Psychopatologia

1. Zaburzenia z deficytem uwagi i nadaktywnością ADHD -ICD-10

zaburzenia hiperkinetyczne :
 występuje skłonność do impulsywności.
 nie jest związane z zachowaniami antyspołecznymi
 istotnym objawem jest nieuwaga
 wczesny początek, współistnienie nadmiernej aktywności, brak uwagi,
brak trwałego zaangażowania w wykonywane zadania, te cechy
utrzymują się we wszystkich sytuacjach i mają charakter przewlekły
 dziewczynki – częściej z przewagą zaburzeń koncentracji
 chłopcy – przewaga objawów nadruchliwości i impulsywności lub typ
mieszany
 To zaburzenie neurorozwojowe (z objawów wyrasta się latami)
 Nasilenie objawów zmniejsza się z wiekiem
 Nie ma metod wpływających na nasilenie objawów w danym
momencie poza leczeniem farmakologicznym
 Istotny wpływ mają także działania rodziców i metody terapeutyczne
– muszą być stałe
 ADHD nie jest synonimem agresji, celowego łamania norm, zaburzeń
zachowania
 Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo (np. energii, za wiele
emocji) – ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania
swojego zachowania
 Większa emocjonalność na różne wydarzenia
 Mistrzowie dyskusji – godzinne rozważania nad sensem wykonywania
jakiegoś zadania
 Niedojrzałość emocjonalna i społeczna
Według ICD-10 :
 Główną charakterystyczną cechą jest brak wytrwałości w zakresie
działań wymagających zaangażowania poznawczego oraz tendencję
do porzucania jednego działania na rzecz innego bez kończenia
żadnego z nich, wraz ze słabą kontrolą, dezorganizacją i nadmiarem
aktywności
  Zachowanie staje się symptomem zaburzenia, gdy utrudnia
funkcjonowanie minimum w dwóch sferach: rodzina, edukacja,
rówieśnicy
Objawy:
 Zaburzenia koncentracji uwagi
 Nadruchliwość
 Nadmierna impulsywność
Nadmierna impulsywność:
 Dziecko z ADHD wie, co powinno zrobić, ale często nie potrafi
zapanować nad swoimi reakcjami – problem z odraczaniem
reakcji
 Nieumiejętność przewidywania konsekwencji
 Pomysł → brak zahamowania → realizacja
 Częste wtrącanie się do rozmowy
 Wbieganie do pokoju, w którym pracują dorośli,
 mimo wielokrotnego przypominania, że są zajęci
 Przypadkowe, nieumyślne niszczenie rzeczy
 Brak umiejętności zaplanowania działań
Nadruchliwość:
 Nadmierna, niczym nieuzasadniona aktywność ruchowa
 Nieumiejętność długiego przebywania jednym miejscu
 Niepokój w obrębie miejsca siedzenia
 Nadmierna gadatliwość
Zaburzenia uwagi:
 Słaba zdolność koncentrowania się na wykonywanym zadaniu
 Dotyczy zarówno skierowania uwagi, jak i jej utrzymania
2. Obraz ADHD u niemowląt i małych dzieci:
 Dzieci, od początku wykazujące objawy trudności w samoregulacji –
płaczliwe, mające trudności z samouspokojeniem, z zasypianiem
 Często towarzyszy temu negatywna emocjonalność, skłonność do
złego nastroju, niezadowolenie
Niemowlęta:
  W okresie niemowlęcym wystąpiły objawy wskazujące na niski poziom
samokontroli. Zabawy w kojcu były chaotyczne, nie potrafiły się dłużej
same sobą zająć, absorbowały rodziców swoim zachowaniem
Małe dzieci ( obserwacja rodziców ) :
 Dzieci, które jak tylko nauczyły się chodzić (około 1 r.ż.), to od razu
biegały
 Z bieganiem łączyło się coraz większe niepodporządkowanie (dziecko nie
chce chodzić za rączkę, ucieka na ulicy, jest nieprzewidywalne)
 Rodzice czują się bezradni, stosują kary, przymus. Może rozwinąć się
„relacja wymuszania”
 Te dzieci na ogół są radosne i towarzyskie, ale uciążliwe dla innych
Dzieci, u których niepokojące objawy zauważyły nauczycielki w przedszkolu.
Najczęściej są to:
 niepodporządkowanie się nauczycielkom
 trudności w udziale w organizowanych zajęciach – nieprzestrzeganie
reguł, dezorganizowanie zabawy
 konflikty z rówieśnikami
Dzieci, u których niepokojące objawy ujawniły się, kiedy rozpoczęły się
zorganizowane zajęcia typu szkolnego:
 trudności w koncentracji
 brak wytrwałości w rozwiązywaniu zadań

3. Zburzenia opozycyjno – buntownicze ODD (Opositional Defiant Disorders):

 Buntowniczość
 Drażliwość
 Mściwość
 Nieposłuszeństwo
 Przeciwstawianie się
 Wybuchy złego humoru
 Jawne i ukryte zachowania antyspołeczne
 Agresja relacyjna
4. Zburzenia opozycyjno – buntownicze ODD- obraz kliniczny wg DSM-5:
 Występowanie negatywistycznych, wrogich i buntowniczych zachowań
(co najmniej 4 objawy przez 6 miesięcy)
Osoba:
 traci panowanie nad sobą
 kłóci się z dorosłymi
 Buntuje się czynnie lub odmawia dostosowania się do wymagań lub
zasad wyznaczonych przez dorosłych
 rozmyślnie dokucza innym
 obwinia innych za swoje błędy lub niewłaściwe zachowanie
 jest przewrażliwiona lub drażliwa wobec innych
 jest gniewna lub rozżalona
 jest złośliwa lub mściwa

5. Zaburzenia zachowania – CD (Conduct Disorders):

 jawne i ukryte zachowania antyspołeczne
 agresja relacyjna
 przestępczość
 używanie substancji psychoaktywnych
 ryzykowne zachowania seksualne
6. Zaburzenia zachowania – CD - obraz kliniczny wg DSM- V :
 Powtarzające się i utrwalone wzory zachowania naruszające podstawowe
prawa innych osób lub ważniejsze, właściwe dla wieku normy społeczne
lub zasady
 Agresja wobec ludzi i zwierząt
 Niszczenie własności
 Wyłudzenia lub kradzieże
 Poważne naruszanie zasad (ucieczki z domu, wagary przed 13 r.ż.

7. Zaburzenia zachowania z cechami nieczułości:

  Rozpoczyna się przed okresem adolescencji( tak przed byciem
nastolatkiem)
 brakiem poczucia winy
 nieprzejmowaniem się uczuciami innych osób
 nieprzywiązywaniem uwagi do wykonywania ważnych aktywności
 Płytką uczuciowością (nie pokazują uczuć innym, jeżeli ukazują uczucia to
w sposób płytki, powierzchowny, albo w celu uzyskania korzyści)
 Przypomina konstrukt psychopatii u dorosłych.
8. Zaburzenia zachowania z nieprawidłową regulacją behawioralną:
 Nie mają problemów z empatią czy poczuciem winy
 Często odczuwają lęk u sprawiają wrażenie zakłopotanych z powodu
skutków swoich zachowań
 Nie wydaje się, aby problem dotyczył kształtowania się sumienia
 Są to osoby mniej agresywne ogólnie (w porównaniu z CU)
 Przeważają u nich reaktywne formy agresji, są mało odporne na
prowokację.
10.Rola środowiska rodzinnego w rozwoju zachowań antyspołecznych:
 nadmiernie surowa dyscyplina
 brak dyscypliny, niedostateczne monitorowanie zachowań dziecka,
połączone z małym zaangażowaniem rodziców
 Negatywne ustosunkowanie emocjonalne do dziecka
 Wzorce zachowań antyspołecznych przekazywane w rodzinie.
 Często u dzieci z ADHD na skutek specyficznych oddziaływań rodziców
dochodzi do pojawienia się zaburzeń zachowania jako objawów
wtórnych
11. Osobowość dyssocjalna = antyspołeczna; „psychopatia”:
 niesamowity urok osobisty, wdzięk i czar
 łatwość wypowiadania się, elokwencja
 niemożliwość utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma
trudności w ich nawiązywaniu
 doświadczane przez nich emocje są płytkie (niezdolność do
odczuwania emocji chociaż potrafią je udawać), powierzchowna
emocjonalność
  niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a
w szczególności – z doświadczanych kar
 brak empatii
 bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych
 silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm,
reguł i zobowiązań społecznych (pomimo poznania ich)
 bardzo niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji, a tym
zachowań gwałtownych (obniżona aktywność płatów czołowych
 Deficyt lęku
 Brak możliwości przewidywania konsekwencji
 Dążenie do władzy
 „Przemocowe” relacje społeczne
 wyraźna skłonność do obwiniania innych lub wysuwania pozornie
możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem
konfliktów z otoczeniem (racjonalizacja)
 czasami: nadmierna drażliwość, zaburz. zachowania w dzieciństwie i
wieku młodzieńczym
 patologiczna kłamliwość, skłonność do manipulacji
 niezdolność uczenia się na własnym dośw.
 Otwarte ataki, oszustwa lub próby „omotania” innych za pomocą
manipulacji
 „nie mają granic”
 Trudności w przewidywaniu konsekwencji pomimo zdolności
intelektualnych
 DSM – antyspołeczne zab. osobowości
 Tradycyjne rozumienie cechą centralną ASPD jest wysoka
psychopatyczność

