Παραδείγματα διπλών oλοκληρωμάτων ΙΙΙ

Άσκηση
∫∫ x
2
Να υπολογισθεί το
= I + y dA στο χωρίο:
R
2

0.5 1.0 1.5 2.0

1

2

Λύση
π /2 2 π /2 2

∫ ∫ ( ( r cos θ ) ) ∫ ∫ (r cos 2 θ + r 2 sin θ ) drdθ

2
I= + r sin θ rdrdθ = 3

π
− /2 1 π
− /2 1
Είναι
2 r =2
 2 r4 r3 
∫1 ( r 3
cos θ + r sin2
θ ) dr =
2
cos θ
4
+ sin θ
3  r =1
=

 2 24 23   2 14 13 
=  cos θ + sin θ  −  cos θ + sin θ =
 4 3  4 3
15 7
= cos 2 θ + sin θ
4 3
Έτσι
π /2
 15 7 
∫  cos θ + sin θ dθ=
2
I
=
− π /2 
4 3 
π /2
 15  1  7 
= ∫  4  2 (1 + cos(2θ ) )  + 3 sin θ dθ=
− /2 
π   
π /2
 15 15 7 
=∫  + cos(2θ ) + sin θ dθ =
−π /2 
8 8 3 
θ =π /2
15 15 7 
 8 θ + 16 sin(2θ ) − 3 cos θ 
= =
θ = −π /2

 15 π 15 π 7 π   15  π  15 π 7  π
=  + sin(2 ) − cos  −   −  + sin(−2 ) − cos  −   =
 8 2 16 2 3 2   8  2  16 2 3  2  
15 15 15
= π+ π= π
16 16 8
 Άσκηση
 y
∫∫ tan
−1
Να υπολογισθεί το ολοκλήρωμα: I =  dA , όπου R το χωρίο μεταξύ των
R x
xx ', x = 1, x 2 + y 2 = 4, y ≥ 0, x ≥ 1
Λύση
2

2 1 1 2

1

2

Τα όρια γράφονται σε πολικές συντεταγμένες:

x 2 + y 2 =4 ⇒ ( r cos θ ) + ( r sin θ ) =4 ⇒ r 2 cos 2 θ + r 2 sin 2 θ =4 ⇒
2 2

r 2 ( cos 2 θ + sin 2 θ ) = 4 ⇒ r 2 = 4 ⇒ r = 2
και
1
x =1 ⇒ r cos θ =1 ⇒ r =
cos θ
Επομένως
1
≤r≤2
cos θ
1
Το σημείο τομής του κύκλου r = 2 και της ευθείας r = είναι:
cos θ

1 1 π
2= ⇒ cos θ = ⇒ θ =
cos θ 2 3
Επομένως
π
0 ≤θ ≤
3
Έτσι
π /3 2 π /3 2 π /3 2
 r sin θ 
=I ∫ ∫
−1
tan  =  rdrdθ ( tan θ ) rdrdθ ∫=
∫ ∫ θ tan =
−1
∫ θ θ rdrdθ
0 1/cosθ  r cos θ  0 1/cos 0 1/cos

  1  
2

 2  
2  cos θ  
π /3 π /3 r =2 π /3
  2
r  2

∫0 1/cos∫ θ  dθ =
=  θ rdr ∫0 θ  2  ∫0 θ  2 − 2  dθ =
dθ =
r =1/cosθ
 
 
π /3
 θ 
= ∫  2θ − 2 cos
0
2  dθ
θ
Είναι
 θ
∫ cos = dθ ∫ θ d ( tan
= dθ θ tan θ − ( − ln cos θ =
θ ) θ tan θ − ∫ tan θ= )+c
θ 2

=θ tan θ + ln cos θ + c
Έτσι
θ =π /3
 θ2 1 1    π 2 1 π π 1 π 
I= 2 − θ tan θ − ln cos θ =
 − tan − ln cos −
 2 2
 2 
θ = 0   3  2 3 3 2 3 

 π π
2
 2 1 1 1 1
−  0 − 0 tan 0 − ln cos 0  = − 3 − ln
 2 2  9 6 2 2

Άσκηση
Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα
=I ∫∫ ( x 2 + y 2 )dxdy
R
2 2 2 2
στο χωρίο μεταξύ των xy= 4, xy= 2, x − y = 9, x − y = 1
Λύση
4

xy=4
x2-y2=1
2
xy=2 x2-y2=9

1 2 3 4

2

4

Μετασχηματισμός
u x2 − y 2
=
v = xy
Το χωρίο R γίνεται R’:
1 ≤ x2 − y 2 ≤ 9 ⇒ 1 ≤ u ≤ 9
2 ≤ xy ≤ 4 ⇒ 2 ≤ v ≤ 4
∂ ( x, y ) 1 1 1 1 1
J=(u , v) = = = = =
∂ (u , v) J ( x, y ) ∂ (u , v) ∂u ∂u 2 x −2 y 2( x + y 2 )
2

