See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/274085706

[Drinking motivates, depending on the use of tobacco and cannabis among

adolescents]

Article  in  Przegla ̧d Lekarski · January 2014

Source: PubMed

CITATION READS

1 596

1 author:

Anna Dzielska
Institute of Mother and Child
61 PUBLICATIONS   579 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) View project

Zdrowa ja!/Healthy me! View project

All content following this page was uploaded by Anna Dzielska on 18 April 2016.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 PRACE ORYGINALNE

Anna Dzielska
Motywy picia alkoholu w zależności od
używania tytoniu i marihuany przez młodzież
Drinking motives, depending on the use of tobacco and
cannabis among adolescents

Instytut Matki i Dziecka,
Zakład Zdrowia Dzieci i Młodzieży
Kierownik:
Dr hab. med. Anna Oblacińska
Dodatkowe słowa kluczowe:
motywy picia alkoholu
DMQ-R
palenie tytoniu
używanie marihuany
młodzież
Additional key words:
Drinking motives
DMQ-R
tobacco smoking
cannabis use
adolescents
Adres do korespondencji:
Mgr Anna Dzielska
Instytut Matki i Dziecka,
Zakład Zdrowia Dzieci i Młodzieży
01-211 Warszawa, ul. Kasprzaka 17a
tel/fax: 22 327-73-70
e-mail: anna.dzielska@imid.med.pl
Wstęp: Alkohol, tytoń i marihuana
należą do najbardziej rozpowszech-
nionych używek stosowanych przez
nastolatków. Istnieją dowody na
współwystępowanie spożywania alko-
holu przez młodzież z podejmowaniem
innych problemowych zachowań,
niewiele wiadomo na temat przyczyn
picia w zależności od rodzaju i nasile-
nia innych zachowań ryzykownych. W
pracy poszukiwano różnic w strukturze
i randze motywów picia wśród osób,
które palą papierosy lub używają ma-
rihuany.
Materiał i Metody: Badaniem an-
kietowym objęto ogólnopolską próbę
1411 nastolatków w średnim wieku
17,7 lat w ramach kolejnej serii badań
HBSC (Health Behaviour in School-
Aged Children) prowadzonych w 2010
roku. Analizie poddano dane pocho-
dzące od 1132 nastolatków (w tym
53,6% dziewcząt), którzy w ostatnich
12 miesiącach przed badaniem spo-
żywali alkohol. Motywy picia alkoholu
badano za pomocą kwestionariusza
DMQ-R. Młodzież pytano również o
obecny status palenia tytoniu i czę-
stość używania marihuany lub haszy-
szu w ostatnim roku przed badaniem.
Przeprowadzono jednoczynnikową
analizę wariancji ANOVA wraz testem
post-hoc Scheffe.
Wyniki: Najwyższe średnie zanoto-
wano w grupie motywów społecznych
i istotnie różniły się one ze względu
na palenie tytoniu (F(2, 1170)=35,76,
p<0,001) i używanie marihuany (F(2,
1139)=30,73; p<0,001). Regularni pa-
lacze tytoniu uzyskali niższe średnie
(M=61,2; SD=25,2) niż często używa-
jący marihuany (M=65,9; SD=25,1).
Najrzadziej wybieranymi motywami
spożywania alkoholu wśród używa-
jących tytoniu lub marihuany okazały
się względy konformistyczne, a istotne
statystycznie różnice ze względu na
rodzaj i częstość używanej substancji
wystąpiły tylko w grupach uwzględnia-
jących palenie tytoniu F(2, 1176)=4,25;
p<0,05). Uzyskano różnice w poziomie
motywacji w celu radzenia sobie z pro-
blemami ze względu na palenie tytoniu
(F(2, 1172)=44,20; p<0,001) i palenie
marihuany (F(2, 1143)=9,18; p<0,001).
Regularni palacze tytoniu w większym
Introduction: Alcohol, tobacco
and marijuana are the most common
drugs used by adolescents. There is
evidence of co-occurrence of alcohol
use by young people with taking other
problem behaviors, little is known abo-
ut the causes of drinking depending
on the type and severity of different
substances use. Aim of the study is
to find differences in the structure and
the rank of drinking motives among
people who smoke cigarettes or use
marijuana.
Material and Methods: The study
was carried out on a nationwide sample
of 1411 in mean age 17.7 years (53.3%
girls) as a part of next series of HBSC
study (Health Behaviour in School-
aged Children) conducted in 2010 .To
investigate reasons for alcohol use,
research instrument DMQ-R (Drink-
ing Motives Questionnaire-Revised)
was used. Questions about currently
tobacco smoking and marijuana or
hashish use during last year were also
asked. One-way ANOVA with post-hoc
test Scheffe were used for analysis.
Results: The highest means were
noticed in the dimension of social
motives and they differed significantly
due to smoking (F (2, 1170) = 35.76, p
<0.001) and marijuana use (F (2, 1.139)
= 30.73, p <0.001). Regular smokers
have obtained lower mean (M = 61.2,
SD = 25.2) than frequently marijuana
users (M = 65.9, SD = 25.1). Conformity
motives were the weakest motives of
drinking among tobacco or marijuana
users. Significant differences due to
the type and frequency of substance
use occurred only in the groups were
taking into account tobacco smoking,
(F (2, 1176) = 4.25, p <0.05). Differences
of the levels of motivation to deal with
problems (coping motives) were ob-
tained due to tobacco smoking (F (2,
1172) = 44.20, p <0.001) and marijuana
use (F (2, 1143) = 9.18, p <0.001). Regu-
lar smokers were more pointed on the
negative intrinsic motivation (M = 38.1,
SD = 29.4) than marijuana users (M =
33.5, SD = 29.6). Means in terms of
motivation for enhancement also dif-
fered in the groups taking into account
tobacco smoking (F (2, 1174) = 30.63, p
<0.001) and cannabis use (F (2, 1143) =