12. Antyspołeczne według DSM:

 Utrzymujący się wzorzec braku poszanowania i pogwałcenia praw
innych ludzi, pojawiający się po 15. roku życia, przejawiający się
przynajmniej trzema z poniższych kryteriów:
 niezdolność do podporządkowania się normom społecznym
opisującym zachowania zgodne z prawem, objawiająca się
wielokrotnie dokonywanymi czynami stanowiącym podstawę
aresztowania
  wielokrotne dopuszczanie się kłamstw, używanie pseudonimów
przestępczych lub oszukiwanie innych dla zysku albo przyjemności;
 impulsywność, niezdolność planowania ›
 skłonność do rozdrażnienia i agresja wyrażająca się w notorycznych
bójkach i napaściach
 brak troski o bezpieczeństwo własne lub innych;
 brak odpowiedzialności, wyrażający się niezdolnością spełnienia
wymogów zachowania w pracy zawodowej lub w dotrzymywaniu
zobowiązań finansowych;
 brak poczucia winy wyrażający się obojętnością lub racjonalizacją
wyrządzania krzywdy, szkodzenia i okradania innych
 osoba musi mieć przynajmniej 18 lat;
 udokumentowane zaburzenia zachowania, które pojawiały się przed
15 rokiem życia;
 Zachowania antyspołeczne nie pojawiają się wyłącznie w trakcie
schizofrenii lub epizodu manii
13. Czynniki ryzyka - Osobowość dyssocjalna = antyspołeczna:
 Środowisko rodzinne: wysoka negatywność i niskie postawy
empatyczne rodziców
 Problemy małżeńskie i nadużywanie substancji przez rodziców
 Bieda, przemoc, style rodzicielskie (brak konsekwentności w
utrzymaniu dyscypliny przez rodziców
14. PRZYCZYNY - Osobowość dyssocjalna = antyspołeczna:
 wpływ genetyki wzrasta z wiekiem; za antyspołeczne zachowania w
dzieciństwie w większym stopniu odpowiadają czynniki środowiskowe
Badania nad dziećmi adoptowanymi:
 Najniższy procent przestępczości – rodzice biologiczni i adopcyjni nie
mieli kontaktu z prawem
 Podobny procent – kiedy rodzic adopcyjny był karany, a biologiczny –
nie
 Zwiększony procent – gdy rodzice biologiczni mieli przeszłość
kryminalną
 Najwyższy wskaźnik – gdy rodzice biologiczni i adopcyjni mieli
konflikty z prawem
Wczesne uszkodzenia rozwijającego się układu nerwowego:
 powikłania w czasie ciąży i porodu:
 palenie papierosów czy spożywanie alkoholu przez matkę w ciąży
zwiększa ryzyko wystąpienia zachowań przestępczych u dziecka
 podobnie noworodki z niską wagą urodzeniową i doświadczających
innych komplikacji okołoporodowych
 możliwe uszkodzenia mózgu w okresie życia płodowego
Nieprawidłowości reakcji fizjologicznych i czynności mózgu:
 nieprzystosowanie w reakcjach fizjologicznych na bodźce
emocjonalne i lękowe
 niska spoczynkowa akcja serca
 zredukowanie reakcji elektrodermalnych (przewodnictwo skórne)
 spadek aktywności płatów czołowych
 niedojrzałość mózgu – zmniejszenie liczby zachowań przestępczych
po 30. rż.
 dysfunkcja układu limbicznego i płata czołowego (sterującego
emocjami i motywacją)
Kontekst rodzinny i społeczny:
 niski status socjoekonomiczny (wychowywanie w ubogiej rodzinie)
 rodzice ujawniający antyspołeczne zachowania – modelowanie,
naśladowanie
 utrata rodzica w wyniku odejścia, rozwodu, separacji (rzadziej śmierci
czy stałej hospitalizacji) – być może nie sama utrata warunkuje tego
typu postawę, a atmosfera poprzedzająca np. rozwód
 doświadczanie przemocy w dzieciństwie, zaniedbywanie dziecka (nie
tylko maltretowanie, ale nawet klaps –większa zależność, gdy kary
cielesne były pod wpływem impulsu w reakcji gniewu na dziecko)
 wysoka negatywność i niskie postawy empatyczne rodziców
 Problemy małżeńskie i nadużywanie substancji przez rodziców
 Bieda, przemoc, style rodzicielskie (brak konsekwencji w utrzymaniu
dyscypliny przez rodziców
Nieprawidłowości w uczeniu się:
 pozorna niezdolność uczenia się z doświadczenia
  niska wrażliwość na karę: cielesną, finansową czy też społeczną –
brak zdolności biernego uczenia się unikania
Zalecenia w programach prewencyjnych:
 wczesna interwencja
 zwrócenie uwagi na dzieci zaniedbywane
 programy prewencyjne dopasowane do poszczególnych grup dzieci
dostępność środków dla stanowiących grupę ryzyka młodych ludzi i
ich rodzin
 zmiana środowiska, w jakim funkcjonuje zagrożona młodzież
Interwencyjny program zapobiegawczy Davida Oldsa:
 odwiedzanie domów do osiągnięcia wieku 2 lat dziecka
15. ROKOWANIA:
 często wyraźna poprawa następuje po okresie wczesnej dorosłości lub w
wieku średnim
 konsekwencje: śmierć z powodu pobicia, samobójstwo, urazy ciała,
uzależnienie od substancji psychoaktywnych, konflikty z prawem,
trudności finansowe, zaburzenia depresyjne
16. Leczenie:
 rudne, czasami wręcz niemożliwe
 sprawiają wrażenie czarujących, jednocześnie manipulując otoczeniem
lub też buntują się i odrzucają proponowane leczenie
 na zachowania antyspołeczne korzystnie działa leczenie uzależnienia
 niekiedy pomaga długotrwała hospitalizacja lub pobyt w społeczności
terapeutycznej (?)
 skuteczne może być połączenie terapii pozn.-behawioralnej i grupowej
 przy zaburzonej kontroli impulsów stosuje się leki psychotropowe

17. Psychopatia:
 Psychopatia (odrębna forma zaburzenia, nie ujęta w klasyfikacjach
medycznych)
 Rozróżnienie psychopatii a AZO – trudność diagnostyczna!
  W psychopatii nacisk kładziony na uwarunkowanie biologiczne, a w AZO
na niewłaściwe warunki socjalizacyjne (wadliwa opieka rodzicielska)
 Dana osoba może być psychopatą nie spełniając kryteriów
antyspołecznego zab. osobowości… i na odwrót
 Tylko 30% pacjentów zdiagnozowanych w ramach antyspołecznego
zaburzenia osobowości spełnia kryteria psychopatii
 I przeciwnie: 80% psychopatów spełnia kryteria antyspołecznego
zaburzenia osobowości
 Wniosek: AZO jest terminem szerszym i zawiera w sobie osobowość
psychopatyczną
 Psychopatia jest bardziej oporna na leczenie
 w psychopatii – zmiany neuropsychologiczne
 Psychopata jest bardziej okrutny i może stworzyć tylko relację o
sadomasochistycznym stylu interakcyjnym opartym na władzy
Operacyjna koncepcja psychopatii Roberta D. Hare – kombinacja:
 Właściwości o charakterze interpersonalno-afektywnym (egoizm,
wrogość, wykorzystywanie, powierzchowne relacje, czar, płytka
uczuciowość)
 Akty antyspołeczne (antyspoł., pasożytnitniczy styl życia, podatność na
znudzenia, zapotrzebowanie na stymulację, ↓ kontrola zach.,
impulsywność, nieodpowiedzialność, brak celów i realizmu)

18. OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA EMOCJONALNIE:

 tendencja do działań impulsywnych bez uwzględniania ich konsekwencji
 niestabilność emocjonalna
 zdolność do planowania przyszłości bywa znikoma
 wybuchy gwałtownego gniewu prowadzą do „behawioralnych eksplozji”
 nadmierna wrażliwość na krytykę
 Typ impulsywny
 Typ borderline
19. TYP IMPULSYWNY:
 niestabilność emocjonalna
 brak kontroli działań impulsywnych
  wybuchy gwałtownych lub zagrażających zachowań (w odpowiedzi na
krytykę)
 Obejmuje: osobowość eksplozywna i agresywna
20. TYP BORDERLINE (Z POGRANICZA):
 niestabilność emocjonalna (m.in. wahania nastroju)
 niejasny lub zaburzony obraz samego siebie, własnych celów i
wewnętrznych preferencji (w tym seksualnych)
 Niestabilność: obrazu siebie, relacji interpersonalnych (rozszczepienie:
idealizacja/dewaluacja), reakcji emocjonalnych
 skłonność do wchodzenia w intensywne i niestabilne związki prowadzące
do kryzysów emocjonalnych (idealizacja vs. dewalucja)
 Niemożność zniesienia rozłąki
 Intensywny strach przed porzuceniem oraz nieadekwatna złość w
sytuacji frustracji
 usilne próby uniknięcia prawdziwego lub wyobrażonego (!) porzucenia z
powtarzającymi się groźbami samobójstwa lub samouszkodzenia
 Dramatyczne protestowanie, grożenie, mszczenie się na osobach
sygnalizujących potencjalne odrzucenie ich - ucieczka w próby
samobójcze
 Podporządkowanie własnych potrzeb, aby utrzymać związek
 stałe uczucie pustki wewnętrznej
 groźby samobójstwa lub samouszkodzenia bez uchwytnych czynników
wyzwalających
 Samookaleczenia i zach. autodestrukcyjne pełnią funkcję redukcji
napięcia
 Niestosowna, intensywna złość lub problemy z kontrolą złości (acting
out)
 Impulsywność związana z samookaleczaniem, objadaniem się,
wydawaniem pieniędzy, współżyciem, substancjami psychoaktywnymi

