Fi
l
ipi
no

AngWast
ongGami
tngSal
i
ta

NgatNang

Gami
tngNG

•gi
nag
amitbi
langpa
ntuko
y
Hal
imbawa
:Nag -
aar
alngIl
okan
osi
Soni
a.

•gi
nagamitb
il
a ngpang
-ukoln
aa ngkat
umbass ai
ngl
esa
ywi
t
h
Hal
imbawa:Hinampasniyangpayongangaso.

•g
inag
amitbi
l
angpang
-uko
lnaa ngkat
umbasaysa
Hal
imbawa
:Magsi
si
uwingPil
i
pinasa
ngma gaga
li
ngnado
kto
r.

Gami
tngNANG

•gi
nag
ami tnapangatn
igsahugnay a
ngpangungus
apbi l
angpa
nimu
langk
atu
longnas
ugn
ayo
su
gnayn adimakapag-i
isa
Hal
imbawa:Nangs i
yaa ydumat
ing,dumagsaangtao.

•g
inag
amitbi
l
angpang-
abaynanangg
ali
ngsa“
na”nain
ang
k upanng“
ng”k
ayatn
agi
ging“
nang
”
Hal
imbawa
:Nagbal
i
tanangmal
akasangaki
ngkai
big
ansaopis
ina.

MayatMayr
oon

Gami
tngMay

•gi
nagami
tangmaykungangsumusunodnasal
i
taay:

Pangngal
an
Hali
mbawa:Maybat
angnahul
og.

Pandiwa
Hali
mbawa:Mays
asa
yawnababaemamay
anggabi
.

Pang-u
ri
Halmbawa:Maybagongbahaynanasunog.
i

Pa
ng ha
li
pnapaar
i
Hal
imbawa:Maykanya-
kanyat
ayongal
am.
 

Pantuk
oynamga
Hali
mbaa:Maymgabat
angpupunt
adi
t
omamaya.

Pa
ng -
ukol
n as
a
Hal
imbawa:Maysa-
kal
abawangbosesngt
aongi
yan.

Gami
tngMayr
oon

•si
nusund
anngp an
ghal
ipnapalagyo
Hal
imbawa:Mayr
oonkamingdadaluhangpul
ongbukas.

•s
inus
un da
nngisan
gkata
ga
Hal
imbawa:Mayr
oondi
ngpul
ongangkababai
han.

•g
inag
amitsap
atal
i
nghag
angk a
hul
ugan
Hal
imbawa
:SiMayo
rFavi
laan
gma yr
oonsal
aha
t.

Subuki
natSubukan

subuki
n–“pagsusuri
opa gsis
iyasatsauri,l
akasokaka
yah
ann gi
sangbag
ayot
ao.
”
subukan–“t
ingnankunga noangg inagawan gi
sangt
aoon gmgatao.
”
Hali
mbawa:Subukinmo nggami t
i
nan gsabonnait
o.
Sunubukanni
laangd i
si
p l
i
nan gmg ama g- a
aral
.

Pahi
ri
natPahi
ran

pahi
ri
n–pag-aal
isop ag
pa wi
pahi
ran–pagl
alagayngb agay
Hali
mbawa:Pahi
rinmoangdumi saiyongmukha.
Pahi
ranmongp ulangpi
nturaanggat
e.

Wal
i
sinatWal
i
san

wal
i
s i
n–pand
iwa ngpokuss
alayon.
wal
i
san–pandiwangpokussaganapan.
Hal
i
mbawa:Walisinmoangmgat uyongdahonsabakur
an.
Wal
isanmoangbakuran.

Ma
li
banatBu
kod

mal
iban–(ex
ceptoasi
de)maykah
uluga
ngma t
ang
isabagaynabi
nanggi
taywa
lan
angi
ba.
buk
od–(inaddi
ti
ontoobesi
des
)kara
gdagangsamgabagaynab
inanggi
t
.
 

Hal
imbawa
:Ma l
ib
ansalupa
,walanasi
yangmaii
wansanag-
iis
angana
k.
Bukodsal
upa,maybahaypasi
yangmai
iwansanag-
ii
sanganak.

KungatKong

Gami
tngKung

•gi
nagamitnapangat
nigsamgasugnaynadimakapag-
ii
sasamgapangungusapnahugnayan
Hal
imbawa:Kungsiy
a’ynari
t
o,t
ayo’
yma gi
gi
ngmagulo.

Gami
tngKong

•buhats
apanghali
pnakoangkongatni
l
ala
gya
nla
mangngpa
ng-
ang
kopnangs
apak
iki
ugn
ays
a
sa
lit
angsumusunod:
Halmb
i awa:I
pinagt
apatk
ongnan
gyar
i.

Di
natRi
n;DawatRaw;DoonatRoon

Ga
mitn
gdi
n,d
aw,d
oon

•g
inagamitka
pagan gnauunangsal
i
taaynagt
ata
poss
akat
i
nigmal
i
bans
awa
ty
Hal
imbawa:Napanooddinnil
aangpeli
kul
a.
Napanooddawnil
aa ngpeli
kul
a.
Napanooddoonnil
aangp el
iku
la.

