Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội

Viện Công nghệ sinh học và Công nghệ thực phẩm
Bộ môn Công nghệ sinh học

TỐI ƯU HÓA
TRONG CNTP và CNSH

Giảng viên: TS. Nguyễn Trường Giang

6- 2021
 NỘI DUNG

1. MỞ ĐẦU
2. TỐI ƯU HÓA QUÁ TRÌNH MỘT MỤC TIÊU ĐA YẾU TỐ
2.1. PHƯƠNG PHÁP GAUSS-SEIDENT
2.2. PHƯƠNG PHÁP BOX-WILLSON
3. TỐI ƯU HÓA QUÁ TRÌNH ĐA MỤC TIÊU ĐA YẾU TỐ
4. GIẢI QUY HOẠCH TUYẾN TÍNH BẲNG PHƯƠNG PHÁP CHUYỂN VỊ.
BÀI TOÁN SẢN XUẤT BIA
5. GIẢI QUY HOẠCH TUYẾN TÍNH BẰNG PHƯƠNG PHÁP ĐƠN HÌNH
5.1. BÀI TOÁN TÌM PHƯƠNG ÁN TỐI ƯU TRONG SẢN XUẤT BÁNH KẸO
5.2. BÀI TOÁN PHA ĐẤU ĐIỀU KIỆN DẠNG ĐẲNG THỨC

6. BÀI TOÁN VẬN TẢI

7. BÀI TOÁN QUY HOẠCH ĐỘNG
8. ÔN TẬP
 BÀI TOÁN PHA ĐẤU
ĐIỀU KIỆN DẠNG ĐẲNG THỨC
(BÀI TOÁN M)
I. Đặt vấn đề

- Các loại thành phẩm hoặc bán thành phẩm được chế biến từ
nhiều loại nguyên liệu hoặc được pha đấu từ nhiều loại bán
thành phẩm khác nhau.

- Ứng dụng quy hoạch tuyến tính trong kỹ thuật pha đấu thực
phẩm.
Ví dụ sản xuất rượu vang nho:
Chỉ tiêu hoá học của rượu vang
TCVN 7045 : 2002

STT Tên chỉ tiêu Mức

1 Hàm lượng etanol (cồn) ở 200C, % (V/V) 6 18

Hàm lượng metanol trong 1 l etanol 1000, g/l,
2 3,0
không lớn hơn
Hàm lượng axit bay hơi, tính theo axit axetic,
3 1,5
g/l, không lớn hơn

4 Hàm lượng SO2, mg/l, không lớn hơn 350

Xianua và các phức xianua+, mg/l, không lớn
5 0,1
hơn
 Người ta sử dụng phương pháp
pha đấu để đảm bảo những chỉ số chất
lượng ổn định
II. Phát biểu bài toán:

Cần phải sản xuất một loại thức ăn tinh cho gia súc có:
- Prorein: 30 %
- Các chất khác: 70%

Sản phẩm được chế biến từ hai loại nguyên liệu là khô
đỗ tương và bột đầu cá.
Thành phần dinh dưỡng của khô đỗ tương:
Protein : 40%
Các chất khác: 60%

Thành phần dinh dưỡng của bột đầu cá:

Protein: 20%
Các chất khác: 80 %

Giá mua khô đỗ tương là 5000 đ/kg,

còn bột đầu cá là 4000 đ/kg.
Bài toán đặt ra:

Tính lượng khô đỗ tương và bột đầu cá tối
thiểu để sản xuất 1 kg thức ăn gia súc nói trên,
sao cho giá thành là rẻ nhất.
III. Cách giải bài toán

Bây giờ ta gọi:

lượng khô đỗ tương đem vào chế biến là x1(kg)
lượng bột đầu cá là x2 (kg)

thì ta có hàm mục tiêu như sau:

Z = 5x1 + 4x2  min (1)

Các điều kiện ràng buộc:

0,6x1 + 0,8x2 = 0,7

0,4x1 + 0,2x2 = 0,3 (2)
x 1 + x2 = 1
Điều kiện về dấu: x1,x2 ≥ 0 (3)

