Professional Documents
Culture Documents
4 havo
2022-2023
II. Stofomschrijvingen 7
Nederlands 8
Frans 9
Duits 10
Engels 11
geschiedenis 12
aardrijkskunde 13
wiskunde A 14
wiskunde B 15
informatica 16
natuurkunde 17
scheikunde 18
biologie 19
economie 20
maatschappijleer 21
bedrijfseconomie 22
ckv (culturele en kunstzinnige vorming) 23
kunst (beeldende vormgeving) 25
kunst (muziek) 27
profielwerkstuk 29
coaching & loopbaan 30
rekenen 3F 31
lichamelijke opvoeding 32
De laatste twee jaren van het havo vormen samen de examenperiode. Het Centraal Eindexamen is
nog ver van ons verwijderd; toch maak je in 4 havo al een begin met je examen. Vandaar dat we je
met dit Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA) exclusief Examenreglement goed willen
informeren. Het Examenreglement staat als apart document op de website.
Het PTA probeert een soort handboek te zijn dat je door het schooljaar loodst. Het begint met een
beschrijving van de algemene gang van zaken in de bovenbouw havo. In het tweede hoofdstuk vind je
de stofomschrijving van de diverse vakken. Dit deel van het PTA geeft je een goed overzicht van de
stof, de toetsing, de weging voor bevordering en schoolexamen etc. Het PTA eindigt met een kalender
waarop belangrijke data van dit schooljaar staan. Het PTA wordt alleen digitaal aangeboden.
Een PTA kan natuurlijk niet op alle vragen een antwoord geven. We gaan ervan uit dat je zelf initiatief
neemt om vragen die voor jou op dat moment belangrijk zijn beantwoord te krijgen. Daarvoor kun je
terecht bij je docenten, je coach of je afdelingsleider.
We hopen dat je een prettige tijd tegemoet gaat en het schooljaar met goed resultaat zult afronden.
W.C.W. Peeters
afdelingsleider havo bovenbouw
De leerjaren 4 en 5 havo vormen samen de examenperiode. Het examen valt uiteen in een landelijk
deel, het centraal eindexamen (CE), en een gedeelte dat de school organiseert, het schoolexamen
(SE). De meeste vakken hebben zowel een SE als een CE, maar er zijn ook vakken met alleen een SE:
informatica, maatschappijleer, culturele en kunstzinnige vorming (ckv) en lichamelijke opvoeding. Het
SE begint voor sommige vakken al in 4 havo. Bij maatschappijleer en ckv wordt het SE in 4 havo al
afgesloten. Deze vakken volg je dus niet meer in 5 havo. Realiseer je wel dat de resultaten worden
bewaard en aan het einde van 5 havo op de cijferlijst bij je diploma komen te staan!
In het hoofdstuk ‘Stofomschrijvingen’ vind je per vak hoe de procentuele weging van de cijfers over
de twee jaren verdeeld is. In 5 havo moet in april voor alle vakken het SE zijn afgesloten en daarna
vindt in de maand mei het CE plaats.
Het schooljaar is verdeeld in 4 periodes van ongeveer 9 weken: 8 lesweken met aansluitend een
toetsweek. In 5 havo doe je in de vierde periode centraal examen. De toetsweken staan in het
hoofdstuk ‘kalender’. Door het aantal toetsen kunnen toetsweken soms langer zijn dan in de kalender
van het PTA staat aangegeven. In het algemeen zullen grotere toetsen afgenomen worden in de
toetsweken (de zogenaamde periodetoetsen), maar er zijn uitzonderingen. Voortgangstoetsen,
praktische opdrachten, mondelingen, herkansingen en toetsen (kijk- en) luistervaardigheid vallen
vooral buiten de toetsweken.
Bij elk vak werk je met een periodeplanner waarin de leerstof van de komende periode staat; de
studeerwijzers vind je in de elo van Magister. Hiermee kun je een planning maken van het werk dat je
moet doen.