21. BORDERLINE… PRZYCZYNY:

  czasami stwierdza się uszkodzenie mózgu spowodowane urazem
okołoporodowym, urazem głowy, zapaleniem mózgu (lub innymi
chorobami mózgu)
 historia maltretowania fizycznego, wykorzystania seksualnego,
porzucenia
 uszkodzenie płata czołowego może upośledzać krytycyzm oraz kontrolę
emocji
 uszkodzenie płata skroniowego może być podobne do objawów zespołu
Klűvera-Bucy’ego (hiperseksualność, żarłoczność, nieadekwatne
reagowanie emocjonalne)
 czasami stwierdza się niedobór serotoniny
 u 90% pacjentów rozpoznaje się dodatkowo jedno, a u 40% dwa inne
zaburzenia psychiczne
 w ich rodzinach częściej występują zaburzenia nastroju oraz
nadużywanie substancji psychoaktywnych

22.Autodestruktywność pośrednia:
 Intencjonalne cierpienie
 Uzależnienie
 Samoutrudnianie
 Zachowania ryzykowne
 Zachowania impulsywne
 Zaniedbanie zdrowotne
 Uległość pokusą
23. Autodestruktywność bezpośrednia:
 Samobójstwo
 Samouszkodzenie
24. Bezpośrednie zachowania autoagresywne:
 przecinanie, przypalanie, nakłuwanie skóry,
 uderzanie się,
 rozdrapywanie ran,
 wyrywanie włosów
 ciężkie okaleczenia ciała, twarzy, genitaliów, które wymagają nałożenia
licznych szwów
  próby samobójcze (np. przedawkowanie narkotyków, leków, skok z
dużej wysokości).
25. pośrednie zachowania autoagresywne:
 nadużywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych, substancji
wziewnych (np. kleju, benzyny),
 nadużywanie lub niewłaściwe przyjmowanie leków psychotropowych
bez uzgodnienia z lekarzem,
 zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia, kompulsywne objadanie się,
nadużywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych),
 podejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych (np. seks z
nieznajomym, seks bez zabezpieczeń),
 podejmowanie innych ryzykownych zachowań (np. chodzenie wysoko
po dachu bez żadnych zabezpieczeń, przechodzenie między szybko
jadącymi autami)

26. Kryteria diagnostyczne samouszkodzeń według DSM-5 obejmują:

 Celowo dokonywane samouszkodzenia fizyczne, ale bez intencji
samobójczych, w ciągu pięciu lub większej ilości dni w ciągu ostatniego
roku;
 Zachowanie to dokonywane jest z co najmniej jednej z poniższych
przyczyn: 1) w celu uwolnienia się od negatywnych myśli lub uczuć, 2) w
celu rozwiązania problemu interpersonalnego, 3) w celu wywołania
pozytywnych uczuć lub emocji;
 Takie zachowanie jest związane z co najmniej jednym z następujących
czynników: 1) negatywnymi myślami, uczuciami lub problemami
interpersonalnymi, które bezpośrednio poprzedzają dokonanie
samouszkodzeń, 2) zaabsorbowaniem samouszkodzeniami, czemu
trudno się oprzeć, 3) częstym przymusem dokonywania samouszkodzeń;
 Zachowanie nie jest usankcjonowanie społecznie i jest bardziej znaczące
niż obgryzanie paznokci lub rozdrapywanie ran (strupów);
 Powoduje ono znaczące z punktu widzenia klinicznego cierpienie lub
uszkodzenie;
  Zachowanie to nie występuje wyłącznie w kontekście innego zaburzenia i
nie można go tłumaczyć innym zaburzeniem psychicznym lub stanem
chorobowym
27. Rodzaje Samouszkodzeń:
 nacinanie skóry ostrym narzędziem– najczęściej: przedramię, i ramię,
wewnętrzne strony ud- żyletka, szkło, nóż, kapsel, temperówka.
 drapanie – np. cyrklem, szpilką;
 gryzienie lub pocieranie do uszkodzeń skóry, nakłuwanie
 intensywne szorowanie skóry, doprowadzające do zdarcia naskórka tzw.
mokre (+ polewanie środkami czyszczącymi) lub suche (przy użyciu np.
ołówka, cyrkla)
 połykanie ostrych przedmiotów,  poparzenia wodą, chemikaliami na
rany; przypalanie
 zadawanie sobie ciosów, obijanie się o ściany, uderzanie o coś twardego
 wyrywanie włosów, brwi, rzęs
 podduszenie się - torby plastikowe
 podwieszanie, podwiązywanie kończyn
 prowokowanie wypadków
 Wspólną cechą tych zachowań jest to, że nie prowadzą do śmierci , ich
intencją nie jest unicestwienie a poprzez zadanie bólu fizycznego
zniesienie bólu psychicznego.
28. Samookaleczanie Usankcjonowane kulturowo – Rytuały:
 Biczowanie się (chrześcijaństwo)
 Upuszczanie krwi
 Skaryfikacje (Papua Nowa Gwinea) (Polega na celowym i kontrolowanym
uszkadzaniu skóry w taki sposób, by powstająca w miejscu rany tkanka
bliznowata tworzyła określony wzór)
 Okaleczenie nosa i penisa (Papua Nowa Gwinea)
 Okaleczanie języka (Nowa Gwinea)
 Obrzezanie kobiet i mężczyzn (Afryka)
 Indiański Taniec Słońca
 Picie wrzątku, spożywanie kolczastych roślin w celach leczniczych
(Maroko)
 Wywoływanie krwotoku
29. Samookaleczanie Usankcjonowane kulturowo – Praktyki:
  Kolczykowanie;
 Operacje plastyczne
 Depilacja
 Kulturystyka (bodybuilding)
 Tatuaże
 Noszenie gorsetów, butów na wysokim obcasie
 Krępowanie stóp u kobiet (Chiny)
 Skaryfikacje – wykonywanie blizn za pomocą takich form jak: Branding
(piętnowanie) – wypalanie wzoru. Cutting – wycinanie wzoru; Ink
Rubbing – wcieranie pigmentu w ranę, by powstała kolorowa blizna.
Skinning – wycinanie skóry znajdującej się miedzy konturami wzoru.
 Implanty, Implanty transdermalne – obiekty, których końce znajdują się
ponad powierzchnia skóry; Wstrzykiwanie silikonu; Implanty 3D – obiekty
w całości wszczepiane pod skórę
 Rozszczepianie języka
 Piłowanie zębów
 Podwieszanie ciała na hakach wbitych w skórę klatki piersiowej, pleców
lub ramion (pionowe) albo równomiernie umieszczonych wzdłuż pleców
lub klatki piersiowej i brzucha (poziome)
30. Samookaleczanie Dewiacyjne:
 Wielkie - autokastracja, wyłupanie oczu czy amputacja kończyn (znane
też historycznie)
 Stereotypowe - uderzanie głową, uciskanie gałek ocznych (upośledzenie
umysłowe, autyzm czy zespół Tourette’a)
 umiarkowane – akty o niewielkim stopniu uszkodzenia tkanki oraz
niskim stopniu śmiertelności - kompulsywne – wielokrotne w ciągu dnia
np. wyrywanie włosów, rozdrapywanie skóry, przypalanie się, cięcie –
impulsywne – płytkie nacinanie skóry, przypalanie, zadawanie sobie
ciosów; forma epizodyczna lub nawracająca.
 Dają poczucie ulgi, kontroli nad własnym ciałem, mogą być karaniem
siebie, rozładowywaniem gniewu, napięcia.

