Book 57 PDF

Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities
2001-2002
CAÙC LÖÏA CHOÏN VAØ CÔ HOÄI:

CAÙC CON ÑÖÔØNG MÔÛ RA TRÖÔÙC VIEÄT NAM
Tieán só David O. Dapice

Trung taâm Nghieân cöùu Kinh doanh vaø Chính phuû
Tröôøng Quaûn lyù Nhaø nöôùc John F. Kennedy
Thaùng 9 - 2000
2001-2002
Toùm taét baøi vieát “Caùc löïa choïn vaø Cô hoäi: Caùc con ñöôøng Môû ra tröôùc Vieät Nam”
Daãn nhaäp
Taêng tröôûng cuûa Vieät Nam ñaõ chaäm laïi keå töø toác ñoä 9% naêm 1997, Vieät Nam ñaõ vaø
ñang nhaän ñöôïc raát nhieàu tö vaán cuûa caùc nhaø taøi trôï ñeà xuaát phaùt trieån khu vöïc tö nhaân,
haï thaáp caùc haøng raøo maäu dòch, vaø caûi thieän thò tröôøng voán ñeå coù theå taän duïng lôïi theá
cuûa neàn kinh teá theá giôùi. Nhöõngû tö vaán naøy coù theå hôïp lyù ñoái vôùi nhieàu ngöôøi nhöng
cuõng khoù thöïc hieän trong khi coøn coù nhieàu vaán ñeà lieân quan ñeán chuû nghóa xaõ hoäi, coâng
baèng, vaø oån ñònh. Nhieàu ngöôøi vaãn coøn coi Myõ nhö thuø ñòch, vaø caûi thieän quan heä vôùi
Trung Quoác khoâng giaûm nheï ñöôïc moái lo veà caïnh tranh ngaøy caøng taêng cuûa Trung
Quoác treân nhieàu ngaønh coâng nghieäp quan troïng cuûa Vieät Nam. Caùch toát nhaát ñeå taän
duïng lôïi theá cuûa khoa hoïc coâng ngheä, goàm caû Internet, hieän vaãn coøn ñang ñöôïc thaûo
luaän. Ñieàu moïi ngöôøi ñeàu ñaõ ñoàng yù laø: Vieät Nam vaãn coøn ngheøo vaø khoâng coù nhieàu
ñaát. Moïi ngöôøi seõ phaûi thoaùt khoûi noâng nghieäp ñeå xoùa ngheøo ñoùi vaø baét ñaàu "theo kòp"
caùc nôi khaùc. Ngay caû neáu toác ñoä taêng tröôûng thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi baèng nhau
(ví duï nhö 5% moãi naêm) thì möùc taêng ôû Vieät Nam laø 20 ñoâ la, ôû Trung Quoác laø 50 ñoâ
la, vaø ôû Thaùi Lan laø 150 ñoâ la haøng naêm.
Thay vì laëp laïi lôøi tö vaán, baøi vieát naøy trình baøy ba giaûi phaùp thay theá, hay ba tình
huoáng trong töông lai cuûa kinh teá Vieät Nam. Moãi tình huoáng laø keát quaû cuûa moät
phöông phaùp tö duy nhaát quaùn, vôùi caùc chính saùch vaø thu hoaïch khaùc nhau. Duø löïa
choïn tình huoáng naøo, ñieàu quan troïng laø phaûi thaáy roõ ñöôïc caùc yù nghóa.
Taùc giaû bò thieân vò bôûi loøng tin laø caùc maùy tính vaø thoâng tin nhanh hôn, reû hôn ñang taïo
ra moät cuoäc caùch maïng coù taàm quan troïng töông ñöông vôùi thôøi phaùt minh ra maùy in
hay ñieän naêng. Quyeát ñònh khoâng tham gia vaøo tieán trình naøy cuõng töông töï nhö quyeát
ñònh thu giaù ñieän 1 ñoâ la cho moãi kilowatt giôø. Coù theå laøm nhö vaäy, nhöng lieäu chính
phuû coù muoán ñeå ngöôøi daân bò toái? Tuy nhieân, vieäc taän duïng lôïi theá cuûa nhöõng tieán boä
(hieän nay thueâ bao moät ñöôøng thoaïi xuyeân Thaùi bình döông chæ toán 5 cent moãi giôø!
Chaúng bao laâu nöõa ñieän thoaïi seõ gaàn nhö mieãn phí.) ñoøi hoûi quaù trình ra quyeát ñònh
phaûi nhanh hôn. Ñaây laø ñieàu raát khoù ñoái vôùi chính phuû vaø ngay caû ñoái vôùi caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc theo kieåu cuõ. Chaäm chaïp nghóa laø thua. Caàn xem taïi sao doøng FDI ôû
Vieät Nam naêm 1999 - 2000 giaûm 80% - 90% so vôùi naêm 1996, trong khi ñoù taêng gaáp
ñoâi hay gaáp ba ôû Haøn Quoác vaø Thaùi Lan.
Tình huoáng 1: Tieáp tuïc nhö bình thöôøng (hay keùm hôn)
Moät soá ngöôøi ôû Vieät Nam nhìn laïi thaäp kyû vöøa qua vôùi söï thoaû maõn vaø tin töôûng laø neân
tieáp tuïc caùch tieáp caän töøng böôùc. Haàu heát nhöõng ngöôøi naøy muoán duy trì heä thoáng
ngaân haøng nhaø nöôùc nhö hieän nay, muoán caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc lôùn ñöôïc höôûng
ñoäc quyeàn, vaø nghi ngôø veà caùc lôïi ích cuûa Internet. Hoï tin töôûng vaøo töï cung töï caáp vaø
David Dapice 1
2001-2002
baûo hoä. Taùc giaû tranh luaän laø quan ñieåm treân chæ laø töï thoaû maõn, neáu xeùt söï chaäm laïi
cuûa taêng tröôûng noâng nghieäp, taùc ñoäng cuûa cuoäc caùch maïng thoâng tin lieân laïc, vaø moái
ñe doïa to lôùn cuûa caïnh tranh nöôùc ngoaøi, ñaëc bieät töø Trung Quoác. (Baøi vieát trình baøy
moät tröôøng hôïp nghieân cöùu veà coâng nghieäp xe maùy.) Tieáp tuïc chính saùch theo chieàu
höôùng naøy döôøng nhö seõ laøm cho taêng tröôûng bò suy giaûm nhieàu hôn, coù theå chæ coøn 4%
- 5% moãi naêm, tuy tæ leä ñaàu tö ñaït 25% - 30% GDP nhöng vôùi nhöõng moâ hình ñaàu tö
khoâng hieäu quaû. Khía caïnh yeáu nhaát cuûa tình huoáng naøy laø taïo coâng aên vieäc laøm. Moãi
naêm seõ caàn phaûi taïo 1.4 trieäu vieäc laøm môùi, trong khi tình huoáng naøy seõ chæ taïo ñöôïc
raát ít, khoâng giuùp ñöôïc gì nhieàu trong vieäc giaûm nheï tình traïng thaát nghieäp vaø thieáu
vieäc. Keát quaû coù theå laø tuït haäu vaø taêng baát oån ñònh xaõ hoäi. Thueá thu nhaäp caù nhaân cao
(thuoäc haøng cao nhaát theá giôùi) cuõng seõ thuùc ñaåy raát nhieàu lao ñoäng coù naêng löïc ra nöôùc
ngoaøi vaø keát quaû laø giaûm thu nhaäp thueá cuûa chính phuû. Naêng löïc kyõ thuaät cuõng ñoàng
thôøi bò giaûm.
Coù moät "hoäp" ñaët vaán ñeà giaûi thích vai troø chuû ñaïo. Roõ raøng laø khoâng phaûi tröïc tieáp taïo
ra vieäc laøm, vì soá lao ñoäng trong doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ giaûm. Khu vöïc nhaø nöôùc
chæ coù vai troø nhoû beù trong noâng nghieäp, ngay caû trong coâng nghieäp tæ troïng saûn löôïng
cuõng giaûm xuoáng chæ coøn 41% vaø coù theå bò khoái coâng nghieäp FDI vöôït qua trong moät
hai naêm tôùi. Tæ troïng cuûa khu vöïc nhaø nöôùc trong dòch vuï cuõng ñang giaûm. Nhö vaäy vai
troø chuû ñaïo coù theå laø nhaø nöôùc laøm chuû moät soá ngaønh coâng nghieäp "naëng", ñieän vaø ñieän
thoaïi, ngaân haøng vaø ñöôøng saét. Tuy nhieân caùc nhöôïng boä thöông maïi seõ laøm cho caùc vò
trí naøy daàn daàn yeáu ñi. Hoaëc coù nghóa laø khu vöïc nhaø nöôùc seõ chuyeån sang caùc ngaønh
mang tính ñoät phaù, nhöng roõ raøng laø khu vöïc tö nhaân ñang noåi troäi trong coâng nghieäp
phaàn meàm. Moät vai troø chuû ñaïo seõ mang yù nghóa neáu ñöôïc ñònh nghóa laø taïo laäp moät
moâi tröôøng trong ñoù taát caû caùc coâng ty coù naêng löïc caïnh tranh seõ coù ñieàu kieän ñeå phaùt
trieån.
Tình huoáng 2: Tieáp tuïc nhö bình thöôøng (hay khaù hôn)
Trong tình huoáng naøy, caùc nhoùm thöïc tieãn vaø kyõ trò caân baèng vôùi nhoùm baûo thuû. Keát
quaû laø moät söï thoaû hieäp. Taêng cöôøng thieän yù cho saûn xuaát haøng xuaát khaåu, chuù troïng
hôn vaøo dòch vuï ñeå giaûm caùc giaù ñang quaù cao vaø caûi thieän chaát löôïng (nhö ñieän thoaïi
vaø Internet), ñoàng thôøi chuù troïng hôn vaøo caûi thieän hieäu quaû cuûa ñaàu tö nhaø nöôùc. Seõ
coù caûi toå ngaân haøng vaø moät thò tröôøng voán toát hôn, ñeå cho ñaàu tö coù hieäu quaû hôn. Vôùi
cuøng moät möùc ñaàu tö, toác ñoä taêng tröôûng coù theå ñaït 6%-7%, maëc duø doøng FDI cuõng coù
theå taêng maïnh hôn. Trong tình huoáng naøy, caùc muïc tieâu ñöôïc ñaëc bieät coi troïng laø möùc
taêng tröôûng (ñeán naêm 2010 taêng gaáp ñoâi GDP) vaø giaûm ngheøo. Tuy nhieân caàn phaûi coù
caûi caùch nhanh hôn vaø kheùo leùo hôn so vôùi thôøi kyø 1996-2000.
Phaàn taêng tröôûng vieäc laøm ñöôïc phaân tích khaù kyõ. Khu vöïc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù
theå seõ giaûm daàn soá vieäc laøm. Khu vöïc FDI hoaøn toaøn coù theå tieáp nhaän haøng naêm treân
100,000 lao ñoäng (nhanh hôn so vôùi möùc taêng 60,000 haøng naêm trong thaäp kyû qua) vaø
David Dapice 2
2001-2002
cuøng moät möùc nhö vaäy ñoái vôùi thaønh phaàn tö nhaân chính thöùc trong nöôùc, maëc duø ñieàu
naøy coù nghóa laø saûn löôïng phaûi taêng 20% haøng naêm. Noâng nghieäp coù khaû naêng tieáp
nhaän theâm 200,000 lao ñoäng haøng naêm, maëc duø thu nhaäp vaø saûn löôïng treân ñaàu ngöôøi
chæ baèng moät phaàn ba hay phaàn tö caùc khu vöïc khaùc. Ñieàu naøy nghóa laø phi noâng
nghieäp ôû noâng thoân vaø caùc khu vöïc khoâng chính thöùc seõ phaûi tieáp nhaän treân moät trieäu
lao ñoäng moãi naêm, chæ ñeå giaûi quyeát soá lao ñoäng taêng theâm! Ñaây laø moät con soá lôùn, do
ñoù phaûi phaân tích caùc haïn cheá hieän taïi. ÔÛ ñaây ñeà caäp ñeán ba haïn cheá: quy trình thöïc teá
cuûa caùc ngaân haøng nhaø nöôùc ñang haïn cheá tín duïng cho khaùch haøng tö nhaân; caùc haïn
cheá veà söû duïng ñaát ôû caáp ñòa phöông; kieåm soaùt xuaát khaåu cuõng nhö chi phí vaän
chuyeån vaø tieáp thò cao laøm aûnh höôûng xaáu ñeán coâng vieäc kinh doanh vaø laøm toån thaát
doanh soá. Ngay caû vôùi nhöõng caûi caùnh neâu treân, keát quaû chæ laø taïo theâm vieäc laøm maø
hoaøn toaøn khoâng taêng naêng suaát, maëc duø thu nhaäp cuûa nhöõng vieäc laøm môùi naøy vaãn cao
hôn nhieàu so vôùi lao ñoäng ôû laïi laøm noâng nghieäp.
Baøi vieát phaân tích ngaén goïn veà möùc tieát kieäm thöïc teá ôû Vieät Nam. Thöïc ra thaâm huït
thöông maïi khoâng roõ cao ñeán möùc naøo (con soá theo IMF cao gaáp ñoâi con soá chính
thöùc). Doøng voán Vieät Kieàu chuyeån veà khaù lôùn, moät phaàn coù theå laø ñaàu tö hôn laø quaø
taëng. Trong khi möùc tieát kieäm coâng boá laø 25% GDP, con soá thöïc teá coù theå trong khoaûng
15%-20%. Caàn löu yù ñieåm naøy vì neáu moâi tröôøng ñaàu tö xaáu ñi, doøng voán chaûy veà seõ
giaûm.
Cuõng coù moät "hoäp" veà thoaû thuaän thöông maïi Vieät - Myõ. Nöôùc Myõ nhaäp khaåu nhieàu
hôn Vieät Nam 100 laàn, vaø giaûm thueá nhaäp khaåu haøng coâng nghieäp cheá bieán seõ taêng raát
maïnh xuaát khaåu cuûa Vieät Nam cuõng nhö doøng FDI vaøo Vieät Nam. Taùc giaû tranh luaän
laø thoûa thuaän thöông maïi cho khaû naêng thaønh coâng, nhöng khoâng baûo ñaûm thaønh coâng.
Caàn phaûi coù caùc böôùc khaùc ñeå hieän thöïc hoùa ñaày ñuû caùc lôïi ích cuûa baûn thoaû thuaän, ñeå
taêng soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa FDI. Maëc duø naêm ngoaùi Vieät Nam ñaït toång soá 4 tæ ñoâ
la xuaát khaåu haøng cheá bieán, Philippines gaàn ñaây chæ rieâng möùc taêng theâm haøng naêm ñaõ
laø 4 tæ ñoâ la haøng cheá bieán xuaát khaåu, chuû yeáu nhôø vaøo ngaønh ñieän töû. Xeùt caùc nhöôïng
boä veà ñieän thoaïi vaø ngaân haøng, coù theå thaáy thôøi gian thöïc hieän theo nhö thoûa thuaän laø
quaù chaäm so vôùi coâng ngheä vaø nhu caàu cuûa Vieät Nam, vaø moät chính saùch thaät kheùo leùo
seõ laø chuyeån ñoäng nhanh hôn so vôùi thoaû thuaän, neáu khoâng muoán xaûy ra tình theá caùc
coâng ty Vieät Nam khi noùi chuyeän vôùi khaùch haøng hay nhaø cung öùng phaûi chòu phí cao
hôn 10 laàn so vôùi caùc coâng ty ôû caùc nöôùc khaùc. Moät soá löôïng thaät lôùn caùc nhaø ñaàu tö
nöôùc ngoaøi vaøo nhanh chöøng naøo, neàn kinh teá taïo theâm vieäc laøm sôùm chöøng ñoù.
Moät "hoäp" khaùc baøn veà taùc ñoäng cuûa cô sôû haï taàng ñoái vôùi caùc vuøng ngheøo. Caâu hoûi laø
"trôï giuùp caùc vuøng ngheøo theo hình thöùc naøo?" Caùc döï aùn lôùn nhö moät khu cheá bieán
daàu, moät caûng hay caàu (ít söû duïng ñeán), hay moät coâng trình thuûy ñieän khoâng giuùp ñôõ
ñöôïc gì nhieàu cho caùc ñòa phöông coù döï aùn. Caùch tieáp caän toát hôn coù theå laø phi taäp
trung hoùa quyeát ñònh ñaàu tö, keøm theo moät soá höôùng daãn vaø giaùm saùt. Moät quyeát ñònh
saùng suoát gaàn ñaây laø luøi tieán ñoä moät soá ñoaïn treân ñöôøng cao toác Baéc-Nam. Neáu caùc
David Dapice 3
2001-2002
ñöôøng daãn Ñoâng-Taây ñöôïc xaây döïng ñeå noái lieàn caùc vuøng xa vôùi caùc thò tröôøng vaø caûng
bieån, caùc vuøng naøy seõ daàn daàn taêng tröôûng vaø laøm cho vieäc hoaøn taát ñöôøng cao toác
Baéc-Nam coù hieäu quaû toát hôn.
Tình huoáng 3: Moät quyeát ñònh nhaûy voït
Trong khi moïi ngöôøi thöôøng muoán taêng tröôûng nhanh, thöôøng coù moät soá chi phí keøm
theo. Phaàn naøy thaûo luaän caùc chính saùch ñeå taêng tröôûng nhanh hôn, ñoàng thôøi ñeà caäp
caùc söùc eùp vaø ruûi ro keøm theo. Moät ruûi ro laø "maát kieåm soaùt", theo nghóa moät khi caùc
thay ñoåi maïnh meõ ñöôïc ñöa ra, seõ khoù maø xoay ngöôïc laïi. Moät ruûi ro khaùc, theo Ñaëng
Tieåu Bình noùi, "khi môû cöûa soå thì ruoài bay vaøo." Nhö vaäy moät phaàn cuûa môû cöûa thoâng
tin laø nhaän ñöôïc caùc thoâng ñieäp khoâng mong muoán. Tuy nhieân, khi nhöõng ruûi ro naøy
ñöôïc caûm nhaän raát roõ raøng, thì giaù phaûi traû cho söï chuyeån bieán chaäm chaïp laïi coù theå
chöa roõ. Caøng ngaøy coâng vieäc kinh doanh caøng caàn Internet nhö moät coâng cuï caên baûn.
Ñoù laø lyù do taïi sao Trung Quoác trong khi moät maët coá gaéng aùp duïng böùc töôøng löûa
(firewall), maët khaùc vaãn quyeát ñònh thuùc ñaåy Internet. Tính theo ñaàu ngöôøi, Trung
Quoác söû duïng Internet nhieàu gaáp 10 laàn Vieät Nam. Coù phaûi Trung Quoác ngaây thô? Hay
hoï caân nhaéc chi phí vaø lôïi ích roõ raøng hôn?
Coâng ngheä môùi ñaõ taêng cöôøng vaø phoå bieán roäng söùc maïnh cuûa thoâng tin. Caùc coâng ty
Vieät Nam seõ coù khaû naêng phaùt trieån nhanh hôn. Trong tình huoáng 3, doanh nghieäp nhaø
nöôùc cuõng seõ taêng tröôûng nhanh hôn so vôùi hai tình huoáng tröôùc, nhöng seõ coù tæ troïng
thaáp hôn trong saûn löôïng coâng nghieäp, vì tröôùc ñaây khu vöïc tö nhaân ít coù ñieàu kieän
hôn. Ñeå cho doanh nghieäp nhaø nöôùc taêng tröôûng nhanh hôn nhöng tæ troïng laïi giaûm ñi,
ñaây laø moät quyeát ñònh chính trò.
Caùc chính saùch trong tình huoáng 3 seõ nhaèm thuùc ñaåy taêng tröôûng. Khu vöïc tö nhaân seõ
khoâng bò coi laø moät ñieàu caàn phaûi coù duø khoâng muoán, maø seõ laø moät coät truï cho söùc
maïnh cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng ñieàu luaät toát khoâng chæ ñöôïc thoâng qua maø coøn ñöôïc aùp
duïng. Seõ xuaát hieän moät heä thoáng ngaân haøng thöïc söï thöông maïi vaø moät thò tröôøng voán.
Vieät Nam seõ höôùng tôùi trôû neân moät trong nhöõng quoác gia coù keát noái thoâng tin toát hôn
(coù xeùt ñeán möùc thu nhaäp) thay vì thuoäc vaøo soá caùc nöôùc ít lieân laïc nhaát. Thueá thu nhaäp
caù nhaân seõ giaûm coøn 25-30% ñeå toái ña hoùa thu nhaäp thueá thay vì ñeø naëng leân nhöõng
ngöôøi tay ngheà cao.
Khoaûn gia taêng ngaân saùch nhôø thu nhaäp thueá seõ ñöôïc duøng ñeå trôï giuùp caùc vuøng ngheøo
hôn hay nhöõng ngöôøi bò maát vieäc. Löôïng FDI cao seõ tieáp tuïc doàn veà caùc vuøng taêng
tröôûng maïnh, vì vaäy phaûi taïo ra khuyeán khích ñeå caùc nhaø ñaàu tö sang caùc vuøng khaùc -
nhö thay ñoåi caùch quy vuøng ñaát, taøi trôï xaây nhaø ôû, cung caáp döôøng saù vaø tieän ích v.v...
Trong tình huoáng naøy tæ leä taêng tröôûng seõ laø 10% haøng naêm, vôùi tæ leä ñaàu tö baèng 35%-
40% GDP. Ñaây laø ñi theo kinh nghieäm töông töï cuûa Trung Quoác, Haøn Quoác, vaø Ñaøi
David Dapice 4
2001-2002
Loan vaøo thôøi kyø thu nhaäp thaáp. Tieát kieäm seõ taêng theâm töø FDI, theâm taùi ñaàu tö töø lôïi
nhuaän, chuyeån ñoåi vaøng vaø ñoâ la vaøo ngaân haøng, moät löôïng voán chaûy vaøo cao hôn, keå
caû töø Vieät Kieàu. Haøng trieäu vieäc laøm ñöôïc taïo ra vôùi möùc thu nhaäp 50-100 ñoâ la moãi
thaùng, thay vì möùc thu nhaäp theo thôøi vuï 10-20 ñoâ la cuûa coâng vieäc noâng thoân hieän
ñang daønh cho 25 trieäu lao ñoäng. Böôùc nhaûy nhö vaäy caàn coù moät soá may maén vaø naêng
löïc, vaø khoâng phaûi khoâng coù nguy hieåm. Nhöng nhöõng höùa heïn laø giaûm ngheøo, phaùt
trieån naêng löïc kyõ thuaät, vaø ñöa ñaát nöôùc trôû neân giaøu maïnh moät caùch nhanh hôn.
Baøi vieát coù moät "hoäp" veà nhöõng moân chôi vôùi toång soá ñieåm laø döông, aâm, hay baèng 0.
