Professional Documents
Culture Documents
»Τα χαρακτηριστικά του άλλου, ωστόσο, είναι μόνον ένα πρόσχημα, για να
μπορούμε να προβάλλουμε πάνω του τις δικές μας αγωνίες. Απορρίπτοντας τον
άλλον για το ένα ή το ένα άλλο χαρακτηριστικό του, η ξενοφοβία θέτει σε κίνηση μια
δυναμική η οποία φτάνει ακόμα και να αρνείται την ανθρωπιά του άλλου,
χαρακτηρίζοντάς.. τον μη ανθρώπινο, επειδή είναι διαφορετικός από μας. Η
απανθρωποποίηση.. του άλλου είναι μια από τις χειρότερες συνέπειες της ξενοφοβίας.
Για τον ξενόφοβο γίνεται αδύνατο να ζήσει μαζί με τους άλλους, απέναντι στους
οποίους λειτουργεί ένα αληθινό ταμπού. Οι άλλοι γίνονται αντιληπτοί ως ακάθαρτοι.
Η παρουσία τους απειλεί την καθαρότητα μιας εξιδανικευμένης.. κοινότητας, η οποία
επομένως πρέπει και να προστατευτεί.
»Με αυτόν τον τρόπο γεννιέται ο απόλυτος ξένος, που γίνεται παγκόσμια απειλή
απέναντι στην οποία πρέπει να αμυνθούμε. Ωθούμενος ώς τις ακραίες συνέπειές του,
ένας τέτοιος συλλογισμός παράγει τον ρατσισμό, δηλαδή την πιο ακραία μορφή της
ξενοφοβίας. Φυσικά, όποιος είναι ξενόφοβος κινείται πάντοτε σε ένα γενικό επίπεδο,
στιγματίζοντας μιαν ολόκληρη κοινότητα, έστω και αν σε προσωπικό επίπεδο θα έχει
έναν άραβα, σενεγαλέζο ή ρουμάνο φίλο, για να τον επιδεικνύει απορρίποντας κάθε
κατηγορία για ξενοφοβία εναντίον του ιδίου.
»Η αύξηση της ξενοφοβίας είναι μια ανησυχητική ένδειξη για την κοινωνία μας.
Βέβαια, αν εξετάσουμε το ζήτημα σε μιαν ιστορική προοπτική, οφείλουμε να
αναγνωρίσουμε ότι η ιστορία του κόσμου κυριαρχήθηκε συχνά από την απόρριψη
των άλλων, των "βαρβάρων", των διαφορετικών.
»Στο παρελθόν υπήρξαν πολύ χειρότερες καταστάσεις από τις σημερινές, όπως, για
παράδειγμα, εκείνες που γεννήθηκαν από τη μεταχείριση των δούλων και από την
αποικιοκρατία. Σήμερα ωστόσο, έπειτα από μια μακρά περίοδο κατά την οποία η
ξενοφοβία φαινόταν βαθμιαία να υποχωρεί, μου φαίνεται ότι επιστρέφει και μας
γυρίζει πίσω στη βαρβαρότητα.
»Για να κατανοήσουμε τις αιτίες αυτής της εξέλιξης, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας
ότι ζούμε σε μια κοινωνία πιο ανοιχτή και πιο κινητική, στην οποία οι επαφές
ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς είναι πιο εύκολες και αυξάνονται διαρκώς.
Είναι μια κατάσταση που παράγει αντιφατικές συνέπειες. Πλάι στο άνοιγμα και στη
διαθεσιμότητα εκδηλώνεται και η επίταση της ανησυχίας, που τροφοδοτεί την
απόρριψη των άλλων. Οταν όμως αντιμετωπίζεται.. εχθρικά και απορρίπτεται μια
ολόκληρη κοινότητα, καταλήγει να αναδιπλώνεται στον εαυτό της και να βυθίζεται
στη μνησικακία. Η πτώση στον κοινοτισμό και η ξενοφοβία διαπλέκονται στενά.