31. Zaburzenia współwystępujące:

 Zaburzenie Osobowości z Pogranicza,
 Zaburzenia Odżywiania,
  Zaburzenia związane z substancjami psychoaktywnymi,
 Zaburzenia depresyjne,
 Zaburzenia lękowe
32. Błędne koło samookaleczania:
 Pogłębienie negatywnego obrazu siebie i bolesnych emocji
 Okaleczanie się
 Negatywna reakcja innych ludzi
 Wycofanie lub nieudana próba realizacji oczekiwań społecznych
 Lęk- kontrolowanie, nadopiekuńczość
 Złość – krytyka walka
 Poczucie winny – uległość
 Odraza – odrzucenie
33. Najczęstsze przyczyny autoagresji u dzieci i młodzieży:
 Potrzeba zagłuszenia cierpienia psychicznego
 Depresja, osamotnienie, odrzucenie
 Poczucie braku kontroli nad własnym życiem
 Poszukiwanie sposobu na redukcje napięcia emocjonalnego
 Brak wsparcia
 Lęk, złość, niepokój
 Problemy w domu
34. Czynniki motywujące do dokonywania samouszkodzeń:
 poczucie bezradności, odrzucenia, osamotnienia,
 poczucie winy, złości,
 impulsywność,
 chęć zemsty,
 trudności szkolne,
 nieporozumienia z rodzicami i rówieśnikami
 przyjmowanie środków psychoaktywnych

35. Kiedy podejrzewać autoagresję?

 zaobserwowanie śladów na ciele, niewiadomego pochodzenia
 zmiana sposobu ubierania się, zakładanie odzieży nieadekwatnej do
pogody np. długi rękaw przy słonecznej pogodzie
  unikanie odsłaniania ciała niezależnie od okoliczności (np. na lekcji w-f)
 Niechęć lub stanowcza odmowa badań lekarskich, mimo wyraźnej
potrzeby
36. Klasyfikacja myśli i zachowań samouszkadzających według Matthew
Nocka:
Samobójcze:
 Wyobrażenie samobójstwa
 Plan samobójstwa
 Próba samobójcza
Nie samobójcze:
 Gest/groźba samobójstwem
 Myśli o samouszkodzeniu
 Samouszkodzenia lekkie, umiarkowane, mocne

37. Samookaleczenia bez intencji samobójczej a zachowania samobójcze:

 Myśli o NSSI i samobójcze -18/24 miesiące-próba samobójcza
 Myśli o NSSI i samobójcze- 4/6 miesięcy- NSSI-3/6 miesięcy – plany
samobójcze- 8/15miesięcy – próba samobójcza
 Myśli o NSSI i samobójcze- 9/12miesięcy-– plany samobójcze-
8/15miesięcy – próba samobójcza
 Myśli
 Intencje
 Plany i tendencje
 Próby
Osoby z SBD:
 mają większe ryzyko rozwoju zaburzeń psychicznych i emocjonalnych
 częściej przejawiają zaburzenia w funkcjonowaniu psychospołecznym
 częściej doświadczały przemocy  wykazują mniejsze zaabsorbowanie
życiem
 mają większe zaburzenia w zakresie odżywiania  wykazują bardziej
nasilone myśli „S”
 mają większe poczucie beznadziei
38. Czynniki ryzyka samobójstwa – Krótkoterminowe:
 Stresujące wydarzenia, trudności interpersonalne
 Nadużywanie seksualne i fizyczne
 Problemy z nauką
 Gorsze funkcjonowanie z powodu chorób somatycznych i urazów 
 Dostęp do metod popełnienia samobójstwa
 Samobójstwo w środowisku społecznym
39. Czynniki ryzyka samobójstwa - Długoterminowe:
 Wcześniejsze zachowania samobójcze u dziecka i w jego rodzinie 
 Zaburzenia psychiczne
 Inne współwystępujące choroby
 Problemy w środowisku rodzinnym
 Płeć
 Orientacja seksualna
 Przynależność do mniejszościowej grupy
 Status społeczno-ekonomiczny
Zachowania samobójcze – P R O C E S, na który składają się WIDOCZNE
(SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE) i NIEWIDOCZNE MYŚLI I ZACHOWANIA
40. SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE
 Izolacja społeczna
 Zdiagnozowana depresja
 Zainteresowanie śmiercią (strony internetowe, rozmowy, rysunki,
wiersze, blogi, opowiadania itp.)
 Wyraźne zmiany osobowości (dziecko nie do poznania)
 Poważne zmiany nastroju (znaczne obniżenie lub znaczne wahania
nastroju)
 Trudności szkolne – obniżenie jakości pracy, słabsze oceny, problemy z
koncentracją
 Brak dbałości o wygląd zewnętrzny
 Używanie alkoholu i/lub innych używek
 Smutek, rozpacz, zrezygnowanie, obojętność, rozdrażnienie, złość i
irytacja
 Zwiększona trudność w kontrolowaniu emocji
 Znacząca zmiana rytmu dobowego – zaburzenia snu i jedzenia
  Utrata zainteresowań, porzucenie dotychczasowego hobby, niechęć do
rozrywek
 Częste skargi dotyczące złego samopoczucia fizycznego bez wyraźnej
przyczyny somatycznej, np. ciągłe zmęczenie, bóle głowy, brzucha,
znudzenie
 Rozmawianie o samobójstwie lub jego planowanie
 Wzrost impulsywności, zachowania agresywne, stosowanie przemocy
 Ucieczki z domu, częste wagary, zachowania buntownicze
 Odrzucanie pomocy - „nikt nie może mi pomóc”, „nic się już nie da
zrobić”
 Oskarżanie się, poczucie winy - „zasłużyłem sobie na to”, „sama
chciałam”
 Odrzucanie komplementów, pochwał i nagród
 Komunikaty dotyczące własnej bezwartościowości - „do niczego się nie
nadaję”, „mogłoby mi się coś przydarzyć”, „lepiej by było, gdybym się w
ogóle nie urodziła”, „wszystko jest bez sensu”
 Rozdawanie innym swoich rzeczy, zwierzątek („oddawanie ich w dobre
ręce”)
 Sporządzanie testamentów, listów i wiadomości pożegnalnych
 Ślady po samouszkodzeniach – rany, blizny, opatrunki, ukrywanie ciała
pod ubraniami

41. ZABURZENIA NERWICOWE:

 Najczęściej pojawiającymi się objawami są lęk, obniżenie nastroju, myśli i
czynności natrętne, a także objawy somatyczne
 Często nasilają się w sytuacjach bardzo stresowych dla osoby

WYRÓŻNIA SIĘ:
OBJAWY SOMATYCZNE
 Mogą pojawiać się w różnych narządach. Często towarzyszą im
silnie przeżywane emocje, dlatego osoby cierpiące na zaburzenia
nerwicowe szczególnie odczuwają ból w stanach napięcia,
zdenerwowania. Jednak nie można powiązać pewnych uczuć z
 określonymi reakcjami somatycznymi, gdyż nie ma na to
wystarczających dowodów. Natomiast wiadomo, że procesy
psychiczne oddziałują na nasze ciało i mogą zaburzać czynności
konkretnych narządów
 Część zaburzeń wiąże się z reakcją układu krążenia. Wiele osób
odczuwa nieprawidłowości rytmu serca, skurcze naczyń
obwodowych, wieńcowych. Mogą pojawiać się bóle głowy,
nadmierne pocenie się, wzrost ciśnienia. Powyższe zmiany
zazwyczaj nie ujawniają się w badaniach lekarskich
ZABURZENIA PRZEŻYWANIA
 Są to poczucia przygnębienia, smutku, rozdrażnienia, lęku,
bez pojawienia się konkretnej przyczyny i często dla osoby
są niezrozumiałe. Towarzyszący niepokój może utrzymywać
się nawet przez kilka dni. Dodatkowo mogą występować
zaburzenia procesów poznawczych – koncentracji, pamięci,
zaburzenia myślenia, do których zaliczane są myśli natrętne,
pojawiające się głównie w zaburzeniach obsesyjno-
kompulsywnych. Często pojawiają się także uczucia
nieadekwatne do konkretnych sytuacji oraz nieumiejętność
pohamowania ekspresji przeżywanych emocji
ZABURZENIA ZACHOWANIA
 Są wynikiem wyrażania swoich przeżyć, które otoczenie
łatwo zauważa. Można tu zaliczyć kompulsywne mycie dłoni,
paniczną ucieczkę, spowolnienie ruchowe, objadanie się.
Zdarza się, że zaburzenia zachowania wysuwają się na
pierwszy plan. Widoczne są wtedy problemy z
funkcjonowaniem osoby w społeczeństwie

WYSTĘPOWANIE:
 Częstość występowania zaburzeń nerwicowych w populacji
wynosi nawet do 53,5%. Najczęściej chorują kobiety i osoby
z miasta. Część z badań potwierdza większy wskaźnik
zachorowalności u jednostek o niższym statusie społeczno -
ekonomicznym. Stopień prawdopodobieństwa wystąpienia
 objawów nerwicowych szacuje się na około 15%, natomiast
tylko część zgłasza się po pomoc do lekarza
 Istnieją dane, mówiące o wpływie cech charakteru,
predyspozycji indywidualnych oraz warunków pracy na stan
zdrowia człowieka. Ponadto duże znaczenie w powstawaniu
zaburzeń mają czynniki biologiczne, psychologiczne oraz
społeczne
ICD-11 WYRÓŻNIA:
 6B00 – Uogólnione zaburzenia lękowe
 6B01 – Zespół lęku panicznego
 6B02 – Agorafobia
 6B03 – Specyficzne postacie fobii
 6B04 – Fobia społeczna
 6B05 – Lęk separacyjny
 6B06 – Mutyzm wybiórczy

42. ZABURZENIA LĘKOWE:

 Zaburzenia lękowe stanowią reakcję organizmu na wewnętrzne i
zewnętrzne sygnały zagrożenia poczucia bezpieczeństwa. Zazwyczaj nie
są niebezpieczne dla jednostki, jednak przyczyniają się do unikania przez
nią pewnych sytuacji, wywołujących lęk i napięcie
 Często nawet sama myśl o możliwości znalezienia się w pewnych
okolicznościach, może budzić silne przeżycia. Zazwyczaj lęk w postaci
fobii współwystępuje wraz z depresją