Aan het eind van de vierde klas word je op grond van de behaalde resultaten al dan niet bevorderd
naar de vijfde.
Toetsen
De toetsen die je in de tweede fase krijgt verschillen nogal van aard. In het overzicht hieronder
omschrijven we de belangrijkste kenmerken van de diverse toetsen.
Tijdens de lesweken krijg je bij sommige vakken voortgangstoetsen (vt). Ze gaan over een
beperkte hoeveelheid stof en het cijfer telt wel mee voor de bevordering, maar zelden voor het
schoolexamen.
Toetsen die in de toetsweken worden afgenomen noemen we periodetoetsen (pt). Ze tellen mee
voor de bevordering, voor het SE of voor allebei. Het kan overigens om organisatorische redenen wel
eens nodig zijn om mondelinge periodetoetsen en periodetoetsen (kijk- en) luistervaardigheid buiten
een toetsweek te plannen.
Kenmerkend voor de tweede fase zijn de praktische opdrachten (po) voor diverse vakken. Dit zijn
(onderzoeks)opdrachten waarin vaardigheden in combinatie met kennis en inzicht getoetst worden.
Het cijfer ervoor telt meestal mee voor de bevordering en voor het SE. De leraar deelt vooraf mee
welke aspecten bij de beoordeling van een praktische opdracht betrokken worden. Zo zal vaak niet
alleen het eindresultaat tellen, maar worden ook punten toegekend voor bijvoorbeeld
onderwerpkeuze, vraagstelling, verrichte werkzaamheden, geraadpleegde hulpbronnen, het volgen
van een tijdsschema, presentatie, etc.
Tot het SE behoort ook het maken van een profielwerkstuk (pws). Het is een ‘meesterproef’, die
betrekking heeft op één of meer (grote) vakken van je eindexamen. In het profielwerkstuk komen
kennis, inzicht en integratie van de leerstof in combinatie met vaardigheden aan de orde. Hiermee
begin je aan het einde van 4 havo tijdens de profielwerkstukdagen; je krijgt dan een uitgebreide
handleiding en een tijdschema. In 5 havo werk je wekelijks aan het profielwerkstuk; de studielast
bedraagt 80 uur.
Het profielwerkstuk wordt meestal in tweetallen gemaakt maar je wordt wel individueel beoordeeld.
De begeleidende docent(en) geven steeds het groene licht voor de overgang naar de volgende fase.
Het profielwerkstuk kan niet herkanst worden. Het profielwerkstuk wordt beoordeeld met een cijfer.
Op de cijferlijst bij het diploma worden deze beoordeling, de titel en het vak (of de vakken) waarop
het profielwerkstuk betrekking heeft, vermeld.
In het hoofdstuk ‘Stofomschrijvingen’ vind je per vak de verdeling van de diverse toetsen
(periodetoetsen, voortgangstoetsen, praktische opdrachten, handelingsdelen) over het jaar. Minstens
een week voordat een toetsweek plaatsvindt, wordt een aangepast rooster gepubliceerd waarop tijd
en plaats van de periodetoetsen staan. Noteer deze tijden zorgvuldig in je agenda en zorg ervoor op
tijd met pasje (legitimatie) aanwezig te zijn. Voortgangstoetsen, praktische opdrachten en
handelingsdelen worden met de leraar geregeld. Zie hiervoor ook de studeerwijzer van het
betreffende vak. Praktische opdrachten, handelingsdelen e.d. dienen bij de docent persoonlijk
ingeleverd te worden.
In het Examenreglement staat de verdere gang van zaken bij schoolexamentoetsen beschreven; bij
de overige toetsen wordt op dezelfde manier gehandeld.
De PTA-commissie havo bestaat uit afdelingsleider W.C.W. Peeters (voorzitter en secretaris), S.J.M.
Schatorjé en drs. A.L.A. Wevers. Een lid van de PTA-commissie dat bij het geschil betrokken is, wordt
vervangen door een niet bij het geschil betrokken personeelslid. Zie verder bij Examenreglement,
artikel 18.