Moân chôi ôû ñaây noùi ñeán moái quan heä qua laïi giöõa caùc coâng ty, quoác gia, nhoùm ngöôøi,
hay caùc caù nhaân. Moân chôi toång soá ñieåm baèng 0 coù theå ví duï nhö boùng ñaù, khi moät ñoäi
thaéng thì ñoäi kia phaûi thua. Moân chôi toång soá ñieåm aâm ví duï nhö moät cuoäc hoân nhaân
xaáu hay moät tình huoáng coi thöôøng luaät leä giao thoâng. Taát caû caùc beân ñeàu bò thieät haïi.
Moân chôi toång soá ñieåm döông ví duï nhö moät cuoäc hoân nhaân toát hay thöông maïi töï
nguyeän. Caû hai beân ñeàu coù lôïi. Ngöôøi noâng daân xem cuoäc ñôøi nhö moät cuoäc chôi toång
soá ñieåm baèng 0, bôûi vì chæ coù moät löôïng coá ñònh. Nhöng khi coâng ngheä cho pheùp nhöõng
nöôùc coù thu nhaäp ñaàu ngöôøi haøng naêm 30,000 ñoâ la, khoâng quaù khoù ñeå coù ñöôïc möùc
3,000 ñoâ la (baèng Thaùi Lan). Neáu moät daân toäc ñöùng ôû möùc 300 ñoâ la, daân toäc naøy ñang
maát cô hoäi thònh vöôïng vaø ñang laõng phí tieàm naêng. Trong tröôøng hôïp naøy, heä thoáng
trôû thaønh moät moân chôi coù toång soá aâm. Trong tröôøng hôïp ngöôïc laïi, moïi ngöôøi coá gaéng
giuùp nhau (hoaëc ít nhaát laø khoâng caûn trôû nhau), vôùi mong ñôïi laø taát caû cuøng tieán leân.
Keát quaû laø taát caû cuøng tieán leân nhanh hôn. Xeùt ñeán cuøng thì moät xaõ hoäi phaûi choïn moät
moân chôi cho mình.
Keát luaän
Baøi vieát naøy trình baøy ba tình huoáng khaùc nhau döïa treân ba quan ñieåm khaùc nhau. Boái
caûnh cuûa baøi laø neàn kinh teá theá giôùi ñang hoäi nhaäp nhanh hôn vaø toaøn dieän hôn so vôùi
tröôùc ñaây, vaø coâng ngheä thay ñoåi nhanh choùng cho pheùp caùc daân toäc töï choïn cho mình
möùc thu nhaäp mong muoán. Moät soá choïn taêng tröôûng nhanh . Moät soá khaùc khoâng choïn
hoaëc khoâng theå choïn nhö vaäy. (Coù moät ví duï veà ñaøo taïo 10,000 laäp trình vieân phaàn
meàm Internet vôùi chi phí 10 trieäu ñoâ la moãi naêm. Trong voøng moät thaäp kyû hoï coù theå
thu nhaäp 2 tæ ñoâ la moãi naêm vaø noäp thueá 500 trieäu ñoâ la moãi naêm. Rieâng thu nhaäp naøy
ñaõ ñoùng goùp 1% cho taêng tröôûng quoác gia. Ñieàu naøy deã xaûy ra nhaát trong tình huoáng
naøo?)
Neáu chuùng ta so saùnh ba tình huoáng, soá 1 seõ cho Vieät Nam ñaït thu nhaäp bình quaân ñaàu
ngöôøi 540 ñoâ la vaøo naêm 2010. Soá 2 cho ñaït 650 ñoâ la, vaø soá 3 cho möùc gaàn 1,000 ñoâ
la. Tæ leä ngheøo seõ giaûm raát maïnh ôû tình huoáng 3, gaàn nhö maát haún neáu duøng chuaån
theo löông thöïc, neáu nhö ñaàu tö xaõ hoäi ñöôïc höôùng moät caùch khoân kheùo vaøo caùc khu
vöïc ngheøo vaø caùc nhoùm ngheøo. Nhö chuùng ta ñaõ thaáy trong thaäp kyû 1990, tæ leä ngheøo
ñaõ giaûm maïnh trong giai ñoaïn taêng tröôûng nhanh keát hôïp vôùi môû roäng dòch vuï xaõ hoäi.
David Dapice 5
2001-2002
Nhöng neáu quoác gia giaøu hôn, maïnh hôn, coù naêng löïc kyõ thuaät cao hôn, vaø tæ leä ngheøo
thaáp hôn, taïi sao laïi khoâng choïn soá 3? Coù theå moät nguyeân nhaân do moät soá ngöôøi khoâng
tin laø coù theå ñaït taêng tröôûng 10%, nhöng taêng tröôûng ñaõ ñaït 9% cho ñeán naêm 1997, nay
coù thoaû thuaän thöông maïi vaø nhöõng cô hoäi taêng tröôûng nhanh choùng veà ñieän töû, chaéc
chaén muïc tieâu naøy laø hôïp lyù. Coù phaûi doanh nghieäp nhaø nöôùc coù vai troø quaù nhoû?
Nhöng vai troø naøy ñaõ giaûm moät caùch töông ñoái trong suoát thaäp kyû qua, vaø chieàu höôùng
döôøng nhö vaãn tieáp tuïc. Doanh nghieäp nhaø nöôùc chaéc chaén seõ taêng tröôûng nhanh hôn
trong tình huoáng 3, trôû neân lôùn hôn vaø maïnh hôn. Ngay caû khi khu vöïc naøy caàn thôøi
gian ñeå trôû neân coù khaû naêng caïnh tranh cao hôn, thu nhaäp thueá cao hôn seõ cho pheùp
thöïc hieän trôï giaù.
Nguyeân nhaân thöù ba cuûa söï thaän troïng laø caùc nhoùm khaùc seõ noåi leân vaø khoù quaûn lyù.
Vieät Nam coù theå bò quyeán ruõ bôûi moät vaên hoaù tieâu thuï, haøo nhoaùng nhöng giaû taïo. Ñeå
ñeán thaùi quaù thì ngay caû söï oån ñònh cuõng coù theå bò ñe doaï. Coù nhöõng caâu hoûi ngoaøi
phaïm vi cuûa moät nhaø kinh teá, nhöng khoâng phaûi laø caâu hoûi khoâng ñuùng. Tuy nhieân, caùc
vaán ñeà naøy caàn phaûi ñöôïc caân nhaéc so vôùi caùc lôïi ích cuûa taêng tröôûng vieäc laøm nhanh
hôn, giaùo duïc toát hôn, vaø naêng löïc quoác gia maïnh hôn Moät nguoàn lo ngaïi nöõa laø tham
nhuõng, vaø chaéc chaén möùc löông coâng chöùc cao hôn seõ giuùp choáng tham nhuõng hieäu quaû
hôn, so vôùi caùc bieän phaùp choáng tham nhuõng ñôn thuaàn. Caùc vaán ñeà naøy caàn ñöôïc caân
nhaéc moät caùch thöïc tieãn.
Cuoái cuøng laø moät "hoäp" veà khaû naêng söû duïng moät phaàn meàm bieân dòch, chuyeån caùc
vaên baûn töø tieáng Anh sang tieáng Vieät vaø ngöôïc laïi. Chaát löôïng cuûa nhöõng phaàn meàm
töông töï nhö vaäy hieän nay ñöôïc caûi thieän ñeán möùc coù theå duøng ñeå dòch nhaùp trong
nhöõng lónh vöïc heïp nhö y teá hay kinh doanh. Taøi trôï döï aùn naøy baèng voán ODA vaø sau
ñoù phaân phoái mieãn phí seõ taêng raát nhanh toác ñoä thoâng tin lieân laïc, hôn laø chôø ñeán luùc
haøng chuïc trieäu ngöôøi thaønh thaïo ngoaïi ngöõ. Ñaây coù theå laø moät caùch ñeå ñaåy nhanh tieán
trình keát noái vôùi heä thoáng thoâng tin toaøn caàu.
David Dapice 6
2001-2002
Lôøi giôùi thieäu
Vieät Nam ñaõ ñaït thaønh tích taêng tröôûng kinh teá raát cao trong giai ñoaïn 1990-
1997, sau ñoù ñaõ coù phaàn chaäm laïi. Ñaát nöôùc vaãn coøn laø moät trong nhöõng nöôùc ngheøo
treân theá giôùi cuõng nhö trong khu vöïc, vaø coù khaû naêng ñöôïc xeáp vaøo trong danh saùch
“caùc nöôùc ngheøo nôï nhieàu” (HIPC - Highly Indebted Poor Country) ñöôïc ñeà xuaát cho
caùc nöôùc coù thu nhaäp thaáp nhaát ñoàng thôøi coù khaû naêng traû nôï yeáu nhaát.1 Vieät Nam ñaõ
vaø ñang nhaän ñöôïc raát nhieàu tö vaán veà ñònh höôùng chính saùch cho thaäp kyû tôùi. Tuy coù
moät soá ñieåm khaùc bieät, nhìn chung taát caû caùc tö vaán ñeàu thoáng nhaát vôùi nhau. Caùc nhaø
taøi trôï ñeà xuaát laø caàn ñaëc bieät phaùt trieån khu vöïc tö nhaân baèng caùch taïo laäp moät saân
chôi coâng baèng, tieáp tuïc tieán tôùi haï thaáp caùc haøng raøo maäu dòch, thuùc ñaåy heä thoáng
ngaân haøng vaø thò tröôøng voán theo höôùng thöông maïi hôn, vaø taêng toác hoäi nhaäp kinh teá
vôùi theá giôùi cuøng vôùi nhöõng noã löïc ñaëc bieät ñeå caûi thieän khoa hoïc coâng ngheä. Coù theå
giaûm ngheøo ñoùi khoâng chæ baèng caùch taêng tröôûng nhanh saûn xuaát thaâm duïng lao ñoäng,
maø coøn baèng caùch ñònh höôùng caùc ñaàu tö vaøo con ngöôøi, vaøo ñaàu tö vaät chaát cho caùc
khu vöïc ngheøo, vaø vaøo caûi thieän caùc ñònh cheá. Giaû ñònh ngaàm ôû ñaây laø seõ coù möùc laïm
phaùt vaø thaâm huït ngaân saùch thaáp, moät tæ giaù ngoaïi hoái hôïp lyù, cuõng nhö seõ tieáp tuïc caûi
thieän quy cheá vaø heä thoáng phaùp lyù.
Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi Vieät Nam, coù veû ñoù laø nhöõng ñeà xuaát veà laâu daøi, nhöng
khoù töông thích vôùi hieän thöïc Vieät Nam. Tröôùc tieân, ñang coù ñoøi hoûi taïo döïng moät neàn
kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, tuy vaãn coøn ñang thaûo luaän veà
ñònh hình chính xaùc. Thöù hai, coù ñoøi hoûi cuûa nhieàu ngöôøi, tuy khoâng phaûi taát caû, phaûi
tieáp tuïc vai troø chuû ñaïo cuûa khu vöïc nhaø nöôùc. Thöù ba, coù moät moái lo veà caùc vuøng laïc
haäu, veà thu nhaäp baát caân baèng, veà caùc hieän töôïng xaõ hoäi khoâng mong muoán. Thöù tö,
moät soá ngöôøi laäp luaän laø quoác gia caàn duy trì khaû naêng baûo veä neàn kinh teá khoûi caùc
chaán ñoäng quoác teá coù theå xaûy ra hay nguy cô voán chaûy thoaùt ñi nhö trong cuoäc khuûng
hoaûng chaâu AÙ vöøa qua. Lo ngaïi veà an ninh ñoâi khi theå hieän ra ôû caùc ñoøi hoûi phaûi töï laäp
töï chuû veà moät soá maët cuï theå nhö gaïo, ñöôøng, xi maêng, vaø coù theå caû phaân boùn. Töï cung
coù theå ñaït ñöôïc nhöng buø laïi thöôøng laø giaù saûn phaåm cao, lôïi nhuaän ñaàu tö thaáp, thaäm
chí loã. Nhöõng ngaønh coâng nghieäp naøy tieâu thuï maát tieàn voán quí hieám vaø khoâng taïo
ñöôïc nhieàu vieäc laøm.
Neáu coù theå theâm moät khía caïnh ngoaïi giao vaøo baøi vieát kinh teá naøy, coù söï nghi
ngôø veà moät soá yù ñoà cuûa Myõ, maëc duø nhaän thöùc ñöôïc vai troø quan troïng cuûa khoa hoïc
coâng ngheä vaø thò tröôøng Myõ. Nhieàu naêm thöông löôïng hieäp ñònh thöông maïi vaø moät
naêm keùo daøi sau khi keát luaän laø moät theå hieän cuûa hai xu höôùng khoâng thoáng nhaát naøy.
1
Möùc thu nhaäp vaø nôï cuûa Vieät Nam ñaït tieâu chuaån ñeå xeáp vaøo
nhoùm HIPC neáu nôï Lieân Xoâ cuõ ñöôïc tính theo meänh giaù. Tuy
nhieân do khoaûn nôï naøy coù theå seõ ñöôïc thöông löôïng laïi chæ
coøn 10% hay 20% meänh giaù, vaø neáu giaûm nhö vaäy Vieät Nam seõ
khoâng ñöôïc xeáp vaøo nhoùm HIPC.
David Dapice 1
2001-2002
Moät soá nhaän ñònh laø trong thöông löôïng Myõ eùp Vieät Nam phaûi nhöôïng boä treân lónh vöïc
ngaân haøng vaø vieãn thoâng. Coù theå thaáy ñaây khoâng phaûi thaùi ñoä thuø ñòch, do thôøi haïn aùp
duïng roäng raõi hôn so vôùi hieäp ñònh töông töï Trung Quoác-Myõ. Duø vaäy moät soá ngöôøi vaãn
lo ngaïi laø caùc nhöôïng boä naøy seõ laøm yeáu heä thoáng hieän nay hôn laø ñôn giaûn chæ môû cöûa
thò tröôøng.
Moät hieän thöïc ngoaïi giao vaø kinh teá khaùc laø veà Trung Quoác. Caûi thieän quan heä
vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà bieân giôùi seõ cho pheùp môû cöûa töï do maïnh hôn raát nhieàu veà
thöông maïi, ñaàu tö, vaø du lòch vôùi Trung Quoác. Tuy nhieân, neàn kinh teá quaù huøng maïnh
cuûa Trung Quoác gaây ra moät vaán ñeà tieàm taøng, do Vieät Nam coù xu höôùng saûn xuaát caùc
maët haøng raát töông töï vôùi caùc ngaønh coâng nghieäp caáp thaáp cuûa Trung Quoác (xe maùy, xi
maêng, quaït, noâng cuï, xe ñaïp...) Trung Quoác coù hôn Vieät Nam ñeán moät thaäp kyû caûi toå
kinh teá, moät möùc cao hôn raát nhieàu veà FDI vaø chuyeån giao coâng ngheä, ñoàng thôøi möùc
tieát kieäm vaø ñaàu tö cuõng cao hôn nhieàu. Khoù maø kieåm soaùt ñöôïc thöông maïi giöõa hai
nöôùc do coù nhieàu ñöôøng boä vaø ñöôøng bieån. Lieäu Vieät Nam coù theå coâng nghieäp hoùa neáu
saûn phaåm khoâng caïnh tranh noåi vôùi Trung Quoác? Cuõng coøn moät moái lo töông töï nhöng
ôû möùc ñoä nheï hôn laø veà phía ASEAN, vôùi khu vöïc töï do maäu dòch ñang noåi leân.
Moät vaán ñeà khaùc noåi leân laø cuoäc thaûo luaän veà vai troø thích hôïp cuûa khoa hoïc
coâng ngheä trong neàn kinh teá, vaø tieàm naêng ñoùng goùp cuûa khoa hoïc coâng ngheä vaøo taêng
tröôûng toång theå. Vai troø cuûa Internet cuõng ñöôïc bao goàm trong ñeà taøi naøy. Coù moät aán
töôïng laø caùc nhaø khoa hoïc Vieät Nam coù chaát löôïng cao, nhöng thieáu keát noái vôùi caùc
phaùt trieån ñang ñöôïc thöông maïi hoùa cuûa khoa hoïc coâng ngheä. Caùc vaán ñeà ñang tranh
luaän goàm coù taàm quan troïng cuûa ñaøo taïo nöôùc ngoaøi so vôùi ñaàu tö maïnh hôn cho caùc
hoïc vieän truyeàn thoáng, söï nguy hieåm cuûa môû roäng Internet so vôùi cô hoäi ñaït ñöôïc, vaø
con ñöôøng toát nhaát ñeå thu huùt FDI coâng ngheä cao. Moät soá khaùc lo ngaïi laø nhaán maïnh
quaù ñaùng vaøo coâng ngheä cao seõ laøm giaûm caùc ñaàu tö caàn thieát vaøo giaùo duïc caáp thaáp vaø
haï taàng noâng thoân.
AÅn ñaèng sau taát caû caùc chuû ñeà treân laø moät vaán ñeà caên baûn moïi ngöôøi ñeàu nhaän
thaáy. Vieät Nam laø moät nöôùc ngheøo, chuû yeáu laø noâng thoân vôùi dieän tích ñaát haïn cheá.
Noâng nghieäp veà toång theå khoâng theå taêng tröôûng haøng naêm quaù 3%-4% trong thaäp kyû
tôùi. Moïi noã löïc “ñuoåi kòp” seõ ñoøi hoûi phaûi chuyeån con ngöôøi vaø nguoàn löïc töø noâng
nghieäp sang coâng nghieäp vaø dòch vuï. Neáu phaûi giaûm ngheøo ñoùi (vaø xoùa haún theo moät
soá caùch ñònh nghóa), baèng caùch naøo ñoù caùc vaán ñeà treân phaûi ñöôïc phoái hôïp vaø giaûi
quyeát, cuøng vôùi nhieàu yeáu toá khaùc. Ngheøo naøn dai daúng seõ bò coi laø thaát baïi, ñaëc bieät laø
caøng ngaøy caøng coù nhieàu ngöôøi bieát ñöôïc möùc soáng cuûa daân chaâu AÙ ôû caùc nöôùc laùng
gieàng. Ñieàu naøy seõ goùp phaàn taïo caêng thaúng vaø keát quaû laø laøm yeáu quoác gia.
David Dapice 2
2001-2002
So saùnh toác ñoä taêng tröôûng
Caùc nhaø kinh teá vaø moät soá nhaø chính trò thöôøng coù xu höôùng so saùnh toác ñoä taêng tröôûng
GDP thöïc cuûa caùc quoác gia. Ñieàu naøy coù theå hieåu ñöôïc, nhöng coù leõ ñoù khoâng phaûi laø thöôùc ño
duy nhaát vaø thaäm chí khoâng phaûi laø thöôùc ño thích hôïp nhaát ñeå ño löôøng tieán boä. Nhieàu ngöôøi
xem xeùt toác ñoä caûi thieän ñôøi soáng cuûa chính hoï. Caùch naøy ño löôøng thu nhaäp thöïc bình quaân
ñaàu ngöôøi, ñöôïc ñieàu chænh theo chæ tieâu phaân boå thu nhaäp. Neáu haàu heát möùc taêng taäp trung
vaøo moät phaàn naêm daân soá coù thu nhaäp cao, 80% coøn laïi coù theå khoâng coù aán töôïng cao vôùi taêng
tröôûng do khoâng thoûa maõn. Hôn nöõa, ngöôøi ta coù theå khoâng so saùnh mình vôùi nhoùm giaøu coù hay
vôùi khu vöïc, maø so saùnh vôùi nhöõng ngöôøi coù cuøng hoïc vaán hay cuøng ngaønh ngheà ôû caùc nöôùc
laùng gieàng. Neáu aùp duïng caùch sau cuøng, seõ khoù hôn ñeå Vieät Nam thoûa maõn ñöôïc ngöôøi daân cuûa
mình. Haõy xeùt Vieät Nam, Trung Quoác, Thaùi Lan, vaø Haøn Quoác. Neáu giaû ñònh haøng naêm moãi
nöôùc ñeàu taêng tröôûng 5% thu nhaäp theo ñaàu ngöôøi, haøng naêm thu nhaäp ñaàu ngöôøi ôû Vieät Nam
seõ taêng 18 ñoâ la; Trung Quoác khoaûng 45 ñoâ la, Thaùi Lan 150 ñoâ la, trong khi Haøn Quoác seõ taêng
theâm 500 ñoâ la! Möùc taêng thu nhaäp ñaàu ngöôøi 5% ôû Singapore seõ laø taêng theâm moãi naêm 1500
ñoâ la moãi ngöôøi. Nhöõng khaùc bieät to lôùn naøy nhaán maïnh nhu caàu phaûi coù taêng tröôûng nhanh
treân neàn roäng. Ñöông nhieân, nhöõng caûi thieän chung treân toaøn boä xaõ hoäi nhö ñieän, ñieän thoaïi,
giao thoâng vaän taûi, caá p nöôùc, y teá, hay giaùo duïc cuõng seõ taïo ra caûm nhaän veà söï tieán boä, ñoàng
thôøi ñoùng goùp vaøo trieån voïng taêng tröôûng tieáp theo.
Boá cuïc baøi vieát vaø moät töï thuù cuûa taùc giaû
Thay vì toùm taét hay laëp laïi nhöõng tö vaán ñaõ ñöôïc ñöa ra, baøi vieát naøy seõ ñeà xuaát
ba töông lai kinh teá khaùc nhau maø Vieäût Nam coù khaû naêng choïn löïa. Caùc chính saùch vaø
toác ñoä taêng tröôûng trong moãi tình huoáng seõ ñöôïc thaûo luaän. Giaû ñònh ñöa ra laø chæ coù
laõnh ñaïo môùi theå quyeát ñònh veà caùc vaán ñeà caáp thieát lieân quan ñeán caùc yeáu toá chính trò.
Nhaát thieát phaûi laøm roõ caùc aûnh höôûng kinh teá cuûa caùc khaû naêng löïa choïn, ñeå duø cho
giaûi phaùp naøo ñöôïc choïn thì cuõng caàn döïa theo thöïc tieãn. Choïn giaûi phaùp taêng tröôûng
nhanh hay taêng tröôûng chaäm ñeàu coù nhöõng taùc ñoäng kinh teá vaø chính trò. ÔÛ ñaây chæ
nhaán maïnh khía caïnh kinh teá. Caû ba tình huoáng ñeàu laø khaû thi. Tình huoáng taêng tröôûng
chaäm nhaát ñöa GDP bình quaân ñaàu ngöôøi töø 400 ñoâ la hieän nay leân 540 ñoâ la sau möôøi
naêm; tình huoáng nhanh nhaát ñöa GDP bình quaân ñaàu ngöôøi leân 1000 ñoâ la. Ñieàu quan
troïng caàn thaáy laø caùc quoác gia suy cho cuøng ñeàu choïn möùc thu nhaäp cuûa mình thoâng
qua caùc chính saùch cuûa mình. Caùc löïa choïn naøy khoù khaên vaø phöùc taïp, nhöng phaûi choïn
vaø moãi giaûi phaùp ñeàu coù caùc taùc ñoäng cuûa mình.
Ngay töø ñaàu, taùc giaû muoán laøm roõ söï thieân vò cuûa mình. Taùc giaû tin laø hieän coù