Gami
tngr
in,r
aw,r
oon

•gin
ag amitkapagangnauunangsal
it
aaynagtat
apossapat
ini
g.Angwatyayit
i
nut
uingna
malapati
nig.Samakat
uwid,angri
n,r
aw,roonaygi
nagami
tkapagangsi
nusun
dangsali
t
aay
nagtat
apossamgat it
iknait
o.
Hali
mb awa :Hi
malari
nangka i
l
anganniy
a.
Kali
wetera wangdala
ga.
Umuwi r
oonangkanyangasawa.

I
kaatI
ka-

Ga
mitn
gik
a

•gi
nagamitbi
langpanl
apis
abi
l
angnai
si
nus
ulatbi
l
angs
ali
t
a
Hal
imbawa:ikat
lon
gtaon
I
kal
imanga r
aw

Gamitngi
ka-
•gi
nagami
tanggi
ni
tl
i
nganna“
ika”bi
l
angpanl
api
kungmi
smongbi
l
angangi
sus
ulat
.
 

Hal
i
mb awa
:ik
a-2
5ngEn
ero
I
ka-
5taon

Mak
aatMak
a-

Gamitngmaka
•gi
nagamita
ng“maka”nawala
nggit
li
ngkungpangn
gal
angp ambal
anaa
ngk
asun
odn
asa
li
ta
Hal
imbawa:Nagl
unsadngpoet
ryr
eadingangmgamakabayan.

Gamitngmaka-
•gi
nagamita
ngma ygi
tl
i
ngna“maka-
“kapagsi
nusundanngpangngal
angpa
nta
ngi
Hal
imbawa:Maka-
Noraangmgananonoodngkanyangmgapeli
kul
a.

Gawi
natGawan

•gi
nagamita
ngmgapan
lapi
-in
/-hi
nsamgapandi
wangp
oku
ssal
ayo
n
Hal
imbawa:Gawi
nmoangsatingi
nmoaytama.

•gi
nagamita
ngp anl
api
ng-a
n/-
hansamgapandi
wangpo
kuss
adi
rek
syo
n
Hal
imbawa:Subukanmonggawansi
yangmabut
i.

MgaUr
ingMat
ali
nghagangmgaPananal
i
ta

Paha
yagI
dyomat
i
ko(
Idi
omat
i
cEx
pres
sion
)

•Isa
ngp ari
ral
anga ngk ahulugana ydimaha ha na
gos
aali
nmangb ahagingp an
an alit
a.
• Ang kahulugan ng mga ito ay di bunga ng pagsasama ng kahulugan ng mga salitang
bumubuo sa mga ito kundi isang natatanging kahulugang naiiba sa mismong parirala.
• Malayo ang kahulugang literal o tuwirang kahulugan sa kontekstuwal o tunay na
kahulugan.
• Matatag na ang pagiging gamitin ng mga pahayag idyomatiko dahil ginagamit na sa
mahabang panahon at bahagi na ng talaslaitaan ng bayan.
• Nagpasalin-salin ito sa bibig ng mg tao.

Halimbawa:
alagang ahas – taksil, walang utang-na-loob, kalawang sa bakal
gagapang na parang ahas – maghihirap ang buhay, maghihikahos, magiging miserable
ang buhay
parang ahas na kuyog – galit na lahat ang buong angkan sa kagalit ng isa sa kanila
bagong ahon – baguhan sa pook, bagong salta
 

alanganin – bakla, tomboy

lumilipad sa alapaap – walang katiyakan, alinlangan
inalat – minalas, inabot ng alat
pinakain ng alikabok – tinalo sa isang karera ng takbuhan
nasagap na alimuom – nakuhang tsismis, sabi-sabi, bali-balita, alingasngas

Patayutay na Pananalita !igurati"e #ord or Phrase$

• %sang salita o parirala na ang kahulugan ay ipinahihiwatig ng salita o ilan sa mga salita
sa parirala.
• Nasisinag ang kontekstuwal na kahulugan sa mga salitang ginagamit.

Halimbawa:
magulo pa sa sangkuwaltang abaka – masalimuot, napakagulo, nakalilito, walang-
walang kaayusan
abo ang utak – walang pang-intindi, bobo, tanga, mahina ang ulo
anay – lihim na kaaway
anak sa labas – anak sa di tunay na asawa, anak sa ibang babae
parang iniihan ng aso – di mapakali, di mapalagay, balisa
buhol-babae – mahina o madaling makalas ang pagkakatali, di matatag&matibay
agawin ang buhay – iligtas ang buhay sa kamatayan
mag-alsa ng boses – sumigaw sa galit$, magtaas ng tinig
mabigat ang katawan – masama ang pakiramdam o di maganda ang pakiramdam,
tamad

'upemistikong Pananalita 'uphemisti( ')pression$

• Pananalitang ipinapalit sa mga salita o pariralang kapag ipinahayag sa tuwirang

kahulugan ay nagdudulot ng pagkalungkot o pagdaramdam, pagkarimarim, pagkalagim
o ibang di kanais-nais na damdamin sa pinagsasabihan o nakakarinig.
• *inagawa ang ganitong pagpapalit upang maging kaaya-aya sa pandinig ang pahayag
at nang maiwasan ang makasugat ng damdamin ng iba.
• Madalas na ginagamit ang mga eupemistikong pananalita sa mga pahayg kaugnay ng
kamatayan, maseselang bahagi ng katawan ng tao at sa malalaswang gawain.

