BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN

TÜRK DİLİ II
KOMPOZİSYON
3. HAFTA

Öğr. Gör. Hayattullah ŞAN

 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
KOMPOZİSYON
• Fransızca «composition» kelimesinden gelmektedir.
• Parçaları bir araya getirme, düzenleme ve yerli yerine koyma gibi
anlamlara gelir.
• Ders olarak tanımı:
Yapılacakların,yapılanların,sonuçların,izlenimlerin, duygu ve
düşüncelerin,istek ve dileklerin mantıklı bir yapı içerisinde açık, etkili
ve güzel bir şekilde ifade edilmesi amacı taşıyan ders ve bu dersle
ilgili yazılı ve sözlü çalışmadır.

2
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
KOMPOZİSYON
• Kompozisyonun amacı: Söylenmek ve ifade edilmek istenenlerin birlik
içinde dengeli ve canlı anlatılmasıdır.
• Kompozisyonda önce; düşünce ,duygu ve hayallerimizi sıraya koyar,sonra
bunları dilbilgisi ve anlatım bakımından doğru ve etkili bir biçimde
anlatmaya çalışırız.

3
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN
KOMPOZİSYONDA BAŞARI
TIKLAYIN
• Başarılı bir kompozisyon için gerekli olanlar:
• 1-Dili İyi Kullanmak
• Dil düşüncenin evidir
• 2-Gözlem Yapmak
• Dış gözlem ve iç gözlem
• 3-Düşünmek
• Güzel yazmak güzel düşünmekten ibarettir.
• 4-Okumak
• Kitap okuduğunuz zaman bir tek sözü anlamadan geçmeyin

4
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN
KOMPOZİSYONUN BÖLÜMLERİ
TIKLAYIN
Kompozisyonun Başlıca Bölümleri Şunlardır:
1- Konu
2-Görüş Açısı
3-Ana Düşünce
4-Plan

5
 BAŞLIK
1- KONUEKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
Yazılı veya sözlü anlatımda ifade edilen, ele alınan, üzerinde durulan,
cevaplandırılan, açıklanan, incelenen veya istenen bir düşünce, olay, durum,
bahis veya mevzudur.

Konu, hakkında konuşulan veya yazılan şeydir.

Dil, İnsan, Hava, Dil Aileleri, Hayat Mücadelesi vs.

6
 BAŞLIK EKLEMEK
Konunun Sınırlandırılması
İÇİN TIKLAYIN
• Ele alınan konu her yönüyle ve bütün özellikleriyle yazıda veya konuşmada
işlenmez.
• Konunun tamamı değil sadece bir yönü ele alınır.
• Örneğin «Dil» konusu çok yönlü bir konudur. Bu yüzden konu sınırlamasına
gitmemiz lazım. «Dilin Toplum Hayatındaki Yeri» şeklinde sınırlama
yapabiliriz. Böylece ne anlatacağımız veya ne söyleyeceğimiz daha da
belirginleşmiş olur.

7
 BAŞLIK EKLEMEK
2-GÖRÜŞ AÇISI İÇİN TIKLAYIN
• Sınırlandırılan konunun işlenme noktası, işlenme yönüdür.

• Sınırlandırılan konu değişik görüş açılarından ele alınabilir.

• Konuşmacı veya yazar bu görüş açılarından birini işler.

• Görüş açısı yazının veya konuşmanın oturduğu temeldir.

8
 BAŞLIK DÜŞÜNCE
3-ANA EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN

• Sınırlanan bir konunun, belirlenen görüş açısı çerçevesinde bir amaca

yönelik olarak dayandırıldığı temel düşüncedir.

• Ana düşünceye; ana fikir, temel düşünce, üzerinde durulan, vurgulanan

düşünce, esas düşünce de denir.