∂ ( x, y ) ∂x ∂y y x
∂v ∂v
∂x ∂y

∫∫ ( x + y )dxdy =
∫∫ ( x + y ) J (u, v) dudv =
2 2 2 2
I=
R R'
4 9 4 9
1
4
1 1   9  1=v 1
[v] [u ]
4=u 9
= ∫ ∫ (x + y )
2 ∫2 ∫1 2  ∫2   ∫1  2=v
2 2
dudv= dudv=  dv   du = = (4 − 2)(9 − 1)= 8
2 1
2( x 2 + y 2 ) 2=u 1
2

Άσκηση
2 2 2
Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα:
= I ∫∫ ( x
2
+ y 2 )dA στο χωρίο R : ( x − a ) + y ≤ a
R
 Λύση

a 2a

To όριο σε πολικές συντεταγμένες γίνεται:

( x − a ) 2 + y 2 = a 2 ⇒ ( r cos θ − a ) + ( r sin θ ) = a 2 ⇒
2 2

r 2 cos 2 θ − 2ar cos θ + a 2 + r 2 sin 2 θ = a 2 ⇒

r 2 ( cos 2 θ + sin 2 θ ) − 2ar cos θ =
0⇒
r ( r − 2a cos θ ) = 0 ⇒ r = 0, r = 2a cos θ
Επομένως
π π
0 ≤ r ≤ 2a cos θ και − ≤θ ≤
2 2

π /2 2α cosθ π /2 2α cosθ π /2
 2α cosθ 3 
∫ ∫ ( ( r cos θ ) + ( r sin θ ) ) rdrdθ =
2 2
∫ ∫ r drdθ = ∫  ∫ r dr  dθ =
3
I=
−π /2 0 −π /2 0 −π /2  0 
2 a cosθ
( 2a cos θ ) dθ 4α 4 π /2 cos 4 θ dθ
π /2 π /2 4
 r4 
= ∫
=
−π /2
4
 
dθ ∫ =
−π /2
4 ∫
−π /2
0
Είναι
2
1 
∫ ( cos θ ) dθ =
2
∫ cos θ dθ = ∫  2 (1 + cos(2θ ) )  dθ =
4 2

1 1  1 
=
4 ∫ (1 + 2 cos(2θ ) + cos 2 (2θ ) ) dθ = ∫
4 
1 + 2 cos(2θ ) + (1 + cos(4θ ) )  dθ =
2 
1 1 1 11 
=  θ + 2 sin(2θ ) + θ + sin(4θ )  + =
c
4 2 2 24 
1 1 1 1
= θ + sin(2θ ) + θ + sin(4θ ) + c=
4 4 8 32
3 1 1
= θ + sin(2θ ) + sin(4θ ) + c
8 4 32
Έτσι
θ =π /2
3 1 1 
I = 4α  θ + sin(2θ ) + sin(4θ ) 
4

8 4 32 θ = −π /2
3π 1 π 1 π   3 π  1 π 1 π 
= 4α 4  + sin(2 ) + sin(4 )  − 4α 4   −  + sin(−2 ) + sin(−4=)
8 2 4 2 32 2  8 2  4 2 32 2 
 3 3  3 4
= 4α 4  π + π=  απ
 16 16  2

Άσκηση
 − x2 + y 2
Να υπολογισθεί το I = ∫∫ e
R
dA όπου R το χωρίο ανάμεσα στις x 2 + y 2 ≤ 1, y =x

Λύση
1.0

0.5

1.0 0.5 0.5 1.0

0.5

1.0

3π /4 1
 3π /4   1 − r 
∫∫ θ ∫   ∫0
θ −r
=I = e r drd  d   e r dr 
π /4 0  π /4 
Είναι
∫e
−r
r dr =− ∫ r d ( e − r ) =−re − r + ∫ e − r dr =− re − r − e − r + c =−e − r ( r + 1) + c
Έτσι
π e−2
− ( e −1 2 − e0 ) = π
r =1
[θ ]θ =π /4  −e− r (r + 1)  r =0 =
θ =3π /4
I=
2 2e

Άσκηση
1 1
=
Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα I ∫∫
0
1 + y 3 dydx κάνοντας αλλαγή στη σειρά
x

ολοκλήρωσης
Λύση
1.4

1.2

1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

0.5 1.0 1.5 2.0

Το χωρίο
{
R : 0 ≤ x ≤ 1, x ≤ y ≤1 }
γίνεται
R : {0 ≤ y ≤ 1, 0 ≤ x ≤ y 2 }
 y 
2 2
1 y 1 1
x= y2
∫0 ∫0
I= 1 + y dxdy ∫0  ∫0
=  3
1 + y 3
dx  dy ∫0
= 1 + y 3
[ x ] x =0
dy =
 
y =1
 
1 1
1  3 3/2
1 (1 + y ) 
1 + y 3 y 2 dy = ∫ (1 + y 3 ) d (1 + y 3 ) = 
1/2
=∫  =
3 3 3
0 0  
 2  y =0
2 3/2
=
9
( 2 − 1)