43. FOBIE:
 najczęstsze zaburzenia lękowe 3 – 5% populacji
 kobiety chorują dwukrotnie częściej niż mężczyźni
 charakteryzują się natrętnym, uporczywym lękiem tylko przed
określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, które nie są
obiektywnie niebezpieczne
  w wyniku takiego lęku, osoba w charakterystyczny sposób unika tych
sytuacji lub z przerażeniem przeżywa ich pojawienie się
44. AGORAFOBIA:
 lęk przed otwartą przestrzenią oraz przed innymi sytuacjami, które
uniemożliwiają natychmiastową ucieczkę do bezpiecznego miejsca
 termin agorafobia odnosi się do grupy powiązanych ze sobą i często
nakładających się fobii, obejmujących strach przed wyjściem z domu,
wejściem do sklepu, w tłum, w miejsca publiczne, czy przed
podróżowaniem samotnie pociągiem, autobusem czy samolotem
45. FOBIA SPOŁECZNA:
 obawa przed oceną innych ludzi prowadząca do unikania sytuacji
społecznych
 może mieć określony charakter ograniczony do jedzenia w miejscach
publicznych, wystąpień publicznych, spotkań z osobami płci przeciwnej
 może mieć charakter „rozlany”, obejmujący niemal wszystkie sytuacje
społeczne poza kręgiem własnej rodziny
 unikają wystąpień publicznych, odpytywania przed tablicą
 unikają jedzenia i picia w miejscach publicznych
 nie odzywają się w towarzystwie innych
 nie umawiają się na randki
 unikają rozmów, zwłaszcza z osobami, które są dla nich autorytetem
 nie mogą pracować, gdy ktoś na nie patrzy
 prowadzą najczęściej samotniczy tryb życia

46. FOBIE SPECYFICZNE (PROSTE):

 są ograniczone jedynie do konkretnych sytuacji i zjawisk
 najczęściej lęk dotyczy bliskości szczególnych, zwierząt, wysokości,
piorunów, ciemności, latania samolotem, zamkniętych przestrzeni,
korzystania z publicznych toalet, jedzenia pewnych pokarmów
  wizyt u dentysty, widoku krwi i ran, obawy przez narażeniem na
określone choroby
 kontakt z taką sytuacją może wywołać napad paniki
47. LĘK NAPADOWY (NAPADY PANIKI):
 napady silnego lęku trwającego 15-30 min które nie są ograniczone do
jakiejkolwiek szczególnej sytuacji czy okoliczności
 nie można przewidzieć napadu
 silna obawa przed kolejnymi atakami – tzw. lęk przed lękiem
 lęk i objawy autonomiczne, powodują pospieszną ucieczkę z sytuacji, w
której się dana osoba znajduje
 obawa przed powtarzającymi się atakami lęku powoduje zmianę
zachowania i sposobu życia
48. Najczęściej stwierdzane objawy w napadzie paniki:
 kołatanie serca
 ból lub ucisk w okolicy serca
 pocenie się
 drżenie lub strzęsienie się ciała
 duszności
 uczucie dławienia w gardle
 nudności, bóle brzucha
 zawroty głowy, poczucie zbliżającego się zasłabnięcia
 parastezje (cierpnięcie, mrowienie )
 dreszcz lub uderzenie gorąca
 derealizacja ( poczucie nie realności )
 depersonalizacja (wrażenie odłączenia się od własnej osoby )
 lęk przed śmiercią
 lęk przed utratą kontroli, zwariowaniem

49. ZABURZENIE LĘKOWE UOGÓLNIONE (GAD):

 lęk występuje niezależnie od jakichkolwiek szczególnych okoliczności
zewnętrznych
  nie nasila się pod wpływem czynników zewnętrznych (tzn. jest wolno
płynący)
 utrzymuje się przez większą część dnia
 najczęściej zgłaszane skargi to stałe uczucie zdenerwowania, drżenie,
napięcie mięśniowe, pocenie się, zawroty głowy, przyspieszone bicie
serca i poczucie niepokoju w nadbrzuszu
 martwienie się dotyczące codziennych wydarzeń i trudności
50. Nakładanie się objawów zespołu lękowego uogólnionego ( GAD ) i
depresji:

GAD wspólne Depresja

Męczliwość ------------------ lęk wolno płynący --------------- Brak zainteresowania
Napięcie psychiczne ----- objawy somatyczne ------- Apatia, spowolnienie
Napięcie mięśni ---------- drażliwość -------------------- Poczucie beznadziejności
Niepokój ------------------- zaburzenia snu --------- okołodobowe wahania nastroju
Bóle mięśniowe ------- zaburzenia apetytu ------ Przygnębienie

51. Depresja:
 dominującym objawem smutek i zahamowanie
 obniżenie nastroju stałe, mało zależne od zewnętrznych wydarzeń
 sen płytki, wczesne budzenie się, hipersomnia(występowanie senności
mimo przespania nocy oraz przedłużanie się snu lub występowanie jego
epizodów w czasie przeznaczonym na aktywność)
 lęku uogólniony ,,wolno płynący’’
 objawy somatyczne: bóle głowy, zaparcia, suchość w ustach, cuchnięcie
 objawy psychotyczne (omamy, urojenia)
 przebieg okresowy, wyraźny początek i koniec fazy

52. Nerwica:
 dominującym objawem lęk
 nastrój zmienny, często zależny od aktualnych wydarzeń
  utrudnione zasypianie
 lęk napadowy, uogólniony, foniczny, z somatyzacją
 objawy somatyczne: nietypowe
 Objawy psychotyczne nie występują
 Przebieg przewlekły, falujący

53. ZABURZENIA OBSESYJNO-KOMPULSYJNE (NERWICA NATRĘCTW):

 natrętne myśli i czynności
 wypływają z umysłu pacjenta, ale są traktowane jako coś obcego i
absurdalnego
 mają charakter powtarzający się i nieprzyjemny
 pacjent próbuje się im przeciwstawić
 Przeważają natrętne myśli (obsesje) oraz czynności (kompulsje),
odczuwane przez osobę, jako przymusowe i narzucone. Przywoływane
treści mają charakter irracjonalny i wywołują silny lęk oraz niepokój.
Wiążą się z czynnikami kulturowymi. Do najczęściej występujących
można zaliczyć myśli powiązane z możliwością zarażenia się, stanem
zdrowia, kwestiami religijnymi, moralnymi, seksualnymi, trudnościami w
pracy itp. Widoczny jest brak rozluźnienia postawy ciała oraz napięcie
mięśniowe
54. LĘK SEPARACYJNY:
 Nerwica lękowa wieku dziecięcego, której dominującą cechą jest
nadmierny i nieadekwatny lęk przed rozdzieleniem z pierwotnym
obiektem przywiązania (zazwyczaj jednym lub obojgiem rodziców) i (lub)
otoczeniem domowym; najczęstsze objawy to nierealistyczna obawa
nieszczęść, które mogą spotkać obiekt przywiązania, kiedy jest on
nieobecny, natrętny strach przed zgubieniem się, porwaniem lub nawet
śmiercią, kiedy pozostaje się rozdzielonym, wycofanie społeczne

55. KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE MUTYZMU:

  A – konsekwentny brak mowy w określonych sytuacjach społecznych, w
których oczekuje się rozmawiania (np. w szkole), pomimo mówienia w
innych sytuacjach
 B – zaburzenia przeszkadzają w osiągnięciach edukacyjnych,
zawodowych lub w komunikacji społecznej
 C – zaburzenia trwają co najmniej jeden miesiąc (nie ograniczają się do
pierwszego miesiąca szkoły)
 D – brak mówienia nie wynika z braku znajomości danego języka lub
braku komfortu w posługiwaniu się nim, wymaganego w danej sytuacji
społecznej
 E – zaburzenia nie można lepiej wyjaśnić zaburzeniem komunikacji (np.
dziecięcym zaburzenie płynności mowy) i nie występuje wyłącznie w
przebiegu zaburzeń ze spektrum autyzmu, schizofrenii lub innego
zaburzenia psychotycznego
56. REAKCJA NA CIĘŻKI STRES I ZABURZENIA ADAPTACYJNE:
 Reakcja na ciężki stres, jak sama nazwa wskazuje, powstaje na skutek
stresującego, traumatycznego wydarzenia bądź życiowej zmiany, która
negatywnie wpływa na osobę i przyczynia się do zaburzeń adaptacyjnych
 Reakcję na ciężki stres może wywołać zdarzenie niosące ze sobą duże
zagrożenie dla osoby bądź jej bliskich (na przykład wypadek, katastrofa,
gwałt)
 Zaburzenia adaptacyjne, powstające na skutek poważnej zmiany
życiowej, ujawniają się nie dłużej niż miesiąc po danej sytuacji. Objawy
mogą utrzymywać się do roku czasu. Zazwyczaj jednostce towarzyszy
obniżony nastrój, przygnębienie. Może pojawiać się lęk i agresja.
Napięcie emocjonalne zwykle ma miejsce podczas adaptacji do
powstałych zmian