592 A. Dzielska
stopniu wskazywali na motywację wewnętrzną negatywną
(M=38,1; SD=29,4) niż palący marihuanę (M=33,5; SD=29,6).
Średnie w zakresie motywacji dla wzmocnienia dobrego
nastroju również różniły się w grupach uwzględniających
palenie tytoniu (F(2, 1174)=30,63; p<0,001) i używanie kono-
pi (F(2, 1143)=52,69; p<0,001). Młodzież paląca marihuanę
(M=42,6; SD=27) w większym stopniu niż regularni palacze
(M=32,9; SD=25,8) piła alkohol w celu wzmocnienia dobrego
nastroju. Wraz ze zmniejszeniem częstości palenia, zmniej-
szały się również średnie w badanych skalach. Dziewczęta
uzyskiwały wyższe wyniki w wymiarze dotyczącym picia w
celu radzenia sobie z problemami, a w pozostałych wymia-
rach motywacji do picia średnie były wyższe u chłopców.
Średnie uzyskane u osób które używały tytoniu lub mari-
huany były nieco wyższe niż w ogólnej próbie.
Wnioski: Najsilniejszym motywem picia alkoholu przez
nastolatków palących tytoń i używających marihuany są
względy społeczne. Palacze tytoniu częściej piją alkohol
w celu poradzenia sobie z problemami, a wśród osób uży-
wających marihuany ważniejszym powodem jest poprawa
dobrego nastroju. Ranking motywów picia zmienia się w
zależności od płci.
52.69, p <0.001). Marihuana users were more likely to have
a greater means in this type of motivation (M = 42.6, SD =
27) than regular smokers (M = 32.9, SD = 25.8). Along with
a decrease of smoking frequency, means in the studied
dimensions were also decreased. Girls were more likely to
drink to cope with problems than boys. In other dimensions
of motivation to drink means were higher in boys. Means
obtained among adolescents who used tobacco or mari-
juana were slightly higher than in the overall sample.
Conclusions: The strongest reasons for alcohol drinking
among adolescent’s tobacco smokers and cannabis users
are social motives. Smokers are more likely to drink alcohol
in order to cope with the problems, and among adolescents
who use marijuana more important reason of drinking is to
improve good mood. Ranking of drinking motives varies
according to gender.

