OKUDU UNU ANLAMA STRATEJ LER NE GENEL B R BAKI *

A GENERAL VIEW TO THE READING COMPREHENSION

STRATEGIES

Dr. Cevdet EPAAN**

zet
Bu ara trmann amac, okudu unu anlamaya katks oldu u, bilimsel al malarla
saptanan okudu unu anlama stratejileri hakknda bilgi vermektir. Bu ama do rultusunda da
okudu unu anlama ve okudu unu anlama stratejilerine ili kin hem yurt ii hem yurt d nda
yaplm olan yksek lisans ve doktora tez al malar ile di er kuramsal kaynaklara imknlar
lsnde ula lmaya al lm tr. Ula lan kaynaklar incelenmi ve okudu unu anlama
stratejilerinin drt ana ba lk altnda toplanabilece i belirlenmi tir. Ara trmada okudu unu anlama
stratejileri; okuma ncesi, okuma esnas ve okuma sonrasnda i e ko ulan stratejiler ile tm okuma
srecinde i le ko ulan btncl okudu unu anlama stratejileri alt ba lklar altnda toplanm tr.
Okuma srecinin tamamnda, bir veya birden ok ders saatinde i e ko ulabilen btncl okudu unu
anlama stratejileri ayr ba lklar halinde anlatlm ve bu stratejilerin genel ve ayrt edici zellikleri
aklanmaya al lm tr.
Anahtar Szckler: Okuma, Okudu unu Anlama, Okudu unu Anlama Stratejileri

Abstract
The purpose of this research is to give information about reading comprehension
strategies, where it has been proved that these strategies help reading comprehension. For this
purpose, both domestic and foreign master and doctorate studies and other theoretical sources about
reading comprehension and reading comprehension strategies have been tried to be reached as
much as possible. The reached sources have been investigated and it is decided that the reading
comprehension strategies can be divided into four main titles. The strategies named as reading
comprehension strategies during research have been divided into subtitles as; before reading
strategies, during reading strategies, after reading strategies and strategies during whole reading.
Then, during whole reading process, the total reading comprehension strategies studied in one or
more than one lecture have been explained in different titles and it has been tried to explain general
and discriminative properties of these strategies.
Keywords: Reading, Reading Comprehension, Reading Comprehension Straegies.

Giri
nsano lu var oldu u gnden bu yana varl , ya am, ya ad evrende olup biten olaylar
anlamaya, aklamaya ve yorumlamaya al maktadr. Bilimsel ara trmalarn temel hareket noktas olan
bu aba bir e it okuma ve anlama etkinli i olarak btn hzyla gnden gne devam etmektedir. Okuma
etkinli i, insano lunun bilgi kapasitesini artran, d nce ve inanlarna ekil veren, ona ki ilik
kazandran etkin bir sretir. Bu sre bireyin biyolojik, psikolojik, fizyolojik zelliklerinin etkin bir
btnlk iinde al t d nsel bir etkinliktir. Bu etkinli in znde anlama hedefi vardr. Okuma
srecine ili kin farkl, ama temelde anlamaya dayanan birok tanm yaplm tr:
Okuma; ba langc, geli im a amalar ve sonucu olan bir sre olarak da tanmlanabilmektedir.
Trke retim programnda okuma sreci, grme, alglama, seslendirme, anlama, beyinde yaplandrma
gibi gz, ses ve beynin e itli i levlerinden olu an karma k bir sre olarak nitelendirilir. Bu srecin
i leyi i de u ekilde aklanmaktadr: Okuma srecine izgi, harf ve sembollerin alglanmasyla
ba lanmaktadr. Alglama i leminin ardndan dikkat yo unla trlarak, kelime ve cmleler anla lmakta,
ilgi duyulan ve gerekli grlen bilgiler sunulmaktadr. Seilen bilgiler sralama, snflama, sorgulama,

* Bu al ma, Prof. Dr. zcan DEM REL dan manl nda Cevdet EPAAN tarafndan hazrlanan Okudu unu Anlama
Stratejilerinin Bili sel ve Duyu sal renme rnlerine Etkisi ba lkl doktora tez al masndan alnm tr.
** Siirt niversitesi E itim Fakltesi, cepcacan@mynet.com.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
208

ili ki kurma, ele tirme, analizsentez yapma, problem zme ve de erlendirme gibi zihinsel i lemlerden
geirilmektedir. lenen bilgiler n bilgilerle birle tirilmekte ve metinde sunulan grsellerden de
yararlanlarak yeniden anlamlandrlmaktadr. Anlamlandrmada rencinin ilgisi, gdlenmesi, okuma
amac, dil bilgisi ve okuma deneyimleri de etkili olmaktadr (MEB, 2005: 20).
Akyola (2005: 3) gre okumann gerekle ebilmesi iin okuyucu her eyden nce szc
tanmaldr. Szc n tannmas, okuyucunun zihinsel szl n kullanmas yoluyla
gerekle ebilmektedir. Szcklerin yanl veya yetersiz tannmas durumunda da zincirleme bir ekilde
cmleler, paragraflar ve bir btn olarak metin yanl anla lmakta veya anla lamamaktadr. Okuma
esnasnda anlamlandrlan szck ve cmleler srekli belle e yerle mekte ve burada okuyucu n
bilgilerini de kullanarak ilgileri do rultusunda btnn anlamn elde etmeye al maktadr. Elde edilen
anlam, uzun sreli belle e ynlendirilerek okuma ve anlama gerekle mektedir (Akyol, 2005). Yeni bir
anlam olu turma etkinli i olarak kabul edilen okuma sreci Severe (1995) gre a a daki sreleri
kapsamaktadr:
Okuma bir ileti im srecidir.
Okuma bir alglama srecidir.
Okuma bir renme srecidir.
Okuma bili sel, duyu sal ve devini sel boyutlu bir sretir.
Yukarda belirtilmi olan okuma sreleri sonunda rencilere a a daki zelliklerin
kazandrlmas amalanmaktadr.
Szckleri tanma, anlama,
Sz varl n geli tirebilme,
Okudu u metni anlamlandrabilme,
Okudu u metni de erlendirebilme,
Ele tirel bir bak as geli tirebilme,
Okuma etkinli ini ya amn bir paras hline getirebilme,
Okuma yoluyla d nce ufkunu geli tirme,
Metinler gibi varlk ve olaylar da ele tirel bir gzle okuma,
Bilgiye dayal entelektel yapsyla, toplumsal sorunlar grebilme ve onlara zm
retebilme becerisi kazanma.
Okumay, yazl metinden anlam karma ve metindeki bilgileri yakla k olarak yorumlama
becerisi olarak tanmlayan Grabe ve Stoller (2002, 13) okumann amalarn yedi ba lk altnda
toplamaktadr:
Temel bilgileri incelemek iin okuma
Metinleri hzlca yzeysel olarak gzden geirme amal okuma
Bilgileri btnle tirmek ve tamamlamak iin okuma
Metinden bir bilgi renme iin okuma
Yazma gereksinimini kar lama iin okuma
Okuma parasn ele tirme ve de erlendirme iin okuma
Genel olarak anlamay sa lamak iin okuma
Okuma srecinin temel amalar Green ve Pretty (1971: 467) tarafndan a a daki ekilde
belirlenmi tir:

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 209

Szckleri tanma,
Szcklerin anlamn bulma,
Okunan materyali dzeyine uygun kavrama ve yorumlama,
Anlaml bir ekilde sesli veya sessiz okuma,
Okuma materyallerini akc ve uygun hzda okuma,
Okumadan zevk alma ve okuma al kanl kazanma,
Okuma yoluyla zengin ve e itli ya antlar sa lama,
De i ik trde yazlm metinleri okumaktan zevk alma,
Okuma yoluyla bireysel ilgi ve gereksinimlerini kar lama yetene i kazanma

Demirel ve ahinel (2006: 83) de okuma retiminin amalarn u ekilde sralamaktadr:

Do ru, srekli ve anlayarak okuma becerisi kazanabilme,
Szck hazinesini geli tirebilme,
Okumann bilgi kazanm yollarndan biri oldu unu kavrayabilme,
Do ru ve gzel bir dille yazlm metinleri anlayarak anlatm gcn geli tirmek,
Okumay zevkli bir al kanlk hline getirebilme.
nalan (2001: 86) ise okuma al malarnn amalarn a a daki ekilde belirtmektedir:
Hzl, do ru, srekli ve anlaml okuma,
Okunan metni do ru ve abuk anlama,
Bo zamanlarn kitap okuyarak de erlendirme,
Seviyeye uygun iyi kitap seebilme,
Kelime hazinesini zenginle tirebilme,
Kitap okumann en sa lkl, en ucuz ve en kolay bilgi edinme yollarndan biri oldu unu
kavrama,
Do ru ve gzel Trke ile yazlm edebi metinler okuyarak anlatm gcn geli tirme.
Yukarda farkl biimlerde dile getirilmi , ancak ayn hedefe odaklanan aklamalardan
hareketle, okuma retiminde temel amacn, okuduklarn anlayan, onlara tepkide bulunma yetene ine
sahip ve bu yetene i her okuma eyleminde etkin bir ekilde kullanan okuyucular yeti tirmek oldu unu
sylemek mmkndr. Okuma etkinli i okuyucu ile yazar arasnda gerekle en, okuyan ki inin zihinsel,
duyu sal ve ruhsal geli imine katk sa layan bir ileti im srecidir. Bu srete metin aracl yla yazarn
aktard d nceler, okuyucunun z bilgileriyle yeniden ekillenir. Okuma srecinde ama, rencinin
ki ili ini geli tirme, ya ad toplumla sa lkl ili kiler kurmasn sa lama, renciye a nn gerektirdi i
bilgi ve donanm sa lamaktr. zet olarak okumada ama, yerel ve evrensel yorumlar ve aklamalar
kapsayan yazarn d ncelerini, mesajlarn etkile imli bir biimde anlama ve anlama becerisini
geli tirme iste i olarak nitelendirilebilir (Ocasion, 2006: 7).
Okuma, renme iin ba vurulan temel bir strateji oldu undan hemen hemen e itimin her
a amasnda ve trnde retmenlerin geli tirmeleri gereken bir beceridir (Bullock, 1975; Akt: Wellington
& Osborne, 2001: 41). Okuma, geli imle ile ili kili olan bir ya am becerisi, ya am kalitesini artran bir
etkile im yntemi olarak kabul edilebilir. Okuma duyu , etkile im, alglama, deneyim, d nme,
renme, a r m, etkileme ve yaplandrma srelerini kapsayan ok ynl kompleks bir sretir (Kent,
2002: 22).

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
210

Okumada temel ama okudu unu anlama ve bu yolla anlama yetene ini geli tirmedir.
Okudu unu anlama, yazl bir materyalden anlam karmay ve ayrntlar kavramay gerektiren, daha
ilk retim dzeyinden itibaren rencilere kazandrlmas gereken temel dil becerilerinden biridir (Rose
ve di . 2000: 55). Okudu unu anlama becerisi okuyucunun yazl dildeki sembolleri tanma ve
alglamasna, dilsel bilgisine, zihinsel becerilerine ve dnya ile ilgili becerilerine dayanr. Bunlarn
tesinde, okuyucunun isteklili i, okumaya ilgisi, yarglar, okuma amac ve okumann gerekle ti i ortam
da okudu unu anlama dzeyini etkilemektedir (Akyol, 2005: 3).
Okudu unu anlama, anlamay gerekle tiren olduka karma k, hzl, al lagelmi birok
dengeli ve uyumlu yetene i iinde barndran, akc okuyucular iin kolay ve zevkli grnen st dzey bir
anlama becerisidir (Grabe & Stoller, 2002: 29). Okudu unu anlama, hem metindeki bilgiler hem de
okuyucunun yorumlarn kapsayan, yazarn vermek istedi i mesajlarn mantksal olarak yaplandrld
etkin bir sre olarak tanmlanabilir (Radoyevic, 2006: 14). Okuma srecinin esas hedefi olan okudu unu
anlama, okuyucunun etkin ve bilinli bili sel abasn gerektiren kompleks bir sre olarak betimlenir.
Okudu unu anlama, okuyucunun nceki bilgileri, okuma amalar, metnin tr ve do as ile ili kili,
etkile imli ve dinamik bir sretir (Kent, 2002: 22). Bu sre, d nme sreleri, metinsel ierik ve
okuyucunun nceki bilgileri, beklentileri ve okuma amalar arasnda ba lant sa layan bilinli d nme
yoluyla gerekle ir. Buna gre okudu unu anlamada ama, okuyucunun d nce geli imini in a etmek,
yaplandrmaktr (Block, 2004: 2).
Okudu unu anlama bir metindeki szck veya kavramlar seslendirme veya ezberleme de ildir;
yazya geirilmi , anlamlandrlm szck, kavram, cmle, paragraf veya metinlere can verme, bunlar
algsal veya yargsal birtakm i lemlerden geirerek i levselle tirme, yeniden anlamlandrma i lemidir
( engl ve Yaln, 2004: 39). Gne e (2004: 59) gre okudu unu anlama, yaznn anlamn bulma, onlar
zerinde d nme, nedenlerini ara trma, sonular karma ve de erlendirmeden ibaret olmakla birlikte;
inceleme, seim yapma, karara varma, evirme, yorumlama, teleme, analizsentez yapma ve
de erlendirme gibi zihinsel faaliyetleri de iine almaktadr. Okudu unu anlama, okuyucunun kendi
bilgilerini yazarnkilerle kar la trmas ve onun gr lerinden kabul edip etmedikleri hakknda bir
yargya varmasdr (Kantemir, 1995: 26).
Akc bir okuma becerisine sahip oldu u varsaylan okuyucunun okudu u metni anlayabilmesi,
szckleri ok hzl bir biimde kodlayarak anlamlandrmasn, metinde sunulmu olan ana d nceleri
belirleyici gl bir beceriyi ve snrl bir zaman dilimindeki okuma srecini etkili bir biimde
ynlendirebilmesini gerektirir (Grabe & Stoller, 2002: 14).
Okudu unu anlama sreci kendi iinde belirli a amalar barndrmaktadr. Bu a amalar
a- Anlam Bulma a amas, anlam kavrama ve de erlendirme a amalarnn temelini
olu turmaktadr. Bu a amann da kendi iinde alt basamaklar vardr:
Kelimenin anlamn bulma
Cmlenin, paragrafn ve yaznn anlamn bulma
Mecaz kelime ve cmlelerin anlamn bulma
Dil bilgisi, imla ve noktalama kurallarnn roln bilme
b- Anlam Kavrama dzeyi de kendi iinde a a daki basamaklar iermektedir:
Anlam evirme, anlam ekil, kroki, resim ve sembollerle ifade etmektir.
Anlam yorumlama, anlam bireyin kendi szck ve cmleleriyle ifade etmesi ve
aklamasdr.
teleme ise, anlamdan sonu karma, zetleme, anlam geni letme vb. etkinlikleri
iine alr.
c- Anlam De erlendirme, okudu unu anlamann son a amasdr. Bu a ama da kendi iinde
a a daki basamaklar barndrr.
Anlam analiz etme, yazda ileri srlen kaynak ve delillerin analizini yapmaktr.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 211

Anlamn sentezini yapma, yazya ili kin sentezler yapmaktr.

