11/6/2014

İnşaat Mühendisliğine Giriş / Deprem Mühendisliği

DEPREM MÜHENDİSLİĞİ

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ 1. Deprem hareketi

2. Yurdumuzdaki depremler
3. Deprem hasarları
DEPREM MÜHENDİSLİĞİ
4. Değerlendirme

P f D Zekai
Prof.Dr. Z k i Celep
C l

06.11.2014 2 /26

DEPREM HAREKETİ Yeryüzünden kesit

iç çekirdek
• Sismoloji : Yer hareketini inceler dış çekirdek
• Yapı dinamiği: Dinamik yükler altındaki
manto
taşıyıcı sistem davranışını inceler tabakası 6400 km
3500 km
kabuk

• Si
Sismoloji
l ji bilgilerden
bil il d elde
ld edilen
dil bil
bilgilere
il 4-60 km
1200 km
göre yer küresinin yapısı
2900 km

1
 11/6/2014

Yerküresinin kesiti
Yeryüzünden kesit

Yerküresinin kesiti Yerküresinin kesiti

2
 11/6/2014

Yer küresinin yapısı

• Kabuk tabakası: Depremin oluşumu ve özellikleri
Karalarda 25~60km kalınlığında
Okyahuslarda 4~6km kalınlığında
2700~3000kg/m3
Sıcaklık 30 C/km • Yer kabuğunun soğuması
Kıta altında 150~250 C
Okyanus altında 300~800 C
• Plakaların oluşumu
• Manto tabakası
~2900km kalınlığında
3300~5600kg/m3
Depremlerin oluştuğu en büyük derinlik ~700km de 1000~1500 C • Plaka tektoniği
İç yüzünde 4000~5000 C
Basınç dış yüzde 900MPa
• Plakaların
Pl k l n bir
bi birine
bi in göre
ö rölatif
öl tif hareketi
h k ti
• Çekirdek tabakası
~3500km kalınlığında
Dış çekirdek: sıvı
İç çekirdek: katı, ~1200km kalınlığında
• Elastik Geri Sekme Teorisi
9700~172000kg/m3
Basınç dış yüzde 140GPa ve iç kısımlarda 3700GPa

Hareket Hareket
yönü Hareket
yönü
Planda deprem hareketinin oluşması Planda deprem hareketinin oluşması
yönü

A) İki yönden sıkıştırılan kaya

B) Bu kuvvet altında kayanın zamanla şekil

değiştirmesi
Fay çizgisi Hareket Hareket Fay çizgisi
Fay çizgisi Hareket
yönü yönü yönü

C) Kaya aniden kırılarak fay oluşur ve ortaya çıkan

(a) Şekil değiştirme enerjisi fay (b) Şekil değiştirme enerjisi (c) Şekil değiştirme enerjisi enerji deprem dalgaları halinde yayılır.
çizgisinde birikmeye başlıyor birikmeye devam ediyor boşalarak yeni bir denge
konumu oluşuyor

Gerilmesiz Fay çizgisinde Gerilmenin Gerilmenin tamamen

fay çizgisi gerilme birikmesi boşalması boşalması

3
 11/6/2014

Fay hareketi ile deprem hareketinin

Yeryüzünden bir kesit
oluşması

Fay yüzeyi Fay yüzeyi

Fay çizgisi

fay yüzeyi

Fay yüzeyi

Yeryüzünde deprem hasarı

4
 11/6/2014

(a) Kabuk tabakası

0~40km
(b)
Ku
ze y
φ
Fay düzleminin konumu ve yırtılma
Üst manto tabakası
40~900km
δ Merkezüssü Odak
derinliği düzlemi
Fay Alt manto tabakası
900~2900km
λ Yerğiştirme
vektörü
düzleminin Dış çekirdek
k
konumu ve 2900~5100km Odak
Fay düzlemi
yatay düzlem

yırtılma φ : Doğrultu açısı

İç çekirdek
düzlemi
Yerdeğiştirme
5100~6371km δ : Eğim açısı
düzlemi
λ : Yerdeğiştirme δ
vektörü açısı
Merkez üssü mesafesi
M φ
N (kuzey)
Merkez üssü Yapı

(c)
F F : odak noktası
Odak derinliğii

M: merkez üssü
Fay düzlemi

fay düzlemi
Odak
yerdeğiştirme vektörü
λ

Fay düzleminin konumu ve yırtılma

Yeryüzünde plaka hareketleri
düzlemi

Merkez üstü (Episantr) Kesit

Yırtık boyu
Fay
çizgisi
Odak
derinliği

Odak (Hiposantr)

1.0
1 0
Kayma (Yırtılma) boyu 0.9
0.6
(a) 0.3
Plan

0.15
(b)
Fay çizgisi Plan
0.10

5
 11/6/2014

Yatay atımlı fay

Fay türleri
Fay türleri

Normal Ters atımlı

atımlı fay fay

Hareketten önce fay Sağ yatay atımlı fay Sol yatay atımlı fay

Fay türleri Sağ yatay atımlı fay

• Yatay atımlı fay

Sağ yatay atımlı fay
Sol yatay atımlı fay

• Düşey atımlı fay

Normal düşey atımlı fay
Ters düşey atımlı fay

6
 11/6/2014

Sol yatay atımlı fay Depremin oluşması

Elastik geri sekme teorisi
• Şekil değiştirme enejisinin yığılması
• Enerjinin kritik seviyeye ulaşması
• Kayma ve yırtılma
• Enerjinin sönümlenerek yayılması
• Gevşeme
• Şekil değiştirme enejisinin yığılmaya
başlaması