57. PTSD – TRAUMA:

 Trauma (uraz) to stan psychiczny lub fizyczny wywołany działaniem
realnie zagrażających zdrowiu życiu i zdrowiu czynników zewnętrznych
(przyroda, ludzie), prowadzący do głębokich i długo utrzymujących się
 zmian w funkcjonowaniu człowieka, które wyrażają się w zaburzeniach
somatycznych i psychicznych

58. OBJAWY PTSD MOŻNA POGRUPOWAĆ W CZTERECH KATEGORIACH:

 1. Nadmiernego pobudzenia, stanu ciągłej gotowości - uczucia jakby
niebezpieczeństwo miało w każdej chwili powrócić; stan ten objawia się
przyspieszonym rytmem serca oraz podwyższonym ciśnieniu tętniczym,
potliwością, niepokojem, wrażliwością lub obojętnością na bodźce oraz
reagowaniem nieproporcjonalnym lękiem i czujnym snem
 2. Przeżywania katastrofy w snach i nawracających wspomnieniach -
towarzyszące im emocje mogą dorównywać tym, które dana osoba
odczuwała w chwili tragedii
 3. Zawężenia spostrzegania i zachowania — stan odrętwienia,
odizolowania od emocji, częściowe znieczulenie lub utrata
poszczególnych wrażeń, zobojętnienie emocjonalne i bierność.
 4. Poczucia winy ocalałego — uczucie bycia winnym wobec tych, którzy
nie przeżyli, rozmyślanie o swojej bezradności, o tym, że można było
pomóc, zapobiec tragedii, przeżywanie winy z powodu odruchowego
ratowania własnego życia

59. ZABURZENIA ODŻYWIANIA ICD 11:

 Jadłowstręt psychiczny – anorexia nervosa (6B80)
 Bulimia – bulimia nervosa (6B81)
 Zaburzenie z napadami objadania się (6B82)
 Zaburzenia odżywiania polegające na unikaniu lub ograniczaniu
przyjmowania pokarmów (6B83)
 Pica (6B84)
 Zaburzenie przeżuwania pokarmu (6B85)
 Inne określone zaburzenia karmienia lub odżywiania (6B8Y)
 Zaburzenia odżywiania się lub odżywiania, nieokreślone (6B8Z)
60. CZYNNIKI RYZYKA ZACHOROWANIA NA ZABURZENIA ODŻYWIANIA:
Czynniki kulturowe:
 ideał szczupłej sylwetki
  społeczne oczekiwanie atrakcyjności formułowane wobec kobiet
Czynniki rodzinne:
 nieprawidłowe relacje pomiędzy rodzicami
 nieprawidłowe relacje pomiędzy rodzicami a dzieckiem
 uzależnienia i choroby psychiczne członków rodziny
 wysokie oczekiwania wobec dziecka bez wsparcia emocjonalnego
 skrajna nadopiekuńczość lub oziębłość
 unikanie konfrontowania z problemami
Czynniki społeczno-kulturowe:
 Destrukcyjny wpływ mediów poprzez promowanie nierealnych kanonów
piękna
 Uzależniający wpływ social mediów i zalewanie ich retuszowanymi
zdjęciami
 Obsesja piękna – piękna jako synonimu popularności i sukcesu
 Ryzyko związane z uprawianym sportem czy zawodem
Czynniki indywidualne:
 trudności w relacjach z innymi
 brak poczucia miłości, zrozumienia, akceptacji
 niska samoocena
 podatność na krytykę
 trudność w akceptowaniu wyglądu

61. JADŁOWSTRĘT PSYCHICZNY:

 Polega na dążeniu do ograniczenia masy ciała, wyraźnie poniżej norm
przyjętych w odniesieniu do wieku i wzrostu, przy jednoczesnej
nieprawidłowej ocenie własnego wyglądu i współistnieniu lęku przed
 przybraniem na wadze, co powoduje drastyczne ograniczenie
przyjmowanego pożywienia. Stan ten nie jest spowodowany
organicznymi zmianami w o.u.n. ani chorobą somatyczną
 Anoreksja to poważne zaburzenie psychiczne, które w skrajnych
przypadkach może doprowadzać nawet do śmierci
KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE WEDŁUG ICD-10:
 Zmniejszenie masy ciała (albo brak przyrostu – u dzieci) prowadzące do
osiągnięcia m.c. 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej dla wieku albo
BMI równe lub mniejsze 17,5
 Zachowania mające na celu zmniejszenie masy ciała: unikanie
„tuczącego” pożywienia, prowokowanie wymiotów, przeczyszczania,
wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków zmniejszających
łaknienie albo moczopędnych
 Obawa przed przytyciem i zaburzony obraz własnego ciała
 Zaburzenia hormonalne, manifestujące się u kobiet zanikiem miesiączki a
u mężczyzn utratą zainteresowań seksualnych i potencji
 Zaburzenie nie spełnia kryteriów rozpoznania bulimii psychicznej
KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE WEDŁUG DSM-5:
 Ograniczenie podaży energetycznej posiłków prowadzące do znacząco
obniżonej wagi ciała (odpowiednio do płci, wieku, zdrowia fizycznego)
 Intensywna obawa przed przybraniem na wadze lub otyłością, lub
utrzymujące się zachowania uniemożliwiające przybranie na wadze,
nawet przy znacząco obniżonej wagi ciała
 Zaburzone doświadczanie wagi lub kształtu ciała, nadmierny wpływ wagi
ciała na samoocenę lub utrzymująca się nieświadomość znaczenia
obecnej zbyt niskiej wagi ciała.
 łagodny (BMI ≥17kg/m2)
 umiarkowany (BMI 16–16,99 kg/m2)
 ciężki (BMI ≥15–15,99kg/m2)
 bardzo ciężki ((BMI

62. ROZPOZNANIE ANOREKSJI:

 Unikanie sytuacji związanych z jedzeniem w towarzystwie
 Długie i wyczerpujące ćwiczenia fizyczne
  Zakładanie ubrań maskujących sylwetkę
 Stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych lub
wspomagających odchudzanie
 Nadmierne zainteresowanie składem kalorycznym produktów
(nieustanne czytanie etykiet i przeliczanie)
 Stosowanie ścisłych diet odchudzających lub częste głodówki
 Dziwne rytuały związane z jedzeniem, np.: liczenie kęsów, dzielenie
jedzenia na bardzo małe porcje, przygotowywanie jedzenia po to, aby
odmówić zjedzenia posiłku pod pretekstem zjedzenia go w czasie
przygotowywania
 Ukrywanie nie zjedzonych pokarmów, pozostawianie naczyń w takim
stanie, jakby wszystko zostało zjedzone
 Ciągle zgłaszana obawa przed przytyciem (pomimo niskiej masy ciała)
 Częste ważenie się i oglądanie w lustrze swojej sylwetki
 Powtarzające się skargi na dolegliwości żołądkowo-jelitowe w trakcie
posiłków
 Kłamanie w sprawie jedzenia i spożytych posiłków („zjadłam na mieście,
nie jestem już głodna”)
 Wychodzenie do toalety bezpośrednio po posiłku
 Wycofywanie się z kontaktów towarzyskich
 utrata lub brak przybierania na wadze w okresie wzrostu
 silny lęk przed zwiększeniem wagi: dziewczyna je coraz mniej ćwiczy
godzinami, stale ogląda się w lustrze, codziennie staje na wadze, jedzenie
rekompensuje czytaniem książek kucharskich, albo dużo gotuje, ale dla
innych
 zakłócony wizerunek własnego ciała: nawet skrajnie wychudzona
anorektyczka widzi i czuje się gruba. Próba zwrócenia jej uwagi wywołuje
agresję
 brak kilku kolejnych miesiączek

63. OBJAWY SOMATYCZNE ANOREXIA NERVOSA:

 zwolnienie czynności serca i tętna
 niskie ciśnienie krwi
 wzdęcia
  zaparcia
 obrzęki dłoni i stóp
 sucha, łuszcząca się skóra
 meszek na twarzy i ciele (lanugo)
 znaczna utrata włosów
 zimne dłonie
 nadmierne pocenie się stóp
 niedokrwistość (anemia)
 brak miesiączki lub bardzo wydłużone okresy między menstruacjami
(kobiety)
 drażliwość
 dezorientacja, zakłopotanie
 nastroje depresyjne (poczucie beznadziejności, niska samoocena)
 izolowanie się od otoczenia
 bezsenność
 zachowania obsesyjno-kompulsywne, zwłaszcza w odniesieniu do
jedzenia
 krótki oddech
 częste bóle głowy
 zawroty głowy
 omdlenia
 podkrążone oczy
 bladość skóry
 utrata tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej, zredukowany metabolizm
hormonów tarczycy
 nietolerancja chłodu i trudności w utrzymaniu podstawowej temperatury
ciała poniżej 36°C