Halimbawa:

'upemistikong Pananalita +ahulugan

sumakabilang buhay
o binawian ng buhay namatay
pagsisiping o pagtatalik pag-aasawahan
 

Mg
aTa
yut
ayoMg
aSa
li
ta
ngPa
tal
i
ngh
aga

T
ayut
ay(
Fig
ure
sofSp
eec
h)

•Nagpapagandasaakda,nagpapal
al
imsakai
si
panatnagpapayamans aguni
guningbumabasa.
Angmg atayut
ayaymadalasnagamiti
nsamgaakdangpamp ani
ti
kan.

1.Patul
adoSimil
e–paghahambi
ngn gdal
awangbagaynamagkai
bangur
i(gi
nagami
t
a nng
s
alit
angpara,gay
a,k
atul
ad,k
apari
s,ati
bapa)
.

Hal
imbawa:
Pa
r angha
lamangl
umakis
atu
big
,
Daho’
ynal
alan
tamunt
i
ngdimadi
l
ig.

2.Pawangi
soMe t
apor
a–paggami
tngsal
i
tangnangangahul
uganngi
sangbagaysapagpapahayag
ngibangbagay
.

Hali
mbawa:
Sapagkatanghari
ngmayhangadsayaman
Ayma ri
i
ngh ampasngl
angi
tsabayan.

3.Si
nekdoke–gumagami
tngbahagisahal
i
pngkabuuanongkabuuansahal
i
pngbahagi
.

Hal
imbawa:
Ata
ngb ala
ngbi
bign
abinubuk
ala
n
Ngsabin
gma ga
li
ngatk
atot
ohanan.

4.Pangi
t
ainoVi
si
on

Hal
imbawa:
SasinapupunanngKondeAdol
f
o’y
Aki
ngn ata
tanawsiL
aura
ngsint
ako.

5.PanawaganoApost
r ophe–kagyatnapagt
utolsanaunangpagpapahayagatpananawagansa
taoobagaynawal
ar oon .

Hal
imbawa:
Kamatayayn
’ ahanangdat
ingbangi
smo?

6
.Pabal
ig
hooPar
adox–pahay
agn
awa
ri’
ysal
unga
tol
abansal
i
kasnap
agk
uku
ron
guni
t
n
agpapa
kil
al
angk
ato
toha
nan.

Hal
imbawa:
Angma t
atawagkongpal
ayasaaki
n
 

ngamako’
yit
ongak o’ypagl
il
uhin
aga
wanngsint
a’tpanasa-na
saing
l
umubogsadusa’tbuhayko’
ymak it
i
l.

7.Padamdam oExc
lamat
ion–pagbubul
al
asngmasi
dhiomat
indi
ngdamdami
n.

Hali
mbawa:
Nanli
li
si
kangmat a’
tangipi
nagsaysay
Ayhindiangdi
tsongnasaori
hinal
,
Kundiangwini
ka’yi
kawn auma gaw
Ngk apur
ihanko’
ydapatkangma ma t
ay!

8
.Pandiwant
aooPers o
nifica
tio
n–b
ini
big
yan
g-k
ata
uhana
ngi
sangb
agaynawa
langb
uhayo
k
ais
ipangbasal
(abs
tract)
.

Hal
imbawa:
Par
angwal angmal
ayhanggangsamagt
ago’
t
Humil
i
gs iPebosahihi
ganggi
nto.

9.Pahal
i
ntul
adoAnal
ogy–t
ambal
angpaghahambi
ng,pagkakawangki
ngmgapagkakaugnay.

Hal
imbawa:
I
nusi
gn gt
agaangd
ala
wa ngle
on,
sAp
i ol
omandi
nsaSer
pyentePit
on.

1
0.Eni
gma–na
iku
kub
lia
ngk
ahul
uga
nsai
l
ali
mngma
labo
ngpag
tuk
oy.

Hali
mbawa:
ydinagunamgunam
Tapatangpusoko’
Naa ngpagl
il
il
o’
ynasakagandah
an.

1
1.Pa
panu
tooAp
hor
ism –ma
ikl
i
ngpa
gla
laha
dngi
san
gtu
ntu
nin
gpan
gkaa
sal
an.

Hali
mbawa:
Kungangi sa
lubongs aiyongpagdat
ing
ayma s
ay a
ngmu kha ’
tma ypaki
tang
-gil
iw
pakai
ngatanmo ’
tk aawaynali
him,
sy
iangisai
sipnak akabakahi
n.

1
2.TanongnaMa bi
saoRhet
ori
calQuesti
on–t
ano
ngnana
gla
lay
ongma
gbun
gangi
sangt
ang
ing
bi
saathi
ndiupangmagt
amongk asagut
an.
 

Hali
mbawa:
Anonggagawi
nkosaganitonbagay
angsint
akokaya’
ybayaangmama t
ay?

13.Pagmamal
abi
soHyper
bol
e–pahayagnai
bayongmai
ndi
k aysakat
otohananol
agpassa
maaari
ngmangyar
i.

Hali
mbawa:
BababasiMart
emulas
ait
aas,
Sakail
al
ima’
yaaho
nan gp
ark
as.

14.Ali
t
eras
yon–paul
i
t-ul
i
tnat
unogngi
sangk
ati
ni
gnagi
nagami
tsamgamagk
akal
api
tnas
ali
t
ao
pant
ig.