Anlam de erlendirme, yazdaki d nce ile okuyucunun d nceleri arasnda
kar la trmalar yapmak ve sonuca ula maktr (Gne , 2004: 61- 62).
Okudu unu anlama sreci olduka kompleks bir sre oldu undan bu sreci daha do ru ve tam
bir ekilde betimlemek iin birbirinin ko ulu olan srelerin belirlenmesi gerekir. Bu srelerden hibiri
tek ba na okudu unu anlamay tanmlayamaz; ancak bir btn olarak akc bir okumann gerektirdi i
do ru bir anlamay sa layabilir. Okudu unu anlamay sa layan bu sreler amal, etkili, etkile imli,
stratejik, esnek, de erlendirici, hzl, kavrayc, renici, dilbilimsel sreler olarak betimlenebilir (Grabe
& Stoller, 2002: 17).
Demirel ve ahinel (2006, 89), iki ayr aba gibi grnen okuma ve anlamann aslnda
birbirine neden sonu ili kisi ile ba l oldu unu belirterek, anlayarak okumann birinci a amasn iyi
okumak, ikinci a amasn da yazy kavramak olarak gsterirler.
Braten ve Samuelstuen (2004) yaptklar bir ara trmada okudu unu anlama zerinde
okuyucunun nceki bilgilerinin nemli bir etkiye sahip oldu unu, nceki bilgilerin okudu unu anlamay
sa layacak strateji ve teknikleri belirlemeye yn verdi ini belirlemi lerdir. Bu noktadan hareketle, nceki
bilgilerle okudu unu anlama arasnda do rusal bir ili ki oldu unu sylemek mmkndr (Ocasio, 2007:
27).
rencilerin okudu unu anlama becerilerinin geli iminde etkili olan nemli bir faktr de
i birlikli okumalardr. renciler, kendileriyle anlama dzeyleri e it / benzer olan di er bireylerle
etkile im iinde olduklar sosyal ortamlarda gerekle en i birlikli okumalarla en iyi renmeleri
gerekle tirebilirler. Okudu unu anlamay geli tirmede i birlikli renmeler, bir e le veya kk
gruplarla kullanlabilir. Vygotskye (1986) gre tm renmelerde oldu u gibi okudu unu anlamada da
sosyal etkile imlerin, bireyler aras renmelerin byk katks vardr. Ona gre okudu unu anlamada,
rencilerin d k okuma becerisinden st okuma becerisi dzeyine ula malarnda sosyal etkile imlere
gereksinim vardr. nk renciler sosyal etkile imler yoluyla akranlarndan veya retmenlerinden
renirler. Grup etkile imi sayesinde rencilerin okuduklarna ili kin analiz sentez yapma,
de erlendirme gibi daha st dzey d nme becerilerini sadece bilgiye dayal kavrama becerisinden daha
ok kullandklarna inanmaktadr (Boyan, 2002: 14). birlikli renme ortamlar sayesinde renci, daha
kompleks ve karma k metinleri kolaylkla anlayabilir, bu tr metinlerle ilgili sorular kolaylkla
yantlayabilir.
Okudu unu anlama, okuma srecinin hedef var noktasdr. Okudu unu anlama, okumann
sadece bir rn de il, ayn zamanda metnin anlamn yaplandrma, metni anlamlandrma srecidir.
Okudu unu anlama, okuma paras zerinde etkin ve bilinli bili sel aba gerektiren btncl bir sre
olarak grlr. Bu interaktif ve dinamik srete, metnin tr ve do as kadar, okuyucunun nceki bilgi
ve deneyimleri, okumaya ynelik amalar da nemli bir yer tutar (Kent, 2002: 22). Okuma
ara trmaclar, okudu unu anlamada okuyucunun becerileri ve n bilgileri zerine odaklanm lardr.
Okuma becerileri ile; temel okuma ve dil becerileri, szck tanma, kelime bilgisi vb. konular
kastedilmektedir.
Okuyucunun kendine zg n bilgilerle donanm olarak metinle kar kar ya geldi ini savunan
yaplandrmac yakla m, bireysel geli im ve yorumlamalarn nceki deneyim ve bilgilere dayand n
savunur (Pressley, 2001: 159). Bu d nceden hareketle, rencilerin okuduklar metni, yazarn
amalarndan veya retmenin bak asndan farkl bir biimde anlamlandrabileceklerini veya
yorumlayabileceklerini de sylemek mmkndr. Okuma etkinli i, okuyucu ile metin (yazar) arasndaki
bir etkile im olarak kabul edilebilir. Bu etkile im esnasnda ekillenen yeni d nceler, hem metinden
hem de okuyucunun n bilgilerinden etkilenir (Pressley, 2001:176). Pardoya gre okudu unu anlama,
okurun metin ile etkile imi srasnda metnin ieri i ve iletisi ile kendinde var olan bilgi ve becerilerini
btnleyerek anlam yaplandrma srecidir (zaslan, 2006: 15). Cooter ve Flynte gre okudu unu
anlama temel dzeyde gerekle mektedir:
a. Ak metin dzeyinde daha ok hatrlamaya ve do rudan bulmaya dayanan bilgi
dzeyinde renmeler gerekle ir
b. rtl metin dzeyinde okur metinde verilen bilgileri yorumlar.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
212

c. ema temelli metin dzeyinde okuyucunun, okudu u metni, kendinde var olan bilgi,
deneyim ve de erlerden yararlanarak, onlarla kar la trarak anlamlandrmas sz konusudur ( Pardo,
2004, Akt: zaslan, 2006: 16).

Okudu unu Anlama Stratejileri

rencilerin okudu unu anlama kapasitelerini geli tirmenin, snf retmenlerinin esas bir
u ra oldu unun farknda olan e itmenler yllarca bu amaca ula mak iin birok strateji, yntem veya
teknik nermi , ara trm , do rulam ve uygulam tr. rencinin okudu unu sa lkl bir biimde
anlayabilmesi iin okuma ncesi, okuma sras ve okuma sonrasnda etkin olmas, birok strateji ve
tekni i kullanabilmesi nemlidir. yi bir okuyucu okuma ncesinde bir amaca sahiptir, metni gzden
geirir, ana hatlaryla tarar, metinde nelerden sz edildi i hakknda hipotezler ileri srer. Okuma
esnasnda metni ba tan sona kadar okur. Bazen okumalarn tekrarlayabilir, okudu u metinle ilgili notlar
alabilir, okuduklaryla ilgili ileri srd tahminlerini kontrol eder. Metinle ilgili zetlemeler yapar,
metinde ileri srlen d nceleri ara trr, kendi n bilgileriyle kar la trr, yazarla kendi d nceleri
arasnda kritikler, zmlemeler, yorumlamalar yapar. Okuma boyunca metnin temel zelliklerini
gzlemler. Okuma esnasnda metinde kar la t problemleri tanmlar. Anla lmayan szckler,
cmleler, paragraflar iin tekrarl okumalar yapar, farkl etkinliklerle karanlk noktalar aydnlatmaya
al r. Okuma boyunca okudu u metni de erlendirir, metin hakknda kararlar verir, metnin iyi ya da kt
yazld konusunda d nce ileri srer, okuyucularn ilgisini ekecek nitelikte bir eser olup olmad n
belirlemeye al r.
Okuma sonrasnda iyi bir okuyucu seici tekrarl okumalarla metnin genel anlamn,
d ncelerini zetlemeye al r. Metinle ilgili yansmalar yapar. Metinden gelecekte nasl
yararlanlabilece ini, metnin kendisine neler kazandrd n d nr.
Anlam kurma, yaplandrma olarak tanmlanabilecek okuma sreci yukarda da belirtildi i gibi,
kendi iinde okuma ncesi, okuma sras ve okuma sonras a amalarn barndran etkin bir sretir. Bu
a amalar birok yazar tarafndan temelde benzer etkinliklerle belirtilmi tir. Genelde okuma sreci
etkinlikleri a a daki sralamayla zetlenebilir:
1- Okuma ncesi Etkinlikler
a) Gz gezdirme
b) Okuma iin ama olu turma / hedef belirleme
c) n bilgileri okuma ortamna getirme
d) Grsel eler ve ba lklardan hareketle, metnin konusuna ili kin tahminler iin beyin
frtnas yapma

2- Okuma Srasnda Yaplabilecek Etkinlikler

a) Akc bir ekilde okuma
b) Anlamay kontrol etme
c) Yardmc stratejileri kullanma
d) rdeleme
e) Not alma
f) Okunanlar canlandrma
3- Okuma Sonrasnda Yaplabilecek Etkinlikler
a) zetlemeler yapma
b) Sentezler yapma