»Η ξενοφοβία, βέβαια, γεννιέται και από μια κρίση ταυτότητας, αλλά δεν ενισχύουμε
την ταυτότητά μας καταπολεμώντας όποιον είναι διαφορετικός. Αντίθετα, η επίγνωση
της ταυτότητάς μας μεγαλώνει μέσα από το διάλογο με τον άλλον που διαφέρει από
μας. Σε κάθε περίπτωση, είναι αλήθεια ότι η ξενοφοβία γεννιέται όταν μια ταυτότητα
αισθάνεται ότι κινδυνεύει από απειλές που δεν είναι άμεσα αναγνωρίσιμες. Η
παγκοσμιοποίηση.., εκτός του ότι θέτει υπό αμφισβήτηση την ταυτότητά μας, απειλεί
και την ικανότητά μας για δράση. Ολο και πιο συχνά αισθανόμαστε ανήμποροι και
ανίσχυροι. Σε ορισμένες καταστάσεις, όπως έχει υπογραμμίσει ο κοινωνιολόγος Αλέν
Ερενμπέργκ, βρισκόμαστε μπροστά σε μια αληθινή κατάρρευση του εγώ. Τότε
γίνεται εύκολο να φορτώσουμε την ευθύνη γι' αυτή την κατάσταση σε κάποιον
άλλον, ο οποίος είναι αναγνωρίσιμος από το ένα ή το άλλο ειδικό του γνώρισμα. Η
αόριστη και ασύλληπτη απειλή μπορεί έτσι να εντοπιστεί και επομένως μπορεί να
αποκρουστεί πιο εύκολα. Είναι η δυναμική του αποδιοπομπαίου τράγου.
Το ίδιο συμβαίνει και στο κοινωνικό επίπεδο, σε ό,τι αφορά στις σχέσεις των
εκάστοτε κοινωνιών με τους γείτονές τους. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις το
πρόβλημα έγκειται στη στάση μας απέναντι στον Άλλον. Ο ρατσισμός είναι η πιο
ακραία έκφραση της ανικανότητας –φυσικά επιλεγμένης, λόγω της ευκολίας της- του
μεγαλύτερου μέρους της ανθρωπότητας να αποδεχθεί τον εκάστοτε Άλλο ως
διαφορετικό και ταυτόχρονα ως ίσο. Υπό το ανθρωπολογικό καθεστώς που ο
Καστοριάδης αποκαλεί ετερονομία το υποκείμενο είναι διανοητικά εγκλεισμένο και
μπορεί να αντιληφθεί τον Άλλον μόνο ως εχθρό ή ως τέρας. Στην περίπτωση της
ετερονομίας η διαφορετικότητα.. θεωρείται στοιχείο τερατώδες, καθώς η απολύτως
κλειστή και ακλόνητη παράσταση που έχουν οι άνθρωποι για τον εαυτό τους τούς
απαγορεύει –ψυχικά- να σκεφτούν ότι μπορούν να υπάρχουν και άλλοι τρόποι
κοινωνικής ζωής, διαφορετικοί απ’ τους δικούς τους. Όπως και οι ψυχωσικοί, ο
ετερόνομος άνθρωπος δεν μπορεί να αποδεχτεί την ύπαρξη καθορισμών
διαφορετικών απ’ τους δικούς του. Επειδή βέβαια η ετερονομία δεν είναι ποτέ τόσο
κλειστή όσο η ψύχωση –στην οποία δεν υπάρχει καν διάκριση υποκειμένου-..κόσμου,
καθώς το υποκείμενο είναι ο κόσμος-, το Άλλο καταφέρνει και γίνεται αντιληπτό και
ακριβώς γι’ αυτό πρέπει να εξαφανιστεί: είτε διά της φυσικής του εξόντωσης, είτε διά
της απομόνωσής του, είτε διά της επένδυσής του κατά τρόπο που το καθιστά «μη
υπαρκτό»[4].