Hal
imbawa:
Atsamgapulo
ngdit
o’
ynakasab
og,nangal
at,nagpu
nla.
Nagsi
panah
anan,n
angags
ipamuha
y,nagbat
o ’
tnagkut
a.

15.As
onans
ya–i
nuul
i
tangt
unogngi
sangpat
i
nigs
ahal
i
pngk
ati
ni
g.

Hal
imbawa:
Angbuhayngtaoatsat
aongpalad,
Nasagin
agawaanghala
ga’
ybigat.

1
6.On
oma
tope
ya–p
agk
aka
hawi
gngt
uno
gngs
ali
t
aatn
gdi
wani
t
o.

(
1)Tuwira
ngonoma t
o pe
ya–k
apa
ggi
nag
agadn
ggat
uno
gngp
ati
ni
gatk
ati
ni
gangt
uno
gng
i
ni
lal
arawanngt
aludtod.

Hal
imbawa:
I
kaw’yi
nil
uwalngbah
as abundok
Hahal
a-hal
akhaka
tsusut
sut-
sut
sot.

(
2)Pahi
wat
ignaonomat
opey
a–kapaga
ngmg atu
nogngp
ati
ni
gatk
ati
ni
gayh
indi
guma
gaga
d
k
undina
gpapa
hiwat
igl
amangngba
gaynai
nil
al
arawa
n.

AyonkayLopeK.Sant
os,angat
ingmgat i
t
ikaynag-aangki
nngsar i
-sari
l
ingpahi
wati
gnakai
si
pan.
AngAa ynagpa
pahiwat
igngkal
akhan,k
ali
nawa n,ka
lawakan,k
alant
ar a
n,s aman
tal
angan
gIa y
nagt
atagl
ayngdiwangkal
ii
t
an,l
abuan,kari
mlan,kal
ali
man,kal
ihi
man,ati bapa.

a–ar
aw,buwan,i
l
aw,buwan
,li
naw,t
ang
hal

i
–gabi
,l
il
i
m,l
i
him,k
uli
mli
m,l
i
it
,unt
i
,it
i
m
 

i-Angsuota
ypu t
i’
yma yapoys abi
big,
Sabuongmagdamagaydi matahi
mik,
Nguni
tanghiwag
angdi sukatmali
ri
p,
Kungbaki
tsagabilamangnamamasi d.

MgaNaki
l
alangMandudul
a

Sever
inoReyes(186
1-194
2)–pa ngunahin
gmanunulatngsarsuwel
as iSever
inoReyes.Kil
al
ari
n
si
yasas ag
isagna“Lol
aBasyang”dahil
sakanya
ngmg akuwentong
-bayannainil
ath
alasa
Li
ngguhangL i
way
wa y.
Angk a
ny a
ngs ar
suwel
angWa l
angSu gatangit
i
n ut
uri
ngn akanyangobr
a-
maestr
a.Noong1922,nagi
ngp at
nugotsi
yangLiwa
ywa y.

Pat
ri
c i
oMar i
ano–i sangmandudul a,per y
odista,kuwent
i
sta,nobel
i
staatmak at
a.Marami s
iyang
nas
ulatnadul anak inabi
bilangan ng Anak ng agat, Ang ulisan, Ang alawang Pag-ibigi,
Akoy %yo /in, at iba pa. 0iya ng tinaguriang ekano ng mga Mandudulang agalog.

Hermogenes %lagan – siya ang masasabing kaagaw ni 0e"erino /eyes sa kasigasigan sa

paglikha at pagtatanghal ng sarsuwela. Ang pinakatanyag niyang dula ay ang alagang
1ukid.

 2ulian 3ru4 1almaseda – namumukod ang kanyang aral sa pag-iimpok sa sulang Ang
Piso ni Anita. %to ang dulang nagtamo ng unang gantimpala sa timpalak ng +awanihan
ng +oreo5 sa kanyang 0a 1unganga ng Pating, binaka niya ang sakit na nililikha ng
salaping patubuan.

Aurelio olentino 6787-696$ – dalubhasa sa paggamit ng tatlong wika, Pampango,

 agalog at +astila. Maraming dula siyang nasulat tulad ng 1agong +risto, isang sulang
sosyolohiko5 0umpaan, isang romantikong sarsuwelang may tatlong yugto. Ngunit higit
sa lahat ng mga dula niya, ang nakilalay ang kanyang +ahapon, Ngayon at 1ukas.
%sang alegoriya ang dulang ito ay naglalahad sa pamamagitan ng mga simbolikong
tauhan na pinagdadaanan ng Pilipinas.