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 213

c) zmleme ve de erlendirmeler yapma

d) Ana d nce ve yardmc d nceleri belirleme
e) Kavram haritalar, tablo ve grafikleri olu turma
f) Sorular sorma, yantlama ve olu turma
g) Yanstc d nmeyi sa lama (Akyol, 2006: 483).
Yukarda belirtilen etkinlikler sonucu gerekle en anlama; okunan metnin anlamn bulma,
bulunan anlamlar zerinde d nme, sebep sonu ili kileriyle zmleme, sonu karma ve
de erlendirme biimidir Okudu unu anlama sreci iinde inceleme, seim yapma, karar verme, evirme,
yorumlama, teleme, karsama, analiz, sentez ve de erlendirme gibi etkinlikler bulunmaktadr (Gne ,
2004: 60).
Demirele gre bir metni anlayarak okuyabilmek iin a a daki yntemlerden yararlanlmaktadr
(Demirel ve ahinel, 2006: 89):
Yazda ele alnan konuyu belirlemek
Anlam bilinmeyen szcklerle, anla lmayan cmle ve paragraflar saptamak
Anafikri bulmak
Yardmc fikirleri bulmak
Metnin genel d nce ve anlatm yapsn belirleme
Metin anla lmad nda okuma hzn azaltma.
Okudu unu anlama etkin bir sretir. D nme sreleri, metinsel ierik, okuyucunun bilgisi,
beklentileri ve okuma amalar arasnda ba lantlar sa layan bilinli, zihinsel etkinlikler aracl yla
srdrlr. Okudu unu anlama etkinliklerinde temel ama, okuyucunun d nce geli imini in a
etmektir. Bylece okuyucu anlayarak okuyabilir, bili sel betimlemelerini yapabilir, ba kalaryla ileti im
kurdu unda yeni renmeler, anlamalar ortaya koyabilir (Block, 2004: 2).
Okudu unu anlama stratejileri, anlamann gle ti i durumlarda, rencinin akademik
konulardaki performansn geli tirebilen bili sel aralar olarak tanmlanr (Piloneita, 2006: 27).
Okudu unu anlama stratejileri okudu unu anlamay geli tiren yaplandrmac srelerin etkin bir paras
olarak kullanlr. Etkili okuyucular, anlam yaplandrmak iin okuma ncesi, okuma esnas ve sonrasnda
okudu unu anlama stratejilerini kullanrlar. Ayn ekilde etkin retmenler de metin srecini geli tirici
stratejileri kullanmada ve okuma amacna dayal stratejilerin kullanmn anlamada rencilerine yardm
ederler. Anlam yaplandrma, rencinin okuyabilece i, n bilgilerini, problem zme ve tahmin yapma
becerilerini kullanarak yantlayabilece i metinlerle etkile im iinde olmay gerektirir. Etkin okuyucular
okudu unu anlamada etkindirler, okuduklar metinden yeni anlamlar yaplandrabilmek iin n bilgilerini,
de i ik strateji ve teknikleri i e ko arlar. Okuma sreci, rzgarn toprak zerindeki etkili esmesine
benzer. Rzgar topra n zerindeki kiri ve tozu yalnzca toprak izin verdi i kadar kaldrr. Okunan bir
metnin anla lmas ve yorumlanmas da ancak okuyucunun n renmeleri ve deneyimleri el verdi i
lde gerekle ir (Pressley, 2001: 158).
Okudu unu anlama stratejileri; etkin, yetenekli olmaya, kendi kendini geli tirmeye, bilinli
okumaya katk sa layan, renilebilen yntemlerdir.
Okudu unu anlama stratejileri gsteri, model olma veya rehberlik etme yoluyla metin okuma
srasnda kullanlabilir. retmen veya renci olsun bir metni okuyan kimse, bu yntemleri rendi i ve
uygulad zaman ikinci ki ilerin yardm olmakszn etkili bir biimde metinle (yazarla) etkile im
kurabilir (Pressley, 2001: 177). Trabasso ve Bouchard (Pressley, 2001: 176) da okudu unu anlama
dzeyini ykselten kavrama stratejilerini on iki ba lk altnda toplam lardr:
Kavramay izleme
Grafikler, rgtlemeler, emalar olu turma

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
214

Etkin dinleyici olma

Zihinsel benzetmeler, semboller kullanma
Belleksel retim yapma
n bilgileri kullanma
Soru yantlama
Soru retme
yk yaps olu turma
zetleme
Szck bilgisi retimi
oklu gei stratejisi

Okudu unu anlama becerilerini geli tirirken a a daki noktalara dikkat edilmelidir:
1- Okuma aktif bir sretir. yi okuyucular, okuduklar zaman yazara sorular sorar. Bazen
okunan metin aracl yla okuyucu a rtlr ve kar kl zmek iin aba sarf eder. Bu abann
sonucunda, okuyucunun nceki bilgileri ve deneyimleriyle de ekillenen zgn yorumlamalar ve anlamlar
do ar.
2- yi okuyucular, okuduklar zaman nceki bilgilerle ili kilendirme, metnin ana
d ncesini ortaya karma, sorgulama, yaplandrc zihinsel semboller kullanma, zetleme gibi birka
d nme stratejisini ili kilendirerek kullanrlar.
3- rencilere okudu unu anlama stratejilerini retmenin en iyi yolu, onlar rencilere
geni bir zaman diliminde teker teker retmektir. Bunun iin retmenler, her bir strateji rne i iin
zengin bir e itlilikte metinler kullanmal, ardndan renciler her bir strateji ile ilgili uygulamalar yine
zengin metin rnekleriyle gerekle tirmelidir. Bu etkinlikler retmenin te viki ve rencinin z
dzenlemeleriyle, renci stratejileri uygun bir ekilde kullanncaya ve okudu unu anlama becerileri
istenen dzeyde geli inceye kadar devam etmeli.
4- rencilerin okudu unu anlama becerilerini geli tirmenin nemli bir adm da
retmenlerin bu stratejileri uzmanlkla kullanabilmesidir.
5- Okudu unu anlama stratejileri, renciler mkemmel edebiyat rnekleriyle
kar la trlarak i e ko ulmaldr.

Okudu unu anlamay artran stratejiler drt ana ba lk altnda toplanabilir:

1- Okuma ncesinde i e ko ulan stratejiler
2- Okuma esnasnda i e ko ulan stratejiler
3- Okuma sonrasnda i e ko ulan stratejiler
4- Okuma srecinin tmnde i e ko ulan stratejiler
Yukarda verilmi olan stratejiler a a daki ekilde tablola trlabilir:

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 215

Tablo 1. Okudu unu Anlama Stratejileri

Stratejinin
Stratejiler
e Ko uldu u Zaman

Okuma Amacn Aklama

renciye Parann Ba l na, Basm Tarihine, Yazara Bakarak Ve
Paray Tarayarak Konusunu Tahmin Etmesine Yardm Etme
Okuma
ncesinde e Ko ulan Ba l a Bak ncele Anahtar Szcklere Bak Okuma Parasna
Stratejiler Tekrar Bak yk /Kavram Haritas Hazrla (TELLS)
retim ncesi Szck Bilgisi
Kavram Haritalar Ve yk Haritas Aracl yla Kavramlar
nceden retme
Okunacak Materyali Dikkatlice Seme Ve Baz ltler
Do rultusunda rencinin Okuma Parasn Semesine zin Verme

Akc Ve Srkleyici Okumay Sa lama

ykleyici Metinler in yk Haritasn Dikkate Alma
Okuma Aklayc Okuma Paralar in Taslaklar Ve al ma Rehberi Kullanma
Srasnda e Ko ulan
Stratejiler Aklayc Metinler in Stratejik Not Almay Uygulama
Aklayc Metinler in Zaman izelgeleri Ve Ak emalarn Kullanma
Kar k Planlar, Tablolar Yapma
ykleyici Metinler in Grseller Kullanma

