Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Τµήµα Μηχανολόγων Μηχανικών

Εργαστήριο Φυσικής

Άσκηση 4 : Προσδιορισµός του µέτρου στρέψης υλικού µε τη µέθοδο του

στροφικού εκκρεµούς

Επιβλέπων : κος Τσίπας

Εισαγωγικά

Σκοπός της άσκησης είναι η εύρεση του αντιστρόφου του συντελεστή

στρέψης υλικού, που λέγεται µέτρο στρέψης, χρησιµοποιώντας το στροφικό
εκκρεµές.
Η στρέψη είναι µια εκδήλωση της ελαστικότητας κάποιου σώµατος και
µοιάζει σαν το στύψιµο του σφουγγαριού. Στο εργαστήριο χρησιµοποιήθηκαν δύο
λεπτά σύρµατα, πακτωµένα στο ένα άκρο τους, ενώ στο άλλο ο ζυγός του
εκκρεµούς που είχε δύο µάζες ασκούσε µια ροπή στρέψης. Αν η γωνία στρέψης
είναι ίση µε φ τότε η ροπή στρέψης που ασκείται είναι Μ=Dφ, όπου D είναι η
κατευθύνουσα ροπή.
Ο νόµος του Hooke, ο οποίος λέει πως η παραµόρφωση που προκαλείται σε ένα
σώµα από µια δύναµη είναι ανάλογη προς την αυτή, δίνει για τη στρέψη φ=
βF/S, όπου β ο συντελεστής στρέψης και S το εµβαδόν διατοµής. Επίσης ζεύγος
δυνάµεων δίνουν ροπή Μ=2rF, όπου r η ακτίνα του σύρµατος. Με τη βοήθεια
αναλογίας της γωνίας που διανύει το µήκος του σύρµατος ως γενέτειρα και της
γωνίας που διανύει η ακτίνα, καταλήγει ο τύπος για τη ροπή να είναι
πr 4 πr 4
M = φ . Έτσι έχω D = G .
2 lβ 2l
Η ροπή επαναφοράς που ασκεί το σύρµα είναι M = − Dφ . Εποµένως η εξίσωση
d 2φ
κίνησης θα είναι I + Dφ = 0 που παριστάνει ταλάντωση µε περίοδο
dt 2
I
T = 2π .
D

Υπάρχει άµεση σύνδεση µεταξύ των σχέσεων που διέπουν την ταλάντωση ενός
στροφικού εκκρεµούς µε τις σχέσεις που διέπουν για παράδειγµα την ταλάντωση
που εκτελεί ένα σύστηµα ελατήριο-µάζα που κινείται σε λείο οριζόντιο επίπεδο.

Αντιστοιχία µεταφορικής και στροφικής κίνησης

x φ
µετατόπιση γωνία διάτµησης
k D
σταθερά επαναφοράς κατευθύνουσα ροπή
F=- kx M=- Dφ

2
 F=ma M=Ia γωνιακό
m I
T=2π Τ=2π
k D

I
Από τον τύπο της περιόδου Τ=2π µπορεί βρεθεί µία γραµµική σχέση,
D
στην παράσταση της οποίας η κλίση, που θα έχει η ευθεία, θα µας βοηθήσει να
βρούµε το D.

I T2 Ι
T = 2π ⇒ =
D 4π 2
D
Αν αντικαταστήσουµε όπου Ι= I 0 + I 1 + I 2 + M 1 R 2 + M 2 R 2 και στη συνέχεια
θέσουµε Ι΄=Ιο+Ι1+Ι2 και Μ= Μ1+Μ2 όπου Μ1=Μ2
όπου Ι’ είναι το άθροισµα των ροπών αδράνειας του στροφικού εκκρεµούς -
χωρίς τις µάζες Μ1 και Μ2 κρεµασµένες- και των µαζών Μ1,Μ2 ως προς τον
άξονα που είναι παράλληλος στο σύρµα και περνά από τα κέντρα µάζας τους.

T2 Ι΄ Μ
Προκύπτει τελικά ο τύπος = + R2
4π 2
D D

T2 I′ M
Θέτοντας = y , x=R2 , = ct = a και = ct = b προκύπτει η µια
4π 2
D D
εξίσωση ευθείας της µορφής y = bx + a την οποία και αναζητούµε.

Στο πείραµα λοιπόν χρειάστηκε η καταγραφή περιόδων ταλάντωσης του

εκκρεµούς, για τις διάφορες αποστάσεις που τοποθετούσαµε κάθε φορά τις µάζες
Μ1 και Μ2 από τον άξονα περιστροφής.