 2uan +. Abad – nang magsimula ang himagsikan sinunog ng lahat ni Abad ang kanyang
mga akdang nanunuligsa sa pamahalaan at sa mga prayle at pagkaraa ay umanib siya
sa +atipunan. Hinarap ni Abad ang pagbaka sa (omedia sa paniniwalang ito ay
nakakalason sa isipan ng mga Pilipino

Pag-unlad ng ula
 

;nang Hati. 0a mga unang tatlumpu hanggang apatnapung taon ng pananakop ng mga
Amerikano, ang mga makatang Pilipino ay mapapangkat sa dalawa: nakatatanda at
nakababata.
6. Nakatatanda – kabilang sa nakatatanda sina <ope +. 0antos, Pedro *atmaitan, at
%=igo 'd. /egalado. Ang unang pangkat na ito ay aral sa +astila.
>. Nakababata – sa nakababata naman ay sina 2ose 3ora4on de 2esus, eodoro *ener,
%lde?onso 0antos, 3irio H. Panganiban, Ani(eto !. 0il"estre at Amado @. Hernande4.
<ope +. 0antos 679-698$ – tinatawag na BAma ng 1alarilang PilipinoC. May-akda ng
1anaag at 0ikat. 1ilang makata, laging mababanggit kaugnay ng pangalan niya ang
mga tulang BAng PangginggeraC, BPusot iwaC, BMga Hamak na akila,C at B0ino +a –
Akoy 0iDC
Pedro *atmaitan – Ang kanyang mga tula ay napatanyag dahil sa hindi malayong
paggunita sa mga kabayanihan ng mga bayani ng digmaan at ng himagsikan 6798.
Nagkubli siya sa mga sagisag na BPipit-PusoC, BanteC, B'rnesto 0alamisimC at
BAlitaptapC. Nakilala ang kanyang Bungkos ng AlaalaC, isang katipunan ng kanyang
mga natatanging tula.
%kalawang Hati. 0a panahong ito namayani ang mga nakababatang 2ose 3ora4on de
 2esus Huseng 1atute$, 3irio Panganiban, eogra(ias A. /osario, %lde?onso 0antos,
1enigno /amos at Ani(eto 0il"estre.
B%law at PanitikC – isang tanyag na samahang pangwika na natatag noon. Ang unang
pangulo ng samahan ay si 2ose 'speran4a 3ru4, naging patnugot ng <iwayway. Panahon
din ito ng mga patimpalak sa pagtula at pagsulat ng tula, at sa mga ganitong
pagkakataon ang mga makatang kasapi ng B%law at PanitikiC ay naghali-halili sa
pagkakamit ng unang gantimpala.
1alagtasan – supling ng matandang duplo. Abril 8, 69>E, idinaos ang kauna-unahang
balagtasan. *inanap iyon sa bulwagan ng %nstituto de MuFeres, sa +alye ayuman,
 ondo, Maynila. Ang pamagat ay B1ulaklak ng <ahing +alinis-linisanC. 0i 2ose 3ora4on de
 2esus ang lumagay na BParuparoC at si !lorentino 3ollantes naman ang sa B1ubuyogC. 0i
0oGa 'nriue4 naman ang mabangong B+ampupotC o 1ulaklak ng +alinisan, samantala
si <ope +. 0ntos ang siyang nag-lakandiwa. 0i 2ose 3ora4on de 2esus ang nanalo sa
labanang iyon, ayon sa pasiya ng hurado. Naging unang Hari ng 1alagtasan si 1atute.
 2ose 3ora4on de 2esus – naging BMakata ng Pag-ibigC sa halalan ng mga mambabasa ng
pahayagang Mithi noong 6968. %sa sa mga tanyag niyang tula ang B%sang
PunongkahoyC.
!lorentino 3ollantes – naging katunggali ni 1atute sa mga pagbabalagtasan. Naibigay sa
kanya ang karangalang BMakata ng 1ayanC kapanabay ng pagbibibay kay <ope +.
0antos ng karangalang BPaham ng #ikaC. +abilang sa mga tula niya ang sumusunod:
Ang 0awa, 0a akong 0ilangan, Ang <umang 0imbahan at Ang ulisan.
%ba Pang Makata
 eodoro '. *ener – pangunahing tula niya ang B0ubo ng 0inaingC, B*uroC at BPag-ibigC.
Ani(eto !. 0il"estre – makata ng damdamin. Ang kanyang tulang B!ilipinasC ay
ipinagwagi niya ng gantimpala sa tula sa isang patimpalak na 0urian ng #ikang
pambansa noong 69E8.
 eo 0. 1aylen – ang mga tula niya sa loob ng tatlumpung taon ay isina-aklat niya sa
kanyang inig na arating.
Like0how More /ea(tions
CommentShare
 

MgaAkd
angMapangh
imags
ik

Angpag hi
hi
mags i
kla
ba nsamg aKast
il
aaypinagta
mp ukanngmgaakdan i
naBoni
f
acioa tEmi
l
io
Jac
int
o ,mgaakdangn asul
ats
aT agal
og,a
ngwi k
an gopi
syaln
gKati
punan.Samant
ala
,a ng
paghi
himagsi
klabansamg aAme ri
kanoayti
nampuk annamanngmgaa kdani
naApoli
narioMabi
ni
atJosePalma.

AndresBonifaci
o( 1863-
1897)–ki ni
lal
ang“AmangDemok r
as yangPil
ipi
no”k i
nil
al
ari
nsiy
ang
“Dakil
angPlebyo” .Siyaayk asalkayGregor
iadeJesus,angtinagurang B<akambini ng
i
+atipunanC. 0i 1oni?a(io ay gumamit ng mga sagisag na BAgap-ito 1agumbayanC at
BMay Pag-asaC.