Deprem hareketi büyüklükleri Deprem hareketi büyüklükleri

7
 11/6/2014

Depremin oluşması Deprem türleri

• Karmaşık titreşim hareketi Depremler Enerji eşdeğerleri

12
10 56x10
6 10
Şili (1960)

9 Alaska (1964) 1 1.81x10

12

• Periyodu kısa ve uzun titreşimler

Büyük deprem (binaların Sedai (2011)
hepsinde hasar, yaygın Krakatoa patlaması

(kilogram olarrak eşdeğer patlayıcı)

can kaybı) New Madrid MO (1812)
8 San Francisco CA (1906)
3 Dünyanın en büyük nükleer denemesi (Rusya)
56x10
9
Önemli deprem
St Helen dağı patlaması
(binalarda büyük hasar, Düzce (1999)

a çıkan enerji
7 büyük can kaybı) İzmit (1999)
20 9
Büyük deprem
Erzincan (1992) 1.8x10
Loma Prieta CA (1989)
(binalarda önemli hasar,

• Zeminde yansıma ve kırılmalarla yayılma

Kobe (1995) Hiroşima atom bombası

Büyüklük
6
6 can kaybı) Northridge (1994) 200 56x10
Orta deprem deprem
Long Island NY (1984)
(binalarda hasar)
6
5 1 8x10
1.8x10

Ortaya
2000
• Kısa periyotlu titreşimler uzunlara göre

B
Ortama tornodo
Hafif deprem (bazı
binalarda hasar) 3
4 12 000 56x10

daha çabuk sönümlenir

Büyük bir yıldıtım
Küçük deprem
(insanlar hissedilebilir) 3
100 000 Oklahoma City bombalaması
3 1.8x10
Ortama bir yıldırım

2 1 000 000 56
Dünyada yıllık meydana gelen deprem sayısı

Deprem türleri Yeryüzünde sismik olaylar 1975-1995

• H odak derinliğine göre:

• Sığ deprem,
deprem H < 70km,
70km dar bölgede hissedilir,
hissedilir
hasarı ağır ve yıkıcı

• Orta derinlikte deprem, 300km > H > 70km

• Derin deprem,
p 700km > H > 300km, geniş
g bölgede
g
hissedilir, hasarı az ve daha az yıkıcı

• Oluşum sıklığı derinlikle azalır

• Yurdumuzda H=10km~30km, sığ depremler

8
 11/6/2014

Tektonik plakalar

Tektonik plakalar
Yeryüzünde Büyüklük
yıllık deprem
y
sayısı
Avrasya Plakası
50,000 3.0-3.9
Kuzey Amerika
Plakası
Arap Plakası Filipin
6,000 4.0-4.9
800
Plakası

Afrika
5.0-5.9
120
Plakası
Pasifik
Plakası Güney Amerika
6.0-6.9
6.0 6.9
Plakası
18
Hindistan-Avustralya
Plakası
1 7.0-7.9
8.0 ve daha büyük
Antartik Plakası

9
 11/6/2014

Yurdumuzdaki depremler Yurdumuzdaki depremler

100 300

deprem sayısı
200
50
sayı

100

100 500 1000 1500

0
yıl
1970 1975 1980 1985 1990 1995
yıl

Yurdumuzdaki faylar
Yurdumuzdaki depremler

Kuzey Anadolu
fay çizgisi

Anadolu plakası

Doğu Anadolu
fay çizgisi

Arap plakası

10
 11/6/2014

Kuzey Anadolu Fayının batıya doğru

Turki Cumhuriyetlerde deprem tehlikesi
kırılması
VII

VI
1967 1992 VII
1957
1951 VI
Kiev VIII
1944 1943 VIII VII
1942 Moskova VII II
Kişinev
1939 VI IVIII
VI VII
VII VI VI
VIII Yakutsk
VIVIII
VI
IX
Karadeniz Tiflis X VI VI
IX VI
Erivan
İstanbul 7.3 Bakü VI VI VI
VII Irkutsk
İzmit 7.1 VIII VII
7.3 VII VI VI
VIII Aşkabad
7.1 7.0 VII VII Vladivostok
7.8 IX Taşkent VIII
1999 Alma Ata
Ankara VIII
merkez üstü VIII VII Duşambe
IX VIII
6.8

İstanbul’da deprem Deprem dalgaları

• 325, 427, 478, 553, 865, 986,
1 44 1462,
1344, 146 1509,
150 165
1659, 11766,
66 11894
4

• 1509 Küçük kıyamet

• 18.07.1894 IX~X şiddeti

11
 11/6/2014

Deprem hareketinin ölçümü

Basit sismograf
Basit sismograf

vg

Kinemetrics FBA-23
Zemin sıvılaşması
accelerograph
Kayma gerilmesi etkisi

(b)
(a)
Depremden önceki Deprem etkisi altında yön
Tabakada yerleşme ve gerilmeler değiştiren kayma gerilmeleri
boşlukların dolması

(c) Sıvılaşmadan önce Sıvılaşmadan sonra

Yeraltı su seviyesinin yükselmesi
ile sıvılaşmanın meydana gelmesi

Zeminde büyük
oturma ve kabarmalar
ve binada dönme

12
 11/6/2014

Zemin sıvılaşması /Niigata 1964 Zemin sıvılaşması

Tsunami dalgaları

13
 11/6/2014

İstanbul’da deprem
1940 İtalyan Yapı Talimatnamesi

1944 Zelzele Mıntıkaları Muvakkat Yapı Talimatnamesi

1949 Tü
Türkiye
ki Y Yersarsıntısı
t BölBölgeleri
l iY Yapı Yönetmeliği
Yö t liği

1053 Yersarsıntısı Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında

Yönetmelik

1982 Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik

1968 Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik

1975 Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik

1998 Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik

2007 Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik

14