμέρες πρίν ἀπό τήν κατασκήνωση, ὁ ἀρχηγός καλεῖ

2) Σημείωμα γιά τούς γονεῖς τῶν κατασκηνωτῶν

τοποθετοῦν στή συνείδησή τους ἀνάλογα· ἤ ὡς ἄνθρωπο ἀρε-

Ἄν ὁ ὁμαδάρχης προσπαθεῖ νά φέρεται κατά Θεόν, τά παι-

γιατί λόγω τῆς ἀνωριμότητας τά παιδιά εὔκολα πέφτουν καί

Α) Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΜΑΔΑΡΧΟΥ

(Ἀναλυτικότερα στό ὁμώνυμο κεφάλαιο τοῦ Ἐγκολπίου

1) ὁ ἄνθρωπος τῆς μυστηριακῆς ζωῆς

3) ὁ ἐνθουσιώδης καί πνευματικός

4) ὁ κοινωνικός καί ἀξιοπρεπής

5) ὁ ψυχολόγος καί παιδαγωγός

Β) ΟΜΑΔΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ

(Ἀναλυτικότερα στό ὁμώνυμο κεφάλαιο τοῦ Ἐγκολπίου

Εἶναι ἀνάγκη τά παιδιά, μέ τήν ἐπικοινωνία μαζί μας, νά

στιανική ζωή καί χαρά.

1) Κοντά στά παιδιά

3) Ἡ ἀτομική ἐπικοινωνία μέ τά παιδιά

Κα-τασκήνωση εἶναι σοβαρό ὅπλο καί μέσο ἐπιτυχίας ἄν τό

4) Χαρούμενη ἀτμόσφαιρα - ’Hρεμία

Ὁ ὁμαδάρχης στήν κατασκήνωση θά πρέπει νά διαθέτει

δάρχη καί τά ἀποτελέσματα αὐτῶν τῶν κακῶν χειρισμῶν δέν

καί οἱ ὁμαδάρχες νά ἔχουν ἄγρυπνο βλέμμα.

Γ) ΠΩΣ ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ Ο ΟΜΑΔΑΡΧΗΣ

(Βλέπε καί στό ὁμώνυμο κεφάλαιο τοῦ Ἐγκολπίου ὁμαδαρ-

Ὁ ὁμαδάρχης μέ προσωπικότητα ἐπιβάλλεται εὔκολα, τά

ρήσεων νά μήν εἶναι μεγαλύτερη ἀπό τήν ἔνταση τῶν παι-

Δ) ΟΜΑΔΑΡΧΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΣΤΕΛΕΧΗ

Ἡ συνεργασία εἶναι ἕνα μεγάλο κεφάλαιο στό γενικότερο

1) Οἱ ὁμαδάρχες καί ὁ ἀρχηγός

Ἐπιπλέον οἱ ὁμαδάρχες πρέπει νά εἶναι ἀπόλυτα εἰλικρινεῖς

2) Οἱ ὁμαδάρχες μεταξύ τους

4) Οἱ κυρίες τῆς κουζίνας

ἄνδρα. Μετά, τά παιδιά συντάσσονται καθ’ ὁμάδες, ἀραιώνουν