Bevorderingsnormen algemeen
Inleiding
De normen voor bevordering bevatten bindende regels die worden toegepast bij de
bevorderingsvergadering aan het einde van het schooljaar.
Als een leerling gedurende het schooljaar wil overstappen naar een andere stroom, dan zijn aparte
regelingen van toepassing. Ook voor de overstap met een vmbo-t of vmbo-g diploma naar 4 havo is
een aparte regeling opgesteld.
Bevordering
De normen voor bevordering worden toegepast op het eindrapport.
We maken gebruik van het begrip onvoldoende (dat is het cijfer 5 of lager) en het begrip
compensatiepunt (elk eindcijfer 7 of hoger levert één of meer compensatiepunten op).
Bij de bevorderingsvergadering zijn er drie mogelijkheden:
- de normen bepalen dat de leerling is toegelaten tot het volgende leerjaar;
- de normen bepalen dat de leerling wordt besproken; de bevorderingsvergadering besluit om de
leerling te bevorderen of af te wijzen;
- de normen bepalen dat de leerling wordt afgewezen.
In zeer uitzonderlijke gevallen van overmacht kan de overgangsvergadering aanvullend besluiten tot
het opleggen van taken en/of herexamens.
Uitzonderingen
Een strikte beoordeling aan de hand van deze normen kan tot kennelijke onrechtvaardigheden leiden,
bijvoorbeeld bij een onregelmatig prestatiepatroon of bij overmacht.
Daarom worden de volgende regels in acht genomen:
• bij het ontbreken van één of meer eindcijfers komt de leerling in bespreking;
• een dyslectische leerling komt in bespreking, als de reguliere bevorderingsnorm hem afwijst;
• de voorzitter van de overgangsvergadering heeft het recht leerlingen die reglementair zijn
afgewezen alsnog in bespreking te brengen.
Herhaald doubleren
Een leerling mag niet vier jaar doen over twee opeenvolgende leerjaren van hetzelfde soort.
Het eindexamenjaar valt buiten deze regeling. Alle gezakte kandidaten mogen hun laatste jaar
overdoen.
1. de handelingsdelen die vóór de laatste toetsperiode gepland zijn, naar behoren zijn
afgesloten;
2. met betrekking tot alle vakken waarvoor de leerling een eindcijfer krijgt, geldt:
geen 0
5 1
4 3
5/5 4
5/4 5
- indien een onvoldoende of combinatie van onvoldoenden niet in het schema voorkomt dan is
de leerling afgewezen;
- een leerling die één of twee compensatiepunten tekort heeft wordt besproken;
- de vakken maatschappijleer en ckv tellen in deze regeling als twee aparte vakken mee;
- als een leerling een extra vak volgt mag dit buiten de beoordeling blijven, mits de
overgebleven vakken een toegestaan profiel vormen.
Overige bepalingen
GEMEENSCHAPPELIJK DEEL
NE
EN
MA
CKV
LO
PROFIELDEEL
1 vak aankruisen
AK
EC
VRIJE DEEL
VRIJE DEEL
COA PW
WW RT
- de school behoudt zich het recht voor om op basis van rooster technische redenen een keuze niet toe te staan
- het is niet toegestaan meer dan één kunstvak te kiezen
AK aardrijkskunde FA Frans NE Nederlands
BE bedrijfseconomie GS geschiedenis PW profielwerkstuk
BI biologie IN informatica RT rekentoets
CKV culturele en kunstzinnige vorming KV BV kunstvak beeldende vorming SK scheikunde
COA coaching & loopbaan KV MU kunstvak muziek WA wiskunde A
DU Duits LO lichamelijke opvoeding WB wiskunde B
EC economie MA maatschappijleer WW werkweek
EN Engels NA natuurkunde
Legenda
Alle omschrijvingen beginnen met de naam van het vak, gevolgd door de gebruikte methode.