Wstęp jest ze względów społecznych, a w dalszej Motywacja do picia

Dane statystyczne dotyczące używania
substancji szkodliwych dla zdrowia wska-
zują, że najbardziej rozpowszechnionym
zachowaniem ryzykownym prezentowa-
nym przez nastolatków jest picie alkoholu,
a częstość i ilość jego spożycia wzrasta
wraz z wiekiem. Według danych z badań
HBSC 2010, co trzeci uczeń ostatniej klasy
gimnazjum przyznaje się do częstego picia
alkoholu w ostatnim miesiącu (29,5%), a
7,1% młodzieży deklaruje co najmniej 6
epizodów upicia się w tym okresie. Czę-
stość palenia tytoniu jest również wysoka.
Regularne palenie dotyczy 14,9% 15-latków
i aż 25,6% 17-latków. Odsetki używania
konopii są nie co niższe. Wśród 17-latków
7,8% młodzieży używało marihuany 6 razy
i więcej w ostatnim roku, a 2,7% robiło to w
ostatnim miesiącu [1].
Picie alkoholu współwystępuje z wie-
loma zachowaniami ryzykownymi, między
innymi używaniem innych substancji psy-
choaktywnych [2]. Palenie tytoniu wykazuje
silny związek z większą częstością spoży-
wania alkoholu [3,4] i chociaż zmniejsza
się akceptacja społeczna w stosunku do
palenia, to nadal wśród młodzieży jest ono
zjawiskiem normatywnym, szczególnie
podczas spotkań towarzyskich, na których
pije się alkohol [5]. Większość nastolatków,
którzy używają marihuany także przyznaje
się do picia alkoholu [6]. Palenie marihuany
staje się co raz bardziej popularnym sposo-
bem na oderwanie się od codzienności, co
widać w zmieniającej się tendencji używa-
nia wspomnianych substancji w ostatnich
latach [7].
Motywy skłaniające młodzież do po-
dejmowania zachowań ryzykownych są
przedmiotem wielu badań i rozważań teo-
retycznych [8,9]. Jak wynika z badań, naj-
ważniejszymi czynnikami, które zwiększają
ryzyko podejmowania tego rodzaju zacho-
wań w okresie adolescencji są negatywne
wpływy rówieśnicze (posiadanie przyjaciół
modelujących problemowe zachowania),
niska motywacja skierowana na osiąganie
sukcesów życiowych, niskie osiągnięcia w
nauce [10]. Alkohol najczęściej spożywany
kolejności młodzież kieruje się chęcią
poprawy nastroju, poradzeniem sobie z
problemami i chęcią dostosowania się do
grupy [11,12].
Pomimo dowodów na współwystępo-
wanie spożywania alkoholu przez młodzież
z podejmowaniem innych problemowych
zachowań, niewiele wiadomo na temat
przyczyn picia w zależności od rodzaju i
nasilenia innych zachowań ryzykownych.
Znane są motywy używania każdej z nich
osobno, konsekwencje zdrowotne i wpływ
wzorców używania różnych substancji na
możliwość występowania uzależnienia w
przyszłości.
W niniejszej pracy podjęto próbę odnale-
zienia różnic w strukturze i randze motywów
picia wśród osób, które palą papierosy lub
używają marihuany. Poszukiwano odpowie-
dzi na pytania: 1) Czy zaangażowanie w
używanie innych substancji psychoaktyw-
nych zmienia ranking głównych powodów
picia alkoholu; 2) W jakim stopniu palenie
tytoniu i marihuany zmienia poziom moty-
wacji do picia alkoholu; 3) W jakim wymiarze
motywacji do picia alkoholu związek z uży-
waniem innych substancji psychoaktywnych
jest najsilniejszy; 4) Czy płeć modyfikuje ba-
dane zależności między używaniem innych
substancji psychoaktywnych a motywacją
do picia alkoholu.
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono w roku szkol-
nym 2009/2010 na losowo dobranej, ogól-
nopolskiej próbie liczącej 1411 uczniów
pierwszych klas szkół ponadgimnazjalnych,
uczestników międzynarodowych badań
zachowań zdrowotnych młodzieży szkolnej
HBSC (Health Behaviour in School-Aged
Children) prowadzonych pod patronatem
Światowej Organizacji Zdrowia, realizo-
wanych po raz szósty w Polsce. Do analiz
zakwalifikowano wyłącznie młodzież, która
w ostatnim roku przed badaniem spożywała
alkohol, n=1132 (53,6% dziewcząt (n=607)
i 46,4% chłopców (n=525)). Średni wiek
badanych wynosił 17,7 lat.
Motywację młodzieży do picia alkoholu
badano za pomocą skróconej skali Drinking
Motive Questionnaire Revised Short Form
(DMQ-R SF) [12, 13]. Narzędzie obejmu-
je dwanaście stwierdzeń, które dotyczą
przyczyn sięgania po alkohol w ostatnim
roku. Cztery omówione dalej skale cząst-
kowe przyjmują zakres wartości od 0 do 6
punktów. Pytania skali tworzą cztery typy
motywacji do picia alkoholu:
1. Radzenie sobie z problemami (ang.
Coping) – motywacja wewnętrzna, nega-
tywna
2. Konformizm (ang. Conformity) – mo-
tywacja zewnętrzna, negatywna
3. Względy towarzyskie (ang. Social) –
motywacja zewnętrzna, pozytywna
4. Wzmocnienie dobrego nastroju (ang.
Enhancement) – motywacja wewnętrzna,
pozytywna – oczekiwanie pozytywnych
doznań po spożyciu alkoholu, picie dla
przyjemności.
W celu uzyskania przejrzystości wyni-
ków, każdą skalę cząstkową motywacji do
picia wystandaryzowano na zakres od 0 do
100 punktów, gdzie wyższy wynik oznaczał
zjawiska większą motywację.
Palenie tytoniu i marihuany
Do oceny częstości palenia tytoniu i
pochodnych konopi użyto dwóch pytań
wchodzących w skład kwestionariusza
HBSC 2010 [1]:
1. Palenie tytoniu: Jak często obecnie
palisz papierosy? Odpowiedzi zaklasyfiko-
wano do 3 kategorii: niepalący (odpowiedź
nie palę wcale); palący sporadycznie
(rzadziej niż raz w tyg.); palący regularnie
(codziennie; co najmniej raz w tygodniu ale
nie codziennie).
2. Używanie marihuany/haszyszu w
ostatnich 12 miesiącach: Czy używałeś
marihuany („trawy”, „skuna”) lub haszyszu w
ostatnich 12 miesiącach? Zmienną analizo-
wano w podziale na trzy kategorie: osoby nie
używające marihuany (odpowiedź nigdy);
palący sporadycznie (1-5 razy); używający
często (6 razy i więcej).

Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 11 593

 Analiza statystyczna
Analizę statystyczną przeprowadzono
przy użyciu pakietu statystycznego IBM
SPSS v.17. Zastosowano jednowymiarową
analizę wariancji ANOVA w celu porówna-
nia średnich wartości indeksów motywacji
do picia w zależności od palenia tytoniu i
używania marihuany w ostatnim roku przed
badaniem. Zastosowano również test post-
hoc Scheffe w celu szczegółowej oceny
różnic pomiędzy grupami wyróżnionymi
ze względu na częstość palenia tytoniu i
marihuany.
Wyniki
Ranking powodów picia alkoholu
Analizie poddano poszczególne powody
picia alkoholu, które wchodziły w skład skali
DMQ-R. Najczęściej wybierane motywy
związane były z piciem alkoholu w sytu-
acjach społecznych. Najrzadziej młodzież
piła alkohol, aby zyskać popularność i
dostosować się do grupy (względy konformi-
styczne). Względy towarzyskie były również
najczęściej wybieranymi powodami picia
wśród palaczy, a odsetki były nieco wyższe
wśród często używających marihuany niż
wśród regularnych palaczy tytoniu.
Wśród osób, które często paliły ma-
rihuanę, poza względami towarzyskimi,
dominowały powody picia związane z ocze-
kiwaniem pozytywnych doznań (dostarcza
przyjemnych doznań, jest to zabawne). Dla
palaczy tytoniu ważniejszym powodem picia
od oczekiwania pozytywnych doznań było
radzenia sobie ze złym nastrojem. Wśród
osób, które w ostatnim roku używały mari-
huany, zarówno palaczy okazjonalnych, jak
i regularnych, spożywanie alkoholu „żeby
się upić” znalazło się na siódmym miejscu
rankingu, przed powodami dotyczącymi
radzenia sobie z problemami za pomocą
alkoholu.
Stwierdzono najmniejszą popularność
motywów konformistycznych. Na uwagę
zasługuje fakt, że im mniejsze było nasile-
nie używania tytoniu, tym większy odsetek
młodzieży używał alkoholu, aby dostosować
się do grupy, nie czuć się odrzuconym i być
lubianym. Tą samą zależność zaobserwo-
wano w przypadku palenia marihuany, ale
nie była ona istotna statystycznie.
Motywacja do picia alkoholu a palenie
tytoniu i używanie marihuany
Główne przyczyny sięgania po alkohol
występujące w ogólnej próbie badanych,
związane były ze względami towarzyskimi
(M=52,07; SD=26,62). Średnie skal związa-
nych z wewnętrzną motywacją (negatywną
i pozytywną) były zbliżone i wynosiły odpo-
wiednio 27,3 (SD=27,4) i 27,2 (SD=25,9)
Najniższą średnią zaobserwowano w przy-
padku motywacji konformistycznej (M=8,7;
SD=16).
W grupach uwzględniających palenie
tytoniu lub marihuany najważniejszymi
przyczynami picia nadal była grupa mo-
tywów społecznych, a średnie uzyskane
u osób które używały którejkolwiek z tych
substancji były nie co wyższe niż w ogólnej
próbie. Najrzadziej wybieranymi motywami
spożywania alkoholu okazały się względy
konformistyczne.
Powody związane z wewnętrzną mo-
tywacją okazały się inne dla osób uży-
wających marihuany, a inne dla palących
tytoń. Biorąc pod uwagę częste używanie
substancji, palacze tytoniu w większym stop-
niu wskazywali na motywację wewnętrzną
negatywną (radzenie sobie z problemami)
(M=38,1; SD=29,4), a dla młodzieży palącej
marihuanę ważniejsze były pozytywne zmia-
ny nastroju (M=42,6; SD=27) wynikające
z picia alkoholu. Wraz ze zmniejszeniem
częstości palenia, zmniejszały się również
średnie w badanych skalach przy zachowa-
niu różnic związanych z rodzajem środka
psychoaktywnego.
Poniżej przedstawiono szczegółowe wy-
niki uzyskane przez nastolatków w obrębie
każdej ze skal cząstkowych kwestionariusza
DMQ-R. Za pomocą jednoczynnikowej ana-
lizy wariancji ANOVA porównano średnie w
trzech grupach wyróżnionych ze względu
na częstość palenia tytoniu i częstość uży-
wania marihuany w ostatnich 12 miesiącach
przed badaniem. Aby stwierdzić, które pary
średnich są od siebie istotnie różne prze-
prowadzono analizę post-hoc. Zwrócono też
uwagę na różnice zależne od płci. Wyniki
analizy przedstawiono na Ryc. 1 i 2.
Picie alkoholu ze względów towarzy-
skich
Im częściej badani używali marihuany
w ostatnim roku, tym wyższe były średnie
uzyskane przez nich w skali badającej
motywy społeczne picia alkoholu, F(2,
1139)=30,73; p<0,001. Średnie różniły się
również w grupach uwzględniających pa-
lenie tytoniu, F(2, 1170)=35,76; p<0,001.
Test post-hoc przeprowadzony dla obydwu
typów używek wskazał na różnice między
grupami osób niepalących a palącymi
rzadko (p<0,001) oraz między niepalącymi
a używającymi tytoniu lub marihuany często
(p<0,001). Nie wykazano różnic pomiędzy
palącymi rzadko i często. Różnice średnich,
w zależności od częstości używania tytoniu
lub przetworów konopi, były istotne staty-
stycznie u obu płci, a chłopcy w większym
stopniu niż dziewczęta spożywali alkohol ze