64. BULIMIA (BULIMIA NERVOSA):

 Jest to chorobowo wzmożone uczucie głodu, nie zaspokajane mimo
spożywania dostatecznych, a nawet nadmiernych ilości pokarmów
 przed atakiem bulimii poczucie narastającego napięcia łapczywe jedzenie
olbrzymich ilości pożywienia pokarmów tuczących i niezdrowych
  brak kontroli nad przebiegiem zdarzenia
 poczucie niemożności zaprzestania jedzenia
 po ataku rodzaj ulgi związany ze spadkiem napięcia frustracja związana z
poczuciem winy spowodowanym utrata kontroli
 wywoływanie wymiotów
 picie dużej ilości płynów
 stosowanie szczególnie intensywnej diety pomiędzy epizodami objadania
się
 przyjmowanie leków przeczyszczających, odwadniających
 stosowanie leków „odchudzających”
 intensywny wysiłek fizyczny
 picie alkoholu i przyjmowanie niektórych narkotyków
65. Objawy somatyczne bulimii:
 objawy związane z wymiotami
 utrata potasu
 spadek poziomu magnezu
 zapalne obrzęki ślinianek przyusznych
 zapalne powiększenie trzustki
 nadżerki w przełyku i żołądku
 chrypka
 choroby dziąseł
 próchnica zębów
 biegunki
 duże spadki masy ciała
 obrzęk kończyn dolnych

66. NAPADOWE OBJADANIE SIĘ:

 niekontrolowane napady objadania się
 tworzy sobie specjalne warunki (plan dnia, gromadzenie jedzenia w
nietypowych miejscach) do tego, żeby mieć możliwość objadania się
  nie lubi jeść w towarzystwie
 czuje obrzydzenie i wyrzuty sumienia z powodu napadów
 stosuje diety, tworzy rytuały związane z jedzeniem
 skupia się nadmiernie na swoim wyglądzie i wadze
 ma niskie poczucie wartości
 Inne, zwykle wtórne, objawy napadowego objadania się
 problemy z utrzymaniem stałej wagi
 bóle żołądka, zaparcia, inne problemy jelitowe
 słabsza koncentracja
67. PICA:
 Dotyczy przede wszystkim małych dzieci i kobiet w ciąży. Często cierpią
na nią dzieci ze spektrum autyzmu i osoby z upośledzeniem
intelektualnym. Polega na regularnym spożywaniu substancji, które nie
nadają się do spożycia, np. ziemi, kredy, plastiku, piasku, papieru, mąki,
mydła
 Możliwe niebezpieczne skutki: zatrucie (np. ołowiem), pasożyty,
niedrożność jelit, zadławienia

68. Uzależnienie = choroba:

 Dopiero w XIX wieku uzależnienie uznano jako chorobę
 W obiegowych opiniach zachowania osób uzależnionych traktowano jako
chuligaństwo, brak woli, grzech czy brak moralności
 Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów
(ICD) zespół uzależnienia to zbiór zjawisk fizjologicznych, behawioralnych
i poznawczych, w którym używanie danej substancji lub klasy substancji
przyjmuje dla danej osoby o wiele wyższy priorytet niż inne zachowania,
które kiedyś miały większą wartość
 Główną cechą zespołu uzależnienia jest pragnienie (często silne, czasem
przytłaczające) sięgnięcia po substancje psychoaktywne (przepisane
przez lekarza lub nie), alkohol lub tytoń

69. Skutki przyjmowania subst.:

 Uzależnienia
 Zaburzenia psychiczne
  Pogorszenie stanu fizycznego i uszkodzenie narządów wewnętrznych
 Śmiertelne przedawkowania i zatrucia
 Infekcje wirusowe i bakteryjne
 Obniżona zdolność OUN do oceny sytuacji zewnętrznej prowadząca do
zagrożenia zdrowia i życia
70. Etapy kontaktu z subst.:
 Nieużywanie
 Inicjacja
 Eksperymentowanie
 Okazjonalne używanie
 Regularne używanie
 Częste używanie
 Uzależnienie
71. Uzależnienia od substancji (chemiczne):
 Alkoholizm
 Narkomania
 Nikotynizm
 Lekomania
 uzależnienia od substancji wzmacniających (np. dopalacze, sterydy)
 uzależnienia od innych substancji
72. Uzależnienia od czynności (nie chemiczne):
 hazard
 seksoholizm
 infoholizm (siecioholizm)
 uzależnienie od jedzenia
 shopping
 pracoholizm
 inne (np. od idei, od wrażeń wizualnych)

73. Politoksykomania:
 zaburzenie psychiczne oznaczające używanie kilku substancji
psychoaktywnych naraz
74. Maskowanie:
 trudności diagnostyczne z powodu maskowania uzależnienia innymi
chorobami psychicznymi lub somatycznymi
75. Ostre zatrucie:
 To przemijający stan psychiczny i fizyczny, który powstaje na skutek
użycia substancji psychoaktywnej i przejawia się w postaci: zaburzeń
świadomości, przyspieszenia lub spowolnienia dynamiki przebiegu
różnych procesów psychicznych, zaburzeń ilościowych i jakościowych
zmian w zakresie postrzegania, rozumienia i poznawania rzeczywistości,
zaburzenia nastroju i zachowania, a także innych funkcji
psychofizycznych
76. Ostre zatrucie alkoholem:
 Agresja i kłótliwość
 Rozhamowanie i chwiejność emocjonalna
 Zaburzenia sądzenia i uwagi
 Chwiejność chodu
 Trudności z utrzymaniem postawy stojącej
 Oczopląs i bełkotliwa mowa
 Obniżony poziom świadomości
 Przekrwienie twarzy i spojówek
77. Nadużywanie alkoholu:
 Nieprzystosowawczy wzorzec używania substancji, który prowadzi do
istotnego (z klinicznego punktu widzenia) upośledzenia lub cierpienia,
wyrażającego się przynajmniej jednym z poniższych objawów (w okresie
ostatnich 12 miesięcy)
 Powtarzające się zażywanie substancji powodujące zaniedbania w
wypełnianiu obowiązków w pracy, w szkole, w domu (powtarzająca się
absencja w pracy, szkole, zaniedbanie dzieci i domu; zmiana pracy bądź
przeniesienie lub wydalenie ze szkoły)
 Używanie substancji w sytuacjach, w których jest to fizycznie
niebezpieczne, na przykład podczas obsługi maszyn, kierowania
pojazdem
 Powtarzające się problemy natury prawnej związane z zażywaniem
substancji, na przykład aresztowania czy umieszczanie w izbie
 wytrzeźwień ze względu na wszczynanie bójek i awantur pod wpływem
środka
 Kontynowanie zażywania środka pomimo powtarzających się problemów
interpersonalnych i towarzyskich bezpośrednio lub pośrednio
wywołanych substancjami odurzającymi lub ulegających zaostrzeniu pod
ich wpływem
 Ryzykowne używanie – krótka interwencja na ogólnych zasadach
 Picie szkodliwe ICD-10, nadużywanie alkoholu DSM-IV – Używanie
szkodliwe- poszerzona interwencja terapeutyczna
 Zaburzenia używania alkoholu DSM-5 - Używanie szkodliwe- poszerzona
interwencja terapeutyczna
 Zaburzenia używania alkoholu DSM-5 – uzależnię od alkoholu – leczenie
specjalistyczne
 Nowością w ICD-11 jest wyodrębnienie kategorii pojedynczego epizodu
szkodliwego picia. Dalsze jednostki nozologiczne wskazują już na pewien
powtarzalny schemat picia. Szkodliwy wzorzec używania alkoholu oraz
uzależnienie podzielono na dwa wzorce:
– z ciągłym używaniem – odnosi się do picia codziennego lub
prawie codziennego przez okres miesiąca lub dłużej
epizodycznym używaniem – wiąże się z piciem krótszym niż
miesiąc (powodującym szkody, często intensywnym), ale i z okresami
abstynencji
78. Remisja:
 pełna wczesna remisja (abstynencja od 1 do 12 miesięcy)
 utrwalona częściowa remisja (ograniczenie ilości spożywanego
alkoholu przez ponad 12 miesięcy, brak występujących już objawów
uzależnienia)
 całkowita, utrwalona remisja (abstynencja przez 12 miesięcy lub
dłużej)

79. Uzależnienie od alkoholu:

 Przewlekła choroba oun, która przebiega pod postacią remisji i nawrotów
często doprowadzając do niepełnosprawności
  Kompleks zjawisk fizjologicznych, poznawczych, behawioralnych wśród,
których dominuje przyjmowanie substancji psychoaktywnych nad innymi
zachowaniami
 W starszych definicjach opisywano głównie objawy somatyczne choroby,
a w nowszej uwzględnia się funkcjonowanie człowieka z uzależnieniem
Ogólna konsekwencja:
 Prowadzi do utraty zdolności skutecznego regulowania przez organizm
swych stosunków wewnętrznych i wymiany ze środowiskiem oraz utraty
równowagi wewnętrznej lub/i adaptacji do środowiska
80. Zespół uzależnienia:
 Zespół kliniczny uzależnienia opisuje zaburzenia w funkcjonowaniu
człowieka w zakresie procesów poznawczych, zachowań i reakcji
fizjologicznych
 Ekspresja objawów w wyżej wymienionych obszarach jest zmienna i
zależna od wielu czynników w tym: cech osobowości, stanu
somatycznego, czynników środowiskowych, rodzaju i ilości substancji
psychoaktywnej oraz czasu jej przyjmowania
81. Zespół uzależnienia - Ogólne kryteria w ICD-11:
 Diagnoza wymaga obecności 2 lub 3 głównych cech uzależnienia
występujących w tym samym czasie i powtarzających się wielokrotnie
przez okres ostatnich 12 miesięcy bądź obecnych w sposób ciągły przez
okres co najmniej miesiąca.
 Upośledzona kontrola używania substancji – dotyczy ilości spożywanej
substancji, okoliczności oraz momentu rozpoczynania lub zakończenia
używania. Często, lecz niekoniecznie zawsze, towarzyszy temu
subiektywna, silna potrzeba, czyli głód substancji
 Używanie substancji staje się priorytetowe, uzyskuje pierwszeństwo nad
zainteresowaniami, przyjemnościami, codzienną aktywnością,
obowiązkami czy zdrowiem i dbaniem o siebie. Używanie substancji
zaczyna odgrywać centralną rolę i odsuwa pozostałe obszary życia na
dalszy plan. Używanie substancji często jest kontynuowane pomimo
szkodliwych konsekwencji z tym związanych
 Cechy fizjologiczne przejawiające się: a) tolerancją, b) objawami
odstawiennymi występującymi w następstwie przerwania lub
ograniczenia użycia lub c) powtarzającym się stosowaniem substancji
 (lub farmakologicznie do niej podobnej), aby złagodzić lub nie dopuścić
do pojawienia się objawów odstawienia