c. SE: in deze kolom staat of de toets deel uit maakt van het schoolexamen
d. omschrijving: een beknopte beschrijving van de inhoud van het onderdeel. Het
examenprogramma is hierbij het uitgangspunt
e. domein: in deze kolom staan de domeinen uit het schoolexamen die getoetst worden
f. vorm: deze kolom geeft aan hoe de leerling het onderdeel afsluit:
st = schriftelijk
mt = mondeling
ps = presentatie
pr = practicum / praktijk
ct = computertoets
kl = kijk- en luistertoets
vs = verslag / uittreksel
ws = werkstuk
h. weging: alle onderdelen die door het jaar heen gedaan moeten worden, zijn opgenomen
in het overzicht en voorzien van een wegingsfactor (1, 2, 3, 4, 5 of 6).
In het examenjaar zijn er alleen resultaten die voor het schoolexamen tellen.
In de overige leerjaren tellen sommige onderdelen alleen voor de bevordering,
andere alleen voor het schoolexamen en weer andere tellen voor beide.
In een aparte regel wordt aangegeven welk percentage van het schoolexamen
van een vak in andere leerjaren tot stand komt. Het schoolexamen van ieder
vak (mits becijferd) komt uit op 100 %.
j. cijfer: mogelijkheid voor de leerling om het cijfer voor de diverse toetsen te noteren.
methode: Talent
periode 1 vt verhaalanalyse E st 50 1
Het literatuuronderzoek (deel 1 en 2 ) vormt het havo 4 -deel van het leesdossier . Dit dient afgerond te zijn aan
het eind van het schooljaar om deel te kunnen nemen aan het mondeling SE letterkunde in havo 5 . De leerling
moet het dossier bewaren en meenemen naar havo 5 .
periode 1 vt luistervaardigheid B st 50 1
toetsweek 2 pt gespreksvaardigheid mt 15 1
periode 3 vt luistervaardigheid B st 50 1
periode 4 vt luistervaardigheid B st 50 1
toetsweek 4 pt gespreksvaardigheid C mt 15 3
periode 1 vt basiskennistoets st 40 1
periode 4 vt schrijfvaardigheid D st 50 2
* De twee toetsen in de toetsweek zullen tijdens één zitting van honderd minuten afgenomen worden .
periode 1 vt luistervaardigheid B st 50 1
periode 2 vt idioom st 50 1
SE : in 5 havo nog 85 %
Tijdvak 1 : tijd van jagers en boeren Tijdvak 6 : tijd van regenten en vorsten
Tijdvak 2 : tijd van Grieken en Romeinen Tijdvak 7: tijd van pruiken en revoluties
Tijdvak 3 : tijd van monniken en ridders Tijdvak 8 : tijd van burgers en stoommachines
Tijdvak 4: tijd van steden en staten Tijdvak 9: tijd van wereldoorlogen
Tijdvak 5: tijd van ontdekkers en hervormers Tijdvak 10: tijd van televisie en computer
in 5 havo nog 60 %
SE in 5 havo nog 80 %
in 5 havo nog 80 %
methode: Fundament
in 5 havo nog 65 %
toetsweek 1 pt H2 beweging A, C1 st 50 2
SE6 H6 elektriciteit 5
in 5 havo nog 75 %
in 5 havo nog 63 %
toetsweek 1 pt H1 gedrag & H3 onderzoek doen A, B1, C1, D1, D2, st 100 4
E1, E3
in 5 havo nog 73 %
periode 1 - 4 presentatie: economisch thema (één keer in het keuze uit alle ps 15 1
schooljaar) domeinen
toetsweek 4 pt verzorgingsstaat st 50 1
in 5 havo nog 0 %
SE : in 5 havo nog 95 %
* week 50 : papieren kunstdossier compleet en op de volgorde van de inhoudsopgave inleveren in domein 2.5 ,
uiterlijk op dinsdag 13 decembr 2022 om 17.00 uur
Domeinen CKV:
A: verkennen
B: verbreden
C : verdiepen
D: verbinden
periode 1 & 2 po 2D/3D thema: 'de menselijke gestalte' KvB: B, A2, A3 pr 30 uur 2