Okuma Her Trl Metin in zetleme Yapma

Sonrasnda e
Ko ulan Stratejiler Soru- Cevap li kisini Kullanma

Stratejik Not Alma

GSOYBY: Gzleme, Sorma, Okuma, Yanstma, Bakmadan
Cevaplama, Yeniden Gzden Geirme (SQ4R)
oklu Gei Stratejisi (Multipass)
Okuma Kar lkl retim (Reciprocal Teaching)
Srecinin Tmnde
e Ko ulan Stratejiler Ne Biliyorum? Ne renmek stiyorum? Ne rendim? (K-W-L)
birlikli Stratejik Okuma (Collaborative Strategic Reading)
Kavram Haritalar Ve Grafik rgtlemeler (Concept Map And
Graphic Organizers)
TS Okudu unu Anlama Stratejisi (Coop- Dis-Q)
T D Okudu unu Anlama Stratejisi (POSSE)

Kaynak: (Daly I, E.J. Chafouleas, S. Sknner, C.H. 2005: 112)

Okudu unu anlama becerilerini geli tirmede dersin tmnde bir btn olarak i e ko ulan
a a daki stratejilerden sz etmekte yarar vardr:

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
216

Stratejik Not Alma

Stratejik not alma, okumann her a amasnda da kullanlabilmektedir. Bu stratejide,
okumadan nce materyalin konusunun ne olabilece i tahmin edilir. kinci a amada, renciler okumaya
ba ladklar zaman, snflayc ve gruplayc notlar alrlar. Bu a ama, okuma parasndaki blmlerin
rgtlenmesinde ve blmler arasndaki ili kilerin belirlenmesinde rencilere yardm etmek iin
dzenlenir. Yaplan ksa zetlemeler, ula lmak istenen anahtar d ncelerle ili kilidir. D nceleri
dzenleme ve rgtleme, btn okuma sreci boyunca tekrarlanr. Okuma sreci tamamland nda
renciler konunun ana noktalarn /d ncelerini maddeler hlinde listeler. Okuma sonras zetleme
etkinlikleri metin iin genel bir bak sa lar.

GSOYBY: Gzleme, Sorma, Okuma, Yanstma, Bakmadan Cevaplama, Yeniden Gzden

Geirme (SQ4R)
GSOYBY (SQ4R), zellikle aklayc ve betimleyici metinlerde kullanlmak iin dzenlenmi
bir stratejidir. zellikle bilgilerin anlamlandrlmasn ve hatrlanmasn sa layc bir strateji olarak
kullanlr. renci ilk ba ta okuma parasn gzden geirir, daha sonra gzden geirme esnasnda
okudu u ana ba lk ve alt ba lklar hakknda sorular dzenler. Bu a ama rencilerin nceki bilgilerini
hatrlayp kullanmalarn ve okuma amalarn belirlemelerine imkan sa lar. Bundan sonraki a amada
okumaya geilir. renci okuma esnasnda, okuma ncesinde hazrlad sorular, szl, yazl veya
sessiz bir ekilde yantlayabilir. Yanstc d nmeyle, okuma parasndan edinece i bilgileri, okuma
amacn, beklentisini belirler. Okumann ardndan renci okuma parasnn kesin konusunu belirlemek
ve nceden olu turulmu sorular yantlamak iin szel veya yazl anlatm yapar. Bu a amada renci
kitab kullanmadan sorular yantlamaldr. Tm cevaplamalarn ardndan, renci konuyu zetlemek
iin okuma parasn bir daha gzden geirir, anlayamad veya hatrlayamad , cevaplamakta glk
ekti i yerleri yeniden okuyarak kalan sorular da tekrar cevaplar.

oklu Gei Stratejisi (Multipass)

oklu gei stratejisi, GSOYBY (SQ4R) tekni iyle benzerlik gsteren bir stratejidir. Bu strateji,
birbirini izleyen gzlem (tarama), inceleme ve zme temel becerilerini kapsamaktadr. Bu her beceri,
metni gzden geirme aracl yla gerekle en alt ba lk olarak d nlebilir.
Birinci gei te renci, metnin ana d ncesini ve yapsn belirlemek iin ba lklar, giri
paragraflarn, grsel eleri ve paragraf zetini okuyarak metni gzden geirmek ister.
kinci gei olan inceleme, rencinin okuma parasn ba tan sona kadar okuyarak, paradan
zel bilgiler edinmesine yardm eden drt adm ierir. Admlara ba lamadan nce renci, parada
hatrlamaya ili kin en nemli gereklerin neler olabilece ini grmek iin para sonundaki kavrama
sorularn okumaya te vik edilir. Birinci admda metinsel ipular aranr, ikinci admda metinsel
ipularna sorular aracl yla dnlr; nc admda nceden olu turulmu sorular yantlamak iin
metin okunur, gzden geirilir, drdnc admda kitaba geri dnmeksizin sorular yantlanr.
nc ve son gei olan zmleme, kavramay gzleme tekni i olarak dzenlenmi tir. Bu
admda renci, okuma parasnn sonundaki tm sorular yantlar (Dally, Chafouleas ve Skinner, 2005:
132).
Kar lkl retim (Reciprocal Teaching)
Palincsar ve Brown (1984) tarafndan geli tirilmi , ierisinde, zetleme, tahmin, sorgulama ve
aklama gibi okudu unu anlamay glendiren stratejileri barndran kombine bir stratejidir. Palincsar ve
Brownn ara trmasnda, renciler metinle ilgili sorular sormada retmenin roln de stlenmektedir
ve renciler grup iinde kar lkl retimde metni kavramaya ynelik kontrol amal performans
sergilemektedirler. (Mastropieri & Scruggs, 1997: 209). Kar lkl retim, ba tan ba a sorgulama
merkezli, okudu unu anlamay glendiren birle ik drt admdan olu ur. lk adm soru olu turmadr.
Burada renciler ncelikle ana d nce ve destekleyici d ncelere ili kin sorular olu turmaktadr.
Ardndan metnin konusunun veya olaylarn ne olabilece i tahmin edilir, tahminlerden sonra konunun

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 217

ieri ini zetleme al malar yaplr. zetleme al masnn ardndan, renciler tekrar sorulara dnerek,
metinle ilgili tm belirsizlikleri ve sorunlar giderici yantlar verir. Kar lkl retim, sorular sorma ve
yantlamada modelleme ve rnek olma yoluyla rencilerin tm ders boyunca bireysel ve grup olarak
al may gerektirir (Taffy ve di er. 2007: 4). Kar lkl retim okudu unu anlama stratejisi, retmenin
retme- renme srecinde sunu yapmasndan ok, model olmasyla gerekle mektedir.

Ne Biliyorum? Ne renmek stiyorum? Ne rendim? (K-W-L)

KWL, Ogle (1986) tarafndan geli tirilen bir okudu unu anlama stratejisidir. rencinin okuma
i leminden nceki bilgilerle okuma sonrasnda elde etti i bilgileri arasnda ba lant kurmas, dzenleme,
btnle tirme ve zetleme yapabilmesini sa lar. KWL stratejisi, rencilerin okuduklarn
hatrlamalarnda, kavramlar ve szckleri gzden geirmelerinde, nceki bilgiyi aktif hle
getirmelerinde, nite ve konu bitiminde rencilerin ne rendiklerini de erlendirilmelerinde, btn bir
snf olarak, grupa veya bireysel olarak kullanlabilir (Camp, 2000). KWL stratejisiyle etkinliklere
ba lamadan nce stunlu bir tablo hazrlanr. KWL stratejisiyle renciler beyin frtnasyla konu
hakknda bildikleri tm bilgileri ortaya karrlar. Bu bilgiler, K stununda kaydedilir. Ondan sonra
renciler konu hakknda renmek ve bilmek istediklerine ili kin soru listelerini hazrlarlar. Bunlar da
W stununda kaydedilir. Okuma esnasnda veya sonrasnda renciler W tablosundaki sorular
yantlarlar. Yantlamalar tamamlandktan sonra L stununda kaydedilir.
KWL okudu unu anlama stratejisi daha sonralar birok ara trmac tarafndan geli tirilmi ve
farkl ekillerde KWHL (Ne biliyorum? Ne renmek stiyorum? Nasl rendim? Ne rendim?),
KWLS (Ne biliyorum? Ne renmek stiyorum? Ne rendim? Hl Ne renmek stiyorum?)
kullanlm tr (Johnson, 2006: 81).