Φιλοσοφικά η εγκλείουσα τάση που γεννά τον ρατσισμό εκλογικεύεται μέσω μιας
οντολογίας της καθοριστικότητα..ς. Μέσω δηλαδή μιας οντολογίας που θεωρεί τον
άνθρωπο -όπως και όλα τα υπόλοιπα όντα- ως καθορισμένο άπαξ και διά παντός, από
παράγοντες εξωανθρώπινους... Μια τέτοια οντολογία, η οποία πάντοτε ταυτίζει τη
δήθεν αντικειμενικά υπάρχουσα ουσία του ανθρώπου με την ιδέα που η ίδια έχει γι’
αυτόν, είναι μορφή διανοητικού εγκλεισμού και ως τέτοια πρέπει να πολεμηθεί. Από
τη στιγμή που μας απαγορεύει να σκεφτούμε τη δημιουργία, τη θεμελιώδη δηλαδή
ικανότητα της πραγματικότητας.. να γεννά νέες μορφές και καινούργια είδη σε όλα τα
πεδία, μας απαγορεύει να σκεφτούμε το Άλλο. Διότι το εκάστοτε Άλλο υπάρχει
ακριβώς επειδή η ιστορία –και το Είναι γενικώς- είναι δυνάμεις δημιουργικές που
μπορούν να φέρνουν στο φως πράγματα τα οποία εμείς ουδέποτε είχαμε φανταστεί. Η
παραδοχή της δημιουργικής φύσης της ιστορίας και του Είναι εν γένει είναι μια
απόφαση ουσιωδώς πολιτική, καθώς θεμελιώνεται στην πρωταρχική μας υπαρξιακή
επιλογή να είμαστε ανοιχτοί απέναντι στους άλλους, προσπαθώντας να υπερβαίνουμε
τον διανοητικό εγκλεισμό προς τον οποίο μας σπρώχνει η ανάγκη μας για
βεβαιότητες. Γι’ αυτό μια τέτοια παραδοχή είναι συμφυής με την καθαρά πολιτική
στράτευση στον αγώνα για τη δημιουργία μιας κοινωνίας αυτόνομης, ελεύθερης και
δημοκρατικής, στην οποία οι άνθρωποι θα προσπαθούν -και σ’ ένα σημαντικό βαθμό
θα το καταφέρνουν- να μη μισούν ο ένας τον άλλον, αλλά να τον αναγνωρίζουν ως
άνοιγμα στο διαφορετικό και το καινούργιο, ως άνοιγμα σε αυτό που οι ίδιοι δε
μπόρεσαν να σκεφτούν και να φανταστούν. Αυτή είναι η σημασία του προτάγματος
της ατομικής και κοινωνικής αυτονομίας.
_.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._.._______________
[1] Αντιγράφουμε απ’ το γράμμα ενός 15χρονου αναγνώστη του περιοδικού
Schooligans (τευχ. 9, 5/2007): «Γι’ αυτό σκάσε και μην ξαναδιαβάσεις αυτό το
περιοδικό […] απλά βούλωσε το στόμα σου και φάε το ακριβό adidas καπέλο σου,
ρούφα την άκρη των all-star σου, βάλε τα λεφτά σου στον κώλο σου και βάλε στο
κεφάλι σου πως αυτό το περιοδικό δεν είναι για τα μούτρα σου, κωλοτρεντόνι! Μην
απαντήσεις γιατί δε σε παίρνει… Δεν ανήκεις εδώ. Ανήκεις στην Κηφισιά».
[2] Βλ. το γράμμα του Τζερζίνσκυ, αρχηγού της Τσεκά, της πρώτης μυστικής
αστυνομίας των μπολσεβίκων, που παρατίθεται στη Μαύρη βίβλο του κομμουνισμού
(Αθήνα, Εστία, 2001, σ.105), όπου γίνεται λόγος για τη φυσική εξαφάνιση μερικών
κοινωνικών τάξεων. Στο βαθμό που εμπνέονταν απ’ την αρχή της συλλογικής
ευθύνης, ανάλογη είναι και η λογική των εκτελέσεων ιερέων που έκαναν οι αναρχικοί
στην Ισπανία, πράγμα που φυσικά ισχύει για την θανατική καταδίκη γενικώς –να τα
ακούνε αυτά οι διάφοροι γελοίοι δήθεν «φιλελεύθεροι» που υποστηρίζουν τον
«εκδημοκρατισμό..» του πλανήτη από την αμερικανική κυβέρνηση της οποίας ο
αρχηγός είναι μεγάλος οπαδός της ένεσης και της ηλεκτρικής καρέκλας.
[3] «Εγώ είναι ένας άλλος» λέει ο περίφημος στίχος του Rimbaud.