Mga Akda ni 1oni?a(io:

6. Pag-ibig sa inubuang <upa tula$

>. 0ampung ;tos
. Pahimakas salin ng Mi ;ltimo Adios ni /i4al$
E. Mga +atungkulang *agawin ng mga Anak ng 1ayan dekalogo ng +atipunan$
I. Ang apat Mabatid ng mga agalog sanaysay$
8. +atapusang Hibik ng Pilipinas tulang tugon sa tula ni del Pilar na 0agot ng 'spanya
sa Hibik ng Pilipinas$

'milio 2a(into 67I-6799$ – kinilalang B;tak ng +atipunanC dahilan na rin sa kanyang

katalinuhan. 0umulat ng +artilya ng +atipunan. *inamit niya sa pagsulat ang sagisag na
Bimas-%lawC5 ginamit naman niyang pangalan bilang kasapi ng +atipunan ang
BPingkianC.

Mga Akda ni 2a(into:

6. A <a Patria tulang hawig sa Mi ;ltimo Adios ni /i4al$
>. A Mi Madre isang oda$
. <iwanag at ilim katipunan ng mga sanaysay$
E. Ang ao ay Magkakapantay
I. +alayaan

Apolinario Mabini 678E-69J$ – kilala sa bansag na Bakilang <umpoC. inaguriang

siyang B;tak ng HimagsikanC. 1ilang manunulat, marami siyang akda sa +astila – mga
akdang pampolitika, sosyolohiko, pampamahalaan at pilosopiko.

Mga Akda ni Mabini:

6. <a /e"olu(ion !ilipino
>. 'l @erdadero e(alogo Ang unay na ekalogo$
 

 2ose Palma 678-69J$ – kabilang sa mga manunulat sa panahon ng rebolusyon laban

sa mga Amerikano. Ang tulang B!ilipinasC ang makabuluhan niyang ambag sa panitikan.
%to ang naging titik ng musikang nalikha ni 2ulian !elipe.

MgaPangunahi
ngManunul
at-
Propagandi
sta

JoseP.Ri
zal(1861–18 96)–Naip
alimbagniyas aBerl
inangnobel
angNol
iMeTa ngere(
188
7).
Noong1890,ti
nap osni
yaangikal
awa ngnobel
a ,angElFil
ib
ust
eri
smosaGhent,Belgi
um.Gumami
t
siRi
zalngmg asag i
sagna“Dimas-
Alang”at“Laong-L
aa n”
.SiRi
zalayn
akapag
sa sal
it
ang
dal
awamp u’
tdalawangwika.

Ma r
celoH.d elPi
lar–bil
angpangunahin gpinunon gKil
usangPropagand a,i
pin
aki
tani
yak aa
gad
angpagtutolsamgapamamal akadngmgaKast i
l
a.Lantadanggayonni yangdamdaminsa
pahayagangDi ar
iongTagal
og,nai
tinataga tpin
ama tnuguta
nniyano ong1 88
2.NoongNo byembr
e
15,1889,nap asa
li
ns akanyaangpag ig
ingp atnugotngL aSol
idar
idad.Gu mamits
iyangmg a
sagis
agtuladng“ Dolor
esManapat”,“Pipi
ngDi l
at”,“
Mait
alaga”
,“Kupang”,“Carmel
o”,“
L.O.Crame”
at“Pupdoh”.

Mg
aAk
dan
idel
Pil
ar:

1.“
Pag- i
bi
gsaTi nubuangLupa”–s al
inngt
ulang“AmorPat
ri
o”ni
Riz
al.
2.Caii
gatCayo( 1888)
3.DasalanatToc s
ohan(1888)
4.AngKa daki
l
a anngDi o
s
5.SagotngEs panyasaHi bi
kngPili
pi
nas(1
88 9)
6.Dupluhan…Dal i
t…mgaBugt ong…

Graci
anoLopezJ aen a(1856-1896 )–it
inat
agn iy
as aEs panyaangCirculoHispano-Fi
li
pin
o;s umu l
at
ngmg aula
tparas aCi r
culo.No ong1 889,i
ti
natagniyaangL aSo l
idar
idadatna gi
ngu nangp atnugot
ni
to.Nangmapa l
ipatk a
yM.d elPilarangtu
ng kul
inngp atnugot
,nagin
gma nunulatnalamangs i
ya
ngpahayagan.Nag kublisi
yas ap angal
ang“DiegoLau ra”.Sakanyangp anahon,hig
itsi
yang
ki
nil
al
angoradork aysama nun ula
t.Sinul
atniy
aangFr a
yBo t
od,i
sangma i
kli
ngnobelangmapa ng-
uyam nanagl
alar
a wans a“k a
s i
baa nngmg ap r
a yl
e”.AngF rayBot
oda yp r
aylengnapakalakas
kumain.

Mari
anoPon
ce(18
63-1
89 9)–gu
mamitngmgasa
gisagna“Nan
ing”
,“Tik
bal
ang”
,“Kal
ip
ulak
o”.
Ka
bil
angsamgaakdaniy
aa ng“
MgaAla
ma tn
gBula
k an
”,a
tangdulang“Pa
gpugotk
ayL ongi
no”
.

Anto
nioLuna(1866-1899)–par
masyut
i
k onggu mamitn
gs a
gisagnaTaga
-il
ogsak
anyangpa
g-
akda.Marami
s i
yangnaiambagsaLaSo l
i
d ar
idad.Kabi
l
angs amgaakdaniy
aang“No
cheBuena”
,
“LaTert
uli
aFi
l
ipina”
,“LaMaestr
adeMi Pueblo”atang“I
mpresi
ones
”.
 