82. Zespół abstynencyjny:

 Inaczej zespół odstawienia
 Występuje w postaci różnych dolegliwości fizycznych i psychicznych, gdy
następuje drastyczne zmniejszenie się poziomu systematycznie
zażywanego środka w organizmie człowieka
 Pojawia się jako wyraz niedoboru przyjmowanej dotychczas substancji
 Występowanie pierwszych objawów zespołu nazywane jest też objawami
zwiastunowymi
83. Przebieg uzależnienia:
 Przewlekła choroba cykliczna
 Okresy remisji (abstynencji) przeplatają się z okresami czynnego
przyjmowania substancji (nawrotu)
 Nawrót:
- używanie substancji psychoaktywnej (ciąg)
- zespół objawów występujący w okresie abstynencji, który może
(nie musi) zainicjować czynne branie substancji psychoaktywnych
84. Czynniki nawrotu:
 Emocjonalne sytuacje życiowe (np. zakochanie, utrata pieniędzy, konflikt
w rodzinie, odrzucenie przez przyjaciela, zdrada)
 Inne choroby somatyczne (np. grypa, uraz fizyczny, ból zęba)
 Presja grupy, z którą uzależniony jest związany i przyjmował narkotyki
 Testowanie samokontroli, czyli sprawdzanie umiejętności zachowania
abstynencji i upewnianie się o wyleczeniu

85. Mechanizm nałogowej regulacji emocji:

 polega na tym, że osoby z uzależnieniem regulują swoje stany
emocjonalne, przyjmując substancję uzależniającą
  przyjmowanie substancji powoduje tylko na chwilę redukcję stanów
emocjonalnych, ale pożądany skutek nie następuje, ponieważ przyjęta
substancja uniemożliwia ocenę stanu faktycznego
 pojawia się pretensja do innych, brak zrozumienia, że przyczyna leży w
substancji
86. Mechanizm iluzji i zaprzeczeń:
 zniekształca racjonalne myślenie osoby z uzależnieniem, powoduje, że
nie jest ona w stanie zauważyć swojego uzależnienia
 osoba zaprzecza swojemu uzależnieniu i nie widzi powodów, by
zaprzestać zażywania substancji
 osoba z uzależnieniem minimalizuje swoje problemy (np. zdrowotne,
zawodowe, rodzinne)
87. Mechanizm rozproszonego „ja”:
 uzależnienie wpływa na strukturę „ja” i narusza stabilność tożsamości
osoby
 osoba nie jest w stanie kierować swoim zachowaniem i wytrwać w
podjętych decyzjach dotyczących abstynencji
88. Uzależnienie od środków psychoaktywnych – objawy nieswoiste wspólne:
 uzależnienie psychiczne
 uzależnienie fizyczne
 zespół abstynencyjny
89. . Uzależnienie od środków psychoaktywnych – objawy swoiste
zróżnicowane:
 tolerancja
 sposoby używania
 zaburzenia psychiczne
 choroby somatyczne

90. Pojęcie alkoholizmu:

 Alkoholizm to natrętna, nieodparta potrzeba picia alkoholu, który
zmienia stan świadomości człowieka i prowadzi do wielorakich zmian
psychicznych, fizycznych i społecznych
  Trudności definicyjne skłoniły Am. Towarzystwo Psychologiczne do
wyodrębnienia 2 zespołów związanych z alkoholem a mianowicie
„nadużywaniem alkoholu” oraz „uzależnienie od alkoholu”
 AA – choroba CUD
91. Fazy i kryteria uzależnienia alkoholowego:
 Uzależnienie alkoholowe ma charakter procesualny
 Używanie (use): inicjacje, okazje towarzyskie
 Nadużywanie (abuse): poszukiwanie okazji
 Nałóg (addition): nawyk, habituacja
 Zależność (dependence): przymus brania
 Wzrost tolerancji na ilość alkoholu
 Nieodparty przymus picia
 Utrata kontroli (nad ilością i czasem)
 Zespół abstynencyjny (odstawienny)
92. Teorie etiologiczne alkoholizmu:
 Teoria biologiczna szuka wyjaśnienia alkoholizmu w możliwości
dziedziczenia predyspozycji alkoholowych (koncepcja genetyczna), w
zaburzeniach hormonalnych (koncepcja endokrynna) oraz w budowie
ciała (koncepcja konstytucyjna)
 Teoria socjologiczna z kolei poszukuje wyjaśnienia fenomenu
uzależnienia alkoholowego w „sekretnym” elemencie kultury tj.
obyczaje, tradycja i wzorcach zachowania oraz przyzwalającym prawie
 Teoria psychologiczna zaś odwołuje się do rozmaitych osobowościowych
czynników „sprawczych” np. cech psychopatycznych, niskiej asertywności
czy dużego zapotrzebowania na stymulację

93. Specyfika alkoholizmu kobiet:

 Alkoholizm kobiet stanowi nadal ukryty element życia społecznego i
temat tabu. Jest bardziej „domowy” – dyskretny, samotny
 Kobiety nadużywające alkoholu spotyka bardziej niż mężczyzn surowy
osąd i potępienie społeczne
 Matki - alkoholiczki dezorganizują życie całej rodziny znacznie bardziej i
szybciej niż ojcowie – alkoholicy. Kobiety rzadziej niż mężczyźni
otrzymują wsparcie od bliskich w procesie leczenia
 U kobiet ta sama ilość alkoholu jak u mężczyzn powoduje wyraźniejsze
objawy zatrucia – co wynika jak się sądzi z mniejszej ilości wody w
organizmie kobiet
 Kobiety nadużywające alkohol rzadziej zgłaszają się na leczenie i terapię,
jednak nie zostało potwierdzone, aby kobiety trafiające do lecznictwa
odwykowego były silniej uzależnione niż mężczyźni
 Kobiety częściej niż mężczyźni odczuwają poczucie winy, wstydu, pogardy
do siebie, lęków oraz stanów obniżonego nastroju
 Według Hesselbrock, Meyer i Keener (1985) zaburzenia depresyjne czy
lękowe poprzedzają chorobę alkoholową u kobiet, w przeciwieństwie do
mężczyzn, gdzie pojawiają się one w trakcie uzależnienia
 U kobiet uzależnionych od alkoholu dochodzi szybciej do powikłań
zdrowotnych i zaburzeń psychofizycznych, częściej występują zaburzenia
psychiczne i próby samobójcze a np. objawy marskości wątroby
pojawiają się u nich już po 5 latach intensywnego picia (u mężczyzn
dopiero po 10-15)
 Negatywnie wpływa na płodność u kobiet. Kobiety pijące podczas ciąży
narażone są na porody przedwczesne, samoistne poronienia oraz ryzyko
urodzenia dziecka z zespołem abstynencyjnym albo alkoholowym
zespołem płodowym
 Kobiety nieuzależnione przejawiają wyższy poziom niż kobiety
uzależnione (uczestniczące w mitingach AA) w zakresie następujących
zmiennych obrazu samego siebie i samooceny: potrzeba porządku,
potrzeba wytrwałości, potrzeba dominacji, przywództwo, dorosły, rodzic
opiekuńczy, ogólna samoocena, samokontrola i samoakceptacja moralna
 Kobiety nieuzależnione przejawiają niższy poziom niż kobiety uzależnione
(uczestniczące w mitingach AA) w zakresie następujących zmiennych
obrazu samego siebie: dziecko uległe
 Udział w intensywnym, całodobowym programie terapii osób
uzależnionych prowadzi do wzrostu ogólnej samooceny oraz
komponentów obrazu samego siebie: liczba wybranych przymiotników
pozytywnych, potrzeba osiągnięć, potrzeba dominacji, potrzeba
wytrwałości, zaufanie do siebie, ja idealne, osobowość twórcza oraz
przywództwo, u kobiet uczestniczących w terapii
 Udział w ośmiotygodniowym, całodobowym programie terapii osób
uzależnionych prowadzi do osłabienia jednego z elementów mechanizmu
iluzji i zaprzeczeń, tj. racjonalizacja, jednak nie zaobserwowano
osłabienia reszty elementów, czyli zaprzeczania, wypierania oraz
marzeniowego planowania w grupie kobiet uczestniczących w terapii