9
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
4-Plan
• Bir konuda yapılması gerekenlerin düzenli bir sıraya konmasıdır.
• Bir konuyu konuşurken ve yazarken konuya nasıl başlayacağımızı, nasıl
geliştirip nasıl sonlandıracağımızı genel anlamda kuş bakışı düzenlemek
işidir.
• Kompozisyonda Planın Bölümleri:
• a-Giriş Bölümü
• b-Gelişme Bölümü
• c-Sonuç Bölümü

10
 BAŞLIK EKLEMEKPlan
Kompozisyonda İÇİN TIKLAYIN
• Giriş : Giriş, yazıda konunun belirlendiği, adının konduğu başlangıç
bölümüdür. Bu bölümde yazar, neyi, neleri anlatıp açıklayacağını kısaca
belirtir. Bu bölüm tek paragraf olacağı gibi birkaç paragraftan da oluşabilir.
• Gelişme : Yazıda, konunun enine boyuna anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde
çeşitli örnekler ve düşünceler sıralanır; konu en iyi biçimde açıklanır.

11
 BAŞLIK EKLEMEKPlan
Kompozisyonda İÇİN TIKLAYIN
• Sonuç : Yazının sona erdiği bölümdür. Bu bölümde giriş ve gelişme
kısmındaki düşünce ve örnekler toplanarak yazı sonuçlandırılır. Yazar bu
bölümde, vermek istediği asıl mesajı vererek yazıyı tamamlar.

12
 BAŞLIK EKLEMEK
Kompozisyon PlanıİÇİN
Örneği
TIKLAYIN
• Konu: Kuvvete dayanmayan adalet aciz; adalete dayanmayan kuvvet
zalimdir.

• Konunun Maddesi: Adalet ve kuvvet

• Konunun Görüş Açısı: Kuvvetsiz adaletin acizliği; adaletsiz kuvvetin

zalimliği

• Konunun Şekli: Makale

13
 BAŞLIK
Giriş Bölümü
EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
1. Adalet nedir?

2. Kuvvet nedir?

3. Kuvvetsiz adaletin acizliği; adaletsiz kuvvetin zalimliği

14
 BAŞLIK EKLEMEK
Gelişme Bölümü İÇİN TIKLAYIN
1-Adaletin yararlandığı kuvvet nasıl bir kuvvettir. Uygulamadaki görünümü
2-Kaba kuvvet nedir? Adalete yardımcı olan kuvvetten farkı nedir?
3-Kuvvette ölçü
4-Güçle desteklenmeyen adaletin acizliğine zamanımızdan ve tarihten örnekler
5-Adaletle donatılmayan gücün zulüm doğuracağı, buna tarihten ve
zamanımızdan örnekler

15
 BAŞLIKBölümü
Sonuç EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
1- Ölçüsüz kuvvet savunulamaz.

2- Güç kullanmayan adaletin boşlukta kalacağı

3- Adaletin kuvvetle, kuvvetin adaletle donatılması gerektiği

16
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
KİTAP OKUMANIN ÖNEMİ

Okumak haz duymaya zihnimizi süslemeye ve yetkimizi arttırmaya yarar.

Haz duyurmak hususundaki faydası insan bir köşeye çekilip tek başına
kaldığı zaman kendini gösterir. Zihnimizi süslemesinin konuşurken
yetkimizi arttırmasının da bir iş hakkında hüküm verirken o işi başarırken
faydası dokunur. Tecrübeyle yetişmiş kimseler tek tek bazı işler yapar
onlar hakkında birer hüküm verebilirse de meseleyi her bakımdan göz
önünde tutan öğütler vermek planlar yapmak nizamlar kurmak bilhassa
bilgi sahibi kimselerin elinden gelir. Okunan kitaplardan süs olsun diye
fazla faydalanmak gösteriş bir hüküm verirken sade kitaptaki kaidelere
uymak da ukalalıktır.