moät cuoäc caùch maïng ñang dieãn ra treân theá giôùi, daàn daàn seõ coù taàm quan troïng töông
ñöông vôùi tieán boä cuûa maùy in hay ñieän tröôùc ñaây. Cuoäc caùch maïng ñöôïc ñaùnh daáu bôûi
söï suït giaûm nhanh choùng giaù thaønh thoâng tin vieãn thoâng, söï phoå bieán nhanh choùng cuûa
caùc maùy tính nhanh chöa töøng thaáy, vaø keát quaû laø söï chuyeån bieán cuûa khoa hoïc, giaùo
David Dapice 3
2001-2002
duïc, vaø thöông maïi. Cuõng coù söï phaân caùch roõ raøng giöõa nhöõng quoác gia naém baét ñöôïc
taàm quan troïng cuûa cuoäc caùch maïng kyõï thuaät soá vaø nhöõng quoác gia khoâng naém baét
ñöôïc hay choái boû cô hoäi2. Thaønh quaû cuûa neàn kinh teá Myõ gaàn ñaây laøm ngay caû nhieàu
ngöôøi laïc quan phaûi ngaïc nhieân. Trong hai naêm qua, rieâng phaàn gia taêng cuûa toång saûn
löôïng quoác gia ñaõ laø 1000 tæ ñoâ la (töông ñöông toaøn boä GDP cuûa Trung Quoác), thaát
nghieäp ñaït möùc thaáp chöa töøng coù trong thôøi bình tính töø thaäp kyû 1950, vaø laïm phaùt oån
ñònh. Caùc keát quaû töông töï cuõng ñöôïc ghi nhaän ôû nhöõng nöôùc nhö Haø Lan, Phaàn Lan,
Thuïy Ñieån, vaø Anh. Nhöõng nöôùc naøy, cuøng vôùi nhieàu nöôùc chaâu AÙ nhö Haøn Quoác vaø
Ñaøi Loan, ñaõ tìm ñöôïc caùch taùch bieät quaù trình ra quyeát ñònh chính trò voán khoâng traùnh
khoûi chaäm chaïp ra khoûi toác ñoä ra quyeát ñònh ngaøy caøng nhanh choùng trong kinh doanh.
Theá giôùi ngaøy nay caàn nhanh hôn laø caàn lôùn, ñoù laø taïi sao voán ñaàu tö cho doanh nghieäp
môùi (venture capital) ñang taêng leân vaø ñang tìm caùch ñaàu tö cho caùc yù töôûng môùi.3
Coâng ngheä môùi laøm cho toaøn boä caùc ngaønh coâng nghieäp, nhö caùc ngaønh ñoäc
quyeàn vieãn thoâng hay ñieän töû, heát söùc nhanh choùng phaûi ñoái maët vôùi thaùch thöùc4. Coù
theå khoâng nhaát thieát phaûi ñaùp öùng laïi cuoäc caùch maïng naøy, gioáng nhö khoâng nhaát thieát
phaûi söû duïng ñieän naêng. Tuy nhieân, phöông thöùc caùc doanh nghieäp quan heä vôùi nhau
seõ thay ñoåi trong voøng ba hay naêm naêm tôùi. Caùc maïng löôùi cung öùng seõ söû duïng
Internet nhö phöông thöùc chuû yeáu ñeå thoâng baùo vaø chaáp nhaän ñaáu giaù, chuyeån giao
chöùng töø, vaø thoâng tin. Moät öôùc tính môùi ñaây cho thaáy rieâng ôû chaâu AÙ, doanh soá thöông
maïi ñieän töû giöõa caùc doanh nghieäp vôùi nhau laø 50 tæ ñoâ la trong naêm nay vaø seõ laø 1600
tæ ñoâ la trong naêm 2004. Caùc quoác gia khoâng gia nhaäp ñöôïc maïng löôùi naøy seõ bò caét
maát moät phaàn khoång loà trong thöông maïi toaøn caàu.
Neáu Vieäût Nam khoâng tìm ñöôïc caùch taùch bieät tieán trình voán khoâng traùnh khoûi
chaäm chaäp cuûa quyeát ñònh chính trò, quan lieâu, haønh chính ra khoûi tieán trình ra quyeát
ñònh kinh doanh, ñaát nöôùc seõ choïn con ñöôøng gia nhaäp caùc quoác gia khoâng ñöôïc höôûng
caùc lôïi theá cuûa neàn kinh teá theá giôùi ñang chuyeån mình. Ñaây laø moät thöïc traïng ñöôïc daãn
daét bôûi coâng ngheä toaøn caàu, vaø taát caû caùc coâng ty thaønh coâng ñeàu ñaùp öùng laïi nhöõng löïc
ñaåy naøy, duø laø ôû Trung Quoác, chaâu AÂu, Haøn Quoác, hay Myõ. Taát caû caùc nhaø kinh doanh
2
Taát nhieân vai troø cuûa khoa hoïc coâng ngheä coøn lôùn hôn maùy tính. Tuy nhieân nhieàu khaùm phaù khoa hoïc
ñöôïc taêng toác nhôø nhöõng coâng ngheä chuû choát naøy. Moät soá ví duï nhö: Vieäc giaûi maõ gen con ngöôøi, söï phoå
bieán toaøn caàu caùc nghieân cöùu treân Internet, vaø vieäc moâ hình hoùa moïi thöù töø thöû nghieäm nguyeân töû ñeán
khí haäu toaøn caàu ñeán caáu truùc protein. Coù theå xem coâng ngheä maùy tính vaø Internet töông ñöông vôùi ñieän
naêng trong vieäc hoã trôï haøng loaït caùc hoaït ñoäng ña daïng.
3
Voán ñaàu tö doanh nghieäp môùi (venture capital) tìm ñeán vôùi caùc doanh nghieäp raát treû, vaø thöôøng ñoùng
goùp tö vaán cuøng vôùi voán. Loaïi hình naøy ñaõ hoaït ñoäng tích cöïc ôû Myõ trong nhieàu naêm, nhöng hieän ñang
phaùt trieån sang chaâu AÂu vaø chaâu AÙ.
4
Söï suïp ñoå cuûa cô caáu giaù cöôùc ñöôøng daøi ñaõ ñaët söùc eùp leân nhieàu coâng ty ñieän thoaïi theo kieåu cuõ. Caùc
coâng ty môùi duøng caùp quang coù giaù raát reû ñeå noái cuoäc thoaïi quoác teá vôùi giaù khoâng ñeán 10 cent moät phuùt,
hay gaàn nhö mieãn phí qua Internet. Ngay caû trong ñieän löïc, söï noåi leân cuûa tua-bin khí côõ nhoû vaø saép tôùi
bình phaùt ñieän hoùa duøng khí ñoát (fuel cell) coù theå taïo ra moät theá heä phaùt ñieän qui moâ nhoû phi taäp trung,
vaø coù theå laø reû nhaát ñoái vôùi nhieàu ngöôøi tieâu thuï
David Dapice 4
2001-2002
ñeàu bieát ñieàu naøy. OÂng Buøi Quang Ñoä ôû Hieäp hoäi Coâng nghieäp Ñieän töû Vieäût Nam môùi
ñaây phaùt bieåu laø Hieäp hoäi oâng muoán vaän ñoäng chính phuû ñaåy nhanh toác ñoä pheâ duyeät.
OÂng noùi, "Ví duï nhö döï aùn saûn xuaát TV maøu cuûa Hanel phaûi maát ba naêm ñeå coù ñöôïc
pheâ chuaån cuoái cuøng. Trong theá giôùi toác ñoä cao cuûa kinh doanh, moät doanh nghieäp laøm
sao hy voïng thaønh coâng ñöôïc neáu toán nhieàu thôøi gian nhö vaäy cho moät quyeát ñònh?"
(Baùo Vieäût Nam News, ngaøy 17/8/2000, trang 11). Traû lôøi cho caâu hoûi naøy laø söï suït
giaûm cuûa FDI kyù keát, töø gaàn 9 tæ ñoâ la trong naêm 1996 chæ coøn coù theå khoâng ñeán 1 tæ
trong naêm nay.5 Neáu khoâng thay ñoåi caùc chính saùch, caùc doanh nghieäp trong nöôùc seõ
khoâng theå caïnh tranh coù hieäu quaû vôùi caùc doanh nghieäp coù chính phuû nhanh nhaïy hôn
vaø ñaùp öùng toát hôn.
Coù theå tranh luaän laø hieän töôïng coâng ngheä naøy chæ ñuùng cho moät vaøi nghìn laäp
trình vieân phaàn meàm hay moät phaàn nhoû beù cuûa coâng nghieäp Vieäût Nam, nhöng khoâng
thöïc söï aùp duïng cho tuyeät ñaïi ña soá trong quoác gia. Laäp luaän naøy hoaøn toaøn sai. Söï
thay ñoåi coâng ngheä nhö vaäy khoâng theå ñöôïc coi laø cuoäc caùch maïng neáu khoâng coù aûnh
höôûng nhanh choùng vaø saâu roäng. ÔÛ Campuchia, daân laøng ñang tieáp caän Internet ñeå baùn
haøng myõ ngheä. Ngay caû Pakistan cuõng ñang ñaàu tö ñeå coù theå tieáp caän Internet roäng raõi.
Trung Quoác ñang uûng hoä söï gia taêng nhanh choùng cuûa Internet, soá löôïng ngöôøi söû duïng
ñaõ taêng nhanh töø con soá khôûi ñaàu 2 trieäu trong naêm 1999 leân tôùi 20 trieäu trong naêm
2000. Caùc coâng ty vaø khaùch haøng chuû choát trong coâng nghieäp oâ toâ, maùy bay, ñieän töû,
theùp, xi maêng, thöïc phaåm, vaø deät may ñang chuyeån sang mua baùn treân Internet. Caùc toå
chöùc goàm chuû yeáu caùc nöôùc theá giôùi thöù ba nhö UNCTAD ñang thuùc giuïc caùc nöôùc
thaønh vieân tích cöïc hôn trong vieäc hieåu bieát vaø phaùt huy caùc coâng ngheä môùi. Theo laäp
luaän cuûa hoï, nhöõng coâng ngheä môùi laø cô hoäi neáu bieát aùp duïng, vaø laø nguy hieåm neáu boû
qua khoâng aùp duïng.
Ñieåm cuoái cuøng cuûa tranh luaän veà aûnh höôûng cuûa coâng ngheä coù theå ñöôïc minh
hoïa baèng moät soá giaù thaønh vaø giaù cöôùc ñieän thoaïi. Hieän nay chæ toán 5 cent (700 ñoàng)
moãi GIÔØ ñeå thueâ moät ñöôøng thoaïi treân caùp quang xuyeân ñaïi döông.6 Giaù thaønh thöïc söï
cuûa ñieän thoaïi quoác teá chính laø giaù thueâ treân, coäng theâm phí keát noái ñòa phöông (gioáng
nhö ñieän thoaïi noäi haït). Neáu ñaøm thoaïi qua Internet, giaù thaønh gaàn nhö baèng 0. Ngay
caû giaù ñaøm thoaïi qua ñieän thoaïi thoâng thöôøng cuõng chæ coøn raát thaáp. ÔÛ Hoàng Koâng, caùc
theû ñieän thoaïi coù theå cung caáp dòch vuï ñaøm thoaïi quoác teá ñi Myõ chæ vôùi giaù 5 cent moät
phuùt. Nhieàu ngöôøi döï baùo trong voøng vaøi naêm nöõa seõ khoâng coøn toàn taïi giaù goïi ñieän
5
FDI kyù keát naêm 1996 laø 8.6 tæ ñoâ la, hay 33% GDP, maëc duø moät soá öôùc tính ñieàu chænh sau ñoù haï con
soá xuoáng 7.7 tæ ñoâ la (Theo IMF vaø Ngaân haøng Nhaø nöôùc.) Trong 7 thaùng ñaàu naêm 2000, con soá ñaêng kyù
FDI laø 0.48 tæ ñoâ la. Tính bình quaân cho caû naêm khoaûng 0.9 tæ ñoâ la, töông ñöông 3% GDP. Doøng voán
thöïc teá (phía nöôùc ngoaøi thöïc ñöa vaøo) laø döôùi moät phaàn ba voán ñaêng kyù.
6
Thoâng tin laáy töø Telegeography 2000, moät cuoán nieân giaùm coâng nghieäp. Nhöõng giaù naøy thöïc ra sau
moãi 9 thaùng laïi giaûm moät nöûa, do tieán boä trong nhaân soùng aùnh saùng, caûi thieän boä chuyeån (switch) vaø sôïi
caùp. Moät caùp quang vôùi 432 ñöôøng truyeàn (strands) coù theå deã daøng taûi toaøn boä caùc cuoäc ñaøm thoaïi treân
theá giôùi.
David Dapice 5
2001-2002
thoaïi ñöôøng daøi, ñôn giaûn chæ coøn laø moät phí coá ñònh haøng thaùng ñeå cho pheùp ngöôøi
duøng goïi ñi baát cöù ñaâu, khoâng giôùi haïn thôøi gian goïi. Hình dung hai coâng ty ôû chaâu AÙ,
moät coâng ty coù theå tieáp caän khoâng giôùi haïn vôùi khaùch haøng, coâng ngheä, vaø nhaø cung
öùng - trong khi coâng ty kia phaûi traû tieàn maáy ñoâ la moãi phuùt. Coâng ty naøo seõ thaønh coâng
hôn? Ñaâu laø giaù phaûi traû cho vieäc duy trì ñoäc quyeàn vaø tính giaù ñieän thoaïi thuoäc loaïi
cao nhaát treân theá giôùi?7 Keát quaû cuõng töông töï nhö vieäc tính giaù ñieän 1 ñoâ la moãi kWh,
trong khi giaù thaønh chæ laø 5 cent. Seõ raát ít ngöôøi coù ñieän, vaø neáu duøng cuõng chæ duøng raát
ít. Ngay caû khi coù theå thöïc hieän ñieàu naøy, lieäu chính phuû coù muoán nhieàu ngöôøi bò toái
nhö vaäy?
Ba tình huoáng vaø söï khaùc bieät vôùi nhau
Coù ba tình huoáng ñöôïc thaûo luaän trong baøi vieát. Moãi tình huoáng döï kieán moät taäp
hôïp caùc chính saùch coù theå vaø moät taäp hôïp caùc keát quaû keøm theo. Nhöõng tình huoáng naøy
khaùc vôùi caùc moâ hình chuaån veà ñaàu vaøo - ñaàu ra vôùi giaû ñònh caùc heä soá laø coá ñònh, cuõng
khaùc vôùi caùc moâ hình haøm saûn xuaát vôùi giaû ñònh hieäu suaát ñaàu tö giaûm daàn.8 Nhöõng
tình huoáng naøy gaén vôùi caùc quan ñieåm cuûa theá giôùi, cuõng nhö caùc quan ñieåm cuûa caùc
phía trong noäi boä Vieäût Nam uûng hoä nhöõng chính saùch khaùc nhau. Ñöông nhieân baøi
phaân tích naøy khoâng hy voïng xem xeùt heát nhöõng yeáu toá phöùc taïp. Coù nhöõng vaán ñeà coù
theå coù aûnh höôûng to lôùn nhö taêng tröôûng kinh teá theá giôùi, giaù daàu löûa, tình hình caùc neàn
kinh teá lôùn ôû chaâu AÙ v.v... Thay vì coá gaéng xem xeùt caùc vaán ñeà ñoù, baøi thaûo luaän seõ taäp
trung vaøo caùc chính saùch cuûa Vieäût Nam vaø yù nghóa cuûa moãi chính saùch.
Tình huoáng 1: Tieáp tuïc nhö hieän taïi (coù phaàn keùm ñi)
Nhieàu ngöôøi Vieät Nam tin laø keát quaû cuûa thaäp kyû 1990 töï theå hieän ñöôïc tính heát
söùc tích cöïc. Taêng tröôûng toác ñoä cao trong haàu heát caùc naêm. Cuoäc khuûng hoaûng chaâu AÙ
chæ coù taùc ñoäng nhoû vaø ngaén haïn, vaø döôøng nhö coù trieån voïng toát ñeå khoâi phuïc taêng
tröôûng nhanh. Tæ leä ngheøo ñoùi giaûm nhanh choùng, noâng nghieäp taêng tröôûng maïnh meõ,
xuaát khaåu nhaûy voït töø 2 tæ ñoâ la naêm 1991 leân 12 tæ ñoâ la naêm 2000. Toác ñoä caûi toå chöa
nhanh, nhöng ñaõ traùnh ñöôïc caùc sai laàm vaø caêng thaúng. Ñang coù quan ñieåm cho laø
chính phuû neân tieáp tuïc nhaán maïnh vai troø chuû ñaïo cuûa khu vöïc quoác doanh, baûo ñaûm
caùc ngaân haøng quoác doanh tieáp tuïc thoáng lónh heä thoáng tieàn teä vaø ñieàu phoái phaàn lôùn
tín duïng vaøo caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Coå phaàn hoùa neân ñöôïc tieán haønh, nhöng chuû
7
Trong moät baûng xeáp haïng toaøn caàu cho 60 nöôùc veà möùc ñoä saün saøng cho thöông maïi ñieän töû, Vieät Nam
xeáp haïng 54, ñöùng sau Ai caäp vaø chæ ñöùng tröôùc Pakistan. Nghieân cöùu naøy do toå chöùc Economist
Intelligence Unit, moät thaønh vieân cuûa toå chöùc phaùt haønh taïp chí Nhaø Kinh teá (The Economist). Trung
Quoác xeáp haïng 51 vaø AÁn ñoä haïng 50.
8
Trong moâ hình nhaäp löôïng - xuaát löôïng (Input-Output model), taêng tröôûng tæ leä thuaän vôùi möùc taêng cuûa
nhaäp löôïng. Trong moâ hình haøm saûn xuaát, tæ leä saûn löôïng treân ñôn vò ñaàu tö giaûm daàn moãi khi ñaàu tö
taêng theâm. Caùc tình huoáng ôû ñaây giaû ñònh caùc chính saùch khaùc nhau taïo ra caùc hieäu suaát khaùc nhau cho
caû lao ñoäng vaø voán.
David Dapice 6
2001-2002
yeáu ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc qui moâ nhoû. Nhöõng ngöôøi chung quan ñieåm
naøy cuõng coù xu höôùng nghi ngôø lôïi ích cuûa Internet, ñoàng yù vôùi caùc chính saùch haïn cheá
chaát löôïng cuûa Internet vaø naâng cao chi phí thöïc teá cuûa vieäc söû duïng Internet.9 Coù
mong muoán keùo daøi vai troø ñoäc quyeàn trong thoâng tin vieãn thoâng, trong khi khoâng quan
taâm veà giaù cöôùc ñieän thoaïi quoác teá quaù cao. Cuõng coù xu höôùng lo laéng veà ruûi ro cuûa
neàn kinh teá theá giôùi vaø muoán töï chuû veà nhieàu maët haøng chuû yeáu. Nhoùm naøy laäp luaän
möùc ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI) hieän nay laø toát ñoái vôùi moät nöôùc ngheøo, neân
khoâng coi ñoù nhö vaán ñeà quan troïng.
Quan ñieåm naøy thoûa maõn vôùi caùc chính saùch hieän taïi vaø khoâng muoán thay ñoåi
nhieàu. Nhöng lieäu coù khaû naêng laëp laïi böôùc nhaûy voït veà noâng nghieäp keå töø ñoåi môùi ñeán
nay? Heä thoáng thöông maïi vaø ñaàu tö theá giôùi ñang nhanh choùng chuyeån sang döïa vaøo
thoâng tin, neáu ñuùng nhö vaäy thì vôùi caùc chính saùch hieän taïi Vieät Nam seõ coù vò trí nhö
theá naøo? Nhieàu khoaûn ñaàu tö coâng coäng döôøng nhö chæ ñaït hieäu quaû thaáp, tieáp tuïc
nhöõng daïng ñaàu tö nhö vaäy seõ khoâng taêng nhieàu caùc cô sôû haï taàng coù ích, nhöng laïi
taêng nôï nöôùc ngoaøi, vaø coù theå daàn daàn laøm cho caùc nhaø taøi trôï khoâng coøn muoán cho vay
soá löôïng lôùn. Neáu caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc qui moâ lôùn vaãn tieáp tuïc tình traïng hieän
taïi,10 heä thoáng ngaân haøng coù theå seõ phaûi ñoái maët vôùi khuûng hoaûng taùi dieãn, vaø nhu caàu
chu caáp töø ngaân saùch seõ laøm giaûm nguoàn voán cho caùc khu vöïc khaùc. Neáu toác ñoä taêng
FDI cuûa Vieät Nam döøng ôû möùc döôùi 1 tæ ñoâ la moãi naêm, trong khi Trung Quoác hieän
ñang nhaän 40 tæ ñoâ la moãi naêm vaø toác ñoä naøy tieáp tuïc taêng leân, coâng nghieäp cuûa Vieät
Nam seõ caïnh tranh ñöôïc vôùi Trung Quoác? Ngay caû hieän nay, xe maùy Trung Quoác ñang
baùn vôùi giaù baèng moät phaàn ba xe Honda Vieät Nam vaø ñang taêng thò phaàn. (Xem hoäp
keøm theo). Chuû tröông töï cung ñang bò laøm hoûng bôûi nhieàu nhaø maùy yeáu keùm, ví duï
nhö ñeå baùn ñöôøng vôùi giaù gaàn ngang giaù theá giôùi thì phaûi chaáp nhaän nhieàu nhaø maùy
thua loã. Toùm laïi, söï pheâ bình chính saùch cuûa tình huoáng 1 döïa treân moät laäp luaän laø
khoâng theå laëp laïi quaù khöù trong thaäp kyû tôùi baèng moät taäp hôïp chính saùch khoâng ñoåi
hoaëc gaàn nhö khoâng ñoåi. Theá giôùi ñaõ ñoåi thay vaø raát nhieàu thaønh coâng deã daøng ñaõ
khoâng coøn nöõa. Thöïc ra nhieàu nhaø quan saùt nhaäy beùn ñaõ lo laéng veà söï taêng nhanh caùc
khoaûn nôï maø khaû naêng thanh toaùn khoâng roõ raøng, ñoàng thôøi thaâm huït vaãn gia taêng.
9
Internet cöïc kyø chaäm laøm toán keùm thôøi gian chôø ñôïi cuûa ngöôøi duøng cuõng nhö toán giaù cöôùc. Tuøy thôøi
gian trong ngaøy, toác ñoä truyeàn coù theå chæ laø vaøi traêm bit moãi giaây! Vôùi toác ñoä naøy thöïc teá khoâng theå söû
duïng Internet.
10
Boá trí moät Hoäi ñoàng Quaûn trò cho doanh nghieäp nhaø nöôùc coù theå khoâng thay ñoåi ñöôïc nhieàu, neáu caùc