Tabela I
Ranking motywów picia alkoholu przez młodzież w wieku 17-18 lat ze względu na palenie tytoniu i marihuany.
Ranking of alcohol use motives among adolescents at the age 17-18 by tobacco smoking and marihuana use.

Czasami i prawie zawsze (%)

Palenie marihuany w ciągu ostatnich
Powody picia alkoholu Rodzaj Palenie tytoniu
12 miesięcy
(kolejność stwierdzenia w kwestionariuszu) motywacji*
Palą Palą Palą Palą
Ogółem Nie palą Nie palą
sporadycznie regularnie sporadycznie często
Pomaga ci się bawić na imprezie (1) 3 81,0 75,7 89,2 90,3 77,9 87,9 93,3

Dopełnia spotkania towarzyskie (6) 3 79,0 76,0 83,0 86,0 75,2 85,9 88,5

Sprawia, że imprezy i uroczystości są lepsze (8) 3 77,0 72,0 86,0 85,0 74,1 79,1 88,3

Dostarcza przyjemnych doznań (4) 4 54,0 48,0 67,0 63,0 46,7 71,8 72,1

Żebyś się rozweselił, gdy jesteś w złym nastroju 1 51,4 44,0 64,0 66,0 47,9 60,5 59,6
(3)
Ponieważ to jest zabawne (10) 4 49,0 43,0 61,0 56,0 43,8 56,8 67,0

Pomaga, kiedy czujesz się przygnębiony lub 1 44,0 36,0 55,0 59,0 41,6 50,7 50,0
spięty (2)
Żeby zapomnieć o swoich problemach (9) 1 42,0 34,0 52,0 57,0 38,0 49,0 50,5

Żeby się upić (5) 4 32,0 25,0 46,0 42,0 24,0 52,4 53,8

Żeby dopasować się do grupy, którą lubisz (7) 2 28,0 32,0 23,0 20,0 28,9 25,2 15,7