17
 BAŞLIK EKLEMEK
Okumak tabiatı tamamlarİÇİN TIKLAYIN
tecrübe ile de tamamlanır. İnsanın tabiat vergisi olan
kabiliyetleri kendiliğinden çıkan bitkilere benzer; okumakla budanmaları lazımdır.
Okumak tecrübeyle sınırlanmaz da başına buyruk bırakılırsa dağınık yönlere
yayılmış bir bilgi verir. Tecrübe ile yetişen kimseler okumayı hor görürler. Basit
kimseler ona hayrandırlar. Bilginler ondan faydalanırlar çünkü okuma sağladığı
faydanın ne olduğunu öğretmez. Bu insanın göre göre tahsile ihtiyaç duymadan onun
ötesine varan bir kuvvetle elde ettiği bir bilgeliktir. Kitapları ne cerhetmek ne yanlış
bulmak için ne de zaten ispat edilmiş diye olduğu gibi kabullenip konuşmalarında
sana konu olsun diye oku. Bazı kitaplardan insan yalnız zevk alır; bazılarını olduğu
gibi yutar. Bazılarını geveler ve hazmeder. Yani bazı kitaplardan yalnız birtakım
parçalar okunur; bazıları baştanbaşa ama inceden inceye tetkik edilmeden bazıları ise
dikkat ve itina ile okunur. Bazı kitaplar da vardır insan onları vekil vasıtasiyle yani
başkalarının onlardan çıkardıkları parçaları okur. Bu ancak kitabın değeri ve
konunun önemi az olduğu zaman yapılır. Çünkü böyle başkasının süzgecinden
geçmiş kitaplar imbikten süzülmüş adi su gibi yavan olur.

18
 Okumak insana olgunluk, konuşmak canlılık ve yazmak da açıklık verir. Bu sebeple
BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
az yazanın hafızasının kuvvetli, az konuşanın hazırcevap ve az okuyanın da
bilmediğini bilir gibi göstermesi için kurnaz olması lazımdır. Tarih kitapları insanı
akıllandırır; şiir nükteci matematik dikkatli kılar; felsefe eserleri de derinleştirir.
Mantık ve hitabet münakaşalarda ustalaştırır; ahlak da ağırbaşlı yapar.

"İnsanın okuduğu şey benliğine işler." Hatta insan zekasına ket vuran her türlü engeli
iyi seçilmiş eserler okumakla ortadan kaldırabilir. Tıpkı vücudun tutulduğu
hastalıkların münasip idmanlarla iyi edilebildiği gibi. Mesela top oyunu vücutta hasıl
olan taşlarla böbrek hastalarına; ok atmak akciğerle göğüse; ağır yürüyüşler mideye;
ata binmek baş ağrılarına iyi gelir v.s. Bu sebeple bir kimsenin zihni dağınıksa
matematikle meşgul olsun; çünkü bir davayı ispat ederken biraz dalıverse davaya ta
baştan başlaması lazım gelir. Eğer zekası farkları görüp ayırmaktan acizse
skolastikleri tetkik etsin. Çünkü onlar; "kılı kırk yararlar."

Bir konuyla bir diğeri arasında münasebet kurmakta ve bir meseleyi ispat edip
aydınlatmaya yarayacak delilleri hatırlatmakta güçlük çekiyorsa hukuk davalarını
tetkik etsin. Böylece her zeka hastalığına ilaç olacak birer reçete bulunabilir.
19
 BAŞLIK EKLEMEK
Anlatımın Nitelikleri
İÇİN TIKLAYIN
• Açıklık :Anlatılanın kuşkuya, belirsizliğe yer vermeyecek biçimde anlaşılır
olma özelliğidir. Değişik yorumlara açık, hem şu hem bu anlama gelen
anlatım açık bir anlatım değildir. Düşüncelerin kolayca anlaşılabilmesi; o
düşüncelerin iyi düzenlenmiş, anlatımının açık seçik olmasına bağlıdır. Açık
olmayan anlatımlar için, “kapalı anlatım”, ‘bulanık anlatım” “karanlık
anlatım”... gibi nitelendirmeler de kullanılır.
• Anlatımda açıklık; sözcüklerin, deyimlerin uygun yerde ve anlamda,
noktalama işaretlerinin eksiksiz ve yerli yerinde kullanılmasıyla sağlanır.
Ayrıca değişik anlamlara gelen cümleler, belirgin olmayan bağlantılar,
mantıksal yapıdaki kopukluklar, anlatımın açıklığını engeller.