Άσκηση
Να υπολογισθεί το
= I ∫∫ ( x − 3 y)dA όπου R η τριγωνική περιοχή με κορυφές: (0,0),
R

2u + v, y =+
(2,1), (1,2) χρησιμοποιώντας τον μετασχηματισμό x = u 2v

Λύση
6

4
y=2x

3
y=-x+3
2
y=x/2
1

0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0

Μετασχηματίζουμε τα όρια:
y = 2 x ⇒ u + 2v = 2(2u + v) ⇒ u = 0
1 1
y= x ⇒ u + 2v= (2u + v) ⇒ v= 0
2 2
y =− x + 3 ⇒ u + 2v =−(2u + v) + 3 ⇒ u + v =1
1.0

0.8

v
0.6
v=1-u
0.4

0.2

u
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

∂ ( x, y ) xu xv 2 1
J (=
u, v) = = = 3
∂ (u , v) yu yv 1 2
 1 1−u
=I ∫ ∫ 2u + v − 3(u + 2v) 3 dvdu
0 0
=

1 1−u
1−u  1
−3∫ ∫ (u + 5v)dvdu =
= −3∫  ∫ (u + 5v)dv du =
0 0 0  0 
1 v = 1−u
1
 v2   (1 − u ) 2 
=−3∫ uv + 5  du =−3∫  u (1 − u ) + 5 du =
0 
2  v =0 0
2 
1 1
 (1 − 2u + u 2 )   2u − 2u 2 + 5 − 10u + 5u 2 
−3∫  u − u + 5
= 2
−3∫ 
du = du =
0
2  0
2 
1 u =1
3 2 5  3 u3 u2 5   3 13 12 5 
= −3∫  u − 4u + du =−3  − 4 + u  =−3  − 4 + ⋅1 =−3
0
2 2 2 3 2 2  u =0 2 3 2 2 

Άσκηση
2 2
x  y
∫∫R x y dxdy όπου R :  a  +  b  ≤ 1 με a, b > 0
2 2
Να υπολογιστεί το Ι =

Λύση
1ος Τρόπος
Θα χρησιμοποιήσουμε 2 διαδοχικούς μετασχηματισμούς.
Με τον πρώτο θα μετατρέψουμε την έλλειψη σε κύκλο με αρχή την αρχή των αξόνων και με
στον δεύτερο θα χρησιμοποιήσουμε πολικές συντεταγμένες για να μετατρέψουμε τον
κύκλο σε ορθογώνιο.
Για τον πρώτο μετασχηματισμό θέτουμε
x y
=u = ,v
a b
Η Ιακωβιανή του μετασχηματισμού ισούται με
∂ ( x, y ) a 0
J (=
u, v) = = ab
∂ (u , v) 0 b
Έτσι παίρνουμε:

∫∫= a 3b3 ∫∫ u 2 v 2 dudv

2 2
Ι (au ) (bv) ab dudv
G G
2 2
όπου G : u + v ≤ 1
Εκφράζουμε το I σε πολικές συντεταγμένες και παίρνουμε:
 2π 1 2π 1

∫ ( r cos θ ) ( r sin θ ) r drdθ b ∫ ∫ r 5 ( sin θ cos θ ) drdθ

2 2 2
∫=
3 3 3 3
Ι ab a=
0 0 0 0

  2
 1
  2π  a 3b3 2π  sin ( 2θ ) 
 ∫ ( sin θ cos θ ) dθ  =
2
a b  ∫ r dr =
3 3 5
∫   dθ
6 0 
2 
 
0
  0 
 1/6 
2π 2π
a 3b 3 a 3b3 1 − cos(4θ )
( )
24 ∫0 24 ∫0
= = sin 2
2θ dθ = dθ
2
2π θ = 2π
a 3b 3 a 3b 3  1 
=
48 ∫0 1 − cos(4θ ) d θ =
48  θ − sin(4θ ) 
4 θ = 0
=

a 3b 3  1   1 3 3
 a b
=  2π − sin(8π ) −
  0 − sin(0)
=  π
48  4   4   24

2ος τρόπος
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα μόνον μετασχηματισμό και να μεταβούμε απ’
ευθείας σε ορθογώνιο χωρίο:
x = a r cos θ
y = b r sin θ
Η Ιακωβιανή του μετασχηματισμού είναι:
∂ ( x, y ) a cos θ −α r sin θ
J (r ,θ ) = = =α br cos 2 θ + abr sin 2 θ =abr
∂ ( r , θ ) b sin θ b r cos θ
Έτσι καταλήγουμε στο
2π 1

∫ ( a r cos θ ) ( b r sin θ ) abr drdθ

2 2
Ι ∫=
0 0
2π 1

∫ ∫ r ( sin θ cos θ )
2
=a b 3 3 5
drdθ
0 0