Bo nie chcesz czuć się odrzucony (12) 2 11,0 13,0 8,0 9,0 12,4 8,7 5,8

Żeby być lubianym (11) 2 9,0 10,0 8,0 7,0 8,3 8,7 7,8

*1- radzenie sobie; 2 – konformizm; 3 – względy towarzyskie; 4- poprawa nastroju

594 A. Dzielska

Rycina 1
Średnie wartości skal cząstkowych DMQ-R ze względu na palenie tytoniu w podziale na płeć.
Mean scores of the DMQ-R subscales by tobacco smoking among boys and girls.
Rycina 2
Średnie wartości skal cząstkowych DMQ-R ze względu na używanie marihuany w podziale na płeć.
Mean scores of the DMQ-R subscales by marihuana use among boys and girls.
względów towarzyskich. Młodzież z grupy o
największej częstości używania marihuany
uzyskiwała o kilka punktów wyższe średnie
od regularnych palaczy tytoniu.
Picie alkoholu w celu radzenia sobie z
problemami
Palenie tytoniu było istotnie statystycz-
nie związane z radzeniem sobie z problema-
mi za pomocą alkoholu, F(2, 1172)=44,20;
p<0,001. Najwyższe średnie występowały
w grupie regularnych palaczy, mniejsze
wśród palaczy okazjonalnych, a najmniejsze
w grupie osób niepalących. Porównania
przeprowadzone za pomocą testu Scheffe
ujawniły istotne różnice między osobami
niepalącymi a palącymi sporadycznie
(p<0,001) oraz niepalącymi a palącymi tytoń
regularnie (p<0,001). Biorąc pod uwagę płeć
badanych, takie zależności potwierdziły się
wśród dziewcząt, a wśród chłopców istotną
różnicę średnich zanotowano tylko pomię-
dzy skrajnymi grupami (p<0,001).
Poziom motywacji do picia związanej
z radzeniem sobie z problemami zmieniał
się w zależności od palenia marihuany, F(2,
1143)=9,18; p<0,001. Najwyższa średnia
występowała u osób często używających
tej substancji w ostatnich 12 miesiącach,
a najniższa u niepalących w ogóle w tym
Przegląd Lekarski 2014 / 71 / 11
okresie. Istotne statystycznie różnice wy-
stępowały między abstynentami a palącymi
sporadycznie (p<0,01) i często używającymi
narkotyku (p<0,05).
Średnie uzyskane przez młodzież były
nie co wyższe wśród osób regularnie pa-
lących tytoń, niż używających konopi. Naj-
większą tendencję do picia alkoholu w celu
radzenia sobie z problemami wykazywały
dziewczęta.
Picie alkoholu w celu wzmocnienia
dobrego nastroju
Analogiczne wyniki uzyskano w od-
niesieniu do skali „Wzmocnienie dobrego
nastroju”, porównując poziom tej motywacji
w trzech grupach wyróżnionych ze wzglę-
du na częstość palenia F(2, 1174)=30,63;
p<0,001. Dziewczęta i chłopcy, którzy rzad-
ko sięgali po papierosy w większym stopniu
niż nie palący i palący regularnie spożywali
alkohol dla wzmocnienia dobrego nastroju.
Istotnie różnice średnich wystąpiły pomiędzy
niepalącymi i palącymi sporadycznie chłop-
cami (p<0,001) oraz niepalącymi i palącymi
sporadycznie (p<0,001) lub regularnie
(p<0,001) dziewczętami.
Młodzież, która częściej używała prze-
tworów konopi w ostatnim roku uzyskała
wyższe średnie w skali badającej przyczyny
picia związane ze wzmocnieniem dobrego
nastroju (F(2, 1143)=52,69; p<0,001). Wy-
kazano istotne statystycznie różnice mię-
dzy grupami osób niepalących a palącymi
rzadko (p<0,001) oraz miedzy niepalącymi
a używającymi marihuany często (p<0,001).
Średnie rosły wraz z częstością używania
narkotyku. Wyniki potwierdziły się u obu
płci.
Picie dla wzmocnienia pozytywnego
nastroju stanowiło silniejszą grupę powodów
spożywania alkoholu w grupie palaczy ma-
rihuany niż tytoniu. Zarówno w odniesieniu
do palenia tytoniu, jak i używania marihuany
wyniki w analizowanej skali były wyższe u
chłopców.
Picie alkoholu ze względów konformi-
stycznych
Względy konformistyczne były w mniej-
szym stopniu związane z paleniem tytoniu,
choć różnice między średnimi poziomami
motywacji nadal były istotne statystycznie,
F(2, 1176)=4,25; p<0,05. Różnice dotyczyły
wyłącznie porównania osób niepalących z
regularnymi palaczami tytoniu (p<0,001),
a wyższa średnia występowała w grupie
osób niepalących. Analiza przeprowadzona
w podziale na płeć nie wykazała istotnych
różnic w grupie chłopców, a wśród dziewcząt
poziom istotności wynosił p=0,058 co wska-
zywało jedynie na tendencję w istotności.
Różnice nie były istotne statystycznie ze
względu na używanie marihuany. Konformi-
stycznym stylem picia bardziej wykazywali
się chłopcy niż dziewczęta.
Omówienie
W pracy podjęto próbę analizy zmian
w strukturze motywacji do picia alkoholu w
zależności od palenia tytoniu lub używania
marihuany przez młodzież ponadgimnazjal-
ną. Wyniki badania pokazały, że najważ-
niejsze przyczyny spożywania alkoholu są
takie same u palaczy tytoniu i marihuany i
odpowiadają ogólnym motywom picia przez
nastolatków. Niemniej jednak osoby często
palące tytoń i marihuanę maja zwiększoną
motywację do picia alkoholu. Dominującymi
powodami spożywania alkoholu były wzglę-
dy społeczne. Najrzadziej wybieranymi
przez młodzież powodami było podporząd-