Phải tìm các giá trị x1 và x2 thỏa mãn (1),

(2) và (3)
Tổng quát hóa bài toán

Ta gọi:
xj – lượng nguyên liệu loại j cần đưa vào
sản xuất
aij – hàm lượng chất dinh dưỡng i có trong
nguyên liệu j
bi – hàm lượng chất dinh dưỡng i cần có
trong thành phẩm
cj – giá mua một đơn vị nguyên liệu j
Bài toán xuất phát có dạng tổng quát:
n
Z= c j x j Min
j 1
n
 aij x j = bi (i = 1, 2, …m)
j 1

xj ≥ 0 (j= 1, 2, …n)
Bài toán M: M là gì?
Bản chất bài toán?
n m
Z =  c j x j   Mxn i  min
j 1 i 1

 aij x j  xn  i   bi
n
(i = 1,2,…,m)
j 1

xj ≥ 0 (j= 1, 2, …n+m)
Mối liên quan giữa bài toán M và bài
toán xuất phát ?

Nếu (x1,x2, …,xn) là 1 PA của BT xuất

phát thì (x1,x2, …,xn,0,0,…0) là 1 PA
của BT “M” và ngược lại

ĐL: Đk cần và đủ để BT x.f. có PATU

(cực tiểu) là BT M có phương án tối
ưu (cực tiểu)
 Trường hợp 1: Bt M có nghiệm dạng
X =(x1,x2,..xn,0,0,0…0) thì bt x.f. có nghiệm
X =(x1,x2,..xn)
Trường hợp 2: Bt M có nghiệm dạng X =(x,y)
Trong đó y  o thì bt x.f. vô nghiệm (ko có lời giải)
Lập bảng đơn hình và thực hiện thuật toán:
Bài toán M có dạng:

Z = 5x1 + 4x2 + Mx3 + Mx4 + Mx5  min (1’)

0,7 = 0,6x1 + 0,8x2 + x3 + 0x4 + 0x5

0,3 = 0,4x1 + 0,2x2 + 0x3 + x4 + 0x5 (2’)
1= x1 + x2 + 0x3 + 0x4 + x5
xj ≥ 0, j = 1,2, …,5 (3’)
Bảng đơn hình PA cơ sở: J = (A3, A4, A5)

Cj Po xo 5/x1 4/x2 M/x3 M/x4 M/x5 

M A3 0,7 0,6 0,8 1 0 0 7/8

M A4 0,3 0,4 0,2 0 1 0 3/2

M A5 1 1 1 0 0 1 1

k 2M 2M-5 2M-4 0 0 0

Bài toán MIN

Giải QHTT bằng phương pháp đơn hình

Định lý “tiêu chuẩn tối ưu”:

 Cj P1 x1 5/x1 A3 M/x3 M/x4 M/x5 1
4 A2 7/8 6/8 1 10/8 0 0 -

M A4 1/8 1/4 0 -1/4 1 0 1/2

M A5 1/8 2/8 0 -10/8 0 1 1/2
2 M  28 4 M  16 20M  40
Zj – Cj= k 8 0 0 0
8 8
 Cj P2 x2 A4 A3 M/x3 M/x4 M/x5

4 A2 0,5 0 1 2 -3 0

5 A1 0,5 1 0 -1 4 0
M A5 0 0 0 -1 -1 1

Zj – Cj =  k 9/2 0 0 -2M+3 -2M+8 0

Phương án tối ưu ở đây là: x1 = x2 = 0,5 kg,
và hàm mục tiêu:
Zmin = 9/2 = 4500 đồng
CÁC BÀI TOÁN ÔN TẬP

 Trường hợp gặp khi giải BT “M”

 Cách so sánh giá trị Δk trong BT “M”

 Δk= αk + βkM
 Δk>0 nếu βk>0 còn αk tùy ý hoặc αk >0 còn βk=0
 Δq>Δp nếu βq>βp còn αq, α p tùy ý hoặc αq > αp còn βq= βp
BÀI TẬP
F(x) = x1 + 4x2 -3x3  max
2x1 +x2 +3x3 ≤7
4x1 -3x2 -2x3 ≥9
x1 +2x2 -x3 =2
Xj ≥ 0 (j=1-3)