periode 2 & 3 po 2D/3D thema: 'street art/kunst uit afval' Kvb: B, A2, A3 pr 30 uur 2
SE : in 5 havo nog 50 %
Domeinen KvB
domein A vaktheorie : A1 : beeldend werk van kunstenaars en vormgevers
A2 : beeldend werk van kunstenaars en vormgevers in relatie
tot het eigen beeldend werk van de kandidaat
A3 : eigen beeldend werk
domein B praktijk
domein C oriëntatie op studie en beroep
Domeinen Kua
domein A vaardigheden (beschouwingsschema 's beeldend , theater , dans , muziek en
film)
domein B invalshoeken voor reflectie (religie en levensbeschouwing , esthetica ,
opdrachtgever en politieke en economische macht , vermaak , wetenschap en techniek ,
intercultureel )
domein C onderwerpen : C 1 : de cultuur van de kerk in de elfde tot en met de 14 e eeuw
C2: de hofcultuur in de 16e en 17e eeuw
C3: de burgerlijke cultuur van Nederland in de 17e eeuw
C4: de cultuur van Romantiek en realisme in de 19e eeuw
C5: de cultuur van het moderne in de eerste helft van de 20e eeuw
C6: de massacultuur vanaf 1950
methode: losbladig
in 5 havo nog 55 %
methode: losbladig
Domeinen Kua
domein A vaardigheden (beschouwingsschema 's beeldend , theater , dans , muziek en
film)
domein B invalshoeken voor reflectie (religie en levensbeschouwing , esthetica ,
opdrachtgever en politieke en economische macht , vermaak , wetenschap en techniek ,
intercultureel )
domein C onderwerpen : C 1 : de cultuur van de kerk in de elfde tot en met de 14 e
eeuw
C 2 : de hofcultuur in de 16 e en 17 e eeuw
C 3 : de burgerlijke cultuur van Nederland in de 17 e eeuw
C 4 : de cultuur van Romantiek en realisme in de 19 e eeuw
C 5 : de cultuur van het moderne in de eerste helft van de 20 e eeuw
C 6 : de massacultuur vanaf 1950
methode:
* De voorlichting vindt plaats op school , inclusief voorbereiding en reflectie . Indien niet aanwezig wordt er een
vervangende opdracht gedaan .
In verband met de coronacrisis kan het zijn dat bepaalde voorlichtingen niet door kunnen gaan . Hiervoor
kunnen dan alternatieve opdrachten in de plaats komen .
methode:
rekentoets 3F 1
eindcijfer 4 havo 1
Om een havo -diploma te kunnen krijgen moeten leerlingen , die geen wiskunde in hun vakkenpakket hebben ,
de rekentoets (3F) afleggen . Deze toets wordt in princpe in januari /februari 2022 aangeboden .
Studie: HAVO-4
• krijgt einde periode een werkopdracht Eerste week nieuwe periode inleveren
De docent houdt op een PTA-kaart bij welke handelingsdelen ‘naar behoren' zijn uitgevoerd.
Ook bij blessures is iedere leerling in principe aanwezig, krijgt echter een aangepast programma, bijvoorbeeld de
taak van scheidsrechter. Bij minder dan een minimale aanwezigheid van 80% van de lestijd moeten er andere
vormen gevonden worden om het programma in te vullen. Afhankelijk van de situatie worden lessen ingehaald bij
andere klassen, wordt men ingezet bij buitenles-activiteiten of schrijft men een werkstuk. Dit geldt ook in geval
van ziekte.
In principe staan deze data vast. Houd er echter (bijvoorbeeld bij de planning van je vakantie) rekening mee dat zelfs examens in
bepaalde situaties op een ander moment afgenomen kunnen worden.
Staring College PTA 4 havo 2022-2023 33