kowanie się grupie, a stopień nasilenia
motywacji konformistycznej był u palaczy
tytoniu i marihuany niższy niż u niepalących
nastolatków.
W pracach krajowych i zagranicznych
zwraca się uwagę na ujemną korelację
między częstością i nasileniem spożywa-
nia alkoholu a piciem ze względów kon-
formistycznych [11,12]. Uzyskane wyniki
potwierdzają tę zależność w stosunku do
używania innych substancji. Młodzież, która
charakteryzuje się bardziej problemowym
sposobem używania tytoniu lub marihuany
pijąc alkohol, kieruje się innymi motywami
niż względy konformistyczne. Tezę potwier-
dzają liczne badania, z których wynika, że
prezentowanie podobnych zachowań jest
jednym z głównych kryteriów wyboru bli-
skich kolegów, towarzyszy zabaw i rodzaju
imprez, w których biorą udział osoby palące
tytoń czy marihuanę [14-16]. Funkcjonowa-
nie w takim otoczeniu znosi konieczność
unikania negatywnych konsekwencji typu
595
odrzucenie przez grupę czy presja rówie-
śników wpływając na ranking motywów
picia alkoholu.
Różnice wystąpiły w zakresie motywacji
wewnętrznej, a czynnikiem który wpływał na
zmianę rankingu powodów picia było palenie
tytoniu. Osoby palące częściej kierowały się
motywacją wewnętrzną negatywną (radze-
nie sobie z problemami). Podobnych wyni-
ków dostarczają badania S.D. Kristjansson
i wsp. prowadzone wśród młodych kobiet
w średnim wieku 21,99 lat używających
tytoniu. Kobiety regularnie palące tytoń uzy-
skały wyższy poziom motywacji związanej z
radzeniem sobie z problemami za pomocą
alkoholu, picia ze względów towarzyskich
i dla poprawy dobrego nastroju, a palące
nieregularnie częściej piły alkohol ze wzglę-
dów konformistycznych [17]. Wyniki niniej-
szej pracy nie pokazały różnic ze względu
na częstość palenia. Różnice występują
tylko przy porównaniu osób palących z
niepalącymi. Jak pokazują wyniki badań
prowadzonych wśród starszych nastolatków,
młodzież, która częściej pali papierosy w
większym stopniu stosuje strategie radzenia
sobie z problemami oparte na emocjach,
poszukiwaniu czynności zastępczych i
kontaktów towarzyskich zamiast podejmo-
wania konstruktywnych prób rozwiązywania
problemów [18]. Tym bardziej niepokoją
wyniki dotyczące motywów picia podawane
przez palaczy tytoniu, które potwierdzają
stosowanie zagrażających zdrowiu strategii
radzenia sobie z problemami.
Palacze marihuany, oprócz względów
towarzyskich, pili alkohol przede wszystkim
z powodów rekreacyjnych – bycia na haju,
dobrego samopoczucia i relaksowania się,
a dopiero w dalszej kolejności podawali ne-
gatywne motywy wewnętrzne picia. Wyniki
uzyskiwane w tych trzech typach motywacji
były wyższe im częściej młodzież używała
marihuany i różniły się istotnie od wyników
uzyskiwanych przez osoby niepalące.
Badania A. Boys i wsp., którzy poszukiwali
zbieżności w przyczynach używania różnych
narkotyków przez młodzież potwierdzają,
że bez względu na rodzaj i sposób dzia-
łania, narkotyki pełnią takie same funkcje:
pozwalają się zrelaksować, wprowadzają w
stan odurzenia, pozwalają dotrzymać kroku
towarzyszom zabawy, są dopełnieniem
spotkań towarzyskich i bywają lekarstwem
na obniżony nastrój [19]. Niektóre narkotyki
mogą być zatem stosowane zamiennie, w
zależności od ich aktualnej dostępności.
Badania jakościowe prowadzone przez K.
Kocoń i wsp. pokazały, że nastolatki chęt-
niej przyjmują narkotyki w towarzystwie niż
w samotności i traktują ich zażywanie jako
dobrą zabawę. Motywy dotyczące palenia
marihuany przez palaczy eksperymental-
nych i regularnych są podobne, młodzież
używa konopi aby poprawić dobry nastrój
ale nie po to żeby poradzić sobie ze smut-
596
View publication stats
kiem i przygnębieniem [16].
Eksperymentowanie z używkami jest
często spotykanym zjawiskiem wśród
dorastającej młodzieży. Według badań J.
Jessora problemowe zachowania, które
powstają w wyniku wzajemnych relacji cech
osobniczych i środowiskowych, może być
sposobem radzenia sobie z trudnościami
okresu dojrzewania, metodą osiągania
kolejnych celów rozwojowych (autonomii,
niezależności itp.) [8,20]. Problemowe
używanie substancji psychoaktywnych w
okresie późnej adolescencji może jednak
utrudnić prawidłowe wypełnianie zadań
rozwojowych właściwych dla tego okresu
życia, strukturyzowania planów i celów
życiowych lub prowadzić do uzależnienia.
Udowodniono, że względy społeczne picia i
przyczyny związane z utrzymaniem dobrego
lub poprawą złego nastroju, radzeniem so-
bie z negatywnymi emocjami i problemami,
a także picie dla uzyskania oczekiwanych,
często pozytywnych efektów są czynnikami
wpływającymi na występowanie objawów
zaburzeń spowodowanych używaniem alko-
holu kilkanaście lat później. Motywem pale-
nia marihuany, który przyczyniać się może
do pojawienia się negatywnych objawów w
przyszłości jest oczekiwanie pozytywnych