3
Επεξεργασία

Πιο κάτω είναι καταχωρηµένος ο πίνακας µε τις µετρήσεις που έγιναν στο
εργαστήριο, καθώς και µε τα υπολογισµένα x και y, για τη χάραξη της γραφικής
παράστασης.

Α/Α 10Τ(s) T(s) R(10 −2 m) x=R 2 (10 −4 m 2 ) y=T 2 /4π 2 (s 2 )

1 16.11 1.611 2 4 0.066
2 20.25 2.025 4 16 0.104
3 23.52 2.352 6 36 0.140
4 27.42 2.742 8 64 0.191
5 32.16 3.216 10 100 0.262
6 36.50 3.650 12 144 0.337
7 41.59 4.159 14 196 0.439

Στο εργαστήριο επίσης µετρήθηκαν τα l1 ,l 2 οι µάζες M 1 , M 2 καθώς και η

διάµετρος του κυλίνδρου της πειραµατικής διάταξης :

4
 l1 = 29 ⋅ 10 −2 m
l 2 = 28 ⋅ 10 − 2 m
M 1 = 99.27 ⋅ 10 −3 kg
M 2 = 99.50 ⋅ 10 −3 kg
M = (99.27 + 99.50)10 −3 kg = 198.78 ⋅ 10 −3 kg
2r = 0.59mm ⇒ r = 0.295mm ⇒ r = 29.5 ⋅ 10 −5 m

T2 Ι΄ Μ
Στον τύπο = + R 2 Μ1=Μ2 ,ωστόσο όπως προέκυψε από τη µέτρηση
4π 2
D D
στο εργαστήριο οι δύο µάζες δεν είναι απόλυτα ίσες οπότε αναµένουµε να υπάρχει
κάποιο σφάλµα στα αποτελέσµατά µας .

Ερωτήµατα

1) Σχεδιάστε την γραφική παράσταση του y = T 2 / 4π 2 ως συνάρτηση του x = R 2 .

Ακολουθεί η γραφική παράσταση σε χαρτί µελιµετρέ.

2) Αποφασίστε αν κάποιο πειραµατικό σηµείο απέχει πολύ από την αναµενόµενη

ευθεία, ώστε να πρέπει να αγνοηθεί στην επεξεργασία που θα ακολουθήσει.

Σχεδιάζοντας τη γραφική παράσταση βλέπουµε ότι τι σηµείο της 1ης µέτρησης

αποκλίνει περισσότερο από την αναµενόµενη ευθεία εποµένως αυτό θα πρέπει να
αγνοηθεί κατά την επεξεργασία των δεδοµένων.

4) Από την κλίση της ευθείας b και από την συνολική µάζα Μ να υπολογίσετε την
κατευθύνουσα ροπή του σύρµατος, δεδοµένου ότι D=M/b.

Από τα σηµεία (16 , 0,104) και (36 , 0,14) που συµπίπτουν απόλυτα µε την ευθεία
0.14 − 0,104
έχουµε : b = εφφ = = 18 s 2 / m2
(36 − 16) ⋅ 10 − 4

5
άρα έχουµε y = bx + a ⇒ y = 18 x + a για x = 0 η γραφική παράσταση τέµνει τον
άξονα των y στο 0,066 εποµένως y = 18 x + 0.066

M 198.78 ⋅ 10 −3
Συνεχίζοντας έχουµε D = ⇒D= = 0.0111Nm ή 11.1 ⋅ 10 −3 Nm
b 18

π r4
5) Από τη σχέση D = G και τα γνωστά D,r και l υπολογίστε το µέτρο στρέψης G
2l
του υλικού του σύρµατος. Λάβετε υπόψη ότι η παραπάνω σχέση αναφέρεται σε ένα
σύρµα του οποίου το ένα άκρο είναι πακτωµένο και το άλλο ελεύθερο, ενώ στη συσκευή
που χρησιµοποιήσατε υπήρχαν δύο τέτοια σύρµατα και συνεπώς η πειραµατικά
µετρούµενη κατευθύνουσα ροπή D είναι το άθροισµα των κατευθυνουσών ροπών των
δύο συρµάτων.

l1 = 29 ⋅ 10 −2 m
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω τα r και l βρέθηκαν : l 2 = 28 ⋅ 10 −2 m
r = 29.5 ⋅ 10 −5 m

π r4 π r4 Gπ r 4 1 1
D = D1 + D2 ⇒ D = G +G ⇒D=  +  ⇒
2l1 2l 2 2  l1 l 2 
Άρα έχουµε ότι
2D  l 2 l1 
G=   = 13.3 ⋅ 1010 N / m 2
π r4 l +
 2 1 l