birlikli Stratejik Okuma (Collaborative Strategic Reading)

birlikli stratejik okuma, i birlikli renme anlay iinde olu turulmu karma bir okudu unu
anlama stratejisidir. Bir btn hlinde i lenen do rudan retim derslerinden sonra, renciler farkl
dzeylerdeki rencilerden olu turulmu heterojen gruplara da tlr. Bylece i birlikli stratejik okumann
tm a amalarnda renciler birbirlerinin eksi ini tamamlayabilirler. birlikli okuma stratejisinin temel
a amalar unlardr:
1- n bilgileri hareket geirecek n izlemeyi yapma,
2- Okumay izleme ve szck hazinesini geli tirme,
3- Ana d nceleri , temel d nceleri belirleme,
4- zetleme yapma ve konuya ili kin sorular olu turma (Sundheim, 2006: 16).

Kavram Haritalar ve Grafik rgtlemeler (Concept Map and Graphic Organizers)

rencilerin okudu unu anlama dzeylerini geli tirmek amacyla ba vurulan okudu unu anlama
stratejilerinden biri de kavram haritalar ve grafik rgtlemeler yapmadr. Kavram haritalar, hem okuma
ncesinde, hem okuma esnasnda hem de okuma sonrasnda kullanlabilecek bir zelli e sahiptir. Kavram
haritas, yeni bilgileri rgtleyen ve bilgi yaplar arasndaki ili kileri d mleyerek sergileyen bir okuma
stratejisidir (Lo, 2001: 34). Kavram haritalar okuma paralarndaki, kar lkl ve i ie gemi ili kilerin,
ba lantlarn okuyucular iin grselle tirilmesini sa lar. Chang, Sung ve Chen (2002) tarafndan 126
be inci snf rencisiyle kavram haritalar destekli yaplan al mada kavram haritas hazrlamann
rencilerin okudu unu anlama becerilerini geli tirmek iin olduka yararl grsel aralar oldu u
saptanm tr.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
218

TS (= birlikli Tart ma Sorgulama) Okudu unu Anlama Stratejisi (Coop- Dis- Q)

TS, temel ilgi alan okudu unu anlama ve okuyucular iin retimsel stratejiler geli tirmek olan
Houston niversitesi retim yelerinden Lane Roy Gauthier (2001) tarafndan geli tirilmi olup,
ilk retim 5. snf dzeyindeki rencilerle uygulanm tr.
rencilerin okudu unu anlama kapasitelerini geli tirmek yaygn bir retimsel abadr.
birlikli renme, tart ma ve sorgulama yntemleri bu zorlukla ba edebilmek iin ba vurulabilecek
etkili yollardan bazlardr. birlikli, tart ma ve sorgulama ( TS) stratejisinde her yntem, birlikte
uygulanmaktadr. Bu okudu unu anlama stratejisinin mant , birinin zorlu u di er ikisinin faydasn
arttrmak ve bylece sinerjik bir retim ortam olu turmaktr.
Birok ara trmac tarafndan TS okudu unu anlama stratejisinin gereklili ine ili kin
gr ler dile getirilmi tir: Jhonson, Jhonson ve Holubeea (1994) gre i birlikli renmeler, kk
retimsel gruplar aracl yla rencilerin renmelerini en yksek dzeye karmalarna yardmc
olur. Gambrel (1996), grup tart malarnn, rencilerin okuma materyaline ili kin hatrlama ve
anlamalarn glendirdi ini saptam tr. Strothere (1989) gre sorgulama, okudu unu anlamaya
yardmc olan retimsel kolayla trc bir tekniktir. TS okudu unu anlama stratejisi henz yeni ve
yalnz birka alanda test edilmi olmasna kar n; i birlikli renme, tart ma ve sorgulama
boyutlarnn etkilili i birok ara trma tarafndan desteklenmektedir (Bender & Larkin, 2003: 153).
Okudu unu anlamay sa lamada etkili olduklar, al malarla saptanm de i ik tekniklerin
btnle ik bir hli olan TS okudu unu anlama stratejisinin rencilerin okudu unu anlama
becerilerinin geli mesinde olduka etkili olmas beklenir.
TS okudu unu anlama stratejisi adm adm i lenir. TSnin adm adm i leni inin nedeni birlikte
renme, tart ma ve sorgulama sralamasn i lemeye ynelik bir okudu unu anlama stratejisi olmasdr.
nce genel ynergeler sunulur sonra admlarn nasl uyguland anlatlr. Bu stratejinin i leni i a a da
admlar hlinde verilmi tir:

Adm -1: Gruplar olu turulur.

retmen ki isel ve toplu olarak rencilerin okudu unu anlama bakmndan ihtiyalarnn neler
oldu unu gz nne alarak farkl gruplar olu turur. Bu strateji iin retmenin en fazla altl gruplar
olu turmas nerilir.

Adm -2: Birtakm Soru Hazrlanr.

rencilerin okunan bir materyali anlama dzeyleri llrken, retmenin, rencilerin
okuma etkinli inden edindikleri kazanmlar iin, nelerin nemli olabilece ini d nmesi gerekir.
Bu adm iin retmen bu nemli elemanlar yanstacak sorular hazrlar. Sorularn okudu unu
anlamada yaznsal, bilgilendirici, ele tirel, de erlendirici, estetiksel olma gibi farkl bili sel sreleri
kapsayacak nitelikte olmasna dikkat edilir.

Adm 3: Gruplar ykleri Tart r, Sorular Bl trr.

retmen, snf toplar ve renciler tarafndan okunan metin hakknda genel bir tart ma
ba latlr. retmen mmkn olabildi ince, tart madan ekilir ve rencilerin sorumluluk almalarn
sa lar. Tart ma bitti inde rencilere sorular sunulur. Tm sorular bir sayfada toplanr ve tm
rencilere birer kopyas da tlr. Sorular tm gruplar tarafndan okunur ve gruplar arasnda e it
olarak da tlr. rencilerin kendileri, hangi sorunun hangi gruba gidece ine karar verir. Hangi
sorunun hangi gruba gidece ine karar verildikten sonra soru k tlar ayrlp gitmesi gereken gruba
da tlr. (Ancak bu ara trmann pilot uygulamasnda, gruplarn kendi sorularnn d ndaki sorularn
yantlarna kaytsz ve ilgisiz kaldklarnn gzlenmesi zerine tm sorularn tm gruplar tarafndan
yantlanmas istenmi tir. Sorularn gruplara payla trlmas, cevaplama a amasnda yaplm tr.)

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 219

Adm -4: Gruplar Tart r, Sorular Cevaplar ve Yeni Sorular Ekler.

retmen, tm gruplardan sorularn zerinde al masn ister. Hangi metin paras
kullanlyorsa o metin parasnn bir kopyas referans amacyla gruplara verilir. (Bu ara trmada okuma
paralar rencilerin 5. snf Trke ders kitaplarndaki Sa lk ve evre Temasnda geen metinler
oldu undan her renci nndeki kitabndan yararlanm tr.) Her grupta bir ki i cevaplar yazmas iin
grevlendirilir. Ama sorular topluca cevaplandrld ndan rencilerin not almas sa lanr. renciler,
d ncelerini ifade etmek, tart mak ve sorular cevaplamada kullanlan d nceleri incelemeye
katlmak iin te vik edilir. Grup ii tart malarla sorular cevaplandrlr. renci gruplar, nemli oldu u
d nlen noktalar belirlemek ve yeni sorular olu turmak iin te vik edilir.