PedroA.Pa
ter
no(185
8-1911)–may-a
kdangNi
nayi
sangn
obel
angs
osy
olo
hik
o.I
toa
ngu
nang
nobel
angsi
nul
ats
aKas t
il
angisangPi
li
pi
no.

Pasc
ualPo blet
e( 1
858-
1921)–no be
li
sta
,ma kata
,mananala
ysayatt
inag
uri
ang“Amang
Pahayagan”.Siyaangnagt
atagngmg apahayagangElResumen,ElGri
todel
Puebl
oatAngTi
ni
g
ngBayan.Si y
arinangkauna-una
hangna gs
a l
i
ns aTa
galogngNoliMeTanger
e.

J
oseMar
iaPangan
iban(
1865-
189
5)–s
umu
latn
gmg
asa
nay
say
,la
thal
ai
natmg
ata
lump
ati
sa
i
l
almn
i gsagi
sagnaJomapa
.

Pedr
oSe r
ranoLakt
aw–leksi
kograpoatmanunul
at;i
sar
ingp
angu
nahi
ngMa
son
.Si
yaan
guna
ng
sumul
atngDicci
onari
oHi
spano-T
ag al
og(18
89).

I
sabel
od el
osReyes–nagt
atagng“I
glesi
aFili
pi
naI
ndependen
te”
;nagt
amongg
ant
i
mpal
asa
Expos
isyonsaMadri
d,s
asinul
atna“ElFolk
lor
eFil
i
pino”
.

Fer
n andoCanon–kakl
asen
iRiza
lsaAten
eo.Su
mul
ats
iyangt
ulauk
olk
ayRi
zal
.Samg
atu
lang
pang-Riz
alnags
imu
laangkany
angkat
anyaga
n.

Ka
pwap
int
orn
ama
nsi
naJ
uanL
unaa
tFe
li
xRe
sur
ecc
ionHi
dal
go.

MgaManunul
atngKur
idoatAwi
t

Ana
nia
sZo
ril
l
a–ma
yakd
anga
witn
aDa
maI
nesatPr
insi
peFl
ori
ni
o.

Josed elaCr uz(174 0–18 29)–k il

alas asagi
sa gnaHu s
en gSisi
w.Siyaangk a
una-una
hangma g-
aayosngt ul
a.Ti nawags iyangHu se ngSi si
sws apagka
ts i
si
wa ngkaraniwangpabuyanaibi
nib
igay
ngna gpapagawas ak anyan gmg at u l
an gpag-ibi
gatngmg ana gpapaayossakanyangtul
a.
Kuma thangHi stori
aFa mo san iBe r
n ardoCa r
pio,DoceParesd eFranci
a,Rodri
godeVill
as,Adela
at!lorante at !lora at 3la"ela.

!ran(is(o 1alta4ar 1alagtas$ 677 -678> – %sinilang sa Panginay. 1igaa, 1ula(an noong
ika-> ng Abril, 677. 0umulat ng !lorante at <aura na inialay niya sa kanyang iniibig na
si Maria Asun(ion /i"era M.A./.$ na tinawag niyang si B3eliaC sa akda.

+aragatan – isang paligsahan sa tula na nilalaro bilang parangal sa isang namatay. Ang
mga kasali rito ay umuupo nang pabilog at nasa gitna ang hari.

uplo – isa pang paligsahan sa pagtula na karaniwang ginaganap sa bakuran ng

namatayan, sa ikasiyam na gabi matapos mailibing ang namatay, bilang panlibang sa
mga naulila.
 

'nsilada – isa pang paligsahan sa pagtulana ginagawa bilang pang-aliw sa namatayan.

%to ay ginagawa gabi-gabi habang nagsisiyam ang namatay.

Ak
dan
gPa
nre
li
hi
yon

1.Doctr
inaCr i
sti
ana–I t
oangk auna- unahangak latnanili
mbags aPi l
ipi
nas
.Nil
imbagitosa
pamama gi
tanngs il
o grapiyanoong1 59 3.
2.NuestraSeñor ad el Rosari
o–s i
nulatit
oa ti
n i
li
mb agni PariBl
an casdeSanJ ose,O.P.,noong
1602saI mprentangSant oTomas.
3.Barl
aanatJ os aphat–s i
nulatit
oni PariAnt oniodeBor ja,S.J.
,ati ni
lat
hal
anoong1708atmul i
noong1 712.It
oa yb at aysas amg as alaysaymu l
as aBi b
liya
.Ipinalalagaynai
toangk auna-
unahangn obelangT a galogkahitsali
nla ma ng.
4.Pasyon–s apan ah onn gkuwa resma ,angbu haya tpagpapa kasak i
tngPangi
noon gHe sukr
ist
oay
i
naawit.
5.MgaDa l
itkayMa ria–s abayanginaa witbilangha ndogk ungb uwa nn gMayosap ag-aal
ayn g
bul
akl
a ks aMa haln aBi rh
en .

Pa
riModest
odeCastr
o–da
hil
sak
any
angUr
banaatFe
li
za,t
i
nag
uri
ans
iya
ng“
AmangT
ulu
yan
g
Kl
asi
kasaTagal
og.
”

AngDul
a

Panunul
uyan–isangur
ingdulangpangr
eli
hi
yonn
anama l
asaknoo
ngpanahonngKast
il
a.Ang
pi
nakadi
wanitoayangpaghahanapngbahaynamat
utul
uyanngmag-
asawangSanJoseat
Bi
rhengMa r
ianoongbi
sper
asn gPask
o.