20
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİNDuruluk
TIKLAYIN
Duruluk, düşünceyi yeterli sözcük ya da sözcük öbeği
kullanarak anlatmadır. Duru bir anlatımdan tek sözcük
çıkarılamayacağı gibi, tek sözcük de eklenemez. Duru
anlatımda, gereksiz sözlere yer verilmediği için bu anlatım
aynı zamanda özlülük niteliğini de taşır. Eşanlamlıların peş
peşe sıralandığı, bağlaçların gereksiz kullanıldığı, «edebiyat
yapmak» hastalığının görüldüğü anlatımlar duru değildir.

21
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
Özlülük

Az sözle çok şey anlatma niteliğidir. Gerekli olduğu

kadar sözcük kullanarak okuyucuyu düşündüren,
onun söylenenlerden yola çıkarak çağrışımlara
ulaşmasına olanak veren, derinliği ve anlam
yoğunluğu olan anlatım, özlü bir anlatımdır.

22
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
Yalınlık

Yalınlık, anlatımın süsten, gösterişten, özentiden, basmakalıp

söyleyişlerden uzak olması niteliğidir. Güçlü, etkili bir anlatım;
düşünceyi, dolambaçlı, yollara sapmadan doğrudan ortaya koyan,
sözcükleri zorlamasız kullanan anlatımdır. Bu da yalınlıkla
sağlanır. Yalınlığa duruluğun, durulaştırmanın sonucunda ulaşılır.

Yazıyı ya da yapıtı elden geldiğince yalınlaştırma, yani fazlalıkları

atarak en az sözle en çok şeyi söyleme, onu yalnızca en güzele, en
kusursuza değil, aynı zamanda en doğala da yaklaştırır.

23
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
Doğallık

Gerçeklik duygusunu zedeleyici ve yadırgatıcı olmayan,

yapaylıktan uzak anlatım; doğal bir anlatımdır. Doğallık bir
duygu ya da düşünceyi içten geldiği ya da olduğu gibi
anlatmadır. Ancak doğallık, sanat yapmama, basitlik ve
sıradanlık da demek değildir. Anlatımın düşünceye uygunluğu
demektir.

24
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİNAkıcılık
TIKLAYIN
Anlatımda; dilin takılacağı pürüzlerin, ilgiyi azaltacak ve dağıtacak
duraksamaların bulunmaması demektir. Kısaca kolayca ve istekle okunan bir
yazıda akıcılık niteliği vardır.

Akıcılığı sağlamak için: okurken kulağa hoş gelmeyen, akışı engelleyen aynı
ya da yakın seslerden oluşmuş sözcüklerin kullanılmaması; sözcük, cümle ve
düşüncelerin birbirine kaynaşması; düşüncelerin, duyguların iyi sıralanması,
tutarlı bir düzen içinde verilmesi gerekir. Ayrıca, anlatımda çeşitlilik de,
akıcılığı sağlar.

25
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
Özgünlük

Duygunun, düşüncenin, kavramın ya da bir gerçeğin

anlatımının, anlatana özgü nitelikler taşımasına özgünlük
denir. Özgün yazılarda sanatçı, başkasının yazılarından
farklı ürünler ortaya koyar. Kendini kanıtlamış, kendine
bir yol çizebilmiş sanatçıların anlatımı özgündür.

26
 BAŞLIK EKLEMEK İÇİN TIKLAYIN
Etkileyicilik

Etki; bir kimsenin ya da nesnenin başka bir kişi ya

da nesne üzerindeki gücüdür. Etkileyicilik, bu gücü
kullanarak kişiyi ya da nesneyi zor kullanmadan
değiştirmeye çalışmaktır. Sanat yapıtlarının
tümünde kişiyi az çok etkileyen bir yan vardır. Bu
yapıtların yaygın bir üne kavuşmaları,
etkileyicilikleriyle orantılıdır.

27