Adm -5: Gruplar Cevaplarn Sunar ve Tart rlar.

Tm sorular gruplar tarafndan yazl olarak yantlandktan sonra rencilerden yeniden
birle ip cevaplarn birbirlerine sylemeleri, anlatmalar istenir. rencilerin, farkl bak alaryla
sunulan sorulara yantlar vermeye te vik edilmeleriyle her bir sorunun tart lmas gerekle tirilir. Her
gruba soru ekleyip eklemeyecekleri sorulur. E er eklenecekse bunlar tart lr. retmen bu a amada
rnek tart ma ve d nme pratiklerini modellemek iin tart maya etkinlikle katlr. Tm sorular
cevaplandktan ve tart mann her ynne yeterli biimde de inildikten sonra etkinlikler ba arl kabul
edilir.

T D (=Tahmin nceleme zetleme rgtleme- De erlendirme) Okudu unu

Anlama Stratejisi (POSSE)
T D (Tahmin, nceleme, zetleme, rgtleme, De erlendirme) okudu unu anlama stratejisi
Englert & Mariage (1991) tarafndan renme yetersizli i ya ayan rencilere aklayc metinlerde
kendi bilgilerini hatrlamalarn sa lamak amacyla geli tirilmi tir. Bu strateji, Palincsar ve Brown
tarafndan (1985) geli tirilen bir okuma parasn anlamada modelleyici admlar aracl yla rencilere
rehberlik eden kar lkl retim ile szcklerin anlamn grsellerle sunan kavram haritalaryla
birle tirilmi karma bir okuma stratejisidir (Mariage, 1995: 216). T D okudu unu anlama stratejisi,
tematik metinleri (aklayc, betimleyici, ykleyici metinler) anlamada etkili bir okudu unu anlama
stratejisi rne i olarak kullanlr. T D genellikle model olma ve rehberlik etme retme
yntemleriyle retilir. Bu stratejinin ilk a amasnda renciler okuyacaklar metni gzden geirip
tararlar. Bylece metnin ieri i, konusu hakknda kendi n bilgilerinden de yararlanarak tahminlerde
bulunurlar. Tahminlerini, d ncelerini metnin yapsna uygun bir ekilde rgtler ve organize ederler.
Bu rgtleme kavram haritalar, gruplamalar kullanlarak yaplabilir. renciler metni okumaya
ba layarak metnin yaps, ieri i ve ipularn incelerler. Paray anlamay sa lamak iin soru cevap
yoluyla retmenin hazrlam oldu u sorulara cevap verirler. Okumadan sonra veya okuma aralarnda,
renciler konuyla ilgili ana d nceleri, yan d nceleri, metinde geen olaylar zetlerler.
zetlemeler nce szl, sonra da yazl olarak yaplr. renciler metne ynelik kavramalarn de i ik
kavram haritalaryla, grsel ekil veya tablolarla rgtleme yoluna giderler. renciler zetleme ve
rgtleme etkinliklerini kolayla trmak iin soru olu turmaya te vik edilirler. Olu turulan yeni sorular
snfa yantlanr. Son olarak renciler okuduklar metne ili kin kavramalarn;
a- Yaptklar zetlemeleri, tahmin a amasndaki etkinliklerle kar la trarak,
b- zetleme a amasnda anla lmayan noktalara aklk getirmek iin yantlanan ve
olu turulan sorularla,
c- leriye dnk yorum, tahmin ve d ncelerini aklayarak, de erlendirirler.
leriye dnk d ncelerini metindeki ipularndan veya yeniden dzenlenen kavram
haritalarndan yararlanarak ekillendirebilirler.
Rotruck (2001) retmen Adaylarnn renme Gl eken rencilerin E itiminde
T Dn Etkilili i Ba lkl doktora tez al masnda, renme yetersizli i olan rencilere T Dn
okudu unu anlamaya yardm etmek amacyla dzenlenmi bir strateji oldu undan renme yetersizli i

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
220

ya ayan rencilere aklayc metinlerde kendi bilgilerini hatrlamalarn sa lamak amacyla

geli tirildi inden sz etmektedir. Ara trmac bu al masnda, normal snflarda okuduklar halde
renme gl eken rencilerin ba arl bir biimde renmelerini sa layan etkenlerin etkilili ini
anlamada, retmen adaylarnn alglamalar zerinde bir lt olu turmaya al m tr. Bu ara trmann
temel de i kenleri, drt tane aday retmen, renme gl eken rencilere renmeyi retme iin
dzenlenen zel teknik (T D) ve aday retmenlerin renme gl eken rencilerin retimine
ili kin alglarn belirleyen gzlemlerdir. Ara trmada aday retmenler T Dn renme gl eken
renciler iin zel olarak tasarland nn bilincindedirler. Ara trmac, T Dn etkilili ini ortaya
koymay amalayan ara trmann ba ndan sonuna kadar aday retmenlerin yanstc d ncelerini ve
gr lerini belirtmek iin tuttuklar gnlkler, yaptklar gzlemler ve gr melerden kaytlar alarak
ara trma verilerini toplam tr. Ara trmann sonucunda i e ko ulan ba msz de i kenin, renme
gl eken rencilerin e itiminde aday retmenlere farkl ba ar dzeyindeki rencilere yardmc
oldu u belirlenmi tir.
T D okudu unu anlama stratejisi, soru - cevap yoluyla, kavram haritalaryla d nceleri
tahmin etme, rgtleme, metnin yapsna dayanarak ana d nceleri zetleme ve kavrama dzeyini
de erlendirmeden olu an bire im bir stratejidir.
Hollingsead ve Ostrander (2006: 21) okudu unu anlamada renme gl eken rencilere
ynelik yaptklar al mada, nceden seilmi olan baz rencilerin okuma ynnden gl ve zayf
ynlerini belirlemi ve bu rencilerin okuma yeterlili i ve zelliklerine gre hangi okudu unu anlama
stratejisiyle, okudu unu anlama glklerinin giderilebilece ini belirlemeye al m lardr.
Ara trmaclar, nce rencilerin zellikleri hakknda bilgi vermi , ardndan i e ko ulabilecek okudu unu
anlama stratejilerinin genel zelliklerine de inmi lerdir. Ara trmaclarn, rencilerin okudu unu anlama
gllklerini gidermek iin nermi olduklar stratejiler arasnda Akran Destekli renme Stratejisi
(ADS) = PALS (Peer Assisted Learning Strategy, T D (POSSE), ITS (Coop-Dis-Q), oklu Gei
Stratejisi (Multipass) gibi stratejiler vardr. Ara trmaclar sonu olarak ikinci snfta okuyan Jillin
bili tesi becerilerinin geli imi iin ITS okudu unu anlama stratejisini nermi lerdir. nk i birlikli
tart ma etkinliklerinin onun okudu unu anlama becerilerinin yaplandrlmasna ve ekinmeden sosyal
ortamlara, etkinliklere katlmasna yarar sa layaca n belirtmi lerdir. 11. snfta okuyan Matt iin de
grsel uzamsal rgtlemeleri ve st bili becerileri ve kendi kendini gzlemeyi kapsayan T D
okudu unu anlama stratejisi nerilmi tir.
T D, retmen ve rencilere, zellikle okudu unu anlama gl eken rencilere okuma
ncesi, okuma esnas ve okuma sonras etkinliklerde okudu unu anlamay sa layan ereve bir rehberdir.
Di er bir deyi le kendi iinde farkl yntemleri barndran kompleks bir stratejidir. Bu stratejinin i leni
a amalar a a daki kavram haritasyla grselle tirilebilir:

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 221

ekil 1. T D Okudu unu Anlama Stratejisinin leni A amalar

KAYNAKA
AKYOL, H. (2005), Trke lk Okuma Yazma retimi, Ankara: PegemA Yay.
AKYOL, H. (2006), Yeni Programa Uygun Trke retim Yntemleri, Ankara: Kk Yay.
BENDER, W. N. & LARKIN, M.J. (2003), Reading Strategies For Elemantary Students
With Learning Difficulties, Georgia: Published By Corwin Press. www.corwinpress.com.
BLOCK, C.C. (2004), Teaching Comprehension, New York: Published By Pearson Education nc.
BOYAN, L. S. (2002), An Analysis Of The Reading Strategies Employed By Fourth Grade
Students While Thinking Aloud n A Group Context, Unpublished Doctoral Dissertation, New York:
Fordham University, http://www.proquestcompany.com.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
222

BRATEN, I. & SAMUELSTUEN, M. (2004), Does The Influence Of Reading Purpose On

Reports Of Strategic Text Processing Depend On Students Topic Knowledge?, Journal Of Educational
Psychology, 92 (2), 324- 336.
BROWN, A.L, ve PAL NCSAR, A.S. (1985), Reciprocal Teaching Of Comprehension
Strategies: A Natura! History On One Program For Enhancing Learning. Tecnical Report No.334,
Reading and Communication Skills. ERIC: ED257046.
CAMP, D. (2000). It Takes Two: Teaching with Twin Text of Fact and Fiction. The Reading
Teacher, 53(5): 400-408.
CHANG, D. M. (2005), Comparing The Effects Of Traditional vs. Non-Traditional Reading
Instruction On Level Of Reading Comprehension, And Use Of Metacognitive Strategies In EFL
Learners In Taiwan, Unpublished Doctoral Dissertation, Taiwan: La Sierra University,
http://www.proquestcompany.com.
CHANG, K., SUNG, Y. & CHEN, I. (2002), The Effect Of Concept Mapping to Enhance Text
Comprehension and Summaarization, The Journal of Experimental Education, Volume; 71, 1 13.
DALY III, E.J. CHAFOULEAS, S. SKINNER, C.H. (2005), nterventions For Reading Problems,
NewYork : The Guilford Press.
DEM REL, ; AH NEL, M. (2006), Trke ve Snf retmenleri in Trke retimi, Ankara:
PegemA Yay.
ENGLERT, C.S, MARIAGE, T.V. (1991), Making Students Partners in the Comprehension
Process: Organizing the Reading "POSSE" Journal Of Learning Disability Quarterly, Vol. 14, No. 2
(Spring, 1991), pp. 123-138. http.//jstor.org/journals/07319487html.
GAMBRELL, L. B. (1996), What Research Reveals About Discussion, Fostering Engaged
Reading, 25 38, Newark: DE: International Reading Association.
GAUTHIER, L. R. (2001), Coop Dis Q: A Reading Comprehension Strategy, Intervention In
School and Clinic, Volume 36, Number 4, ISSN:10534512 http: finderarticles.com/p/articles. 04. 05. 2007.
GRABE, W.; STOLLER, F. L. (2002), Teaching And Researching Reading, New York: Published
By Pearson Education.
GREEN, H. ve PETTY,W. (1971), Developing Language Skills In Elementary Schools, Boston:
Allyn & Bacon Inc.
GNE , F. (2004), Okuma Yazma retimi ve Beyin Teknolojisi, Ankara: Ocak Yay.
HOLLINGSEAD,C.ve OSTRANDER, R. (2006), How Can I Help My Students Who Struggle
With Reading Comprehension?, Journal Of Adventst Educaton, April / May, page 15 -20.
JHONSON, D.W., JHONSON, R.T. & HOLUBEE, E.J. (1994), The New Circles Of Learning:
Cooperation In The Classroom And School, Alexandria, VA Association For Supervision And
Curriculum Development.
JHONSON, K. F. (2006) , 60 Strategies For Improving Reading Comprehension, California:
Publicated by Corwin Press, A Sage Publiccations Company Thousand Oaks.
JO, I. H. (2001), The Effects Of Concept Mapping On College Studenets Comprehension of
Expository Text, Unpublished Doctoral Dissertation, The Florida State University,
http://www.proquestcompany.com.
KANTEM R, E. (1995), Yazl ve Szl Anlatm, Ankara: Engin Yay.
KENT, A. M. (2002), An Evalution Of The Reading Comprehension Strategies Module Of The
Alabama Reading Initiative With Five Elementary Schools In Southwest Alabama, Unpublished Doctoral
Dissertation, The University Of Alabama, http://www.proquestcompany.com.
MARIAGE, T. V. (1995), Why Students Learn: The Nature of Teacher Talk During Reading,
Learning Diasbility Quarterly, Vol. 18, No.3, p:214 234. www.jstor.org.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009
 223

MASTROPIERI, M. A, SCRUGGS, T.E. (1997), Best Practices In Promoting Reading

Comprehension In Students With Learning Disabilities, Remedial& Special Education, JULY / August,
Volume 18, P: 197 216.
MEB, (2005), lk retim Trke Dersi retim Program ve Klavuzu, Ankara: Devlet Kitaplar
Mdrl Basmevi.
OCASIO, T. L. (2006), A Comparison Of Two Instructional Programs To Develop Strategies To
mprove Reading Comprehension, Unpublished Doctoral Dissertation, Widener University, New York:
http://www.proquestcompany.com.
OGLE, D.M. (1986), K-W-L: A Teaching Model That Develops Active Reading of Expository
Text, The Reading Teacher, 39 (6): 564 570.
ZASLAN, A, (2006), Kelime Oyunlar le Kelime Da arc nn Geli tirilmesinin Okudu unu
Anlamaya Etkisi, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits.
PALINCSAR, A.S. ve BROWN, A. L. (1984), Reciprocal Teaching Of Comprehension-
Fostering And Comprehension Monitoring Activities. Cognition And Instruction, 1, 117 175.
PILONEITA, P. (2006), Genre and Comprehension Straregies Presented In Elementary Basal
Reading Programs: A Content Analysis, Unpublished Doctoral Dissertation, Coral Fables Florida,
University Of Miami, http://www.proquestcompany.com.
PRESSLEY, Michael, (2002), Comprehension Strategies Instruction: A turn Of The Century
Status Report, Comprehension Instruction Research Based Best Practices, Guilford Pres, London.
RADOYEVIC, N. (2006), Exploring The Use Of Effective Learning Strategies to Increase
Students Reading Comprehension and Test Taking Skills, Unpublished Thesis Master of Education The
Brock University, St. Catharines, Ontario: http://www.proquestcompany.com.
ROSE, D.S. ve Di . (2000), Imagery Based Learning: Improved Elementary Students Reading
Comprehension With Drama Techniques, The Journal Of Educational Research, September /October
Volume 94, No:1, Berkeley.
ROTRUCK, K. H. (2001) A Study of the Effects of the POSSE Technique on the Perceptions of
Pre-service Teachers in Teaching Learning Disabled Students, Unpublished Doctoral Dissertation West
Virginia University Morgantown, West Virginia: http://www.proquestcompany.com.
SEVER, S. (1995), Trke retimi ve Tam renme, Ankara. An Yaynclk.
STROTHER, D.B. (1989), Developing Thinking Skills Through Questioning, Phi Delta Kappan,
71, 324 327.
SUNDHEIM, C. S. (2006), Teachers Familirity With and Use Of Reading Comprehensin
Strategies For Students With A Learning Disability, Unpublished Thesis Master of Science, Fullerton,
California State University, http://www.proquestcompany.com.
ENGL, M. ve YALIN, S. K. (2004), Okuma ve Anlama Becerilerinin Geli tirilmesine
Ynelik Olarak Hazrlanan Bir Model nerisi, Mill E itim Dergisi, Say: 164, Ankara.
TAFFY, E. R. ve Di erleri. (2007), Questioning http://tigger.uic.edu/.
NALAN, . (2001), Trke retimi, Ankara: Nobel Yay.
VYGOTSKY, L. (1986), Thought And Language, Cambridge MA: MIT Press.
WELLINGTON, J.; OSBORNE, J. (2001), Language And Literacy In Science Education,
Buckingham, Philadelphia: Ope University Press.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research
Volume 2/6 Winter 2009