söùc eùp töông töï tieáp tuïc phoái keát nhieàu muïc tieâu, maø tính hieäu quaû chæ laø moät trong caùc muïc tieâu.
David Dapice 7
2001-2002
Taïi sao xe maùy cuûa Vieät Nam ñaét nhö theá - Coù theå reû hôn khoâng?
Xe maùy ôû Vieät Nam raát ñaét. Moät chuyeân vieân cuûa Ban Vaät giaù Chính phuû vaøo thaùng
10/1999 ñaõ nhaän xeùt raèng trong khi noâng daân Thaùi Lan chæ phaûi baùn ba taán luùa ñeå mua moät xe
maùy Honda, moät noâng daân Vieät Nam phaûi baùn chín taán. Ñeán thaùng 8/2000, con soá naøy ñaõ laø 20
taán! Taïi sao vaãn chính moät xe Honda Dream II baùn giaù khoaûng 1000 ñoâ la ôû Thaùi Lan laïi coù
giaù 2400 ñoâ la (gaàn ñaây giaûm xuoáng 2200 ñoâ la) ôû Vieät Nam? Vaø taïi sao caùc xe maùy Trung
Quoác coù theå baùn vôùi giaù chæ 700 ñoâ la, maëc duø chaát löôïng coù phaàn keùm hôn? Caâu traû lôøi laø caùc
nhaø saûn xuaát ñòa phöông ñöôïc baûo hoä baèng haøng raøo thöông maïi. Caùc nhaø saûn xuaát xe maùy
bieän luaän laø caàn phaûi coù caùc haøng raøo thöông maïi naøy ñeå vöôït qua caùc chi phí ban ñaàu. Nhöng
moät möùc giaù cao hôn 100% so vôùi giaù cuûa nöôùc laùng gieàng coù phaûi laø hôïp lyù cho chi phí ban
ñaàu? Quan troïng hôn, lieäu caùc nhaø saûn xuaát coù theå ñieàu chænh ñuû nhanh ñeå caïnh tranh? Maëc duø
saûn löôïng xe maùy taêng töø 62,000 naêm 1995 leân 365,000 naêm 1999, söï xaâm nhaäp cuûa xe maùy
Trung Quoác ñang ñe doïa thoáng lónh thò tröôøng. Soá xe naøy ñöôïc baùo caùo chieám ba phaàn tö trong
soá 575,000 boä linh kieän nhaäp trong taùm thaùng ñaàu naêm 2000. Trong naêm 1999, chæ rieâng phaàn
cheânh leäch cuûa giaù xe maùy trong nöôùc ñaõ laøm ngöôøi tieâu duøng phaûi chòu theâm 500 trieäu ñoâ la,
laáy giaû ñònh Honda laø saûn phaåm tieâu bieåu. Khoâng ñaùng ngaïc nhieân khi thaáy ngöôøi tieâu duøng
nhanh choùng chuyeån sang loaïi xe coù giaù hôïp lyù hôn. Nhöng töông lai seõ ra sao? Neáu Honda vaø
caùc coâng ty khaùc khoâng theå caét giaûm giaù thaønh xuoáng möùc giaù caïnh tranh, söï buøng noå cuûa laép
raùp xe maùy seõ chöùng toû chæ laø moät bong boùng khoâng beàn vöõng. Neáu hoï coù theå haï giaù thaønh treân
cô sôû giaûm giaù ñaàu vaøo (duø laø caáu kieän noäi ñòa hay nhaäp khaåu) vaø khoâng phaûi traû thueá quaù cao,
hoï seõ coù theå thöïc söï baùm truï vaø trôû thaønh moät ngaønh coâng nghieäp khaû thi. Hoï noùi laø seõ taêng tæ
leä caáu kieän noäi ñòa. Bao nhieâu ngaønh coâng nghieäp taêng tröôûng nhanh coù tình theá nhö ngaønh xe
maùy? Bao nhieâu seõ ñieàu chænh ñöôïc vaø bao nhieâu seõ thaát baïi? Vaø coù caàn thieát phaûi ñeå ngöôøi
tieâu duøng traû giaù cao nhö vaäy cho nhöõng nhaø saûn xuaát nhö vaäy?
Vôùi nhöõng tình theá baáp beânh nhö trong ví duï veà xe maùy, neân döï kieán toác ñoä
taêng tröôûng trong tình huoáng 1 nhö theá naøo? Ñaàu tö coù xu höôùng ñaït 25%-30% GDP,
nhöng laø ñaàu tö khoâng coù hieäu quaû. Nghóa laø caàn ñaàu tö 6 ñoâ la ñeå coù ñöôïc 1 ñoâ la taêng
tröôûng, vaø toác ñoä taêng tröôûng trung bình seõ chæ laø 4%-5% moãi naêm. Taêng tröôûng GDP
bình quaân ñaàu ngöôøi coù leõ chæ ñaït 3% moãi naêm. Nhö vaäy Vieäût Nam seõ coù GDP bình
quaân ñaàu ngöôøi taêng töø gaàn 400 ñoâ la hieän nay leân khoaûng 540 ñoâ la trong thaäp kyû tôùi,
bình quaân moãi naêm chæ taêng ñöôïc 14 ñoâ la.
Thueá thu nhaäp caù nhaân laø quaù cao (leân tôùi 75% ñoái vôùi phaàn thu nhaäp vöôït quaù
800 ñoâ la moãi thaùng). Möùc thueá naøy laøm cho nhöõng ngöôøi coù khaû naêng thu nhaäp cao seõ
khaù giaû hôn raát nhieàu neáu ra laøm vieäc ôû nöôùc ngoaøi. Maët khaùc caùc coâng ty tö nhaân ôû
Vieät Nam cuõng seõ thaáy ñoái vôùi caùc coâng vieäc phaûi traû löông cao thì thueâ ngöôøi nöôùc
ngoaøi reû hôn. Quaù toán keùm ñeå thu huùt tay ngheà cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc hay baát cöù
moät coâng nhaân coù tay ngheà naøo cuûa Vieät Nam. Trong khi ñoù do doanh nghieäp nhaø nöôùc
traû löông thaáp neân vieäc maát tay ngheà gioûi laø moät moái ñe doaï thöôøng tröïc. Ñeå buø laïi
David Dapice 8
2001-2002
löông thaáp, doanh nghieäp nhaø nöôùc chæ coù lôïi theá laø vieäc laøm ñöôïc baûo ñaûm cao hôn,
hoaëc thaäm chí nhieàu khoaûn thu nhaäp khaùc. Tuy nhieân, vôùi thueá thu nhaäp thuoäc haøng
cao nhaát treân theá giôùi, Vieät Nam ñang ñaùnh thueá maïnh vaøo khaû naêng chuyeån dòch linh
ñoäng cuûa lao ñoäng trong nöôùc, vaø do vaäy ngaên chaën söï noåi leân cuûa moät thò tröôøng lao
ñoäng thöïc söï. Taát nhieân aûnh höôûng cuûa hieän töôïng naøy laø naêng suaát lao ñoäng khoâng
taêng leân ñöôïc. Moät thueá suaát cao nhö vaäy laøm cho thu nhaäp thueá thaáp ñi so vôùi khi coù
thueá suaát hôïp lyù hôn, moät thueá suaát khoâng thuùc ñaåy moïi ngöôøi hoaëc troán thueá hoaëc xuaát
ngoaïi.
Keát quaû taêng tröôûng naøy laø ñaùng thaát voïng ñoái vôùi nhieàu ngöôøi hieåu ñöôïc tieàm
naêng cuûa Vieäût Nam, vaø cuõng quaù thaáp so vôùi chæ tieâu cuûa chính phuû döï kieán ñeán 2010
taêng gaáp ñoâi GDP thöïc. Nhöng moät soá ngöôøi Vieät Nam cho laø toác ñoä taêng tröôûng GDP
ñaàu ngöôøi 3% laø moät keát quaû toát hôn haàu heát caùc nöôùc khaùc, vaø coù theå chaáp nhaän ñöôïc
neáu giöõ ñöôïc quoác gia an ninh vaø oån ñònh. Lieäu ñieàu ñoù coù ñuùng khoâng? Noâng nghieäp
khoù coù theå taêng hôn nöõa, vaø trình ñoä giaùo duïc cao hôn ñoøi hoûi phaûi coù coâng vieäc phi
noâng nghieäp caû ôû noâng thoân vaø thaønh thò ñeå coù theå tieáp nhaän con soá 1.4 trieäu lao ñoäng
taêng leân moãi naêm. Caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng taêng theâm ñöôïc vieäc laøm maø chæ
coù theå giaûm bôùt. Neáu doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø caùc ñaàu tö coâng coäng hieäu quaû thaáp
tieâu thuï maát haàu heát löôïng tieát kieäm, seõ chaúng coøn laïi nhieàu cho khoái phi quoác doanh
trong nöôùc. FDI cuõng seõ khoâng naâng ñôõ ñöôïc nhieàu, maëc duø caùc cô hoäi ñaõ môû ra bôûi
hieäp ñònh thöông maïi vôùi Myõ vaø söï gia nhaäp WTO/AFTA. Trong vaøi naêm qua, coâng
nghieäp quoác doanh chæ taêng tröôûng 10% moãi naêm vôùi soá vieäc laøm thay ñoåi raát ít, trong
khi khoái tö nhaân phaûi chòu söùc eùp caïnh tranh raát maïnh cuûa Trung Quoác. Theo giaùo sö
Dwight Perkin, neáu khoâng coù taêng tröôûng coâng nghieäp ôû ñoâ thò thì döôøng nhö khoù coù
taêng tröôûng coâng nghieäp "noâng thoân". Trong tröôøng hôïp cuûa Trung Quoác, caùc coâng ty
höông traán phaùt leân nhôø coù ñôn ñaët haøng töø caùc nhaø maùy ôû nhöõng ñoâ thò laân caän, nhöõng
coâng ty thaønh coâng nhaát laø nhôø vaøo caùc ñoâ thò ven bieån phaùt trieån nhanh choùng. Söï môû
roäng nhö vaäy seõ khoâng thöïc hieän ñöôïc ôû tình huoáng naøy.
Nhö vaäy thì caùc lao ñoäng treû seõ ñi ñaâu? Caùc hoä noâng daân voán ñaõ coù qui moâ nhoû
beù vaø dieän tích ñaát canh taùc chæ thay ñoåi ñöôïc raát ít. Caùc lao ñoäng treû seõ khoù maø ñeán
vôùi caùc hoä noâng nghieäp caøng ngaøy caøng nhoû heïp, ñaëc bieät laø khi hoï ñaõ coù trình ñoä giaùo
duïc. Khaû naêng cao nhaát laø hoï seõ taäp trung vaøo caùc ñoâ thò, tìm kieám vieäc laøm ôû khu vöïc
tö nhaân khoâng chính thöùc, chuû yeáu laø dòch vuï. Loaïi coâng vieäc nhö vaäy thöôøng coù thu
nhaäp thaáp vaø khoâng baûo ñaûm. Do tieáp tuïc caùch ñònh giaù ñoäc quyeàn cuûa tieän ích coâng
coäng, vaø do möùc FDI thaáp, ngay caû nhieàu ngaønh dòch vuï cuõng khoù taêng naêng suaát vaø
taêng thu nhaäp coâng nhaân. Lyù do laø seõ ít coù ñaøo taïo (keå caû ñaøo taïo treân Internet) vaø
cuõng ít ñaàu tö treân nhöõng lónh vöïc naøy. Vôùi trieån voïng môø nhaït vaø kyø voïng giaûm thaáp,
nhöõng coâng nhaân treû seõ khoâng phaûi laø moät nguoàn cho söï oån ñònh. Nhieàu ngöôøi vôùi tay
ngheà deã kieám vieäc coù leõ seõ tìm caùch ñi khoûi Vieät Nam. Trong khi hoï coù theå göûi tieàn veà
vaø ñoàng thôøi thu ñöôïc caùc kyõ naêng coù giaù trò cho baûn thaân, hoï khoâng theå giuùp nhöõng
David Dapice 9
2001-2002
ngöôøi khaùc trong nöôùc hoïc taäp ñeå xaây döïng moät löïc löôïng quan troïng caùc lao ñoäng coù
tay ngheà. Nhoùm nhöõng ngöôøi gioûi ôû laïi coù theå laøm vieäc trong caùc cô sôû khoa hoïc truyeàn
thoáng, nhöng caùc cô sôû naøy coù lieân keát yeáu keùm vôùi caùc cô hoäi thò tröôøng vaø coù xu
höôùng thieáu voán do phaûi caïnh tranh vaøo moät nguoàn ngaân saùch chính phuû thöôøng xuyeân
bò thieáu thoán.
Ñònh nghóa vai troø chuû ñaïo nhö theá naøo?
Nhieàu laõnh ñaïo Vieät Nam tranh luaän maïnh meõ cho vai troø chuû ñaïo cuûa khu vöïc nhaø
nöôùc. Nhöng hieän nay vai troø naøy nhö theá naøo? Moïi ngöôøi ñeàu bieát hieän nay soá lao ñoäng trong
caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc chæ laø khoâng ñeán 2 trieäu trong soá 40 trieäu löïc löôïng lao ñoäng caû
nöôùc. Lao ñoäng trong doanh nghieäp nhaø nöôùc coù xu höôùng giaûm ñi do coå phaàn hoùa tieáp tuïc vaø
caùc doanh nghieäp lôùn hoaøn thaønh vieäc caét giaûm bieân cheá. Nhö vaäy laø khu vöïc nhaø nöôùc khoâng
theå coù vai troø chuû ñaïo tröïc tieáp trong vieäc giaûi quyeát vaán ñeà thaát nghieäp, moät trong nhöõng vaán
ñeà khaån thieát nhaát vaø quan troïng nhaát.
Khu vöïc nhaø nöôùc coù vai troø nhoû beù trong soá lao ñoäng noâng nghieäp (khoâng ñaày 5% saûn
löôïng). Caùc noâng tröôøng quoác doanh coù theå hoã trôï khuyeán noâng hay cheá bieán noâng saûn cho
noâng nghieäp tö nhaân ôû laân caän. Nhöng xeùt veà saûn löôïng vaø vieäc laøm, vai troø cuûa doanh nghieäp
nhaø nöôùc trong noâng nghieäp caû hieän nay vaø sau naøy seõ raát nhoû. Haàu heát moïi ngöôøi cho laø khu
vöïc nhaø nöôùc coù vai troø quan troïng trong coâng nghieäp. Nhöng qua nhieàu naêm khu vöïc taêng
tröôûng nhanh nhaát laø khu vöïc coù voán FDI. Ngay caû trong lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi, ñoái taùc
trong nöôùc laø doanh nghieäp nhaø nöôùc hieám khi thöïc söï kieåm soaùt ñöôïc coâng ty lieân doanh.
Phaàn nhieàu caùc doanh nghieäp FDI môùi ñaây laø 100% voán nöôùc ngoaøi. Vôùi toác ñoä taêng tröôûng
hieän nay, trong voøng moät hai naêm tôùi khu vöïc FDI seõ coù saûn löôïng cao hôn khu vöïc doanh
nghieäp nhaø nöôùc. Tæ troïng cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc trong saûn löôïng coâng nghieäp ñaõ giaûm
trong suoát thaäp kyû 1990, töø hai phaàn ba coøn hai phaàn naêm.
Dòch vuï laø khu vöïc coøn laïi maø khu vöïc nhaø nöôùc coù theå giöõ vai troø chuû ñaïo. Ñöông
nhieân heä thoáng quaûn lyù nhaø nöôùc (quaûn lyù haønh chính, quoác phoøng...) laø caùc hoaït ñoäng cuûa nhaø
nöôùc. Veà caùc dòch vuï khaùc, nhaø nöôùc goùp moät nöûa saûn löôïng vôùi phaàn lôùn ngoaïi thöông, taøi
chính, moät soá khaùch saïn vaø xaây döïng. Vai troø cuûa nhaø nöôùc trong khoa hoïc vaø coâng ngheä laø raát
quan troïng, nhöng thöôøng ñöôïc xeáp vaøo quaûn lyù haønh chính. Xeùt veà lao ñoäng, trong naêm 1996
khoái tö nhaân chieám 2/3 trong xaây döïng, 88% thöông maïi vaø giao thoâng vaän taûi, vaø ba phaàn tö
trong caùc dòch vuï khaùc neáu khoâng keå giaùo duïc. Nhöõng tæ leä naøy hieän nay chaéc chaén ñaõ cao hôn
vaø coù theå tieáp tuïc taêng do coå phaàn hoùa, caét giaûm qui moâ doanh nghieäp nhaø nöôùc, vaø côûi môû qui
cheá kinh doanh. ÔÛ ñaây cuõng vaäy, khu vöïc nhaø nöôùc thöôøng khoâng ñöôïc coi laø coù vai troø chuû
ñaïo.
Neáu vai troø cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc laø nhoû beù vaø ñang giaûm, vai troø chuû ñaïo seõ nhö
theá naøo? Ñoù coù theå laø nhaø nöôùc naém giöõ moät soá ngaønh coâng nghieäp, chuû yeáu laø “naëng”, nhö
ñöôøng, xi maêng, theùp. Ñoù coù theå laø söï hieän dieän cuûa nhaø nöôùc trong lónh vöïc ngaân haøng, xaây
döïng, haøng khoâng, ñöôøng saét. Ñoù coù theå laø nhaø nöôùc naém giöõ caùc tieän ích nhö ñieän vaø ñieän
thoaïi. Rieâng trong lónh vöïc ngaân haøng vaø vieãn thoâng, neáu thöïc hieän caïnh tranh theo nhö thoûa
thuaän trong caùc hieäp ñònh thöông maïi, doanh nghieäp nhaø nöôùc khoù maø giöõ ñöôïc thò phaàn neáu
David Dapice 10
2001-2002
khoâng nhôø vaøo caùc qui cheá phöùc taïp vaø deã bò ñaët vaán ñeà. Nhöõng qui cheá ñoù coù theå gaây ra baát
ñoàng thöông maïi.
Moät caùch hieåu khaùc laø khu vöïc nhaø nöôùc seõ thöïc hieän caùc lónh vöïc mang tính ñoät phaù.
Nhöng trong soá 25 coâng ty phaàn meàm hieän nay ôû trung taâm coâng ngheä phaàn meàm thaønh phoá
Hoà Chí Minh, 4 coâng ty laø ñaàu tö nöôùc ngoaøi, 21 coâng ty laø tö nhaân, vaø khoâng coù doanh nghieäp
nhaø nöôùc naøo. (AÁn ñoä ñöùng ñaàu theá giôùi veà phaàn meàm vôùi doanh soá xuaát khaåu 35 tæ ñoâ la phaàn
meàm haøng naêm, nhöng khoâng coù coâng ty phaàn meàm naøo laø doanh nghieäp nhaø nöôùc. Xuaát khaåu
haøng ñieän töû ñang taêng nhanh choùng ôû Philippines vaø Malaysia cuõng chính do caùc doanh
nghieäp tö nhaân hoaëc ñaàu tö nöôùc ngoaøi.) Neáu so vôùi caùc coâng ty nöôùc ngoaøi nhö Intel hay caùc
coâng ty môùi môû coù caùc nhaø khoa hoïc Vieät Nam treû vaø taøi naêng, thaät khoù hình dung caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc coù theå ñöôïc trang bò ñeå ñaùp öùng cô hoäi thò tröôøng toát hôn. Haàu heát caùc doanh
nghieäp nhaø nöôùc khoù theo kòp toác ñoä nhanh cuûa kinh doanh do hoï phaûi tieán moät caùch thaän
troïng vaø phaûi xin pheùp. Löông thaáp cuõng laøm giaûm tính haáp daãn cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc
ñoái vôùi nhöõng ngöôøi trình ñoä cao vaø coù theå tìm ñöôïc vieäc laøm ôû caùc nöôùc khaùc.
Nhö vaäy vai troø chuû ñaïo trong thôøi kyø quaù ñoä thöïc söï laø gì? Ñaây laø moät khaùi nieäm quan
troïng vaø coù giaù trò neáu noùi ñeán moät khu vöïc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù hieäu quaû, hoaït ñoäng
treân lónh vöïc tieän ích coâng coäng vaø dòch vuï, thöïc hieän caùc dòch vuï coù chaát löôïng ñöôïc tính giaù
treân cô sôû caïnh tranh. Chính phuû caàn taïo ñöôïc moâi tröôøng trong ñoù caùc coâng ty coù khaû naêng truï
vöõng seõ ñöôïc hoïc taäp, seõ nhaän ñöôïc ñaàu tö, vaø trôû neân giaøu maïnh. Trong vieäc thuùc ñaåy taêng
tröôûng, raát coù theå vai troø giaùn tieáp cuûa nhaø nöôùc seõ laø quan troïng nhaát, nhöng khoâng loaïi tröø
moät vaøi vai troø tröïc tieáp. Ñieàu kieän ôû ñaây laø phaûi taïo ñöôïc söùc eùp caïnh tranh ñeå doanh nghieäp
nhaø nöôùc bò buoäc phaûi trôû neân hieäu quaû nhö caùc doanh nghieäp khaùc cuøng ngaønh. Coù theå taïo
ñöôïc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc hieäu quaû, nhöng hieám vaø ñoøi hoûi baøn tay vöõng vaøng vaø coù
ñònh höôùng cuûa chính phuû. Thöôøng xuyeân hôn, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc trôû thaønh moät nhoùm
vaän ñoäng coù hieäu quaû ñeå ngaên chaën vieäc cho pheùp caïnh tranh, luoân vaän ñoäng ñöôïc coù theâm
thôøi gian ñeå xaây döïng khaû naêng caïnh tranh, vaø ñoøi hoûi trôï giaù hay giaù ñoäc quyeàn cao. (Ñieàu
naøy cuõng ñuùng ñoái vôùi caùc doanh nghieäp FDI ñöôïc baûo hoä.) Trong tröôøng hôïp ñoù, thaâm huït cuûa
doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø giaù ñoäc quyeàn cao laøm cho daân toäc ngheøo ñi. Xeùt veà raát laâu daøi, coù
theå duy trì muïc ñích söû duïng khu vöïc nhaø nöôùc ñeå ñieàu haønh neàn kinh teá, nhöng trong moät hay
hai thaäp kyû tôùi caùch ñieàu haønh giaùn tieáp döôøng nhö seõ coù hieäu quaû hôn.
Toùm laïi, caùc chính saùch trong tình huoáng 1 laø:

1. Tieán haønh chaäm caùc coâng vieäc nhö: côûi môû qui cheá, töï do thöông maïi hôn, vaø caûi
caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc.
2. Tieáp tuïc ñoäc quyeàn vaø kieåm soaùt nhaø nöôùc veà ngaân haøng vaø tieän ích coâng.
3. Ngaàn ngaïi khoâng cho pheùp taêng möùc söû duïng Internet leân ngang vôùi khu vöïc.
4. Caûn trôû khu vöïc tö nhaân naêng ñoäng, ñaëc bieät khi khu vöïc naøy coù aûnh höôûng khoâng
toát ñeán caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc.
5. Hieäu quaû kinh teá cuûa nhieàu ñaàu tö coâng coäng tieáp tuïc yeáu keùm.
David Dapice 11
2001-2002
6. Tieáp tuïc khoâng thu huùt ñöôïc FDI vôùi soá löôïng vaø chaát löôïng cao, do keát hôïp cuûa söï
khoâng minh baïch, caùc chính saùch khoâng oån ñònh, vaø tham nhuõng.
Keát quaû cuûa toå hôïp chính saùch naøy döôøng nhö seõ laø:
1. Toác ñoä taêng tröôûng raát chaäm caû veà saûn löôïng vaø vieäc laøm, caû ôû noâng thoân vaø thaønh
thò.
2. Tuït haäu ngaøy caøng xa so vôùi caùc quoác gia khaùc, caû veà möùc thu nhaäp cuõng nhö veà
naêng löïc kyõ thuaät.
3. Thu nhaäp taêng chaäm, töông töï nhö AÁn ñoä tröôùc khi caûi toå.
4. FDI thaáp caû veà soá löôïng vaø chaát löôïng.
5. Nôï nöôùc ngoaøi taêng vaø maát daàn caùc nhaø taøi trôï.
6. Di daân vaøo ñoâ thò nhöng khoâng coù vieäc laøm neân gaây ra teä naïn xaõ hoäi.
Cuõng neân nhaéc laïi laø neáu doanh nghieäp nhaø nöôùc tieáp tuïc ñöôïc vay maø khoâng
coù caûi toå caên baûn veà cô caáu khuyeán khích trong doanh nghieäp, coù theå ngay caû heä thoáng
ngaân haøng ñöôïc caáp theâm voán cuõng laïi caàn phaûi ñöôïc baûo trôï naëng neà baèng ngaân saùch.
Ñieàu naøy coù theå taïo ra nhöõng söùc eùp tieàn teä vaø ngaân saùch khoång loà, coù theå daãn ñeán
hoaëc laïm phaùt trôû laïi, hoaëc phaûi thaét chaët ngaân saùch, aûnh höôûng naëng neà ñeán neàn kinh
teá vaø caùc dòch vuï cuûa chính phuû. Trong tình huoáng naøy, coâng cuoäc giaûm ngheøo ñoùi seõ
khoâng coù nhieàu tieán boä.
Tình huoáng 2: Tieáp tuïc nhö hieän taïi (coù phaàn khaù hôn)
Trong tình huoáng 2, vaãn coøn ñoù nhieàu söùc eùp chæ ñaïo tình huoáng 1, nhöng seõ coù
söï caân baèng hôn ñoái vôùi caùc nhoùm thöïc teá vaø kyõ trò. Keát quaû seõ laø moät toå hôïp chính
saùch ñöôïc thoûa thuaän trong ñoù khoâng beân naøo thaéng theá haún. Trong tình huoáng naøy seõ
coù söï nhaän thöùc cao hôn veà söï ñoåi thay nhanh choùng cuûa theá giôùi, nhaän thöùc cao hôn veà
giaù phaûi traû cho söï tuït haäu quaù xa so vôùi caùc nöôùc ASEAN laùng gieàng. Caùc cô hoäi môû
ra do AFTA, hieäp ñònh thöông maïi Vieät - Myõ, toå chöùc thöông maïi theá giôùi WTO, seõ trôû
neân toát hôn maëc duø vaãn chöa ñöôïc naém baét ñaày ñuû. Seõ coù mong muoán cao hôn ñeå
chuyeân moân hoùa Vieät Nam vaøo nhöõng ngaønh coù hieäu quaû, thay vì coá gaéng saûn xuaát daøn
traûi nhieàu maët haøng giaù thaønh cao ñeå theo ñuoåi töï cung tuï chuû. Quan ñieåm ñoái vôùi
Internet seõ laø bôùt haïn cheá, neáu chöa phaûi laø hoaøn toaøn uûng hoä. Cöôùc ñieän thoaïi seõ
giaûm xuoáng ngang vôùi möùc cao cuûa caùc nöôùc khaùc trong ASEAN, giaù cöôùc goïi quoác teá
ôû caùc nöôùc naøy hieän nay khoaûng 50 cent moät phuùt vaø coøn ñang giaûm. Nhieàu döï aùn ñaàu
tö coâng tuy haáp daãn veà chính trò nhöng yeáu keùm veà hieäu quaû kinh teá seõ ñöôïc hoaõn laïi
hay caét giaûm qui moâ, do vaäy giaûm ñaàu tö coâng nhöng thöïc teá mang laïi taùc ñoäng cao
hôn. Seõ coù chuyeån bieán daàn nhöng quan troïng veà caïnh tranh trong ngaân haøng, veà möùc
töïû do caàn coù trong thò tröôøng voán, ñeå caùc doanh nghieäp môùi duø khoâng coù caùc moái quen
bieát vaãn coù theå vay voán hay phaùt haønh coå phieáu. Noùi caùch khaùc, tình huoáng naøy giaû
ñònh laø hieåm hoïa tuït haäu laøm cho laõnh ñaïo caân baèng ñöôïc caùc luaän ñieåm giöõa nhöõîng
David Dapice 12
2001-2002
ngöôøi muoán ñaåy nhanh tieán ñoä vaø nhöõng ngöôøi muoán ñi töø töø. Ñaây laø moät tình huoáng
trong ñoù caùc muïc tieâu taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo ñöôïc ñaëc bieät coi troïng.
Trong tình huoáng naøy, tæ leä ñaàu tö khoâng taêng leân raát nhieàu. Coù theå ñaàu tö vaãn ôû
möùc 25%-30% GDP, maëc duø coù theå cao hôn neáu thaønh coâng trong vieäc thu huùt FDI.
Tuy nhieân hieäu quaû cuûa ñaàu tö seõ döôïc caûi thieän. Ñeå ñaït theâm 1 ñoâ la taêng tröôûng beàn
vöõng coù theå chæ caàn 4 ñoâ la ñaàu tö thay vì 5 hay 6 ñoâ la. Toác ñoä taêng tröôûng seõ ñaït gaàn
7% moãi naêm vaø ñaït ñöôïc muïc tieâu taêng gaáp ñoâi GDP thöïc trong 10 naêm. Trong thôøi kyø
ñoù, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi seõ taêng töø khoaûng 400 ñoâ la hieän nay leân gaàn 700 ñoâ
la, vôùi möùc taêng 25-30 ñoâ la moãi naêm. Nhö vaäy löôïng taêng theâm cuûa GDP bình quaân
ñaàìu ngöôøi seõ cao gaáp ñoâi so vôùi tình huoáng 1.
Taêng tröôûng vieäc laøm ôû tình huoáng 2: Nhu caàu phaûi coù khu vöïc tö nhaân
Hieäu quaû giaûi quyeát vieäc laøm trong tình huoáng naøy nhö theá naøo? Raát coù theå FDI
seõ ñaït möùc cao hôn vaø khu vöïc tö nhaân phaùt trieån nhanh hôn. Nhöng seõ taïo ñöôïc bao
nhieâu vieäc laøm? Caên cöù theo baùo caùo Khaûo saùt Möùc soáng töø naêm 1992/1993 ñeán naêm
1997/1998, vieäc laøm trong khu vöïc FDI taêng töø 20,000 leân 335,000 ôû nhöõng naêm ñaàu
tö nöôùc ngoaøi ñaït möùc cao. (Trong ñoù goàm caû lieân doanh vaø coâng ty 100% voán nöôùc
ngoaøi.) Tính ra laø 63 nghìn moãi naêm, chæ töông ñöông 5% phaàn taêng theâm haøng naêm
cuûa löïc löôïng lao ñoäng. Voán chaûy vaøo trong giai ñoaïn 1994 - 1997 bình quaân 2 tæ ñoâ la
moãi naêm, trong khi möùc hieän taïi coù leõ chæ baèng moät nöûa.11 Ngay caû neáu FDI thieân veà
caùc döï aùn höôùng xuaát khaåu vaø thaâm duïng lao ñoäng, ngay caû neáu FDI laáy laïi möùc taêng
tröôûng 2 tæ ñoâ la trong giai ñoaïn ñænh cao cuûa thaäp kyû 1990,12 taêng tröôûng vieäc laøm tröïc
tieáp cuûa khu vöïc naøy cuõng khoù coù theå vöôït quaù 100 nghìn moãi naêm. Thöïc ra con soá naøy
ñaõ theå hieän moät söï nhaûy voït raát maïnh töø möùc hieän nay, do phaàn phaân tích veà hieäp ñònh
thöông maïi Vieät - Myõ ñöa ra moät soá lyù do ñeå laïc quan. Cuõng ñuùng laø moät vieäc laøm
trong khu vöïc xuaát khaåu thöôøng taïo theâm hai ñeán ba vieäc laøm khaùc trong giao thoâng
vaän taûi, dòch vuï, nhaø ôû v.v... (moâ hình naøy ôû caùc nöôùc ASEAN coù theå cuõng ñuùng ôû Vieät
Nam.) Nhö vaäy khu vöïc FDI coù theå ñöôïc caûi thieän raát nhieàu töø tình hình hieän taïi, nhöng
vaãn chæ coù vai troø töông ñoái nhoû trong taïo vieäc laøm, ít nhaát laø xeùt veà tröïc tieáp taïo vieäc
laøm.
Khu vöïc tö nhaân chính thöùc cuõng seõ taêng tröôûng, bao goàm caû hôïp taùc xaõ, coâng
ty tö nhaân coù ñaêng kyù, vaø khoái “hoãn hôïp”. Theo hai baûn keát quaû Khaûo saùt Möùc soáng
noùi treân, khu vöïc naøy chæ taïo theâm 50,000 vieäc laøm moãi naêm. Luaät Doanh nghieäp gaàn
ñaây coù theå taïo moâi tröôøng thuaän lôïi hôn cho caùc doanh nghieäp naøy phaùt trieån, maëc duø
11
IMF öôùc tính doøng FDI trong naêm 1998 laø 800 trieäu ñoâ la, trong khi con soá chính thöùc laø 1.84 tæ ñoâ la.
12
Doøng voán FDI 2 tæ ñoâ la moãi naêm trong giai ñoaïn 2001-2005 ñöôïc giaû ñònh theo moät soá döï baùo cuûa
Vieät Nam. Giaû ñònh ñaây chæ laø con soá taêng goäp (gross), maëc duø nhieàu döï aùn FDI ñang phaûi thanh toaùn nôï
vaø coå töùc trong soá 10-15 tæ ñoâ la ñaàu tö tröôùc ñaây. Nhö vaäy doøng voán tònh seõ thaáp hôn nhieàu so vôùi doøng
voán goäp. Öôùc tính gaàn ñaây cuûa IMF cho laø doøng FDI tònh chæ baèng khoaûng moät nöûa doøng voán goäp.
David Dapice 13
2001-2002
hoï vaãn coøn phaûi ñoái maët nhieàu trôû ngaïi. Söï nhaûy voït veà soá coâng ty tö nhaân ñaêng kyù môùi
töø thaùng Gieâng naêm 2000 ñeán nay coù theå khoâng phaûi hoaøn toaøn laø phaûn aùnh caùc hoaït
ñoäng môùi. Coù theå nhieàu cô sôû ñaõ toàn taïi tröôùc ñaây vaø nay môùi ñaêng kyù thaønh laäp theo
luaät môùi. Caàn coù nhöõng khaûo saùt ñeå xaùc ñònh möùc ñoä taêng tröôûng thöïc söï cuûa khu vöïc
naøy. ÔÛ ñaây coù theå neâu ra moät soá trôû ngaïi cho khu vöïc tö nhaân, maëc duø baøi vieát naøy
khoâng tìm hieåu caën keõ vaán ñeà naøy. Moät vaán ñeà ñöông nhieân laø söï ngaàn ngaïi cuûa caùc
ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc cho doanh nghieäp tö nhaân vay moãi khi coù ruûi ro bò toån
thaát (maëc duø caùc qui cheá môùi cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñaõ cho pheùp.) Vaãn coøn moái lo
bò chuyeån sang toäüi hình söï, vaø caùc vuï beâ boái gaàn ñaây laøm cho caùn boä ngaân haøng trôû neân
caøng sôï ruûi ro. Nhö vaäy coù ít nhaát moät phaàn tieàn göûi baèng ñoâ la ñaõ tìm ñöôøng ra ngaân
haøng nöôùc ngoaøi ñeå thu laõi, trong khi doanh nghieäp trong nöôùc khoâng vay ñöôïc. Ngaân
haøng nhaø nöôùc seõ khoù khaên trong vieäc caân baèng hai nhu caàu: moät laø quaùn trieät quan
ñieåm chaáp nhaän caùc ruûi ro ñöôïc tính toaùn kyõ löôõng, hai laø ngaên chaën caùc haønh vi löøa
ñaûo. Neáu ñaåy nhanh tieán trình nôùi loûng kieåm soaùt ngaân haøng, nhöõng ngaân haøng coù naêng
löïc ra quyeát ñònh nhö vaäy seõ phaùt trieån ñöôïc.
Vaán ñeà thöù hai, deã khaéc phuïc hôn, ñoù laø ñaát ñai. Ñaëc bieät chính quyeàn ñòa
phöông khoâng ñöôïc quyeàn duyeät moät döï aùn trong ñoù chuyeån hôn moät hecta ñaát töø muïc
ñích noâng nghieäp sang coâng nghieäp hay dòch vuï, neáu khoâng coù pheâ chuaån cuûa Thuû
töôùng! Nhö vaäy caùc thaønh phoá phaùt trieån thaønh coâng seõ bò chaät choäi vaø oâ nhieãm, maëc
duø thaønh phoá coù theå môû roäng theâm neáu coù nhöõng quy cheá linh hoaït hôn. Ñieàu lyù töôûng
nhaát laø taát caû caùc thaønh phoá caàn coù quy hoaïch söû duïng ñaát. Tuy nhieân vaän duïng vieäc
naøy phaûi caàn nhieàu naêm. Moät trong nhöõng thay ñoåi ngaén haïn coù theå laø cho chính quyeàn
caáp tænh ñöôïc pheùp chuyeån muïc ñích söû duïng ñaát khoaûng 5 hecta moãi döï aùn, hoaëc cho
pheùp ñòa phöông ñöôïc xeùt chuyeån muïc ñích söû duïng trong phaïm vi baùn kính 1-2 km töø
trung taâm thò xaõ. Ruûi ro ôû ñaây laø ñaát noâng nghieäp coù theå bò maát ñi moät caùch khoâng khoân
ngoan. Nhöng chöøng naøo ngöôøi chuû thuaän baùn, doanh nghieäp tö nhaân thuaän mua treân
cô sôû giaù thò tröôøng vaø taïo coâng aên vieäc laøm, vieäc nôùi loûng quy cheá seõ coù lôïi nhieàu hôn
laø haïi.
Vaán ñeà thöù ba caûn trôû söï phaùt trieån cuûa doanh nghieäp tö nhaân laø thò tröôøng vaø
cô caáu giaù. Nhieàu tröôøng hôïp caùc doanh nghieäp xuaát nhaäp khaåu cuûa nhaø nöôùc khoâng
traû giaù caên cöù theo chaát löôïng, ví duï thu mua gaïo vaø caø pheâ. Neáu caùc doanh nghieäp tö
nhaân khoâng ñöôïc pheùp xuaát khaåu, hoï seõ khoâng ñaàu tö vaøo cheá bieán hay caùc hình thöùc
khaùc ñeå taêng chaát löôïng. Ngay caû noâng daân cuõng khoâng laøm ñieàu naøy, vì coâng ty thu
mua luoân traû giaù ñoàng loaït theo möùc thaáp nhaát. Neáu xuaát khaåu ñöôïc tieán haønh kheùo leùo
hôn, giaù caû seõ theå hieän söï khaùc nhau veà chaát löôïng, vaø caû ngöôøi troàng laãn ngöôøi cheá
bieán seõ noã löïc ñaàu tö hôn. Moät ví duï laø töï do hoùa xuaát khaåu gaïo gaàn ñaây ñaõ keùo theo söï
phaùt trieån cuûa caùc maùy saáy gaïo ôû tænh Soùc Traêng. Seõ raát khoù taêng nhanh saûn löôïng
noâng nghieäp moät caùch coù laõi neáu khoâng hoïc thuoäc loøng baøi hoïc naøy. Moät ví duï khaùc,
caét giaûm cöôùc phí ñieän thoaïi xuoáng baèng möùc khu vöïc seõ coù taùc duïng kích thích taêng
David Dapice 14
2001-2002
tröôûng vieäc laøm trong khoái tö nhaân. Ñieän thoaïi quoác teá neân ñöôïc nhìn nhaän ñuùng ñaén laø
moät coâng cuï saûn xuaát thieát yeáu, thay vì xem nhö moät loaïi haøng xa xæ ñeå coù theå naâng giaù
ñoäc quyeàn leân 1,000%. Ñieàu naøy seõ khích leä thò tröôøng caùc haøng hoùa coù giaù trò gia taêng
cao nhö traùi caây, hoa, rau v.v... ñeå thay theá cho luùa coù lôïi nhuaän thaáp. Ba trôû ngaïi neâu
treân khoâng phaûi laø ba trôû ngaïi duy nhaát, nhöng thuoäc loaïi quan troïng nhaát. Moät khi tín
duïng vaø ñaát ñai trôû neân deã daøng, caùc quy cheá thöông maïi bôùt ngaët ngheøo, vaø chi phí
thoâng tin lieân laïc giaûm thaáp, khu vöïc tö nhaân coù theå töï tìm hieåu veà thò tröôøng nöôùc
ngoaøi, coâng ngheä xöû lyù, vaø khaéc phuïc ñöôïc caùc haïn cheá khaùc.13
Khoù coù theå bieát seõ laøm ñöôïc gì vôùi nhöõng haïn cheá treân. Coù leõ vieäc laøm trong
khu vöïc tö nhaân chính thöùc seõ taêng gaáp ñoâi trong voøng 5 naêm tôùi, nghóa laø möùc taêng
100,000 vieäc laøm môùi moãi naêm. Toång lao ñoäng cuûa khoái naøy seõ taêng töø nöûa trieäu leân
moät trieäu. Tuy nhieân ñaây môùi laø xeùt moät phía. Taêng tröôûng naêng suaát coù theå khaù cao vaø
möùc taêng vieäc laøm 15% moãi naêm nghóa laø taêng saûn löôïng 20% - 30% moãi naêm. Ñaây laø
ñieàu coù theå, nhöng döôøng nhö seõ khoâng xaûy ra. Ñieàu naøy ñoøi hoûi Vieät Nam phaûi taêng
tröôûng nhanh töông ñöông vôùi vuøng duyeân haûi Trung Quoác. Moät soá tænh cuûa Vieät Nam
coù theå thöïc hieän ñöôïc, nhöng haàu heát seõ tieán chaäm hôn, ñaëc bieät khi taêng tröôûng toaøn
boä laø 7% chöù khoâng phaûi 10% nhö Trung Quoác.
Neáu phaân tích naøy laø ñuùng, vaø neáu doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng taêng theâm
ñöôïc vieäc laøm, thì khu vöïc FDI vaø tö nhaân chính thöùc môùi giaûi quyeát ñöôïc 15% trong
soá 1.4 trieäu vieäc laøm caàn phaûi taêng theâm moãi naêm ñeå coù theå tieáp nhaän nhöõng lao ñoäng
môùi. Neáu saûn löôïng noâng nghieäp taêng tröôûng 3% moãi naêm (veà giaù trò coù theå hôn), thì
coøn laïi noâng thoân vaø caùc hoaït ñoäng phi noâng nghieäp khoâng chính thöùc phaûi ñaûm nhaän
phaàn chuû yeáu trong taïo coâng aên vieäc laøm.14 Trong khi coù moät soá döï baùo laø lao ñoäng
thuaàn noâng seõ taêng theâm 750,000 moãi naêm, thöïc teá laø trong giai ñoaïn 1993-1998 chæ
taêng theâm ñöôïc 400,000 moãi naêm, maëc duø trong giai ñoaïn naøy noâng nghieäp taêng
tröôûng ñaëc bieät maïnh meõ. Thöïc ra ñaõ coù nhöõng daáu hieäu taêng chaäm laïi trong lao ñoäng
noâng nghieäp. Neáu taêng tröôûng vieäc laøm trong noâng nghieäp chæ coøn 200,000 moãi naêm,
khu vöïc phi noâng nghieäp khoâng chính thöùc caàn taïo theâm gaàn 1 trieäu vieäc laøm moãi naêm
chæ ñeå tieáp nhaän phaàn taêng theâm cuûa löïc löôïng lao ñoäng!
13
ÔÛ ñaây khoâng haøm yù vieäc boû phí caùc noã löïc, ví duï nhö noã löïc caûi thieän tri thöùc kyõ thuaät. Caùc noã löïc hay
döï aùn nhö vaäy coù theå khoâng coù hieäu quaû nhieàu neáu caùc raøo caûn khaùc khoâng ñöôïc haï thaáp. Tuy nhieân,
moät khaûo saùt caùc doanh nghieäp nhoû naêm 1997 ôû Vieät Nam khoâng thaáy bí quyeát kyõ thuaät laø moät vaán ñeà
lôùn.
14
Hai cuoäc Khaûo saùt Möùc soáng phaùt hieän tæ leä ngöôøi döïa chuû yeáu noâng nghieäp (theo töï khai) giaûm töø
71.7% xuoáng 69% trong voøng 5 naêm, haøm yù möùc taêng haøng naêm 400 nghìn vieäc laøm trong noâng nghieäp
trong thôøi kyø noâng nghieäp taêng tröôûng nhanh. Moät nghieân cöùu cuûa Boä Lao ñoäng Thöông binh vaø Xaõ hoäi