Senakul
o–i s
anguri
n gdulangma kar
eli
hi
yonnaangp i
nakamanuskr
itoayangpasyon
.It
inat
anghal
i
tokungMa haln
aAraw,ka dal
asa’yn
ag si
si
mulasaLunesSantoatnagtat
aposngBiye
rnesSa nt
o,
kungminsanpa’
yumaa botngL i
nggongPag k
abuha
y .I
toayit
i
natanghalsaent
abl
ado.Ti
n at
awag
di
nito
ng“ pas
yonsatanghalan
”.

Moro-Moro–iti
natangh alsaentablado
.Da l
awangpangk atangna ghaharapdi
t
o:angmg aKris
ti
yano
atangmg amo ro
.Tin awa gito
ngc omediadecapaye spadanas ak alauna’
ynagi
ngk i
l
alasa
pal
asakn at
a wagn a“ moro-mo r
o”.Nasusul
atsaanyongt ul
a,puma paksasapagl
alabanngmg a
Kri
sti
yanoatmg adi-Krist
iyanongtin
awagn gmg aKast
ila
ng“ mo r
o”.Lagingmagta
tagumpayang
mgaKr i
st
iyanosamg ap aglal
aban.

Ti
bag–it
oayma ykaug
naya
ns as
enak
ulosapagkati
t
oaynauu
kolsapa
ghan
apsakrusna
ki
nama
tayanni
Kris
tosabundo
kngKal
bary
o .An
gmg ata
uhandit
oaysi
naEmper
atr
isEl
enaatan
g
 

kan
yanganaknasiEmp er
adorConst
ant
in
o.Tinawa
gnat
i
bags
apag
kati
t
oayn
auuk
ols
apag
tib
ag
ngbundokngKal
baryosapaghanapngkrus.

MgaUnangTu
la

Angunangtul
asaTagal
ogaysi
nulatn
iT omasPi
npi
natkasamangini
l
imbagsakan
yan
gaklatna
Li
brongPag-
aara
lannan
gma ngaTagalo
gs aUi
cangCast
il
a.Angtu
laa ybi
nub
uongmagk
as al
itn
a
t
aludt
odsaTagal
ogatKast
il
asala
yuningmatut
uhanan
gKas t
il
a.

Fe
li
pedeJesu
s–i pi
nal
al
a ga
yngmg amana nali
ksi
knaangk
rit
i
kongs
iFe
li
pedeJ
esu
sngSa
n
Mi
guel
,Bul
akan,angunangtunaynamakat
a ngTagal
og.

MgaTu
langRomans
a

Kur
ido-tul
angpasalaysa
ynama ysuk
atnawalongpant
i
gsatal
u dt
odatmaymg ap ak
sang
kab
abala
gh anatma al
ama t(
kar
amiha’
yhal
awa thi
ramsapaksanggal
i
ngs aEuropa)nad al
ari
t
ong
mgaKasti
la.I
naawitit
onangmabi l
i
so“al
l
egro”
.Ma ywal
ongpanti
gangtal
udt
uran.(Hali
mbawa:
I
bongAdarna).

Awi
t–is
anguri
ngtu
langbi
nubuongla
bindala
wa ngpanti
gbawatt
alu
dto
dngi
sangs
akn
onga
tku
ng
i
naa
witayma
rahano“and
ante
”.(Ha
li
mb awa:Flo
rant
ea tLau
ra)

AngWi
kangFi
l
ipi
nos
a1987Ko
nst
i
tus
yonngRepubl
i
kangPi
l
ipi
nas

Art
i
kul
oXI
V–Eduk
asy
on,Sy
ens
yaa
tTek
nol
ohi
ya,MgaSi
ni
ng,Kul
t
ura,at
I
sport
s

#ika

0eksyon 8. Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay !ilipino. 0amantalang nalilinang ito, ito
ay dapat na payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba
pang mga wika.
Alinsunod sa mga tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng
+ongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsod at
puspusang itaguyod ang paggami ng !ilipino bilang midyum ng opisyal na
komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang-edukasyon.

0eksyon . ;kol sa mga layunin ng komunikayon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal
ng Pilipinas ay !ilipino at, hanggat walang ibang itinatadhana ang batas, %ngles.
Ang mga wikang panrehiyon ay pantulong na mga wikang opisyal sa mga rehiyon at
magsisilbi na pantulong na mga wikang panturo roon.
apat itaguyod nang kusa at opsyonal ang +astila at Arabi(.
 

0eksyon 7. Ang +onstitusyong ito ay dapat ipahayag sa !ilipino at %ngles at dapat isalin
samga pangunahing wikang panrehiyon, Arabi( at +astila.

0eksyon 9. apat magtatag ang +ongreso ng isang komisyon ng wikang pambansa na

binubuo ng mga kinatawan ng ibat ibang mga rehiyon at mga disiplina na
magsasagawa, mag-uugnay at magtataguyod ng mga pananaliksik sa !ilipino at iba
pang mga wika para sa kanilang pagpapaunlad, pagpapalaganap at pagpapanatili.