CHARAKTERYSTYKA GŁOSEK

I. CHARAKTERYSTYKA SPÓŁGŁOSEK

1. Kryterium – Ruchy/ ułożenie/ zachowanie wiązadeł głosowych

a. spółgłoski dźwięczne – wymawiane z udziałem tonu krtaniowego; powietrze przechodząc
z płuc przeciska się przez zsunięte wiązadła głosowe, które wykonują rytmiczne drgania,
wprawiając w drgania również to powietrze, w ten sposób powstaje ton krtaniowy, a co za
tym idzie – spółgłoski dźwięczne
b. spółgłoski bezdźwięczne – wymawiane bez udziału tonu krtaniowego, kiedy to powietrze
wychodzące z płuc swobodnie przepływa przez głośnię, szparę powstałą na skutek
rozsunięcia się wiązadeł głosowych

spółgłoski dźwięczne spółgłoski bezdźwięczne

b, d, g, j, l, ł, m, n, ń, r, v, y, z, ź, ż, dz, dź, dż p, c, ć, cz, f, x, k, s, ś, t,

2. Kryterium – Rezonator (ruchy podniebienia miękkiego wraz z języczkiem)

a. spółgłoski ustne – wymawiane bez udziału jamy nosowej, kiedy to języczek przylega do
tylnej ściany gardła, zamykając przepływającemu z płuc powietrzu wejście do jamy
nosowej
b. spółgłoski nosowe/ znazalizowane – wymawiane z udziałem jamy nosowej, kiedy to
języczek opada i przesuwa się nieznacznie ku przodowi jamy ustnej, pozwalając tym
samym powietrzu wydechowemu przepłynąć przez obie jamy, tj. jamę nosową i ustną.

spółgłoski nosowe

m; m’; n; ń

Pozostałe spółgłoski to spółgłoski ustne.

Unosowienie głoski ustnej oznacza osłabienie artykulacji, natomiast denazalizacja

(odnosowienie) – wzmocnienie artykulacji.

3. Kryterium – Miejsce artykulacji

a. spółgłoski wargowe – wargi tworzą zaporę
a1 spółgłoski dwuwargowe – obie wargi zbliżają się do siebie
a2 – spółgłoski wargowo – zębowe – górne zęby zbliżają się do dolnej wargi

spółgłoski wargowe

spółgłoski dwuwargowe spółgłoski wargowo - zębowe

p, b, m v, f

b. spółgłoski przedniojęzykowe – przód języka tworzy zaporę

 b1 spółgłoski przedniojęzykowo – zębowe – przód języka tworzy zaporę z zębami
b2 spółgłoski przedniojęzykowo – dziąsłowe – przód języka tworzy zaporę z zębami

spółgłoski przedniojęzykowe

spółgłoski przedniojęzykowo – zębowe spółgłoski przedniojęzykowo - dziąsłowe

t, d, n, s, z, c, dz sz, ż, cz, dż, r, l

c. spółgłoski środkowojęzykowe – środek języka tworzy zaporę

c1 spółgłoski środkowojęzykowe prepalatalne – środek języka przylega do prepalatum –
przedniej części podniebienia twardego
c2 spółgłoski środkowojęzykowe postpalatalne – środek języka przylega do postpalatum –
tylnej części podniebienia twardego

spółgłoski środkowojęzykowe

spółgłoski środkowojęzykowe prepalatalne spółgłoski środkowojęzykowe postpalatalne

ś, ź,ć, dź, ń, j ki, gi

d.

spółgłoski tylnojęzykowe (welarne)

k, g ł, x

4. Kryterium – ułożenie środka języka

a. spółgłoski twarde – artykułowane bez udziału środka języka
b. artykułowane z udziałem środka języka (środek języka zbliża się do palatum)
b1 spółgłoski miękkie (palatalne) – środek języka tworzy jedyną zaporę, jest głównym
miejscem artykulacji
b2 – spółgłoski zmiękczone (spalatalizowane) – środek języka nie tworzy jedynej zapory,
jest dodatkowym miejscem artykulacji

spółgłoski twarde spółgłoski miękkie spółgłoski zmiękczone

b, c, d, f, g, x, k, l, ł, m, n, ń, gi , j, ki , ś, ć, ź, dź b’, c’, d’, f’, x’, l’, ł’, m’, p’,

p, r, s, t, v, z, ż, dż,dz r’, s’, t’, v’, z’

5. Kryterium – sposób artykulacji (stopień zbliżenia narządów mowy)

a. spółgłoski właściwe
 a1 spółgłoski właściwe szczelinowe - w jamie ustnej tworzy się szczelina, można je
przedłużać
a2 spółgłoski właściwe zwarto – szczelinowe- następuje zwarcie, które przechodzi w
szczelinę, przy przedłużeniu przechodzą w szczelinowe
a3 spółgłoski właściwe zwarto – wybuchowe – następuje zwarcie, a następnie „wybuch”

spółgłoski właściwe

spółgłoski szczelinowe spółgłoski zwarto - spółgłoski zwarto -

szczelinowe wybuchowe

f, v, s, ś, sz, z, ź, ż, x c, ć, cz, dz, dź, dż p, b, t, d, k, g

b. spółgłoski spółotwarte (półotwarte)

b1 spółgłoski półotwarte nosowe
b2 spółgłoski półotwarte drżące
b3 spółgłoski półotwarte boczne

spółgłoski półotwarte

spółgłoski półotwarte nosowe spółgłoski półotwarte drżące spółgłoski półotwarte boczne

m, n, ń r l, ł

II. CHARAKTERYSTYKA SAMOGŁOSEK

1. Kryterium – kształt warg: samogłoski spłaszczone, okrągłe, obojętne

2. Kryterium – pionowe ruchy języka: samogłoski wysokie, średnie, niskie
3. Kryterium – poziome ruchy języka: samogłoski przednie, środkowe, tylne
4. Kryterium – rezonator: samogłoski ustne, nosowe
Wszystkie samogłoski są dźwięczne
a – samogłoska obojętna, niska, środkowa, ustna
y – samogłoska spłaszczona, wysoka, przednia, ustna
i – samogłoska spłaszczona, wysoka, przednia, ustna
u – samogłoska okrągła, wysoka, tylna, ustna
e – samogłoska spłaszczona, średnia, przednia, ustna
ę – samogłoska spłaszczona, średnia, przednia, nosowa
o – samogłoska okrągła, średnia, tylna, ustna
ą – samogłoska okrągła, średnia, tylna, ustna
! Samogłoski pełnią funkcję zgłosko -/ sylabotwórczą – stanowią ośrodek sylaby