döï kieán ñeán naêm 2010 tæ leä noâng daân coøn 50%, moät con soá phuø hôïp vôùi taêng tröôûng haøng naêm 200 nghìn
lao ñoäng noâng nghieäp trong giai ñoaïn 2001-2005.
David Dapice 15
2001-2002
Coù hôïp lyù khi kyø voïng 1 trieäu vieäc laøm môùi moãi naêm töø khu vöïc tö nhaân khoâng
chính thöùc hoaït ñoäng trong caùc ngaønh phi noâng nghieäp? ÔÛ moät möùc ñoä, caâu traû lôøi laø coù
theå, do ngöôøi ngheøo seõ tìm caùch naøo ñoù ñeå soáng, duø laø ngheøo. ÔÛ möùc ñoä khaùc, caâu traû
lôøi coù theå laø tieâu cöïc neáu coi taïo vieäc laøm coù keát quaû phaûi laø taän duïng ñöôïc trình ñoä tay
ngheà hieän taïi vaø phaùt trieån theâm nöõa. Naêm 1998, khoaûng 30% toång soá lao ñoäng noâng
thoân vaø thaønh thò laø hoaëc phi noâng nghieäp hoaëc khoâng chuyeân nghieäp. Trong soá 12
trieäu naøy, chæ coù moät phaàn nhoû (khoaûng 2 trieäu) laøm vieäc cho khu vöïc chính thöùc.
Taêng theâm 5 trieäu vieäc laøm trong 5 naêm seõ taïo neân taêng tröôûng 50% cho caû giai ñoaïn
hay 8.4% haøng naêm veà vieäc laøm trong khu vöïc saûn xuaát vaø dòch vuï khoâng chính thöùc.
Neáu taêng tröôûng saûn löôïng trong caùc khu vöïc naøy coù cuøng toác ñoä nhö vaäy, nghóa laø seõ
khoâng coù taêng veà naêng suaát, do lao ñoäng ñoå doàn vaøo khu vöïc naøy quaù nhanh. Ñieàu naøy
cuõng chaáp nhaän ñöôïc, vì giaù trò saûn löôïng cuûa moät lao ñoäng trong noâng nghieäp chæ baèng
hoaëc khoâng ñeán moät phaàn naêm so vôùi bình quaân trong coâng nghieäp, thöông maïi, hay
giao thoâng vaän taûi. Ngay caû trong caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, coâng nhaân noâng tröôøng
coù thu nhaäp chæ baèng moät nöûa coâng nhaân trong coâng nghieäp hay giao thoâng, hay baèng
moät phaàn ba cuûa lao ñoäng trong thöông maïi. Neáu lao ñoäng chuyeån töø khu vöïc naêng
suaát thaáp sang khu vöïc naêng suaát cao hôn, thu nhaäp bình quaân taêng leân. Böôùc chuyeån
nhö vaäy laøm taêng thu nhaäp bình quaân lao ñoäng noâng nghieäp, giöõ chaäm laïi söï taêng
tröôûng thu nhaäp trong caùc khu vöïc phi noâng nghieäp, vaø laøm cho caân baèng toát hôn. Moät
neàn kinh teá hieäu quaû khoâng coù söï khaùc bieät quaù lôùn veà naêng suaát giöõa caùc khu vöïc.
Phaàn phaân tích daøi nhö treân ñi ñeán keát luaän laø taêng tröôûng 7% moät naêm chæ ñuû
ñeå tình traïng vieäc laøm khoâng trôû neân xaáu ñi, nhöng khoâng ñuû ñeå laøm giaûm tình traïng
thaát nghieäp ôû thaønh thò vaø thieáu vieäc laøm ôû noâng thoân. Keát luaän tích cöïc naøy döïa vaøo
caùc giaû ñònh nhö thöïc hieän ñöôïc caùc caûi toå khoù khaên veà ngaân haøng, thöông maïi, söû duïng
ñaát, tieáp thò, vaø ñoäc quyeàn; ñaàu tö coâng seõ ñöôïc caân nhaéc caån thaän; vaø chính saùch vieãn
thoâng vaø Internet seõ trôû neân gaàn gioáng caùc nöôùc ASEAN. Tình hình naøy cuõng cho
pheùp toác ñoä taêng tröôûng FDI kyù keát ñaït gaáp ñoâi möùc hieän nay, vaø moät thuùc ñaåy maïnh
cho khu vöïc tö nhaân phaùt trieån. Taát caû laø trong taàm tay, nhöng ñoøi hoûi chính phuû coù caùc
chính saùch vaø caùc chöông trình haønh ñoäng nhanh hôn, taäp trung hôn so vôùi thôøi kyø
1996-1999. Duø khoâng coù nhöõng böôùc naøy, taêng tröôûng naêm 2000 cuõng seõ khoâng chaäm
laïi, nhôø giaù daàu taêng cao hôn; naêm 2001 cuõng khoâng chaäm laïi do kyø voïng moät soá nôùi
loûng trong hieäp ñònh thöông maïi Vieät-Myõ. Tuy nhieân tình theá seõ gioáng nhö ôû tình
huoáng 1 neáu caûi toå khoâng ñöôïc thuùc ñaåy. Thöïc ra, vôùi caïnh tranh ngaøy caøng taêng töø
haøng nhaäp vaø taêng tröôûng vieäc laøm chaäm chaïp, seõ coù theå coù khoù khaên kinh teá nghieâm
troïng trong voøng 5 naêm tôùi neáu khoâng coù caûi toå nhanh hôn vaø toaøn dieän hôn.
Phaân tích ñaàu tö cuûa ngöôøi Vieäût Nam ôû nöôùc ngoaøi vaø tieát kieäm noäi ñòa
Khoù ño löôøng ñöôïc nhöõng ñieàu khoâng ñaêng kyù. Suoát nhieàu naêm, Vieät kieàu ñaõ
göûi veà cho gia ñình haøng naêm haøng traêm trieäu ñoâ la. Thöôøng ñoù laø ñoùng goùp cho tieâu
duøng gia ñình. Tuy nhieân, ít nhaát moät soá nhaø quan saùt cho laø coù söï gia taêng tæ leä ñaàu tö
David Dapice 16
2001-2002
khoâng ñaêng kyù trong toång soá göûi veà. Caùc öôùc tính veà toång soá tieàn "quaø taëng" cuûa Vieät
kieàu khaù khaùc nhau, gaàn ñaây trong khoaûng 1-2 tæ ñoâ la moãi naêm. Do chuùng ta khoâng
bieát chaéc, haõy giaû ñònh moät nöûa trong soá naøy laø ñaàu tö. Ñieàu ñoù nghóa laø khoaûng 0.5 tæ
ñeán 1 tæ ñoâ la ñaàu tö moãi naêm, gaàn töông ñöông vôùi ñaàu tö coù ñaêng kyù! (Hay laáy 1/3
cuûa con soá 2 tæ ñoâ la cuõng cho keát quaû 600 trieäu ñoâ la.) Khoù coù theå so saùnh moät löôïng
ñaàu tö haøng naêm nhö vaäy, nhöng neáu suaát ñaàu tö ñeå taïo ra moãi vieäc laøm laø 5,000 ñoâ la,
thì coù khoaûng 100,000 - 200,000 vieäc laøm ñöôïc taïo ra moãi naêm töø nguoàn naøy. Con soá
naøy gaáp ñoâi hay gaáp ba taêng tröôûng vieäc laøm trong khu vöïc FDI, do baûn chaát ñaàu tö ít
thaâm duïng voán hôn (do khoâng roõ neân ñaây chæ laø giaû ñònh.) Taát nhieân caàn phaûi nghieân
cöùu theâm ñeå hieåu ñöôïc qui moâ vaø taàm quan troïng cuûa daïng ñaàu tö naøy.
Thoâng tin khoâng chaéc chaén veà khoaûn ñaàu tö nhö treân daãn ñeán caâu hoûi veà möùc
tieát kieäm noäi ñòa. Trong naêm 1999, baùo caùo cho thaáy nhaäp khaåu gaàn töông ñöông xuaát
khaåu. Moät löôïng nhoû thaâm huït thöông maïi coäng theâm thu nhaäp töø dòch vuï vaø ñaàu tö taïo
thaønh thaâm huït 1 tæ ñoâ la, nhöng doøng chaûy maïnh cuûa "quaø taëng" tö nhaân cho pheùp ghi
nhaän moät löôïng thaëng dö taøi khoaûn vaõng lai. Nhö vaäy tieát kieäm noäi ñòa ñöôïc coi laø cao
hôn möùc 26% GDP cuûa ñaàu tö noäi ñòa. Nhöng tieàn Vieät kieàu göûi veà coù phaûi chæ laø quaø
bieáu? Neáu khoâng thì phaûi coi ñoù laø doøng voán nhaäp vaøo, vaø tieát kieäm noäi ñòa seõ bò thaáp
ñi 2% ñeán 4% GDP.
Moät ñieåm taùch bieät khaùc laø xuaát nhaäp khaåu. Theo öôùc tính cuûa baùo caùo Höôùng
Thöông maïi (Direction of Trade - DOT),15 xuaát khaåu ñöôïc ghi nhaän cuûa Vieäût Nam
töông ñöông con soá chính thöùc, nhöng nhaäp khaåu ôû möùc cao hôn nhieàu. Trong giai
ñoaïn 1995-1997, thaâm huït thöông maïi cao gaáp ñoâi con soá chính thöùc, nghóa laø DOT
öôùc tính nhaäp khaåu cuûa Vieäût Nam cao hôn con soá chính thöùc ñeán 2 tæ ñoâ la. Con soá naøy
töông ñöông 7%-8% GDP, vaø neáu tröø con soá naøy ra khoûi tieát kieäm noäi ñòa thì tieát kieäm
noäi ñòa chæ coøn 17% GDP. Nhö vaäy möùc tieát kieäm noäi ñòa cuûa Vieäût Nam thöïc söï laø
khoâng roõ. Ñieàu naøy khoâng quan troïng laém neáu doøng voán töø nöôùc ngoaøi vaãn tieáp tuïc
chaûy vaøo, nhöng seõ coù vaán ñeà neáu doøng naøy chaäm laïi. Neáu thaáy coù ít ñi caùc cô hoäi ñaàu
tö coù laõi, ngay caû doøng voán cuûa ngöôøi Vieäût Nam ôû nöôùc ngoaøi cuõng seõ giaûm, vaø ñöông
nhieân caû tín duïng thöông maïi cuõng coù theå giaûm. Phaân tích naøy nhaán maïnh nhu caàu phaûi
môû cöûa neàn kinh teá cho caùc ñaàu tö hieäu quaû, taïo ñieàu kieän cho ñaàu tö thu ñöôïc lôïi
nhuaän hôïp lyù.
15
DOT laø moät baùo caùo haøng naêm do IMF phaùt haønh, söû duïng soá lieäu xuaát nhaäp khaåu cuûa caùc nöôùc khaùc
nhau ñeå phoái kieåm soá lieäu thöông maïi chính thöùc cuûa baát cöù moät nöôùc ñôn leû naøo. Ví duï nhö xuaát khaåu
cuûa Thaùi Lan sang Vieät Nam (coäng theâm cöôùc vaän chuyeån) phaûi baèng vôùi soá nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam töø
Thaùi Lan. Neáu kieåm taát caû caùc nöôùc thì con soá xuaát khaåu cuûa Vieät Nam töông ñöông soá chính thöùc,
nhöng con soá nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam thaáp hôn so vôùi trong DOT.
David Dapice 17
2001-2002
Thoûa thuaän thöông maïi Vieät-Myõ toát ôû nhöõng ñieåm naøo?
Myõ laø moät thò tröôøng khoång loà, haøng naêm nhaäp khaåu hôn Vieäût Nam 100 laàn. Thueá nhaäp
khaåu haàu heát caùc maët haøng thöôøng raát thaáp ñoái vôùi caùc nöôùc coù quan heä thöông maïi bình
thöôøng, vaø haàu heát caùc nöôùc coù quan heä naøy. Tuy nhieân Vieäût Nam vaãn chöa coù, do vaäy haøng
cheá bieán cuûa Vieäût Nam xuaát khaåu sang Myõ phaûi chòu thueá raát cao (40% hay cao hôn nöõa) so
vôùi möùc thueá döôùi 4% cho caùc nöôùc khaùc. Khoâng ngaïc nhieân khi thaáy Vieäût Nam haàu nhö
khoâng xuaát ñöôïc haøng cheá bieán sang Myõ. Neáu thoûa thuaän thöông maïi (BTA) kyù môùi ñaây ñöôïc
Quoác hoäi hai nöôùc thoâng qua, raát coù theå seõ thaáy haøng cheá bieán cuûa Vieäût Nam xuaát sang Myõ
taêng voït. Moät nghieân cöùu môùi ñaây cuûa Ngaân haøng Theá giôùi öôùc tính möùc taêng ban ñaàu seõ
khoaûng 800 trieäu ñoâ la,16 nhöng seõ deã daøng taêng moät caùch ñaùng keå trong caùc kyø tieáp theo.
Baøi vieát naøy ñeà caäp hai ñieåm khaùc trong thoûa thuaän thöông maïi. Thöù nhaát laø caùc yeáu toá
goùp phaàn vaøo taùc ñoäng toång theå leân thöông maïi vaø ñaàu tö. Thöù hai laø taàm quan troïng cuûa caùc
nhöôïng boä cuûa Vieäût Nam trong vieãn thoâng, ngaân haøng, vaø caùc dòch vuï khaùc. Vôùi vaán ñeà thöù
nhaát, BTA toát nhaát ñöôïc hieåu laø ñieàu kieän caàn nhöng khoâng phaûi ñieàu kieän ñuû ñeå taêng xuaát
khaåu vaø taêng ñaàu tö. BTA cho pheùp Vieäût Nam thu huùt theâm FDI, nhöng khoâng baûo ñaûm ñieàu
naøy. Caùc caûi thieän veà thoâng tin minh baïch, luaät leä, giaù tính cho cô sôû haï taàng v.v...cuõng seõ aûnh
höôûng ñeán caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Seõ khoâng ngaïc nhieân khi thaáy FDI taêng trong naêm 2001
sau khi BTA ñöôïc pheâ chuaån, nhöng böôùc nhaûy voït seõ khoâng beàn vöõng ñöôïc neáu caùc kinh
nghieäm khoâng toát laïi taùi dieãn. Veà nhieàu phöông dieän, Vieäût Nam hieän ñöôïc coi laø moät trong
nhöõng nôi ñaàu tö khoù khaên trong chaâu AÙ. Möùc ñaêng kyù FDI thaáp caùc naêm 1999-2000 laø moät
kieåm chöùng. Trong khi doøng FDI ôû Trung Quoác, Haøn Quoác, vaø Thaùi Lan oån ñònh hay taêng leân
nhanh choùng keå töø 1996, ôû Vieäût Nam laïi giaûm 80%-90%. Neáu Vieäût Nam coù theå caûi thieän uy tín
cuûa mình, ñaát nöôùc coù theå thu huùt ñaàu tö vôùi soá löôïng vaø chaát löôïng cao hôn raát nhieàu. Ñieàu
naøy cuõng hoã trôï maïnh meõ cho xuaát khaåu vaø taïo vieäc laøm. Moät ghi nhaän quan troïng laø trong khi
toaøn boä haøng cheá bieán xuaát khaåu cuûa Vieäût Nam trong naêm 1999 laø 4 tæ ñoâ la, chæ rieâng möùc
taêng theâm haøng naêm cuûa cheá bieán xuaát khaåu cuûa Philippines cuõng ñaõ laø 4 tæ ñoâ la! So saùnh naøy
cho thaáy ñieàu gì coù theå xaûy ra moät khi moät ngaønh naêng ñoäng nhö ñieän töû quyeát ñònh taäp trung
vaøo moät quoác gia. Ñieàu thieát yeáu laø trong moät taäp hôïp chính saùch, caùc chính saùch hoã trôï laãn
nhau. Taùc duïng laø caáp soá nhaân, khoâng phaûi caáp soá coäng.
Caâu chuyeän treân ñöa chuùng ta ñeán vaán ñeà thöù hai. Vieäc nhöôïng boä treân nhieàu ngaønh
trong khuoân khoå BTA coù aûnh höôûng ñeán Vieäût Nam nhö theá naøo, ñaëc bieät laø thoâng tin vieãn
thoâng vaø ngaân haøng? Caâu hoûi coù theå mang nghóa "Vieäût Nam bò thieät haïi gì?" Moät caùch nghó laø
"Neáu Myõ ñoøi hoûi ñieàu gì, ñieàu ñoù chaéc laø coù haïi cho Vieäût Nam. Vaán ñeà chæ laø coù haïi ñeán möùc
naøo." Caâu hoûi thích hôïp hôn coù theå laø "Vieäût Nam neân caûi toå ngaønh vieãn thoâng vaø ngaân haøng
nhanh nhö theá naøo?" Nghóa laø neáu nhö khoâng phaûi quan taâm ñeán Myõ, toác ñoä caûi toå nhö theá naøo
laø toát nhaát cho Vieäût Nam? Roõ raøng laø coå phaàn hoùa ñaõ dieãn ra raát chaäm do doanh nghieäp nhaø
nöôùc vaø caùc caáp ñòa phöông khoâng saün loøng. Chöøng naøo caùc ngaân haøng quoác doanh coøn thaät söï
ñoäc quyeàn vaø coøn phaûi cho vay phaàn lôùn vaøo caùc doanh nghieäp yeáu keùm hoaëc thaäm chí ñang
cheát, trieån voïng taïo ñöôïc 1.4 trieäu vieäc laøm moãi naêm (phaàn lôùn do khu vöïc tö nhaân) vaãn coøn
16
Theo baøi "Taùc ñoäng cuûa vieäc Myõ môû cho Vieät Nam cheá ñoä toái hueä quoác" cuûa taùc giaû Fukase vaø
Martin, thaùng 11/1999 (World Bank Policy Research Working Paper)
David Dapice 18
2001-2002
môø nhaït. Trong tröôøng hôïp naøo Vieäût Nam bò ñe doaï nhieàu hôn: khi haøng trieäu ngöôøi khoâng coù
vieäc laøm hay khi caûi toå doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän ñuùng lòch trình? Moät heä thoáng
ngaân haøng thöïc söï theo nghóa thöông maïi seõ cho vay vaøo caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc maïnh,
cuõng nhö vaøo caùc doanh nghieäp tö nhaân maïnh. Caùch duy nhaát ñeå caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc
coù ñöôïc khaû naêng caïnh tranh laø ñeå hoï phaûi caïnh tranh. Moät lòch trình thöïc hieän töø ba ñeán chín
naêm khoâng phaûi laø nhanh maø laø chaäm hôn möùc toái öu, neáu muïc ñích Vieäût Nam muoán ñaït laø
taêng tröôûng vaø giaûm ngheøo.
Ñieàu naøy caøng ñuùng hôn ñoái vôùi khu vöïc vieãn thoâng. Möùc cöôùc ñieän thoaïi quoác teá vaø
thueâ bao Internet thuoäc haøng cao nhaát theá giôùi, cao gaáp nhieàu laàn Trung Quoác. Ñaõ coù vieän trôï
nöôùc ngoaøi ñeå ñeán 2003 keát noái caùc quaän huyeän caû nöôùc, neân khoâng coù lyù do gì ñeå ñaåy giaù leân
nhö vaäy, ngoaïi tröø moät thöïc traïng laø coâng ty ñieän thoaïi coù tæ leä coâng nhaân treân moãi ñieän thoaïi
cao gaáp saùu laàn ôû Indonesia! Neáu ñieän thoaïi vaø Internet ñang vaø seõ trôû neân quan troïng töông
ñöông vôùi ñieän, lieäu coù neân giöõ moät chöông trình taïo vieäc laøm trong moät cô sôû haï taàng thieát
yeáu vaø töø ñoù tính giaù quaù cao? Neáu muïc tieâu caàn coi troïng laø thu huùt FDI, hoã trôï caùc doanh
nghieäp tö nhaân vaø nhaø nöôùc moät caùch hieäu quaû, caàn phaûi caét giaûm giaù cöôùc nhanh choùng vaø
maïnh meõ. Hoaëc caàn phaûi nhanh choùng aùp duïng caïnh tranh ñeå thuùc ñaåy giaù hôïp lyù hôn vaø hoaït
ñoäng hieäu quaû hôn. Moät chính phuû coù taàm nhìn vaø quyeát taâm khoâng caàn ba ñeán naêm naêm ñeå
thöïc hieän vieäc naøy. Coù theå chæ laø hai hay ba naêm. Neáu Vieäût Nam khoâng baét ñaàu phaûn xaï theo
thôøi gian bieåu cuûa thò tröôøng thay vì thôøi gian bieåu ngoaïi giao, ñaát nöôùc seõ töï mình ñöùng ra
ngoaøi cuoäc caïnh tranh giaønh FDI vaø xuaát khaåu.
Toùm laïi, BTA laø moät böôùc tieán toát, seõ trôû thaønh ñaày trieån voïng neáu khoâng quan taâm
ñeán thôøi gian bieåu trong ñoù vaø tieán haønh caûi toå nhanh hôn, toaøn dieän hôn. Neáu baûn thoûa thuaän
khôûi ñaàu moät voøng caûi toå môùi thì coù theå mang laïi theâm nhieàu tæ ñoâ la ñaàu tö vaø xuaát khaåu trong
voøng 5 naêm tôùi. Neáu khoâng coù hoaëc chæ coù vaøi böôùc tieáp theo ñöôïc thöïc hieän, baûn thoûa thuaän
coù theå trôû neân ñaùng thaát voïng, vôùi keát quaû cuûa caùc hoaït ñoäng thaáp hôn khaù xa so vôùi kyø voïng.
Neáu nhieàu böôùc hay toaøn boä caùc böôùc ñöôïc thöïc hieän, coù theå seõ taêng theâm xuaát khaåu sang caùc
nöôùc khaùc cuõng nhö sang Myõ, vôùi nhieàu maët haøng chöù khoâng chæ laø may maëc vaø giaày da. Ñaït
ñöôïc moät qui moâ lôùn veà FDI vaø saûn xuaát laø raát caàn thieát cho thaønh coâng thöïc söï, vaø thoûa thuaän
thöông maïi vôùi caùc böôùc tieáp theo seõ cho pheùp Vieät Nam cuoái cuøng ñaït ñöôïc qui moâ lôùn naøy.17
Toùm taét tình huoáng 2