doznań [21].
Znajomość motywów skłaniających
młodzież do częstego podejmowania ry-
zykownych zachowań stwarza możliwość
podjęcia działań redukujących negatywne
skutki tych zachowań.
Wnioski
1. Głównym motywem picia alkoholu
przez nastolatków palących tytoń i używają-
cych marihuany są względy społeczne.
2. Młodzież paląca tytoń, częściej niż
osoby niepalące spożywa alkohol w celu
radzenia sobie z problemami.
3. Młodzież używająca przetworów ko-
nopi pije alkohol częściej w celu poprawy
dobrego nastroju niż regulacji negatywnych
emocji.
4. Dziewczęta palące tytoń lub używa-
jące marihuany w większym stopniu niż
chłopcy spożywają alkohol, aby poradzić
sobie z problemami.
5. Motywy społeczne, wzmocnienie do-
brego nastroju oraz względy konformistycz-
ne są bardziej nasilone w grupie chłopców
palących tytoń lub używających marihuany,
niż wśród dziewcząt.
Piśmiennictwo
1. Mazur J, Małkowska-Szkutnik A (red): Wyniki badań
HBSC. Raport techniczny. Instytut Matki i Dziecka,
Warszawa 2011: 122-145.
2. Mazur J, Woynarowska B: Współwystępowanie
palenia tytoniu i picia alkoholu w Zespole Zachowań
Ryzykownych u młodzieży szkolnej. Tendencje
zmian w latach 1990-2002. Alkohol Narkom. 2004;
17: 29-43.
3. Weitzman ER, Chen Y-Y: The co-occurrence of
smoking and drinking among young adults in college:
National survey results from the United States. Drug
Alcohol Depend. 2005; 80: 377-386.
4. Harrison ELR, McKee SA: Young adult non-daily
smokers: Patterns of alcohol and cigarette use. Addict
Behav. 2008; 33: 668-674.
5. Nichter M, Nichter M, Carkoglu A, Lloyd-
Richardson E and the Tobacco Etiology Research
Network (TERN): Smoking and drinking among
college students: “It’s a package deal”? Drug Alcohol
Depend. 2010; 106: 16-20.
6. Ostaszewski K: Problemy nastolatków związane
z używaniem substancji psychoaktywnych. Alkohol
Narkom. 2008; 21: 363-389.
7. Woynarowska B, Mazur J (red): Tendencje zmian
zachowań zdrowotnych i wybranych wskaźników
zdrowia młodzieży szkolnej w latach 1990–2010.
Instytut Matki i Dziecka, Wydział Pedagogiczny Uni-
wersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012.
8. Jessor R (ed): New perspectives of adolescents risk
behavior. Cambridge University Press, Cambridge
1998.
9. Sussman S, Nezami E, Pokhrel P, Ames SL: Moti-
vation in health behavior. Research and practice In:
O’Neil PW. (ed) Motivation of health behavior. Nova
Science Publishers, New York 2007: 5-14.
10. Mazur J, Tabak I, Małkowska-Szkutnik A, Osta-
szewski K, Kołoło H. i wsp: Czynniki chroniące
młodzież 15-letnią przed podejmowaniem zachowań
ryzykownych. Raport z badań HBSC 2006. Instytut
Matki i Dziecka, Warszawa 2008.
11. Kuntsche E, Stewart SH, Cooper ML: How stable is
the motive-alcohol use link? National Validation of the
Drinking Motives Questionnaire Revised Among Ado-
lescents From Switzerland, Canada, and the United
States. J Stud Alcohol Drugs 2008; 69: 388-396.
12. Dzielska A, Tabak I, Mazur J: Polska wersja kwe-
stionariusza DMQ-R SF do badania motywów picia
alkoholu przez młodzież. Alkohol Narkom. 2013;
26: 255-274.
13. Kuntsche E, Kuntsche S: Development and
validation of the Drinking Motive Questionnaire Re-
vised Short Form (DMQ-R SF). J Clin Child Adolesc
Psychol. 2009; 38: 899-908.
14. Mercken L, Snijders TAB, Steglich C, de Vries
H: Dynamics of adolescent friendship networks
and smoking behavior. Soc Sci Med. 2009; 69:
1506-1514.
15. De Vries H, Engels R, Kremers S, Wetzels J, Mudde
A: Parents’ and friends’ smoking status as predictors
of smoking onset: findings from six European coun-
tries. Health Educ Res. 2003; 18: 627-636.
16. Kocoń K, Okulicz-Kozaryn K, Pisarska A: Młodzież
o narkotykach – wyniki badań jakościowych. Alkohol
Narkom. 2004; 17: 45-60.
17. Kristjansson SD, Agrawal A, Littlefield AK, Per-
gadia ML, Lessov-Schlaggar CN. et al: Drinking
motives in female smokers: factor structure, alcohol
dependence, and genetic influences. Alcohol Clin
Exp Res. 2011; 35: 345-354.
18. Małkowska-Szkutnik A, Mazur J: Style radzenia
sobie w sytuacjach stresowych i obciążenie dole-
gliwościami psychicznymi a palenie tytoniu wśród
młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych. Przegl Lek.
2012; 69: 872-877.
19. Boys A Marsden J, Strang J: Understanding reasons
for drug use amongst young people: a functional
perspective. Health Educ Res. 2001; 16: 457-469.
20. Sadowska-Mazuryk J, Tomczuk-Ismer A, Jakub-
czyk A, Wojnar M: Picie alkoholu przez młodzież
w kontekście okresu dojrzewania. Alkohol Narkom.
2013; 26: 167-185.
21. Patrick ME, Schulenberg JE, O’Malley PM,
Johnston LD, Bachman JG: Adolescents’ reported
reasons for alcohol and marijuana use as predictors
of substance use and problems in adulthood. J Stud
Alcohol Drugs 2011; 72: 106-116.
A. Dzielska