PLAC KOLEGIACKI Historia

Chronologia

Od lokacji miasta w 1253 do lat 60. XV w.

1252 Boguchwał II pomysłodawca utworzenia parafii
1253 lokacja miasta na lewym brzegu Warty; potrzeba utworzenia nowej parafii z kościołem
i cmentarzem
1262 poświęcenie pierwszego kościoła
1263 trzeci pod względem wysokości budynek w Europie
1388 przebudowa kościoła
1447 pierwsze uszkodzenie kościoła podczas wielkiego pożaru Poznania
1476 pożar kościoła
1488 egzekracja cmentarza i następnie jego rekoncyliacja
Okres nowożytny i ekspansja na zachód
Lata 60. XV w. zaprzestanie pochówków i przeniesienie cmentarza; możliwość budowy
bezpodwórzowych domów; wyłożenie placu płytkami
do 1520 ufundowano ponad 30 kaplic w Kolegiacie
1573 otwarcie Kolegium Jezuickiego
1574 przebudowa trzech domów przyległych do murów miejskich przez Jana Baptystę
Quadro i stworzenie Domu bractwa księży ubogich
do początku budowa 12 domów dla księży altarystów; obszar nazywany ‘księżą dzielnicą’
XVI
10 lipca 1657 podpalenie kościoła przez wojska szwedzkie
1661 zakończenie remontu kościoła
1725 huragan powoduje runięcie wieży
3 czerwca 1773 uderzenie pioruna wywołuje pożar, który doszczętnie strawił kościół i odbudowa z wadą
konstrukcyjną (1777 runęła jedna ze ścian)
1780 pożar kościoła
14 lutego 1798 Fryderyk Wilhelm nakazuje rozbiórkę
1802 rozbiórka budynku kolegiaty i powstanie palcu Neuer Markt (Przez długie stulecia swego
istnienia Stary Rynek, zwał się po prostu Rynkiem. Dopiero w wieku XIX, dla
odróżnienia go od Nowego Rynku, przed jego nazwą pojawił się przymiotnik „Stary”.
Nową nazwę w brzmieniu polskim ustalono urzędowo 16 czerwca 1919 roku.)
1871 wyburzenie budynków z Ciemną Bramką w celu przebicia ul. Bramkowej
1894-95 budowa łaźni miejskiej w miejscu dawnego prezbiterium
1936-37 budowa Miejskiego Ośrodka Zdrowia (Jerzy Tuszowski); maszt okrętowy wieńczący
budynek nie zachował się
1937 projekt rekonstrukcji muru zewnętrznego przy ul. Wodnej, narożnik Garbar
1940-45 plan powiększenia placu w stronę północną ul. Wodnej; konkurs na przekształcenie
Starego Rynku i Placu Kolegiackiego; rozebranie kilkunastu kamienic w bloku
Klasztorna-Wodna-Ślusarska oraz w zakończeniu bloku między Pl. Kolegiackim,
ul. Wietrzną i ul. Wodną
II Wojna zmiana nazwy na Felix-Dahnplatz; lokalizacja na placu zbiornika przeciwpożarowego
Światowa
 Zabudowa

Najważniejsze obiekty:
1. Kolegiata św. Marii Magdaleny*
2. Probostwo
3. Mury miejskie*
4. Dom altarystów*
5. Ciemna Bramka*
6. Kolegium Jezuickie
7. Łaźnia Miejska*
8. Kamienica Bergera
9. Miejski Ośrodek Zdrowia

* nieistniejące

Plac zawdzięcza swój kształt:

- od południa i wschodu: przebieg murów miejskich miasta lokacyjnego, gdzie istniała możliwość
zabudowywania wykuszy; na przełomie XV/XVI w. rozpoczęto stawianie budynków przyległych
do murów - zabudowane wykusze w murze miejskim (od bramy Wodnej w stronę bramy
Wrocławskiej): św. Antoniego, dom altarystów, św. Trójcy, Kanonia Łukasza Brzeźnickiego, św.
Anny, dom bractwa księży ubogich z Ciemną Bramką, nowa szkoła miejska (1580-1871),
zabudowa kolegium jezuickiego, dom prepozytów farnych (probostwo), dom drugiego
ministerium altarii cechu kuśnierskiego; od wschodu obszar ten ograniczony był także ul.
Wietrzną. Która biegła od Nowego Rynku do ul. Wodnej, wzdłuż starego muru miejskiego
i sięgała aż do kościoła Dominikańskiego; po pożarze w r. 1803 nie odbudowana; Nazwa w
wiekach dawniejszych nieznana, pochodzić może z XVIII wieku;
- od północy: tyły kamienic przy ul. Wodnej (budynki gospodarcze, mielcuchy); następnie krótkie
działki z domami szachulcowymi/drewnianymi dla altarystów, bractw piwowarów i kowali;
- od zachodu: probostwo farne z ogrodem.
 Nazewnictwo

Zmiany w nazewnictwie placu:

1. Początkowo bez konkretnej nazwy – Cmentarz/antiquum coemeterium (stary cmentarz) –
w postaci placu przykościelnego; nie używano jednak nazwy ‘plac’ tylko antiquum coemeterium
(stary cmentarz); lokalizacja:
- Na północ do obecnej zabudowy; odległość między kościołem i ówczesną zabudową przy
ul. Wodnej -12 kroków,
- od południa do murów miejskich; odległość od Ciemnej Bramki - 22 kroki, odległość od Domu
Altarystów (Psałterii) - 16 kroków,
- od zachodu prawdopodobnie do budynku probostwa;
nie używano jednak nazwy ‘plac’ tylko antiquum coemeterium (stary cmentarz).
2. Neuer Markt (od 1803 roku), Nowy Rynek (od 1919 roku) – rynek handlowy
3. Felix-Dahnplatz (II Wojna Światowa).
4. Plac Kolegiacki (od zakończenia II Wojny Światowej) - nazwa pochodzi od nieistniejącej
Kolegiaty, która przez wiele wieków górowała nad miastem. Wymiary Kolegiaty:
- długość: 103 kroki (J. Rzepecki) / 115 łokci – ok. 70 m,
- szerokość: 55 kroków (J. Rzepecki) / 70 łokci – ok. 42 m,
- wysokość nawy głównej: ok. 30 m,
- wysokość wieży: ok. 100 m (zwieńczona hełmem z iglicą – 115 m / 114,80 m),
- 52 ołtarze oraz 14 kaplic (zajmujących dwa poziomy) fundowanych przez miasto, cechy,
stowarzyszenia religijne i prywatnych darczyńców.

Wykopaliska

W latach 1996-98 przeprowadzono badania archeologiczne. Dokonano sześciu wykopów.

Najważniejsze odkrycia:
- dwa murowane grobowce (wykop V),
- fragment krypty (wykop I),
- fundamentowe partie dwóch filarów Kolegiaty (wykop V),
- 110 grobów z 141 pochówkami, wewnątrz i na zewnątrz kościoła,
- 25 monet (denary Jagiellonów1395-1500, monety z 1622-35 i inne).
 PLAC KOLEGIACKI Okres II Wojny Światowej

Plany

Nazwa: Felix-Dahnplatz

Wyburzenie kwartału kamienic Plac – Ślusarka – Wodna – Klasztorna w celu otwarcia widoku na
1
Kolegium Jezuickie
Uformowanie kształtu placu przez wprowadzenie zieleni wysokiej w części wschodniej i ww.
2
kwartale
3 Usytuowanie pomnika
 Zniszczenia wojenne

Stan zachowanej zabudowy

Plan zagospodarowania ośrodka staromiejskiego

Plan wyburzeń
Kolegiata św. Marii Magdaleny w panoramie miasta w XVIII w.

Dawna zabudowa placu Kolegiackiego w XIX w.

Łaźnia miejska na placu Kolegiackim.

Ciemna bramka, XIX w.