Trong tình huoáng naøy, caùc lôïi ích tieàm taøng cuûa vieäc taêng nhanh FDI, xuaát
khaåu, vaø khu vöïc tö nhaân seõ daãn ñeán caùc chính saùch nhö:
1. Khaån tröông hôn trong xaây döïng heä thoáng ngaân haøng thöông maïi vaø thò tröôøng voán.
2. Giaûm bôùt caùc ñaàu tö coù ñoäng löïc chính trò nhöng coù hieäu quaû kinh teá thaáp.
3. Coù caùc chuyeån bieán cuï theå (ñaát ñai, tieáp thò) ñeå thuùc ñaåy khu vöïc tö nhaân phaùt trieån
nhanh hôn.
17
Baøi nghieân cöùu soá 1733 thaùng 2/1997 cuûa Ngaân haøng Theá giôùi (taùc giaû Kinishita vaø Mody) laäp luaän laø
FDI coù xu höôùng ñoå vaøo doàn daäp khi thaáy caùc nhaø ñaàu tö haøng ñaàu tieán vaøo moät nöôùc. Ñieàu naøy daãn ñeán
moät doøng FDI lôùn vaø ña daïng.
David Dapice 19
2001-2002
4. Vieãn thoâng vaø dòch vuï Internet tieán nhanh hôn ñeå ñaït chuaån ngang vôùi ASEAN.
5. Thoâng tin minh baïch hôn, quy cheá thuaän lôïi hôn ñeå thu huùt FDI vôùi soá löôïng vaø
chaát löôïng cao hôn.
6. Noã löïc daàn daàn nhöng chaéc chaén ñeå caûi toå hay coå phaàn hoùa doanh nghieäp nhaø nöôùc
vaø giaûm baûo hoä.
Nhöõng caûi thieän chính saùch naøy laø theå hieän cuûa caûi toå coù hieäu quaû vôùi moät toác
ñoä nhanh hôn so vôùi 5 naêm qua, vôùi giaû ñònh coù moät nhaän thöùc roõ raøng hôn veà neàn kinh
teá theá giôùi ñang thay ñoåi, veà caùc con ñöôøng hieäu quaû ñeå tieán cuøng theá giôùi. Caùc chính
saùch neâu treân seõ coù aûnh höôûng raát khaùc so vôùi tình huoáng 1. Cuï theå laø caùc keát quaû coù
theå nhö sau:
1. Taêng tröôûng nhanh hôn (7% moãi naêm) vôùi cuøng tæ leä ñaàu tö nhö tình huoáng 1.
2. Tri thöùc vaø coâng ngheä phoå bieán nhanh hôn ôû Vieät Nam.
3. Heä thoáng voán vaø ngaân haøng laønh maïnh hôn, laøm giaûm bôùt gaùnh naëng trong töông
lai.
4. Doanh nghieäp tö nhaân trong nöôùc vaø FDI cuøng taêng nhanh, caû veà saûn löôïng vaø vieäc
laøm.
5. Taêng cöôøng khaû naêng tieáp nhaän moät caùch hieäu quaû lao ñoäng töø noâng thoân.
6. Nôï nöôùc ngoaøi ít hôn, khaû naêng traû nôï cao hôn.
Cô sôû haï taàng loaïi naøo giuùp vuøng ngheøo toát hôn?
ÔÛ Vieät Nam cuõng nhö ôû haàu heát caùc nöôùc khaùc, coù moät ñoäng löïc thuùc ñaåy vieäc daøn traûi
lôïi ích cuûa ñaàu tö coâng treân caùc ñòa phöông, ngay caû khi hieäu quaû kinh teá ôû moät soá vuøng cao
hôn caùc vuøng khaùc. Tuy nhieân, Vieät Nam khaùc thöôøng ôû ñieåm moät khi ñaõ quyeát ñònh giuùp ñôõ
moät tænh hay moät vuøng, khoù khaên thöôøng gaëp phaûi laø löïa choïn moät döï aùn ñaàu tö coâng coù hieäu
quaû veà maët kinh teá, hay moät döï aùn coù taùc duïng giaûm ngheøo maïnh meõ. Moät caûng ñaét tieàn khoâng
ñöôïc söû duïng nhieàu seõ chaúng giuùp ñöôïc moät tænh ngheøo. Moät khu coâng nghieäp hoùa daàu cuõng coù
theå khoâng "loâi keùo" ñöôïc nhieàu hoaït ñoäng keøm theo. Ñaõ coù nhieàu ví duï ôû Indonesia veà caùc
coâng trình LPG hay hoùa daàu ôû caùc tænh ngheøo haàu nhö khoâng coù lieân keát, vaø ngheøo ñoùi nghieâm
troïng ôû ngay vaøi km caùch döï aùn ñaàu tö khoång loà. Ngay caû ñaäp thuûy ñieän Hoaø Bình, moät trong
nhöõng döï aùn lôùn nhaát Vieät Nam, nhieàu ngöôøi phaûi chuyeån khoûi vuøng ngaäp ñeán nay vaãn ngheøo.
Quanh khu vöïc ñoù vaãn khoâng coù nhieàu nhaø maùy hay hoaït ñoäng gì khaùc, maëc duø coù ñöôøng noái
veà Haø Noäi khaù toát. Lieäu coù caùch giaûi quyeát?
Vaán ñeà laø baûn phaân tích kinh teá khaùch quan khoâng thieân vò cuûa döï aùn hieám khi coù giaù
trò quyeát ñònh. Döôøng nhö tænh naøo cuõng coù theå coù ít nhaát vaøi döï aùn coù suaát lôïi nhuaän treân 10%.
Neáu moät döï aùn ñöôïc ñeà xuaát vôùi lôïi nhuaän 2% hay 3% - maëc duø ñoù laø ngang baèng vôùi laõi suaát
cuûa voán vay ODA - cuõng khoâng neân ñaàu tö vaøo moät suaát lôïi nhuaän thaáp nhö vaäy. Nhöõng döï aùn
thoâng thöôøng coù suaát lôïi nhuaän cao laïi hay bò boû qua, ví duï nhö moät soá döï aùn choïn loïüc veà
ñöôøng giao thoâng hay ñieän cho noâng thoân, tín duïng cho caây aên traùi hay caây laâu naêm (ôû moät soá
vuøng), caùc caûng soâng qui moâ nhoû, hay naâng caáp caûi taïo phaø. Coù theå phaûi goäp nhieàu döï aùn nhoû
môùi töông ñöông moät döï aùn lôùn, vaø thoâng thöôøng thuyeát phuïc chính phuû moät döï aùn lôùn vaãn deã
David Dapice 20
2001-2002
daøng hôn. Söï caån troïng hôn cuûa caùc nhaø taøi trôï trong thaåm ñònh seõ coù phaàn giuùp ích, nhöng treân
cuøng vaãn laø chính phuû Vieät Nam phaûi töï chuû ñöôïc.
Nhieàu döï aùn ñeà xuaát xeùt veà moät soá maët laø yù töôûng toát, nhöng neân ñöôïc luøi tieán ñoä laïi.
Ví duï con ñöôøng cao toác Baéc-Nam coù theå coù moät soá ñoaïn lui tieán ñoä laïi chôø ñeán khi caûi thieän
hay taêng theâm caùc ñöôøng ngang Ñoâng-Taây noái vaøo quoác loä 1. Khi caùc vuøng beân trong phaùt
trieån, xaây ñöôøng noái caùc vuøng naøy laïi vôùi nhau seõ hôïp lyù hôn. Vieäc luøi tieán ñoä moät soá ñoaïn treân
ñöôøng cao toác Baéc-Nam coù theå laø moät daáu hieäu toát, tuy vaãn caàn phaûi coù theâm nhieàu phaân tích
nhö vaäy. Gaàn ñaây ñaõ coù moät xu höôùng phi taäp trung hoùa quyeát ñònh ñaàu tö. Caùc khu vöïc coù theå
ñeà xuaát caùc döï aùn ñöôïc taøi trôï baèng vay theo laõi suaát thöông maïi, maëc duø caùc döï aùn xoùa ngheøo
ñaëc bieät vaãn nhaän ñöôïc moät soá trôï giuùp. Ñieàu naøy loaïi boû ñöôïc söùc eùp hoaëc phaûi choïn moät döï
aùn hoaëc chòu ñeå voán ñi tænh khaùc, ít nhaát laø theo quan ñieåm caáp tænh.
Söï caïnh tranh giöõa caùc döï aùn ñöôøng, ñieän, noâng nghieäp... baûo ñaûm cho moät soá döï aùn
khaû thi ñöôïc xem xeùt. ÔÛ moät soá tænh, moät phaàn cuûa nhöõng nguoàn voán treân coù theå ñöôïc duøng ñeå
giuùp ñôõ caùc vuøng bò thieân tai. Nhöõng thay ñoåi veà baûn chaát naøy coù theå giuùp ñaàu tö coâng trôû neân
hieäu quaû hôn vaø giaûm ngheøo ñoùi toát hôn.
Tình huoáng 3: Moät quyeát ñònh nhaûy voït?
Leõ töï nhieân moïi ngöôøi thöôøng thích taêng tröôûng nhanh, neáu caùc yeáu toá khaùc
khoâng thay ñoåi. Nhöng trong caùc tröôøng hôïp ñoù caùc yeáu toá khaùc thöôøng khoâng giöõ
nguyeân. Tình huoáng thöù ba seõ neâu roõ caùc chính saùch ñeå taïo ñöôïc taêng tröôûng nhanh
nhöng cuõng taïo neân moät soá loaïi caêng thaúng, ñeå caân nhaéc coù neân chaáp nhaän taêng tröôûng
khoâng. Coù khaû naêng “maát kieåm soaùt” theo nghóa laø moät khi ñaõ ñöa ra caùc thay ñoåi
nhanh choùng vaø maïnh meõ, seõ khoù maø chuyeån höôùng ngöôïc trôû laïi. Cuõng coù moät khoù
khaên khaùc theo nhö Ñaëng Tieåu Bình phaùt bieåu, "khi môû cöûa soå thì ruoài bay vaøo." Ñi
cuøng vôùi quyeát ñònh môû cöûa thoâng tin, seõ khoù traùnh khoûi ôû moät möùc ñoä naøo ñoù caùc yù
töôûng khoâng mong muoán hay nhöõng “oâ nhieãm vaên hoùa”. Nhöõng thoâng tin naøy chaúng
phaûi nhaèm ñeå maát oån ñònh Vieät Nam, ngoaïi tröø moät vaøi tröôøng hôïp quaù khích nhöng
khoâng quan troïng. Nhöõng thoâng tin naøy chæ laø phaûn aùnh neàn vaên hoùa ôû nôi xuaát xöù
thoâng tin. Caùc xaõ hoäi naøy coù lòch söû, nieàm tin, vaø giaû ñònh khaùc vôùi nhieàu ngöôøi Vieät
Nam. Nhöõng quan ñieåm naøy, cuøng vôùi söï taêng tröôûng nhanh cuûa khu vöïc phi quoác
doanh, seõ taïo ra moät hieän thöïc môùi vaø coù theå khoâng ñöôïc hoan ngheânh. Phaàn phaân tích
naøy neâu ra caùc chính saùch vaø keát quaû, nhöng khoâng töï tin laø tình huoáng naøy seõ ñöôïc öa
chuoäng hôn caùc tình huoáng khaùc. Ñaây laø vieäc daønh cho phaùn quyeát chính trò vaø vaên
hoùa.
Noùi thaät coâng baèng, caùc nhaø laõnh ñaïo Vieät Nam caûm nhaän ñöôïc caùc nguy hieåm
khi ñi quaù nhanh, ví duï nhö cho pheùp Internet phaùt trieån quaù nhanh maø khoâng kieåm
soaùt. Tuy nhieân, cuõng coù theå ñuùng laø caùc nhaø laõnh ñaïo chöa caûm nhaän ñöôïc theá giôùi
David Dapice 21
2001-2002
ñang ñoåi thay nhanh choùng nhö theá naøo vaø giaù phaûi traû laø bao nhieâu cho vieäc khoâng
thuùc ñaåy tieán nhanh hôn. Vieäc söû duïng Internet nhö moät coâng cuï kinh doanh ñang phaùt
trieån cöïc kyø nhanh choùng. Moät quoác gia khoâng taän duïng ñöôïc lôïi theá cuûa vieäc tieáp caän
thoâng tin lieân laïc seõ caûn trôû kinh doanh moät caùch caên baûn. Neáu kinh doanh khoâng tieán
trieån, taêng tröôûng vieäc laøm seõ chæ ôû chaát löôïng thaáp, vaø söï maát oån ñònh khoâng ai mong
muoán seõ trôû thaønh moät moái ñe doaï. Laáy ví duï töø soá lieäu, moät daïng thuaän tieän cuûa
Internet laø World Wide Web chæ maát 4 naêm ñeå ñaït ñöôïc 50 trieäu ngöôøi duøng. (Hieän
nay coù treân 330 trieäu ngöôøi duøng maïng naøy.) Ñeå ñaït ñöôïc con soá 50 trieäu nhö vaäy, ñieän
thoaïi phaûi maát 74 naêm, radio maát 38 naêm, TV maát 13 naêm. Do giaù thaønh maùy tính vaø
thoâng tin lieân laïc giaûm, coù theå soá ngöôøi söû duïng seõ leân tôùi treân moät tæ trong voøng vaøi
naêm tôùi. Boû qua moät coâng ngheä nhö vaäy, hoaëc chaáp nhaän moät caùch mieãn cöôõng vaø nghi
ngôø, seõ taïo neân moät giaù phaûi traû raát cao trong kinh doanh. Caàn phaûi so saùnh giaù naøy vôùi
caùc vaán ñeà thöïc söï coù theå xaûy ra khi môû cöûa nhanh choùng.
Xeùt moät laäp luaän ngöôïc laïi laø taát caû nhöõng ñieàu naøy chæ nhaèm ñeå laøm yeáu chuû
nghóa xaõ hoäi. Neáu Internet vaø thoâng tin lieân laïc noùi chung mang moät yù ñoà nhö vaäy, taïi
sao Trung Quoác laïi quaù haêng haùi thuùc ñaåy ngöôøi daân cuûa hoï leân maïng? Taïi sao ñeán
cuoái naêm 2000 seõ coù 20 trieäu ngöôøi Trung Quoác söû duïng maïng, trong khi ôû Vieät Nam
con soá naøy coù leõ laø 100 nghìn? Neáu tính theo tæ leä daân soá thì söû duïng Internet ôû Vieät
Nam chöa baèng moät phaàn möôøi Trung Quoác. Coù phaûi ngöôøi Trung Quoác quaù ngaây thô?
Coù phaûi hoï khoâng phaùt hieän ra aâm möu? Hay laø hoï nhanh nhaäy hôn, nhaän thöùc ñöôïc
giaù phaûi traû cho söï tuït haäu quaù lôùn so vôùi lôïi ích cuûa vieäc coá gaéng ñoùng cöûa soå? Ñieàu
naøy khoâng coù nghóa laø Trung Quoác töø boû caùc noã löïc haïn cheá noäi dung, nhöng hoï nhaän
thaáy moät soá ngöôøi seõ tìm caùch ñi voøng qua böùc töôøng löûa (firewall - moät phöông phaùp
ñieän töû ñeå kieåm soaùt noäi dung), vaø hoï nhaän thaáy laø toát hôn vaãn neân tieán tôùi.
Taát nhieân theá giôùi lôùn hôn Internet, maëc duø Internet laø moät trong nhöõng bieåu
töôïng cuûa theá kyû môùi, cuûa nhöõng khaû naêng heát söùc to lôùn cuõng nhö nhöõng raéc roái tieàm
taøng. Neáu thoâng tin ñöôïc pheùp vaøo nhanh hôn vaø reû hôn, söùc maïnh cuûa thoâng tin ñöôïc
phaân taùn roäng. Coù nhieàu yù nghóa ôû ñaây. Thöù nhaát laø khu vöïc tö nhaân seõ taêng tröôûng
nhanh hôn, taïo vieäc laøm nhieàu hôn vaø toát hôn. Taát nhieân ñieàu naøy khoâng theå xaûy ra
neáu caùc chính saùch khaùc khoâng thuaän lôïi, nhöng seõ voâ nghóa neáu cho moïi ngöôøi tieáp
caän thoâng tin ñeå thaáy cô hoäi thò tröôøng, nhöng khoâng cho caùc phöông tieän ñeå naém baét
lôïi theá thò tröôøng. Neáu khu vöïc tö nhaân taêng tröôûng nhanh hôn, thì khu vöïc nhaø nöôùc seõ
coù moät vai troø töông ñoái nhoû hôn trong neàn kinh teá - ngay caû khi khu vöïc naøy taêng
tröôûng nhanh hôn veà giaù trò tuyeät ñoái so vôùi tình huoáng 2! Coù nghóa laø, vì tình huoáng 3
coù moät tæ leä taêng tröôûng nhanh hôn nhieàu, coù khaû naêng nhöõng khu vöïc ñöôïc coi laø
doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ coù thò tröôøng lôùn hôn vaø coù theå phaùt trieån nhanh hôn.
Nhöng, duø vaäy khu vöïc tö nhaân vaãn seõ taêng tröôûng nhanh hôn, laøm cho vai troø töông
ñoái cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ nhoû laïi. Ñaây vaãn coøn laø moät quyeát ñònh mang tính
chính trò lieäu tæ leä taêng tröôûng nhanh hôn vaø nhieàu vieäc laøm hôn coù phaûi laø nhöõng phaàn
David Dapice 22
2001-2002
thöôûng ñuû ñeå buø ñaép vai troø nhoû ñi cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc khoâng.
Nhöõng chính saùch naøo ñaùnh daáu tình huoáng 3? Caàn phaûi coù moät quyeát ñònh roõ
raøng, ñoù laø khu vöïc tö nhaân khoâng phaûi laø moät söï thieát yeáu ñaùng tieác, maø laø moät coät truï
chính cuûa söùc maïnh quoác gia. Caàn thöïc hieän nhöõng böôùc ñi ñeå ñaåy nhanh söï xuaát hieän
moät heä thoáng ngaân haøng vaø thò tröôøng voán döïa treân phaùp luaät vaø mang tính thöông maïi
thuaàn tuùy. Nhöõng thay ñoåi veà chaát löôïng cuõng nhö chi phí Internet vaø vieãn thoâng seõ
höôùng Vieät Nam töø moät trong nhöõng nöôùc noái maïng thaáp nhaát thaønh moät trong nhöõng
nöôùc noái maïng nhieàu hôn trong khu vöïc, coù caân nhaéc ñeán thu nhaäp theo ñaàu ngöôøi.18
Vieäc nôùi loûng nhieàu hôn nöõa caùc qui ñònh seõ khuyeán khích doøng FDI. Thueá suaát thu
nhaäp phaûi ñöôïc xaùc ñònh nhaèm toái ña hoùa soá thu thueá theo thôøi gian, maø khoâng phaûi coá
gaéng bình ñaúng hoùa thu nhaäp hay truy phaït hoaëc loaïi boû nhöõng ngöôøi thaønh coâng (ñieàu
naøy coù nghóa laø thueá suaát bieân cao nhaát chæ töø 25% ñeán 30%). Chính phuû caàn phaûi coù
noã löïc nhaèm ñaùp öùng kòp thôøi nhöõng yeâu caàu chính ñaùng cuûa caùc hieäp hoäi doanh
nghieäp, hôn laø chæ ñaùp öùng cho moät vaøi coâng ty. Caàn chuyeån troïng taâm chính saùch töø
vieäc laøm chaäm hoaëc ngaên caûn nhöõng thay ñoåi sang vieäc taïo cô hoäi cho thay ñoåi, baèng
caùch giuùp huaán luyeän hoaëc caáp löông höu cho nhöõng coâng nhaân bò maát vieäc, hoã trôï
coâng nhaân chuyeån sang caùc ngaønh taêng tröôûng, vaø taêng toác vieäc taùi söû duïng voán vaø lao
ñoäng thoâng qua luaät phaù saûn vaø luaät ngaân haøng roõ raøng hôn.
Ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi seõ ñaït möùc cao hôn vaø seõ daøn traûi roäng hôn so vôùi
nhöõng tình huoáng khaùc, nhöng vaãn coù khuynh höôùng ñònh vò ôû nhöõng khu vöïc taêng
tröôûng chính hieän nay hoaëc nhöõng nôi laân caän. Ñieàu naøy coù nghóa laø hoaëc phaûi hoã trôï
söï chuyeån dòch lao ñoäng, hoaëc cheânh leäch thu nhaäp seõ taêng hôn hieän nay. Vieäc phaùt
trieån luaät ñaát ñai roõ raøng ñoái vôùi nhaø chung cö, thò tröôøng nhaø traû goùp, vaø cô sôû haï taàng
ñoâ thò, taát caû ñeàu seõ caàn thieát. Neáu caùc coâng ty ñieän, nöôùc, vaø ñieän thoaïi ñöôïc quaûn lyù
toát vaø tính cöôùc phí ñuû buø ñaép chi phí, nhöõng coâng ty naøy coù theå phaùt haønh traùi phieáu ôû
thò tröôøng noäi ñòa nhaèm giuùp cung caáp voán cho vieäc môû roäng cuûa mình.
Chuùng ta khoâng theå tieân ñoaùn moät caùch chính xaùc taêng tröôûng GDP thöïc, nhöng
tæ leä khoaûng 10% laø hôïp lyù cho giai ñoaïn naøy. Ñaây laø möùc taêng tröôûng maø Trung
Quoác, Ñaøi Loan, vaø Haøn Quoác ñaõ xoay xôû trong nhöõng thôøi kyø naêm naêm taêng tröôûng
nhanh choùng töø caùc möùc thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi thaáp. Thöôøng thì caùc tæ leä ñaàu
tö vöôït quaù 30% GDP, vaø ñoái vôùi Vieät Nam tæ leä ñaàu tö seõ coù khaû naêng taêng ñeán 35%-
40%. Moät soá naøy seõ ñeán töø ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi truyeàn thoáng, nhöng phaàn lôùn
laïi ñeán töø nhöõng coâng ty coù lôïi nhuaän vaø ñang taêng tröôûng taùi ñaàu tö lôïi nhuaän vaøo
coâng ty mình (ñieàu naøy giaû ñònh raèng vieäc coå phaàn hoùa khuyeán khích caùc coâng ty laøm
18
Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc keát quaû khaù toát khi taêng soá löôïng ñieän thoaïi cuûa mình, nhöng cöôùc phí laïi quaù
cao khieán cho vieäc söû duïng ñieän thoaïi ñeå lieân laïc vôùi nöôùc ngoaøi raát haïn cheá. Ví duï, thôøi gian cuoäc goïi
ra ngoaøi treân moät ñöôøng daây chæ baèng moät phaàn ba Philippines. Chaát löôïng maïng internet thaáp vaø toång
chi phí so vôùi hieäu quaû laø quaù cao so vôùi khu vöïc.
David Dapice 23
2001-2002
aên hieäu quaû vaø nhöõng doanh nghieäp nhaø nöôùc dö thöøa nhaân coâng seõ ñöôïc trôï giuùp ñeå
giaûm soá nhaân coâng naøy). Moät phaàn ñaàu tö khaùc seõ coù khi nhaân daân quyeát ñònh göûi
vaøng vaø ñoâ la cuûa mình vaøo ngaân haøng, khi caûm thaáy an toaøn vaø coù khaû naêng sinh lôïi
toát - maø khoâng ñoäng chaïm ñeán cô quan thu thueá! Trong tình huoáng nhö vaäy, coøn coù
khaû naêng baùn traùi phieáu cho Vieät kieàu vaø taïo ra moät loaïi doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp ñaëc
bieät. Chaéc chaén, khi caøng coù nhieàu coâng ty coù heä thoáng keá toaùn toát vaø coù lôïi nhuaän
thöïc söï ñöôïc nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn, thì caøng nhieàu ngoaïi teä ñöôïc thu
huùt thoâng qua thò tröôøng chöùng khoaùn. Tieàn luoân tìm ñeán cô hoäi, vaø seõ coù nhieàu cô hoäi
hôn trong tình huoáng 3.
Tæ leä taêng tröôûng xaáp xæ 10% cuõng giuùp cho doanh thu thueá taêng nhanh hôn.
Moät phaàn thueá seõ laø caàn thieát ñeå hoã trôï quaûn lyù caùc vaán ñeà do taêng tröôûng ñoâ thò gaây
ra, nhöng ña phaàn thueá caàn ñöôïc söû duïng ñeå caûi thieän toát hôn tröôøng hoïc, ñöôøng saù,
ñieän, vaø tín duïng noâng thoân ôû caùc vuøng ngheøo vaø xa. Caàn nhôù raèng moät ngöôøi daân
trung bình ôû vuøng ngheøo khoù chæ coù 40% löôïng tieâu duøng cuûa moät ngöôøi ôû vuøng giaøu
coù. Neáu ñaàu tö ñöôïc höôùng vaøo giaùo duïc, y teá, giao thoâng vaø thoâng tin lieân laïc, thì raát
coù khaû naêng ña soá nhöõng ngöôøi ôû caùc vuøng ngheøo hôn seõ tìm ñöôïc caùch ñeå saûn xuaát
nhieàu hôn, cuoäc soáng seõ ñöôïc caûi thieän raát nhieàu. Moät laàn nöõa, ôû caùc nöôùc ñaõ ñaàu tö
maïnh meõ vaøo con ngöôøi vaø ñaõ taêng tröôûng nhanh choùng, naïn ngheøo khoù ôû nhöõng nöôùc
naøy coù khuynh höôùng suït giaûm raát nhanh. Nhöõng hoaït ñoäng ñaàu tö naøy cuõng giuùp caûi
thieän vai troø cuûa phuï nöõ (ñaõ töông ñoái toát ôû haàu heát caùc vuøng) vaø laøm giaûm bôùt aùp löïc
leân nhöõng vuøng ñaát khoâng thuaän lôïi cho canh taùc. Trong khi caàn phaûi coù nhöõng noã löïc
ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng vuøng hay bò thieân tai hoaëc nhöõng vuøng coù nhieàu nhoùm daân toäc
thieåu soá bò coâ laäp, ña soá ngöôøi daân seõ coù lôïi neáu taêng tröôûng theo höôùng thaâm duïng lao
ñoäng taïo ra haøng trieäu coâng aên vieäc laøm ñeàu ñaën vôùi möùc löông 50-100 ñoâ la moät
thaùng ôû caùc nhaø maùy hoaëc dòch vuï. Hoï seõ coù lôïi hôn so vôùi laøm noâng nghieäp theo thôøi
vuï vôùi thu nhaäp chæ 10-20 ñoâ la moät thaùng.
Luoân coù moät khuynh höôùng, ñoù laø laøm giaûm ñi möùc ñoä traàm troïng cuûa vaán ñeà
trong moät tình huoáng “toát”, cuõng nhö nhaán maïnh nhöõng khoù khaên trong moät tình huoáng
“xaáu”. Vaäy khuyeát ñieåm cuûa tình huoáng 3 laø gì? Moät trong nhöõng khoù khaên khoù nhaän
bieát hôn ñoù laø caàn coù thôøi gian ñeå thay ñoåi caùc toå chöùc theå cheá vaø thaùi ñoä. Ngay caû neáu
khi nhìn laïi thì caùc chính saùch ñöôïc phaùn xeùt nhö laø nhöõng chính saùch ñuùng ñaén, ñieàu
naøy vaãn khoâng phaûi luùc naøo cuõng roõ raøng trong luoàng suy nghó chung. Caàn coù nhieàu
hôn laø kyõ naêng vaø taøi laõnh ñaïo ñeå taïo ra moät söï chuyeån tieáp töø moät heä thoáng nhöõng thaùi
ñoä vaø caùch haønh xöû sang moät heä thoáng khaùc. Ñieàu naøy cuõng caàn coù may maén. Sau cuù
nhaûy voït seõ khoâng coù chuyeän quay trôû laïi. Ñaùng tieác laø nhieàu ngöôøi ôû Vieät Nam laïi
khoâng nhaän thöùc ñaày ñuû theá giôùi ñang thay ñoåi nhanh choùng nhö theá naøo, vaø do ñoù seõ
khoâng mau choùng nhaän ra nhu caàu phaûi coù nhöõng thay ñoåi khoâng deã chòu ñeå ñieàu chænh
theo thöïc teá môùi. Choáng choïi vôùi ñieàu khoâng theå neù traùnh laø khoâng coù lôïi, trong khi
phaûi chòu haäu quaû laø maát ñi thôøi gian, giaûm maát söï uûng hoä ñaïi chuùng, vaø keùo daøi moät söï
David Dapice 24
2001-2002
teâ lieät khoâng ích lôïi gì. Ñaây laø ñieàu ñaõ xaûy ra ôû nhieàu nöôùc chaâu Phi vaø hieån nhieân laø ôû
Myanmar. Khi thöïc hieän nhöõng thay ñoåi quan troïng, neáu giaù daàu cao, khí haäu toát, vaø
neàn kinh teá theá giôùi vöõng maïnh, nhöõng lôïi ích boå sung coù theå thuyeát phuïc ñöôïc nhöõng
ngöôøi coøn ngôø vöïc. Neáu moïi chuyeän trôû neân xaáu ñi, ngay caû khi khoâng phaûi do sai laàm
cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch, thì söï phaûn ñoái seõ gia taêng vaø tieán boä seõ chaäm laïi.
Toùm laïi, caùc chính saùch cho tình huoáng 3 laø:

1. Moät loaït caùc böôùc nhanh choùng hoã trôï cho khu vöïc tö nhaân taêng tröôûng
2. Tích cöïc caûi thieän ngaân haøng vaø thò tröôøng voán
3. Ñaåy maïnh caûi thieän hieäu quaû doanh nghieäp nhaø nöôùc hay coå phaàn hoaù.
4. Nhieät tình hoã trôï caùc dòch vuï vieãn thoâng vaø Internet ñaït chaát löôïng toát.
5. Tieáp tuïc haï thaáp haøng raøo thöông maïi, taêng cöôøng chuyeân moân hoaù thay vì coá gaéng
töï cung.
6. Caûi toå quaûn lyù mang laïi keát quaû FDI cao hôn vaø ñaàu tö coâng hieäu quaû hôn.
Caùc chính saùch treân coù theå mang laïi keát quaû nhö sau:
1. Taêng tröôûng GDP 10% haøng naêm vôùi tæ leä ñaàu tö 35%-40% GDP
2. Taêng cöïc kyø nhanh choùng FDI vaø xuaát khaåu haøng cheá bieán
3. Söï “baét kòp” veà trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät cuûa Vieät Nam.
4. Taêng nhanh nhu caàu lao ñoäng ôû ñoâ thò, ñaëc bieät laø lao ñoäng coù tay ngheà.
5. Khu vöïc tö nhaân taêng tröôûng töông ñöông nhö vuøng duyeân haûi Trung Quoác thôøi kyø
1985-1995.
6. Phaùt trieån moät cô caáu kinh teá ña daïng hôn, cao caáp hôn.
Caùc loaïi troø chôi: toång soá ñieåm döông, toång soá ñieåm aâm, vaø toång soá ñieåm baèng 0
Moät phaàn cuûa hoïc thuyeát kinh teá quan taâm veà moái quan heä giöõa caùc caù nhaân, taäp theå,
hay toå chöùc. Caùc quan heä qua laïi giöõa hoï ñöôïc goïi laø troø chôi. Moät troø chôi coù theå laø boùng ñaù,
hay hoân nhaân, hay caïnh tranh giöõa caùc coâng ty, caùc ñòa phöông, caùc ñaûng phaùi. Nghieân cöùu naøy
trình baøy ba loaïi moân chôi:
1. Moân chôi coù toång soá ñieåm baèng 0 ví duï nhö boùng ñaù. Khi moät beân thaéng, beân kia phaûi thua.
Chæ coù moät keát quaû ñoù laø toát cho beân thaéng vaø khoâng toát cho beân thua. Quyeàn löïc trong chính
trò thöôøng ñöôïc xem thuoäc nhoùm troø chôi naøy.
2. Moät moân chôi coù toång soá ñieåm aâm laø khi tình traïng caû hai beân ñeàu bò xaáu ñi. Ví duï coù theå
laø moät cuoäc hoân nhaân xaáu, moät cuoäc xung ñoät baêng ñaûng laøm nhieàu ngöôøi cheát hay bò thöông,
hay tình traïng vi phaïm luaät giao thoâng ñeå gaây ra nhieàu tai naïn. Moät caùch cö xöû khoâng ñuùng
laøm cho caùc beân ñeàu bò thieät.
3. Trong moân chôi toång soá ñieåm döông, moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc lôïi. Ví duï nhö moät cuoäc hoân
nhaân toát, thöông maïi töï nguyeän, hay baïn beø giuùp ñôõ laãn nhau. Caùch cö xöû toát giuùp moïi ngöôøi
David Dapice 25
2001-2002
caûm thaáy toát hôn (Anh giuùp moät ngöôøi baïn, ngöôøi naøy coù theå giuùp anh khi tình theá thay ñoåi.
Ñaây cuõng laø moät daïng baûo hieåm.)
ÔÛ moät laøng queâ truyeàn thoáng vaø caùch bieät, khi ñaát ñai vaø coâng ngheä laø coá ñònh, raát roõ laø
neáu moät gia ñình giaøu leân, moät gia ñình khaùc phaûi ngheøo ñi. Ñieàu naøy giaûi thích thaùi ñoä nghi
ngôø khoù boû ñöôïc ñoái vôùi söï giaøu sang quaù möùc trong moät coäng ñoàng coù raøng buoäc chaët cheõ.
Thoâng thöôøng neáu moät noâng daân tình côø coù ñöôïc moät kyõ thuaät toát hôn hay moät loaïi gioáng toát
hôn, anh ta coù theå chia xeû vôùi haøng xoùm hoaëc coù theå tranh thuû mua ñaát cuûa nhöõng ngöôøi khoâng
gaëp may. Ña phaàn noâng ñaân giaøu giuùp ñôõ gia ñình hay baïn beø gaàn guõi maø khoâng giuùp taát caû
moïi ngöôøi. Cuoäc ñôøi xem nhö moät cuoäc chôi toång soá ñieåm baèng 0.
Khi nhöõng nöôùc giaøu nhaát coù thu nhaäp theo ñaàu ngöôøi haøng naêm 30,000 ñoâ la, khoâng
phaûi ñaëc bieät khoù khaên ñeå coù ñöôïc möùc 3,000 ñoâ la, baèng moät phaàn möôøi cuûa nhöõng nöôùc ñi
ñaàu (moät ví duï laø Thaùi Lan, maëc duø nöôùc naøy khoâng saûn sinh ra ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc hay
coâng ngheä, coù moâi tröôøng ñoâ thò toài, vaãn coøn moät luaät phaù saûn yeáu keùm, vaø caùc vaán ñeà vôùi
nhöõng ngaân haøng khoâng vöõng chaéc vaø nhöõng chính trò gia khoâng trung thöïc). Neáu moät daân toäc
ñöùng maõi ôû möùc 1% cuûa caùc nöôùc ñi ñaàu, thöôøng laø daân toäc naøy ñang tham gia moät troø chôi
toång soá ñieåm aâm maø coù khi khoâng nhaän ra. Trong tröôøng hôïp khoâng mong muoán naøy, taøi naêng
con ngöôøi vaø tieàn voán ñang bò laõng phí bôûi caùc toå chöùc khoâng bieát caùch söû duïng moät caùch hieäu
quaû. Caùc nhoùm caïnh tranh vaø chieáu töôùng nhau thay vì tìm caùch toát hôn ñeå haï giaù thaønh, caûi
thieän saûn phaåm, hay cho pheùp moïi ngöôøi saûn xuaát nhieàu hôn. Trong caùc tröôøng hôïp ñoù, ngöôøi
chôi caûm thaáy vöøa loøng khi thaáy mình bò thieät nhö moïi ngöôøi khaùc. Hoï khoâng muoán moät tình
theá caùc beân ñeàu ñöôïc lôïi, nhöng beân kia ñöôïc nhieàu hôn. Caûm giaùc naøy khoâng phaûi laø hieám
gaëp hay sai laàm. Ñoù laø moät caùch taïo caân baèng, nhöng khoâng phaûi laø moät caùch raát hieäu quaû.
Tình theá traùi ngöôïc laø khi traøn ñaày tieán boä vaø laïc quan, khi taát caû ñeàu vöôn leân vaø coù söï
chaáp nhaän cho ai ñoù vöôn leân nhanh hôn cao hôn. Söï khaùc bieät raát coù theå ñöôïc chaáp nhaän do
laøm vieäc nhieàu hôn, do baûn chaát con ngöôøi nhö thoâng minh hôn, maïnh khoûe hôn, hay thaäm chí
may maén hôn. Khi taát caû moïi ngöôøi laøm vieäc cuûa mình, duø khoâng giuùp nhau nhöng cuõng khoâng
caûn trôû nhau, toaøn boä heä thoáng coù theå tieán boä roäng raõi vaø giuùp haàu heát moïi ngöôøi vöôn leân.
Suy cho cuøng thì moät xaõ hoäi phaûi cuøng nhau choïn moät moân chôi cho mình. Caùc xaõ hoäi
cuõng coù theå chuyeån töø moät moân chôi sang moân khaùc. Neáu khoaûng caùch kinh teá trôû neân quaù lôùn,
neáu giaù trò caøng ngaøy caøng ít ñöôïc quan taâm hôn laø quan heä, moät xaõ hoäi coù theå chuyeån töø taâm
lyù cuûa moân chôi toång soá ñieåm döông sang toång soá ñieåm aâm. Trong tröôøng hôïp ngöôïc laïi, khi
moät daân toäc thaáy caàn phaûi saùt caùnh ñeå baét kòp laùng gieàng hay baét kòp chính tieàm naêng cuûa
mình, hoï seõ thay ñoåi tö duy vaø hôïp taùc toát hôn, caïnh tranh seõ trôû neân höõu ích thay vì laøm haïi
nhau. Trong nhöõng tröôøng hôïp ñoù, ñaëc bieät khi coâng ngheä ñaõ saün coù ñeå taêng thu nhaäp, thaät deã
daøng coù ñöôïc tieán boä nhanh choùng.
David Dapice 26
2001-2002
Keát luaän
Taøi lieäu naøy ñaõ coá gaéng trình baøy nhöõng choïn löïa môû ra ñoái vôùi caùc nhaø laõnh
ñaïo Vieät Nam, cuøng vôùi nhöõng haøm yù kinh teá cuûa caùc choïn löïa naøy. Moät trieån voïng cô
baûn laø neàn kinh teá theá giôùi ñang hoäi nhaäp moät caùch nhanh choùng vôùi moät qui moâ cao
hôn nhieàu so vôùi tröôùc, vaø nhöõng coâng ngheä lan truyeàn nhanh choùng cho pheùp caùc nöôùc
choïn löïa möùc thu nhaäp maø mình muoán. Moät soá nöôùc hieåu ñöôïc ñieàu naøy vaø ñaõ taêng
tröôûng nhanh choùng. Nhöõng nöôùc khaùc vì moät lyù do naøy hay lyù do khaùc choïn nhöõng
chính saùch khaùc laøm chaäm laïi söï taêng tröôûng. Ví duï ngaøy caøng coù nhieàu hôn hoaït ñoäng
ñaøo taïo ñang ñöôïc thöïc hieän thoâng qua maïng Internet, ñaëïc bieät trong laõnh vöïc tin hoïc
vaø phaàn meàm. Naêm nay chæ rieâng nhu caàu caàn nhöõng chuyeân gia veà maïng Internet
treân khaép theá giôùi ñaõ laø 800,000 ngöôøi, vaø caàn moät soá löôïng boå sung 3 trieäu ngöôøi
trong hôn 5 naêm tôùi.
Giaû söû moãi naêm Vieät Nam muoán ñaøo taïo 10,000 chuyeân gia naøy,19 vaø moãi
chuyeân gia thu nhaäp ñöôïc 30,000 ñoâ la moät naêm - moät con soá hôïp lyù trong phaïm vi khu
vöïc, thì trong voøng 10 naêm, seõ coù 70,000 chuyeân gia, vôùi thu nhaäp 2 tæ ñoâ la moät naêm.
Vaäy ñeå ñaøo taïo nhöõng ngöôøi naøy phaûi toán keùm gì? Ñoù laø chi phí 500 ñoâ la moät maùy vi
tính cho moãi ngöôøi, vaø chi phí khoùa hoïc. Chi phí hoïc khoâng cao, neáu hoïc qua Internet
hoaëc thaäm chí hoïc taïi nhöõng tröôøng hoïc trong nöôùc. Hoïc vieân caàn hoïc laäp trình vaø
tieáng Anh trong hai naêm, sau ñoù laøm vieäc moät hoaëc hai naêm ñeå thu thaäp kinh nghieäm.
Vôùi khoaûng chöøng 10 trieäu ñoâ la moät naêm, lôïi ích thu ñöôïc töø moãi lôùp seõ laø 300 trieäu
ñoâ la thu nhaäp vaø 75 trieäu ñoâ la doanh thu thueá moãi naêm! (vôùi moät möùc thueá giaû ñònh
laø 25% chöù khoâng phaûi 75%; neáu ôû möùc thueá cao hôn seõ khoâng coù gì coù theå phaùt trieån
ñöôïc.) Con soá naøy seõ theâm 1% vaøo tæ leä taêng tröôûng GDP. Töø nhoùm chuyeân gia naøy,
thöôøng hôïp lyù khi moät soá seõ trôû thaønh nhöõng nhaø kinh doanh, baét ñaàu hình thaønh coâng
ty, thueâ lao ñoäng, vaø ñoùng thueá. Nhöõng ích lôïi naøy coù khaû naêng seõ lan roäng, tích luõy
naêm naøy qua naêm khaùc, vaø seõ trôû neân to lôùn ngay caû khi nhöõng giaû ñònh trong ví duï
naøy laø quaù khaû quan. Chaúng haïn vaãn coù thaát thoaùt moät soá laäp trình vieân coù tay ngheà
sang caùc nöôùc khaùc, nhöng neáu thueá thu nhaäp hôïp lyù cuøng vôùi caùc phöông tieän thoâng
tin lieân laïc toát hôn vaø reû hôn, thì nhieàu ngöôøi seõ raát saün saøng ôû laïi.20 Vaäy trong tình
huoáng naøo thì caùch ñaàu tö nhö vaäy coù khaû naêng xaûy ra nhaát?
Coù leõ caàn phaûi toùm taét nhöõng yù nghóa cuûa caùc tæ leä taêng tröôûng giaû ñònh trong
moãi tình huoáng. Baûng toùm taét, vôùi vaøi con soá laøm troøn, giaû ñònh raèng GDP naêm 2000 laø
19
Haøng naêm coù 1,5 trieäu hoïc sinh trung hoïc töø lôùp 10 - 12. Neáu caùc hoïc sinh ñöôïn choïn löïa khi toát
nghieäp trung hoïc, thì chæ caàn ñeán 2% töø caùc lôùp hoïc. Ta seõ coù ñöôïc con soá 50,000 vì töông ñöông vôùi
1,3% cuûa toång caàu theá giôùi, ñaây cuõng laø tæ troïng cuûa daân soá Vieät Nam trong daân soá theá giôùi.
20
Coâng nghieäp phaàn meàm AÁn Ñoä xuaát khaåu nhieàu ngöôøi coù tay ngheà, nhöng vaãn coù moät ngaønh coâng
nghieäp phaàn meàm trong nöôùc maïnh meõ, töø AÁn Ñoä xuaát ñi haøng naêm 35 tæ ñoâ la phaàn meàm. Vôùi nhöõng
ñieàu kieän hôïp lyù, Vieät Nam cuõng coù theå thaønh coâng nhö vaäy.
David Dapice 27
2001-2002
khoaûng 30 tæ ñoâ la vaø thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laø 400 ñoâ la.
Toång GDP vaø GDP bình quaân ñaàu ngöôøi trong ba tình huoáng
Taêng tröôûng GDP Toång GDP (tæ ñoâ GDP bình quaân
la) ngöôøi (ñoâ la/ngöôøi)
Toång soá Ñaàu ngöôøi 2005 2010 2005 2010
Tình huoáng 1 4,5% 3% 37 47 464 537
Tình huoáng 2 6,5% 5% 41 56 511 652
Tình huoáng 3 10,5% 9% 49 81 615 950
Nguoàn: caùc tính toaùn döïa treân nhöõng tæ leä taêng tröôûng giaû ñònh trong moãi tình huoáng.
Taêng tröôûng daân soá ñöôïc giaû ñònh 1,4% moät naêm.
Vaãn chöa coù moät phaân tích thaáu ñaùo veà nhöõng haøm yù lieân quan ñeán ngheøo khoù
trong ba tình huoáng treân, nhöng roõ raøng vieäc ñaït ñöôïc moät möùc thu nhaäp cuï theå naøo ñoù
seõ deã daøng hôn neáu möùc thu nhaäp trung bình laø 900 ñoâ la thay vì 500 ñoâ la. Maëc duø
phaân phoái thu nhaäp coù theå trôû neân ít coâng baèng hôn khi coù taêng tröôûng nhanh choùng,
nhöng neáu chính saùch cuûa chính phuû laø nhaèm ñaàu tö vaøo voán vaät chaát vaø con ngöôøi
trong moïi laõnh vöïc vaø toå chöùc, thì haàu heát moïi ngöôøi seõ cuøng noåi vôùi nöôùc trieàu ñang
leân. Ñaây khoâng phaûi laø moät söï khaùi quaùt treân lyù thuyeát. Theo keát qyar hai baûn Khaûo
saùt Möùc soáng, bình quaân chi tieâu thöïc teá ñaõ taêng 43% (7,5% moät naêm), nhöng ngay caû
nhoùm moät phaàn naêm thaáp nhaát cuõng taêng ñöôïc 29%, vaø nhoùm moät phaàn naêm cao nhaát
taêng 55%. Giai ñoaïn töø 1992/93 ñeán 1997/98 ñöôïc ñaùnh daáu bôûi taêng tröôûng nhanh,
haàu nhö nhanh baèng möùc döï baùo trong tình huoáng 3. Phaân tích cuûa Ngaân haøng Theá
giôùi21 söû duïng möùc ngheøo khoù döïa treân ngaân saùch duøng cho löông thöïc tuøy thuoäc vaøo
söï chi tieâu ñaày ñuû löôïng calori vaø chi tieâu trung bình khoâng daønh cho thöïc phaåm. Theo
phaân tích naøy tæ leä ngheøo khoù giaûm töø 58% xuoáng 34%, giaûm maïnh hôn veà chieàu saâu
cuõng nhö tính nghieâm troïng cuûa ngheøo khoù. Ñieàu naøy coù nghóa laø, ngay caû vôùi nhöõng
ngöôøi vaãn coøn ôû döôùi vaïch ngheøo khoù, thu nhaäp cuûa hoï ñaõ taêng ñeán gaàn hôn möùc toái
thieåu mong muoán (neáu söû duïng chuaån ngheøo khoù thaáp hôn, döïa treân thöïc phaåm, tæ leä
ngheøo khoù seõ rôi töø 25% xuoáng 15%).
Naêm 1998, tæ leä ngheøo ôû caùc vuøng noâng thoân vaãn coøn 45%, so vôùi 9% ôû caùc
vuøng thaønh thò. Söï khaùc bieät naøy khoâng ngoaøi döï kieán, vì chi tieâu theo ñaàu ngöôøi ôû
nhöõng vuøng thaønh thò laø 120% cao hôn ôû noâng thoân. Neáu coù nhieàu thanh nieân ôû caùc
vuøng noâng thoân quyeát ñònh di chuyeån ñeán nhöõng nôi taïo cô hoäi toát hôn, thì ñieàu naøy
khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân. Vaäy thì tình huoáng naøo seõ taïo ra nhieàu cô hoäi hôn cho
nhöõng di daân naøy? Ñoù phaûi laø tình huoáng 3, vôùi caùc möùc ñaàu tö cao hôn. Thu nhaäp vaø
21
“Ai ñöôïc lôïi töø söï buøng noå cuûa Vieät Nam trong thaäp nieân 1990? Moät phaân tích veà naïn ngheøo khoù vaø
caùc xu höôùng baát bình ñaúng” taùc giaû Glewwe, Gragnolati, vaø Zaman, Ban Nghieân cöùu Phaùt trieån Ngaân
haøng Theá giôùi.
David Dapice 28
2001-2002
tieâu duøng cao hôn cuûa nhöõng ngöôøi di cö seõ taêng nhu caàu tieâu thuï saûn phaåm cuûa noâng
thoân, töø ñoù giuùp nhöõng ngöôøi coøn ôû laïi vuøng queâ. Neáu thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi
noâng thoân coù theå taêng gaáp ñoâi, coù khaû naêng naïn ngheøo khoù ôû noâng thoân seõ giaûm ñi
ñaùng keå. Vôùi moät chuaån ngheøo khoù thaáp hôn, nhö chuaån ngheøo khoù chính phuû Vieät
Nam thöôøng duøng, naïn ngheøo khoù coù theå haàu nhö bieán maát trong moät thaäp nieân hoaëc
hôn. Neáu öu tieân cao nhaát laø ñeå cho khoâng coøn thu nhaäp thaáp, thay vì khoáng cheá
cheânh leäch thu nhaäp trong caùc hoä gia ñình, taêng tröôûng nhanh hôn seõ toát hôn taêng
tröôûng chaäm hôn - vôùi ñieàu kieän caùc hoaït ñoäng ñaàu tö ñöôïc thöïc hieän hôïp lyù ôû nhöõng
vuøng ngheøo vaø caùc nhoùm ngheøo.
Neáu tình huoáng 3 höùa heïn taêng tröôûng nhanh hôn, ít ngheøo hôn, soá thu thueá cao
hôn, ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi nhieàu hôn, vaø naém baét coâng ngheä toát hôn so vôùi nhöõng
tình huoáng khaùc, taïi sao tình huoáng naøy laïi khoâng ñöôïc choïn? Moät lyù do chính laø tình
huoáng naøy troâng coù veû ngoaøi taàm vôùi. Moät nöôùc ngheøo coù theå taêng tröôûng quaù nhanh
khoâng? Caâu hoûi naøy coù theå hôïp lyù neáu ôû Chaâu Phi. Coøn ôû Vieät Nam, vôùi nhöõng ví duï
gaàn ñaây laø Trung Quoác, Haøn Quoác, vaø Ñaøi Loan, caâu hoûi naøy ít bi quan hôn. Thaät vaäy,
ngay trong thaäp nieân 1990 töï thaân Vieät Nam ñaõ taêng tröôûng khoaûng 9% moät naêm cho
ñeán 1997. Chæ caàn taêng tröôûng nhanh hôn 1% khi coù raát nhieàu cô hoäi naûy sinh töø caùc
ngaønh coâng nghieäp phaàn meàm vaø ñieän töû, cuõng nhö töø hieäp ñònh thöông maïi vôùi Myõ,
thì khoâng theå laø moät giaû ñònh khoâng hôïp lyù. Vì vaäy Vieät Nam taêng tröôûng nhanh trong
thaäp nieân naøy laø coù theå ñöôïc.
Moät söï phaûn ñoái khaùc coù theå laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù moät vai troø nhuùn
nhöôøng khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc trong neàn kinh teá ñang taêng tröôûng nhanh, neáu so
vôùi tình huoáng taêng tröôûng chaäm hôn. Tuy nhieân söï phaûn ñoái naøy coù theå nhaàm laãn con
soá töông ñoái vôùi tuyeät ñoái. Raát coù theå caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc coù hieäu quaû seõ taêng
tröôûng raát toát ôû tình huoáng 3, nhanh hôn so vôùi tình huoáng 1 hay 2. Neáu muïc tieâu laø
phaùt trieån nhöõng coâng ty nhaø nöôùc lôùn vaø maïnh trong moät soá khu vöïc cuï theå, thì tình
huoáng taêng tröôûng nhanh seõ hieäu quaû hôn taêng tröôûng chaäm. Neáu coù ai nghi ngôø caùc
doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ phaûi maát nhieàu thôøi gian ñeå phaùt trieån kyõ naêng caïnh tranh,
thì soá thu thueá cao töø taêng tröôûng nhanh coù theå ñöôïc duøng ñeå hoã trôï song song cho caùc
doanh nghieäp naøy. Chæ khi naøo vai troø töông ñoái cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc xem
laø quan troïng thì luùc ñoù taêng tröôûng chaäm hôn seõ ñöôïc öa chuoäng. Nhöng trong thaäp
nieân 1990 ñaõ coù söï suït giaûm maïnh veà vai troø cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc, vaø nhöõng xu
höôùng hieän taïi laø töông töï hay coøn hôn theá nöõa. Neáu ñieàu naøy ñaõ ñöôïc chaáp nhaän trong
moät thôøi gian daøi, thì taïi sao vieäc tieáp tuïc khuynh höôùng naøy laø khoâng khaùch quan?
YÙ kieán phaûn ñoái thöù ba thaät söï lieân quan nhieàu ñeán khía caïnh chính trò vaø vaên
hoùa hôn laø kinh teá, nhöng cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. Neáu khu vöïc tö nhaân
ñöôïc töï do vaø chính phuû maát kieåm soaùt caùc doøng löu chuyeån thoâng tin thì seõ khoâng theå
haønh ñoäng nhö luùc tröôùc nöõa. Nhöõng moái quan taâm veà kinh teá noäi ñòa, caïnh tranh moät
phaàn vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc seõ gia taêng. Sinh vieân vaø nhöõng ngöôøi lao ñoäng
David Dapice 29
2001-2002
chuyeân moân, duø coøn laø moät thieåu soá trong toång daân soá, seõ phaùt trieån nhöõng yù töôûng khoù
coù theå kieåm soaùt ñöôïc. Ngay caû nhaân daân cuõng coù theå suy nghó nhieàu hôn theo giaù trò
phöông taây hoaëc giaù trò tieâu duøng. Nhöõng quan taâm naøy coù leõ laø söï lo ngaïi thöïc söï
ñaèng sau laäp luaän veà nhöõng theá löïc thuø ñòch. Moät laàn nöõa, vaán ñeà khoâng phaûi laø ñaøi
CNN ñang coá gaéng loaïi boû chuû nghóa xaõ hoäi, maø vì quan ñieåm veà theá giôùi cuûa ñaøi naøy
laø khaùc bieät vaø phoå bieán hôn. Söï laëp ñi laëp laïi thöôøng thuyeát phuïc ñöôïc nhöõng gì maø
laäp luaän khoâng laøm ñöôïc. Lieäu neàn vaên hoùa cuûa Vieät Nam coù bò caùm doã bôûi neàn vaên
hoùa tieâu duøng haøo nhoaùng cuûa nöôùc ngoaøi? Lieäu söï oån ñònh trong nöôùc coù bò ñe doïa bôûi
nhöõng nhoùm trong nöôùc seõ gia taêng vaø ñöôïc leân tieáng? Ñaây laø nhöõng caâu hoûi vöôït quaù
khaû naêng traû lôøi cuûa moät nhaø kinh teá hoïc. Hieån nhieân caùc caâu hoûi höôùng vaøo nhöõng
quan taâm thöïc tieãn. Nhöng chuùng cuõng caàn phaûi ñöôïc caân nhaéc so vôùi maët tích cöïc töø
taêng tröôûng nhanh hôn. Neáu söùc maïnh cuûa moät nöôùc ñaït ñöôïc töø cuûa caûi, coâng ngheä,
vaø nhaân daân coù neàn taûng giaùo duïc toát hôn, thì taêng tröôûng nhanh hôn chaéc chaén mang
laïi cho nöôùc naøy nhieàu hôn laø taêng tröôûng chaäm hôn. Neáu tham nhuõng ñöôïc giaûm ñi
toát hôn baèng caùch traû löông hôïp lyù cho vieân chöùc nhaø nöôùc thay vì baèng nhöõng chieán
dòch choáng tham nhuõng theo töøng thôøi kyø, thì soá thu thueá cao hôn coù theå laøm giaûm bôùt
tham nhuõng, moät nguoàn goác gaây baát bình. Ñaây chính laø nhöõng vaán ñeà caàn ñöôïc thaûo
luaän moät caùch thöïc teá.
Moät con ñöôøng keát noái nhanh hôn
Moät quoác gia xeáp haïng cao hôn veà khaû naêng söû duïng Internet thöôøng coù moät tæ leä lôùn
daân soá bieát tieáng Anh. Ñieàu naøy khoâng ñaùng ngaïc nhieân, vì khoaûng 80% thoâng tin treân Internet
söû duïng tieáng Anh. Nhöng tæ leä ngöôøi noùi tieáng Anh ôû Vieät Nam töông ñoái thaáp vaø coù theå phaûi
caàn haøng naêm trôøi ñeå phaùt trieån moät tæ leä cao söû duïng thaønh thaïo ngoân ngöõ naøy. Coù caùch naøo
khaùc ñeå taêng toác quaù trình naøy? Caâu traû lôøi laø coù theå.
Vôùi toác ñoä xöû lyù nhanh chöa töøng thaáy vaø giaù thaønh thaáp chöa töøng thaáy, chaát löôïng
cuûa caùc chöông trình phieân dòch ñang ñöôïc caûi thieän ñeán möùc coù theå duøng ñeå dòch nhaùp trong
nhöõng lónh vöïc cuï theå, tuy vaãn chöa söû duïng ñeå phieân dòch toång quaùt. Neáu Vieät Nam muoán
taêng toác ñoä tieáp caän thoâng tin treân Internet moät caùch coù hieäu quaû, Vieät Nam coù theå tìm nguoàn
taøi trôï ñeå phaùt trieån vaø cung caáp mieãn phí moät chöông trình phieân dòch cho ngöôøi duøng
Internet. Moãi khi moät chuyeân gia phieân dòch laøm coâng vieäc dòch thuû coâng moät phaàn naøo ñoù, hoï
coù theå göûi baûn nhaùp (do maùy dòch) vaø baûn cuoái cuøng (do chuyeân gia dòch) ñeán ngöôøi phaùt trieån
phaàn meàm phieân dòch. Baèng caùch saøng loïc caùc töø ngöõ vaø ngöõ phaùp, chöông trình coù theå ñöôïc
hoaøn thieän daàn. Nhöõng trình phieân dòch khaù toát hieän ñaõ coù ôû moät soá nöôùc chaâu AÂu ñeå dòch sang
tieáng Anh vaø ngöôïc laïi. Chöông trình phieân dòch hieän taïi cuûa Vieät Nam vaãn chöa toát. Ñaây coù
theå laø toång hôïp cuûa noã löïc chöa cao trong phoái hôïp caùc nghóa cuûa töø, cuûa thuaät toaùn chöa cao
ñeå chuyeån moät ñoaïn vaên töø moät ngoân ngöõ naøy sang ngoân ngöõ khaùc, cuûa vieäc söû duïng hoaøn
caûnh ñeå hieåu nghóa thöïc. Noã löïc ban ñaàu coù theå höôùng vaøo caùc phaàn meàm duøng cho kinh
doanh, noâng nghieäp, khoa hoïc, y teá...Neáu ngöôøi duøng Internet coù theå tieáp caän thoâng tin baèng
tieáng Anh moät caùch deã daøng, lôïi ích cuûa phöông tieän thoâng tin naøy trong nghieân cöùu vaø thöông
maïi seõ to lôùn hôn nhieàu.
David Dapice 30

Book 57 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Book 57 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fulbright Economics Teaching Program Economics Executive Education Program Choices and Opportunities

CAÙC LÖÏA CHOÏN VAØ CÔ HOÄI:

Tieán só David O. Dapice

Tình huoáng 3: Moät quyeát ñònh nhaûy voït

Lôøi giôùi thieäu

So saùnh toác ñoä taêng tröôûng

Ba tình huoáng vaø söï khaùc bieät vôùi nhau

Ñònh nghóa vai troø chuû ñaïo nhö theá naøo?

Toùm laïi, caùc chính saùch trong tình huoáng 1 laø:

Thoûa thuaän thöông maïi Vieät-Myõ toát ôû nhöõng ñieåm naøo?

Toùm taét tình huoáng 2

Tình huoáng 3: Moät quyeát ñònh nhaûy voït?

Toùm laïi, caùc chính saùch cho tình huoáng 3 laø:

Moät con ñöôøng keát noái nhanh hôn

You might also like